อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

                  ๒. ทุติยนย สงฺคหิเตนอสงฺคหิตปทวณฺณนา
     [๑๗๑] อิทานิ สงฺคหิเตนอสงฺคหิตปทํ ภาเชตุํ จกฺขฺวายตเนนาติอาทิ
อารทฺธํ. ตตฺริทํ ลกฺขณํ:- อิมสฺมิญฺหิ วาเร ยํ ขนฺธปเทน สงฺคหิตํ หุตฺวา
อายตนธาตุปเทหิ อสงฺคหิตํ, ขนฺธายตนปเทหิ วา สงฺคหิตํ หุตฺวา ธาตุปเทน
อสงฺคหิตํ, ตสฺส ขนฺธาทีหิ อสงฺคหิตํ ๑- ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺชนํ กตํ. ตมฺปน
รูปกฺขนฺธาทีสุ น ยุชฺชติ. รูปกฺขนฺเธน หิ รูปกฺขนฺโธว สงฺคหิโต, โส จ
อฑฺเฒกาทสหิ อายตนธาตูหิ อสงฺคหิโต นาม นตฺถิ. เวทนากฺขนฺเธน จ
เวทนากฺขนฺโธว สงฺคหิโต, โสปิ ธมฺมายตนธมฺมธาตูหิ อสงฺคหิโต นาม นตฺถิ.
เอวํ อสงฺคหิตตาย อภาวโต เอตานิ อญฺานิ จ เอวรูปานิ มนายตนธมฺมา-
ยตนาทีนิ ปทานิ อิมสฺมึ วาเร น คหิตานิ. ยานิ ปน ปทานิ รูเปกเทสํ
อรูเปน อสมฺมิสฺสํ วิญฺาเณกเทสญฺจ อญฺเน อสมฺมิสฺสํ ทีเปนฺติ, ตานิ อิธ
คหิตานิ. ปริโยสาเน จ:-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อสงฺคหํ
                "ทสายตนา สตฺตรส ธาตุโย
                 สตฺตินฺทฺริยา อสญฺาภโว เอกโวการภโว
                 ปริเทโว สนิทสฺสนสปฺปฏิฆํ
                 อนิทสฺสนํ ปุนเรว ๑- สปฺปฏิฆํ อุปาทา"ติ
เอวํ อุทฺทานคาถาย ทสฺสิตาเนว. ตสฺมา เตสํ วเสเนว สงฺคหาสงฺคโห
เวทิตพฺโพ. ปญฺหวเสน หิ อิมสฺมึ วาเร อายตนธาตุวเสเนว สทิสวิสฺสชฺชเน
วีสติธมฺเม สโมธาเนตฺวา เอโก ปโญฺห กโต, สตฺต วิญฺาณธาตุโย สโมธาเนตฺวา
เอโก, สตฺตินฺทฺริยานิ สโมธาเนตฺวา เอโก, เทฺว ภเว สโมธาเนตฺวา เอโก,
ปริเทเวน จ สนิทสฺสนสปฺปฏิเฆหิ จ เอโก, อนิทสฺสนสปฺปฏิเฆหิ เอโก,
สนิทสฺสเนหิ เอโก, สปฺปฏิเฆหิ จ อุปาทาธมฺเมหิ จ เอโกติ อฏฺ ปญฺหา
กตา. เตสุ ขนฺธาทิวิภาโค เอวํ เวทิตพฺโพ. เสยฺยถีทํ:- ปมปเญฺห ตาว
จตูหิ ขนฺเธหีติ อรูปกฺขนฺเธหิ. ทฺวีหายตเนหีติ จกฺขฺวายตนาทีสุ เอเกเกน สทฺธึ
มนายตเนน. อฏฺหิ ธาตูหีติ จกฺขุธาตุอาทีสุ เอเกกาย สทฺธึ สตฺตหิ
วิาณธาตูหิ.
     ตตฺรายํ นโย:- จกฺขฺวายตเนน หิ ขนฺธสงฺคเหน รูปกฺขนฺโธ สงฺคหิโต.
ตสฺมึ สงฺคหิเต รูปกฺขนฺเธ อายตนสงฺคเหน จกฺขฺวายตนเมเวกํ สงฺคหิตํ.
เสสานิ ทสายตนานิ อสงฺคหิตานิ. ธาตุสงฺคเหนปิ เตน จกฺขุธาตุเยเวกา
สงฺคหิตา. เสสา ทส ธาตุโย อสงฺคหิตา. อิติ ยานิ เตน อสงฺคหิตานิ
ทสายตนานิ, ตานิ จกฺขฺวายตนมนายตเนหิ ทฺวีหิ อสงฺคหิตานิ. ยาปิ เตน
อสงฺคหิตา ทส ธาตุโย, ตา จกฺขุธาตุยา เจว สตฺตหิ จ วิญฺาณธาตูหิ
อสงฺคหิตาติ. รูปายตนาทีสุปิ เอเสว นโย.
     [๑๗๒] ทุติยปเญฺห ยสฺมา ยาย กายจิ วิญฺาณธาตุยา สงฺคหิโต
วิญฺาณกฺขนฺโธ มนายตเนน อสงฺคหิโต นาม นตฺถิ, ตสฺมา อายตนสงฺคเหน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปุนเทว
สงฺคหิตาติ วุตฺตํ. เอตฺถ ปน จตูหิ ขนฺเธหีติ รูปาทีหิ จตูหิ. เอกาทสหายตเนหีติ
มนายตนวชฺเชหิ. ทฺวาทสหิ ธาตูหีติ ยถานุรูปา ฉ วิญฺาณธาตุโย อปเนตฺวา
เสสาหิ ทฺวาทสหิ. จกฺขุวิญฺาณธาตุยา หิ จกฺขุวิญฺาณธาตุเยว สงฺคหิตา.
อิตรา อสงฺคหิตา. โสตวิญฺาณธาตุอาทีสุปิ เอเสว นโย.
     [๑๗๓] ตติยปเญฺห จกฺขุนฺทฺริยาทีนํ วิสฺสชฺชนํ จกฺขฺวายตนาทิสทิสเมว.
อิตฺถินฺทฺริยปุริสินฺทฺริเยสุ ปน ธมฺมายตเนน สทฺธึ เทฺว อายตนานิ, ธมฺมธาตุยา
จ สทฺธึ สตฺต วิญฺาณธาตุโย ๑- อฏฺ ธาตุโย จ เวทิตพฺพา.
     [๑๗๔] จตุตฺถปเญฺห ตีหายตเนหีติ รูปายตนธมฺมายตนมนายตเนหิ. เตสุ
หิ ภเวสุ รูปายตนธมฺมายตนวเสน เทฺวว อายตนานิ เตหิ อสงฺคหิตานิ. ๒-
เสสานิ นว รูปายตนานิ เตเหว ทฺวีหิ, มนายตเนน จาติ ตีหิ อสงฺคหิตานิ
นาม โหนฺติ. นวหิ ธาตูหีติ รูปธาตุธมฺมธาตูหิ สทฺธึ สตฺตหิ วิญฺาณธาตูหิ.
     [๑๗๕] ปญฺจมปเญฺห ทฺวีหายตเนหีติ ปมปทํ สนฺธาย สทฺทายตนมนายตเนหิ.
ทุติยปทํ สนฺธาย รูปายตนมนายตเนหิ. ธาตุโยปิ เตสํเยว เอเกเกน
สทฺธึ สตฺต วิญฺาณธาตุโย เวทิตพฺพา.
     [๑๗๖] ฉฏฺปเญฺห ทสหายตเนหีติ รูปายตนธมฺมายตนวชฺเชหิ. โสฬสหิ
ธาตูหีติ รูปธาตุธมฺมธาตุวชฺเชเหว. กถํ? อนิทสฺสนสปฺปฏิฆา หิ ธมฺมา นาม
นว โอฬาริกายตนานิ. เตหิ อิมสฺมึ ๓- ขนฺธสงฺคเหน สงฺคหิเต รูปกฺขนฺเธ
อายตนสงฺคเหน ตาเนว นวายตนานิ สงฺคหิตานิ. รูปายตนธมฺมายตนานิ อสงฺคหิตานิ.
ธาตุสงฺคเหนปิ ตาเยว นว โอฬาริกธาตุโย ๔- สงฺคหิตา. รูปธาตุธมฺมธาตุโย
อสงฺคหิตา. อิติ ยานิ เตหิ อสงฺคหิตานิ เทฺว อายตนานิ, ตานิ รูปายตนธมฺมา-
ยตนวชฺเชหิ ๕- นวหิ โอฬาริกายตเนหิ มนายตเนน จาติ ทสหิ อสงฺคหิตานิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. "สตฺต วิญฺาณธาตุโย"อิติ ปทานิ น ทิสฺสนฺติ  ๒ ฉ.ม. สงฺคหิตานิ
@๓ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ   ๔ ฉ.ม. ธาตุโย  ๕ ฉ.ม. รูปายตนวชฺเชหิ
ยาปิ เตหิ อสงฺคหิตา เทฺว ธาตุโย, ตา รูปธาตุธมฺมธาตุวชฺชาหิ ๑- นวหิ
โอฬาริกธาตูหิ สตฺตหิ จ วิญฺาณธาตูหีติ โสฬสหิ อสงฺคหิตาติ เวทิตพฺพา.
     [๑๗๗] สตฺตมปเญฺห ทฺวีหายตเนหีติ รูปายตนมนายตเนหิ. อฏฺหิ
ธาตูหีติ รูปธาตุยา สทฺธึ สตฺตหิ วิญฺาณธาตูหิ.
     [๑๗๘] อฏฺมปเญฺห เอกาทสหายตเนหีติ สปฺปฏิฆธมฺเม สนฺธาย
ธมฺมายตนวชฺเชหิ, อุปาทาธมฺเม สนฺธาย โผฏฺพฺพายตนวชฺเชหิ. ธาตูสุปิ
เอเสว นโย. อตฺถโยชนา ปเนตฺถ เหฏฺา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาติ.
                   สงฺคหิเตนอสงฺคหิตปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๙-๑๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=170&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=170&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=36&i=167
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=36&A=657
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=36&A=650
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=36&A=650
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_36