อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

                      ๑๙. ปฏิเวธานุโยคาทิวณฺณนา
     [๒๑๗] ภวํ นิสฺสาย ปเญฺห ภวนฺติ อุปปตฺติภวํ.
     [๒๑๘] เวทนํ เวทิยมานปเญฺห เวทนํ เวทิยมาโน ปริคฺคหิตเวทโน
โยคาวจโรว ปชานาติ, พาลปุถุชฺชโน นปฺปชานาติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม......อาทิสุตฺตวเสน   ๒ สํ.ส. ๑๕/๑๗๑/๑๖๓
     [๒๒๔] กายานุปสฺสนาทิปโญฺห ๑- อุตฺตานตฺโถเยว. ๒-
     [๒๒๖] ปารายนกถาย ๓- สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขสฺสูติ สตฺตสุญฺญตาวเสน
ขนฺธโลกํ โอโลเกหีติ อตฺโถ.
     [๒๒๘] ปุคฺคโล อเวกฺขตีติ สกวาทีปุจฺฉา. ปรวาทิสฺส หิ "สุญฺญโต
โลกํ อเวกฺขสฺสู"ติ คาถาย โย อเวกฺขติ, โส ปุคฺคโลติ ลทฺธิ, ตสฺมา นํ
เอวํ ปุจฺฉติ. สห รูเปนาติ รูปกาเยน สทฺธึ, ตโต อนิสฺสิโต ๔- หุตฺวาติ
อตฺโถ. อิทํ ปญฺจโวการวเสน อนุชานิตฺวา ปุน ตํ ชีวนฺติ ปุฏฺโฐ สุตฺตวิโรธภเยเนว
ปฏิกฺขิปติ. วินา รูเปนาติ อิทํ จตุโวการวเสน อนุชานิตฺวา ปุน อญฺญํ ชีวนฺติ
ปุฏฺโฐ สุตฺตวิโรธภเยเนว ปฏิกฺขิปติ. "อพฺภนฺตรคโต"ติ จ "พหิทฺธา
นิกฺขมิตฺวา"ติ จ อิทํ "สห รูเปน วินา รูเปนา"ติ เหฏฺฐา วุตฺตสฺส
ลกฺขณวจนํ. ตตฺถ อพฺภนฺตรคโตติ รูปสฺส อนฺโตคโต, อิโต วา เอโต วา ๕-
อนิกฺขมิตฺวา รูปปริจฺเฉทวเสเนว ฐปิโต ๖- หุตฺวาติ อตฺโถ. นิกฺขมิตฺวาติ
รูปปริจฺเฉทํ อติกฺกมิตฺวา, รูปํ อนิสฺสิโต หุตฺวาติ อตฺโถ.
     [๒๓๑] อนตฺตาติ อตฺตนา ชีเวน ปุคฺคเลน รหิโต, เอกธมฺเมปิ
ปุคฺคโล นตฺถีติ อตฺโถ. เอวํ สพฺพสุตฺตานํ อาคมฏฺฐกถาสุ วุตฺตนเยเนว อตฺโถ
เวทิตพฺโพ. อิทํ ๗- ปน สนฺธาย ภาสิตมตฺตเมว วกฺขาม.
     [๒๓๗] วุตฺตํ ภควตา สปฺปิกุมฺโภติอาทิ "สพฺพาว เทสนา ยถาวุตฺต-
วเสเนว ๘- อตฺถโต น คเหตพฺพา"ติ ทสฺสนตฺถํ อาภตํ. ยถา หิ สุวณฺณํ
คเหตฺวา กโต สุวณฺณวิกาโร กุมฺโภ สุวณฺณกุมฺโภติ วุจฺจติ, น เอวํ สปฺปึ
คเหตฺวา กโต สปฺปิสฺส วิกาโร สปฺปิกุมฺโภ นาม อตฺถิ. ยสฺมึ ปน กุมฺเภ
ปกฺขิตฺตํ, โส สปฺปิกุมฺโภ นามาติ อยเมตฺถ อตฺโถ. เตลกุมฺภาทีสุปิ เอเสว
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม......ปญฺหา  ๒ ฉ.ม. อุตฺตานตฺถาเยว  ๓ ฉ.ม. ปารายนคาถาย
@๔ ฉ.ม. อนิสฺสโฏ    ๕ ฉ.ม. เอตฺโต วา     ๖ ฉ.ม. ฐิโต
@๗ ฉ.ม. อิธ        ๘ ฉ.ม. ยถารุต.....
นโย. ยถา จ นิพฺพานํ นิจฺจํ ธุวํ, น เอวํ ภตฺตํ วา ยาคุ วา อตฺถิ.
กาลปริจฺเฉทํ ปน อกตฺวา ทิวเส ทิวเส ทสฺสามาติ ปญฺญตฺติวเสน ๑- "นิจฺจภตฺตํ
ธุวยาคู"ติ วุจฺจตีติ อยเมตฺถ อตฺโถ.
     "อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน"ติอาทีสุปิ ยถา รูปาทโย ธมฺมา
ปจฺจตฺตลกฺขณสามญฺญลกฺขณวเสน อตฺถิ, น เอวํ ปุคฺคโล. รูปาทีสุ ปน สติ
เอวํนาโม เอวํโคตฺโตติ โวหาโรติ. ๒- อิติ อิมินา โลกโวหาเรน โลกสมฺมติยา
โลกนิรุตฺติยา อตฺถิ ปุคฺคโลติ อยเมตฺถ อตฺโถ. วุตฺตมฺปิ เจตํ ภควตา "อิมา
โข จิตฺต โลกสมญฺญา โลกนิรุตฺติโย โลกโวหารา โลกปญฺญตฺติโย"ติ. ๓-
รูปาทิธมฺมา ปน วินาปิ โลกสมฺมตึ ปจฺจตฺตสามญฺญลกฺขณวเสน ปญฺญาปนโต
อตฺถีติ อยเมตฺถ อตฺโถ.
     พุทฺธานํ ปน เทฺว กถา สมฺมติกถา จ ปรมตฺถกถา จ. ตตฺถ สตฺโต
ปุคฺคโล เทโว พฺรหฺมาติอาทิกา สมฺมติกถา นาม. อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา
ขนฺธา ธาตุโย อายตนานิ สติปฏฺฐานา สมฺมปฺปธานาติอาทิกา ปรมตฺถกถา
นาม.
     ตตฺถ โย สมฺมติยา เทสนาย สตฺโตติ วา ฯเปฯ พฺรหฺมาติ วาติ
วุตฺเต ชานิตุ ํ ปฏิวิชฺฌิตุ ํ นิยฺยาตุ ํ อรหตฺตชยคฺคาหํ คเหตุ ํ สกฺโกติ, ตสฺส
ภควา อาทิโตว สตฺโตติ วา ปุคฺคโลติ วา โปโสติ วา เทโวติ วา พฺรหฺมาติ
วา กเถติ. โย ปรมตฺถเทสนาย อนิจฺจนฺติ วา ทุกฺขนฺติ วาติอาทีสุ อญฺญตรํ
สุตฺวาว ชานิตุ ํ ปฏิวิชฺฌิตุ ํ นิยฺยาตุ ํ อรหตฺตชยคฺคาหํ คเหตุ ํ สกฺโกติ, ตสฺส
อนิจฺจนฺติอาทีสุ อญฺญตรํ กเถติ. ตถา สมฺมติกถาย พุชฺฌนกสตฺตสฺส น
ปฐมํ ปรมตฺถกถํ กเถติ, สมฺมติกถาย ปน โพเธตฺวา ปจฺฉา ปรมตฺถกถํ
กเถติ. ปรมตฺถกถาย พุชฺฌนกสตฺตสฺสาปิ น ปฐมํ สมฺมติกถํ กเถติ, ปรมตฺถกถาย
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปญฺญตฺตวเสน  ๒ ฉ.ม. โวหาโร โหติ  ๓ ที.สี. ๙/๔๔๐/๑๙๕
ปน โพเธตฺวา ปจฺฉา สมฺมติกถํ กเถติ. ปกติยา ปน ปฐมเมว ๑- สมฺมติกถํ
กเถตฺวา ปจฺฉา ๑- ปรมตฺถกถํ กเถนฺตสฺส เทสนา สุขาการา ๒- โหติ, ตสฺมา
พุทฺธา ปฐมํ สมฺมติกถํ กเถตฺวา ปจฺฉา ปรมตฺถกถํ กเถนฺติ. เต สมฺมติกถํ
กเถนฺตาปิ สจฺจเมว สภาวเมว อมุสาว กเถนฺติ, ปรมตฺถกถํ กเถนฺตาปิ สจฺจเมว
สภาวเมว อมุสาว กเถนฺติ. อยญฺหิ:-
              ทุเว สจฺจานิ อกฺขาสิ     สมฺพุทฺโธ วทตํ วโร
              สมฺมตึ ปรมตฺถญฺจ        ตติยํ นูปลพฺภติ.
     ตตฺถ:-
              "สงฺเกตวจนํ สจฺจํ       โลกสมฺมติการณํ
               ปรมตฺถวจนํ สจฺจํ       ธมฺมานํ ตถลกฺขณนฺ"ติ.
     อปโร นโย:- เทฺว ภควโต เทสนา ปรมตฺถเทสนา จ ขนฺธาทิวเสน
สมฺมติเทสนา จ สปฺปิกุมฺภาทิวเสน. น หิ ภควา สมญฺญํ อติธาวติ. ตสฺมา
"อตฺถิ ปุคฺคโล"ติ วจนมตฺตโต อภินิเวโส น กาตพฺโพ. สตฺถารา หิ:-
               ปญฺญตฺตึ อนติกฺกมฺม      ปรมตฺโถ ปกาสิโต
               สมญฺญํ นาติธาเวยฺย     ตสฺมา อญฺโญปิ ปณฺฑิโต
               ปรมตฺถํ ปกาเสนฺโต     สมญฺญํ นาติธาวเย.
     เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                         ปุคฺคลกถา นิฏฺฐิตา.
                           ----------
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ   ๒ ฉ.ม. ลูขาการา


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๑๕๗-๑๖๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=3528&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=3528&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=37&i=177
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=37&A=1937
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=37&A=1530
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=37&A=1530
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_37