อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

                      ๑๙. ปฏิเวธานุโยคาทิวณฺณนา
     [๒๑๗] ภวํ นิสฺสาย ปเญฺห ภวนฺติ อุปปตฺติภวํ.
     [๒๑๘] เวทนํ เวทิยมานปเญฺห เวทนํ เวทิยมาโน ปริคฺคหิตเวทโน
โยคาวจโรว ปชานาติ, พาลปุถุชฺชโน นปฺปชานาติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม......อาทิสุตฺตวเสน   ๒ สํ.ส. ๑๕/๑๗๑/๑๖๓
     [๒๒๔] กายานุปสฺสนาทิปโญฺห ๑- อุตฺตานตฺโถเยว. ๒-
     [๒๒๖] ปารายนกถาย ๓- สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขสฺสูติ สตฺตสุญฺญตาวเสน
ขนฺธโลกํ โอโลเกหีติ อตฺโถ.
     [๒๒๘] ปุคฺคโล อเวกฺขตีติ สกวาทีปุจฺฉา. ปรวาทิสฺส หิ "สุญฺญโต
โลกํ อเวกฺขสฺสู"ติ คาถาย โย อเวกฺขติ, โส ปุคฺคโลติ ลทฺธิ, ตสฺมา นํ
เอวํ ปุจฺฉติ. สห รูเปนาติ รูปกาเยน สทฺธึ, ตโต อนิสฺสิโต ๔- หุตฺวาติ
อตฺโถ. อิทํ ปญฺจโวการวเสน อนุชานิตฺวา ปุน ตํ ชีวนฺติ ปุฏฺโฐ สุตฺตวิโรธภเยเนว
ปฏิกฺขิปติ. วินา รูเปนาติ อิทํ จตุโวการวเสน อนุชานิตฺวา ปุน อญฺญํ ชีวนฺติ
ปุฏฺโฐ สุตฺตวิโรธภเยเนว ปฏิกฺขิปติ. "อพฺภนฺตรคโต"ติ จ "พหิทฺธา
นิกฺขมิตฺวา"ติ จ อิทํ "สห รูเปน วินา รูเปนา"ติ เหฏฺฐา วุตฺตสฺส
ลกฺขณวจนํ. ตตฺถ อพฺภนฺตรคโตติ รูปสฺส อนฺโตคโต, อิโต วา เอโต วา ๕-
อนิกฺขมิตฺวา รูปปริจฺเฉทวเสเนว ฐปิโต ๖- หุตฺวาติ อตฺโถ. นิกฺขมิตฺวาติ
รูปปริจฺเฉทํ อติกฺกมิตฺวา, รูปํ อนิสฺสิโต หุตฺวาติ อตฺโถ.
     [๒๓๑] อนตฺตาติ อตฺตนา ชีเวน ปุคฺคเลน รหิโต, เอกธมฺเมปิ
ปุคฺคโล นตฺถีติ อตฺโถ. เอวํ สพฺพสุตฺตานํ อาคมฏฺฐกถาสุ วุตฺตนเยเนว อตฺโถ
เวทิตพฺโพ. อิทํ ๗- ปน สนฺธาย ภาสิตมตฺตเมว วกฺขาม.
     [๒๓๗] วุตฺตํ ภควตา สปฺปิกุมฺโภติอาทิ "สพฺพาว เทสนา ยถาวุตฺต-
วเสเนว ๘- อตฺถโต น คเหตพฺพา"ติ ทสฺสนตฺถํ อาภตํ. ยถา หิ สุวณฺณํ
คเหตฺวา กโต สุวณฺณวิกาโร กุมฺโภ สุวณฺณกุมฺโภติ วุจฺจติ, น เอวํ สปฺปึ
คเหตฺวา กโต สปฺปิสฺส วิกาโร สปฺปิกุมฺโภ นาม อตฺถิ. ยสฺมึ ปน กุมฺเภ
ปกฺขิตฺตํ, โส สปฺปิกุมฺโภ นามาติ อยเมตฺถ อตฺโถ. เตลกุมฺภาทีสุปิ เอเสว
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม......ปญฺหา  ๒ ฉ.ม. อุตฺตานตฺถาเยว  ๓ ฉ.ม. ปารายนคาถาย
@๔ ฉ.ม. อนิสฺสโฏ    ๕ ฉ.ม. เอตฺโต วา     ๖ ฉ.ม. ฐิโต
@๗ ฉ.ม. อิธ        ๘ ฉ.ม. ยถารุต.....
นโย. ยถา จ นิพฺพานํ นิจฺจํ ธุวํ, น เอวํ ภตฺตํ วา ยาคุ วา อตฺถิ.
กาลปริจฺเฉทํ ปน อกตฺวา ทิวเส ทิวเส ทสฺสามาติ ปญฺญตฺติวเสน ๑- "นิจฺจภตฺตํ
ธุวยาคู"ติ วุจฺจตีติ อยเมตฺถ อตฺโถ.
     "อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน"ติอาทีสุปิ ยถา รูปาทโย ธมฺมา
ปจฺจตฺตลกฺขณสามญฺญลกฺขณวเสน อตฺถิ, น เอวํ ปุคฺคโล. รูปาทีสุ ปน สติ
เอวํนาโม เอวํโคตฺโตติ โวหาโรติ. ๒- อิติ อิมินา โลกโวหาเรน โลกสมฺมติยา
โลกนิรุตฺติยา อตฺถิ ปุคฺคโลติ อยเมตฺถ อตฺโถ. วุตฺตมฺปิ เจตํ ภควตา "อิมา
โข จิตฺต โลกสมญฺญา โลกนิรุตฺติโย โลกโวหารา โลกปญฺญตฺติโย"ติ. ๓-
รูปาทิธมฺมา ปน วินาปิ โลกสมฺมตึ ปจฺจตฺตสามญฺญลกฺขณวเสน ปญฺญาปนโต
อตฺถีติ อยเมตฺถ อตฺโถ.
     พุทฺธานํ ปน เทฺว กถา สมฺมติกถา จ ปรมตฺถกถา จ. ตตฺถ สตฺโต
ปุคฺคโล เทโว พฺรหฺมาติอาทิกา สมฺมติกถา นาม. อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา
ขนฺธา ธาตุโย อายตนานิ สติปฏฺฐานา สมฺมปฺปธานาติอาทิกา ปรมตฺถกถา
นาม.
     ตตฺถ โย สมฺมติยา เทสนาย สตฺโตติ วา ฯเปฯ พฺรหฺมาติ วาติ
วุตฺเต ชานิตุํ ปฏิวิชฺฌิตุํ นิยฺยาตุํ อรหตฺตชยคฺคาหํ คเหตุํ สกฺโกติ, ตสฺส
ภควา อาทิโตว สตฺโตติ วา ปุคฺคโลติ วา โปโสติ วา เทโวติ วา พฺรหฺมาติ
วา กเถติ. โย ปรมตฺถเทสนาย อนิจฺจนฺติ วา ทุกฺขนฺติ วาติอาทีสุ อญฺญตรํ
สุตฺวาว ชานิตุํ ปฏิวิชฺฌิตุํ นิยฺยาตุํ อรหตฺตชยคฺคาหํ คเหตุํ สกฺโกติ, ตสฺส
อนิจฺจนฺติอาทีสุ อญฺญตรํ กเถติ. ตถา สมฺมติกถาย พุชฺฌนกสตฺตสฺส น
ปฐมํ ปรมตฺถกถํ กเถติ, สมฺมติกถาย ปน โพเธตฺวา ปจฺฉา ปรมตฺถกถํ
กเถติ. ปรมตฺถกถาย พุชฺฌนกสตฺตสฺสาปิ น ปฐมํ สมฺมติกถํ กเถติ, ปรมตฺถกถาย
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปญฺญตฺตวเสน  ๒ ฉ.ม. โวหาโร โหติ  ๓ ที.สี. ๙/๔๔๐/๑๙๕
ปน โพเธตฺวา ปจฺฉา สมฺมติกถํ กเถติ. ปกติยา ปน ปฐมเมว ๑- สมฺมติกถํ
กเถตฺวา ปจฺฉา ๑- ปรมตฺถกถํ กเถนฺตสฺส เทสนา สุขาการา ๒- โหติ, ตสฺมา
พุทฺธา ปฐมํ สมฺมติกถํ กเถตฺวา ปจฺฉา ปรมตฺถกถํ กเถนฺติ. เต สมฺมติกถํ
กเถนฺตาปิ สจฺจเมว สภาวเมว อมุสาว กเถนฺติ, ปรมตฺถกถํ กเถนฺตาปิ สจฺจเมว
สภาวเมว อมุสาว กเถนฺติ. อยญฺหิ:-
              ทุเว สจฺจานิ อกฺขาสิ     สมฺพุทฺโธ วทตํ วโร
              สมฺมตึ ปรมตฺถญฺจ        ตติยํ นูปลพฺภติ.
     ตตฺถ:-
              "สงฺเกตวจนํ สจฺจํ       โลกสมฺมติการณํ
               ปรมตฺถวจนํ สจฺจํ       ธมฺมานํ ตถลกฺขณนฺ"ติ.
     อปโร นโย:- เทฺว ภควโต เทสนา ปรมตฺถเทสนา จ ขนฺธาทิวเสน
สมฺมติเทสนา จ สปฺปิกุมฺภาทิวเสน. น หิ ภควา สมญฺญํ อติธาวติ. ตสฺมา
"อตฺถิ ปุคฺคโล"ติ วจนมตฺตโต อภินิเวโส น กาตพฺโพ. สตฺถารา หิ:-
               ปญฺญตฺตึ อนติกฺกมฺม      ปรมตฺโถ ปกาสิโต
               สมญฺญํ นาติธาเวยฺย     ตสฺมา อญฺโญปิ ปณฺฑิโต
               ปรมตฺถํ ปกาเสนฺโต     สมญฺญํ นาติธาวเย.
     เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                         ปุคฺคลกถา นิฏฺฐิตา.
                           ----------
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ   ๒ ฉ.ม. ลูขาการา

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๑๕๗-๑๖๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=3528&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=3528&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=37&i=177
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=37&A=1937
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=37&A=1530
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=37&A=1530
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_37