ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

                          ๒. นิทฺเทสวณฺณนา
                    ๑. ปฐมนย สงฺคหาสงฺคหปทวณฺณนา
                          ๑. ขนฺธปทวณฺณนา
     [๖] อิทานิ ปญฺจกฺขนฺธาทิวเสน นิกฺขิตฺตมาติกํ "สงฺคโห อสงฺคโห"ติอาทีหิ
นยมาติกาปเทหิ สทฺธึ โยเชตฺวา ทสฺเสตุํ รูปกฺขนฺโธ กตีหิ ขนฺเธหีติอาทินา
นเยน นิทฺเทสวาโร อารทฺโธ. ตตฺถ ยสฺมา "สงฺคโห อสงฺคโห"ติอาทิกาย
นยมาติกาย "ตีหิ สงฺคโห. ตีหิ อสงฺคโห"ติ นยมุขมาติกา ฐปิตา,
ตสฺมา รูปกฺขนฺธาทีนํ สงฺคหํ ทสฺเสตุํ กตีหิ ขนฺเธหิ กตีหายตเนหิ กตีหิ ธาตูหีติ
ตีณิ ขนฺธายตนธาตุปทาเนว อุทฺทิฏฺฐานิ. ๑- จตฺตาริ สจฺจานีติอาทีสุ เอกมฺปิ น
ปรามฏฺฐํ. ยสฺมา จ "สภาโค. วิสภาโค"ติ เอวํ ลกฺขณมาติกา ฐปิตา, ตสฺมา
อิมสฺส ปญฺหสฺส วิสฺสชฺชเน รูปกฺขนฺโธ เอเกน ขนฺเธนาติอาทิ วุตฺตํ. สภาคา
หิ ตสฺส เอเต ขนฺธาทโยติ. ตตฺถ เอเกน ขนฺเธนาติ รูปกฺขนฺเธเนว. ยญฺหิ
กิญฺจิ รูปํ รูปกฺขนฺธสภาคตฺตา รูปกฺขนฺโธเตฺวว สงฺคหํ คจฺฉตีติ รูปกฺขนฺเธเนว
คหิตํ. ๒- ตํ รูปกฺขนฺเธเนว ปริจฺฉินฺนํ. เอกาทสหายตเนหีติ มนายตนวชฺเชหิ.
สพฺโพปิ หิ รูปกฺขนฺโธ ทสายตนานิ ธมฺมายตเนกเทโส จ โหติ, ตสฺมา
เอกาทสหายตเนหิ คณิโต ปริจฺฉินฺโน. เอกาทสหิ ธาตูหีติ สตฺตวิญฺญาณธาตุวชฺชาหิ
เอกาทสหิ ธาตูหิ. ๓- เอตาสุ หิ อปริยาปนฺนํ รูปํ นาม นตฺถิ.
     อสงฺคหนยนิทฺเทเส กตีหิ อสงฺคหิโตติ สงฺเขเปเนว ปุจฺฉา กตา. วิสฺสชฺชเน
ปนสฺส ยสฺมา รูปกฺขนฺธสฺส วิสภาคา จตฺตาโร อรูปกฺขนฺธา, เอกํ มนายตนํ,
สตฺต วิญฺญาณธาตุโย, ตสฺมา จตูหิ ขนฺเธหีติอาทิ วุตฺตํ. อิมินา นเยน สพฺพปเทสุ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อุทฺธฏานิ      ฉ.ม. คณิตํ        ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
สงฺคหาสงฺคโห เวทิตพฺโพ. อิมสฺมึ ปน ขนฺธนิทฺเทเส "รูปกฺขนฺโธ กตีหิ
ขนฺเธหี"ติอาทิมฺหิ ตาว เอกมูลเก สงฺคหนเย สรูเปเนว ทสฺสิตานิ ปญฺจปุจฺฉา-
ปญฺจวิสฺสชฺชนานิ. ๑- อสงฺคหนเย สงฺเขเปน ทสฺสิตานิ ปญฺจปุจฺฉาปญฺจ-
วิสฺสชฺชนานิ. ๑- อิมินา อุปาเยน ทุกมูลกาทีสุปิ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนานิ เวทิตพฺพานิ.
รูปกฺขนฺธมูลกาเยว เจตฺถ ทุกติกจตุกฺกา ทสฺสิตา. ปญฺจเก ปน "รูปกฺขนฺโธ จ
ฯเปฯ วิญฺญาณกฺขนฺโธ จา"ติ เอวํ เภทโต จ "ปญฺจกฺขนฺธา กตีหิ ขนฺเธหี"ติ
เอวํ อเภทโต จาติ ทฺวิธา ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนานิ กตานิ. เอวํ ปาลินโย เวทิตพฺโพติ.
                    อพฺภนฺตรมาติกาย ขนฺธปทนิทฺเทโส.
                          -------------
                        ๒. อายตนปทาทิวณฺณนา
     [๒๒] อายตนปทนิทฺเทสาทีสุ อายตนปทนิทฺเทเส ตาว จกฺขฺวายตนํ ๒-
เอเกน ขนฺเธนาติ ๓- เอเกน รูปกฺขนฺเธน จ เอเกน จกฺขฺวายตเนน จ เอกาย
จกฺขุธาตุยา จ ๓- สงฺคหิตนฺติ เวทิตพฺพํ. โสตายตนาทีสุปิ อิมินาว นเยน
สงฺคหาสงฺคโห เวทิตพฺโพ. อสงฺขตํ ขนฺธโต ฐเปตฺวาติ เอตฺถ ปน ยสฺมา
อสงฺขตํ ธมฺมายตนํ นาม นิพฺพานํ, ตญฺจ ขนฺธสงฺคหํ น คจฺฉติ, ตสฺมา
"ขนฺธโต ฐเปตฺวา"ติ วุตฺตํ. จตูหิ ขนฺเธหีติ รูปเวทนาสญฺญาสงฺขารกฺขนฺเธหิ.
นิพฺพานวชฺชํ หิ ธมฺมายตนํ เอเตหิ สงฺคหิตํ. วิญฺญาณกฺขนฺเธน ปน ฐเปตฺวา
ธมฺมายตนธมฺมธาตุโย เสสายตนธาตูหิ จ ตํ น สงฺคยฺหติ. เตน วุตฺตํ "เอเกน
ขนฺเธน เอกาทสหายตเนหิ สตฺตรสหิ ธาตูหิ อสงฺคหิตนฺ"ติ. ยถา จ เต เหฏฺฐา
รูปกฺขนฺธมูลกา, เอวมิธาปิ จกฺขฺวายตนมูลกาว นยา เวทิตพฺพา. ทุกมตฺตเมว
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ทิสฺสิตา ปญฺจ ปุจฺฉา, ปญฺจ วิสฺสชฺชนานิ
@ ปาลิ., ฉ.ม. จกฺขายตนํ. เอวมุปริปิ
@๒-๒ ฉ.ม. เอเกน รูปกฺขนฺเธเนว เอเกน จกฺขายตเนเนว เอกาย จกฺขุธาตุยาว
ปน ปาลิยํ ทสฺเสตฺวา "ทฺวาทสายตนานี"ติ อเภทโตว ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนํ กตํ.
ธาตุนิทฺเทเสปิ เอเสว นโย.
     [๔๐] สจฺจนิทฺเทเส สพฺเพปิ ทุกติกจตุกฺกา ปาลิยํ ทสฺสิตา. ยสฺมา จ
ทุกติเกสุ สมุทยสจฺจสทิสเมว มคฺคสจฺเจปิ วิสฺสชฺชนํ, ตสฺมา ตํ สมุทยานนฺตรํ
วุตฺตํ.
     [๕๐] อินฺทฺริยนิทฺเทเส ชีวิตินฺทฺริยํ ทฺวีหิ ขนฺเธหีติ รูปชีวิตินฺทฺริยํ
รูปกฺขนฺเธน, อรูปชีวิตินฺทฺริยํ สงฺขารกฺขนฺเธน สงฺคหิตํ. เสสํ วุตฺตนยานุสาเร-
เนว เวทิตพฺพํ. ปาลิววตฺถานํ ปเนตฺถ อายตนธาตุนิทฺเทสสทิสเมว.
                       ๖. ปฏิจฺจสมุปฺปาทวณฺณนา
     [๖๑] ปฏิจฺจสมุปฺปาทนิทฺเทเส "อวิชฺชา กตีหิ ขนฺเธหี"ติ ปุจฺฉํ อนารภิตฺวา
อวิชฺชา เอเกน ขนฺเธนาติ เอวํ วิสฺสชฺชนเมว ทสฺสิตํ. ตตฺถ สงฺขารปจฺจยา
วิญฺญาณนฺติ ปฏิสนฺธิยํ ปวตฺเต จ สพฺพมฺปิ วิปากวิญฺญาณํ. เตเนวาห "สตฺตหิ
ธาตูหิ สงฺคหิตนฺ"ติ. นามรูปมฺปิ ปฏิสนฺธิปวตฺติวเสเนว เวทิตพฺพํ. เตเนเวตฺถ
สทฺทายตนมฺปิ สงฺคเหตฺวา เอกาทสหายตเนหิ สงฺคโห ทสฺสิโต. ผสฺสาทีสุ
ขนฺธเภโท เวทิตพฺโพ. อญฺเญเนว หิ เอเกน ขนฺเธน ผสฺโส สงฺคหิโต, อญฺเญน
เวทนา, ตณฺหุปาทานกมฺมภวา ปน สงฺขารกฺขนฺเธเนว สงฺคหิตา. ภวปทญฺเจตฺถ
กมฺมภวาทีนํ วเสน เอกาทสธา วิภตฺตํ. ตตฺถ กมฺมภโว ผสฺสาทีหิ สทิสวิสฺ-
ชฺสชนตฺตา เตหิ สทฺธึ เอกโต ทสฺสิโต. อุปปตฺติภวกามภวสญฺญาภวปญฺจโวการภวา
อญฺญมญฺญสทิสวิสฺสชฺชนตฺตา เอกโต ทสฺสิตา. ยสฺมา เจเต อุปาทินฺนกธมฺมาว,
ตสฺมา "เอกาทสหายตเนหิ สตฺตรสหิ ธาตูหี"ติ วุตฺตํ. สทฺทายตนญฺหิ อนุปาทินฺนํ,
ตํ เอตฺถ น คหิตํ.
     [๖๘] รูปภวนิทฺเทเส ปญฺจหายตเนหีติ จกฺขุโสตมนรูปธมฺมายตเนหิ.
อฏฺฐหิ ธาตูหีติ จกฺขุโสตจกฺขุวิญฺญาณโสตวิญฺญาณรูปธมฺมมโนธาตุมโนวิญฺญาณธาตูหิ.
อรูปภวาทโยปิ ตโย สทิสวิสฺสชฺชนตฺตาว เอกโต ทสฺสิตา. ตถา อสญฺญาภว-
เอกโวการภวา. ตตฺถ ทฺวีหายตเนหีติ รูปายตนธมฺมายตเนหิ. ธาตูสุปิ เอเสว
นโย. เอกตลวาสิกานญฺหิ เสสพฺรหฺมานํ จกฺขุสมฺภวโต ๑- ตสฺสารมฺมณตฺตา ตตฺถ
รูปายตนํ อุทฺธฏํ.
     [๗๑] ชาติ ทฺวีหิ ขนฺเธหีติ รูปชาติ รูปกฺขนฺเธน, อรูปชาติ สงฺขารกฺขนฺเธน.
ชรามรเณสุปิ เอเสว นโย. โสกาทีสุปิ เอเกน ขนฺเธนาติ โสกทุกฺขโทมนสฺสานิ
เวทนากฺขนฺเธน, ปริเทโว รูปกฺขนฺเธน, อุปายาสาทโย สงฺขารกฺขนฺเธนาติ
เอวํ ขนฺธวิเสโส เวทิตพฺโพ.
     [๗๓] อิทฺธิปาโท ทฺวีหิ ขนฺเธหีติ ๒- สงฺขารวิญฺญาณกฺขนฺเธหิ มนายตน-
ธมฺมายตเนหิ ธมฺมธาตุมโนวิญฺญาณธาตูหิ จ. ๓- ฌานํ ทฺวีหิ ขนฺเธหีติ ๔-
เวทนากฺขนฺธสงฺขารกฺขนฺเธหิ. อปฺปมญฺญาทโย สทิสวิสฺสชฺชนตฺตา เอกโต
นิทฺทิฏฺฐา. จิตฺตํ  ปน เจตนานนฺตรํ นิกฺขิตฺตมฺปิ อสทิสวิสฺสชฺชนตฺตา ปจฺฉา
คหิตํ. ตตฺถ  อปฺปมญฺญาทีสุ เอเกน ขนฺเธนาติ เวทนา เวทนากฺขนฺเธน,
สญฺญา สญฺญากฺขนฺเธน, เสสา สงฺขารกฺขนฺเธน สงฺคหิตาติ เอวํ ขนฺธวิเสโส
เวทิตพฺโพ.
                          ๗. ติกปทวณฺณนา
     [๗๗]  เอวํ อพฺภนฺตรมาติกาย สงฺคหาสงฺคหํ ๕- ทสฺเสตฺวา  อิทานิ
พาหิรมาติกาย สงฺคหํ ทสฺเสตุํ กุสลา ธมฺมาติอาทิ อารทฺธํ. ตตฺถ เวทนาตฺติเก
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. จกฺขุสพฺภาวโต      ฉ.ม. อิทฺธิปาโท ทฺวีหีติ
@ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทีสฺสติ   ฉ.ม. ฌานํ ทฺวีหีติ     ฉ.ม. สงฺคหํ
ตีหิ ธาตูหีติ กายวิญฺญาณมโนวิญฺญาณธมฺมธาตูหิ. สตฺตหิ ธาตูหีติ จกฺขุโสตฆาน-
ชิวฺหาวิญฺญาณธาตูหิ เจว มโนธาตุธมฺมธาตุมโนวิญฺญาณธาตูหิ จ. วิปากตฺติเก
อฏฐหิ ธาตูหีติ กายวิญฺญาณธาตุยา  สทฺธึ ตาหิเยว, วิปากธมฺมธมฺมา ปน
สงฺกิลิฏฺฐสงฺกิเลสิเกหิ สทฺธึ สทิสวิสฺสชฺชนตฺตา เอกโต คหิตา. ยถา เจเต,
เอวํ สพฺพตฺติกทุกปเทสุ ยํ ยํ ปทํ เยน เยน ปเทน สทฺธึ สทิสวิสฺสชฺชนํ
โหติ, ตํ ตํ อุปฺปฏิปาฏิยาปิ เตน เตน สทฺธึ คเหตฺวา วิสฺสชฺชิตํ. ตตฺถ
วุตฺตานุสาเรเนว สงฺคหาสงฺคหนโย เวทิตพฺโพติ.
                     สงฺคหาสงฺคหปทวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          -------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๕-. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=74&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=74&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=36&i=2              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=36&A=68              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=36&A=20              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=36&A=20              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_36

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]