อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

                          นิทฺเทสวารวณฺณนา
     [๕๐] อิทานิ เย เกจิ กุสลา ธมฺมาติอาทินา นเยน นิทฺเทสวาโร
อารทฺโธ. ตตฺถ เย เกจีติ อนวเสสวจนํ. กุสลา ธมฺมาติ กุสลตฺติกสฺส ปทภาชเน
วุตฺตลกฺขณา อนวชฺชสุขวิปากา กุสลสภาวา. สพฺเพ เต กุสลมูลาติ กินฺเต
สพฺเพเยว กุสลมูลาติ ปุจฺฉติ. ตีเณว กุสลมูลานีติ น เต สพฺเพ กุสลมูลานิ,
อโลภาทีนิ ปน ตีเณว กุสลมูลานีติ อตฺโถ. อวเสสา กุสลา ธมฺมา น
กุสลมูลาติ อวเสสา ผสฺสาทโย กุสลา ธมฺมา กุสลมูลานิ นาม น โหนฺติ.
อถวา อวเสสา ผสฺสาทโย กุสลา ธมฺมาเยว นาม, น กุสลมูลานีติปิ อตฺโถ.
เย วา ปน กุสลมูลาติ เย วา ปน ปมปุจฺฉาย ทุติยปเทน กุสลมูลาติ
ตโย อโลภาทโย คหิตา. สพฺเพ เต ธมฺมา กุสลาติ กินฺเต สพฺเพ ตโยปิ
ธมฺมา กุสลาติ ปุจฺฉติ. อามนฺตาติ สพฺเพสมฺปิ กุสลมูลานํ กุสลภาวํ สมฺปฏิจฺฉนฺโต
อาห. อยํ ตาว มูลนเย มูลยมกสฺส อตฺโถ. อิมินา อุปาเยน สพฺพปุจฺฉาสุ
วิสฺสชฺชนนโย เวทิตพฺโพ. ยมฺปน ยตฺถ วิเสสมตฺตํ อตฺถิ, ตเทว วณฺณยิสฺสาม.
     [๕๑] เอกมูลยมเก ตาว สพฺเพ เต กุสลมูเลน เอกมูลาติ คณนฏฺเน
เอกมูลกํ อคฺคเหตฺวา สมานฏฺเน คเหตพฺพา. อยเญฺหตฺถ อตฺโถ:- สพฺเพ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อปฺปฏิกฺขิปิตพฺเพน   ๒ ฉ.ม. เวทิตพฺโพ
เต กุสลมูเลน สมานมูลา, ยํ ผสฺสสฺส มูลํ, ตเทว เวทนาทีนนฺติ. อถ เนสํ
ตถาภาวํ สมฺปฏิจฺฉนฺโต อามนฺตาติ อาห. กุสลสมุฏฺานนฺติ กุสลจิตฺตสมุฏฺานรูปํ
ทสฺสิตํ. เอกมูลนฺติ อโลภาทินา กุสลมูเลน สมานมูลํ. ยเถว หิ ผสฺสาทีนํ
อโลภาทโย เหตุปจฺจยตฺตา มูลํ, ตถา ตํสมุฏฺานรูปสฺสาปิ, กุสลลกฺขณาภาเวน
ปน ตํ น กุสลํ.
     [๕๒] อญฺมญฺยมเก "เย เกจิ กุสลา"ติ อปุจฺฉิตฺวา เย เกจิ กุสลมูเลน
เอกมูลาติ ปุจฺฉา กตา, กสฺมา? อิมินาปิ พฺยญฺชเนน ตสฺเสวตฺถสฺส สมฺภวโต.
กุสลมูลานีติ อิทํ ปุริมสฺส วิเสสนํ. "มูลานิ ยานิ เอกโต อุปฺปชฺชนฺตี"ติ หิ
วุตฺตํ, ตานิ ปน กุสลมูลานิปิ โหนฺติ อกุสลาพฺยากตมูลานิปิ, อิธ กุสลมูลานีติ
วิเสสนทสฺสนตฺถํ อิทํ ๑- วุตฺตํ. อญฺมญฺมูลานิ จาติ อญฺมญฺ เหตุปจฺจเยน
ปจฺจยา โหนฺตีติ อตฺโถ. ตสฺเสว ปฏิโลมปุจฺฉาย "สพฺเพ เต ธมฺมา กุสลมูเลน
เอกมูลา"ติ อวตฺวา สพฺเพ เต ธมฺมา กุสลาติ วุตฺตํ, กสฺมา? อตฺถวิเสสาภาวโต.
กุสลมูเลน เอกมูลาติ หิ ปุจฺฉาย กตาย "มูลานิ ยานิ เอกโต อุปฺปชฺชนฺตี"ติ
เหฏฺา วุตฺตนเยเนว วิสฺสชฺชนํ กาตพฺพํ ภเวยฺย, เอวญฺหิ สติ อตฺถวิเสสาภาโว
โหติ. ตสฺมา ตถา อกตฺวา เอวํ ปุจฺฉา กตา. อิมินา อุปาเยน มูลมูลนยาทีสุปิ
อญฺมญฺมูลยมเก ปุจฺฉาวิเสโส เวทิตพฺโพ.
     [๕๓-๕๕] มูลมูลนเย สพฺเพ เต กุสลมูลมูลาติ สพฺเพ เต กุสลมูลสงฺขาตา
มูลาติ ปุจฺฉติ. เอกมูลมูลาติ สมานฏฺเน เอกเมว มูลมูลํ เอเตสนฺติ เอกมูลมูลา.
อญฺมญฺมูลมูลาติ อญฺมญฺสฺส มูลํ อญฺมญฺมูลํ, อญฺมญฺมูลํ เหตุปจฺจยฏฺเน
มูลํ เอเตสนฺติ อญฺมญฺมูลมูลา.
     [๕๖] มูลกนเย กุสลมูลกาติ เหตุปจฺจยฏฺเน กุสลํ มูลํ เอเตสนฺติ
กุสลมูลกา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วิเสสทสฺสนตฺถมิทํ
     [๕๗-๖๑] มูลมูลกนเย กุสลมูลมูลกาติ กุสลานํ มูลํ กุสลมูลํ, เหตุ-
ปจฺจยฏฺเเนว กุสลมูลํ มูลํ เอเตสนฺติ กุสลมูลมูลกาติ. อยนฺตาว กุสลปทํ
นิสฺสาย นยยมกปุจฺฉาทีสุ ๑- วิเสสตฺโถ.
     [๖๒-๗๓] อกุสลปทาทีสุปิ เอเสว นโย. อยมฺปน วิเสโส, อเหตุกํ
อกุสลนฺติ วิจิกิจฺฉาย เจว อุทฺธจฺเจน จ สมฺปยุตฺตํ โมหํ สนฺธาย วุตฺตํ.
     [๗๔-๘๕] อเหตุกํ อพฺยากตนฺติ อฏฺารส จิตฺตุปฺปาทา รูปํ นิพฺพานญฺจ.
อพฺยากตมูเลน น เอกมูลนฺติ อิธ ปน เปตฺวา สเหตุกอพฺยากตสมุฏฺานรูปํ
เสสํ ลพฺภติ. สเหตุกอพฺยากตสมุฏฺานรูปํ อพฺยากตมูเลน เอกมูลํ โหติ, ตํ
อพฺโพหาริกํ กตฺวา เอกโต ลพฺภมานกวเสเนว เจตํ วิสฺสชฺชนํ กตํ.
     [๘๖-๙๗] นามา ธมฺมาติ นามสงฺขาตา ธมฺมา, เต อตฺถโต จตฺตาโร
อรูปิโน ขนฺธา นิพฺพานญฺจ. นเวว นามมูลานีติ กุสลากุสลาพฺยากตมูลวเสน
นว มูลานิ. อเหตุกํ นามํ นามมูเลน น เอกมูลนฺติ อเหตุกํ สพฺพมฺปิ
อฏฺารสจิตฺตุปฺปาทวิจิกิจฺฉุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตโมหนิพฺพานสงฺขาตํ นามํ นามมูเลน น
เอกมูลํ. น หิ ตํ เตน สทฺธึ อุปฺปชฺชติ. สเหตุกํ นามํ นามมูเลนาติ ปเทปิ
สเหตุกํ นามํ นามมูเลนาติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                        มูลวารวณฺณนา นิฏฺิตา.
     [๙๘-๙๙] เหตุวาราทีสุปิ อิมินาว อุปาเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ. มูลํ
เหตุ นิทานญฺจาติ คาถา ยถานิทฺทิฏฺานํ ทสนฺนมฺปิ วารานํ ปุน อุทฺทานวเสเนว
วุตฺตาติ.
                        มูลยมกวณฺณนา นิฏฺิตา.
                           -----------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นยยมกปุจฺฉาสุ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๓๓๐-๓๓๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=7428&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=7428&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=38&i=6
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=38&A=179
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=38&A=112
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=38&A=112
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_38