|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๓. อายตนยมก ๑. ปณฺณตฺติอุทฺเทสวารวณฺณนา [๑-๙] อิทานิ มูลยมเก เทสิเตเยว กุสลาทิธมฺเม อายตนวเสนาปิ สงฺคณฺหิตฺวา ขนฺธยมกานนฺตรํ เทสิตสฺส อายตนยมกสฺส วณฺณนา โหติ. ตตฺถ ขนฺธยมเก วุตฺตนเยเนว ปาลิววตฺถานํ เวทิตพฺพํ. ยเถว หิ ตตฺถ ปณฺณตฺติวาโร ปวตฺติวาโร ปริญฺญาวาโรติ ตโย มหาวารา โหนฺติ, ตถา อิธาปิ. วจนตฺโถปิ เนสํ ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. อิธาปิ จ ปณฺณตฺติวาโร อุทฺเทสนิทฺเทสวเสน ทฺวิธา ววตฺถิโต, อิตเร นิทฺเทสวเสเนว. ตตฺถ "ทฺวาทสา- ยตนานี"ติ ปทํ อาทึ กตฺวา ยาว "นายตนา น มโน"ติ, ตาว ปณฺณตฺติวารสฺส อุทฺเทสวาโร เวทิตพฺโพ. ตตฺถ ทฺวาทสายตนานีติ อยํ ยมกวเสน ปุจฺฉิตพฺพานํ อายตนานํ อุทฺเทโส. จกฺขายตนํ ฯเปฯ ธมฺมายตนนฺติ เตสญฺเญว ปเภทโต นามววตฺถานํ. ยมกวเสน ปุจฺฉาสุขตฺถญฺเจตฺถ ปฐมํ ปฏิปาฏิยา อชฺฌตฺตรูปายตนานิ วุตฺตานิ, ปจฺฉา พาหิรรูปายตนานิ, ปริโยสาเน มนายตนธมฺมายตนานิ. ยถา ปน เหฏฺฐา ขนฺธวเสน, เอวมิธ อิเมสํ อายตนานํ วเสน ปทโสธนวาโร ปทโสธนมูลจกฺกวาโร สุทฺธายตนวาโร สุทฺธายตนมูลจกฺกวาโรติ จตฺตาโรว นยวารา โหนฺติ. เอเกโก เจตฺถ อนุโลมปฏิโลมวเสน ทุวิโธเยว. เตสํ อตฺโถ ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. ยถา ปน ขนฺธยมเก ปทโสธนวารสฺส อนุโลมวาเร "รูปํ รูปกฺขนฺโธ, รูปกฺขนฺโธ รูปนฺ"ติอาทีนิ ปญฺจ ยมกานิ, ตถา อิธ "จกฺขุ จกฺขายตนํ, จกฺขายตนํ จกฺขู"ติอาทีนิ ทฺวาทส, ปฏิโลมวาเรปิ "น จกฺขุ น จกฺขายตนํ, น จกฺขายตนํ น จกฺขู"ติอาทีนิ ทฺวาทส. ปทโสธนมูลจกฺกวารสฺส ปเนตฺถ อนุโลมวาเร เอเกกายตนมูลกานิ เอกาทเสกาทส กตฺวา ทฺวตฺตึสสตํ ยมกานิ, ปฏิโลมวาเรปิ ทฺวตฺตึสสตเมว. สุทฺธายตนวารสฺสาปิ อนุโลมวาเร--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๐.
ทฺวาทส, ปฏิโลมวาเร ทฺวาทส. สุทฺธายตนมูลจกฺกวารสฺสาปิ อนุโลมวาเร เอเกกายตนมูลกานิ เอกาทเสกาทส กตฺวา ทฺวตฺตึสสตํ ยมกานิ, ปฏิโลมวาเรปิ ทฺวตฺตึสสตเมวาติ เอวมิธ ฉสตฺตตาธิเกหิ ปญฺจหิ ยมกสเตหิ ทฺวิปญฺญาสาธิเกหิ เอกาทสหิ ปุจฺฉาสเตหิ จตุราธิเกหิ เตวีสาย อตฺถสเตหิ จ ปฏิมณฺฑิโต ปณฺณตฺติวารสฺส อุทฺเทสวาโร เวทิตพฺโพ. ปณฺณตฺติอุทฺเทสวารวณฺณนา นิฏฺฐิตา. --------------- ๑. ปณฺณตฺตินิทฺเทสวารวณฺณนา [๑๐-๑๗] นิทฺเทสวาเร ปนสฺส เหฏฺฐา ขนฺธยมกสฺส ปณฺณตฺติวารนิทฺเทเส วุตฺตนเยเนว อตฺโถ คเหตพฺโพ ๑- อญฺญตฺร วิเสสา. ตตฺรายํ วิเสโส:- ทิพฺพจกฺขูติ ทุติยวิชฺชาญาณํ. ปญฺญาจกฺขูติ ตติยวิชฺชาญาณํ. ทิพฺพโสตนฺติ ทุติยอภิญฺญาญาณํ. ตณฺหาโสตนฺติ ตณฺหาว. อวเสโส กาโยติ นามกาโย รูปกาโย หตฺถิกาโย อสฺสกาโยติ เอวมาทิ. อวเสสํ รูปนฺติ รูปายตนโต เสสํ ภูตุปาทารูปญฺเจว ปิยรูปสาตรูปญฺจ. สีลคนฺโธติอาทีนิ วายนฏฺเฐน สีลาทีนํเยว นามานิ. อตฺถรโสติ- อาทีนิปิ สาทุมธุรฏฺเฐน อตฺถาทีนญฺเญว นามานิ. อวเสโส ธมฺโมติ ปริยตฺติธมฺมาทิ- อเนกปฺปเภโทติ อยเมตฺถ วิเสโส. ปณฺณตฺตินิทฺเทสวารวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------- ๒. ปวตฺติวารวณฺณนา [๑๘-๒๑] อิธาปิ จ ปวตฺติวารสฺส อุปฺปาทวาราทีสุ ตีสุ อนฺตรวาเรสุ เอเกกสฺมึ ฉเฬว กาลเภทา, เตสํ เอเกกสฺมึ กาเล ปุคฺคลวาราทโย ตโย วารา, เต สพฺเพปิ อนุโลมปฏิโลมนยวเสน ทุวิธาว โหนฺติ. ตตฺถ ปจฺจุปฺปนฺนกาเล @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เวทิตพฺโพ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๑.
ปุคฺคลวารสฺส อนุโลมนเย ยถา ขนฺธยมเก รูปกฺขนฺธมูลกานิ จตฺตาริ, เวทนากฺ- ขนฺธมูลกานิ ตีณิ, สญฺญากฺขนฺธมูลกานิ เทฺว, สงฺขารกฺขนฺธมูลกํ เอกนฺติ อคฺคหิตคฺคหเณน ทส ยมกานิ โหนฺติ, เอวํ "ยสฺส จกฺขฺวายตนํ อุปฺปชฺชติ ตสฺส โสตายตนํ อุปฺปชฺชติ, ยสฺส วา ปน โสตายตนํ อุปฺปชฺชติ ตสฺส จกฺขฺวายตนํ อุปฺปชฺชติ. ยสฺส จกฺขฺวายตนํ อุปฺปชฺชติ ตสฺส ฆานายตนํ ชิวฺหายตนํ กายายตนํ รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺฐพฺพายตนํ มนายตนํ ธมฺมายตนํ อุปฺปชฺชติ, ยสฺส วา ปน ธมฺมายตนํ อุปฺปชฺชติ ตสฺส จกฺขฺวายตนํ อุปฺปชฺชตี"ติ เอวํ จกฺขฺวายตนมูลกานิ เอกาทส. "ยสฺส โสตายตนํ อุปฺปชฺชติ ตสฺส ฆานายตนํ อุปฺปชฺชตี"ติอาทินา นเยน โสตายตนมูลกานิ ทส, ฆานายตนมูลกานิ นว, ชิวฺหายตนมูลกานิ อฏฺฐ, กายายตนมูลกานิ สตฺต, รูปายตนมูลกานิ ฉ, สทฺทายตนมูลกานิ ปญฺจ, คนฺธายตนมูลกานิ จตฺตาริ, รสายตนมูลกานิ ตีณิ, โผฏฺฐพฺพายตนมูลกานิ เทฺว, มนายตนมูลกํ เอกนฺติ อคฺคหิตคฺคหเณน ฉสฏฺฐิยมกานิ โหนฺติ. ตตฺถ จกฺขฺวายตนมูลเกสุ เอกาทสสุ "ยสฺส จกฺขฺวายตนํ อุปฺปชฺชติ ตสฺส โสตายตนํ ฆานายตนํ รูปายตนํ มนายตนํ ธมฺมายตนํ อุปฺปชฺชตี"ติ อิมานิ ปญฺเจว วิสฺสชฺชิตานิ. เตสุ ปฐมํ วิสฺสชฺชิตพฺพํ ตาว วิสฺสชฺชิตํ. ทุติยํ กิญฺจาปิ ปฐเมน สทิสวิสฺสชฺชนํ, จกฺขุโสตายตนานํ ปวตฺติฏฺฐาเน ปน ฆานายตนสฺส น เอกนฺเตน ปวตฺติโต "กถํ นุ โข เอตํ วิสฺสชฺเชตพฺพนฺ"ติ วิมตินิวารณตฺถํ วิสฺสชฺชิตํ. รูปายตนมนายตนธมฺมายตเนหิ สทฺธึ ตีณิ ยมกานิ อสทิสวิสฺสชฺชนตฺตา วิสฺสชฺชิตานิ. เสเสสุ ชิวฺหายตนกายายตเนหิ ตาว สทฺธึ เทฺว ยมกานิ ปุริเมหิ ทฺวีหิ สทฺธึ สทิสวิสฺสชฺชนานิ. สทฺทายตนสฺส ปฏิสนฺธิกฺขเณ อนุปฺปตฺติโต เตน สทฺธึ ยมกสฺส วิสฺสชฺชนเมว นตฺถิ. คนฺธรสโผฏฺฐพฺพา- ยตเนหิปิ สทฺธึ ตีณิ ยมกานิ ปุริเมหิ ทฺวีหิ สทฺธึ ๑- สทิสวิสฺสชฺชนาเนว @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๒.
โหนฺตีติ ตนฺติยา ลหุภาวตฺถํ สงฺขิตฺตานิ. โสตายตนมูลเกสุ ยํ ลพฺภติ, ตํ ปุริเมหิ สทิสวิสฺสชฺชนเมวาติ เอกมฺปิ ปาลึ นารุฬฺหํ. ฆานายตนมูลเกสุ รูปายตเนน สทฺธึ เอกํ มนายตนธมฺมายตเนหิ สทฺธึ เทฺวติ ตีณิ ยมกานิ ปาลึ อารุฬฺหานิ, เสสานิ ฆานายตนยมเกน สทฺธึ ๑- สทิสวิสฺสชฺชนตฺตา นารุฬฺหานิ. ตถา ชิวฺหายตนกายายตนมูลกานิ รูปายตนมูลเกสุ มนายตน- ธมฺมายตเนหิ สทฺธึ เทฺวเยว วิสฺสชฺชิตานิ. คนฺธรสโผฏฺฐพฺเพหิ ปน สทฺธึ ตีณิ รูปายตนมนายตเนหิ สทฺธึ สทิสวิสฺสชฺชนานิ. ยเถว เหฏฺฐา ๒- "สรูปกานํ อจิตฺตกานนฺ"ติอาทิ วุตฺตํ, ตถา อิธาปิ "สรูปกานํ อคนฺธกานํ อรสกานํ อโผฏฺฐพฺพกานนฺ"ติ โยชนา เวทิตพฺพา. คนฺธาทีนิ เจตฺถ อายตนภูตาเนว อธิปฺเปตานิ, ตสฺมา "สรูปกานํ สคนฺธายตนานนฺ"ติ อายตนวเสเนตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. สทฺทายตนมูลกานิ อตฺถาภาวโต ปาลึ นารุฬฺหาเนว. คนฺธรสโผฏฺฐพฺพ- มูลกานิ จตฺตาริ ตีณิ เทฺว จ เหฏฺฐิเมหิ สทฺธึ ๑- สทิสวิสฺสชฺชนตฺตา ปาลึ นารุฬฺหานิ. มนายตนมูลกํ วิสฺสชฺชิตเมวาติ เอวเมตานิ ปจฺจุปฺปนฺนกาเล ปุคฺคลวารสฺส อนุโลมนเย กติปยยมกวิสฺสชฺชเนเนว ฉสฏฺฐิยมกานิ วิสฺสชฺชิตานิ นาม โหนฺตีติ เวทิตพฺพานิ. ยถา จ ปุคฺคลวาเร, เอวํ โอกาสวาเรปิ ปุคฺคโลกาสวาเรปิ ฉสฏฺฐีติ ปจฺจุปฺปนฺนกาเล ตีสุ วาเรสุ อนุโลมนเย อฏฺฐนวุติสตยมกานิ โหนฺติ. ยถา จ อนุโลมนเย, เอวํ ปฏิโลมนเยปีติ สพฺพานิปิ ปจฺจุปฺปนฺนกาเล ฉนฺนวุตาธิกานิ ตีณิ ยมกสตานิ โหนฺติ. เตสุ เทฺวนวุตาธิกานิ สตฺต ปุจฺฉาสตานิ จตุราสีตฺยาธิกานิ จ ปณฺณรส อตฺถสตานิ โหนฺตีติ เวทิตพฺพานิ. เอวํ เสเสสุปิ ปญฺจสุ กาลเภเทสูติ สพฺพานิปิ ฉสตฺตตาธิกานิ เตวีสติยมกสตานิ, ตโต ทิคุณา ปุจฺฉา, ตโต ทิคุณา อตฺถาติ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ๒ ฉ.ม. เหตฺถ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๓.
อิทเมตฺถ อุปฺปาทวาเร ปาลิววตฺถานํ. นิโรธวารอุปฺปาทนิโรธวาเรสุปิ เอเสว นโยติ สพฺพสฺมิมฺปิ ปวตฺติวาเร อฏฺฐวีสานิ เอกสตฺตติยมกสตานิ, ตโต ทิคุณา ปุจฺฉา, ตโต ทิคุณา อตฺถา เวทิตพฺพา. ปาลิ ปน มนายตนํ ธมฺมายตนญฺจ เอกสทิสํ, นานํ นตฺถิ. อุปริ ปน "วาเร สงฺเขโป โหตี"ติอาทีนิ วตฺวา ตตฺถ ตตฺถ สงฺขิตฺตา. ตสฺมา ยํ ตตฺถ ตตฺถ สงฺขิตฺตํ, ตํ สพฺพํ อสมฺมุยฺหนฺเตหิ สลฺลกฺเขตพฺพํ. อตฺถวินิจฺฉเย ปเนตฺถ อิทํ นยมุขํ:- สจกฺขุกานํ อโสตกานนฺติ อปาเย ชาติพธิรํ โอปปาติกํ สนฺธาย วุตฺตํ. โส หิ สจกฺขุโก อโสตโก หุตฺวา อุปปชฺชติ. ยถาห "กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺสจิ อปรานิ ทสายตนานิ ปาตุภวนฺติ, โอปปาติกานํ เปตานํ โอปปาติกานํ อสุรานํ โอปปาติกานํ ติรจฺฉานคตานํ โอปปาติกานํ เนรยิกานํ ชจฺจพธิรานํ อุปปตฺติกฺขเณ ทสายตนานิ ปาตุภวนฺติ จกฺขฺวายตนํ รูปฆานคนฺธชิวฺหารสกายโผฏฺฐพฺพายตนํ มนายตนํ ธมฺมายตนนฺ"ติ. สจกฺขุกานํ สโสตกานนฺติ สุคติทุคฺคตีสุ ปริปุณฺณายตเน จ โอปปาติเก รูปีพฺรหฺมาโน จ สนฺธาย วุตฺตํ. เต หิ สจกฺขุกา สโสตกา หุตฺวา อุปปชฺชนฺติ. ยถาห "กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺสจิ เอกาทสายตนานิ ปาตุภวนฺติ, กามาวจรานํ เทวานํ ปฐมกปฺปิกานํ มนุสฺสานํ โอปปาติกานํ เปตานํ โอปปาติกานํ อสุรานํ โอปปาติกานํ ติรจฺฉานคตานํ โอปปาติกานํ เนรยิกานํ ปริปุณฺณายตนานํ. รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ ปญฺจายตนานิ ปาตุภวนฺติ จกฺขฺวายตนํ รูปโสตมนายตนํ ธมฺมายตนนฺ"ติ. อฆานกานนฺติ พฺรหฺมปาริสชฺชาทโย สนฺธาย วุตฺตํ. เต หิ สจกฺขุกา อฆานกา หุตฺวา อุปปชฺชนฺติ. กามธาตุยา ปน อฆานโก โอปปาติโก นตฺถิ. ยทิ ภเวยฺย, "กสฺสจิ อฏฺฐ อายตนานิ ปาตุภวนฺตี"ติ วเทยฺย. โย คพฺภเสยฺยโก ปน อฆานโก สิยา, โส "สจกฺขุกานนฺ"ติ วจนโต อิธ อนธิปฺเปโต. สจกฺขุกานํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๔.
สฆานกานนฺติ ชจฺจพธิรมฺปิ ปริปุณฺณายตนมฺปิ โอปปาติกํ สนฺธาย วุตฺตํ. สฆานกานํ อจกฺขุกานนฺติ ชจฺจนฺธมฺปิ ชจฺจพธิรมฺปิ โอปปาติกํ สนฺธาย วุตฺตํ. สฆานกานํ สจกฺขุกานนฺติ ปริปุณฺณายตนเมว โอปปาติกํ สนฺธาย วุตฺตํ. สรูปกานํ อจกฺขุกานนฺติ เอตฺถ ชจฺจนฺธชจฺจพธิรโอปปาติเกสุ อญฺญตโรปิ คพฺภเสยฺยโกปิ ลพฺภติเยว. สจิตฺตกานํ อจกฺขุกานนฺติ เอตฺถ เหฏฺฐา วุตฺเตหิ ชจฺจนฺธาทีหิ ตีหิ สทฺธึ อรูปิโนปิ ลพฺภนฺติ. อจกฺขุกานนฺติ เอตฺถ ปุริมปเท วุตฺเตหิ จตูหิ สทฺธึ อสญฺญสตฺตาปิ ลพฺภนฺติ. สรูปกานํ อฆานกานนฺติ เอตฺถ คพฺภเสยฺยกา จ อสญฺญสตฺตา จ เสสรูปีพฺรหฺมาโน จ ลพฺภนฺติ. สจิตฺตกานํ อฆานกานนฺติ เอตฺถ คพฺภเสยฺยกา จ รูปารูปีพฺรหฺมาโน จ ลพฺภนฺติ. อจิตฺตกานํ อรูปกานนฺติ ปเทสุ ปน เอกโวการจตุโวการสตฺตาว ลพฺภนฺตีติ อิมินา นเยน สพฺเพสุ ปุคฺคลวาเรสุ ปุคฺคลวิภาโค เวทิตพฺโพ. [๒๒-๒๕๔] โอกาสวาเร ยตฺถ จกฺขายตนนฺติ รูปีพฺรหฺมโลเก ๑- ปุจฺฉติ, เตเนว อามนฺตาติ วุตฺตํ. ตสฺมิญฺหิ ตเล นิยมโต ตานิ อายตนานิ ปฏิสนฺธิยํ อุปฺปชฺชนฺติ. อิทเมตฺถ นยมุขํ, อิมินา นยมุเขน สกเลปิ ปวตฺติวาเร อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ปริญฺญาวาโร ขนฺธยมเก วุตฺตนโยเยวาติ. ปวตฺติวารวณฺณนา นิฏฺฐิตา. อายตนยมกวณฺณนา สมตฺตา. --------------อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๓๔๙-๓๕๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=7852&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=7852&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=38&i=279 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=38&A=2342 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=38&A=1732 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=38&A=1732 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_38
![อ่านหน้า[ต่าง] แรก](go1.gif) ![อ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้ว](go2.gif)   ![อ่านหน้า[ต่าง] ถัดไป](go3.gif) ![อ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย](go4.gif)   |
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]