ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

หน้าที่ ๓๕๘.

๖. สงฺขารยมก ๑. ปณฺณตฺติวารวณฺณนา [๑] อิทานิ เตสญฺเญว มูลยมเก เทสิตานํ กุสลาทิธมฺมานํ ลพฺภมานวเสน เอกเทสํ สงฺคณฺหิตฺวา สจฺจยมกานนฺตรํ เทสิตสฺส สงฺขารยมกสฺส วณฺณนา โหติ. ตตฺถาปิ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว ปณฺณตฺติวาราทโย ตโย มหาวารา อนฺตรวาราทโย จ อวเสสปฺปเภทา เวทิตพฺพา. อยมฺปเนตฺถ วิเสโส:- ปณฺณตฺติวาเร ตาว ยถา เหฏฺฐา ขนฺธาทโย ธมฺเม อุทฺทิสิตฺวา "รูปํ รูปกฺขนฺโธ, จกฺขุํ จกฺขฺวายตนํ, จกฺขุํ จกฺขุธาตุ, ทุกฺขํ ทุกฺขสจฺจนฺ"ติ ปทโสธนวาโร อารทฺโธ, ตถา อนารภิตฺวา "อสฺสาสปสฺสาสา กายสงฺขาโร"ติ ปฐมํ ตโยปิ สงฺขารา วิภชิตฺวา ทสฺสิตา. ตตฺถ กายสฺส สงฺขาโร กายสงฺขาโร. "อสฺสาสปสฺสาสา กายิกา เอเต ธมฺมา กายปฏิพทฺธา"ติ ๑- หิ วจนโต การณภูตสฺส กรชกายสฺส ผลภูโต เอว สงฺขาโรติ กายสงฺขาโร. อปโร นโย:- สงฺขริยตีติ สงฺขาโร. เกน สงฺขริยตีติ? กาเยน. อยญฺหิ วาโต วิย ภสฺตาย กรชกาเยน สงฺขริยตีติ เอวมฺปิ กายสฺส สงฺขาโรติ กายสงฺขาโร, กาเยน กโต อสฺสาสปสฺสาสวาโตติ อตฺโถ. "ปุพฺเพว โข อาวุโส วิสาข วิตกฺเกตฺวา วิจาเรตฺวา ปจฺฉา วาจํ ภินฺทติ, ตสฺมา วิตกฺก- วิจารา วจีสงฺขาโร"ติ ๒- วจนโต ปน สงฺขโรตีติ สงฺขาโร. กึ สงฺขโรติ? วจึ. วจิยา สงฺขาโรติ วจีสงฺขาโร. วจีเภทสมุฏฺฐาปกสฺส วิตกฺกวิจารทฺวยสฺเสตํ นามํ. "สญฺญา จ เวทนา จ เจตสิกา เอเต ธมฺมา จิตฺตปฏิพทฺธา"ติ ๓- วจนโตเยว ปน ตติยปเทปิ สงฺขริยตีติ สงฺขาโร. เกน สงฺขริยตีติ? จิตฺเตน. กรณตฺเถ สามิวจนํ กตฺวา จิตฺตสฺส สงฺขาโรติ จิตฺตสงฺขาโร. สพฺเพสมฺปิ จิตฺตสมุฏฺฐานานํ เจตสิกธมฺมานเมตํ อธิวจนํ. วิตกฺกวิจารานํ ปน วจีสงฺขารภาเวน วิสุํ คหิตตฺตา "ฐเปตฺวา วิตกฺกวิจาเร"ติ วุตฺตํ. @เชิงอรรถ: ม.มู. ๑๒/๔๖๓/๔๑๓, สํ.สฬา. ๑๘/๕๖๒/๓๖๑ (สฺยา) @ ม.มู. ๑๒/๔๖๓/๔๑๓ ม.มู. ๑๒/๔๖๓/๔๑๓, สํ.สฬา. ๑๘/๕๖๒/๓๖๑ (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๙.

[๒-๗] อิทานิ กาโย กายสงฺขาโรติ ปทโสธนวาโร อารทฺโธ, ตสฺส อนุโลมนเย ตีณิ, ปฏิโลมนเย ตีณีติ ฉ ยมกานิ. ปทโสธนมูลจกฺกวาเร เอเกกสงฺขารมูลกานิ เทฺว เทฺว กตฺวา อนุโลมนเย ฉ, ปฏิโลมนเย ฉาติ ทฺวาทส ยมกานิ. สุทฺธสงฺขารวาเร ปน ยถา สุทฺธขนฺธวาราทีสุ "รูปํ ขนฺโธ, ขนฺโธ รูปํ. จกฺขุ อายตนํ, อายตนํ จกฺขู"ติอาทินา นเยน ยมกานิ วุตฺตานิ, เอวํ "กาโย สงฺขาโร, สงฺขารา กาโย"ติ อวตฺวา "กายสงฺขาโร วจีสงฺขาโร, วจีสงฺขาโร กายสงฺขาโร"ติอาทินา นเยน กายสงฺขารมูลกานิ เทฺว, วจีสงฺขารมูลกํ เอกนฺติ อนุโลเม ตีณิ, ปฏิโลเม ตีณีติ สพฺพานิปิ สุทฺธิกวาเร ฉ ยมกานิ วุตฺตานิ. กึการณา? สุทฺธิกเอเกกปทวเสน อตฺถาภาวโต. ยถา หิ ขนฺธยมกาทีสุ รูปาทิวิสิฏฺฐานํ ขนฺธานํ จกฺขฺวาทิวิสิฏฺฐานญฺจ อายตนาทีนํ อธิปฺเปตตฺตา "รูปํ ขนฺโธ, ขนฺโธ รูปํ. จกฺขุ อายตนํ, อายตนา จกฺขู"ติ สุทฺธิกเอเกกปทโสธนวเสน ๑- อตฺโถ อตฺถิ, เอวมิธ "กาโย สงฺขาโร, สงฺขารา กาโย"ติ นตฺถิ. กายสงฺขาโรติ ปน ทฺวีหิปิ ปเทหิ เอโกว อตฺโถ ลพฺภติ. อสฺสาโส วา ปสฺสาโส วาติ สุทฺธิกเอเกกปทโสธนวเสน ๑- อตฺถาภาวโต "กาโย สงฺขาโร, สงฺขารา กาโย"ติ น วุตฺตํ, "กาโย กายสงฺขาโร"ติอาทิ ปน วตฺตพฺพํ สิยา, ตมฺปิ กายวจีจิตฺตปเทหิ อิธ อธิปฺเปตานํ สงฺขารานํ อคฺคหิตตฺตา น ยุชฺชติ. สุทฺธสงฺขารวาโร เหส. ปทโสธเน ปน วินาปิ อตฺเถน วจนํ น ๒- ยุชฺชตีติ ตตฺถ โส นโย คหิโต. อิธ ปน กายสงฺขารสฺส วจีสงฺขาราทีหิ วจีสงฺขารสฺส จ จิตฺตสงฺขาราทีหิ จิตฺตสงฺขารสฺส จ กายสงฺขาราทีหิ อญฺญตฺตา "กายสงฺขาโร วจีสงฺขาโร, วจีสงฺขาโร กายสงฺขาโร"ติ เอเกกสงฺขารมูลกานิ เทฺว เทฺว กตฺวา ฉ ยมกานิ ยุชฺชนฺติ. เตสุ อคฺคหิตคฺคหเณน ตีเณว ลพฺภนฺติ. ตสฺมา ตาเนว ทสฺเสตุํ อนุโลมนเย ตีณิ, ปฏิโลมนเย ตีณีติ ฉ ยมกานิ วุตฺตานิ. สุทฺธสงฺขารมูลจกฺกวาโร ปเนตฺถ น คหิโตติ เอวํ ปณฺณตฺติวารสฺส อุทฺเทสวาโร เวทิตพฺโพ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สุทฺธิกเอเกกปทวเสน ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๐.

[๘-๑๘] นิทฺเทสวาเร ปนสฺส อนุโลเม ตาว ยสฺมา น กายาทโยว กายสงฺขาราทีนํ นามํ, ตสฺมา "โน"ติ ปฏิเสโธ กโต. ปฏิโลเม น กาโย น กายสงฺขาโรติ โย น กาโย, โส กายสงฺขาโรปิ น โหตีติ ปุจฺฉติ. กายสงฺขาโร น กาโย กายสงฺขาโรติ กายสงฺขาโร กาโย น โหติ, กายสงฺขาโรเยว ปเนโสติ อตฺโถ. อวเสสนฺติ น เกวลํ เสสสงฺขารทฺวยเมว, กายสงฺขารวินิมุตฺตํ ปน เสสํ สพฺพมฺปิ สงฺขตาสงฺขตปณฺณตฺติเภทํ ธมฺมชาตํ เนว กาโย น กายสงฺขาโรติ อิมินา อุปาเยน สพฺพวิสฺสชฺชเนสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพติ. ปณฺณตฺติวารวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------- ๒. ปวตฺติวารวณฺณนา [๑๙] ปวตฺติวาเร ปเนตฺถ ปจฺจุปฺปนฺนกาเล ปุคฺคลวารสฺส อนุโลมนเย "ยสฺส กายสงฺขาโร อุปฺปชฺชติ ตสฺส วจีสงฺขาโร อุปฺปชฺชตี"ติ กายสงฺขารมูลกานิ เทฺว, วจีสงฺขารมูลกํ เอกนฺติ ตีเณว ยมกานิ ลพฺภนฺติ, ตานิ คหิตาเนว. ตสฺส ปฏิโลมนเยปิ โอกาสวาราทีสุปิ เอเสว นโย. เอวเมตฺถ สพฺพวาเรสุ ติณฺณํ ติณฺณํ ยมกานํ วเสน ยมกคณนา เวทิตพฺพา. อตฺถวินิจฺฉเย ปเนตฺถ อิทํ ลกฺขณํ:- อิมสฺมิญฺหิ สงฺขารยมเก "อสฺสาส- ปสฺสาสานํ อุปฺปาทกฺขเณ วิตกฺกวิจารานํ อุปฺปาทกฺขเณ"ติอาทิวจนโต ปจฺจุปฺปนฺนาทิ- กาลเภโท ปวตฺติวเสนาปิ คเหตพฺโพ, น จุติปฏิสนฺธิวเสเนว. "ทุติยชฺฌาเน ตติยชฺฌาเน ตตฺถ กายสงฺขาโร อุปฺปชฺชตี"ติอาทิวจนโต จตุตฺถชฺฌานมฺปิ ๑- โอกาสวเสน คหิตนฺติ เวทิตพฺพํ. เอวเมตฺถ ยํ ยํ ลพฺภติ, ตสฺส ตสฺส วเสน อตฺถวินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ฌานมฺปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๑.

ตตฺริทํ นยมุขํ:- วินา วิตกฺกวิจาเรหีติ ทุติยตติยวเสน ๑- วุตฺตํ. เตสนฺติ เตสํ ทุติยตติยชฺฌานสมงฺคีนํ. กามาวจรานนฺติ กามาวจเร อุปฺปนฺนสตฺตานํ. รูปาวจรเทวานํ ปน อสฺสาสปสฺสาสา นตฺถิ, อรูปาวจรานมฺปิ รูปเมว นตฺถิ. วินา อสฺสาสปสฺสาเสหีติ รูปารูปภเวสุ นิพฺพตฺตสตฺตานํ วิตกฺกวิจารุปฺปตฺตึ สนฺธาย วุตฺตํ. [๒๑] ปฐมชฺฌาเน กามาวจเรติ กามาวจรภูมิยํ อุปฺปนฺเน ปฐมชฺฌาเน. องฺคมตฺตวเสน เจตฺถ ปฐมชฺฌานํ คเหตพฺพํ, น อปฺปนาวเสเนว. อนปฺปนาปฺ- ปตฺเตปิ หิ สวิตกฺกสวิจารจิตฺเต อิทํ สงฺขารทฺวยํ อุปฺปชฺชเตว. [๒๔] จิตฺตสฺส ภงฺคกฺขเณติ อิทํ กายสงฺขารสฺส เอกนฺตจิตฺตสมุฏฺฐานตฺตา วุตฺตํ. อุปฺปชฺชมานเมว หิ จิตฺตํ รูปํ วา อรูปํ วา สมุฏฺฐาเปติ, น ภิชฺชมานํ. [๓๗] สุทฺธาวาสานํ ทุติเย จิตฺเต วตฺตมาเนติ ปฏิสนฺธิโต ทุติเย ภวงฺคจิตฺเต. กามญฺเจตํ ปฏิสนฺธิจิตฺเต วตฺตมาเน เตสํ ตตฺถ นุปฺปชฺชิตฺเถว, ยาว ปน อพฺโพกิณฺณํ วิปากจิตฺตํ ปวตฺตติ, ตาว นุปฺปชฺชิตฺเถว นามาติ ทสฺสนตฺถเมตํ วุตฺตํ. ยสฺส วา ฌานสฺส วิปากจิตฺเตน เต นิพฺพตฺตา, ตํ สตโสปิ สหสฺสโสปิ ๒- อุปฺปชฺชมานํ ปฐมจิตฺตเมว. วิปากจิตฺเตน ปน วิสทิสํ ภวนิกนฺติยา อาวชฺชนจิตฺตํ ทุติยจิตฺตํ นาม, ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. [๔๔] ปจฺฉิมจิตฺตสมงฺคีนนฺติ สพฺพปจฺฉิเมน อปฺปฏิสนฺธิกจิตฺเตน สมงฺคี- ภูตานํ ขีณาสวานํ. อวิตกฺกอวิจารํ ปจฺฉิมจิตฺตนฺติ รูปาวจรานํ ทุติยชฺฌานิกาทิ- จุติจิตฺตวเสน อรูปาวจรานญฺจ จตุตฺถชฺฌานิกจุติจิตฺตวเสเนตํ วุตฺตํ. เตสนฺติ เตสํ ปจฺฉิมจิตฺตสมงฺคีอาทีนํ. [๗๙] ยสฺส กายสงฺขาโร นิรุชฺฌติ ตสฺส จิตฺตสงฺขาโร นิรุชฺฌตีติ เอตฺถ นิยมโต กายสงฺขารสฺส จิตฺตสงฺขาเรน สทฺธึ เอกกฺขเณ นิรุชฺฌนโต อามนฺตาติ ปฏิวจนํ ทินฺนํ, น จิตฺตสงฺขารสฺส กายสงฺขาเรน สทฺธึ. กึการณา? จิตฺตสงฺขาโร @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ทุติยตติยชฺฌานวเสน สตโสปีติ สเตนปิ. สหสฺสโสปิติ สหสฺเสนปีติ โยชนา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๒.

หิ กายสงฺขาเรน วินาปิ อุปฺปชฺชติ จ นิรุชฺฌติ จ, กายสงฺขาโร ปน จิตฺตสมุฏฺฐาโน อสฺสาสปสฺสาสวาโต. จิตฺตสมุฏฺฐานรูปญฺจ จิตฺตสฺส อุปฺปาทกฺขเณ อุปฺปชฺชิตฺวา ยาว อปรานิ ๑- โสฬส จิตฺตานิ อุปฺปชฺชนฺติ, ตาว ติฏฺฐติ. เตสํ โสฬสนฺนํ สพฺพปจฺฉิเมน สทฺธึ นิรุชฺฌตีติ เยน จิตฺเตน สทฺธึ อุปฺปชฺชติ, ตโต ปฏฺฐาย สตฺตรสเมน สทฺธึ นิรุชฺฌติ. น กสฺสจิ จิตฺตสฺส อุปฺปาทกฺขเณ วา ฐิติกฺขเณ วา นิรุชฺฌติ, นาปิ ฐิติกฺขเณ วา ภงฺคกฺขเณ วา อุปฺปชฺชติ. เอสา จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺส ธมฺมตาติ นิยมโต จิตฺตสงฺขาเรน สทฺธึ เอกกฺขเณ นิรุชฺฌนโต อามนฺตาติ วุตฺตํ. ยมฺปน วิภงฺคปฺปกรณสฺส สีหลฏฺฐกถายํ "จิตฺตสมุฏฺฐานรูปํ สตฺตรสมสฺส จิตฺตสฺส อุปฺปาทกฺขเณ นิรุชฺฌตี"ติ วุตฺตํ, ตํ อิมาย ปาลิยา วิรุชฺฌติ. อฏฺฐกถาโต จ ปาลิเยว พลวตราติ ปาลิยํ วุตฺตเมว ปมาณํ. [๑๒๘] ยสฺส กายสงฺขาโร อุปฺปชฺชติ ตสฺส วจีสงฺขาโร นิรุชฺฌตีติ เอตฺถ ยสฺมา กายสงฺขาโร จิตฺตสฺส อุปฺปาทกฺขเณ อุปฺปชฺชติ, น จ ตสฺมึ ขเณ วิตกฺกวิจารา นิรุชฺฌนฺติ, ตสฺมา โนติ ปฏิเสโธ กโตติ อิมินา นยมุเขน สพฺพตฺถ วินิจฺฉโย ๒- เวทิตพฺโพ. ปริญฺญาวาโร ปากติโกเยวาติ. ปวตฺติวารวณฺณนา นิฏฺฐิตา. สงฺขารยมกวณฺณนา สมตฺตา. ---------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๓๕๘-๓๖๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=8059&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=8059&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=38&i=1023              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=38&A=9138              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=38&A=7157              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=38&A=7157              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_38

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]