ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

                          ๑๐. อินฺทฺริยยมก
     อิทานิ เตสญฺเญว มูลยมเก เทสิตานํ กุสลาทิธมฺมานํ ลพฺภมานวเสน
เอกเทสํ สงฺคณฺหิตฺวา ธมฺมยมกานนฺตรํ เทสิตสฺส อินฺทฺริยยมกสฺส วณฺณนา
โหติ. ตตฺถ ขนฺธยมกาทีสุ วุตฺตนเยเนว ปาลิววตฺถานํ เวทิตพฺพํ. อิธาปิ หิ
ปณฺณตฺติวาราทโย ตโย มหาวารา อวเสสา อนฺตรวารา จ สทฺธึ กาลปฺปเภทาทีหิ
ขนฺธยมกาทีสุ อาคตสทิสาว. อินฺทฺริยานํ ปน พหุตาย ธาตุยมกโตปิ พหุตรานิ
ยมกานิ โหนฺติ. ยถา ปน เหฏฺฐา ปุคฺคลวาราทีสุ จกฺขฺวายตนจกฺขุธาตุมูลเก
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วิปากวเสน
นเย จกฺขฺวายตนจกฺขุธาตูหิ สทฺธึ ชิวฺหายตนกายายตนานิ น โยชิตานิ,
ชิวฺหายตนกายายตนมูลกานิ จ ยมกาเนว น คหิตานิ, ตถา อิธาปิ จกฺขุนฺทฺริยมูลเก
นเย ชิวฺหินฺทฺริยกายินฺทฺริยานิ น โยชิตานิ, ชิวฺหินฺทฺริยกายินฺทฺริยมูลกานิ จ
ยมกาเนว น คหิตานิ. เตสํ อคฺคหเณ การณํ ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
มนินฺทฺริยํ ปน ยถา จกฺขุนฺทฺริยาทิมูลเกหิ, ตเถว อิตฺถินฺทฺริยาทิมูลเกหิปิ
สทฺธึ ยสฺมา โยชนํ คจฺฉติ, ตสฺมา นิกฺขิตฺตปฏิปาฏิยา อโยเชตฺวา สพฺเพหิปิ
จกฺขุนฺทฺริยมูลกาทีหิ สทฺธึ ปริโยสาเน โยชิตนฺติ เวทิตพฺพํ. จกฺขุนฺทฺริเยน
สทฺธึ อิตฺถินฺทฺริยปุริสินฺทฺริยชีวิตินฺทฺริยานิ โยชิตานิ. สุขินฺทฺริย-
ทุกฺขินฺทฺริยโทมนสฺสินฺทฺริยานิ ปฏิสนฺธิยํ นตฺถีติ น คหิตานิ, โสมนสฺสินฺทฺริย-
อุเปกฺขินฺทฺริยานิ ปฏิสนฺธิยํ อุปฺปตฺติสพฺภาวโต คหิตานิ, ตถา สทฺธินฺทฺริยาทีนิ
ปญฺจ. โลกุตฺตรานิ ตีณิ ปฏิสนฺธิยํ อภาเวเนว น คหิตานิ. อิติ ยานิ คหิตานิ, เตสํ
วเสเนตฺถ จกฺขุนฺทฺริยมูลเก นเย ยมกคณนา เวทิตพฺพา. ยถา เจตฺถ, เอวํ สพฺพตฺถ,
ยานิ ปน น คหิตานิ, เตสํ วเสน ยมกานิ น คเณตพฺพานิ, คเณนฺเตน
วา โมฆปุจฺฉาวเสน คเณตพฺพานีติ เอวํ ตาว สพฺพวาเรสุ ปาลิววตฺถานเมว
เวทิตพฺพํ.
                          ปวตฺติวารวณฺณนา
     [๑-๘๖] อตฺถวินิจฺฉเย ปเนตฺถ อิทํ นยมุขํ:- สจกฺขุกานํ น อิตฺถีนนฺติ
พฺรหฺมปาริสชฺชาทีนญฺเจว รูปีนํ ปุริสนปุํสกานญฺจ วเสน วุตฺตํ. เตสญฺหิ
อิตฺถินฺทฺริยํ นุปฺปชฺชติ. สจกฺขุกานํ น ปุริสานนฺติ รูปีพฺรหฺมานญฺเจว
อิตฺถีนปุํกานญฺจ วเสน วุตฺตํ. เตสญฺหิ ปุริสินฺทฺริยํ นุปฺปชฺชติ. อจกฺขุกานํ
อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ชีวิตินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชตีติ เอกโวการจตุโวการกามธาตุสตฺเต
สนฺธาย วุตฺตํ. สจกฺขุกานํ วินา โสมนสฺเสนาติ อุเปกฺขาสหคตานํ จตุนฺนํ
มหาวิปากปฏิสนฺธีนํ
วเสน วุตฺตํ. สจกฺขุกานํ วินา อุเปกฺขายาติ โสมนสฺสสหคตปฏิสนฺธิกานํ วเสน วุตฺตํ.
อุเปกฺขาย อจกฺขุกานนฺติ อเหตุกปฏิสนฺธิวเสน วุตฺตํ. อเหตุกานนฺติ อเหตุ-
กปฏิสนฺธิจิตฺเตน สทฺธึ สทฺธินฺทฺริยาทีนํ อภาวโต วุตฺตํ. ตตฺถ หิ เอกนฺเตเนว
สทฺธาสติปญฺญาโย นตฺถิ, สมาธิวิริยานิ ปน อินฺทฺริยปฺปตฺตานิ น โหนฺติ.
สเหตุกานํ อจกฺขุกานนฺติ คพฺภเสยฺยกวเสน เจว อรูปีวเสน จ วุตฺตํ. อญฺโญ
หิ สเหตุโก อจกฺขุโก นาม นตฺถิ. สจกฺขุกานํ อเหตุกานนฺติ อปาเย โอปปาติก-
วเสน วุตฺตํ. สจกฺขุกานํ ญาณวิปฺปยุตฺตานนฺติ กามธาตุยํ ทุเหตุกปฏิสนฺธิกานํ
วเสน วุตฺตํ. สจกฺขุกานํ ญาณสมฺปยุตฺตานนฺติ รูปีพฺรหฺมาโน เจว กามาวจรเทว-
มนุสฺเส จ สนฺธาย วุตฺตํ. ญาณสมฺปยุตฺตานํ อจกฺขุกานนฺติ อรูปิโน จ
ติเหตุกคพฺภเสยฺยเก จ สนฺธาย วุตฺตํ.
     [๑๙๐] ชีวิตินฺทฺริยมูลเก วินา โสมนสฺเสน อุปปชฺชนฺตานนฺติ เทฺวปิ
ชีวิตินฺทฺริยานิ สนฺธาย วุตฺตํ. ปวตฺเต โสมนสฺสวิปฺปยุตฺตจิตฺตสฺส อุปฺปาทกฺข-
เณติ อรูปชีวิตินฺทฺริยํ สนฺธาย วุตฺตํ. อิมินา นเยน สพฺพตฺถาปิ ปฏิสนฺธิปวตฺติ-
วเสน ชีวิตินฺทฺริยโยชนา เวทิตพฺพา. โสมนสฺสินฺทฺริยาทิมูลเกสุปิ ปฏิสนฺธิปวตฺติ-
วเสเนว อตฺโถ คเหตพฺโพ. ปฏิโลมนเย ปน นิโรธวาเร จ เอเตสญฺเจว อญฺเญสญฺจ
ธมฺมานํ ยถาลาภวเสน จุติปฏิสนฺธิปวตฺเตสุ ตีสุปิ อุปฺปาทานุปฺปาทนิโรธานิโรธา ๑-
เวทิตพฺพา.
     [๒๘๑] อนาคตวาเร เอเตเนว ภาเวนาติ เอเตน ปุริสภาเวเนว, อนฺตรา
อิตฺถีภาวํ อนาปชฺชิตฺวา ปุริสปฏิสนฺธิคฺคหเณเนวาติ อตฺโถ. กติจิ ภเว ทสฺเสตฺวา
ปรินิพฺพายิสฺสนฺตีติ กติจิ ปฏิสนฺธิโย คเหตฺวา อิตฺถีภาวํ อปฺปตฺวาว
ปรินิพฺพายิสฺสนฺตีติ อตฺโถ. ทุติยปุจฺฉายปิ เอเสว นโย.
     [๓๖๑] ปจฺจุปฺปนฺเนน อตีตวาเร สุทฺธาวาสานํ อุปปตฺติจิตฺตสฺส ภงฺคกฺขเณ
มนินฺทฺริยญฺจ นุปฺปชฺชิตฺถาติ จิตฺตยมเก วิย อุปฺปาทกฺขณาติกฺกมวเสน อตฺถํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อุปฺปาทนิโรธา
อคฺคเหตฺวา ตสฺมึ ภเว อนุปฺปนฺนปุพฺพวเสน คเหตพฺโพติ. อิมินา นยมุเขน
สพฺพสฺมิมฺปิ ปวตฺติวาเร อตฺถวินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ.
                       ปวตฺติวารวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           -----------
                          ปริญฺญาวารวณฺณนา
     [๔๓๕-๔๘๒] ปริญฺญาวาเร ปน จกฺขุมูลกาทีสุ เอกเมว จกฺขุโสตยมกํ
ทสฺสิตํ. ยสฺมา ปน เสสานิปิ โลกิยาพฺยากตานิ เจว โลกิยาพฺยากตมิสฺสกานิ จ
ปริญฺเญยฺยาเนว, ตสฺมา ตานิ อนุปทิฏฺฐานิปิ อิมินาว ทสฺสิตานิ โหนฺติ. ยสฺมา
ปน อกุสลํ เอกนฺตโต ปหาตพฺพเมว, เอกนฺตโต ๑- กุสลํ ภาเวตพฺพเมว, โลกุตฺตรา-
พฺยากตํ สจฺฉิกาตพฺพํ, ตสฺมา "โทมนสฺสินฺทฺริยํ ปชหตี"ติ "อนญฺญาตญฺญสฺสามี-
ตินฺทฺริยํ ภาเวตี"ติ "อญฺญาตาวินฺทฺริยํ สจฺฉิกโรตี"ติ วุตฺตํ. อญฺญินฺทฺริยํ
ปน ภาเวตพฺพมฺปิ อตฺถิ สจฺฉิกาตพฺพมฺปิ, ตํ ภาวนาวเสเนว คหิตํ. ตตฺถ เทฺว
ปุคฺคลาติ สกทาคามิมคฺคสมงฺคี จ อรหตฺตมคฺคสมงฺคี จ. เตสุ เอโก สมุจฺฉินฺทิตุํ
อสมตฺถตฺตา โทมนสฺสินฺทฺริยํ น ปชหติ นาม, เอโก ปหีนโทมนสฺสตฺตา. ๒-
จกฺขุนฺทฺริยํ น ปริชานาตีติ อนุปฺปาทํ อาปาเทตุํ อสมตฺถตาย น ปริชานาติ.
อิมินา นเยน สพฺพวิสฺสชฺชเนสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพติ.
                      ปริญฺญาวารวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      อินฺทฺริยยมกวณฺณนา สมตฺตา.
                          ------------
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. เอกนฺตํ      ฉ.ม. ปหีนโทสตฺตา
                             นิคมนกถา
     เอตฺตาวตา จ:-
              ยสฺโสวาเท ฐตฺวา        นิฏฺฐิตกิจฺจสฺส กิจฺจสมฺปนฺโน
              ยุวติชโนปิ อตีโต         สุวิหิตนิยโม ยมสฺสาณํ.
              เทวปริสาย มชฺเฌ        เทวปุเร สพฺพเทวเทเวน
              ยมกํ นาม ปกาสิตํ        ยมามลโลเมน ยนฺเตน.
              ปาลิววตฺถานวิธึ          ปุจฺฉาวิสฺสชฺชเน จ อตฺถนยํ
              ทสฺเสตุํ อารทฺธา         ยมกอฏฺฐกถา มยา ตสฺส.
              สา สุพหุอนฺตราเย        โลกมฺหิ ยถา อนนฺตราเยน
              อยมชฺช ปญฺจมตฺเตหิ       ตนฺติยา ภาณวาเรหิ.
              นิฏฺฐํ ปตฺตา เอวํ         นิฏฺฐานํ ปาปุณนฺตุ สพฺเพปิ
              หิตสุขนิปฺผตฺติกฺกรา ๑-     มโนรถา สพฺพสตฺตานนฺติ.
                      ยมกปฺปกรณฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา.
                          ------------
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. หิตสุขนิพฺพตฺติกรา


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๓๘๖-๓๙๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=8713&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=8713&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=39&i=379              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=39&A=3594              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=39&A=2671              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=39&A=2671              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_39

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]