บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๑๐. อินฺทฺริยยมก อิทานิ เตสญฺเญว มูลยมเก เทสิตานํ กุสลาทิธมฺมานํ ลพฺภมานวเสน เอกเทสํ สงฺคณฺหิตฺวา ธมฺมยมกานนฺตรํ เทสิตสฺส อินฺทฺริยยมกสฺส วณฺณนา โหติ. ตตฺถ ขนฺธยมกาทีสุ วุตฺตนเยเนว ปาลิววตฺถานํ เวทิตพฺพํ. อิธาปิ หิ ปณฺณตฺติวาราทโย ตโย มหาวารา อวเสสา อนฺตรวารา จ สทฺธึ กาลปฺปเภทาทีหิ ขนฺธยมกาทีสุ อาคตสทิสาว. อินฺทฺริยานํ ปน พหุตาย ธาตุยมกโตปิ พหุตรานิ ยมกานิ โหนฺติ. ยถา ปน เหฏฺฐา ปุคฺคลวาราทีสุ จกฺขฺวายตนจกฺขุธาตุมูลเก @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วิปากวเสน--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๗.
นเย จกฺขฺวายตนจกฺขุธาตูหิ สทฺธึ ชิวฺหายตนกายายตนานิ น โยชิตานิ, ชิวฺหายตนกายายตนมูลกานิ จ ยมกาเนว น คหิตานิ, ตถา อิธาปิ จกฺขุนฺทฺริยมูลเก นเย ชิวฺหินฺทฺริยกายินฺทฺริยานิ น โยชิตานิ, ชิวฺหินฺทฺริยกายินฺทฺริยมูลกานิ จ ยมกาเนว น คหิตานิ. เตสํ อคฺคหเณ การณํ ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. มนินฺทฺริยํ ปน ยถา จกฺขุนฺทฺริยาทิมูลเกหิ, ตเถว อิตฺถินฺทฺริยาทิมูลเกหิปิ สทฺธึ ยสฺมา โยชนํ คจฺฉติ, ตสฺมา นิกฺขิตฺตปฏิปาฏิยา อโยเชตฺวา สพฺเพหิปิ จกฺขุนฺทฺริยมูลกาทีหิ สทฺธึ ปริโยสาเน โยชิตนฺติ เวทิตพฺพํ. จกฺขุนฺทฺริเยน สทฺธึ อิตฺถินฺทฺริยปุริสินฺทฺริยชีวิตินฺทฺริยานิ โยชิตานิ. สุขินฺทฺริย- ทุกฺขินฺทฺริยโทมนสฺสินฺทฺริยานิ ปฏิสนฺธิยํ นตฺถีติ น คหิตานิ, โสมนสฺสินฺทฺริย- อุเปกฺขินฺทฺริยานิ ปฏิสนฺธิยํ อุปฺปตฺติสพฺภาวโต คหิตานิ, ตถา สทฺธินฺทฺริยาทีนิ ปญฺจ. โลกุตฺตรานิ ตีณิ ปฏิสนฺธิยํ อภาเวเนว น คหิตานิ. อิติ ยานิ คหิตานิ, เตสํ วเสเนตฺถ จกฺขุนฺทฺริยมูลเก นเย ยมกคณนา เวทิตพฺพา. ยถา เจตฺถ, เอวํ สพฺพตฺถ, ยานิ ปน น คหิตานิ, เตสํ วเสน ยมกานิ น คเณตพฺพานิ, คเณนฺเตน วา โมฆปุจฺฉาวเสน คเณตพฺพานีติ เอวํ ตาว สพฺพวาเรสุ ปาลิววตฺถานเมว เวทิตพฺพํ. ปวตฺติวารวณฺณนา [๑-๘๖] อตฺถวินิจฺฉเย ปเนตฺถ อิทํ นยมุขํ:- สจกฺขุกานํ น อิตฺถีนนฺติ พฺรหฺมปาริสชฺชาทีนญฺเจว รูปีนํ ปุริสนปุํสกานญฺจ วเสน วุตฺตํ. เตสญฺหิ อิตฺถินฺทฺริยํ นุปฺปชฺชติ. สจกฺขุกานํ น ปุริสานนฺติ รูปีพฺรหฺมานญฺเจว อิตฺถีนปุํกานญฺจ วเสน วุตฺตํ. เตสญฺหิ ปุริสินฺทฺริยํ นุปฺปชฺชติ. อจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ชีวิตินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชตีติ เอกโวการจตุโวการกามธาตุสตฺเต สนฺธาย วุตฺตํ. สจกฺขุกานํ วินา โสมนสฺเสนาติ อุเปกฺขาสหคตานํ จตุนฺนํ มหาวิปากปฏิสนฺธีนํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๘.
วเสน วุตฺตํ. สจกฺขุกานํ วินา อุเปกฺขายาติ โสมนสฺสสหคตปฏิสนฺธิกานํ วเสน วุตฺตํ. อุเปกฺขาย อจกฺขุกานนฺติ อเหตุกปฏิสนฺธิวเสน วุตฺตํ. อเหตุกานนฺติ อเหตุ- กปฏิสนฺธิจิตฺเตน สทฺธึ สทฺธินฺทฺริยาทีนํ อภาวโต วุตฺตํ. ตตฺถ หิ เอกนฺเตเนว สทฺธาสติปญฺญาโย นตฺถิ, สมาธิวิริยานิ ปน อินฺทฺริยปฺปตฺตานิ น โหนฺติ. สเหตุกานํ อจกฺขุกานนฺติ คพฺภเสยฺยกวเสน เจว อรูปีวเสน จ วุตฺตํ. อญฺโญ หิ สเหตุโก อจกฺขุโก นาม นตฺถิ. สจกฺขุกานํ อเหตุกานนฺติ อปาเย โอปปาติก- วเสน วุตฺตํ. สจกฺขุกานํ ญาณวิปฺปยุตฺตานนฺติ กามธาตุยํ ทุเหตุกปฏิสนฺธิกานํ วเสน วุตฺตํ. สจกฺขุกานํ ญาณสมฺปยุตฺตานนฺติ รูปีพฺรหฺมาโน เจว กามาวจรเทว- มนุสฺเส จ สนฺธาย วุตฺตํ. ญาณสมฺปยุตฺตานํ อจกฺขุกานนฺติ อรูปิโน จ ติเหตุกคพฺภเสยฺยเก จ สนฺธาย วุตฺตํ. [๑๙๐] ชีวิตินฺทฺริยมูลเก วินา โสมนสฺเสน อุปปชฺชนฺตานนฺติ เทฺวปิ ชีวิตินฺทฺริยานิ สนฺธาย วุตฺตํ. ปวตฺเต โสมนสฺสวิปฺปยุตฺตจิตฺตสฺส อุปฺปาทกฺข- เณติ อรูปชีวิตินฺทฺริยํ สนฺธาย วุตฺตํ. อิมินา นเยน สพฺพตฺถาปิ ปฏิสนฺธิปวตฺติ- วเสน ชีวิตินฺทฺริยโยชนา เวทิตพฺพา. โสมนสฺสินฺทฺริยาทิมูลเกสุปิ ปฏิสนฺธิปวตฺติ- วเสเนว อตฺโถ คเหตพฺโพ. ปฏิโลมนเย ปน นิโรธวาเร จ เอเตสญฺเจว อญฺเญสญฺจ ธมฺมานํ ยถาลาภวเสน จุติปฏิสนฺธิปวตฺเตสุ ตีสุปิ อุปฺปาทานุปฺปาทนิโรธานิโรธา ๑- เวทิตพฺพา. [๒๘๑] อนาคตวาเร เอเตเนว ภาเวนาติ เอเตน ปุริสภาเวเนว, อนฺตรา อิตฺถีภาวํ อนาปชฺชิตฺวา ปุริสปฏิสนฺธิคฺคหเณเนวาติ อตฺโถ. กติจิ ภเว ทสฺเสตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺตีติ กติจิ ปฏิสนฺธิโย คเหตฺวา อิตฺถีภาวํ อปฺปตฺวาว ปรินิพฺพายิสฺสนฺตีติ อตฺโถ. ทุติยปุจฺฉายปิ เอเสว นโย. [๓๖๑] ปจฺจุปฺปนฺเนน อตีตวาเร สุทฺธาวาสานํ อุปปตฺติจิตฺตสฺส ภงฺคกฺขเณ มนินฺทฺริยญฺจ นุปฺปชฺชิตฺถาติ จิตฺตยมเก วิย อุปฺปาทกฺขณาติกฺกมวเสน อตฺถํ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุปฺปาทนิโรธา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๙.
อคฺคเหตฺวา ตสฺมึ ภเว อนุปฺปนฺนปุพฺพวเสน คเหตพฺโพติ. อิมินา นยมุเขน สพฺพสฺมิมฺปิ ปวตฺติวาเร อตฺถวินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ. ปวตฺติวารวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ----------- ปริญฺญาวารวณฺณนา [๔๓๕-๔๘๒] ปริญฺญาวาเร ปน จกฺขุมูลกาทีสุ เอกเมว จกฺขุโสตยมกํ ทสฺสิตํ. ยสฺมา ปน เสสานิปิ โลกิยาพฺยากตานิ เจว โลกิยาพฺยากตมิสฺสกานิ จ ปริญฺเญยฺยาเนว, ตสฺมา ตานิ อนุปทิฏฺฐานิปิ อิมินาว ทสฺสิตานิ โหนฺติ. ยสฺมา ปน อกุสลํ เอกนฺตโต ปหาตพฺพเมว, เอกนฺตโต ๑- กุสลํ ภาเวตพฺพเมว, โลกุตฺตรา- พฺยากตํ สจฺฉิกาตพฺพํ, ตสฺมา "โทมนสฺสินฺทฺริยํ ปชหตี"ติ "อนญฺญาตญฺญสฺสามี- ตินฺทฺริยํ ภาเวตี"ติ "อญฺญาตาวินฺทฺริยํ สจฺฉิกโรตี"ติ วุตฺตํ. อญฺญินฺทฺริยํ ปน ภาเวตพฺพมฺปิ อตฺถิ สจฺฉิกาตพฺพมฺปิ, ตํ ภาวนาวเสเนว คหิตํ. ตตฺถ เทฺว ปุคฺคลาติ สกทาคามิมคฺคสมงฺคี จ อรหตฺตมคฺคสมงฺคี จ. เตสุ เอโก สมุจฺฉินฺทิตุํ อสมตฺถตฺตา โทมนสฺสินฺทฺริยํ น ปชหติ นาม, เอโก ปหีนโทมนสฺสตฺตา. ๒- จกฺขุนฺทฺริยํ น ปริชานาตีติ อนุปฺปาทํ อาปาเทตุํ อสมตฺถตาย น ปริชานาติ. อิมินา นเยน สพฺพวิสฺสชฺชเนสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพติ. ปริญฺญาวารวณฺณนา นิฏฺฐิตา. อินฺทฺริยยมกวณฺณนา สมตฺตา. ------------ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เอกนฺตํ ๒ ฉ.ม. ปหีนโทสตฺตา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๐.
นิคมนกถา เอตฺตาวตา จ:- ยสฺโสวาเท ฐตฺวา นิฏฺฐิตกิจฺจสฺส กิจฺจสมฺปนฺโน ยุวติชโนปิ อตีโต สุวิหิตนิยโม ยมสฺสาณํ. เทวปริสาย มชฺเฌ เทวปุเร สพฺพเทวเทเวน ยมกํ นาม ปกาสิตํ ยมามลโลเมน ยนฺเตน. ปาลิววตฺถานวิธึ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชเน จ อตฺถนยํ ทสฺเสตุํ อารทฺธา ยมกอฏฺฐกถา มยา ตสฺส. สา สุพหุอนฺตราเย โลกมฺหิ ยถา อนนฺตราเยน อยมชฺช ปญฺจมตฺเตหิ ตนฺติยา ภาณวาเรหิ. นิฏฺฐํ ปตฺตา เอวํ นิฏฺฐานํ ปาปุณนฺตุ สพฺเพปิ หิตสุขนิปฺผตฺติกฺกรา ๑- มโนรถา สพฺพสตฺตานนฺติ. ยมกปฺปกรณฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา. ------------ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. หิตสุขนิพฺพตฺติกราอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๓๘๖-๓๙๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=8713&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=8713&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=39&i=379 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=39&A=3594 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=39&A=2671 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=39&A=2671 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_39
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]