ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

หน้าที่ ๔๐๖.

ปจฺจยนิทฺเทส ๑. เหตุปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา [๑] อิทานิ ปน ๑- สพฺเพปิ เต ปจฺจเย อุทฺทิฏฺฐปฏิปาฏิยา นิทฺทิสิตฺวา ทสฺเสตุํ เหตุปจฺจโยติ เหตู เหตุสมฺปยุตฺตกานํ ธมฺมานํ ตํสมุฏฺฐานานญฺจ รูปานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโยติอาทิมาห. ตตฺถ เหตุปจฺจโยติ จตุวีสติยา ปจฺจเยสุ นิกฺขิตฺตปฏิปาฏิยา สพฺพปฐมํ ภาเชตพฺพสฺส อยํ ปทุทฺธาโร. เสสปจฺจเยสุปิ อิมินาว นเยน ปฐมํ ภาเชตพฺพปทํ อุทฺธริตฺวา วิสฺสชฺชนํ กตนฺติ เวทิตพฺพํ. อยํ ปเนตฺถ ปทสมฺพนฺโธ ๒-:- โย ปจฺจยุทฺเทเส เหตุปจฺจโยติ อุทฺทิฏฺโฐ, โส นิทฺเทสโต "เหตู เหตุสมฺปยุตฺตกานํ ธมฺมานํ ตํสมุฏฺฐานานญฺจ รูปานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย"ติ เอวํ เวทิตพฺโพ. อิมินา อุปาเยน สพฺพปจฺจเยสุ ภาเชตพฺพปทสฺส วิสฺสชฺชเนน สทฺธึ สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ. อิทานิ เหตู เหตุสมฺปยุตฺตกานนฺติ เอตฺถ "เหตุสมฺปยุตฺตกานนฺ"ติ อวตฺวา "เหตู เหตุสมฺปยุตฺตกานนฺ"ติ กสฺมา วุตฺตนฺติ? ปจฺจยสฺส เจว ปจฺจยุปฺปนฺนานญฺจ ววตฺถาปนโต. เหตุสมฺปยุตฺตกานนฺติ หิ วุตฺเต เหตุนา สมฺปยุตฺตกานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโยติ อตฺโถ ภเวยฺย. เอวํ สนฺเต อสุโก นาม ธมฺโม เหตุปจฺจเยน ปจฺจโยติ ปจฺจยสฺส ววตฺถานํ น ปญฺญาเยยฺย. อถาปิ เหตุนา สมฺปยุตฺตกานํ เหตุสมฺปยุตฺตกานนฺติ อตฺถํ อคฺคเหตฺวาว เยสํ เกสญฺจิ สมฺปยุตฺตกานํ เหตู เหตุปจฺจเยน ปจฺจโยติ อตฺโถ ภเวยฺย, เอวํ สนฺเต เหตุนา วิปฺปยุตฺตา จกฺขุวิญฺญาณาทโยปิ สมฺปยุตฺตกาเยว, เหตุนา สมฺปยุตฺตา กุสลาทโยปิ. ตตฺถ อยํ เหตุ อสุกสฺส นาม สมฺปยุตฺตกธมฺมสฺส ปจฺจโยติ ปจฺจยุปฺปนฺนววตฺถานํ น ปญฺญาเยยฺย. ตสฺมา ปจฺจยญฺเจว ปจฺจยุปฺปนฺเน จ ๓- ววตฺถาเปนฺโต "เหตู เหตุสมฺปยุตฺตกานนฺ"ติ อาห. ตสฺสตฺโถ:- เหตุสมฺปยุตฺตกานํ กุสลาทิธมฺมานํ โย @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. สมฺพนฺโธ ฉ.ม. ปจฺจยุปฺปนฺนญฺจ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๗.

เหตุ สมฺปยุตฺตโก, โส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโยติ. ตตฺราปิ "ปจฺจโย"ติ อวตฺวา "เหตุปจฺจเยนา"ติ วจนํ เหตุโน อญฺญถา ปจฺจยภาวปฏิเสธนตฺถํ. อยญฺหิ เหตุ เหตุปจฺจเยนาปิ ปจฺจโย โหติ สหชาตาทิปจฺจเยนาปิ. ตตฺรสฺส ยฺวายํ สหชาตาทิ- ปจฺจยวเสน อญฺญถาปิ ปจฺจยภาโว, ตสฺส ปฏิเสธนตฺถํ เหตุปจฺจเยนาติ วุตฺตํ. เอวํ สนฺเตปิ "ตํสมฺปยุตฺตกานนฺ"ติ อวตฺวา กสฺมา "เหตุสมฺปยุตฺตกานนฺ"ติ วุตฺตนฺติ? นิทฺทิสิตพฺพสฺส อปากฏตฺตา. ตํสมฺปยุตฺตกานนฺติ หิ วุตฺเต เยน เต ตํสมฺปยุตฺตกา นาม โหนฺติ, อยํ นาม โสติ นิทฺทิสิตพฺโพ อปากโฏ. ตสฺส อปากฏตฺตา เยน สมฺปยุตฺตา เต ตํสมฺปยุตฺตกาติ วุจฺจนฺติ, ตํ สรูปโตว ทสฺเสตุํ "เหตุสมฺปยุตฺตกานนฺ"ติ วุตฺตํ. ตํสมุฏฺฐานานนฺติ เอตฺถ ปน นิทฺทิสิตพฺพสฺส ปากฏตฺตา ตํคหณํ กตํ. อยเญฺหตฺถ อตฺโถ:- เต เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตกา จ ธมฺมา สมุฏฺฐานา ๑- เอเตสนฺติ ตํสมุฏฺฐานานิ. เตสํ ตํสมุฏฺฐานานํ, เหตุโต เจว เหตุสมฺปยุตฺตธมฺเมหิ จ นิพฺพตฺตานนฺติ อตฺโถ. อิมินา จิตฺตสมุฏฺฐานรูปํ คณฺหาติ. กึ ปน ตํ จิตฺตโต อญฺเญนปิ สมุฏฺฐาตีติ. อาม สมุฏฺฐาติ. สพฺเพปิ หิ จิตฺตเจตสิกา เอกโต หุตฺวา รูปํ สมุฏฺฐาเปนฺติ. โลกิยธมฺมเทสนาย ปน จิตฺตสฺส อธิกภาวโต ตถาวิธํ รูปํ จิตฺตสมุฏฺฐานนฺติ วุจฺจติ. เตเนวาห:- จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา จิตฺตสมุฏฺฐานานํ รูปานํ สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโยติ. ยทิ เอวํ อิธาปิ "ตํสมุฏฺฐานานนฺ"ติ อวตฺวา จิตฺตสมุฏฺฐานานนฺติ กสฺมา น วุตฺตํ. ๒- อจิตฺตสมุฏฺฐานานมฺปิ สงฺคณฺหนโต. ปญฺหาวารสฺมิญฺหิ "ปฏิสนฺธิกฺขเณ วิปากาพฺยากตา เหตู เหตุสมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ กฏตฺตา จ รูปานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย"ติ อาคตํ. ตสฺส สงฺคณฺหนตฺถํ อิธ จิตฺตสมุฏฺฐานานนฺติ อวตฺวา @เชิงอรรถ: ฉ. สมุฏฺฐานํ ฉ.ม. น วุตฺตนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๘.

ตํสมุฏฺฐานานนฺติ ตสฺสตฺโถ:- จิตฺตชรูปํ อชนยมานาปิ เต เหตู เหตุสมฺปยุตฺตกา ธมฺมา สหชาตาทิปจฺจยวเสน สมุฏฺฐานา ๑- เอเตสนฺติ ตํสมุฏฺฐานานิ. เตสํ ตํสมุฏฺฐานานํ ปวตฺเต จิตฺตชานํ ปฏิสนฺธิยญฺจ กฏตฺตารูปานํ ๒- เหตู เหตุปจฺจเยน ปจฺจโยติ. อิมินา อุปาเยน อญฺเญสุปิ ตํสมุฏฺฐานานนฺติ อาคตฏฺฐาเนสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. กสฺมา ปนายํ เหตุ ปฏิสนฺธิยเมว กฏตฺตารูปานํ เหตุปจฺจโย โหติ, น ปวตฺเตติ? ปฏิสนฺธิยํ กมฺมชรูปานํ จิตฺตปฏิพทฺธวุตฺติตาย. ปฏิสนฺธิยญฺหิ กมฺมชรูปานํ จิตฺตปฏิพทฺธา ปวตฺติ, จิตฺตวเสน อุปฺปชฺชนฺติ เจว ติฏฺฐนฺติ จ. ตสฺมิญฺหิ ขเณ จิตฺตํ จิตฺตชรูปํ ชเนตุํ น สกฺโกติ, ตานิปิ วินา จิตฺเตน อุปฺปชฺชิตุํ วา ฐาตุํ วา น สกฺโกนฺติ. เตเนวาห "วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ, ตสฺมึ ปติฏฺฐิเต วิญฺญาเณ นามรูปสฺส อวกฺกนฺติ โหตี"ติ. ๓- ปวตฺติยํ ปน เตสํ จิตฺเต วิชฺชมาเนปิ กมฺมปฏิพทฺธาว ปวตฺติ, น จิตฺตปฏิพทฺธา. อวิชฺชมาเน จาปิ จิตฺเต นิโรธสมาปนฺนานํ อุปฺปชฺชนฺติเยว. กสฺมา ปน ปฏิสนฺธิกฺขเณ จิตฺตํ จิตฺตชรูปํ ชเนตุํ น สกฺโกตีติ? กมฺม- เวคกฺขิตฺตตาย เจว อปฺปติฏฺฐิตวตฺถุตาย จ ทุพฺพลตฺตา. ตญฺหิ ตทา กมฺมเวคกฺขิตฺตํ อปุเรชาตวตฺถุกตฺตา จ อปฺปติฏฺฐิตวตฺถุกนฺติ ทุพฺพลํ โหติ. ตสฺมา ปปาเต ปติตมตฺโต ปุริโส กิญฺจิ สิปฺปํ กาตุํ วิย รูปํ ชเนตุํ น สกฺโกติ, กมฺมชรูปเมว ปนสฺส จิตฺตสมุฏฺฐานรูปฏฺฐาเน ติฏฺฐติ. ตญฺจ กมฺมชรูปสฺเสว พีชฏฺฐาเน ติฏฺฐติ. กมฺมํ ปนสฺส เขตฺตสทิสํ, กิเลสา อาปสทิสา. ตสฺมา สนฺเตปิ เขตฺเต อาเป จ ปฐมุปฺปตฺติยํ พีชานุภาเวน รุกฺขุปฺปตฺติ วิย ปฏิสนฺธิกฺขเณ จิตฺตานุภาเวน รูปกายสฺส อุปฺปตฺติ. พีเช ปน วิคเตปิ ปฐวีอาปานุภาเวเนว ๔- รุกฺขสฺส อุปรูปริ ปวตฺติ วิย วินา จิตฺเตน กมฺมโตว กฏตฺตารูปานํ ปวตฺติ โหตีติ เวทิตพฺพา. วุตฺตมฺปิ เจตํ "กมฺมํ เขตฺตํ, วิญฺญาณํ พีชํ, ตณฺหา สิเนโห"ติ. ๕- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สมุฏฺฐานํ ฉ.ม. กฏตฺตารูปานมฺปิ สํ.นิ. ๑๖/๓๙/๑๔ @ ฉ.ม. เอว-สทฺโท น ทิสฺสติ องฺ.ติก. ๒๐/๗๗/๒๑๕

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๙.

อยญฺจ ปนตฺโถ โอกาสวเสเนว คเหตพฺโพ. ตโย หิ โอกาสา นาโมกาโส รูโปกาโส นามรูโปกาโสติ. ตตฺถ อรูปภโว นาโมกาโส นาม. ตตฺร หิ หทยวตฺถุมตฺตมฺปิ รูปปจฺจยํ วินา อรูปธมฺมาว อุปฺปชฺชนฺติ. อสญฺญภโว รูโปกาโส นาม. ตตฺร หิ ปฏิสนฺธิจิตฺตมตฺตมฺปิ อรูปปจฺจยํ วินา รูปธมฺมาว อุปฺปชฺชนฺติ. ปญฺจโวการภโว นามรูโปกาโส นาม. ตตฺร หิ วตฺถุรูปมตฺตมฺปิ วินา ปฏิสนฺธิยํ อรูปธมฺมา ปฏิสนฺธิจิตฺตญฺจ วินา กมฺมชาปิ รูปธมฺมา น อุปฺปชฺชนฺติ. ยุคนทฺธาว ๑- รูปารูปานํ อุปฺปตฺติ. ยถา หิ สสฺสามิเก สราชเก เคเห สทฺวารปาลเก ราชาณตฺตึ วินา ปฐมปฺปเวโส นาม นตฺถิ, อปรภาเค ปน วินาปิ อาณตฺตึ ปุริมาณตฺติอานุภาเวเนว โหติ, เอวเมว ปญฺจโวกาเร ปฏิสนฺธิวิญฺญาณสฺส ๒- สหชาตาทิปจฺจยตํ วินา รูปสฺส ปฏิสนฺธิวเสน ปฐมุปฺปตฺติ นาม นตฺถิ. อปรภาเค ปน วินาปิ ปฏิสนฺธิวิญฺญาณสฺส สหชาตาทิปจฺจยานุภาวํ ปุริมานุภาววเสน ลทฺธปฺปเวสสฺส กมฺมโต ปวตฺติ โหติ. อสญฺญภโว ปน ยสฺมา อรูโปกาโส น โหติ, ตสฺมา ตตฺถ วินาว อรูปปจฺจยา อสญฺโญกาสตฺตา ๓- รูปํ ปวตฺตติ อสฺสามิเก สุญฺญเคเห อตฺตโน เคเห จ ปุริสสฺส ปเวโส วิย. อรูปภโวปิ ยสฺมา รูโปกาโส น โหติ, ตสฺมา ตตฺถ วินาว รูปปจฺจยา อสญฺโญกาสตฺตา อรูปธมฺมา ปวตฺตนฺติ. ปญฺจโวการภโว ปน รูปารูโปกาโสติ นตฺเถตฺถ อรูปปจฺจยํ วินา ปฏิสนฺธิกฺขเณ รูปานํ อุปฺปตฺตีติ. อิติ อยํ เหตุ ปฏิสนฺธิยเมว กฏตฺตารูปานํ ปจฺจโย โหติ, น ปวตฺเตติ. นนุ จ ๔- "เหตู สหชาตานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย"ติ วุตฺเต สพฺโพปิ อยํ อตฺโถ คหิโต โหติ, อถ กสฺมา "เหตุสมฺปยุตฺตกานํ ธมฺมานํ ตํสมุฏฺฐานานญฺจ รูปานนฺ"ติ อิทํ คหิตนฺติ? ปวตฺติยํ กฏตฺตารูปาทีนํ ปจฺจยภาวสฺส ปฏิพาหนโต. เอวญฺหิ สติ ยานิ ปวตฺติยํ เหตุนา สห เอกกฺขเณ กฏตฺตารูปานิ เจว @เชิงอรรถ: สี.,ม. ยุคนนฺธาว ฉ.ม. ปฏิสนฺธิวิญฺญาณราชสฺส @ สี. อญฺโญกาสตฺตา ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๐.

อุตุอาหารสมุฏฺฐานานิ จ ชายนฺติ, เตสมฺปิ เหตุ เหตุปจฺจโยติ อาปชฺเชยฺย, น จ โส เตสํ ปจฺจโย. ตสฺมา เตสํ ปจฺจยภาวสฺส ปฏิพาหนตฺถเมตํ คหิตนฺติ เวทิตพฺพํ. อิทานิ "นานปฺปการเภทโต ปจฺจยุปฺปนฺนโต"ติ อิเมสํ ปทานํ วเสเนตฺถ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. เตสุ นานปฺปการเภทโตติ อยญฺหิ เหตุ นามชาติโต กุสลากุสล- วิปากกิริยาเภทโต จตุพฺพิโธ. ตตฺถ กุสลเหตุ ภุมฺมนฺตรโต กามาวจราทิเภเทน จตุพฺพิโธ, อกุสลเหตุ กามาวจโรว, วิปากเหตุ กามาวจราทิเภเทน จตุพฺพิโธ, กิริยาเหตุ กามาวจโร รูปาวจโร อรูปาวจโรติ ติวิโธ. ตตฺถ กามาวจรกุสลเหตุ นามโต อโลภาทิวเสน ติวิโธ. รูปาวจราทิกุสลเหตูสุปิ เอเสว นโย. อกุสลเหตุ โลภาทิวเสน ติวิโธ. วิปากกิริยาเหตู ปน อโลภาทิวเสน ตโย ตโย โหนฺติ. ตํตํจิตฺตสมฺปโยควเสน ปน เตสํ เตสํ เหตูนํ นานปฺปการเภโทเยวาติ เอวํ ตาเวตฺถ นานปฺปการเภทโต วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. ปจฺจยุปฺปนฺนโตติ อิมินา ปจฺจเยน อิเม ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ, อิเมสํ นาม ธมฺมานํ อยํ ปจฺจโยติ เอวมฺปิ วินิจฺฉโย วิญฺญาตพฺโพติ อตฺโถ. ตตฺถ อิมสฺมึ ตาว เหตุปจฺจเย กามาวจรกุสลเหตุ กามภวรูปภเวสุ อตฺตนา สมฺปยุตฺต- ธมฺมานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺฐานรูปานญฺจ เหตุปจฺจโย โหติ, อรูปภเว สมฺปยุตฺต- ธมฺมานํเยว. รูปาวจรกุสลเหตุ กามภวรูปภเวสุเยว สมฺปยุตฺตธมฺมานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺฐานรูปานญฺจ เหตุปจฺจโย. อรูปาวจรกุสลเหตุ กามาวจรกุสลเหตุสทิโสว. ตถา อปริยาปนฺนกุสลเหตุ, ตถา อกุสลเหตุ. กามาวจรวิปากเหตุ ปน กามภวสฺมึเยว อตฺตนา สมฺปยุตฺตธมฺมานํ ปฏิสนฺธิยํ กฏตฺตารูปานํ ปวตฺเต จิตฺตสมุฏฺฐานรูปานญฺจ เหตุปจฺจโย. รูปาวจรวิปากเหตุ รูปภเว วุตฺตปฺปการานญฺเญว เหตุปจฺจโย. อรูปาวจรวิปากเหตุ อรูปภเว สมฺปยุตฺตกานญฺเญว เหตุปจฺจโย. อปริยาปนฺน- วิปากเหตุ กามภวรูปภเวสุ สมฺปยุตฺตกานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺฐานรูปานญฺจ อรูปภเว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๑.

อรูปธมฺมานญฺเญว เหตุปจฺจโย. กิริยาเหตูสุ ปน เตภูมิเกสุปิ กุสลเหตุสทิโสว ปจฺจโยติ เอวเมตฺถ ปจฺจยุปฺปนฺนโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยติ. เหตุปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๔๐๖-๔๑๑. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=9146&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=9146&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=40&i=2              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=40&A=31              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=40&A=12              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=40&A=12              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_40

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]