อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

                      ๘. นิสฺสยปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา
     [๘] นิสฺสยปจฺจยนิทฺเทเส สหชาตปจฺจยนิทฺเทสสฺส ปุริมานํ ปญฺจนฺนํ
โกฏฺฐาสานํ วเสน สหชาตนิสฺสยนยํ ทสฺเสตฺวา ปุน ฉฏฺเฐน โกฏฺฐาเสน
ปุเรชาตนิสฺสยนยํ ทสฺเสตุ ํ จกฺขายตนํ จกฺขุวิญฺญาณธาตุยาติอาทิ อารทฺธํ. ตตฺถ
ยํ รูปํ นิสฺสายาติ วตฺถุรูปํ สนฺธาย วุตฺตํ. ตญฺหิ นิสฺสาย ติวิธา มโนธาตุ,
ฐเปตฺวา อรูปวิปากํ ทฺวาสตฺตติวิธา มโนวิญฺญาณธาตูติ อิมานิ ปญฺจสตฺตติ จิตฺตานิ
ปวตฺตนฺตีติ อยํ ตาเวตฺถ ปาลิวณฺณนา. อยมฺปิ นิสฺสยปจฺจโย ชาติวเสน กุสลาทิ-
เภทโต ปญฺจธาว ภิชฺชติ. ตตฺถ กุสโล ภูมิโต จตุพฺพิโธ, อกุสโล เอกวิโธว,
วิปาโก จตุพฺพิโธ, กิริยาสงฺขาโต ติวิโธ, รูปํ เอกวิธเมวาติ เอวเมตฺถ
นานปฺปการเภทโต วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย.
     เอวํ ภินฺเน ปเนตฺถ จตุภูมิกมฺปิ กุสลํ ปญฺจโวกาเร สมฺปยุตฺตกฺขนฺธานญฺเจว
จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺส จ นิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโย โหติ. ตถา อกุสลํ. ยํ ปเนตฺถ
อรูเป อุปฺปชฺชติ, ตํ อรูปธมฺมานญฺเญว นิสฺสยปจฺจโย โหติ.
กามาวจรรูปาวจรวิปากํ ปวตฺเต สมฺปยุตฺตธมฺมานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺส จ,
ปฏิสนฺธิยํ กฏตฺตารูปสฺสาปิ นิสฺสยปจฺจโย โหติ. อรูปาวจรวิปากํ สมฺปยุตฺต-
ธมฺมานญฺเญว. ๑- โลกุตฺตรวิปากํ ปญฺจโวกาเร สมฺปยุตฺตธมฺมานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺฐาน-
รูปสฺส จ, จตุโวกาเร อรูปานญฺเญว ๒- นิสฺสยปจฺจโย โหติ. กามาวจรอรูปาวจรกิริยา
ปญฺจโวกาเร สมฺปยุตฺตกานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺส จ นิสฺสยปจฺจโย โหติ,
จตุโวกาเร อรูปานญฺเญว. รูปาวจรกิริยา ปญฺจโวกาเร ๓- สมฺปยุตฺตกานญฺเจว
จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺส จ เอกนฺเตน นิสฺสยปจฺจโย โหติ.
     จตุสมุฏฺฐานิกรูปสฺส จ กมฺมสมุฏฺฐานรูเป เอกํ มหาภูตํ ติณฺณํ, ตีณิ เอกสฺส,
เทฺว ทฺวินฺนํ มหาภูตานํ, มหาภูตา อุปาทารูปานํ, วตฺถุรูปํ ปญฺจโวการภเว
จตุภูมิกกุสลสฺส, อกุสลสฺส, ฐเปตฺวา อรูปวิปากญฺเจว เทฺว ปญฺจวิญฺญาณานิ
จ เสสเตภูมิกวิปากสฺส, เตภูมิกกิริยสฺสาติ อิเมสํ จตุนฺนํ ธมฺมราสีนํ นิสฺสย-
ปจฺจโย โหติ. จกฺขฺวายตนาทีนิ ปญฺจ สสมฺปยุตฺตานํ จกฺขุวิญฺญาณาทีนํ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ. ๔- อุตุจิตฺตาหารสมุฏฺฐาเนสุ ปน มหาภูตา มหาภูตานญฺเจว อุปาทารูปสฺส
จ นิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโยติ เอวเมตฺถ ปจฺจยุปฺปนฺนโตปิ วิญฺญาตพฺโพ
วินิจฺฉโยติ.
                    นิสฺสยปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           ----------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๔๒๑-๔๒๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=9506&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=9506&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=40&i=9
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=40&A=133
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=40&A=119
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=40&A=119
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_40