อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

                      ๑๓. กมฺมปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา
     [๑๓] กมฺมปจฺจยนิทฺเทเส กมฺมนฺติ เจตนากมฺมเมว. กฏตฺตา จ รูปานนฺติ
กมฺมสฺส กฏตฺตา อุปฺปนฺนรูปานํ. กมฺมปจฺจเยนาติ อเนกานมฺปิ กปฺปโกฏีนํ
มตฺถเก อตฺตโน ผลํ อุปฺปาเทตุํ สมตฺเถน นานากฺขณิกกมฺมปจฺจเยนาติ อตฺโถ.
กุสลากุสลญฺหิ กมฺมํ อตฺตโน ปวตฺติกฺขเณ ผลํ น เทติ. ยทิ ผลํ ๑- ทเทยฺย,
ยํ มนุสฺโส เทวโลกูปคํ กุสลกมฺมํ กโรติ, ตสฺสานุภาเวน เอตสฺมึเยว ขเณ
เทโว ภเวยฺย. ยสฺมึ ปน ขเณ ตํ กตํ, ตโต อญฺญสฺมึ ขเณ อวิชฺชมานมฺปิ
เกวลํ กฏตฺตาเยว ทิฏฺเฐว ธมฺเม อุปปชฺเช วา อปเร วา ปริยาเย อวเสส-
ปจฺจยสมาโยเค สติ ผลํ อุปฺปาเทติ นิรุทฺธาปิ ปุริมสิปฺปาทิกิริยา วิย กาลนฺตเร
ปจฺฉิมสิปฺปาทิกิริยํ. ๒- ตสฺมา นานากฺขณิกกมฺมปจฺจโยติ วุจฺจติ. เจตนา-
สมฺปยุตฺตกานํ ธมฺมานนฺติ ยา กาจิ เจตนา อตฺตนา สมฺปยุตฺตกานํ ธมฺมานํ.
ตํสมุฏฺฐานานนฺติ อิมินา ปฏิสนฺธิกฺขเณ กฏตฺตารูปมฺปิ คณฺหาติ. กมฺมปจฺจเยนาติ
อิทํ สหชาตเจตนํ สนฺธาย วุตฺตํ. กุสลาทีสุ หิ ยา กาจิ เจตนา ๓- เสสธมฺมานํ
จิตฺตปโยคสงฺขาเตน กิริยาภาเวน อุปการิกา โหติ. ตสฺมา สหชาตกมฺมปจฺจโยติ
วุจฺจติ. อยํ ตาเวตฺถ ปาลิวณฺณนา.
     อยํ ปน กมฺมปจฺจโย อตฺถโต จตุภูมิกเจตนามตฺตเมว. สา ๔- หิ ชาติเภทโต
กุสลา อกุสลา วิปากา ๕- กิริยาติ จตุธา ภิชฺชติ. ตตฺถ กุสลา ๖- ภูมิโต
กามาวจราทิวเสน จตุธา ภิชฺชติ. อกุสลา เอกวิธาว. ๗- วิปากา ๘- จตุธา, กิริยา
ติธาติ เอวเมตฺถ นานปฺปการเภทโต วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย.
     เอวํ ภินฺเน ปเนตฺถ สหชาตา กามาวจรกุสลเจตนา ปญฺจโวกาเร อตฺตนา
สมฺปยุตฺตธมฺมานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺส จ, จตุโวกาเร อตฺตนา ๙-
สมฺปยุตฺตกฺขนฺธานญฺเญว สหชาตกมฺมปจฺจเยน ปจฺจโย โหติ. อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺธา ปน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ๒ ฉ.ม. ปจฺฉิมสิปฺปาทิกิริยาย   ๓ ฉ.ม. สหชาตเจตนา
@๔ ฉ.ม. โส               ๕ ฉ.ม. กุสโล อกุสโล วิปาโก  ๖ ฉ.ม. กุสโล
@๗ ฉ.ม. อกุสโล เอกธาว     ๘ ฉ.ม. วิปาโก    ๙ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
อตฺตโน วิปากานํ ขนฺธานํ กฏตฺตา จ รูปานํ นานากฺขณิกกมฺมปจฺจเยน
ปจฺจโย โหติ. สา จ โข ปญฺจโวกาเรเยว, น อญฺญตฺถ. สหชาตา รูปาวจร-
กุสลเจตนา อตฺตนา สมฺปยุตฺตธมฺมานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺฐานรูปานญฺจ เอกนฺเตเนว
สหชาตกมฺมปจฺจเยน ปจฺจโย โหติ. อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺธา ปน อตฺตโน
วิปากานญฺเจว กฏตฺตารูปานญฺจ นานากฺขณิกกมฺมปจฺจเยน ปจฺจโย. อรูปาวจรา
ปน โลกุตฺตรา จ สหชาตา กุสลเจตนา ปญฺจโวกาเร อตฺตนา สมฺปยุตฺต-
ธมฺมานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺฐานรูปานญฺจ, จตุโวกาเร อตฺตนา สมฺปยุตฺตกฺขนฺธานญฺเญว
สหชาตกมฺมปจฺจเยน ปจฺจโย. อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺธา ปเนสา ทุวิธาปิ อตฺตโน
อตฺตโน วิปากกฺขนฺธานญฺเญว นานากฺขณิกกมฺมปจฺจเยน ปจฺจโย. สหชาตา
อกุสลเจตนา ปญฺจโวกาเร อตฺตนา สมฺปยุตฺตกฺขนฺธานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺฐานรูปานญฺจ,
จตุโวกาเร อรูปกฺขนฺธานญฺเญว สหชาตกมฺมปจฺจเยน ปจฺจโย. อุปฺปชฺชิตฺวา
นิรุทฺธา ปน วิปากกฺขนฺธานญฺเจว กฏตฺตารูปานญฺจ นานากฺขณิกกมฺมปจฺจเยน
ปจฺจโย.
     กามาวจรรูปาวจรโต วิปากเจตนา อตฺตนา สมฺปยุตฺตธมฺมานํ ปวตฺเต
จิตฺตสมุฏฺฐานรูปานํ ปฏิสนฺธิยํ กฏตฺตารูปานญฺจ สหชาตกมฺมปจฺจเยน ปจฺจโย.
อรูปาวจรวิปากเจตนา อตฺตนา สมฺปยุตฺตธมฺมานญฺเญว สหชาตกมฺมปจฺจเยน
ปจฺจโย. โลกุตฺตรวิปากเจตนา ปญฺจโวกาเร อตฺตนา สมฺปยุตฺตธมฺมานญฺเจว
จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺส จ, จตุโวกาเร อรูปสฺเสว สหชาตกมฺมปจฺจเยน ปจฺจโย.
เตภูมิกาปิ กิริยาเจตนา ปญฺจโวกาเร สมฺปยุตฺตธมฺมานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺส
จ สหชาตกมฺมปจฺจเยน ปจฺจโย. ยา ปเนตฺถ อรูเป อุปฺปชฺชติ, สา อรูปานญฺเญว
สหชาตกมฺมปจฺจเยน ปจฺจโยติ เอวเมตฺถ ปจฺจยุปฺปนฺนโตปิ วิญฺญาตพฺโพ
วินิจฺฉโยติ.
                    กมฺมปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          ------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๔๒๙-๔๓๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=9685&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=9685&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=40&i=14
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=40&A=200
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=40&A=179
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=40&A=179
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_40