อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

                      ๒๑. อตฺถิปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา
     [๒๑] อตฺถิปจฺจยนิทฺเทเส จตฺตาโร ขนฺธาติอาทีหิ สหชาตวเสน
อตฺถิปจฺจโย นิทฺทิฏฺโ. จกฺขฺวายตนนฺติอาทีหิ ปุเรชาตวเสน. ยํ รูปํ
นิสฺสายาติ เอตฺถ สหชาตปุเรชาตวเสน อตฺถิปจฺจโย นิทฺทิฏฺโ. เอวมยํ ปาลิ
สหชาตานญฺเว อตฺถิปจฺจยวเสน อาคตา. ปญฺหาวาเร ปน สหชาตํ ปุเรชาตํ
ปจฺฉาชาตํอาหารํอินฺทฺริยนฺติอิเมสํ วเสนอาคตตฺตา ปจฺฉาชาตอาหารินฺทฺริยวเสนาปิ
อตฺถิปจฺจโย ลพฺภติ. อิธ ปน สาวเสสเทสนา กตาติ อยํ ตาเวตฺถ ปาลิวณฺณนา.
     อยํ ปน อตฺถิปจฺจโย นาม ทุวิโธ อญฺมญฺโต น อญฺมญฺโต.
ตตฺถ อญฺมญฺ ติวิธํ อรูปํ อรูเปน, รูปํ รูเปน, รูปารูปํ รูปารูเปน.
"จตฺตาโร ขนฺธา อรูปิโน"ติ เอตฺถ หิ สพฺพจิตฺตุปฺปตฺติวเสน อรูปํ อรูเปน
วุตฺตํ. "จตฺตาโร มหาภูตา"ติ เอตฺถ สพฺพสนฺตติวเสน รูปํ รูเปน. "โอกฺกนฺติกฺขเณ
นามรูปนฺ"ติ เอตฺถ ปฏิสนฺธิกฺขนฺธานญฺเจว วตฺถุโน จ วเสน รูปารูปํ รูปารูเปน
วุตฺตํ. น อญฺมญฺมฺปิ ติวิธํ อรูปํ อรูปสฺส, รูปํ รูปสฺส, รูปํ อรูปสฺส.
"จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา"ติ เอตฺถ หิ ปญฺจโวการวเสน อรูปํ รูปสฺส วุตฺตํ.
"มหาภูตา อุปาทารูปานนฺ"ติ เอตฺถ สพฺพสนฺตติวเสน รูปํ รูปสฺส. "จกฺขฺวายตนํ
จกฺขุวิญฺาณธาตุยา"ติอาทีสุ วตฺถารมฺมณวเสน รูปํ อรูปสฺส อตฺถิปจฺจโยติ วุตฺตํ.
     อปิเจส อตฺถิปจฺจโย นาม สงฺเขปโต ขณตฺตยปฺปตฺตํ นามญฺเจว รูปญฺจ,
วตฺตมานา ปญฺจกฺขนฺธาติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติ. โส ชาติเภทโต กุสลากุสลวิปากกิริยา-
รูปวเสน ปญฺจธา ภิชฺชติ. ตตฺถ กุสโล สหชาตปจฺฉาชาตวเสน ทุวิโธ โหติ,
ตถา อกุสโล วิปากกิริยาสงฺขาโต จ. เตสุ กุสโล กามาวจราทิวเสน ๑- จตุธา
ภิชฺชติ, อกุสโล กามาวจโรว, วิปาโก จตุภูมิโก, กิริยาสงฺขาโต เตภูมิโก.
รูปสงฺขาโต อตฺถิปจฺจโย กามาวจโรว. โส ปน สหชาตปุเรชาตวเสน ทุวิโธ.
ตตฺถ ปญฺจ วตฺถูนิ อารมฺมณานิ จ ปุเรชาตาเนว, หทยวตฺถุ สหชาตํ วา โหติ
ปุเรชาตํ วา. ปญฺหาวาเร ปน อาคโต อาหาโร อินฺทฺริยญฺจ สหชาตาทิเภทํ น
ลพฺภตีติ เอวเมตฺถ นานปฺปการเภทโต วิญฺาตพฺโพ วินิจฺฉโย.
     เอวํ ภินฺเน ปเนตฺถ จตุภูมิกกุสโลปิ สหชาโต อตฺถิปจฺจโย ปญฺจโวกาเร
"เอโก ขนฺโธ ติณฺณนฺนํ ขนฺธานนฺ"ติอาทินา นเยน อญฺมญฺ ขนฺธานญฺเจว
จิตฺตสมุฏฺานรูปสฺส จ, เปตฺวา ปน รูปาวจรกุสลํ อวเสโส อรูเป สมฺปยุตฺตกฺ-
ขนฺธานญฺเว สหชาตกุสโล อตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย โหติ. จตุภูมิโก ปเนส
ปญฺจโวกาเร จตุสมุฏฺานิกติสมุฏฺานิกกายสฺส ปจฺฉาชาตกุสโล ๒- อตฺถิปจฺจเยน
ปจฺจโย โหติ. อกุสเลปิ เอเสว นโย. โสปิ หิ ปญฺจโวกาเร สมฺปยุตฺตกฺขนฺธานญฺเจว
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. กามาวจราทิเภเทน    ๒ ฉ.ม. ปจฺฉาชาโต กุสโล
จิตฺตสมุฏฺานรูปสฺส จ, จตุโวกาเร สมฺปยุตฺตกฺขนฺธานญฺเว สหชาตกุสโล ๑-
อตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย, ปญฺจโวกาเร จตุสมุฏฺานิกติสมุฏฺานิกกายสฺส ปจฺฉาชาตกุสโล
อตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย.
     วิปากโต ปน กามาวจรรูปาวจโร อตฺถิปจฺจโย นิยเมเนว ปฏิสนฺธิกฺขเณ
ขนฺธานญฺเจว กฏตฺตารูปสฺส จ สหชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย. ปวตฺเต ปน
สมฺปยุตฺตกฺขนฺธานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺานรูปสฺส จ สหชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย,
ิติปฺปตฺตสฺส จตุสมุฏฺานิกติสมุฏฺานิกกายสฺส ปจฺฉาชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย.
อรูปาวจรวิปาโก ปน อรูเป อุปฺปนฺนโลกุตฺตรวิปาโก จ อตฺตนา สมฺปยุตฺตกฺ-
ขนฺธานญฺเว สหชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย. ปญฺจโวกาเร โลกุตฺตรวิปาโก อตฺตนา ๒-
สมฺปยุตฺตกฺขนฺธานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺานรูปสฺส จ สหชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย,
จตุสมุฏฺานิกติสมุฏฺานิกกายสฺส ปจฺฉาชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย. กิริยโต รูปาวจโร
อตฺถิปจฺจโย สมฺปยุตฺตกฺขนฺธานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺานรูปสฺส จ สหชาตตฺถิปจฺจเยน
ปจฺจโย, จตุสมุฏฺานิกติสมุฏฺานิกกายสฺส ปจฺฉาชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย. กามาวจรา-
รูปาวจรา ๓- ปน อรูเป สมฺปยุตฺตกฺขนฺธานญฺเว, ปญฺจโวกาเร จิตฺตสมุฏฺาน-
รูปสฺสาปิ สหชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย, จตุสมุฏฺานิกติสมุฏฺานิกกายสฺส
ปจฺฉาชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย.
     รูปสงฺขาโต ปน อตฺถิปจฺจโย สหชาโต ปุเรชาโต อาหาโร อินฺทฺริยนฺติ
จตุพฺพิโธ. ตตฺถ ๔- สหชาโต รูปตฺถิปจฺจโย สมุฏฺานวเสน จตุธา ติฏฺติ. ๔-
ตตฺถ กมฺมสมุฏฺาโน สหชาตตฺถิปจฺจโย เอกํ มหาภูตํ ติณฺณนฺนํ มหาภูตานํ,
ตีณิ เอกสฺส, เทฺว ทฺวินฺนํ, มหาภูตา อุปาทารูปานนฺติ เอวํ สหชาตตฺถิปจฺจเยน
ปจฺจโย โหติ. ปฏิสนฺธิกฺขเณ วตฺถุรูปํ กามาวจรรูปาวจรวิปากกฺขนฺธานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สหชาตากุสโล   ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ  ๓ ฉ.ม. กามาวจรารูปาวจโร
@๔-๔ ฉ.ม. สหชาตรูปตฺถิปจฺจโย จตุสมุฏฺานวเสน จตุธา ิโต
สหชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย โหติ. เตสมฺปิ ติสมุฏฺานิกรูปํ เอกํ มหาภูตํ ติณฺณนฺนํ
มหาภูตานํ, ตีณิ เอกสฺส, เทฺว ทฺวินฺนํ, มหาภูตา อุปาทารูปานนฺติ เอวํ สหชาตตฺถิ-
ปจฺจเยน ปจฺจโย โหติ. ปุเรชาตตฺถิปจฺจโย ปน วตฺถุปุเรชาตอารมฺมณปุเรชาตวเสน
ทุวิโธ โหติ, โส ทุวิโธปิ เหฏฺา ปุเรชาตปจฺจเย วุตฺตนเยเนว โยเชตฺวา คเหตพฺโพ.
อาหารตฺถิปจฺจโยปิ เหฏฺา กพฬิงฺการาหารปจฺจเย โยชิตนเยเนว โยเชตพฺโพ.
อิธ ปเนส อตฺตโน อนิรุทฺธกฺขเณ ปจฺจยภาเวน อตฺถิปจฺจโยติ วุตฺโต. รูป-
ชีวิตินฺทฺริยมฺปิ เหฏฺา อินฺทฺริยปจฺจเย รูปชีวิตินฺทฺริยโยชนายํ วุตฺตนเยเนว
คเหตพฺพํ. ๑- อิธ ปเนตมฺปิ อตฺตโน อนิรุทฺธกฺขเณเยว ปจฺจยภาเวน อตฺถิปจฺจโยติ
วุตฺตนฺติ เอวเมตฺถ ปจฺจยุปฺปนฺนโตปิ วิญฺาตพฺโพ วินิจฺฉโยติ.
                    อตฺถิปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          ------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๔๓๙-๔๔๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=9926&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=9926&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=40&i=22
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=40&A=228
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=40&A=206
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=40&A=206
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_40