ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๖ ภาษาบาลีอักษรไทย ที.อ. (สุมงฺคล.๓)

                          ๖. ปาสาทิกสุตฺต
                     นิคณฺฐนาฏปุตฺตกาลกิริยาวณฺณนา
     [๑๖๔] เอวมฺเม สุตนฺติ ปาสาทิกสุตฺตํ. ตตฺรายํ อนุตฺตานปทวณฺณนา:-
     เวธญฺญา นาม สกฺยาติ ธนุมฺหิ กตสิกฺขา เวธญฺญนามกา เอเก
สกฺยา. เตสํ อมฺพวเน ปาสาเทติ เตสํ อมฺพวเน สิปฺปํ อุคฺคหณตฺถาย กโต
ทีฆปาสาโท อตฺถิ, ตตฺถ วิหรติ.
     อธุนา กาลกโตติ สมฺปติ กาลกโต. เทฺวธิกชาตาติ เทฺวธา ชาตา,
เทฺวภาคา ชาตา. ภณฺฑนาทีสุ ภณฺฑนํ ปุพฺพภาคกลโห, ตํ ทณฺฑาทานาทิวเสน
ปณฺณตฺติวีติกฺกมวเสน จ วฑฺฒิตํ กลโห. "น ตฺวํ อิมํ ธมฺมวินยํ อาชานาสี"ติ
อาทินา นเยน วิรุทฺธํ วจนํ วิวาโท. วิตุทนฺตาติ วิชฺฌนฺตา. สหิตํ เมติ มม วจนํ
อตฺถสญฺหิตํ. อธิจิณฺณนฺเต วิปราวตฺตนฺติ ยํ ตว อธิจิณฺณํ จิรกาลเสวนวเสน ๑-
ปคุณํ, ตํ มม วาทํ อาคมฺม วิปรีวตฺตํ. ๒- อาโรปิโต เต วาโทติ ตุยฺหํ อุปริ
มยา โทโส อาโรปิโต. จร วาทปฺปโมกฺขายาติ ภตฺตปุฏํ อาทาย ตํ ตํ ปูคํ ๓-
อุปสงฺกมิตฺวา วาทปฺปโมกฺขตฺถาย อุตฺตรึ ปริเยสมาโน วิจริ. นิพฺเพเธหิ วาติ
อถวา มยา อาโรปิตโทสโต อตฺตานํ โมเจหิ. สเจ ปโหสีติ สเจ สกฺโกสิ.
วโธเยวาติ มรณเมว. นาฏปุตฺติเยสูติ นาฏปุตฺตสฺส อนฺเตวาสิเกสุ. นิพฺพินฺนรูปาติ
อุกฺกณฺฐิตสภาวา อภิวาทนาทีนิปิ  น กโรนฺติ. วิรตฺตรูปาติ วิคตเปมา.
ปฏิวานรูปาติ เตสํ สกฺกจฺจกิริยโต นิวตฺตนสภาวา. ยถาตนฺติ ยถา ทุรกฺขาตาทิสภาเว
ธมฺมวินเย นิพฺพินฺนวิรตฺตปฏิวานรูเปหิ ภวิตพฺพํ, ตเถว ชาตาติ อตฺโถ.
ทุรกฺขาเตติ ทุกฺกถิเต. ทุปฺปเวทิเตติ ทุพฺพิญฺญาปิเต. ๔- อนุปสมสํวตฺตนิเตติ
ราคาทีนํ อุปสมํ กาตุํ อสมตฺเถ. ภินฺนถูเปติ ภินฺนปติฏฺเฐ. ๕- เอตฺถ หิ นาฏปุตฺโตว
เนสํ ปติฏฺฐฏฺเฐน ถูโป. โส ปน ภินฺโน มโต. เตน วุตฺตํ "ภินฺนถูเป"ติ.
อปฺปฏิสรเณติ ตสฺเสว อภาเวน ปฏิสรณวิรหิเต.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. จิรกาลาเสวนวเสน     ฉ.ม. นิวตฺตํ     ฉ.ม., อิ. ปูคนฺติ น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม., อิ. ทุวิญฺญาปิเต       ฉ.ม. ภินฺทปฺปติฏฺเฐ
     นนุ จายํ นาฏปุตฺโต นาฬนฺทวาสิโก, โส กสฺมา ปาวายํ
กาลกโตติ. โส กิร อุปาลินา คหปตินา ปฏิวิทฺธสจฺเจน ทสหิ คาถาหิ
ภาสิเต พุทฺธคุเณ สุตฺวา อุณฺหํ โลหิตํ ฉฑฺเฑสิ. อถ นํ อผาสุกํ คเหตฺวา
ปาวํ อคมํสุ. โส ตตฺถ กาลมกาสิ. กาลํ กุรุมาโน จ จินฺเตสิ "มม ลทฺธิ
อนิยฺยานิกา สารวิรหิตา, มยนฺตาว นฏฺฐา, อวเสสชโนปิ มา อปายปูรโก
อโหสิ, สเจ ปนาหํ มม "สาสนํ อนิยฺยานิกนฺ"ติ วกฺขามิ, น สทฺทหิสฺสนฺติ,
ยนฺนูนาหํ เทฺวปิ ชเน น เอกนีหาเรน อุคฺคณฺหาเปยฺยํ, เต มมจฺจเยน
อญฺญมญฺญํ วิวทิสฺสนฺติ, สตฺถา ตํ วิวาทํ ปฏิจฺจ เอกํ ธมฺมกถํ กเถสฺสติ,
ตโต เต สาสนสฺส มหนฺตภาวํ ชานิสฺสนฺตี"ติ.
     อถ นํ เอโก อนฺเตวาสิโก อุปสงฺกมิตฺวา อาห "ภนฺเต ตุเมฺห
ทุพฺพลา, มยฺหํปิ อิมสฺมึ ธมฺเม สารํ อาจิกฺขถ, อาจริยปฺปมาณนฺ"ติ "อาวุโส
ตฺวํ มมจฺจเยน สสฺสตนฺติ คเณฺหยฺยาสี"ติ อปโรปิ อุปสงฺกมิ, ตํ อุจฺเฉทํ
คณฺหาเปสิ. เอวํ เทวปิ ชเน เอกลทฺธิเก อกตฺวา พหู นานานีหาเรน
อุคฺคณฺหาเปตฺวา กาลมกาสิ. เต ตสฺส สรีรกิจฺจํ กตฺวา สนฺนิปติตฺวา อญฺญมญฺญํ
ปุจฺฉึสุ "กสฺสาวุโส อาจริโย สารํ อาจิกฺขี"ติ. เอโก อุฏฐหิตฺวา มยฺหนฺติ
อาห. กึ อาจิกฺขีติ. สสฺสตนฺติ. อปโร ตํ ปฏิพาหิตฺวา "มยฺหํ สารํ อาจิกฺขี"ติ
อาห. เอวํ สพฺเพ "มยฺหํ สารํ อาจิกฺขิ, อหํ เชฏฺฐโก"ติ อญฺญมญฺญํ วิวาทํ
วฑฺเฒตฺวา อกฺโกเส เจว ปริภาเส จ หตฺถปาทปฺปหาราทีนิ จ ปวตฺเตตฺวา
เอกมคฺเคน เทฺว อคจฺฉนฺตา นานาทิสาสุ อปกฺกมึสุ. ๑-
     [๑๖๕] อถโข จุนฺโท สมณุทฺเทโสติ อยํ เถโร ธมฺมเสนาปติสฺส
กนิฏฺฐภาติโก. ตํ ภิกฺขู อนุปสมฺปนฺนกาเล "จุนฺโท สมณุทฺเทโส"ติ สมุทาจริตฺวา
เถรกาเลปิ ตเถว สมุทาจรึสุ. เตน วุตฺตํ "จุนฺโท สมณุทฺเทโส"ติ.
     "ปาวายํ วสฺสํ วุฏฺโฐ เยน สามคาโม, เยนายสฺมา อานนฺโท
เตนูปสงฺกมี"ติ กสฺมา อุปสงฺกมิ? นาฏฺปุตฺเต กิร กาลกเตปิ ชมฺพุทีเป
มนุสฺสา ตตฺถ ตตฺถ กถํ ปวตฺตยึสุ "นิคฺคณฺโฐ นาฏฺปุตฺโต เอโก สตฺถาติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. ปกฺกมึสุ
ปญฺญายิตฺถ, ตสฺส กาลกิริยาย สาวกานํ เอวรูโป วิวาโท ชาโต. สมโณ ปน
โคตโม ชมฺพุทีเป จนฺโท วิย สุริโย วิย จ ปากโฏ, สาวกาปิสฺส ปากฏาเยว.
กีทิโส นุโข สมเณ โคตเม ปรินิพฺพุเต สาวกานํ วิวาโท ภวิสฺสตี"ติ. เถโร
ตํ กถํ สุตฺวา จินฺเตสิ "อิมํ กถํ คเหตฺวา ทสพลสฺส อาโรเจสฺสามิ, สตฺถา
เอตํ อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา เอกํ เทสนํ กเถสฺสตี"ติ. โส นิกฺขมิตฺวา เยน
สามคาโม, เยนายสฺมา อานนฺโท เตนูปสงฺกมิ.
     สามคาโมติ สามากานํ อุสฺสนฺนตฺตา ตสฺส คามสฺส นามํ.
เยนายสฺมา อานนฺโทติ อุชุเมว ภควโต สนฺติกํ อคนฺตฺวา เยนสฺส อุปชฺฌาโย
อายสฺมา อานนฺโท เตนูปสงฺกมิ.
     พุทฺธกาเล กิร สาริปุตฺตตฺเถโร จ อานนฺทตฺเถโร จ อญฺญมญฺญํ
มมายึสุ. สาริปุตฺตตฺเถโร "มยา กตฺตพฺพํ ๑- สตฺถุ อุปฏฺฐานํ กโรตี"ติ
อานนฺนทตฺเถรํ มมายิ. อานนฺทตฺเถโร "ภควโต สาวกานํ อคฺโค"ติ สาริปุตฺตตฺเถรํ
มมายิ. กุลทารเก จ ปพฺพาเชตฺวา สาริปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติเก อุปชฺฌํ
คณฺหาเปติ. ๒- สาริปุตฺตตฺเถโรปิ ตเถว อกาสิ. เอวํ เอกเมเกน อตฺตโน ปตฺตจีวรํ
ทตฺวา ปพฺพาเชตฺวา อุปชฺฌํ คณฺหาปิตานิ ปญฺจ ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ อเหสุํ.
อายสฺมา อานนฺโท ปณีตานิ จีวราทีนิปิ ลภิตฺวา เถรสฺส เทติ. ๓-
                         ธมฺมรตนปูชาวณฺณนา
     เอโก กิร พฺราหฺมโณ จินฺเตสิ "พุทฺธรตนสฺส จ สํฆรตนสฺส จ
ปูชา ปญฺญายติ, กถํ นุโข ธมฺมรตนํ ปูชิตํ นาม ๔- โหตี"ติ. โส ภควนฺตํ
อุปสงฺกมิตฺวา เอตมตฺถํ ปุจฺฉิ. ภควา อาห "สเจปิ พฺราหฺมณ ธมฺมรตนํ
ปูเชตุกาโม, เอกํ พหุสฺสุตํ ปูเชหี"ติ. พหุสฺสุตํ ภนฺเต อาจิกฺขถาติ. ภิกฺขุสํฆํ
ปุจฺฉาติ. โส ภิกฺขู ๕- อุปสงฺกมิตฺวา "พหุสฺสุตํ ภนฺเต อาจิกฺขถา"ติ อาห.
อานนฺทตฺเถโร พฺราหฺมณาติ. พฺราหฺมโณ เถรํ สหสฺสคฺฆนิเกน ติจีวเรน ปูเชสิ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. กาตพฺพํ      ฉ.ม., อิ. คณฺหาเปสิ     ฉ.ม. อทาสิ
@ ฉ.ม. นามาติ น ทิสฺสติ                     ฉ.ม., อิ. ภิกฺขุสํฆํ
เถโร ตํ คเหตฺวา ภควโต สนฺติกํ อคมาสิ. ภควา "กุโต อานนฺท ลทฺธนฺ"ติ
อาห. เอเกน ภนฺเต พฺราหฺมเณน ทินฺนํ, อิทํ ปนาหํ อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส
ทาตุกาโมติ. เทหิ อานนฺทาติ. จาริกํ ปกฺกนฺโต ภนฺเตติ. อาคตกาเล เทหีติ,
สิกฺขาปทํ ภนฺเต ปญฺญตฺตนฺติ. กทา ปน สาริปุตฺโต อาคมิสฺสตีติ. ทสาหมตฺเตน
ภนฺเตติ. "อนุชานามิ อานนฺท ทสาหปรมํ อติเรกจีวรํ นิกฺขิปิตุนฺ"ติ สิกฺขาปทํ
ปญฺญเปสึ. ๑-
     สาริปุตฺตตฺเถโรปิ ตเถว ยํ กิญฺจิ มนาปํ ลภติ, ตํ อานนฺทตฺเถรสฺส
เทติ. โส อิมํปิ อตฺตโน กนิฏฺฐภาติกํ เถรสฺเสว สทฺธิวิหาริกํ อทาสิ.
เตน วุตฺตํ "เยนสฺส อุปชฺฌาโย อายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมี"ติ. เอวํ
กิรสฺส อโหสิ "อุปชฺฌโย เม มหาปญฺโญ, โส อิมํ กถํ สตฺถุ อาโรเจสฺสติ,
อถ สตฺถา ตทนุรูปํ ธมฺมํ เทเสสฺสตี"ติ. กถาปาภตนฺติ กถาย มูลํ. มูลญฺหิ
"ปาภตนฺ"ติ วุจฺจติ. ยถาห:-
            อปฺปเกนาปิ เมธาวี    ปาภเตน วิจกฺขโณ
            สมุฏฺฐาเปติ อตฺตานํ    อณุํ อคฺคึว สนฺธมนฺติ. ๒-
     ภควนฺตํ ทสฺสนายาติ ภควนฺตํ ทสฺสนตฺถาย. กึ ปนาเนน ภควา
น ทิฏฺฐปุพฺโพติ. โน น ทิฏฺฐปุพฺโพ. อยญฺหิ อายสฺมา ทิวา นว วาเร,
รตฺตึ นว วาเรติ เอกาหํ อฏฺฐารส วาเร อุปฏฺฐานเมว คจฺฉติ. ทิวสสฺส
ปน สตวารํ วา สหสฺสวารํ วา คนฺตุกาโม สมาโนปิ น อการณา คจฺฉติ,
เอกํ ปญฺหุทฺธารํ คเหตฺวาว คจฺฉติ. โส ตํทิวสํ เตน กถาปาภเตน คนฺตุกาโม
เอวมาห.
                   อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิตธมฺมวินยวณฺณนา
     [๑๖๖] เอวญฺเหตํ จุนฺท โหตีติ ภควโต ๓- อานนฺทตฺเถเรน
อาโรจิเตปิ ยสฺมา น อานนฺทตฺเถโร อิมิสฺสา กถาย สามิโก, จุนฺทตฺเถโร ปน
สามิโก. โส จ ๔- ตสฺสา อาทิมชฺฌปริโยสานํ ชานาติ. ตสฺมา ภควา เตน
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. ปญฺญาเปสิ       ขุ. ชา. ๒๗/๔/๒ จุลฺลกเสฏฺฐิชาตกํ
@ ฉ.ม., อิ. ภควา          ฉ.ม., อิ. ว
สทฺธึ กเถนฺโต "เอวญฺเหตํ จุนฺท โหตี"ติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ:- จุนฺท
เอวญฺเหตํ โหติ ทุรกฺขาตาทิสภาเว ธมฺมวินเย สาวกา เทฺวธิกชาตา ภณฺฑนาทีนิ
กตฺวา มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรนฺติ.
     อิทานิ ยสฺมา อนิยฺยานิกสาสเนเนว นิยฺยานิกสาสนํ ปากฏํ โหติ,
ตสฺมา อาทิโต อนิยฺยานิกสาสนเมว ทสฺเสนฺโต อิธ จุนฺท สตฺถา จ โหติ
อสมฺมาสมฺพุทฺโธติอาทิมาห. ตตฺถ โวกฺกมฺม จ ตมฺหา ธมฺมา วตฺตตีติ น
นิรนฺตรํ ปูเรติ, โอกฺกมิตฺวา โอกฺกมิตฺวา อนฺตรนฺตรํ กตฺวา ปวตฺตตีติ ๑-
อตฺโถ. ตสฺส เต อาวุโส ลาภาติ ตสฺส ตุยฺหํ เอเต ธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺติอาทโย
ลาภา. สุลทฺธนฺติ มนุสฺสตฺตํปิ เต สุลทฺธํ. ตถา ปฏิปชฺชตูติ เอวํ
ปฏิปชฺชตุ. ยถา เต สตฺถารา ธมฺโม เทสิโตติ เยน  เต อากาเรน สตฺถารา
ธมฺโม กถิโต. โย จ สมาทเปตีติ โย จ อาจริโย สมาทเปติ. ยญฺจ สมาทเปตีติ
ยํ จ อนฺเตวาสึ สมาทเปติ. โย จ สมาทปิโตติ โย จ เอวํ สมาทปิโต
อนฺเตวาสิโก. ยถา อาจริเยน สมาทปิตํ,  ตถตฺถาย ปฏิปชฺชติ. สพฺเพ เตติ
ตโยปิ เต. เอตฺถ หิ อาจริโย สมาทปิตตฺตา อปุญฺญํ ปสวติ, สมาทินฺนนฺเตวาสิโก
สมาทินฺนตฺตา, ปฏิปนฺนโก ปฏิปนฺนตฺตา. เตน วุตฺตํ "สพฺเพ เต
พหุํ อปุญฺญํ ปสวนฺตี"ติ. เอเตนุปาเยน สพฺพวาเรสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
     [๑๖๗] อปิเจตฺถ ญายปฏิปนฺโนติ การณปฏิปนฺโน. ญายํ อาราเธสฺสตีติ
การณํ นิปฺผาเทสฺสติ. วิริยํ อารภตีติ อตฺตโน ทุกฺขนิพฺพตฺตกํ วิริยํ
กโรติ. วุตฺตํ เหตํ "ทุรกฺขาเต ภิกฺขเว ธมฺมวินเย โย อารทฺธวิริโย, โส
ทุกฺขํ วิหรติ. โย กุสีโต, โส สุขํ วิหรตี"ติ.
                  สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิตธมฺมวินยาทิวณฺณนา
     [๑๖๘] เอวํ อนิยฺยานิกสาสนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ นิยฺยานิกสาสนํ
ทสฺเสนฺโต อิธ ปน จุนฺท สตฺถา จ โหติ สมฺมาสมฺพุทโธติอาทิมาห. ตตฺถ
นิยฺยานิโกติ มคฺคตฺถาย ผลตฺถาย จ นิยฺยาติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. วตฺตติ
     [๑๖๙] วิริยํ อารภตีติ อตฺตโน สุขนิปฺผาทกํ วิริยํ อารภติ.
วุตฺตญฺเหตํ "สฺวากฺขาเต ภิกฺขเว ธมฺมวินเย โย กุสีโต, โส ทุกฺขํ วิหรติ. โย
อารทฺธวิริโย, โส สุขํ วิหรตีติ.
                        สาวกานุตปฺปสตฺถุวณฺณนา
     [๑๗๐] อิติ ภควา นิยฺยานิกสาสเน สมฺมาปฏิปนฺนกสฺส กุลปุตฺตสฺส
อานิสํสํ ๑- ทสฺเสตฺวา ปุน เทสนํ วฑฺเฒนฺโต อิธ จุนฺท สตฺถา จ
โลเก อุทปาทีติอาทิมาห. ตตฺถ จ อวิญฺญาปิตตฺถาติ อโพธิตตฺถา.
สพฺพสงฺคาหปทกตนฺติ สพฺพสงฺคาหปเทหิ กตํ, สพฺพสงฺคาหิกํ กตํ น โหตีติ อตฺโถ.
"สพฺพสงฺคาหปทคตนฺ"ติปิ ปาโฐ, น สพฺพสงฺคาหปเทสุ คตํ, น เอกสงฺคหชาตนฺติ
อตฺโถ. สปฺปาฏิหีรกตนฺติ นิยฺยานิกํ. ยาว เทวมนุสฺเสหีติ เทวโลกโต
ยาว มนุสฺสโลกา สุปฺปภาสิตํ. อนุตปฺโป โหตีติ อนุตาปกโร โหติ.
                       สาวกานนุตปฺปสตฺถุวณฺณนา
     [๑๗๑] สตฺถา จ โลเกติ ๒- อิทํ เตสํ อนุตปฺปนาการทสฺสนตฺถํ ๓-
วุตฺตํ. อนนุตปฺโป โหตีติ สตฺถารํ อาคมฺม สาวเกหิ ยํ ปตฺตพฺพํ, ตสฺส
ปตฺตตฺตา อนุตาปกโร น โหติ.
                     พฺรหฺมจริยอปริปูราทิกถาวณฺณนา
     [๑๗๒] เถโรติ ถิโร, เถรการเกหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต.
"รตฺตญฺญู"ติอาทีนิ วุตฺตตฺถาเนว. เอเตหิ เจวาติ ๔- เอเตหิ เหฏฺฐา วุตฺเตหิ.
     [๑๗๓] ปตฺตโยคกฺเขมาติ จตูหิ โยเคหิ เขมตฺตา อรหตฺตํ อิธ
โยคกฺเขมํ นาม, ตํ ปตฺตาติ อตฺโถ. อลํ สมกฺขาตุํ สทฺธมฺมสฺสาติ สมฺมุขา
คหิตตฺตา อสฺส สทฺธมฺมํ สมฺมา อาจิกฺขิตุํ สมตฺถา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. ปสํสํ            ฉ.ม., อิ. สตฺถา จ โน โลเก
@ ฉ.ม. อนุตาปการทสฺสนตฺถํ     ฉ.ม., อิ. เจ ปีติ
     [๑๗๔] พฺรหฺมจาริโนติ พฺรหฺมจริยวาสํ วสมานา อริยสาวกา.
กามโภคิโนติ คิหี โสตาปนฺนา. "อิทฺธญฺเจวา"ติอาทีนิ มหาปรินิพฺพาเน
วิตฺถาริตาเนว. ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺตนฺติ ลาภคฺคญฺเจว ยสคฺคญฺจ ปตฺตํ.
     [๑๗๕] สนฺติ โข ปน เม จุนฺท เอตรหิ เถรา ภิกฺขู สาวกาติ
สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานาทโย เถรา. ภิกฺขุนิโยติ เขมาเถรีอุปฺปลวณฺณาเถรีอาทโย. ๑-
อุปาสกา สาวกา คิหี โอทาตวสนา ๒- พฺรหฺมจาริโนติ จิตฺตคหปติหตฺถกอาฬวกาทโย.
กามโภคิโนติ จุลฺลอนาถปิณฺฑิกมหาอนาถปิณฺฑิกาทโย. พฺรหฺมจารินิโยติ
นนฺทมาตาทโย. กามโภคินิโยติ ขุชฺชุตฺตราทโย.
     [๑๗๖] สพฺพาการสมฺปนฺนนฺติ สพฺพการณสมฺปนฺนํ. อิทเมว ตนฺติ
อิทเมว พฺรหฺมจริยํ, อิทเมว ธมฺมํ สมฺมา เหตุนา นเยน วทมาโน วเทยฺย.
     อุทฺทกสฺสุทนฺติ ๓- อุทฺทโก สุทํ. ปสฺสํ น ปสฺสตีติ ปสฺสนฺโต
น ปสฺสติ. โส กิร อิมํ ปญหํ มหาชนํ ปุจฺฉิ. เตหิ "น ชานาม อาจริย
กเถหิ โน"ติ วุตฺโต โส อาห "คมฺภีโร อยํ ปญฺโห อาหารสปฺปาเย สติ
โถกํ จินฺเตตฺวา สกฺกา กเถตุนฺ"ติ. ตโต เตหิ จตฺตาโร มาเส มหาสกฺกาเร
กเต ตํ ปญฺหํ กเถนฺโต กิญฺจิ ปสฺสํ น ปสฺสตีติอาทิมาห. ตตฺถ สาธุนิสิตสฺสาติ
สุฏฺฐุ นิสิตสฺส ติขิณสฺส, สุนิสิตขุรสฺส กิร ตลํ ปญฺญายติ, ธารา น
ปญฺญายตีติ อยเมตฺถ อตฺโถ.
                        สงฺคายิตพฺพธมฺมวณฺณนา
     [๑๗๗] สงฺคมฺม สมาคมฺมาติ สงฺคนฺตฺวา สมาคนฺตฺวา. อตฺเถน
อตฺถํ พฺยญฺชเนน พฺยญฺชนนฺติ อตฺเถน สห อตฺถํ พฺยญฺชเนนปิ สห พฺยญฺชนํ
สมาเนนฺเตหีติ อตฺโถ. สงฺคายิตพฺพนฺติ วาเจตพฺพํ สชฺฌายิตพฺพํ. ยถยิทํ
พฺรหฺมจริยนฺติ ยถา อิทํ สกลํ สาสนพฺรหฺมจริยํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. เขมาเถรีอุปฺปลวณฺณเถรีอาทโย.     ฉ.ม., อิ. โอทาตวตฺถวสนา
@ ฉ.ม. อุทฺทกาสฺสุทํ, อิ. อุทฺทกา สุทํ
                        สญฺญาเปตพฺพวิธิวณฺณนา
     [๑๗๘] ตตฺร เจติ ตตฺร สํฆมชฺเฌ, ตสฺส วา ภาสิเต. อตฺถญฺเจว
มิจฺฉา คณฺหาติ, พฺยญฺชนานิ จ มิจฺฉา โรเปตีติ "จตฺตาโร สติปฏฺฐานา"ติ
เอตฺถ อารมฺมณํ "สติปฏฺฐานนฺ"ติ อตฺถํ คณฺหาติ. "สติปฏฺฐานานี"ติ พฺยญฺชนํ
โรเปติ. อิมสฺส นุ โข อาวุโส อตฺถสฺสาติ "สติเยว สติปฏฺฐานนฺ"ติ
อตฺถสส จตฺตาโร "สติปฏฺฐานา"ติ กินฺนุโข อิมานิ พฺยญฺชนานิ, อุทาหุ
"จตฺตาริ สติปฏฺฐานานี"ติ เอตานิ วา พฺยญฺชนานิ อุปปนฺนตรานิ อลฺลีนตรานิ.
อิเมสญฺจ ๑- พฺยญฺชนานนฺติ "จตฺตาโร สติปฏฺฐานา"ติ พฺยญฺชนานํ "สติเยว
สติปฏฺฐานนฺ"ติ กึนุโข อยํ อตฺโถ, อุทาหุ "อารมฺมณํ สติปฏฺฐานนฺ"ติ เอโส
อตฺโถติ. อิมสฺส โข อาวุโส อตฺถสฺสาติ "อารมฺมณํ สติปฏฺฐานนฺ"ติ อิมสฺส
อตฺถสฺส. ยา ๒- เจว เอตานีติ ยานิเอว ๓- เอตานิ มยา วุตฺตานิ. ยา ๔- เจว
เอโสติ โย เจว เอส มยา วุตฺโต. โส เนว อุสฺสาเทตพฺโพติ ตุเมฺหหิ ตาว
สมฺมา อตฺเถ จ สมฺมา พฺยญฺชเน จ ฐาตพฺพํ. โส ปน เนว อุสฺสาเทตพฺโพ,
น อปสาเทตพฺโพ. สญฺญาเปตพฺโพติ ชานาเปตพฺโพ. ตสฺส จ อตฺถสฺาติ
"สติเยว สติปฏฺฐานนฺ"ติ อตฺถสฺส จ. เตสญฺจ พยฺญฺชนานนฺติ "สติปฏฺฐานา"ติ
พฺยญฺชนานํ. นิสนฺติยาติ นิสามนตฺถํ ธารณตฺถํ. อิมินา นเยน สพฺพวาเรสุ
อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
     [๑๘๑] ตาทิสนฺติ ตุมฺหาทิสํ. อตฺถุเปตนฺติ อตฺเถน อุเปตํ อตฺถสฺส
วิญฺญาตารํ. พฺยญฺชนุเปตนฺติ พฺยญฺชเนหิ อุเปตํ พฺยญฺชนานํ วิญฺญาตารํ. เอวํ
เอตํ ภิกฺขุํ ปสํสถ. เอโส หิ ภิกฺขุ น ตุมฺหากํ สาวโก นาม, พุทฺโธ นาม
เอส จุนฺทาติ. อิติ ภควา พหุสฺสุตํ ภิกขุํ อตฺตโน ฐาเน ฐเปติ.
                      ปจฺจยานุญฺญาตการณาทิวณฺณนา
     [๑๘๒] อิทานิ ตโตปิ อุตฺตริตรํ เทสนํ วฑฺเฒนฺโต น โว อหํ
จุนฺทาติอาทิมาห. ตตฺถ ทิฏฺฐธมฺมิกา อาสวา นาม อิธ โลเก ปจฺจยเหตุ
@เชิงอรรถ:  อิ., ก. อิเมสํ วา, สี. อิเมสํ         ก. ยานิ, สี. ยํ
@ ฉ.ม. ยานิเจว, อิ. ยาเนว           อิ., ก. โย, สี. ยํ
อุปฺปชฺชนกา อาสวา. สมฺปรายิกา อาสวา นาม ปรโลเก ภณฺฑนเหตุ
อุปฺปชฺชนกา อาสวา. สํวรายาติ ยถา เต น ปวิสนฺติ, เอวํ ปิทหนาย.
ปฏิฆาตายาติ มูลฆาเตน ปฏิหนนาย. อลํ โว ตํ ยาวเทว สีตสฺส ปฏิฆาตายาติ ตํ
ตุมฺหากํ สีตสฺส ปฏิฆาตาย สมตฺถํ. อิทํ วุตฺตํ โหติ, ยํ โว มยา จีวรํ
อนุญฺญาตํ, ตํ ปารุปิตฺวา ทปฺปํ วา มานํ วา กุรุมานา วิหริสฺสถาติ น
อนุญฺญาตํ, ตํ ปน ปารุปิตฺวา สีตปฏิฆาตาทีนิ กตฺวา สุขํ สมณธมฺมโยนิโส-
มนสิการํ กริสฺสถาติ อนุญฺญาตํ, ยถา จ จีวรํ, เอวํ ปิณฺฑปาตาทโยปิ.
อนุปทวณฺณนา ๑- ปเนตฺถ วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา.
                         สุขลฺลิกานุโยควณฺณนา
     [๑๘๓] สุขลฺลิกานุโยคนฺติ สุขอลฺลิยนานุโยคํ, ๒- สุขเสวนาธิมุตฺตตนฺติ
อตฺโถ. สุเขตีติ สุขิตํ กโรติ. ปีเณตีติ ปีณิตํ ถูลํ กโรติ.
                       ขีณาสวอภพฺพฏฺฐานวณฺณนา
     [๑๘๖] อฏฺฐิตธมฺมาติ อฏฺฐิตสภาวา. ๓- ชิวฺหา โน อตฺถีติ ยํ ยํ
อิจฺฉนฺติ, ตํ ตํ กเถนฺติ, กทาจิ มคฺคํ กเถนฺติ, กทาจิ ผลํ กทาจิ นิพฺพานนฺติ
อธิปฺปาโย. ชานตาติ สพฺพญฺญุตญาเณน ชานนฺเตน. ปสฺสตาติ ปญฺจหิ จกฺขูหิ
ปสฺสนฺเตน. คมฺภีรเนโมติ คมฺภีรํ ภูมึ อนุปวิฏฺโฐ. สุนิขาโตติ สุฏฺฐุ นิขาโต.
เอวเมว โข อาวุโสติ เอวํ ขีณาสโว อภพฺโพ นวฏฺฐานานิ ๔- อชฺฌาจริตุํ.
ตสฺมึ อชฺฌาจาเร ๕- อจโล ๖- อสมฺปเวธี. ตตฺถ สญฺจิจฺจ ปาณํ ชีวิตา โวโรปนาทีสุ
โสตาปนฺนาทโยปิ อภพฺพา. สนฺนิธิการกํ กาเม ปริภุญฺชิตุนฺติ วตฺถุกาเม
จ กิเลสกาเม จ สนฺนิธึ กตฺวา ปริภุญฺชิตุํ. เสยฺยถาปิ ปุพฺเพ อาคาริกภูโตติ
ยถา ปุพฺเพ คิหิภูโต ปริภุญฺชติ, เอวํ ปริภุญฺชิตุํ อภพฺโพ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อนุปทสํวณฺณนา   ฉ.ม. สุขลฺลิยนานุโยคํ, อิ. สุขํ อลฺลิยนานุโยคํ
@ ฉ.ม., อิ. นิฏฺฐิตสภาวา  ฉ.ม., อิ. นว ฐานานิ   ฉ.ม. อนชฺฌาจาโร,
@อิ. อชฺฌาจาโร   อิ. อเจโล
                         ปญฺหาพฺยากรณวณฺณนา
     [๑๘๗] อคารมชฺเฌ วสนฺตา หิ โสตาปนฺนาทโย จ ยาวชีวํ
คิหิพฺยญฺชเนน ติฏฺฐนฺติ. ขีณาสโว ปน อรหตฺตํ ปตฺวาว มนุสฺสภูโต ปรินิพฺพายติ
วา ปพฺพชติ วา. จาตุมฺมหาราชิกาทีสุ กามาวจรเทเวสุ มุหุตฺตํปิ น
ติฏฺฐติ. กสฺมา? วิเวกฏฺฐานสฺส อภาวา. ภุมฺมเทวตฺตภาเว ปน ฐิโต อรหตฺตํ
ปตฺวาปิ ติฏฺฐติ. ตสฺส จ ๑- วเสน อยํ ปญฺโห อาคโต. ภินฺนโทสตฺตา ปนสฺส
ภิกฺขุภาโว เวทิตพฺโพ. อตีรกนฺติ อตีรํ อปริจฺเฉทํ มหนฺตํ. โน จ โข
อนาคตนฺติ อนาคตํ ปน อทฺธานํ อารพฺภ เอวํ น ปญฺญเปติ, อตีตเมว
มญฺเญ สมโณ โคตโม ชานาติ, น อนาคตํ. ตถา หิสฺส อตีเต
อฑฺฒฉกฺกสตชาตกานุสฺสรณํ ๒- ปญฺญายติ. อนาคเต เอวํ พหุอนุสฺสรณํ น ปญฺญายตีติ
อิมมตฺถํ มญฺญมานา เอวํ วเทยฺยุํ. ตยิทํ กึ สูติ อนาคเต อปญฺญาปนํ กึนุโข.
กถํสูติ เกน นุ โข การเณน อชานนฺโตเยว นุ โข อนาคตํ นานุสฺสรติ,
อนนุสฺสริตุกามตาย นานุสฺสรตีติ. อญฺญวิหิตเกน ญาณทสฺสเนนาติ ปจฺจกฺขํ
วิย กตฺวา ทสฺสนสมตฺถตาย ทสฺสนภูเตน ญาเณน อญฺญตฺถวิหิตเกน ญาเณน
อญฺญํ อารพฺภ ปวตฺตมานํ ญาณทสฺสนํ สงฺคเหตพฺพํ ปญฺญาเปตพฺพํ มญฺญนฺติ.
เต หิ จรโต จ ติฏฺฐโต จ สุตฺตสฺส จ ชาครสฺส จ สตตํ สมิตํ ญาณทสฺสนํ
ปจฺจุปฏฺฐิตํ มญฺญนฺติ, ตาทิสญฺจ ญาณํ นาม นตฺถิ. ตสฺมา ยถริว พาลา
อพฺยตฺตา, เอวํ มญฺญนฺตีติ เวทิตพฺพา.
     สตานุสารีติ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติสมฺปยุตฺตํ. ยาวตกํ อากงฺขตีติ ยตฺตกํ
ญาตุํ อิจฺฉติ, ตตฺตกํ ชานิสฺสามีติ ญาณํ เปเสติ. ๓- อถสฺส ทุพฺพลปตฺตปุเฏ
ปกฺขิตฺตนาราโจ ๔- วิย อปฺปฏิหตํ อนิวาริตํ ญาณํ คจฺฉติ, เตน ยาวตกํ
อากงฺขติ ตาวตกํ อนุสฺสรติ. โพธิชนฺติ โพธิมูเล ชาตํ. ญาณํ อุปฺปชฺชตีติ
จตุมคฺคญาณํ อุปฺปชฺชติ. อยมนฺติมา ชาตีติ เตน ญาเณน ชาติมูลสฺส ปหีนตฺตา
ปุน อยมนฺติมา ชาติ. นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ อปรํปิ ญาณํ อุปฺปชฺชติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. จสทฺโท น ทิสฺสตี       ฉ.ม. อฑฺฒฉฏฺฐ...      ฉ.ม. เปเสสิ
@ ฉ.ม. ปกฺขนฺทนาราโจ, อิ. ปกฺขนฺตนาราโจ
     อนตฺถสญฺหิตนฺติ น อิธโลกตฺถํ วา ปรโลกตฺถํ วา นิสฺสิตํ. น ตํ
ตถาคโต พฺยากโรตีติ ตํ ภารตยุทฺธสีตาหรณสทิสํ อนิยฺยานิกกถํ ตถาคโต น
กเถติ. ภูตํ ตจฺฉํ อนตฺถสญฺหิตนฺติ ราชกถาทิติรจฺฉานกถํ. กาลญฺญู ตถาคโต
โหตีติ กาลํ ชานาติ. สเหตุกํ สการณํ กตฺวา ยุตฺตปฺปตฺตกาเลเยว กเถติ.
     [๑๘๘] ตสฺมา ตถาคโตติ วุจฺจตีติ ยถา ยถา คทิตพฺพํ, ตถา ตเถว
คทนโต ทการสฺส ตการํ กตฺวา ตถาคโตติ วุจฺจตีติ อตฺโถ. ทิฏฺฐนฺติ รูปายตนํ.
สุตนฺติ สทฺทายตนํ. มุตนฺติ มุตฺวา ปตฺวาว คเหตพฺพโต คนฺธายตนํ รสายตนํ
โผฏฺฐพฺพายตนํ. วิญฺญาตนฺติ สุขทุกฺขาทิธมฺมายตนํ. ปตฺตนฺติ ปริเยสิตฺวา วา
อปริเยสิตฺวา วา ปตฺตํ. ปริเยสิตนฺติ ปตฺตํ วา อปฺปตฺตํ วา ปริเยสิตํ.
อนุวิจริตํ มนสาติ จิตฺเตน อนุสญฺจริตํ. "ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธนฺ"ติ อิมินา
เอตํ ทสฺเสติ, ยญฺหิ อปริมาณาสุ โลกธาตูสุ อิมสฺส สเทวกสฺส โลกสฺส นีลํ
ปีตกนฺติอาทิ รูปารมฺมณํ จกฺขุทฺวาเร อาปาถํ อาคจฺฉติ, "อยํ สตฺโต อิมสฺมึ
ขเณ อิมํ นาม รูปารมฺมณํ ทิสฺวา สุมโน วา ทุมฺมโน วา มชฺฌตฺโต วา
ชาโต"ติ สพฺพํ ตํ ตถาคตสฺส เอวํ อภิสมฺพุทฺธํ. ตถา ยํ อปริมาณาสุ
โลกธาตูสุ อิมสฺส สเทวกสฺส โลกสฺส เภริสทฺโท มุทิงฺคสทฺโทติอาทิ
สทฺทารมฺมณํ โสตทฺวาเร อาปาถํ อาคจฺฉติ. มูลคนฺโธ ตจคนฺโธติอาทิ
คนฺธารมฺมณํ ฆานทฺวาเร อาปาถํ อาคจฺฉติ. มูลรโส ขนฺธรโสติอาทิ รสารมฺมณํ
ชิวฺหาทฺวาเร อาปาถํ อาคจฺฉติ. กกฺขฬํ มุทุกนฺติอาทิ ปฐวีธาตุเตโชธาตุ-
วาโยธาตุเภทํ โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ กายทฺวาเร อาปาถํ อาคจฺฉติ, "อยํ สตฺโต อิมสฺมึ
ขเณ อิมํ นาม โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ ผุสิตฺวา สุมโน วา ทุมฺมโน วา มชฺฌตฺโต
วา ชาโต"ติ สพฺพํ ตํ ตถาคตสฺส เอวํ อภิสมฺพุทฺธํ. ตถา ยํ อปริมาณาสุ
โลกธาตูสุ อิมสฺส สเทวกสฺส โลกสฺส สุขทุกฺขาทิเภทํ ธมฺมารมฺมณํ
มโนทฺวารสฺส อาปาถํ อาคจฺฉติ, "อยํ สตฺโต อิมสฺมึ ขเณ อิทํ นาม
ธมฺมารมฺมณํ วิชานิตฺวา สุมโน วา ทุมฺมโน วา มชฺฌตฺโต วา ชาโต"ติ
สพฺพํ ตํ ตถาคตสฺส เอวํ อภิสมฺพุทฺธํ.
     ยญฺหิ จุนฺท อิเมสํ สตฺตานํ ทิฏฺฐํ สุตํ มุตํ วิญฺญาตํ ตตฺถ
ตถาคเตน อทิฏฺฐํ วา อสฺสุตํ วา อมุตํ วา อวิญฺญาตํ วา นตฺถิ. อิมสฺส
ปน ๑- มหาชนสฺส ปริเยสิตฺวา ปตฺตํปิ อตฺถิ, ปริเยสิตฺวา อปฺปตฺตํปิ อตฺถิ.
อปริเยสิตฺวา ปตฺตํปิ อตฺถิ, อปริเยสิตฺวา อปฺปตฺตํปิ อตฺถิ. สพฺพํปิ ตํ
ตถาคตสฺส อปฺปตฺตํ นาม นตฺถิ, ญาเณน อสจฺฉิกตํ นาม. "ตสฺมา ตถาคโตติ
วุจฺจตี"ติ. ยํ ฐานํ ๒- ยถา โลเก น คตํ ตสฺส ตเถว คตตฺตา "ตถาคโต"ติ
วุจฺจติ. ปาลิยํ ปน อภิสมฺพุทฺธนฺติ วุตฺตํ, ตํ คตสทฺเทน เอกตฺถํ. อิมินา
นเยน สพฺพวาเรสุ "ตถาคโต"ติ นิคมนสฺส อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ตสฺส ยุตฺติ
พฺรหฺมชาเล ตถาคตสทฺทวิตฺถาเร วุตฺตาเยว.
                         อพฺยากตฏฺฐานวณฺณนา
     [๑๘๙] เอวํ อตฺตโน อสมตํ อนุตฺตรตํ สพฺพญฺญุตํ ธมฺมราชภาวํ
กเถตฺวา อิทานิ "ปุถุสมณพฺราหฺมณานํ ลทฺธีสุ มยา อญฺญาตํ อทิฏฺฐํ นาม
นตฺถิ, สพฺพํ มม ญาณสฺส อนฺโตเยว ปวตฺตตี"ติ สีหนาทํ นทนฺโต ฐานํ
โข ปเนตํ จุนฺท วิชฺชตีติ อาทิมาห. ตตฺถ ตถาคโตติ สตฺโต. นเหตํ
อาวุโส อตฺถสญฺหิตนฺ อิธโลกปรโลกตฺถสญฺหิตํ น โหติ. น ธมฺมสญฺหิตนฺติ
นวโลกุตฺตรธมฺมนิสฺสิตํ น โหติ. น อาทิพฺรหฺมจริยกนฺติ สิกฺขตฺตยสงฺคหิตสฺส
สกลสาสนพฺรหฺมจริยสฺส อาทิภูตํ น โหตํ.
                         พฺยากตฏฺฐานวณฺณนา
     [๑๙๐] อิทิ ทุกฺขนฺติ โขติอาทีสุ ตณฺหํ ฐเปตฺวา อวเสสา เตภูมิกา
ธมฺมา อิทํ ทุกฺขนฺติ พฺยากตํ. ตสฺเสว ทุกฺขสฺส ปภาวิกา ชนิกา ตณฺหา
ทุกฺขสมุทโยติ พฺยากตํ อุภินฺนํ อปฺปวตฺติ ทุกฺขนิโรโธติ พฺยากตํ. ทุกฺขปริชานโน
สมุทยปชหโน นิโรธสจฺฉิกรโณ อริยมคฺโค ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทาติ พฺยากตํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปนสทฺโท น ทิสฺสติ         ฉ.ม., อิ. ฐานนฺติ น ทิสฺสติ
"เอตญฺหิ อาวุโส อตฺถสญฺหิตนฺ"ติอาทีสุ เอตํ อิธโลกปรโลกตฺถนิสฺสิตํ
นวโลกุตฺตรธมฺมนิสฺสิตํ สกลสาสนพฺรหฺมจริยสฺส อาทิ ปธานํ ปุพฺพงฺคมนฺติ
อยมตฺโถ.
                      ปุพฺพนฺตสหคตทิฏฺฐินิสฺสยวณฺณนา
     [๑๙๑] อิทานิ ยนฺตํ มยา น พฺยากตํ, ตํ อชานนฺเตน น
พฺยากตนฺติ มา เอวํ สญฺญมกํสุ. ชานนฺโตว อหํ เอวํ "เอตสฺมึ พฺยากเตปิ
อตฺโถ นตฺถี"ติ น พฺยากรึ. ยํ ปน ยถา พฺยากาตพฺพํ, ตํ มยา พฺยากตเมวาติ
สีหนาทํ นทนฺโต ปุน เยปิ เต จุนฺทาติอาทิมาห.
     ตตฺถ ทิฏฺฐิโยว ทิฏฺฐินิสฺสยา, ทิฏฺฐินิสฺสิตกา ทิฏฺฐิคติกาติ อตฺโถ.
อิทเมว สจฺจนฺติ อิทเมว ทสฺสนํ สจฺจํ. โมฆมญฺญนฺติ อญฺเญสํ วจนํ โมฆํ.
อสยํกาโรติ อสยํกโต.
     [๑๙๒] ตตฺราติ เตสุ สมณพฺราหฺมเณสุ. อตฺถิ นุโข อิทํ อาวุโส
วุจฺจตีติ อาวุโส ยํ ตุเมฺหหิ สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จาติ วุจฺจติ, อิทมตฺถิ
นุโข อุทาหุ นตฺถีติ เอวํ อหนฺเต ปุจฺฉามีติ อตฺโถ. ยญฺจ โข เต
เอวมาหํสูติ ยํ ปน เต "อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ"ติ วทนฺติ, ตนฺเตสํ
นานุชานามิ. ปญฺญตฺติยาติ ทิฏฺฐิปญฺญตฺติยา. สมสมนฺติ สเมน ญาเณน สมํ.
ยทิทํ อธิปญฺญตฺตีติ ยา อยํ อธิปญฺญตฺติ นาม. เอตฺถ อหเมว ภิยฺโย
อุตฺตริตโร น มยา สโม อตฺถิ. ตตฺถ ยญฺจ วุตฺตํ "ปญฺญตฺติยาติ ยญฺจ
อธิปญฺญตฺตี"ติ อุภยเมตํ อตฺถโต เอกํ. เภทโต หิ ปญฺญตฺติ อธิปญฺญตฺตีติ
ทฺวยํ โหติ. ตตฺถ ปญฺญตฺติ นาม ทิฏฺฐิปญฺญตฺติ. อธิปญฺญตฺติ นาม
ขนฺธปญฺญตฺติ ธาตุปญฺญตฺติ อายตนปญฺญตฺติ  อินฺทฺริยปญฺญตฺติ สจฺจปญฺญตฺติ
ปุคฺคลปญฺญตฺตีติ เอวํ วุตฺตา ฉ ปญฺญตฺติโย. อิธ ปน ปญฺญตฺติยาติ เอตฺถาปิ
ปญฺญตฺติ เจว อธิปญฺญตฺติ จ อธิปฺเปตา, อธิปญฺญตฺตีติ เอตฺถาปิ. ภควา หิ
ปญฺญตฺติยาปิ อนุตฺตโร, อธิปญฺญตฺติยาปิ อนุตฺตโร. เตนาห "อหเมว ตตฺถ
ภิยฺโย ยทิทํ อธิปญฺญตฺตี"ติ.
                      อปรนฺตสหคตทิฏฐินิสฺสยวณฺณนา
     [๑๙๖] ปหานายาติ ปชหนตฺถาย. ๑- สมติกฺกมายาติ ตสฺเสว เววจนํ.
เทสิตาติ กถิตา. ปญฺญตฺตาติ ฐปิตา. สติปฏฺฐานภาวนาย หิ ฆนวินิพฺโภคํ
กตฺวา สพฺพธมฺเมสุ ยาถาวโต ๒- ทิฏฺเฐสุ "สุทฺธสงฺขารปุญฺโช ยํ นยิธ
สตฺตูปลพฺภตี"ติ สนฺนิฏฺฐานโต สพฺพทิฏฺฐินิสฺสยานํ ปหานํ โหตีติ. เตน วุตฺตํ
"ทิฏฺฐินิสฺสยานํ ปหานาย สมติกฺกมาย เอวํ มยา อิเม จตฺตาโร สติปฏฺฐานา
เทสิตา ปญฺญตฺตา"ติ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                      ปาสาทิกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา
                          ------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๖ หน้า ๙๔-๑๐๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=6&A=2357&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=2357&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=94              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=2537              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=2684              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=2684              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_11

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]