ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๖ ภาษาบาลีอักษรไทย ที.อ. (สุมงฺคล.๓)

                          ๒. อุทุมฺพริกสุตฺต
                         นิโคฺรธปริพฺพาชกวตฺถุ
     [๔๙] เอวมฺเม สุตนฺติ อุทุมฺพริกสุตฺตํ. ตตฺรายํ อนุปุพฺพปทวณฺณนา:-
     ปริพฺพาชโกติ ฉนฺนปริพฺพาชโก. อุทุมฺพริกาย ปริพฺพาชการาเมติ
อุทุมฺพริกาย เทวิยา สนฺติเก ปริพฺพาชการาเม. สนฺธาโนติ ตสฺส นามํ. อยํ
ปน มหานุภาโว ปริวาเรตฺวา วิจรนฺตานํ ปญฺจนฺนํ อุปาสกสตานํ อคฺคปุริโส
อนาคามี โส ๒- ภควตา มหาปริสมชฺเฌ เอวํ สํวณฺณิโต:-
     "ฉหิ ภิกฺขเว องฺเคหิ สมนฺนาคโต สนฺธาโน คหปติ ตถาคเต
นิฏฺฐงฺคโต สทฺธมฺเม อิริยติ. กตเมหิ ฉหิ? พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน ธมฺเม
อเวจฺจปฺปสาเทน สํเฆ อเวจฺจปฺปสาเทน อริเยน สีเลน อริเยน ญาเณน
@เชิงอรรถ:  ม. ธมฺมํ         ฉ.ม. โส. น ปสฺสติ
อริยาย วิมุตฺติยา. อิเมหิ โข ภิกฺขเว ฉหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต สนฺธาโน
คหปติ ตถาคเต นิฏฺฐงฺคโต สทฺธมฺเม อิริยตี"ติ. ๑-
     โส ปาโตเยว อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐาย ปุพฺพณฺหสมเย พุทฺธปฺปมุขสฺส
สํฆสฺส ทานํ ทตฺวา ภิกฺขูสุ  วิหารํ คเตสุ ฆเร ขุทฺทกมหลฺลกานํ
ทารกานํ สทฺเทน อุพฺพาโฬฺห สตฺถุ สนฺติเก "ธมฺมํ โสสฺสามี"ติ นิกฺขนฺโต.
เตน วุตฺตํ ทิวาทิวสฺเสว ๒- ราชคหา นิกฺขมีติ. ตตฺถ ทิวาทิวสฺเสวาติ ทิวสฺส ๓-
ทิวา นาม มชฺฌนฺตาติกฺกโม, ตสฺมึ ทิวสฺสาปิ ทิวาภูเต อติกฺกนฺตมตฺเต
มชฺฌนฺติเก นิกฺขมีติ อตฺโถ. ปฏิสลฺลีโนติ ตโต ตโต รูปาทิโคจรโต จิตฺตํ
ปฏิสํหริตฺวา นิลีโน ฌานรติเสวนาวเสน เอกีภาวํ คโต. มโนภาวนียานนฺติ
มนวฑฺฒกานํ. เย จ อาวชฺชโต มนสิกโรโต จิตฺตํ วินีวรณํ โหติ อุนฺนมติ
วฑฺฒติ.
     [๕๐] อุนฺนาทินิยาติ อาทีนิ โปฏฺฐปาทสุตฺเต วิตฺถาริตนเยเนว
เวทิตพฺพานิ.
     [๕๑] ยาวตาติ ยตฺตกา. อยํ เตสํ อญฺญตโรติ อยํ เตสํ
อพฺภนฺตโร เอโก สาวโก วา, ภควโต กิร สาวกา คิหิอนาคามิโนเยว
ปญฺจสตา ราชคเห ปฏิวสนฺติ. เยสํ เอเกกสฺส ปญจ ปญจ อุปาสกสตานิ
ปริวารา. เต สนฺธาย "อยํ เตสํ อญฺญตโร"ติ อาห. อปฺเปว นามาติ ตสฺส
อุปสงฺกมนํ ปฏฺฐยมาโน อาห. ปฏฺฐนาการณํ ปน โปฏฺฐปาทสุตฺเต วุตฺตเมว.
     [๕๒] เอตทโวจาติ อาคจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเคเยว เตสํ กถาย
สุตตฺตา เอตํ อญฺญถา โข อิเมติ อาทิวจนํ อโวจ. ตตฺถ อญฺญติตฺถิยาติ
ทสฺสเนนปิ อากปฺเปนปิ กุตฺเตนปิ อาจาเรนปิ วิหาเรนปิ อิริยาปเถนปิ อญฺเญ
ติตฺถิยาติ อญฺญติตฺถิยา. สงฺคมฺม สมาคมฺมาติ สงฺคนฺตฺวา สมาคนฺตฺวา ราสี ๔-
หุตฺวา นิสินฺนฏฺฐาเน. อรญญวนปตฺถานีติ อรญฺญวนปตฺถานิ คามูปจารโต
มุตฺตานิ ทูรเสนาสนานิ. ปนฺตานิ ทูรตรานิ มนุสฺสูปจารวิหิรตานิ. อปฺปสทฺทานีติ
วิหารูปจาเรน คจฺฉโต อทฺธิกชนสฺสาปิ สทฺเทน มนฺทสทฺทานิ.
@เชิงอรรถ:  องฺ. ฉกฺก. ๒๒/๓๙๖/๕๐๐       ฉ.ม. ทิวาทิวสฺส
@ ฉ.ม., อิ. ทิวสสฺส            ฉ.ม. ราสิ
อปฺปนิคโฆสานีติ อวิภาวิตฏฺเฐน นิคฺโฆเสน มนฺทนิคฺโฆสานิ. วิชนวาตานีติ อนฺโต
สญฺจาริโน ชนสฺส วาเทน วิคตวาตานิ. มนุสฺสราหสฺเสยฺยกานีติ มนุสฺสานํ
รหสฺส กรณสฺส ยุตฺตานิ อนุจฺฉวิกานิ. ปฏิสลฺลานสารุปฺปานีติ เอกีภาวสฺส
อนุรูปานิ. อิติ สนฺธาโน คหปติ "อโห มม สตฺถา โย เอวรูปานิ
เสนาสนานิ ปฏิเสวตี"ติ อญฺชลึ ปคฺคยฺห อุตฺตมงฺเค สิรสฺมึ ปติฏฺฐเปตฺวา อิมํ
อุทานํ อุทาเนนฺโต นิสีทิ.
     [๕๓] เอวํ วุตฺเตติ เอวํ สนฺธาเนน คหปตินา อุทานํ อุทาเนนฺเตน
วุตฺเต. นิโคฺรโธ ปริพฺพาชโก อยํ คหปติ นาม สนฺติเก นิสินฺโนปิ
อตฺตโน สตฺถารํเยว โถเมติ อุกฺกํสติ, อเมฺห ปน อตฺถีติปิ น มญฺญติ,
เอตสฺมึ อุปฺปนฺนํ โกปํ สมณสฺส โคตมสฺส อุปริ ปาเตสฺสามีติ สนฺธานํ
คหปตึ เอตทโวจ,
     ยคฺเฆติ โจทนฏฺเฐ นิปาโต. ชาเนยฺยาสีติ พุชฺเฌยฺยาสิ ปสฺเสยฺยาสิ.
เกน สมโณ โคตโม สทฺธึ สลฺลปตีติ เกน การเณน เกน ปุคฺคเลน
สทฺธึ สมโณ โคตโม สลฺลปติ วทติ ภาสติ. กึ วุตฺตํ โหติ "ยทิ กิญฺจิ
สลฺลาปการณํ ภเวยฺย, ยทิ วา โกจิ สมณสฺส โคตมสฺส สนฺติกํ
สลฺลาปตฺถิโก คจฺเฉยฺย, สลฺลาเปยฺย, น ปน การณํ อตฺถิ, น ตสฺส สนฺติกํ โกจิ
คจฺฉติ, สฺวายํ เกน สมโณ โคตโม สทฺธึ สลฺลปติ, อสลฺลปนฺโต กถํ
อุนฺนาที ภวิสฺสตี"ติ.
     สากจฺฉนฺติ สํสนฺทนํ. ปญฺญาเวยฺยตฺติยนฺติ อุตฺตรปจฺจุตฺตรนเยน
ญาณพฺยตฺตภาวํ. สุญฺญาคารหตาติ สุญฺญาคาเรสุ นฏฺฐา, สมเณน หิ โคตเมน
โพธิมูเล อปฺปมตฺติกา ปญฺญา อธิคตา, สาปิสฺส สุญฺญาคาเรสุ เอกกสฺส
นิสีทโต นฏฺฐา. ยทิ ปน มยํ วิย คณสงฺคณิกํ กตฺวา นิสีเทยฺย, นาสฺส
ปญฺญา นสฺเสยฺยาติ ทสฺเสติ. อปริสาวจโรติ อวิสารทตฺตา ปริสํ โอตริตุํ น
สกฺโกติ. นาลํ สลฺลาปายาติ น สมตฺโถ อลฺลาปสลฺลาปํ กาตุํ. อนฺตปนฺตาเนวาติ ๑-
โกจิ มํ ปญฺหํ ปุจฺเฉยฺยาติ ปญฺหภีโต อนฺตปนฺตาเนว ปนฺตเสนาสนานิ เสวติ.
โคกาณาติ เอกกฺขิหตา กาณคาวี. สา กิร ปริยนฺตจารินี โหติ, อนฺตปนฺตาเนว
@เชิงอรรถ: ๑. ฉ.ม. อนฺตมนฺตาเนว
เสวติ. สา กิร กาณกฺขิภาเวน วนนฺตาภิมุขีปิ น สกฺโกติ ภวิตุํ. กสฺมา?
ยสฺมา ปตฺเตน วา สาขาย วา กณฺฏเกน วา ปหารสฺส ภายติ. คุนฺนํ อภิมุขีปิ
น สกฺโกติ ภวิตุํ. กสฺมา? ยสฺมา สิงฺเคน วา กณฺเณน วา วาเลน วา
ปหารสฺส ภายติ.
     อิงฺฆาติ โจทนฏฺเฐ นิปาโต. สํสาเทยฺยามาติ เอกปญฺหปุจฺฉเนเนว
สํสาทนํ วิสาทมาปนฺนํ กเรยฺยาม. ตุจฺฉกุมฺภีว นนฺติ ริตฺตฆฏํ วิย นํ.
โอโรเธยฺยามาติ วินทฺเธยฺยาม. ปูริตฆโฏ หิ อิโต จิโต จ ปริวตฺเตตฺวา น
สุวินทฺธิโย โหติ. ริตฺตโก ยถารุจิ ปริวตฺเตตฺวา สกฺกา โหติ วินทฺธิตุํ, เอวเมว
หตปญฺญตาย ริตฺตกุมฺภิสทิสํ สมณํ โคตมํ วาทวินทฺธเนน สมนฺตา
วินทฺธิสฺสามาติ วทติ.
     อิติ ปริพฺพาชโก สตฺถุ สุวณฺณวณฺณํ นลาฏมณฺฑลํ อปสฺสนฺโต
ทสพลสฺส ปรมฺมุขา อตฺตโน พลํ ทีเปนฺโต อสมฺภินฺนํ ขตฺติยกุมารํ ชาติยา
ฆฏฺฏยนฺโต จณฺฑาลปุตฺโต  วิย อสมฺภินฺนํ เกสรสีหํ มิคราชานํ ถาเมน
ฆฏฺเฏนฺโต  ชรสิคาโล วิย จ นานปฺปการํ ตุจฺฉคชฺชิตํ คชฺชิ. อุปาสโก ปิ
จินฺเตสิ "อยํ ปริพฺพาชโก อติวิย คชชติ, อวีจิผุสนตฺถาย ปาทํ,
ภวคฺคคหณตฺถาย หตฺถํ ปสารยนฺโต วิย นิรตฺถกํ วายมติ. สเจ เม สตฺถา อิมํ ฐานํ
อาคจฺเฉยฺย, อิมสฺส ปริพฺพาชกสฺส ยาว ภวคฺคา อุสฺสิตํ มานทฺธชํ ฐานโสว
โอปาเปยฺยา"ติ.
     [๕๔] ภควาปิ เตสํ ตํ กถาสลฺลาปํ อสฺโสสิเยว. เตน วุตฺตํ
"อสฺโสสิ โข อิมํ กถาสลฺลาปนฺ"ติ.
     สุมาคธายาติ สุมาคธา นาม โปกฺขรณี, ยสฺสา ตีเร นิสินฺโน
อญฺญตโร ปุริโส ปทุมนาฬนฺตเรหิ อสุรภวนํ ปวิสนฺตํ อสุรเสนํ อทฺทส.
โมรนิวาโปติ นิวาโป วุจฺจติ ภตฺตํ, ยตฺถ โมรานํ อภเยน สทฺธึ นิวาโป
ทินฺโน, ตํ ฐานนฺติ อตฺโถ. อพฺโภกาเสติ องฺคณฏฺฐาเน. อสฺสาสปฺปตฺตาติ
ตุฏฺฐิปฺปตฺตา โสมนสฺสปฺปตฺตา. อชฺฌาสยนฺติ อุตฺตมนิสฺสยสมฺภูตํ. ๑-
อาทิพฺรหฺมจริยนฺติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ....นิสฺสยภูตํ
ปุราณพฺรหฺมจริยสงฺขาตํ อริยมคฺคํ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "โก นาม โส
ภนฺเต ธมฺโม เยน ภควตา สาวกา วินีตา อชฺฌาสยาทิพฺรหฺมจริยภูตํ อริยมคฺคํ
ปูเรตฺวา อรหตฺตาธิคมนวเสน อสฺสาสปฺปตฺตา ปฏิชานนฺตี"ติ.
                        ตโปชิคุจฺฉาวาทวณฺณนา
     [๕๕] วิปฺปกตาติ มมาคมนปจฺจยา อนิฏฺฐิตาว หุตฺวา ฐิตา, กเถหิ,
อหเมตํ นิฏฺฐเปตฺวา มตฺถกํ ปาเปตฺวา ทสฺเสมีติ สพฺพญฺญุปวารณํ ปวาเรสิ.
     [๕๖] ทุชฺชานํ โขติ ภควา ปริพฺพาชกสฺส วจนํ สุตฺวา "อยํ
ปริพฺพาชโก มยา สาวกานํ เทเสตพฺพํ ธมฺมํ เตหิ ปูเรตพฺพปฏิปตฺตึ ปุจฺฉติ,
สจสฺสาหํ อาทิโตว ตํ กเถสฺสามิ, กถิตํปิ นํ น ชานิสฺสติ, อยํ ปน วิริเยน
ปาปชิคุจฺฉนวาโท, หนฺทาหํ เอตสฺเสว วิสเย ปญหํ ปุจฺฉาเปตฺวา
ปุถุสมณพฺราหฺมณานํ ลทฺธิยา นิรตฺถกภาวํ ทสฺเสมิ. อถ ปจฺฉา อิมํ ปญฺหํ
พฺยากริสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา ทุชฺชานํ โข เอตนฺติ อาทิมาห.
     ตตฺถ สเก อาจริยเกติ อตฺตโน อาจริยวาเท. อธิเชคุจฺเฉติ วิริเยน
ปาปชิคุจฺฉนภาเว. กถํ สนฺตาติ กถํ ภูตา. ตโปชิคุจฺฉาติ วิริเยน ปาปชิคุจฺฉา
ปาปวิรชฺชนา. ๑- ปริปุณฺณาติ ปริสุทฺธา. กถํ อปริปุณฺณาติ กถํ อปริสุทฺธา
โหตีติ. เอวํ ปุจฺฉาติ. ยตฺร หิ นามาติ โย นาม.
     [๕๗] อปฺปสทฺเท กตฺวาติ นีรเว อปฺปสทฺเท กตฺวา. โส กิร
จินฺเตสิ "สมโณ โคตโม เอกํ ปญฺหํปิ น กเถติ, สลฺลาปกถาปิสฺส อติพหุกา
นตฺถิ, อิเม ปน อาทิโต ปฏฺฐาย สมณํ โคตมํ อนุวตฺตนฺติ เจว ปสํสนฺติ
จ, หนฺทาหํ อิเม นิสฺสทฺเท กตฺวา สยํ กเถมี"ติ. โส ตถา อกาสิ. เตน
วุตฺตํ "อปฺปสทฺเท กตฺวา"ติ. "ตโปชิคุจฺฉวาทา"ติ อาทีสุ ตโปชิคุจฺฉํ วทาม,
มนสาปิ ตเมว สารโต คเหตฺวา วิจราม, กาเยนปิ ตเมว อลฺลีนา,
นานปฺปการกํ อตฺตกิลมถานุโยคมนุยุตฺตา วิหรามาติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. ปาปวิวชฺชนา.
                          อุปกฺกิเลสวณฺณนา
     [๕๘] ตปสฺสีติ ตปนิสฺสิตโก. "อเจลโก"ติ อาทีนิ สีหนาเท
วิตฺถาริตนเยเนว เวทิตพฺพานิ. ตปํ สมาทิยตีติ อเจลก ภาวาทิกํ ตปํ สมฺมา
อาทิยติ, ทฬฺหํ คณฺหาติ. อตฺตมโน โหตีติ โก อญฺโญ มยา สทิโส อิมสฺมึ
ตเป อตฺถีติ ตุฏฺฐมโน โหติ. ปริปุณฺณสงฺกปฺโปติ อลเมตฺตาวตาติ เอวํ
ปริโยสิตสงฺกปฺโป, อิทญฺจ ติตฺถิยานํ วเสน อาคตํ. สาสนาวจรวเสนาปิ ๑-
ทีเปตพฺพํ. เอกจฺโจ หิ ธุตงฺคํ สมาทิยติ, โส เตน ธุตงฺเคน โก อญฺโญ
มยา สทิโส ธุตงฺคธโรติ อตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโป. ตปสฺสิโน
อุปกฺกิเลโส โหตีติ ทุวิธสฺสาเปตสฺส ตปสฺสิโน อยํ อุปกฺกิเลโส โหติ.
เอตฺตาวตาสฺส ตโป อุปกฺกิเลโส โหตีติ วทามิ.
     อตฺตานุกฺกํเสตีติ "โก มยา สทิโส อตฺถี"ติ อตฺตานํ อุกฺกํสติ
อุกฺขิปติ. ปรํ วมฺเภตีติ "อยํ น มาทิโส"ติ ปรํ สํสาเทติ อวกฺขิปติ.
     มชฺชตีติ มานมทกรเณน มชฺชติ. มุจฺฉตีติ มุจฺฉิโต โหติ คธิโต
อชฺฌาปนฺโน. ปมาทมาปชฺชตีติ เอตเทว สารนฺติ ปมาทมาปชฺชติ. สาสเน
ปพฺพชิโตปิ ธุตงฺคสุทฺธิโก โหติ, น กมฺมฏฐานสุทฺธิโก. ธุตงฺคเมว อรหตฺตํ
วิย สารโต ปจฺเจติ.
     [๕๙] ลาภสกฺการสิโลกนฺติ เอตฺถ จตฺตาโร ปจฺจยา ลพฺภนฺตีติ
ลาภา, เตเยว ปจฺจยา สุฏฺฐุ กตฺวา ปฏิสงฺขริตฺวา ลทฺธา ๒- สกฺกาโร, วญฺณภณนํ
สิโลโก. อภินิพฺพตฺเตตีติ อเจลกาทิภาวํ เตรสธุตงฺคสมาทานํ วา นิสฺสาย
มหาลาโภ อุปฺปชฺชติ, ตสฺมา "อภินิพฺพตฺเตตี"ติ วุตฺโต. เสสเมตฺถ
ปุริมวาทนเยเนว ทุวิธสฺสาปิ ตปสฺสิโน วเสน เวทิตพฺพํ.
     [๖๐] โวทาสํ อาปชฺชตีติ เทฺวภาคํ อาปชฺชติ, เทฺว ภาเค กโรติ.
ขมตีติ รุจฺจติ. นกฺขมตีติ น รุจฺจติ. สาเปกฺโข ปชหตีติ สตณฺโห ปชหติ.
กถํ? ปาโตว ขีรภตฺตํ ภุตฺโต โหติ. อถสฺส มํสโภชนํ อุปเนติ. ตสฺส เอวํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. สาสนาวจเรนาปิ ปน.        อิ. ลทฺโธ.
โหติ "อิทานิ เอวรูปํ กทา ลภิสฺสาม, สเจ ชาเนยฺยาม, ปาโตว ขีรภตฺตํ
น ภุญฺเชยฺยาม, กึ มยา สกฺกา กาตุํ, คจฺฉ โภ, ตฺวเมว ภุญฺชา"ติ ชีวิตํ
ปริจฺจชนฺโต วิย สาเปกฺโข ปชหติ. คธิโตติ ๑- เคธชาโต. มุจฺฉิโตติ
พลวตณฺหาย มุจฺฉิโต ปมุฏฺฐสฺสตี ๒- หุตฺวา. อชฺฌาปนฺโนติ อามิเส อติลคฺโค,
"ภุญฺชิสฺสถ อาวุโส"ติ ธมฺมนิมนฺตนมตฺตํปิ อกตฺวา มหนฺเต มหนฺเต กพเฬ กโรติ.
อนาทีนวทสฺสาวีติ อาทีนวมตฺตํปิ น ปสฺสติ. อนิสฺสรณปญฺโญติ อิธ มตฺตญฺญุตา
นิสฺสรณปจฺจเวกฺขณปริโภคมตฺตํปิ น กโรติ. ลาภสกฺการสิโลกนิกฺกนฺติเหตูติ
ลาภาทีสุ ตณฺหาเหตุ.
     [๖๑] สํภกฺเขตีติ สงฺขาเทติ. ๓- อสนิวิจกฺกนฺติ วิจกฺกสณฺฐานา
อสนิเยว. อิทํ วุตฺตํ โหติ "อสนิวิจกฺกํ อิมสฺส ทนฺตกูฏํ มูลพีชาทีสุ น
กิญฺจิ น สํภุญฺชติ. อถ จ ปน นํ สมณปฺปวาเทน สมโณติ สญฺชานนฺตี"ติ.
เอวํ อปสาเทติ อวกฺขิปติ. อิทํ ติตฺถิยวเสน อาคตํ. ภิกฺขุวเสน ปเนตฺถ
อยํ โยชนา, อตฺตนา ธุตงฺคธโร โหติ, โส อญฺญํ เอวํ อปสาเทติ
"กึสมณา นาม อิเม สมณมฺหาติ วทนฺติ, ธุตงฺคมตฺตมฺปิ นตฺถิ, อุทฺเทสภตฺตาทีนิ
ปริเยสนฺตา ปจฺจยพาหุลฺลิกา วิจรนฺตี"ติ.
     ลูขาชีวินฺติ อเจลกาทิวเสน วา ธุตงฺควเสน วา ลูขาชีวึ.
อิสฺสามจฺฉริยนฺติ ปรสฺส สกฺการาทิสมฺปตฺติขียนลกฺขณํ อิสฺสํ,
สกฺการาทิกรณอกฺขมนลกฺขณํ มจฺฉริยญฺจ.
     [๖๒] อาปาถกนิสาที โหตีติ มนุสฺสานํ อาปาเถ ทสฺสนฏฺฐาเน
นิสีทติ. ยตฺถ เต ปสฺสนฺติ, ตตฺถ ฐิโต วคฺคุลิวตฺตํ โอวทติ, ๔- ปญฺจตปํ
ตปฺปติ, เอกปาเทน ติฏฺฐติ, สุริยํ นมสฺสติ. สาสเน ปพฺพชิโตปิ สมาทินฺนธุตงฺโค
สพฺพรตฺตึ สยิตฺวา มนุสฺสานํ จกฺขุปเถ ตปํ กโรติ, สายเณฺห มหาสยเนเยว
จีวรกุฏึ กโรติ, สุริเย อุคฺคเต ปฏิสํหรติ, มนุสฺสานํ อาคตภาวํ ญตฺวา
คณฺฑึ ๕- ปหริตฺวา จีวรํ มตฺถเก ฐเปตฺวา จงฺกมํ โอตรติ, สมฺมชฺชนึ คเหตฺวา
วิหารงฺคณํ สมฺมชฺชติ.
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. คถิโต.        ฉ.ม. สํมุฏฺฐสฺสตี,     ฉ.ม., อิ. สงฺขาทติ.
@ ฉ.ม., อิ.จรติ.       ฉ.ม. ฆณฺฑึ.
     อตฺตานนฺติ อตฺตโน คุณํ. อทสฺสยมาโนติ เอตฺถ อกาโร
นิปาตมตฺตํ, ทสฺสยมาโนติ อตฺโถ. อิทมฺปิ เม ตปสฺมินฺติ อิทมฺปิ กมฺมํ มเมว
ตปสฺมึ, ปจฺจตฺเต วา ภุมฺมํ, อิทํปิ มม ตโปติ อตฺโถ. โส หิ อสุกสฺมึ ฐาเน
อเจลโก อตฺถิ มุตฺตาจาโรติ อาทีนิ สุตฺวา อมฺหากํ เอส ตโป, อมฺหากํ โส
อนฺเตวาสิโกติ อาทีนิ ภณติ. อสุกสฺมึ วา ปน ฐาเน ปํสุกูลิโก ภิกฺขุ
อตฺถีติ อาทีนิ สุตฺวา อมฺหากํ เอส ตโป, อมฺหากํ โส อนฺเตวาสิโกติ
อาทีนิ ภณติ.
     กิญฺจิเทวาติ กิญฺจิ วชฺชํ ทิฏฺฐิคตํ วา. ปฏิจฺฉนฺนํ เสวตีติ ยถา
อญฺเญ น ชานนฺติ, เอวํ เสวติ. อกฺขมมานํ อาห ขมตีติ อรุจฺจมานํเยว
รุจฺจติ เมติ วทติ. อตฺตนา กตํ มหนฺตํปิ ๑- วชฺชํ อปฺปมตฺตกํ กตฺวา ปญฺญเปติ,
ปเรน กตํ ทุกฺกฏมตฺตํ วีติกฺกมมฺปิ ปาราชิกสทิสํ กตฺวา ทสฺเสติ. อนุญฺเญยฺยนฺติ
อนุชานิตพฺพํ อนุโมทิตพฺพํ.
     [๖๓] โกธโน โหติ อุปนาหีติ กุชฺฌนลกขเณน โกเธน,
เวรอปฏินิสฺสคฺคลกฺขเณน อุปนาเหน จ สมนฺนาคโต. มกฺขี โหติ ปฬาสีติ
ปรคุณมกฺขนลกฺขเณน มกฺเขน, ยุคคฺคาหลกฺขเณน ปลาเสน จ สมนฺนาคโต.
     อิสฺสุกี โหติ มจฺฉรีติ ปรสกฺการาทีสุ อุสฺสูยนลกฺขณาย อิสฺสาย.
อาวาสกุลลาภวณฺณธมฺเมสุ มจฺฉรายนลกฺขเณน ปญฺจวิธมจฺฉเรน จ สมนฺนาคโต
โหติ. สโฐ โหติ มายาวีติ เกราฏิยลกฺขเณน ๒- สาเฐยฺเยน, กตปฏิจฺฉาทนลกฺขณาย
มายาย จ สมนฺนาคโต โหติ. ถทฺโธ โหติ อติมานีติ นิสฺสิเนหนิกฺกรุณถทฺธลกฺขเณน
ถมฺเภน, อติกฺกมิตฺวา มญฺญนลกฺขเณน อติมาเนน จ สมนฺนาคโต
โหติ. ปาปิจฺโฉ โหตีติ อสนฺตสมฺภาวนปฏฺฐนลกฺขณาย ปาปิจฺฉตาย สมนฺนาคโต
โหติ. ปาปิกานนฺติ ตาสํเยว ลามกานํ อิจฺฉานํ วสํ คโต. มิจฺฉาทิฏฺฐิโกติ
นตฺถิ ทินฺนนฺติ อาทินยปฺปวตฺตาย อยาถาว ทิฏฺฐิยา อุเปโต. อนฺตคฺคาหิกายาติ
สาเยว ทิฏฺฐิ อุจฺเฉทนสฺส คหิตตฺตา "อนฺตคฺคาหิกา"ติ วุจฺจติ, ตาย
สมนฺนาคโตติ อตฺโถ. สนฺทิฏฺฐิปรามาสีติ อาทิสุ สยํ ทิฏฺฐิ สนฺทิฏฺฐิ,
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อติมหนฺตมฺปิ, อิ. สุมหนฺตมฺปิ.     ฉ.ม. เกราฏิกลกฺขเณน.
สนฺทิฏฺฐิเมว ปรามสติ คเหตฺวา จรตีติ ๑- สนฺทิฏฺฐิปรามาสี. อาธานํ วุจฺจติ
ทฬฺหํ สุฏฺฐุ ฐปิตํ, ตถา กตฺวา คณฺหาตีติ อาธานคฺคาหี. อริฏฺโฐ วิย น
สกฺกา โหติ ปฏินิสฺสชฺชาเปตุนฺติ ทุปฺปฏินิสฺสคฺคี. ยทิเมติ ยทิ อิเม.
                      ปริสุทฺธปปฏิกปฺปตฺตกถาวณฺณนา
     [๖๔] อิธ นิโคฺรธ ตปสฺสีติ เอวํ ภควา อญฺญติตฺถิเยหิ คหิตลทฺธึ
เตสํ รกฺขิตตปํ สพฺพเมว สงฺกิลิฏฺฐนฺติ อุปกฺกิเลสปาลึ ทสฺเสตฺวา อิทานิ
ปริสุทฺธปาลึ ทสฺสนตฺถํ เทสนํ อารภนฺโต อิธ นิโคฺรธาติ อาทิมาห. ตตฺถ "น
อตฺตมโน"ติ อาทีนิ วุตฺตวิปกฺขวเสเนว เวทิตพฺพานิ. สพฺพวาเรสุ จ
ลูขตปสฺสิโน เจว ธุตงฺคธรสฺส จ วเสน โยชนา โยเชตพฺพา. ๒- เอวํ โส
ตสฺมึ ฐาเน ปริสุทฺโธ โหตีติ เอวํ โส เตน น อตฺตมนตา น
ปริปุณฺณสงฺกปฺปภาวสงฺขาเตน การเณน ปริสุทฺโธ นิรุปกฺกิเลโส โหติ, อุตฺตรึ
วายมมาโน กมฺมฏฺฐานสุทฺธิโก หุตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติ. อิมินา นเยน
สพฺพวาเรสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
     [๖๙] อทฺธา โข ภนฺเตติ ภนฺเต เอวํ สนฺเต เอกํเสเนว วิรีเยน
ปาปชิคุจฺฉนวาโท ปริสุทฺโธ โหตีติ อนุชานาติ. อิโต ปรญฺจ อคฺคภาวํ วา
สารภาวํ วา อชานนฺโต อคฺคปฺปตฺตา จ สารปฺปตฺตา จาติ อาห. อถสฺส ภควา
สารปฺปตฺตภาวํ ปฏิเสเธนฺโต น โข นิโคฺรธาติ อาทิมาห. ปปฏิกปฺปตฺตา โหตีติ
สารวโต รุกฺขสฺส สารํ เผคฺคุํ ตจญฺจ อติกฺกมฺม พหิ ปปฏิกสทิสา โหตีติ ทสฺเสติ.
                       ปริสุทฺธตจปฺปตฺตกถาวณฺณนา
     [๗๐] อคฺคํ ปาเปตูติ เทสนาวเสน อคฺคํ ปาเปตฺวา เทเสตุ, สารํ
ปาเปตฺวา เทเสตูติ ทสพลํ ยาจติ. จาตุยามสํวรสํวุโตติ จตุพฺพิเธน สํวเรน
ปิหิโต. น ปาณํ อติปาเตตีติ ๓- ปาณํ น หนติ. น ภาวิตมาสึสตีติ ๔- ภาวิตํ
นาม เตสํ สญฺญาย ปญฺจ กามคุณา, เต น อาสึสติ น เสวตีติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วทตีติ.    ฉ.ม., อิ. เวทิตพฺพา.    สี.,อิ. ปาเปติ
@ ฉ.ม. ภาวิตมาสีสติ.
     อทุญฺจสฺส โหตีติ เอตญฺจสฺส อิทานิ วุจฺจมานํ "โส อภิหรตี"ติ
อาทิ ลกฺขณํ. ตปสฺสิตายาติ ตปสฺสิภาเวน โหติ, ตตฺถ โส อภิหรตีติ โส ตํ
สีลํ อภิหรติ, อุปรูปริ วฑฺเฒติ. สีลํ เม ปริปุณฺณํ, ตโป อารทฺโธ,
อลเมตฺตาวตาติ น วิริยํ วิสชฺเชติ. โน หีนายาวตฺตตีติ หีนาย คิหิภาวตฺถาย
นาวตฺตติ. สีลโต อุตฺตริวิเสสาธิคมตฺถาย วิริยํ กโรติเยว, เอวํ กโรนฺโต โส
วิวิตฺตํ เสนาสนํ ภชติ. "อรญฺญนฺ"ติ อาทีนิ สามญฺญผเล วิตฺถาริตาเนว.
"เมตฺตาสหคเตนา"ติ อาทีนิ วิสุทฺธิมคฺเค วณฺณิตานิ.
     [๗๑] ตจปฺปตฺตาติ ปปฏิกโต อพฺภนฺตรํ ตจํ ปตฺตา.
                      ปริสุทฺธเผคฺคปฺปตฺตกถาวณฺณนา
     [๗๒] เผคฺคุปฺปตฺตาติ ตจโต อพฺภนฺตรํ เผคฺคํ ปตฺตา, เผคฺคุสทิสา
โหตีติ อตฺโถ.
     [๗๔] "เอตฺตาวตา โข นิโคฺรธ ตโปชิคุจฺฉา อคฺคปฺปตฺตา จ
โหติ สารปฺปตฺตา จา"ติ อิทํ ภควา ติตฺถิยานํ วเสนาห. ติตฺถิยานญฺหิ
ลาภสกฺกาโร รุกฺขสฺส สาขาปลาสสทิโส. ปญฺจสีลมตฺตกํ ปปฏิกสทิสํ.
อฏฺฐสมาปตฺติมตฺตํ ตจสทิสํ. ปุพฺเพนิวาสญาณาวสานาภิญฺญา เผคฺคุสทิสา.
ทิพฺพจกฺขุํ ปเนเต อรหตฺตนฺติ คเหตฺวา วิจรนฺติ. เตน เนสนฺตํ รุกฺขสารสทิสํ.
สาสเน ปน ลาภสกฺกาโร สาขาปลาสสทิโส. สีลสมฺปทา ปปฏิกสทิสา.
ฌานสมาปตฺติโย ตจสทิสา. โลกิยาภิญฺญา เผคฺคุสทิสา. มคฺคผลํ สาโร. อิติ
ภควตา อตฺตโน สาสนํ โอนตวินตผลภารภริตรุกฺขูปมาย อุปมิตํ. โส
เทสนากุสลตาย ตโต ตว สารสมฺปตฺติโต ๑- มม สาสนํ อุตฺตริตรญฺเจว ปณีตตรญฺจ,
ตํ ตุวํ กทา ชานิสฺสสีติ อตฺตโน เทสนาย วิเสสภาวํ ทสฺเสตุํ "อิติ โข
นิโคฺรธา"ติ เทสนํ อารภิ.
     เต ปริพฺพาชกาติ เต ตสฺส ปริวารา ตึสสตสงฺขาตา ๒- ปริพฺพาชกา.
เอตฺถ มยํ ปนสฺสามาติ เอตฺถ อเจลกปาลิอาทีสุ, อิทํ วุตฺตํ โหติ "อมฺหากํ
@เชิงอรรถ:  สี. ตจสารปตฺติโต, ฉ.ม., อิ. ตจสารสมฺปตฺติโต.   ฉ.ม. ตึสสตสงฺขฺยา.
อเจลกปาลิมตฺตํปิ นตฺถิ, กุโต ปริสุทฺธปาลิ. อมฺหากํ ปริสุทฺธปาลิมตฺตํปิ
นตฺถิ, กุโต จาตุยามสํวราทีนิ. จาตุยามสํวโรปิ นตฺถิ, กุโต อรญฺญวาสาทีนิ.
อรญฺญวาโสปิ นตฺถิ, กุโต นีวรณปฺปหานาทีนิ. นีวรปฺปหานํปิ นตฺถิ,
กุโต พฺรหฺมวิหาราทีนิ. พฺรหฺมวิหารมตฺตํปิ นตฺถิ, กุโต ปุพฺเพนิวาสาทีนิ.
ปุพฺเพนิวาสญาณมตฺตํปิ นตฺถิ, กุโต อมฺหากํ ทิพฺพจกฺขุ. เอตฺถ มยํ สาจริยกา
นฏฺฐา"ติ. อิโต ภิยฺโย อุตฺตริตรนฺติ อิโต ทิพฺพจกฺขุญาณาธิคมโต ภิยฺโย อญฺญํ
อุตฺตรํ วิเสสาธิคมํ มยํ สุติวเสนาปิ น ชานามาติ วทนฺติ.
                        นิโครฺธปชฺฌายนวณฺณนา
     [๗๕] อถ นิโครฺธํ ปริพฺพาชกนฺติ เอวํ กิรสฺส อโหสิ "อิเม
ปริพฺพาชกา อิทานิ ภควโต ภาสิตํ สุสฺสูสนฺติ, อิมินา จ นิโครฺเธน
ภควโต ปรมฺมุขา กกฺขฬํ ทุราสทวจนํ วุตฺตํ, อิทานิ อยํปิ โสตุกาโม ชาโต,
กาโลทานิ เม อิมสฺส มานทฺธชํ นิปาเตตฺวา ภควโต สาสนํ อุกฺขิปิตุนฺ"ติ.
อถ นิโครฺธํ ปริพฺพาชกํ เอตทโวจ. อปรํปิสฺส อโหสิ "อยํ มยิ อกเถนฺเต
สตฺถารํ น ขมาเปสฺสติ, ตทสฺส อนาคเต อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺติสฺสติ, มยา
ปน กถิเต ขมาเปสฺสติ, ตทสฺส ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา"ติ. อถ
นิโครฺธํ ปริพฺพาชกํ เอตทโวจ. อปริสาวจรํ ปน นํ กโรถาติ เอตฺถ ปนาติ
นิปาโต, อถ นํ อปริสาวจรํ กโรถาติ อตฺโถ. "อปริสาวจเรตนฺ"ติปิ ปาโฐ,
อปริสาวจรํ วา เอตํ กโรถ, โคกาณาทีนํ วา อญฺญตรนฺติ อตฺโถ.
     โคกาณนฺติ เอตฺถาปิ โคกาณํ ปริยนฺตจารินึ วิย กโรถาติ อตฺโถ.
ตุณฺหีภูโตติ ตุณฺหีภาวํ อุปคโต. มงฺกุภูโตติ นิตฺเตชตํ อาปนฺโน. ปตฺตกฺขนฺโธติ
โอนตคีโว. อโธมุโขติ เหฏฺฐามุโข.
     [๗๖] พุทฺโธ โส ภควา โพธายาติ สยํ พุทฺโธ สตฺตานํปิ
จตุสจฺจํ โพธนตฺถาย ธมฺมํ เทเสติ. ทนฺโตติ จกฺขุโตปิ ทนฺโต ฯเปฯ
มนโตปิ ทนฺโต. ทมถายาติ อญฺเญสํปิ ทมนตฺถายเอว, น วาทตฺถาย. สนฺโตติ
ราคสนฺตตาย สนฺโต, โทสโมหสนฺตตาย สพฺพากุสลสพฺพาภิสํขารสนฺตตาย
สนฺโต. สมถายาติ มหาชนสฺส ราคาทิสมนตฺถาย ธมฺมํ เทเสติ. ติณฺโณติ
จตฺตาโร โอเฆ ติณฺโณ. ตรณายาติ มหาชนสฺส โอฆนิตฺถรณตฺถาย. ปรินิพฺพุโตติ
กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพุโต. ปรินิพฺพานายาติ มหาชนสฺสาปิ
สพฺพกิเลสปรินิพฺพาปนตฺถาย ธมฺมํ เทเสติ.
                   พฺรหฺมจริยปริโยสานสจฺฉิกิริยาวณฺณนา
     [๗๗] อจฺจโยติ อาทีนิ สามญฺญผเล วุตฺตานิ. อุชุชาติโกติ
กายวงฺกาทิวิรหิโต อุชุสภาโว. อหมนุสาสามีติ อหํ ตาทิสํ ปุคฺคลํ อนุสาสามิ
ธมฺมญฺจสฺส เทเสมิ. สตฺตาหนฺติ สตฺต ทิวสานิ, อิทํ สพฺพํปิ จ ภควา
ทนฺธปญฺญํ ปุคฺคลํ สนฺธายาห. อสโฐ ปน อมายาวี อุชุชาติโก ตํมุหุตฺเตเนว
อรหตฺตํ ปตฺตํ สกฺขิสฺสติ. อิติ ภควา "อสฐนฺ"ติ อาทิวจเนน สโฐ หิ วงฺกวงฺโก,
มยาปิ น สกฺกา อนุสาสิตุนฺติ ทีเปนฺโต ปริพฺพาชกํ ปาเทสุ คเหตฺวา (ตํ)
มหาเมรุปาทตเล วิย ขิปิตฺถ. กสฺมา? อยมฺหิ อติสโฐ กุฏิลจิตฺโต, สตฺถริ
เอวํ กเถนฺเตปิ พุทฺธธมฺมสํเฆสุ นาธิมุจฺจติ, อธิมุจฺจนกตฺถาย โสตํ น โอทหติ,
โกหญฺเญ ฐิโต สตฺถารํ ขมาเปติ. ตสฺมา ภควา ตสฺส อชฺฌาสยํ วิทิตฺวา
"เอตุ วิญฺญู ปุริโส อสโฐ"ติ อาทิมาห. สฐํ ปนาหํ อนุสาสิตุํ น สกฺโกมีติ.
                       ปริพฺพาชกปชฺฌายนวณฺณนา
     [๗๘] อนฺเตวาสิกมฺยตาติ อนฺเตวาสิกมฺยตาย, อมฺเห อนฺเตวาสิเก
อิจฺฉนฺโต. เอวมาหาติ "เอตุ วิญฺญู ปุริโส"ติ อาทิมาห. โยเอว โว อาจริโยติ
โยเอว ตุมฺหากํ ปกติยา อาจริโย. อุทฺเทสา โน จาเวตุกาโมติ อตฺตโน
อนุสาสนึ คาหาเปตฺวา อเมฺห อมฺหากํ อุทฺเทสโต จาเวตุกาโม. โสเยว โว
อุทฺเทโส โหตูติ โย ตุมฺหากํ ปกติยา อุทฺเทโส, โส ตุมฺหากํเยว โหตุ, น
มยํ ตุมฺหากํ อุทฺเทเสน อนตฺถิกา. อาชีวาติ อาชีวโต. อกุสลสงฺขาตาติ
อกุสลาติ โกฏฺฐาสํ ปตฺตา. อกุสลา ธมฺมาติ ทฺวาทส อกุสลจิตฺตุปฺปาทธมฺมา
ตณฺหาเยว วา วิเสเสน. สา หิ ปุนพฺภวกรณโต "โปโนพฺภวิกา"ติ วุตฺตา.
สทรถาติ กิเลสทรถสมฺปยุตฺตา. ชาติชรามรณิยาติ ชาติชรามรณานํ ปจฺจยภูตา.
สํกิเลสิกา ธมฺมาติ ทฺวาทส อกุสลจิตฺตุปฺปาทา. โวทานิยาติ สมถวิปสฺสนาธมฺมา.
เต หิ สตฺเต โวทาเปนฺติ ตสฺมา "โวทานิยา"ติ วุจฺจนฺติ. ปญฺญาปาริปูรินฺติ
มคฺคปญฺญาปาริปูรึ. เวปุลฺลตฺตญฺจาติ ผลปญฺญาเวปุลฺลตฺตํ, อุโภปิ วา เอตานิ
อญฺญมญฺญเววจนาเนว. อิทํ วุตฺตํ โหติ "ตโต ตุเมฺห มคฺคปญฺญญฺเจว
ผลปญฺญญฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสถา"ติ.
เอวํ ภควา ปริพฺพาชเก อารพฺภ อตฺตโน โอวาทานุสาสนิยา พลํ ทสฺเสนฺโต
อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ.
     [๗๙] ยถา ตํ มาเรนาติ ยถา มาเรน ปริยุฏฺฐิตจิตฺตา นิสีทนฺติ
เอวเมว ตุณฺหีภูตา ฯเปฯ อปฺปฏิภาณา นิสินฺนา.
     มาโร กิร สตฺถา อติวิย คชฺชนฺโต พุทฺธพลํ ทีเปตฺวา อิเมสํ
ปริพฺพาชกานํ ธมฺมํ เทเสติ, กทาจิ ธมฺมาภิสมโย ภเวยฺย, หนฺทาหํ
ปริยุฏฺฐามีติ. โส เตสํ จิตฺตานิ ปริยุฏฺฐาสิ. อปฺปหีนวิปลฺลาสานญฺหิ จิตฺตํ
มารสฺส ยถากามกรณียํ โหติ. เตปิ มาเรน ปริยุฏฺฐิตจิตฺตา ถทฺธงฺคปจฺจงฺคา
วิย ตุณฺหี อปฺปฏิภาณา นิสีทึสุ. อถ สตฺถา อิเม ปริพฺพาชกา อติวิย นีรวา
หุตฺวา นิสินฺนา, กึ นุโขติ อาวชฺชนฺโต ๑- มาเรน ปริยุฏฺฐิตภาวํ อญฺญาสิ.
สเจ ปน เตสํ มคฺคผลุปฺปตฺติเหตุ ภเวยฺย, มารํ ปฏิพาหิตฺวาปิ ภควา ธมฺมํ
เทเสยฺย, โส ปน เตสํ นตฺถิ. "สพฺเพปิเม ตุจฺฉปุริสา"ติ อญฺญาสิ. เตน
วุตฺตํ "อถโข ภควโต เอตทโหสิ สพฺเพปีเม โมฆปุริสา"ติ อาทิ.
     ตตฺถ ผุฏฺฐา ปาปิมตาติ ปาปิมตา มาเรน ผุฏฺฐา. ยตฺร หิ
นามาติ เยสุ นาม. อญฺญาณตฺถมฺปีติ ชานนตฺถมฺปิ. กึ กริสฺสติ สตฺตาโหติ
สมเณน โคตเมน ปริจฺฉินฺนสตฺตาโห อมฺหากํ กึ กริสฺสติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ
"สมเณน โคตเมน `สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสติ
สตฺตาหนฺ'ติ วุตฺตํ, โส สตฺตาโห อมฺหากํ กึ อผาสุกํ กริสฺสติ. หนฺท มยํ
@เชิงอรรถ:  สี. อาวชฺเชนฺโต.
สตฺตาหพฺภนฺตเร เอตํ ธมฺมํ สจฺฉิกาตุํ สกฺกา, น สกฺกาติ อญฺญาณตฺถมฺปิ
พฺรหฺมจริยํ จริสฺสามา"ติ. อถวา ชานาม ตาวสฺส ธมฺมนฺติ เอกทิวเส เอกวารํ
อญฺญาณตฺถมฺปิ เอเตสํ จิตฺตานุปฺปนฺนํ ๑- สตฺตาโห ปน เอเตสํ กุสีตานํ กึ
กริสฺสติ, กึ สกฺขิสฺสนฺติ เต สตฺตาหํ ปูเรตุนฺติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย.
     สีหนาทนฺติ ปรวาทภินฺทนํ สกวาทสมุสฺสาปนญฺจ อภีตนาทํ
นทิตฺวา. ปจฺจุฏฺฐาสีติ ปติฏฺฐิโต. ตาวเทวาติ ตสฺมึเยว ขเณ. ราชคหํ ปาวิสีติ
ราชคหเมว ปวิฏฺโฐ. เตสํ ปน ปริพฺพาชกานํ กิญฺจาปิ อิมํ สุตฺตนฺตํ สุตฺวา
วิเสโส น นิพฺพตฺโต, อายตึ ปน เนสํ วาสนาย ปจฺจโย ภวิสฺสตีติ. เสสํ
สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
                      อุทุมฺพริกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๖ หน้า ๑๖-๒๙. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=6&A=399&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=399&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=18              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=708              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=773              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=773              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_11

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]