ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านเล่มถัดไป คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๗ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๑)

                      ๑๐. วิตกฺกสณฺฐานสุตฺตวณฺณนา
     [๒๑๖] เอวมฺเม สุตฺตนฺติ วิตกฺกสณฺฐานสุตฺตํ.
     ตตฺถ อธิจิตฺตมนุยุตฺเตนาติ ทสกุสลกมฺมปถวเสน อุปฺปนฺนํ จิตฺตํ จิตฺตเมว,
วิปสฺสนาปาทกฏฺฐสมาปตฺติจิตฺตํ ตโต จิตฺตโต อธิกํ จิตฺตนฺติ อธิจิตฺตํ.
อนุยุตฺเตนาติ ตํ อธิจิตฺตํ อนุยุตฺเตน, ตตฺถ ยุตฺตปฺปยุตฺเตนาติ อตฺโถ.
     ตตฺรายํ ภิกฺขุ ปุเรภตฺตํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฺปฏิกฺกนฺโต
นิสีทนํ อาทาย อสุกสฺมึ รุกฺขมูเล วา วนสณฺเฑ วา ปพฺพตปาเท
วา ปพฺภาเร วา สมณธมฺมํ กริสฺสามีติ นิกฺขมนฺโตปิ, ตตฺถ คนฺตฺวา หตฺเถหิ
วา ปาเทหิ วา นิสชฺชฏฺฐานโต ติณปณฺณานิ อปเนนฺโตปิ ๑- อธิจิตฺตํ อนุยุตฺโตเยว.
นิสีทิตฺวา ปน หตฺถปาเท โธวิตฺวา ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา มูลกมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา
วิหรนฺโตปิ อธิจิตฺตํ อนุยุตฺโตเยว.
     นิมิตฺตานีติ การณานิ. กาเลน กาลนฺติ สมเยน สมยํ. ๒- นนุ จ กมฺมฏฺฐานํ
นาม มุหุตฺตํปิ อฉฑฺเฑตฺวา นิรนฺตรํ นิรนฺตรํ มนสิกาตพฺพํ, กสฺมา ภควา
"กาเลน กาลนฺ"ติ อาหาติ. ปาลิยํ หิ อฏฺฐตฺตึส กมฺมฏฺฐานานิ วิภตฺตานิ,
เตสุ ภิกฺขุนา อตฺตโน จิตฺตรุจิตํ กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา นิสินฺเนน ยาว โกจิเทว
อุปกฺกิเลโส นุปฺปชฺชติ, ตาว อิเมสํ นิมิตฺตานํ มนสิการกิจฺจํ นตฺถิ. ยทา ปน
อุปฺปชฺชติ, ตทา อิมานิ คเหตฺวา จิตฺเต อุปฺปนฺนํ อพฺพุทํ นีหริตพฺพนฺติ
ทสฺเสนฺโต เอวมาห.
     ฉนฺทูปสญฺหิตาติ ฉนฺทสหคตา ราคสมฺปยุตฺตา. อิเมสํ ปน ติณฺณํ
วิตกฺกานํ เขตฺตญฺจ อารมฺมณญฺจ ชานิตพฺพํ. ตตฺถ ฉนฺทูปสญฺหิตานํ อฏฐโลภ-
สหคตจิตฺตานิ เขตฺตํ, โทสูปสญฺหิตานํ เทฺว โทมนสฺสสหคตานิ, โมหูปสญฺหิตานํ
ทฺวาทสปิ อกุสลจิตฺตานิ. วิจิกิจฺฉาอุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตจิตฺตานิ ปน เทฺว เอเตสํ
ปาฏิปุคฺคลิกํ เขตฺตํ. สพฺเพสํปิ สตฺตา เจว สงฺขารา จ อารมฺมณาว, ๓-
@เชิงอรรถ:  ม. อุปเนนฺโตปิ     ฉ.ม. สมเย สมเย      ฉ.ม. อารมฺมณํ
อิฏฺฐานิฏฺเฐสุ อสมเปกฺขิเตสุ หิ สตฺเตสุ จ สงฺขาเรสุ จ เต อุปฺปชฺชนฺติ.
อญฺญํปิ ๑- นิมิตฺตํ มนสิกาตพฺพํ กุสลูปสญฺหิตนฺติ ตโต นิมิตฺตโต อญฺญํ
กุสลนิสฺสิต นิมิตฺตํ มนสิกาตพฺพํ. ตตฺถ อญฺญํ นิมิตฺตํ นาม ฉนทูปสญฺหิเต วิตกฺเก
สตฺเตสุ อุปฺปนฺเน อสุภภาวนา อญฺญํ นิมิตฺตํ นาม. สงฺขาเรสุ อุปฺปนฺเน
อนิจฺจมนสิกาโร อญฺญํ นิมิตฺตํ นาม. โทสูปสญฺหิเต สตฺเตสุ อุปฺปนฺเน
เมตฺตาภาวนา อญฺญํ นิมิตฺตํ นาม. สงฺขาเรสุ อุปฺปนฺเน ธาตุมนสิกาโร อญฺญํ
นิมิตฺตํ นาม. โมหูปสญฺหิเต ยตฺถ กตฺถจิ อุปฺปนฺเน ปญฺจธมฺมอุปนิสฺสโย อญฺญํ
นิมิตฺตํ นาม.
     อิมสฺส หตฺถา วา โสภณา ๒- ปาทา วาติอาทินา นเยน หิ สตฺเตสุ โลเภ
อุปฺปนฺเน อสุภโต อุปสํหริตพฺพํ. กิมฺหิ สารตฺโตสิ, เกเสสุ สารตฺโตสิ. โลเมสุ
ฯเปฯ มุตฺเต ๓- สารตฺโตสิ. อยํ อตฺตภาโว นาม ตีหิ อฏฺฐิสเตหิ อุสฺสาหิโต, ๔-
นวหิ นหารุสเตหิ อวพทฺโธ, ๕- นวหิ มํสเปสิสเตหิ อนุลิตฺโต, อลฺลจมฺเมน
ปริโยนทฺโธ, ฉวิราเคน ปฏิจฺฉนฺโน, นวหิ วณมุเขหิ นวนวุติโลมกูปสหสฺเสหิ จ
อสุจิ ปคฺฆรติ, กุณปปูริโต, ทุคฺคนฺโธ, เชคุจฺโฉ, ปฏิกฺกูโล, ทฺวตฺตึสกุณปสญฺจโย,
นตฺเถตฺถ สารํ วา วรํ วาติ เอวํ อสุภโต อุปสํหรนฺตสฺส สตฺเตสุ อุปฺปนฺโน
โลโภ ปหียติ, เตนสฺส อสุภโต อุปสํหรณํ อญฺญํ นิมิตฺตํ นาม โหติ.
     ปตฺตจีวราทีสุ สงฺขาเรสุ โลเภ อุปฺปนฺเน ทฺวีหากาเรหิ สงฺขารมชฺฌตฺตตํ
สมุฏฺฐเปตีติ สติปฏฺฐานวณฺณนายํ วุตฺตนเยน อสฺสามิกตาวกาลิกภาววเสน
มนสิกโรโต โส ปหียติ, เตนสฺส อนิจฺจโต มนสิกาโร อญฺญํ นิมิตฺตํ นาม
โหติ, สตฺเตสุ โทเส อุปฺปนฺเน ปน อาฆาตวินยกกโจปมาทีนํ ๖- วเสน เมตฺตา
ภาเวตพฺพา, ตํ ภาวยโต โทโส ปหียติ, เตนสฺส เมตฺตาภาวนา อญฺญํ นิมิตฺตํ
นาม โหติ. ขานุกณฺฏกติณปณฺณาทีสุ ปน โทเส อุปฺปนฺเน ตฺวํ กสฺส กุปฺปสิ,
กึ ปฐวิธาตุยา, อุทาหุ อาโปธาตุยา, โก วา ปนายํ กุปฺปติ นาม, กึ ปฐวีธาตุ
@เชิงอรรถ:  ปาลิ. อญฺญํ         ฉ.ม. โสภนา         ฉ.ม. มุตฺเตสุ
@ ฉ.ม. อุสฺสาปิโต     ฉ.ม. อาพทฺโธ        ฉ.ม......กโจปโมวาทาทีนํ
อุทาหุ อาโปธาตูติอาทินา นเยน ธาตุมนสิการํ กโรนฺตสฺส โทโส ปหียติ,
เตนสฺส ธาตุมนสิกาโร อญฺญํ นิมิตฺตํ นาม โหติ.
     โมเห ปน ยตฺถ กตฺถจิ อุปฺปนฺเน:-
         "ครุสํวาโส อุทฺเทโส         อุทฺทิฏฺฐปริปุจฺฉนํ
          กาเลน ธมฺมสฺสวนํ          ฐานาฏฺฐานวินิจฺฉโย
          ปญฺจ ธมฺเม อุปนิสฺสาย       โมโห ๑- ปหียตี"ติ.
     อิเม ปญฺจ ธมฺมา อุปนิสฺสิตพฺพา. ครุํ อุปนิสฺสาย วิหรนฺโต หิ ภิกฺขุ ๒-
"อาจริโย คามปฺปเวสนํ อนาปุจฺฉนฺตสฺส วตฺตกาเล ๓- วตฺตํ อกโรนฺตสฺส
ฆฏสตอุทกาหรณาทิทณฺฑกมฺมํ กโรตี"ติ ยตฺตปฺปฏิยตฺโต โหติ, อถสฺส โมโห ปหียติ.
อุทฺเทสํ คณฺหนฺโตปิ ๔- "อาจิริโย อุทฺเทสกาเล อุทฺเทสํ อคณฺหนฺตสฺส อสาธุกํ
๕- สชฺฌายนฺตสฺส อสชฺฌายนฺตสฺส จ ทณฺฑํ ๕- กโรตี"ติ ยตฺตปฺปฏิยตฺโต โหติ,
เอวํปิสฺส โมโห ปหียติ. ครุภาวนีเย ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา "อิทํ ภนฺเต กถํ อิมสฺส
โก อตฺโถ"ติ ปริปุจฺฉนฺโตปิ กงฺขํ วิโนเทติ, เอวํปิสฺส โมโห ปหียติ. กาเลน
ธมฺมสฺสวนฏฺฐานํ คนฺตฺวา สกฺกจฺจํ ธมฺมํ สุณนฺตสฺสาปิ เตสุ เตสุ ฐาเนสุ อตฺโถ
ปากโฏ โหติ. เอวํปิสฺส โมโห ปหียติ. อิทมสฺส การณํ, อิทํ อการณนฺติ ๖-
ฐานาฏฺฐานวินิจฺฉเย เฉโก โหติ, เอวํปิสฺส โมโห ปหียติ, เตนสฺส ปญฺจ
ธมฺเม อุปนิสฺสโย ๗- อญฺญํ นิมิตฺตํ นาม โหติ.
     อปิจ อฏฺฐตฺตึสาย อารมฺมเณสุ ยํกิญฺจิ ภาเวนฺตสฺสาปิ อิเม วิตกฺกา
ปหียนฺติ. ๘- เอวํ อิมานิ ปญฺจ ๘- นิมิตฺตานิ อุชุวิปจฺจนีกานิ ปฏิปกฺขภูตานิ.
อิเมหิ ปหีนา ราคาทโย สุปหีนา โหนฺติ. ยถา หิ อคฺคึ อลฺลกฏฺเฐหิปิ ปํสูหิปิ
สาขาหิปิ ๙- โปเถตฺวา นิพฺพาเปนฺติเยว, อุทกํ ปน อคฺคิสฺส อุชุวิปจฺจนีกํ, เตน
นิพฺพุโต สุนิพฺพุโต โหติ, เอวมิเมหิ นิมิตฺเตหิ ปหีนา ราคาทโย สุปหีนา
โหนฺติ. ตสฺมา เอตานิ กถิตานีติ เวทิตพฺพานิ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. โมหธาตุ       ก.,ม. วิหรโต หิ         ฉ.ม. ปตฺตกาเล
@ ก.,ม. คณฺหโตปิ     ๕-๕ ฉ.ม. สชฺฌายนฺตสฺส จ ทณฺฑกมฺมํ   ฉ.ม. น การณนฺติ
@ ฉ.ม. ธมฺมูปนิสฺสโย   ๘-๘ ฉ.ม. ปหียนฺติ เอว. อิมานิ ปน   ฉ.ม. สาขาทีหิปิ
     กุสลปสญฺหิตนฺติ ๑- กุสลนิสฺสิตํ กุสลสฺส ปจฺจยภูตํ. อชฺฌตฺตเมวาติ
โคจรชฺฌตฺตเมว ปลคณฺโฑติ วฑฺฒกี. สุขุมาย อาณิยาติ ยํ อาณึ นีหริตุกาโม
โหติ, ตโต สุขุมตราย สารทารุอาณตฺติยา. โอฬาริกํ อาณินฺติ จนฺทนผลเก วา
สารผลเก วา อาโกฏิตํ วิสมาณึ. อภินิหเนยฺยาติ ๒- มุคฺคเรน อาโกเฏนฺโต
หเนยฺย. อภินีหเรยฺยาติ ๓- เอวํ อภิหนนฺโต ๔- ผลกโต นีหเรยฺย. อภินิวตฺเตยฺยาติ
อิทานิ พหู นิกฺขนฺตาติ ๕- ญตฺวา หตฺเถน จาเลตฺวา นิกฺกฑฺเฒยฺย. ตตฺถ ผลกํ
วิย จิตฺตํ, ผลเก วิสมาณิ วิย อกุสลวิตกฺโก, ๖- สุขุมาณิ วิย
อสุภภาวนาทิกุสลนิมิตฺตํ, สุขุมาณิยา โอฬาริกาณินีหรณํ วิย อสุภภาวนาทีหิ
กุสลนิมิตฺเตหิ เตสํ วิตกฺกานํ นีหรณํ.
     [๒๑๗] อหิกุณเปนาติอาทิ อติเชคุจฺฉปฏิกฺกูลกุณปทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ.
กณฺเฐ อาลคฺเคนาติ ๗- กตฺถจิเทว ปจฺจตฺถิเกน อาเนตฺวา กณฺเฐ พนฺเธน ๘-
ปฏิมุกฺเกน. อฏฺฏิเยยฺยาติ อฏฺโฏ ทุกฺขิโต ภเวยฺย. หราเยยฺยาติ ลชฺเชยฺย.
ชิคุจฺเฉยฺยาติ สญฺชาตชิคุจฺโฉ ภเวยฺย.
     ปหียนฺตีติ เอวํ อิมินาปิ การเณน เอเต อกุสลา ธมฺมา สาวชฺชา
ทุกฺขวิปากาติ อตฺตโน ปญฺญาพเลน อุปปริกฺขโต อหิกุณปาทีนิ วิย ชิคุจฺฉนฺตสฺส
ปหียนฺติ. โย ปน อตฺตโน ปญฺญาพเลน อุปปริกฺขิตุํ น สกฺโกติ, เตน อาจริยํ
วา อุปชฺฌายํ วา อญฺญตรํ วา ครุฏฺฐานียํ สพฺรหฺมจารึ สํฆตฺเถรํ วา อุปสงฺกมิตฺวา
คณฺฑึ ปหริตฺวา ภิกฺขุสํฆเมว วา สนฺนิปาเตตฺวา อาโรเจตพฺพํ, พหุนฺนํ
หิ สนฺนิปาเต ภวิสฺสเตว เอโก ปณฺฑิตมนุสฺโส, สฺวายํ เอวํ เอเตสุ อาทีนโว
ทฏฺฐพฺโพติ กถิสฺสติ, ๙- กายวิจฺฉินฺทนียกถาทีหิ ๑๐- วา ปน เต วิตกฺเก
นิคฺคณฺหิสฺสตีติ.
     [๒๑๘] อสติมนสิกาโร อาปชฺชิตพฺโพติ เนว โส วิตกฺโก สริตพฺโพ
น มนสิกาตพฺโพ, อญฺญวิหิเตเนว ๑๑- ภวิตพฺพํ. ยถา หิ รูปํ อปสฺสิตุกาโม
ปุริโส อกฺขีนิ นิมฺมิเลยฺย, ๑๒- เอวเมตํ มูลกมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา นิสินฺนภิกฺขุนา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. กุสลูปสํหิตนฺติ      ๒,๓ ก. อภิหเนยฺย...., อภินีหเนยฺยาติ
@ม.มู. ๑๒/๒๑๖/๑๘๒ สํสนฺเทตพฺพํ    ฉ.ม. อภินิหนนฺโต     ฉ.ม. อิทานิ
@พหุนิกฺขนฺตาติ    ฉ.ม. อกุสลวิตกฺกา    ฉ.ม., สี., อิ. อาสตฺเตนาติ
@ ฉ.ม. พทฺเธน, เอวมุปริปิ    ฉ.ม. กเถสฺสติ  ๑๐ สี. กายวิจฺฉนฺทนิยกถาทีหิ
@๑๑ ฉ.ม. อญฺญวิหิตเกน   ๑๒ ฉ.ม. นิมีเลยฺย
จิตฺตมฺหิ วิตกฺเก อุปฺปนฺเน อญฺญวิหิตเกน ภวิตพฺพํ, เอวมสฺส โส วิตกฺโก
ปหียติ, ตสฺมึ ปหีเน ปุน กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา นิสีทิตพฺพํ.
     สเจ น ปหียติ, อุคฺคณฺหโต ธมฺมกถาปาโฐ ๑- โหติ, โส มหาสทฺเทน
สชฺฌายิตพฺโพ. เอวํปิ เจ อญฺญวิหิตกสฺส สโต โส น ปหียติ. ถวิกาย มุฏฺฐิโปตฺถโก
โหติ, ยตฺถ จ พุทฺธวณฺณาปิ ธมฺมวณฺณาปิ ลิขิตา โหนฺติ, ตํ นีหริตฺวา
จิตฺเตน ๒- อญฺญวิหิตเกน ภวิตพฺพํ. เอวํปิ เจ น ปหียติ, ถวิกโต อรณีสหิตานิ
นีหริตฺวา "อยํ อุตฺตรารณี อยํ อธรารณี"ติ อาวชฺชนฺเตน อญฺญวิหิตเกน
ภวิตพฺพํ. เอวํปิ เจ น ปหียติ, สิปาฏิกํ นีหริตฺวา "อิทํ อารกณฺฑกํ นาม,
อยํ ปิปฺผลโก นาม, อิทํ นขจฺเฉทนํ นาม, อยํ สูจิ นามา"ติ ปริกฺขารํ
สมนฺนาเนนฺเตน อญฺญวิหิตเกน ภวิตพฺพํ. เอวํปิ เจ น ปหียติ, สูจึ คเหตฺวา
จีวเร ชิณฺณฏฺฐานํ สิพฺพนฺเตน อญฺญวิหิตเกน ภวิตพฺพํ. เอวํ ยาว น ปหียติ,
ตาว ตํ ตํ กุสลกมฺมํ กโรนฺเตน อญฺญวิหิตเกน ภวิตพฺพํ. ปหีเน ปน ๓-
มูลกมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา นิสีทิตพฺพํ, นวกมฺมํ ปน น ปฏฺฐเปตพฺพํ. กสฺมา?
วิตกฺเก อปจฺฉินฺเน ๔- กมฺมฏฺฐานมนสิการสฺส โอกาโส น โหติ.
     โปราณกปณฺฑิตา ปน นวกมฺมํ กตฺวาปิ วิตกฺกํ ปจฺฉินฺทึสุ. ตตฺริทํ วตฺถุ:-
     ติสฺสสามเณรสฺส กิร อุปชฺฌาโย ติสฺสมหาวิหาเร วสติ. ติสฺสสามเณโร
"ภนฺเต อุกฺกณฺฐิโตมฺหี"ติ อาห. อถ นํ เถโร "อิมสฺมึ วิหาเร นฺหานอุทกํ
ทุลฺลภํ, มํ คเหตฺวา จิตฺตลตาปพฺพตํ ๕- คจฺฉาหี"ติ อาห. โส ตถา อกาสิ.
ตตฺถ นํ เถโร อาห "อยํ วิหาโร อจฺจนฺตสํฆิโก, เอกํ ปุคฺคลิกฏฺฐานํ
กโรหี"ติ. โส สาธุ ภนฺเตติ อาทิโต ปฏฺฐาย สํยุตฺตนิกายํ ๖- ปพฺภารโสธนํ
เตโชธาตุกสิณปริกมฺมนฺติ ตีณิปิ เอกโต อารภิตฺวา กมฺมฏฺฐานํ อปฺปนํ ปาเปติ,
สํยุตฺตนิกายํ ๖- ปริโยสาเปสิ, เลณกมฺมํ ปฏฺฐเปสิ, ๗- สพฺพํ กตวา อุปชฺฌายสฺส
สญฺญํ อทาสิ. อุปชฺฌาโย "ทุกฺเขน เต สามเณร กตํ, อชฺช ตาว ตฺวํเยว
วสาหี"ติ อาห. โส ตํ รตฺตึ เลเณ วสนฺโต อุตุสปฺปายํ ลภิตฺวา วิปสฺสนํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อุคฺคหิโต ธมฺมกถาปพนฺโธ    ฉ.ม. วาเจนฺเตน    ฉ.ม. ปุน
@ ฉ.ม. ปจฺฉินฺเน   ฉ.ม. จิตฺตลปพฺพตํ   ฉ.ม. สํยุตฺตกนิกายํ
@ ฉ.ม. นิฏฺฐาเปสิ
วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปตฺวา ตตฺเถว ปรินิพฺพายิ. ตสฺส ธาตุโย คเหตฺวา เจติยํ
อกํสุ, อชฺชาปิ ติสฺสตฺเถรสฺส เจติยนฺติ ปญฺญายิตฺถ. ๑- อิทํ ปพฺพํ อสติปพฺพํ
นาม.
     [๒๑๙] อิมสฺมึ ฐตฺวา วิตกฺเก นิคฺคณฺหิตุํ อสกฺโกนฺโต อิธ ฐตฺวา
นิคฺคณฺหิสฺสตีติ วิตกฺกมูลเภทปพฺพํ ทสฺเสนฺโต ปุน ตสฺส เจ ภิกฺขเวติอาทิมาห.
ตตฺถ วิตกฺกสงฺขารสณฺฐานํ มมสิกาตพฺพนฺติ สงฺขโรตีติ สงฺขาโร, ปจฺจโย, การณํ
มูลนฺติ อตฺโถ. สนฺติฏฺฐติ เอตฺถาติ สณฺฐานํ, วิตกฺกสงฺขารสฺส สณฺฐานํ
วิตกฺกสงฺขารสณฺฐานํ, ตํ มนสิกาตพฺพนฺติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ, อยํ วิตกฺโก กึเหตุ
กึปจฺจโย ๒- กึการณา อุปฺปนฺโนติ วิตกฺกานํ มูลญฺจ มูลามูลญฺจ ๓- มนสิกาตพฺพนฺติ.
กึ นุโข อหํ สีฆํ คจฺฉามีติ เกน นุโข การเณน อหํ สีฆํ คจฺฉามิ. ยนฺนูนาหํ
สนิกํ คจฺเฉยฺยนฺติ กึ เม อิมินา สีฆคมเนน, สนิกํ ๔- คจฺฉิสฺสามีติ จินฺเตติ. ๕-
โส สนิกํ คจฺเฉยฺยาติ โส เอวํ จินฺเตตฺวา สนิกํ คจฺเฉยฺย. เอส นโย สพฺพตฺถ.
     ตตฺถ ตสฺส ปุริสสฺส สีฆคมนกาโล วิย อิมสฺส ภิกฺขุโน วิตกฺกสมารุฬฺหกาโล,
ตตฺถ สนิกคมนกาโล วิย อิมสฺส วิตกฺกจารปริจฺเฉทกาโล, ๖- ตสฺส
วิตกฺกกาโล ๗- วิย อิมสฺส วิตกฺกจาเร ปจฺฉินฺเน มูลกมฺมฏฺฐานํ วิตกฺกาหรณกาโล, ๘-
ตสฺส นิสินฺนกาโล วิย อิมสฺส วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตปฺปตฺตกาโล,
ตสฺส นิปนฺนกาโล วิย อิมสฺส นิพฺพานารมฺมณาย ผลสมาปตฺติยา ทิวสํ
วีติวตฺตนกาโล. ตตฺถ อิเม วิตกฺกา กึเหตุกา กึปจฺจยาติ วิตกฺกานํ มูลมูลํ
คจฺฉนฺตสฺส วิตกฺกจาโร สิถิโล โหติ. ตสฺมึ สิถิลีภูเต มตฺถกํ คจฺฉนฺเต วิตกฺกา
สพฺพโส นิรุชฺฌนฺติ. อยมตฺโถ ทุทฺทุภชาตเกน ๙- ทีเปตพฺโพ:-
     สสกสฺส กิร เวลุวรุกฺขมูเล ๑๐- นิทฺทายนฺตสฺส เวลุวปกฺกํ วณฺฏโต
ฉิชฺชิตฺวา กณฺณมูเล ปติตํ. ๑๑- โส ตสฺส สทฺเทน "ปฐวี ภิชฺชตี"ติ สญฺญาย
อุฏฺฐหิตฺวา เวเคน ปลายิ. ตํ ทิสฺวา ปุรโต อญฺเญปิ จตุปฺปาทา ปลายึสุ.
ตทา โพธิสตฺโต สีโห โหติ, โส จินฺเตสิ "อยํ ปฐวี นาม กปฺปวินาเส
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ติสฺสตฺเถรเจติยนฺติ ปญฺญายติ    ฉ.ม. กึปจฺจยา     ฉ.ม. มูลมูลญฺจ
@ ฉ.ม. สณิกํ, เอวมุปริปิ      ฉ.ม. จินฺเตสิ      ฉ.ม. วิตกฺกจารปจฺเฉทกาโล
@ ฉ.ม. ฐิตกาโล            ฉ.ม. จิตฺโตตรณกาโล   สี. ททฺทภชาตเกน
@๑๐ ฉ.ม. เพลุว....เอวมุปริปิ  ๑๑ สี. ปติ
ภิชฺชติ, อนฺตรา ปฐวีเภโท นาม นตฺถิ, ยนฺนูนาหํ มูลมูลํ คนฺตฺวา
อนุวิชฺเชยฺยนฺ"ติ. โส หตฺถินาคโต ปฏฺฐาย ยาว สสกํ ปุจฺฉิ "ตยา ตาว ๑- ปฐวี
ภิชฺชมานา ทิฏฺฐา"ติ. โส ๒- "อาม เทวา"ติ อาห. สีโห "เอหิ โภ ทสฺเสหี"ติ.
สโส "น สกฺโกมิ สามี"ติ. "เอหิ เร มา ภายี"ติ สณฺหมุทุเกน คเหตฺวา
คโต สโส รุกฺขสฺส อวิทูเร ฐตฺวา:-
         "ทุทฺทุภายติ ภทฺทนฺเต            ยสฺมึ เทเส วสามหํ
          อหมฺเปตํ น ชานามิ            กิเมตํ ทุทฺทุภายตี"ติ ๓-
คาถมาห, โพธิสตฺโต "ตฺวํ เอตฺเถว ติฏฺฐาหี"ติ ๔- รุกฺขมูลํ คนฺตฺวา สสกสฺส
นิปนฺนฏฺฐานํ อทฺทส, เพลุวปกฺกํ อทฺทส, อุทฺธํ โอโลเกตฺวา วณฺฏํ อทฺทส,
ทิสฺวา "อยํ สโส เอตฺถ นิปนฺโน, นิทฺทายมาโน อิมสฺส กณฺณมูเล ปติตสฺส
สทฺเทน `ปฐวี ภิชฺชตี'ติ เอวํสญฺญี หุตฺวา ปลายี"ติ ญตฺวา ตํ การณํ สสํ
ปุจฺฉิ, สโส "อาม เทวา"ติ อาห. โพธิสตฺโต อิมํ คาถมาห:-
         "เพลุวํ ปติตํ สุตฺวา             ทุทฺทุภนฺติ สโส ชวิ
          สสสฺส วจนํ สุตฺวา             สนฺตตฺตา มิควาหินี"ติ. ๕-
     ตโต โพธิสตฺโต "มา ภายถา"ติ มิคคเณ อสฺสาเสสิ. เอวํ วิตกฺกานํ
มูลมูลํ คจฺฉนฺตสฺส วิตกฺกา ปหียนฺติ.
     [๒๒๐] อิมสฺมึ วิตกฺกมูลเภทปพฺเพ ฐตฺวา วิตกฺเก นิคฺคณฺหิตุํ
อสกฺโกนฺเตน ปน เอวํ นิคฺคณฺหิตพฺพาติ อิทํปิ ๖- การณํ ทสฺเสนฺโต ปุน ตสฺส
เจ ภิกฺขเวติอาทิมาห.
     ทนฺเตภิ ทนฺตมาธายาติ เหฏฺฐาทนฺเต อุปริทนฺตํ ฐเปตฺวา. เจตสา
จิตฺตนฺติ กุสลจิตฺเตน อกุสลจิตฺตํ อภินิคฺคณฺหิตพฺพํ. พลวา ปุริโสติ ยถา
ถามสมฺปนฺโน มหาพโล ปุริโส ทุพฺพลํ ปุริสํ สีเส วา คเล วา ขนฺเธ วา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ตาต    ฉ.ม. สโส     ขุ. ชา. จตุกฺก. ๒๗/๕๘๖/๑๔๒ ทุทฺทุภายชาตก (สฺยา)
@ ฉ.ม. ติฏฺฐา"ติ    ขุ. ชา. จตุกฺก. ๒๗/๕๘๗/๑๔๓    ฉ.ม. อปรมฺปิ
คเหตฺวา อภินิคฺคณฺเหยฺย อภินิปฺปีเฬยฺย อภิสนฺตาเปยฺย, สนฺตตฺตํ, กิลนฺตํ
มุจฺฉาปเรตํ วิย กเรยฺย, เอวเมว ภิกฺขุนา วิตกฺเกหิ สทฺธึ ปฏิมลฺเลน หุตฺวา
"เก จ ตุเมฺห โก จาหนฺ"ติ อภิภวิตฺวา "กามํ ตโจ จ นหารุ จ อฏฺฐิ
จ อวสิสฺสตุ ๑- สรีเร อุปสุสฺสตุ มํสโลหิตนฺ"ติ ๒- เอวํ มหาวิริยํ ปคฺคยฺห
วิตกฺกา นิคฺคณฺหิตพฺพาติ ทสฺเสนฺโต อิมํ อตฺถทีปกํ ๓- อุปมํ อาห. ๔-
     [๒๒๑] ยโต จ โข ๕- ภิกฺขเวติ อิทํ มริยาทภาชนียํ นาม, ตํ อุตฺตานตฺถเมว.
ยถา ปน สตฺถาจริโย ติโรรฏฺฐา อาคตํ ราชปุตฺตํ ปญฺจาวุธสิปฺปํ อุคฺคณฺหาเปตฺวา
"คจฺฉ, อตฺตโน รฏฺเฐ รชฺชํ คณฺห, สเจ เต อนฺตรามคฺเค โจรา อุฏฺฐหนฺติ,
ธนุนา กมฺมํ กตฺวา คจฺฉ, สเจ เต ธนุ นสฺสติ วา ภิชฺชติ วา สตฺติยา
อสินา"ติ เอวํ ปญฺจหิปิ อาวุเธหิ กตฺตพฺพํ ทสฺเสตฺวา อุยฺโยเชติ, โส ตถา
กตฺวา สกํ รฏฺฐํ คนฺตฺวา รชฺชํ คเหตฺวา รชฺชสิรึ อนุโภติ, เอวเมว ภควา
อธิจิตฺตมนุยุตฺตํ ภิกฺขุํ อรหตฺตคหณตฺถาย อุยฺโยเชนฺโต "สจสฺส อนฺตรา
อกุสลวิตกฺกา อุปฺปชฺชนฺติ, อญฺญนิมิตฺตปพฺเพ ฐตฺวา เต นิคฺคเหตฺวา ๖-
วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสติ, ตตฺถ อสกฺโกนฺโต อาทีนวปพฺเพ
ฐตฺวา, ตตฺราปิ อสกฺโกนฺโต อสติปพฺเพ ฐตฺวา, ตตฺราปิ อสกฺโกนฺโต
วิตกฺกมูลกเภทปพฺเพ ฐตฺวา, ตตฺราปิ อสกฺโกนฺโต อภินิคฺคณฺหนปพฺเพ ฐตฺวา วิตกฺเก
นิคฺคณฺหิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสตี"ติ อิมานิ ปญฺจ
ปพฺพานิ เทเสสิ.
     วสี วิตกฺกปริยายปเถสูติ วิตกฺกวารปเถสุ จิณฺณวสี ปคุณวสีติ วุจฺจติ.
ยํ วิตกฺกํ อากงฺขิสฺสตีติ  อิทมสฺส วสีภาวาการทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. อยํ หิ ปุพฺเพ
ยํ วิตกฺกํ วิตกฺเกตุกาโม โหติ, ตํ น วิตกฺเกติ. ยํ น วิตกฺเกตุกาโม โหติ,
ตํ วิตกฺเกติ. อิทานิ ปน วสีภูตตฺตา ยํ วิตกฺกํ วิตกฺเกตุกาโม โหติ, ตํเยว
@เชิงอรรถ:  ก. อวสุสฺสตุ    องฺ. ทุก. ๒๐/๕/๕๐ อุปญฺญาตสุตฺต.   ฉ.ม. อตฺถทีปิกํ......
@เอวมุปริปิ      ฉ.ม. อาหริ    สี., อิ., ฉ.ม. ยโต โข,
@ ฉ.ม. นิคฺคณฺหิตฺวา
วิตกฺเกติ. ยํ น วิตกฺเกตุกาโม, น ตํ วิตกฺเกติ. เตน วุตฺตํ "ยํ วิตกฺกํ
อากงฺขิสฺสติ, ตํ วิตกฺกํ วิตกฺเกสฺสติ. ยํ วิตกฺกํ น อากงฺขิสฺสติ, น ตํ วิตกฺกํ
วิตกฺเกสฺสตี"ติ. อจฺเฉจฺฉิ ตณฺหนฺติอาทิ สพฺพาสวสุตฺเต วุตฺตเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                    วิตกฺกสณฺฐานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           สีหนาทวคฺคสฺส
                       ทุติยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           ----------
                         มูลปณฺณาสกฏฺฐกถาย
                            ปฐโม ภาโค
                             นิฏฺฐิโต.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้า ๔๑๕-๔๒๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=7&A=10544&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=10544&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=256              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=4099              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=4873              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=4873              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านเล่มถัดไป คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]