ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๗ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๑)

                       ๖. อากงฺเขยฺยสุตฺตวณฺณนา
     [๖๔] เอวมฺเม สุตนฺติ อากงฺเขยฺยสุตฺตํ. ตตฺถ สมฺปนฺนสีลาติ ติวิธํ
สมฺปนฺนํ ปริปุณฺณสมงฺคิมธุรวเสน. ตตฺถ:-
           "สมฺปนฺนํ สาลิเกทารํ          สุวา ภุญฺชนฺติ โกสิย
            ปฏิเวเทมิ เต พฺรเหฺม        น นํ *- วาเรตุมุสฺสเห"ติ ๑-
     อิทํ ปริปุณฺณสมฺปนฺนํ นาม. "อิมินา ปาฏิโมกฺขสํวเรน อุเปโต โหติ
สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน *- สมฺปนฺโน สมนฺนาคโต"ติ ๒- อิทํ
สมงฺคิสมฺปนฺนํ นาม. "อิมิสฺสา ภนฺเต มหาปฐวิยา เหฏฺฐิมตลํ สมฺปนฺนํ,
เสยฺยถาปิ ขุทฺทกมธุํ ๓- อเนลกํ, ๔- เอวมสฺสาทนฺ"ติ ๕- อิทํ มธุรสมฺปนฺนํ นาม.
อิธ ปน ปริปุณฺณสมฺปนฺนํปิ สมงฺคิสมฺปนฺนํปิ วฏฺฏติ. ตสฺมา สมฺปนฺนสีลาติ
ปริปุณฺณสีลา หุตฺวาติปิ สีลสมงฺคิโน หุตฺวาติปิ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
สีลนฺติ เกนตฺเถน สีลํ. สีลนตฺเถน สีลํ? ตสฺส วิตฺถารกถา วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตา.
     ตตฺถปิ "ปริปุณฺณสีลา"ติ อิมินา อตฺเถน เขตฺตโทสวิคเมน เขตฺตปาริปูริ
วิย สีลโทสวิคเมน สีลปาริปูรี วุตฺตา โหติ. ยถา หิ เขตฺตํ วีชขณฺฑํ วปฺปขณฺฑํ
อุทกขณฺฑํ โอสขณฺฑนฺติ ๖- จตุโทสสมนฺนาคตํ อปริปูรํ โหติ.
     ตตฺถ วีชขณฺฑํ นาม ยตฺถ อนฺตรนฺตรา วีชานิ ขณฺฑานิ วา ปูตีนิ
วา โหนฺติ, ตานิ ยตฺถ วปนฺติ, ตตฺถ สสฺสํ น อุฏฺเฐติ, เขตฺตํ ขณฺฑํ โหติ.
วปฺปขณฺฑํ นาม ยตฺถ อกุสโล วีชานิ วเปนฺโต อนฺตรนฺตรา น ๗- ปาเตติ. ๗-
เอวญฺหิ สพฺพตฺถ สสฺสํ น อุฏฺเฐติ, เขตฺตํ ขณฺฑํ โหติ. อุทกขณฺฑํ นาม
ยตฺถ กตฺถจิ อุทกํ อติพหุ วา โหติ น วา, ตตฺราปิ หิ สสฺสานิ น
อุฏฺเฐนฺติ, เขตฺตํ ขณฺฑํ โหติ. โอสขณฺฑํ นาม ยตฺถ กสฺสโก กิสฺมิญฺจิ ปเทเส
@เชิงอรรถ: *๑ ปาลิ. น เต, ขุ.ชา. ปกิณฺณก. ๒๗/๑๘๗๒/๓๖๖ (สฺยา) *๒ ปาลิ. สมุปปนฺโน, อภิ.
@วิภงฺค. ๓๕/๕๑๑/๓๙๖ ฌานวิภงฺค.    ฉ.ม., อิ. ขุทฺทมธุํ   ฉ.ม. อเนฬกํ
@ วินย. มหาวิ. ๑/๑๗/๘ เวรญฺชกณฺฑ.   ม. อุสขณฺฑนฺติ, ฉ.ม., อิ. อีสขณฺฑนฺติ
@๗-๗ ฉ.ม. นิปาเตติ
นงฺคเลน ภูมึ จตฺตาโร ปญฺจ วาเร กสนฺโต อติคมฺภีรํ กโรติ, ตโต โอสํ
อุปฺปชฺชติ, ตตฺราปิ หิ สสฺสํ น อุฏฺเฐติ, เขตฺตํ ขณฺฑํ โหติ, ตาทิสญฺจ
เขตฺตํ น มหปฺผลํ โหติ น มหานิสํสํ, ตตฺราปิ หิ พหุํปิ วเปตฺวา อปฺปํ
ลภติ. อิเมสํ ปน จตุนฺนํ โทสานํ วิคมา เขตฺตํ ปริปุณฺณํ โหติ. ตาทิสญฺจ
เขตฺตํ มหปฺผลํ โหติ มหานิสํสํ. เอวเมว ขณฺฑํ ฉิทฺทํ สพลํ กมฺมาสนฺติ
จตุโทสสมนฺนาคตํ สีลํ อปริปูรํ โหติ. ตาทิสญฺจ สีลํ น มหปฺผลํ โหติ น
มหานิสํสํ. อิเมสํ ปน จตุนฺนํ โทสานํ วิคมา สีลเขตฺตํ ปริปุณฺณํ โหติ,
ตาทิสญฺจ สีลํ มหปฺผลํ โหติ มหานิสํสํ.
     "สีลสมงฺคิโน"ติ หิ อิมินา ปนตฺเถน สีเลน สมงฺคีภูตา สโมธานคตา
สมนฺนาคตา หุตฺวา วิหรถาติ อิทเมว วุตฺตํ โหติ. ตตฺถ ทฺวีหิ การเณหิ
สมฺปนฺนสีลตา โหติ สีลวิปตฺติยา จ อาทีนวทสฺสเนน สีลสมฺปตฺติยา จ
อานิสํสทสฺสเนน. ตทุภยํปิ วิสุทฺธิมคฺเค วิตฺถาริตํ.
     ตตฺถ "สมฺปนฺนสีลา"ติ เอตฺตาวตา กิร ภควา จตุปฺปาริสุทฺธิสีลํ อุทฺทิสิตฺวา
"ปาฏิโมกฺขสํวรสํวุตา"ติ อิมินา ตตฺถ เชฏฺฐกสีลํ วิตฺถาเรตฺวา ทสฺเสสีติ
ทีปวิหารวาสี สุมนตฺเถโร อาห. อนฺเตวาสิโก ปนสฺส เตปิฏกจูฬนาคตฺเถโร
อาห:- อุภยตฺถาปิ ปฏิโมกฺขสํวโร ภควตา วุตฺโต, ปาฏิโมกฺขสํวโรเยว หิ
สีลํ. อิตรานิ ปน ตีณิ สีลนฺติ วุตฺตฏฺฐานํ นาม อตฺถีติ อนนุชานนฺโต
วตฺวา อาห:- "อินฺทฺริยสํวโร นาม ฉทฺวารรกฺขามตฺตกเมว, อาชีวปาริสุทฺธิ
ธมฺเมน สเมน ปจฺจยุปฺปตฺติมตฺตกํ, ปจฺจยนิสฺสิตํ ปฏิลทฺธปจฺจเย อิทมตฺถนฺติ
ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปริภุญฺชนมตฺตกํ. นิปฺปริยาเยน ปาฏิโมกฺขสํวโร จ ๑- สีลํ. ยสฺส
โส ภินฺโน, อยํ ฉินฺนสีโส วิย ปุริโส หตฺถปาเท เสสานิ รกฺขิสฺสตีติ น
วตฺตพฺโพ. ยสฺส ปน โส อโรโค, อยํ อจฺฉินฺนสีโส วิย ปุริโส ชีวิตํ เสสานิ
ปุน ปากติกานิ กตฺวา รกฺขิตุํ สกฺโกติ. ตสฺมา `สมฺปนฺนสีลา'ติ อิมินา
ปาฏิโมกฺขสํวรํ อุทฺทิสิตฺวา `สมฺปนฺนปาฏิโมกฺขา'ติ ตสฺเสว เววจนํ วตฺวา ตํ
วิตฺถาเรตฺวา ทสฺเสนฺโต `ปฏิโมกฺขสํวรสํวุตา' ติอาทิมาหา"ติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. ว
     ตตฺถ ปาฏิโมกฺขสํวรสํวุตาติ ปาฏิโมกฺขสํวเรน สมนฺนาคตา. อาจารโคจร-
สมฺปนฺนาติ อาจาเรน จ โคจเรน จ สมฺปนฺนา. อนุมตฺเตสูติ อปฺปมตฺตเกสุวชฺเชสูติ
อกุสลธมฺเมสุ. ภยทสฺสาวีติ ภยทสฺสิโน. สมาทายาติ สมฺมา อาทิยิตฺวา.
สิกฺขถ สิกฺขาปเทสูติ ตนฺตํ สิกฺขาปทํ สมฺมา อาทิยิตฺวา สิกฺขถ. อปิจ สมาทาย
สิกฺขถ สิกฺขาปเทสูติ ยงฺกิญฺจิ สิกฺขาปเทสุ สิกฺขาโกฏฺฐาเสสุ สิกฺขิตพฺพํ กายิกํ
วา วาจสิกํ วา, ตํ สพฺพํ สมฺมา อาทาย สิกฺขถาติ อยเมตฺถ สงฺเขโป,
วิตฺถารโต ปน สพฺพาเนตานิ ปาฏิโมกฺขสํวราทีนิ ปทานิ วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตานิ.
     [๖๕]  อากงฺเขยฺย เจติ อิทํ กสฺมา อารทฺธํ?  สีลานิสํสทสฺสนตฺถํ.
สเจปิ หิ อจิรปพฺพชิตานํ วา ทุปฺปญฺญานํ วา เอวมสฺส "ภควา สีลํ ปูเรถาติ
วทติ, โก นุ โข สีลปูรเณ อานิสํโส, โก วิเสโส, กา วุฑฺฒี"ติ. ๑- เตสํ
สตฺตรส อานิสํเส ทสฺเสตุํ เอวมาห. อปฺเปว นาม เอตํ ๒- สพฺรหฺมจารีนํ
ปิยมนาปตาทึ อาสวกฺขยปริโยสานํ อานิสํสํ สุตฺวาปิ สีลํ ปริปูเรสฺสนฺติ
วิสกณฺฏกวาณิโช วิย. วิสกณฺฏกวาณิโช นาม คุฬวาณิโชติ วุจฺจติ.
     โส กิร คุฬผาณิตขณฺฑสกฺขราทีนิ สกเฏนาทาย ปจฺจนฺตคามํ คนฺตฺวา
"วิสกณฺฏกํ คณฺหถ วิสกณฺฏกํ คณฺหถา"ติ อุคฺโฆเสสิ. ตํ สุตฺวา คามิกา "วิสํ
นาม กกฺขฬํ, โย นํ ขาทติ, โส มรติ, กณฺฏกํปิ วิชฺฌิตฺวา มาเรติ, อุโภเปเต
กกฺขฬา, โก เอตฺถ อานิสํโส"ติ เคเห ทฺวารานิ ถเกสุํ, ทารเก จ ปลาเปสุํ.
ตํ ทิสฺวา วาณิโช "อโวหารกุสลา อิเม คามิกา, หนฺท เน อุปาเยน
คณฺหาเปมี"ติ "อติมธุรํ คณฺหถ, อติสาทุํ คณฺหถ, คุฬผาณิตํ สกฺขรํ สมคฺฆํ ลพฺภติ,
กูฏมาสกกูฏกหาปณาทีหิปิ ลพฺภตี"ติ อุคฺโฆเสสิ. ตํ สุตฺวา คามิกา หฏฺฐตุฏฺฐา
อาคนฺตฺวา พหุํปิ มูลํ ทตฺวา คเหสุํ. ตตฺถ วาณิชสฺส "วิสกณฺฏกํ คณฺหถา"ติ
อุคฺโฆสนํ วิย ภควโต "สมฺปนฺนสีลา ภิกฺขเว วิหรถ ฯเปฯ สมาทาย สิกฺขถ
สิกฺขาปเทสู"ติ วจนํ. "อุโภเปเต กกฺขฬา, โก เอตฺถ อานิสํโส"ติ คามิกานํ
จินฺตนํ วิย ภควา "สมฺปนฺนสีลา วิหรถา"ติ อาห. "สีลญฺจ นาเมตํ กกฺขฬํ ๓-
หสขิฑฺฑาทิปจฺจนีกํ, ๓-  โก นุ โข สมฺปนฺนสีลานํ อานิสํโส"ติ ภิกฺขูนํ จินฺตนํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. วฑฺฒิ   สี. เอวํ   ๓-๓ ฉ.ม. กกฺขฬํ ผรุสํ ขิฑฺฑาทิปจฺจนีกํ.
อถ ตสฺส วาณิชสฺส "อติมธุรํ คณฺหถา"ติอาทิวจนํ วิย ภควโต
ปิยมนาปตาทิอาสวกฺขยปริโยสานํ สตฺตรสอานิสํสปกาสนตฺถํ "อากงฺเขยฺย
เจ "ติอาทิวจนํ เวทิตพฺพํ.
     ตตฺถ อากงฺเขยฺย เจติ ยทิ อากงฺเขยฺย ยทิ อิจฺเฉยฺย. ปิโย จ อสฺสนฺติ
ปิยจกฺขูหิ สมฺปสฺสิตพฺโพ, สิเนหุปฺปตฺติยา ปทฏฺฐานภูโต ภเวยฺยนฺติ วุตฺตํ โหติ.
มนาโปติ เตสํ มนวฑฺฒนโก, เตสํ วา มเนน ปตฺตพฺโพ, เมตฺตจิตฺเตน
ผริตพฺโพติ วุตฺตํ โหติ. ครูติ เตสํ ครุฏฺฐานิโก ปาสาณจฺฉตฺตสทิโส. ภาวนีโยติ
"อทฺธายมายสฺมา ชานํ ชานาติ ปสฺสํ ปสฺสตี"ติ เอวํ สมฺภาวนีโย. สีเลเสฺวสฺส
ปริปูริการีติ จตุปฺปาริสุทฺธิสีเลสุเยว ปริปูริการี อสฺส, อนูเนน ปริปูริตากาเรน
สมนฺนาคโต ภเวยฺยาติ วุตฺตํ โหติ. อชฺฌตฺตํ เจโตสมถมนุยุตฺโตติ อตฺตโน
จิตฺตสมเถ ยุตฺโต, เอตฺถ หิ อชฺฌตฺตนฺติ วา อตฺตโนติ วา เอตํ เอกตฺถํ,
พฺยญฺชนเมว นานํ. ภุมฺมตฺเถ ปเนตํ สมถนฺติ อุปโยควจนํ. อนูติ อิมินา
อุปสคฺเคน โยเค สิทฺธํ. อนิรากตชฺฌาโนติ พหิ อนีหตชฺฌาโน อวินาสิตชฺฌาโน
วา, นีหรณวินาสตฺถญฺหิ อิทํ นิรากรณํ นาม. ถมฺภํ นิรํกตฺวา ๑-
นิวาตวุตฺตีติอาทีสุ จสฺส ปโยโค ทฏฺฐพฺโพ.
     วิปสฺสนาย สมนฺนาคโตติ สตฺตวิธาย อนุปสฺสนาย ยุตฺโต, สตฺตวิธา
อนุปสฺสนา นาม อนิจฺจานุปสฺสนา ทุกฺขานุปสฺสนา อนตฺตานุปสฺสนา
นิพฺพิทานุปสฺสนา วิราคานุปสฺสนา นิโรธานุปสฺสนา ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาติ. ตา
วิสุทฺธิมคฺเค วิตฺถาริตา. พฺรูเหตา สุญฺญาคารานนฺติ วฑฺเฒตา สุญฺญาคารานํ,
เอตฺถ จ สมถวิปสฺสนาวเสน กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา รตฺตินฺทิวํ สุญฺญาคารํ ปวิสิตฺวา
นิสีทมาโน ภิกฺขุ "พฺรูเหตา สุญฺญาคารานนฺ"ติ เวทิตพฺโพ. เอกภูมิกาทิปาสาเท
กุรุมาโนปิ ปน เนวสุญฺญาคารานํ พฺรูเหตาติ ทฏฺฐพฺโพติ.
     เอตฺตาวตา จ ยถา ตณฺหาวิปรีตเทสนา ปฐมํ ตณฺหาวเสน อารทฺธาปิ
ตณฺหาปทฏฺฐานตฺตา มานทิฏฺฐีนํ มานทิฏฺฐิโย โอสริตฺวา กเมน ปปญฺจตฺตยเทสนา
ชาตา, เอวมยํ เทสนา ปฐมํ อธิสีลสิกฺขาวเสน อารทฺธาปิ สีลปทฏฺฐานตฺตา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. นิรากตฺวา
สมถวิปสฺสนานํ สมถวิปสฺสนาโย โอสริตฺวา กเมน สิกฺขาตฺตยเทสนา ชาตาติ
เวทิตพฺพา.
     ตตฺถ ๑- หิ "สีเลเสฺววสฺส ปริปูริการี"ติ เอตฺตาวตา อธิสีลสิกฺขา วุตฺตา.
"อชฺฌตฺตํ เจโตสมถมนุยุตฺโต อนิรากตชฺฌาโน"ติ เอตฺตาวตา อธิจิตฺตสิกฺขา,
"วิปสฺสนาย สมนฺนาคโต"ติ เอตฺตาวตา อธิปญฺญาสิกฺขา, "พฺรูเหตา
สุญฺญาคารานนฺ"ติ อิมินา ปน สมถวเสน สุญฺญาคารวฑฺฒเน อธิจิตฺตสิกฺขา,
วิปสฺสนาวเสน อธิปญฺญาสิกฺขาติ เอวํ เทฺวปิ สิกฺขา สงฺคเหตฺวา วุตฺตา. เอตฺถ จ
"อชฺฌตฺตํ เจโตสมถนนุยุตฺโต อนิรากตชฺฌาโน"ติ อิเมหิ ปเทหิ สีลานุรกฺขกา
เอว จิตฺเตกคฺคตา กถิตา. "วิปสฺสนายา"ติ อิมินา ปเทน สีลานุรกฺขโก
สงฺขารปริคฺคโห.
     กถํ จิตฺเตกคฺคตา สีลมนุรกฺขติ? ยสฺส หิ จิตฺเตกคฺคตา นตฺถิ, โส
พฺยาธิมฺหิ อุปฺปนฺเน วิหญฺญติ, โส พฺยาธิวิหโต วิกฺขิตฺตจิตฺโต สีลํ
วินาเสตฺวาปิ พฺยาธิวูปสมกตฺตา โหติ. ยสฺส ปน จิตฺเตกคฺคตา อตฺถิ, โส ตํ
พฺยาธิทุกฺขํ วิกฺขมฺภิตฺวา สมาปตฺตึ สมาปชฺชติ, สมาปนฺนกฺขเณ ทุกฺขํ ทูราปคตํ
โหติ, พลวตรํ สุขมุปฺปชฺชติ. เอวํ จิตฺเตกคฺคตา สีลํ อนุรกฺขติ.
     กถํ สงฺขารปริคฺคโห สีลมนุรกฺขติ? ยสฺส หิ สงฺขารปริคฺคโห นตฺถิ,
ตสฺส "มม รูปํ มม วิญฺญาณนฺ"ติ อตฺตภาเว พลวมมตฺตํ โหติ, โส ตถารูเปสุ
ทุพฺภิกฺขพฺยาธิภยาทีสุ สมฺปตฺเตสุ สีลํ วินาเสตฺวาปิ อตฺตภาวํ โปเสตา โหติ.
ยสฺส ปน สงฺขารปริคฺคโห อตฺถิ, ตสฺส อตฺตภาเว พลวมมตฺตํ วา สิเนโห วา
น โหติ, โส หิ ตถารูเปสุ ทุพฺภิกฺขพฺยาธิภยาทีสุ สมฺปตฺเตสุ สเจปิสฺส อนฺตํ
พหิ นิกฺขมติ, ๒- สเจปิ อุสฺสุสฺสติ วิสุสฺสติ, ขณฺฑาขณฺฑิโก วา โหติ สตธาปิ
สหสฺสธาปิ, เนว สีลํ วินาเสตฺวา อตฺตภาวํ โปเสตา โหติ. เอวํ
สงฺขารปริคฺคโห สีลมนุรกฺขติ. "พฺรูเหตา สุญฺญาคารานนฺ"ติ อิมินา ปน ตสฺเสว
อุภยสฺส พฺรูหนา วฑฺฒนา สาตจฺจกิริยา ทสฺสิตา.
     เอวํ ภควา ยสฺมา "สพฺรหฺมจารีนํ ปิโย จสฺสํ มนาโป จ ครุ จ
ภาวนีโย จา"ติ อิเม จตฺตาโร ธมฺเม อากงฺขนฺเตน นตฺถญฺญํ กิญฺจิ กาตพฺพํ,
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. เอตฺถ           ฉ.ม. อนฺตานิ พหิ นิกฺขมนฺติ
อญฺญทตฺถุํ สีลาทิคุณสมนฺนาคเตน ภวิตพฺพํ. อีทิโส หิ สพฺรหฺมจารีนํ ปิโย
โหติ มนาโป ครุภาวนีโย. วุตฺตํปิ เหตํ:-
         "สีลทสฺสนสมฺปนฺนํ                 ธมฺมฏฺฐํ สจฺจวาทินํ
          อตฺตโน กมฺมกุพฺพานํ              ตํ ชโน กุรุเต ปิยนฺ"ติ. ๑-
     ตสฺมา "อากงฺเขยฺย เจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สพฺรหฺมจารีนํ ปิโย จสฺสํ ฯเปฯ
ภาวนีโย จาติ สีเลเสฺววสฺส ปริปูริการี ฯเปฯ สุญฺญาคารานนฺ"ติ วตฺวา อิทานิ
ยสฺมา ปจฺจยลาภาทีนํ ๒- ปตฺถยนฺเตนาปิ อิทเมว กรณียํ, น อญฺญํ กิญฺจิ,
ตสฺมา "อากงฺเขยฺย เจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ลาภี อสฺสนฺ"ติ อาทิมาห. น เจตฺถ
ภควา ลาภนิมิตฺตํ สีลาทิปริปูรณํ กเถตีติ เวทิตพฺโพ. ภควา หิ ฆาเสสนํ
ฉินฺนกโถ น วาจํ สมฺปยุตฺตมฺภเณติ, เอวํ สาวเก โอวทติ, โส กถํ ลาภนิมิตฺตํ
สีลาทิปริปูรณํ กเถสฺสติ, ปุคฺคลชฺฌาสยวเสน ปเนตํ วุตฺตํ. เยสญฺหิ เอวํ
อชฺฌาสโย ภเวยฺย "สเจ มยํ จตูหิ ปจฺจเยหิ น กิลเมยฺยาม, สีลาทึ ปริปูเรตุํ
สกฺกุเณยฺยามา"ติ, เตสํ อชฺฌาสยวเสน ภควา เอวมาห. อปิจ สรสานิสํโส
เอส สีลสฺส, ยทิทํ จตฺตาโร ปจฺจยา นาม. ตถาหิ ปณฺฑิตมนุสฺสา โกฏฺฐาทีสุ
ฐปิตํ นีหริตฺวา ปุตฺตาทีนํปิ อทตฺวา อตฺตนาปิ อปริภุญฺชิตฺวา สีลวนฺตานํ
เทนฺตีติ สีลสฺส สรสานิสํสทสฺสนตฺถํ เหตํ ๓- วุตฺตํ.
     ตติยวาเร เยสาหนฺติ เยสํ อหํ. เตสนฺเต การาติ เตสํ เทวานํ วา
มนุสฺสานํ วา เต มยิ กตา ปจฺจยทานการา. เทวาปิ หิ สีลาทิคุณยุตฺตานํ
ปจฺจเย เทนฺติ, น เกวลํ มนุสฺสาเยว, สกฺโก วิย อายสฺมโต มหากสฺสปสฺส.
มหปฺผลา มหานิสํสาติ อุภยเมตํ อตฺถโต เอกํ, พฺยญฺชนเมว นานํ. มหนฺตํ
วา โลกิยสุขํ ผลนฺตีติ มหปฺผลา. มหโต โลกุตฺตรสุขสฺส ปจฺจยา โหนฺตีติ
มหานิสํสา. สีลาทิคุณยุตฺตสฺส หิ กฏจฺฉุภิกฺขาปิ ปญฺจรตนมตฺตาย ภูมิยา
ปณฺณสาลาปิ กตฺวา ทินฺนา อเนกานิ กปฺปสหสฺสานิ ทุคฺคติวินิปาตโต รกฺขติ,
ปริโยสาเน จ อมตาย ธาตุยา ปรินิพฺพานปจฺจโย โหติ. "ขีโรทนํ อหมทาสินฺ"ติ
อาทีนิ ๔- เจตฺถ วตฺถูนิ, สกลเมว วา เปตวตฺถุ วิมานวตฺถุ จ สาธกํ. ตสฺมา
@เชิงอรรถ:  ขุ. ธมฺม. ๒๕/๒๑๗/๕๕ ปญฺจสตทารกวตฺถุ   ฉ.ม. ปจฺจยลาภาทึ, สี.
@ปจฺจยลาภาทิตํ, อิ...ทิกํ    ฉ.ม. เปตํ    ขุ. วิมาน. ๒๖/๔๑๓/๕๕
@ขีโรทนทายิกาวิมาน
ปจฺจยทายเกหิ อตฺตนิ กตานํ การานํ มหปฺผลตํ อิจฺฉนฺเตนาปิ
สีลาทิคุณยุตฺเตเนว ภวิตพฺพนฺติ ทสฺเสติ.
     จตุตฺถวาเร ญาตีติ สสฺสุสสุรปกฺขิกา. สาโลหิตาติ เอกโลหิตพนฺธา ๑-
ปิตุปิตามหาทโย. เปตาติ เปจฺจภาวํ คตา. กาลกตาติ มตา. เตสนฺตนฺติ เตสนฺตํ
มยิ ปสนฺนจิตฺตตํ วา ปสนฺเนน จิตฺเตน อนุสฺสรณํ วา. ยสฺส หิ ภิกฺขุโน
กาลกโต ปิตา วา มาตา วา "อมฺหากํ ญาตโก เถโร สีลวา กลฺยาณธมฺโม"ติ
ปสนฺนจิตฺโต หุตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อนุสฺสรติ, ตสฺส โส จิตฺตปฺปสาโทปิ ตํ
อนุสฺสรณมตฺตํปิ มหปฺผลํ มหานิสํสเมว โหติ, อเนกานิ กปฺปสหสฺสานิ ทุคฺคติโต
ตเรตุํ ๒- อนฺเต จ อมตํ ปาเปตุํ สมตฺถเมว โหติ. วุตฺตํ เหตํ ภควตา "เย เต
ภิกฺขเว ภิกฺขู สีลสมฺปนฺนา สมาธิสมฺปนฺนา ปญฺญา วิมุตฺติ วิมุตฺติญาณทสฺสน-
สมฺปนฺนา, ทสฺสนมฺปาหํ ภิกฺขเว เตสํ ภิกฺขูนํ พหุการํ วทามิ, สวนํ อนุสฺสตึ
อนุปพฺพชฺชํ อุปสงฺกมนํ ปยิรูปาสนมฺปาหํ ภิกฺขเว เตสํ ภิกฺขูนํ พหุการํ
วทามี"ติ. ๓- ตสฺมา ญาติสาโลหิตานํ อตฺตนิ จิตฺตปฺปสาทสฺส อนุสฺสติยาว
มหปฺผลตํ อิจฺฉนฺเตนาปิ สีลาทิคุณยุตฺเตเนว ภวิตพฺพนฺติ ทสฺเสติ.
     [๖๖] ปญฺจมวาเร อรติรติสโห อสฺสนฺติ อรติยา รติยา จ สโห
อภิภวิตา อชฺโฌตฺถริตา ภเวยฺยํ. เอตฺถ จ อรตีติ อธิกุสเลสุ ธมฺเมสุ
ปนฺตเสนาสเนสุ อุกฺกณฺฐา. รตีติ ปญฺจกามคุณรติ. น จ มํ อรติ สเหยฺยาติ มํ จ
อรติ นาภิภเวยฺย น มทฺเทยฺย น อชฺโฌตฺถเรยฺย. อุปฺปนฺนนฺติ ชาตํ นิพฺพตฺตํ.
สีลาทิคุณยุตฺโต หิ อรตึ จ รตึ จ สหติ อชฺโฌตฺถรติ มทฺทิตฺวา ติฏฺฐติ. ตสฺมา
อีทิสมตฺตานํ อิจฺฉนฺเตนาปิ สีลาทิคุณยุตฺเตน ภวิตพฺพนฺติ ทสฺเสติ.
     ฉฏฺฐวาเร ภยนฺติ จิตฺตุตฺราโสปิ อารมฺมณํปิ เภรวํ อารมฺมณเมว. เสสํ
ปญฺจมวาเร วุตฺตนยเมว. สีลาทิคุณยุตฺโต หิ ภยเภรวํ สหติ อชฺโฌตฺถรติ
มทฺทิตฺวา ติฏฺฐติ อริยโกฏิยวาสี ๔- มหาทตฺตตฺเถโร วิย.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.....พทฺธา เอวมุปริปิ           ฉ.ม., อิ. วาเรตุํ
@ ขุ. อิติ. ๒๕/๑๐๔/๓๒๓ สีลสมฺปนฺนสุตฺต     ม. ปาฏิยโกฏิยวาสี
     เถโร กิร มคฺคปฏิปนฺโน อญฺญตรํ ปาสาทิกํ อรญฺญํ ทิสฺวา "อิเธวชฺช
สมณธมฺมํ กตฺวา คมิสฺสามี"ติ มคฺคา โอกฺกมฺม อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล สงฺฆาฏึ
ปญฺญาเปตฺวา ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสีทิ. รุกฺขเทวตาย
ทารกา เถรสฺส สีลเตเชน สกภาเวน สณฺฐาตุํ ๑- อสกฺโกนฺตา วิสฺสรมกํสุ. เทวตาปิ
สกลํ รุกฺขํ จาเลสิ, เถโร อจโลว นิสีทิ. สา เทวตา ธูมายิ ปชฺชลิ, เนวาสกฺขิ
เถรํ จาเลตุํ, ตโต อุปาสกวณฺเณนาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิ. "โก เอโส"ติ
วุตฺตา "อหํ ภนฺเต เอตสฺมึ รุกฺเข อธิวตฺถา เทวตา"ติ อโวจ. "ตฺวํ เอเต
วิกาเร อกาสีติ. อาม ภนฺเตติ. กสฺมาติ จ วุตฺตา อาห "ตุมฺหากเมว ภนฺเต
สีลเตเชน ทารกา สกภาเวน สณฺฐาตุํ อสกฺโกนฺตา วิสฺสรมกํสุ, สาหํ ตุเมฺห
ปลาเปตุํ เอวมกาสินฺ"ติ. เถโร อาห "อถ กสฺมา อิธ ภนฺเต มา วสถ, มยฺหํ
อผาสูติ ปฏิกจฺเจว นาโรจเส, ๒- อิทานิ ปน มา กิญฺจิ อวจ, อริยโกฏิยมหาทตฺโต
อมนุสฺสภเยน คโตติ วจนโต ลชฺชามิ, เตนาหํ อิเธว วสิสฺสํ, ตฺวํ ปน
อชฺเชกทิวสํ ยตฺถ กตฺถ กตฺถจิ วสาหี"ติ. เอวํ สีลาทิคุณยุตฺโต ภยเภรวสโห
โหติ. ตสฺมา อีทิสมตฺตานํ อิจฺฉนฺเตนาปิ สีลาทิคุณยุตฺเตเนว ภวิตพฺพนฺติ
ทสฺเสติ.
     สตฺตมวาเร อาภิเจตสิกานนฺติ อภิเจโตติ อภิกฺกนฺตํ วิสุทฺธจิตฺตํ วุจฺจติ,
อธิจิตฺตํ วา, อภิเจตสิ ชาตานิ อาภิเจตสิกานิ, อภิเจโต สนฺนิสฺสิตานีติ วา
อาภิเจตสิกานิ. ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานนฺติ ทิฏฺฐธมฺเม สุขวิหารานํ. ทิฏฺฐธมฺโมติ
ปจฺจกฺโข อตฺตภาโว วุจฺจติ, ตตฺถ สุขวิหารภูตานนฺติ อตฺโถ, รูปาวจรชฺฌานานเมตํ
อธิวจนํ. ตานิ หิ อปฺเปตฺวา นิสินฺนา ฌายิโน อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว
อสงฺกิลิฏฺฐเนกฺขมฺมสุขํ วินฺทนฺติ, ตสฺมา "ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาริโน"ติ วุจฺจนฺติ.
นิกามลาภีติ นิกาเมน ลาภี อตฺตโน อิจฺฉาวเสน ลาภี, อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ สมาปชฺชิตุํ
สมตฺโถติ วุตฺตํ โหติ. อกิจฺฉลาภีติ สุเขเนว ปจฺจนีกธมฺเม วิกฺขมฺภิตฺวา
สมาปชฺชิตุํ สมตฺโถติ วุตฺตํ โหติ. อกสิรลาภีติ อกสิรานํ ลาภี, วิปุลานํ
ยถาปริจฺเฉเทเยว วุฏฺฐาตุํ สมตฺโถติ วุตฺตํ โหติ. เอกจฺโจ หิ ลาภีเยว โหติ,
@เชิงอรรถ:  ม. สนฺธาเรตุํ              ฉ.ม. นาวจาสิ, สี.,อิ. นาโวจาติ
น ปน สกฺโกติ อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ สมาปชฺชิตุํ. เอกจฺโจ สกฺโกติ ตถา สมาปชฺชิตุํ,
ปาริปนฺถิเก ๑- ปน กิจฺเฉน วิกฺขมฺเภติ. เอกจฺโจ ตถา จ สมาปชฺชติ ปาริปนฺถิเก ๑-
จ อกิจฺเฉเนว วิกฺขมฺเภติ. น สกฺโกติ นาฬิกายนฺตํ วิย ยถาปริจฺเฉเทเยว จ
วุฏฺฐาตุํ. โย ปน อิมํ ติวิธํปิ สมฺปทํ อิจฺฉติ, โสปิ สีเลเสฺววสฺส ปริปูริการีติ.
     เอวํ อภิญฺญาปาทเก ฌาเน วุตฺเต กิญฺจาปิ อภิญฺญานํ วาโร อาคโต,
อถ โข นํ ภควา อคฺคเหตฺวาว ยสฺมา น เกวลํ อภิญฺญาปาทกชฺฌานานิ จ
อภิญฺญาโยเยว จ สีลานํ อานิสํโส, อปิจ โข จตฺตาริ อรูปชฺฌานานิ ตโย จ
เหฏฺฐา อริยมคฺคา ตสฺมา ตํ สพฺพํ ปริยาทิยิตฺวา ทสฺเสตุํ อากงฺเขยฺย เจ ฯเปฯ
เย เต สนฺตาติ เอวมาทิมาห.
     ตตฺถ สนฺตาติ องฺคสนฺตตาย เจว อารมฺมณสนฺตตาย จ สนฺตา. วิโมกฺขาติ
ปจฺจนีกธมฺเมหิ วิมุตฺตตฺตา ๒- อารมฺมเณ จ อธิมุตฺตตฺตา. อติกฺกมฺม รูเปติ
รูปาวจรชฺฌาเน อติกฺกมิตฺวา, เย เต วิโมกฺขา อติกฺกมฺม รูเป สนฺตาติ ปทสมฺพนฺโธ,
อิตรถา หิ อติกฺกมฺม รูเป กึ กโรตีติ น ปญฺญาเยยฺยุํ. อารุปฺปาติ อารมฺมณโต
เจว วิปากโต จ รูปวิรหิตา. กาเยน ผุสิตฺวาติ นามกาเยน ผุสิตฺวา ปาปุณิตฺวา,
อธิคนฺตฺวาติ วุตฺตํ โหติ. เสสํ อุตฺตานเมว. อิทํ วุตฺตํ โหติ "โยปิ ภิกฺขุ
อิเม วิโมกฺเข ผุสิตฺวา วิหริตุกาโม, โสปิ สีเลเสฺวว ปริปูริการี อสฺสา"ติ.
     [๖๗] นวมวาเร ติณฺณํ สํโยชนานนฺติ สกฺกายทิฏฺฐิวิกิจฺฉาสีลพฺพตปรามาส-
สงฺขาตานํ ติณฺณํ พนฺธนานํ. ตานิ หิ สํโยเชนฺติ ขนฺธคติภวาทีหิ ขนฺธคติภวาทโย
วา กมฺมผเลน, ๓- ตสฺมา สํโยชนานีติ วุจฺจนฺติ, พนฺธนานีติ อตฺโถ. ปริกฺขยาติ
ปริกฺขเยน. โสตาปนฺโนติ โสตํ อาปนฺโน. โสโตติ จ มคฺคสฺเสตํ อธิวจนํ.
โสตาปนฺโนติ ตํสมงฺคีปุคฺคลสฺส. ๔- ยถาห "โสโต โสโตติ หิทํ สาริปุตฺต วุจฺจติ,
กตโม นุโข สาริปุตฺต โสโตติ, อยเมว หิ ภนฺเต อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค,
เสยฺยถีทํ, สมฺมาทิฏฺฐิ สมฺมาสงฺกปฺโป ฯเปฯ สมฺมาสมาธีติ, โสตาปนฺโน
โสตาปนฺโนติ หิทํ สาริปุตฺต วุจฺจติ. กตโม นุโข สาริปุตฺต โสตาปนฺโนติ. โย
หิ ภนฺเต อิมินา อฏฺฐงฺคิเกน มคฺเคน สมนฺนาคโต, อยํ วุจฺจติ โสตาปนฺโน,
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม., อิ. ปาริพนฺธิเก          สี., อิ. วิมุตฺตา
@ ฉ.ม., อิ. กมฺมํ วา ผเลน, ม. กมฺมผเลน สํโยเชนฺติ ยสฺมา
@ สี., ม. ตงฺขเณ ปุคฺคลสฺส
โสยมายสฺมา เอวํนาโม เอวํโคตฺโต"ติ ๑- อิธ ปน มคฺเคน ผลสฺส นามํ ทินฺนํ,
ตสฺมา ผลฏฺโฐ "โสตาปนฺโน"ติ เวทิตพฺโพ. อวินิปาตธมฺโมติ วินิปาเตตีติ วินิปาโต,
โนสฺส วินิปาโต ธมฺโมติ อวินิปาตธมฺโม, น อตฺตานํ อปาเยสุ วินิปาตนสภาโวติ
วุตฺตํ โหติ. กสฺมา? เย ธมฺมา อปายคมนียา, ๒-  เตสํ ปหีนตฺตา. สมฺโพธิ ปรํ อยนํ
ปรา ๓- คติ อสฺสาติ สมฺโพธิปรายโน, อุปริมคฺคตฺตยํ อวสฺสํ สมฺปาปโกติ อตฺโถ.
กสฺมา? ปฏิลทฺธปฐมมคฺคตฺตา. สีเลเสฺววาติ อีทิโส โหตุกาโมปิ สีเลเสฺววสฺส
ปริปูริการีติ.
     ทสมวาเร ปฐมมคฺเคน ปริกฺขีณานิปิ ตีณิ สํโยชนานิ สกทาคามิมคฺคสฺส
วณฺณภณนตฺถํ วุตฺตานิ. ราคโทสโมหานํ ตนุตฺตาติ เอเตสํ ตนุภาเวน, ตนุกรเณนาติ
วุตฺตํ โหติ. ตตฺถ ทฺวีหิ การเณหิ ตนุตฺตํ เวทิตพฺพํ อธิจฺจุปฺปตฺติยา
จ ปริยุฏฺฐานมนฺทตาย จ. สกทาคามิสฺส หิ วฏฺฏานุสาริมหาชนสฺเสว กิเลสา
อภิณฺหํ น อุปฺปชฺชนฺติ, กทาจิ กรหจิ อุปฺปชฺชนฺติ วิลฬาการา หุตฺวา,
วิรฬวาปิเต เขตฺเต องฺกุรา วิย. อุปฺปชฺชมานาปิ จ วฏฺฏานุสาริโน มหาชนสฺเสว
มทฺทนฺตา ผรนฺตา ฉาเทนฺตา อนฺธการํ กโรนฺตา น อุปฺปชฺชนฺติ, มนฺทมนฺทา
อุปฺปชฺชนฺติ ตนุการา หุตฺวา อพฺภปฏลมิว มกฺขิกา ปตฺตํ วิย จ.
     ตตฺถ เกจิ เถรา ภณนฺติ "สกทาคามิสฺส กิเลสา กิญฺจาปิ จิเรน
อุปฺปชฺชนฺติ, พหลาว อุปฺปชฺชนฺติ, ตถาหิสฺส ปุตฺตา จ ธีตโร จ ทิสฺสนฺตี"ติ,
เอตํ ปน อปฺปมาณํ. ปุตฺตธีตโร หิ องฺคปจฺจงฺคปรามสนมตฺเตนปิ โหนฺตีติ.
ทฺวีหิเยว การเณหิสฺส กิเลสานํ ตนุตฺตํ เวทิตพฺพํ อธิจฺจุปฺปตฺติยา จ
ปริยุฏฺฐานมนฺทตาย จาติ.
     สกทาคามีติ สกึ อาคมนธมฺโม. สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวาติ เอกวารํเยว
อิมํ มนุสฺสโลกํ ปฏิสนฺธิวเสน อาคนฺตฺวา. โยปิ หิ อิธ สกทาคามิมคฺคํ ภาเวตฺวา
อิเธว ปรินิพฺพาติ, โสปิ อิธ น คหิโต. โยปิ อิธ มคฺคํ ภาเวตฺวา เทเวสุ
อุปฺปชฺชิตฺวา ตตฺเถว ปรินิพฺพาติ. โยปิ เทวโลเก มคฺคํ ภาเวตฺวา ตตฺเถว
ปรินิพฺพาติ. โยปิ เทวโลเก มคฺคํ ภาเวตฺวา อิเธว มนุสฺสโลเก นิพฺพตฺติตฺวา
@เชิงอรรถ:  สํ. มหา. ๑๙/๑๐๐๑/๓๐๐ ทุติยสาริปุตฺตสุตฺต   อิ. วินิปาตคมนียา
@ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
ปรินิพฺพาติ. โย ปน อิธ มคฺคํ ภาเวตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺโต, ตตฺถ ยาวตายุกํ
ฐตฺวา ปุน อิเธว อุปฺปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพาติ, อยมิธ คหิโตติ เวทิตพฺโพ.
ทุกฺขสฺสนฺตํ กเรยฺยนฺติ วฏฺฏทุกฺขสฺส ปริจฺเฉทํ กเรยฺยํ. สีเลเสฺววาติ อีทิโส
โหตุกาโมปิ สีเลเสฺววสฺส ปริปูริการีติ.
     เอกาทสมวาเร ปญฺจนฺนนฺติ คณนปริจฺเฉโท. โอรมฺภาคิยานนฺติ โอรํ
วุจฺจติ เหฏฺฐา, เหฏฺฐา ภาคิยานนฺติ อตฺโถ, กามาวจรโลเก อุปฺปตฺติปจฺจยานนฺติ
อธิปฺปาโย. สํโยชนานนฺติ พนฺธนานํ, ตานิ กามราคพฺยาปาทสํโยชเนหิ สทฺธึ
ปุพฺเพ วุตฺตสํโยชนาเนว เวทิตพฺพานิ. ยสฺส หิ เอตานิ อปฺปหีนานิ, โส
กิญฺจาปิ ภวคฺเค อุปฺปนฺโน โหติ, อถโข อายุปริกฺขยา กามาวจเร นิพฺพตฺตติเยว,
คิลิตพลิสมจฺฉูปโม จายํ ๑- ปุคฺคโล ทีฆสุตฺตเกน ปาเท พนฺธวิหงฺคูปโม จาติ
เวทิตพฺโพ. ปุพฺเพ วุตฺตานํปิ เจตฺถ วจนํ วณฺณภณนตฺถเมวาติ เวทิตพฺพํ.
โอปปาติโกติ เสสโยนิปฏิกฺเขปวจนเมตํ. ตตฺถ ปรินิพฺพายีติ ตตฺเถว พฺรหฺมโลเก
ปรินิพฺพายี. อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกาติ ตโต พฺรหฺมโลกา ปฏิสนฺธิวเสน ปุน
อนาวตฺติสภาโว. สีเลเสฺววาติ อีทิโส โหตุกาโมปิ สีเลเสฺววสฺส ปริปูริการีติ.
     [๖๘] เอวํ อนาคามิมคฺเค วุตฺเต กิญฺจาปิ จตุตฺถมคฺคสฺส วาโร อาคโต,
อถ โข นํ ภควา อคฺคเหตฺวาว ยสฺมา น เกวลํ อาสวกฺขยาภิญฺญา เอว
สีลานํ อานิสํโส, อปิจ โข โลกิยปญฺจาภิญฺญาโยปิ, ตสฺมา ตาปิ ทสฺเสตุํ
ยสฺมา จ อาสวกฺขเย กถิเต เทสนา นิฏฺฐิตา โหติ, เอวํ จ สติ อิเมสํ
คุณานํ อกถิตตฺตา อยํ กถา มุณฺฑาภิญฺญากถา นาม ภเวยฺย. ตสฺมา จ
อภิญฺญาปาริปูรึ กตฺวา ทสฺเสตุํปิ ยสฺมา จ อนาคามิมคฺเค ฐิตสฺส สุเขน
อิทฺธิวิกุพฺพนา อิชฺฌติ สมาธิปริปนฺถานํ กามราคพฺยาปาทานํ สมูหตตฺตา, อนาคามี
หิ สีเลสุ จ สมาธิสฺมึ จ ปริปูริการี, ตสฺมา ยุตฺตฏฺฐาเนเยว โลกิยาภิญฺญาโย
ทสฺเสตุํปิ "อากงฺเขยฺย เจ ฯเปฯ อเนกวิหิตนฺ"ติ เอวมาทิมาหาติ อสฺส อนุสนฺธิ.
     ตตฺถ "อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธนฺ"ติอาทินา นเยน อาคตานํ ปญฺจนฺนํปิ
โลกิยาภิญฺญานํ ปาลิวณฺณนา สทฺธึ ภาวนานเยน วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สฺวายํ, สี. หยํ
     [๖๙] ฉฏฺฐาภิญฺญาย อาสวานํ ขยาติ อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลสานํ
ขยา. อนาสวนฺติ อาสววิรหิตํ. เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตินฺติ เอตฺถ เจโตวจเนน
อรหตฺตผลสมฺปยุตฺโต สมาธิ, ปญฺญาวจเนน ตํสมฺปยุตฺตา ปญฺญา จ วุตฺตา.
ตตฺถ จ สมาธิ ราคโต วิมุตฺตตฺตา เจโตวิมุตฺติ, ปญฺญา อวิชฺชาย วิมุตฺตตฺตา
ปญฺญาวิมุตฺตีติ เวทิตพฺพา. วุตฺตํ เจตํ ภควตา "โย หิสฺส ภิกฺขเว สมาธิ,
ตทสฺส สมาธินฺทฺริยํ, ยา หิสฺส ภิกฺขเว ปญฺญา, ตทสฺส ปญฺญินฺทฺริยํ, อิติ
โข ภิกฺขเว ราควิราคา เจโตวิมุตฺติ, อวิชฺชาวิราคา ปญฺญาวิมุตฺตี"ติ, อปิ เจตฺถ
สมถผลํ เจโตวิมุตฺติ, วิปสฺสนาผลํ ปญฺญาวิมุตฺตีติ เวทิตพฺพา.
     ทิฏฺเฐว ธมฺเมติ อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว. สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวาติ
อตฺตนาเยว ปญฺญาย ปจฺจกฺขํ กตฺวา, อปรปฺปจฺจเยน ญตฺวาติ อตฺโถ. อุปสมฺปชฺช
วิหเรยฺยนฺติ ปาปุณิตฺวา สมฺปาเทตฺวา วิหเรยฺยํ. สีเลเสฺววาติ เอวํ สพฺพาสเว
นิฏฺฐงฺคเมตฺวาว ๑- เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ อธิคนฺตุกาโมปิ สีเลเสฺววสฺส
ปริปูริการีติ.
     เอวํ ภควา สีลานิสํสกถํ ยาว อรหตฺตา กเถตฺวา อิทานิ สพฺพํปิ ตํ
สีลานิสํสํ สมฺปิณฺฑิตฺวา ทสฺเสนฺโต นิคมนํ อาห "สมฺปนฺนสีลา ภิกฺขเว ฯเปฯ
อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺ"ติ. ตสฺสายํ สงฺเขปตฺโถ, "สมฺปนฺสีลา ภิกฺขเว วิหรถ
ฯเปฯ สิกฺขาปเทสู"ติ อิติ ยํ ตํ มยา ปุพฺเพ เอวํ วุตฺตํ เอตํ สพฺพํปิ
สมฺปนฺนสีโล ภิกฺขุ สพฺรหฺมจารีนํ ปิโย โหติ มนาโป, ครุ ภาวนีโย ปจฺจยานํ
ลาภี, ปจฺจยทายกานํ มหปฺผลกโร, ปุพฺพญาตีนํ อนุสฺสรณเจตนาย ผลมหตฺตกโร,
อรติรติสโห, ภยเภรวสโห, รูปาวจรชฺฌานานํ อรูปาวจรชฺฌานานํ จ ลาภี,
เหฏฺฐิมานิ ตีณิ สามญฺญผลานิ ปญฺจโลกิยาภิญฺญา อาสวกฺขยญาณนฺติ อิเม จ
คุเณ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ๒- โหติ, อิทํ ปฏิจฺจ อิทํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ.
อิทมโวจ ภควา, อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ.
                    ปปญฺจสูทนียา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                     อากงฺเขยฺยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           -----------
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. นิทฺธุนิตฺวา          ฉ.ม., อิ. สจฺฉิกตฺตา


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้า ๑๖๖-๑๗๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=7&A=4236&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=4236&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=73              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=1024              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=1159              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=1159              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]