ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๗ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๑)

หน้าที่ ๒๐๙.

๙. สมฺมาทิฏฺฐิสุตฺตวณฺณนา [๘๙] เอวมฺเม สุตนฺติ สมฺมาทิฏฺฐิสุตฺตํ. ตตฺถ "สมฺมาทิฏฺฐิ สมฺมาทิฏฺฐีติ อาวุโส วุจฺจติ, กิตฺตาวตา นุโข อาวุโส"ติ วา "กตมํ ปนาวุโส อกุสลนฺ"ติ วา เอวํ ยตฺตกา เถเรน ปุจฺฉา วุตฺตา, สพฺพา กเถตุกมฺยตาปุจฺฉา เอว. ตตฺถ ยสฺมา ชานนฺตาปิ สมฺมาทิฏฺฐีติ วทนฺติ อชานนฺตาปิ พาหิรกาปิ สาสนิกาปิ อนุสฺสวาทิวเสนาปิ อตฺตปจฺจกฺเขนปิ, ตสฺมา ตํ พหุวจนํ อุปาทาย ทฺวิกฺขตฺตุํ อามสนฺโต "สมฺมาทิฏฺฐิ สมฺมาทิฏฺฐีติ อาวุโส วุจฺจตี"ติ อาห. อยญฺหิ เอตฺถ อธิปฺปาโย, อปเรหิปิ สมฺมาทิฏฺฐีติ วุจฺจติ, อถาปเรหิปิ สมฺมาทิฏฺฐีติ วุจฺจติ, สฺวายํ เอวํ วุจฺจมาโน อตฺถญฺจ ลกฺขณญฺจ อุปาทาย กิตฺตาวตา นุโข อาวุโส อริยสาวโก สมฺมาทิฏฺฐิ โหตีติ. ตตฺถ สมฺมาทิฏฺฐีติ โสภนาย ปสฏฺฐาย จ ทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต. ยทา ปน ธมฺเมเยว อยํ สมฺมาทิฏฺฐิสทฺโท วตฺตติ, ตทาสฺส โสภณา ปสฏฺฐา จ ทิฏฺฐิ สมฺมาทิฏฐีติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ. สา จายํ สมฺมาทิฏฺฐิ ทุวิธา โหติ โลกิยา โลกุตฺตราติ. ตตฺถ กมฺมสฺสกตาญาณํ สจฺจานุโลมิกญาณญฺจ โลกิยา สมฺมาทิฏฺฐิ, สงฺเขปโต วา สพฺพาปิ สาสวา ปญฺญา. อริยมคฺคผลสมฺปยุตฺตา ปญฺญา โลกุตฺตรา สมฺมาทิฏฺฐิ. สมฺมาทิฏฺฐิปุคฺคโล ปน ติวิโธ โหติ ปุถุชฺชโน เสกฺโข อเสกฺโข จ. ตตฺถ ปุถุชฺชโน ทุวิโธ โหติ พาหิรโก สาสนิโก ๑- จ. ตตฺถ พาหิรโก กมฺมวาที กมฺมสฺสกตาทิฏฺฐิยา สมฺมาทิฏฺฐิ โหติ, โน สจฺจานุโลมิกาย อตฺตทิฏฺฐิปรามาสกตฺตา. สาสนิโก ทวีหิปิ. เสกฺโข นิยตาย สมฺมาทิฏฺฐิยา สมฺมาทิฏฺฐิ. อเสกฺโข อเสกฺขาย. อิธ ปน นียตาย นิยฺยานิกาย โลกุตฺตรกุสลสมฺมาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต "สมฺมาทิฏฺฐี"ติ อธิปฺเปโต. เตเนวาห "อุชุคตาสฺส ทิฏฺฐิธมฺเม อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต อาคโต อิมํ สทฺธมฺมนฺ"ติ, โลกุตฺตรกุสลสมฺมาทิฏฺฐิเยว หิ อนฺตทฺวยมนุปคมฺม อุชุภาเวน คตตฺตา, กายวงฺกาทีนิ จ สพฺพวงฺกานิ สมุจฺฉินฺทิตฺวา คตตฺตา อุชุคตา โหติ, ตาเยว จ ทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต นวปฺปกาเรปิ โลกุตฺตรธมฺเม อเวจฺจปฺปสาเทน อจลปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ, สพฺพทิฏฺฐิคหณานิ จ วินิพฺเพเธนฺโต สพฺพกิเลเส ปชหนฺโต @เชิงอรรถ: อิ. สาสนิโกติ ฉ.ม., อิ. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๐.

ชาติสํสารา นิกฺขมนฺโต ปฏิปตฺตึ ปรินิฏฺฐเปนฺโต อริเยน มคฺเคน อาคโต อิมํ สมฺพุทฺธปฺปเวทิตํ อมโตคธํ นิพฺพานสงฺขาตํ สทฺธมฺมนฺติ วุจฺจติ. ยโต โขติ กาลปริจฺเฉทวจนเมตํ, ยสฺมึ กาเลติ วุตฺตํ โหติ. อกุสลญฺจ ปชานาตีติ ทสากุสลกมฺมปถสงฺขาตํ อกุสลญฺจ ปชานาติ, นิโรธารมฺมณาย ปชานนาย กิจฺจวเสน "อิทํ ทุกฺขนฺ"ติ ปฏิวิชฺฌนฺโต อกุสลญฺจ ปชานาติ. อกุสลมูลญฺจ ปชานาตีติ ตสฺส มูลปจฺจยภูตํ อกุสลมูลญฺจ ปชานาติ เตเนว ปกาเรน "อยํ ทุกฺขสมุทโย"ติ ปฏิวิชฺฌนฺโต. เอส นโย กุสลญฺจ กุสลมูลญฺจาติ เอตฺถาปิ. ยถา เจตฺถ, เอวํ อิโต ปเรสุ สพฺพวาเรสุ กิจฺจวเสเนว วตฺถุปชานนา เวทิตพฺพา. เอตฺตาวตาปีติ เอตฺตเกน อิมินา อกุสลาทิปชานเนนาปิ. สมฺมาทิฏฺฐิ โหตีติ วุตฺตปฺปการาย โลกุตฺตรสมฺมาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต โหติ. อุชุคตาสฺส ฯเปฯ อาคโต อิมํ สทฺธมฺมนฺติ เอตฺตาวตา สงฺขิตฺตเทสนา นิฏฺฐิตา โหติ. เทสนาเยว เจสา สงฺขิตฺตา, เตสํ ปน ภิกฺขูนํ วิตฺถารวเสเนว สมฺมามนสิการปฏิเวโธ เวทิตพฺโพ. ทุติยวาเร ปน เทสนาปิ วิตฺถาเรน มนสิการปฏิเวโธปิ วิตฺถาเรเนว ปวตฺโตติ ๑- เวทิตพฺโพ. ตตฺถ "สงฺขิตฺตเทสนาย เทฺว เหฏฺฐิมมคฺคา, วิตฺถารเทสนาย เทฺว อุปริมมคฺคา กถิตา"ติ ภิกฺขู อาหํสุ. วิตฺถารเทสนาวสาเน "สพฺพโส ราคานุสยํ ปหานายา"ติอาทิวจนํ สมฺปสฺสมานา. เถโร ปนาห "สงฺขิตฺตเทสนายปิ จตฺตาโร มคฺคา ราสิโต กถิตา, วิตฺถารเทสนายปี"ติ. ยา จายํ อิธ สงฺขิตฺตวิตฺถารเทสนา สุวิจารณา อาวีกตา, สา สพฺพวาเรสุ อิธ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา. อปุพฺพานุตฺตานปทวณฺณนามตฺตเมว หิ อิโต ปรํ กริสฺสาม. อกุสลกมฺมปถวณฺณนา ตตฺถ ปฐมวารสฺส ตาว วิตฺถารเทสนายํ "ปาณาติปาโต โข อาวุโส อกุสลนฺ"ติอาทีสุ อโกสลฺลปฺปวตฺติยา อกุสลํ เวทิตพฺพํ, ปรโต วตฺตพฺพกุสลปฏิปกฺขโต วา. ตํ ลกฺขณโต สาวชฺชทุกฺขวิปากํ สงฺกิลิฏฺฐํ วา. อยํ ตาเวตฺถ สาธารณปทวณฺณนา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วุตฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๑.

อสาธารเณสุ ปน ปาณสฺส อติปาโต ปาณาติปาโต, ปาณวโธ ปาณฆาโตติ วุตฺตํ โหติ. ปาโณติ เจตฺถ โวหารโต สตฺโต, ปรมตฺถโต ชีวิตินฺทฺริยํ. ตสฺมึ ปน ปาเณ ปาณสญฺญิโน ชีวิตินฺทฺริยุปจฺเฉทกอุปกฺกมสมุฏฺฐาปิกา กายวจีทฺวารานํ อญฺญตรทฺวารปฺปวตฺตา วธกเจตนา ปาณาติปาโต. โส คุณวิรหิเตสุ ติรจฺฉานคตาทีสุ ปาเณสุ ขุทฺทเก ปาเณ อปฺปสาวชฺโช, มหาสรีเร มหาสาวชฺโช. กสฺมา? ปโยคมหนฺตตาย. ปโยคสมตฺเตปิ วตฺถุมหนฺตตาย. คุณวนฺเตสุ มนุสฺสาทีสุ อปฺปคุเณ ปาเณ อปฺปสาวชฺโช, มหาคุเณ มหาสาวชฺโช. สรีรคุณานํ ปน สมภาเว สติ กิเลสานํ อุปกฺกมานํ จ มุทุตาย อปฺปสาวชฺโช, ติพฺพตาย มหาสาวชฺโชติ เวทิตพฺโพ. ตสฺส ปญฺจ สมฺภารา โหนฺติ ปาโณ, ปาณสญฺญิตา, วธกจิตฺตํ, อุปกฺกโม, เตน มรณนฺติ. ฉปฺปโยคา, สาหตฺถิโก, อาณตฺติโก, นิสฺสคฺคิโย, ถาวโร, วิชฺชามโย, อิทฺธิมโยติ. อิมสฺมึ ปเนตฺถ วิตฺถาริยมาเน อติปปญฺโจ โหติ, ตสฺมา นํ น วิตฺถารยาม, อญฺญญฺจ เอวรูปํ. อตฺถิเกหิ ปน สมนฺตปาสาทิกํ วินยฏฺฐกถํ ๑- โอโลเกตฺวา คเหตพฺโพ. ๒- อทินฺนสฺส อาทานํ อทินฺนาทานํ, ปรสฺส หรณํ เถยฺยํ, โจริกาติ วุตฺตํ โหติ. ตตฺถ อทินฺนนฺติ ปรปริคฺคหิตํ, ยตฺถ ปโร ยถากามการิตํ อาปชฺชนฺโต อทณฺฑารโห อนุปวชฺโช จ โหติ. ตสฺมึ ปน ปรปริคฺคหิเต ปรปริคฺคหิตสญฺญิโน ตทาทายกอุปกฺกมสมุฏฺฐาปิกา เถยฺยเจตนา อทินฺนาทานํ, ตํ หีเน ปรสนฺตเก อปฺปสาวชฺชํ, ปณีเต มหาสาวชฺชํ. กสฺมา? วตฺถุปณีตตาย. วตฺถุสมตฺเต สติ คุณาธิกานํ สนฺตเก วตฺถุสฺมึ มหาสาวชฺชํ. ตํ ตํ คุณาธิกํ อุปาทาย ตโต ตโต หีนคุณสฺส สนฺตเก วตฺถุสฺมึ อปฺปสาวชฺชํ. ตสฺส ปญฺจ สมฺภารา โหนฺติ ปรปริคฺคหิตํ, ปรปริคฺคหิตสญฺญิตา, เถยฺยจิตฺตํ, อุปกฺกโม, เตน หรณนฺติ. ฉปฺปโยคา สาหตฺถิกาทโย ว. เต จ โข ยถานุรูปํ เถยฺยาวหาโร, ปสยฺหาวหาโร, ปฏิจฺฉนฺนาวหาโร, ปริกปฺปาวหาโร, กุสาวหาโรติ อิเมสํ อวหารานํ วเสน ปวตฺตาติ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน สมนฺตปาสาทิกายํ ๓- วุตฺโต. @เชิงอรรถ: สมนฺตปสาทิกา ๑/๕๓๖ ตติยปาราชิกวณฺณนา ฉ.ม. คเหตพฺพา @ สมนฺตปสาทิกา ๑/๓๖๕-๖ ทุติยปาราชิกวณฺณนา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๒.

กาเมสุ มิจฺฉาจาโรติ เอตฺถ ปน กาเมสูติ เมถุนสมาจาเรสุ. มิจฺฉาจาโรติ เอกนฺตนินฺทิโต ลามกาจาโร. ลกฺขณโต ปน อสทฺธมฺมาธิปฺปาเยน กายทฺวารปฺปวตฺตา อคมนียฏฺฐานวีติกฺกมเจตนา กาเมสุ มิจฺฉาจาโร. ตตฺถ อคมนียฏฺฐานํ นาม ปุริสานํ ตาว มาตุรกฺขิตา ปิตุรกฺขิตา มาตาปิตุรกฺขิตา ภาตุรกฺขิตา ภคินิรกฺขิตา ญาติรกฺขิตา โคตฺตรกฺขิตา ธมฺมรกฺขิตา สารกฺขา สปริทณฺฑาติ มาตุรกฺขิตาทโย ทส, ธนกฺกีตา ฉนฺทวาสินี โภควาสินี ปฏวาสินี โอทปตฺตกินี โอภตจุมฺพฏา ทาสี จ ภริยา จ กมฺมการี จ ภริยา จ ธชาหตา มุหุตฺติกาติ เอตา จ ธนกฺกีตาทโย ทสาติ วีสติ อิตฺถิโย. อิตฺถีสุ ปน ทฺวินฺนํ สารกฺขาสปริทณฺฑานํ ทสนฺนญฺจ ธนกฺกีตาทีนนฺติ ทฺวาทสนฺนํ อิตฺถีนํ อญฺเญ ปุริสา, อิทํ อคมนียฏฺฐานํ นาม. โส ปเนส มิจฺฉาจาโร สีลาทิคุณรหิเต อคมนียฏฺฐาเน อปฺปสาวชฺโช, สีลาทิคุณสมฺปนฺเน มหาสาวชฺโช. ตสฺส จตฺตาโร สมฺภารา อคมนียวตฺถุ, ตสฺมึ เสวนจิตฺตํ, เสวนปฺปโยโค, มคฺเคน มคฺคปฏิปตฺติอธิวาสนนฺติ. เอโก ปโยโค สาหตฺถิโก เอว. มุสาติ วิสํวาทนปุเรกฺขารสฺส อตฺถภญฺชโก กายปฺปโยโค วา วจีปโยโค วา. วิสํวาทนาธิปฺปาเยน ปรสฺส วิสํวาทกสฺส กายวจีปโยคสมุฏฺฐาปิกา เจตนา มุสาวาโท. อปโร นโย มุสาติ อภูตํ อตจฺฉํ วตฺถุ. วาโทติ ตสฺส ภูตโต ตจฺฉโต วิญฺญาปนํ. ลกฺขณโต ปน อตถํ วตฺถุํ ตถโต ปรํ วิญฺญาเปตุกามสฺส ตถาวิญฺญตฺติสมุฏฺฐาปิกา เจตนา มุสาวาโท. โส ยมตฺถํ ภญฺชติ, ตสฺส อปฺปตาย อปฺปสาวชฺโช, มหนฺตตาย มหาสาวชฺโช. อปิจ คหฏฺฐานํ อตฺตโน สนฺตกํ อทาตุกามตาย นตฺถีติ อาทินยปฺปวตฺโต อปฺปสาวชฺโช, สกฺขินา หุตฺวา อตฺถภญฺชนตฺถํ วุตฺโต มหาสาวชฺโช. ปพฺพชิตานํ อปฺปกมฺปิ เตลํ วา สปฺปึ วา ลภิตฺวา หสาธิปฺปาเยน "อชฺช คาเม เตลํ นที มญฺเญ สนฺทตี"ติ ปูรณกถานเยน ปวตฺโต อปฺปสาวชฺโช, อทิฏฺฐํเยว ปน ทิฏฺฐนฺติอาทินา นเยน วทนฺตานํ มหาสาวชฺโช. ตสฺส จตฺตาโร สมฺภารา โหนฺติ อตฺถํ วตฺถุ, วิสํวาทนจิตฺตํ, ตชฺโช วายาโม, ปรสฺส ตทตฺถวิชานนฺติ. เอโก ปโยโค สาหตฺถิโกว. โส กาเยน วา กายปฏิพทฺเธน วา วาจาย วา ปรวิสํวาทกกิริยากรโณ ๑- ทฏฺฐพฺโพ. ตาย เจ @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. วิสํวาทกกิริยากรเณ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๓.

กิริยาย ปโร ตมตฺถํ ชานาติ, อยํ กิริยาสมุฏฺฐาปิกเจตนากฺขเณเยว มุสาวาทกมฺมุนา พชฺฌติ. ปิสุณา วาจาติอาทีสุ ยาย วาจาย ยสฺส ตํ วาจํ ภาสติ, ตสฺส หทเย อตฺตโน ปิยภาวํ ปรสฺส จ สุญฺญภาวํ กโรติ, สา ปิสุณา วาจา. ยาย ปน อตฺตานํปิ ปรํปิ ผรุสํ กโรติ, ยา วาจา สยํปิ ผรุสา เนว กณฺณสุขา วา น หทยสุขา วา, อยํ ผรุสา วาจา. เยน สมฺผํ ปลปติ นิรตฺถกํ, โส สมฺผปฺปลาโป. เตสํ มูลภูตา เจตนาปิ ปิสุณาวาจาทินามเมว ลภติ, สา เอว จ อิธ อธิปฺเปตาติ. ตตฺถ สงฺกิลิฏฺฐจิตฺตสฺส ปเรสํ วา เภทาย อตฺตปิยกมฺยตาย วา กายวจีปโยคสมุฏฺฐาปิกา เจตนา ปิสุณา วาจา. สา ยสฺส เภทํ กโรติ, ตสฺส อปฺปคุณตาย อปฺปสาวชฺชา, มหาคุณตาย มหาสาวชฺชา. ตสฺสา จตฺตาโร สมฺภารา ภินฺทิตพฺโพ ปโร, "อิติ อิเม นานา ภวิสฺสนฺติ วินา ภวิสฺสนฺตี"ติ เภทปุเรกฺขารตา วา, "อิติ อหํ ปิโย ภวิสฺสามิ วิสฺสาสิโก"ติ ปิยกมฺยตา วา, ตชฺโช วายาโม, ตสฺส ตทตฺถวิชานนนฺติ. ปรสฺส มมฺมจฺเฉทกกายวจีปโยคสมุฏฺฐาปิกา เอกนฺตผรุสเจตนา ผรุสา วาจา. ตสฺสา อาวีภาวตฺถมิทํ วตฺถุ:- เอโก กิร ทารโก มาตุวจนํ อนาทิยิตฺวา อรญฺญํ คจฺฉติ, ตํ มาตา นิวตฺเตตุํ อสกฺโกนฺตี "จณฺฑา ตํ มหิสี อนุพนฺธตู"ติ อกฺโกสิ. อถสฺส ตเถว อรญฺเญ มหิสี อุฏฺฐาสิ, ทารโก "ยํ มม มาตา มุเขน กเถสิ ตํ มา โหตุ, ยํ จิตฺเตน จินฺเตสิ ตํ โหตู"ติ สจฺจกิริยํ อกาสิ. มหิสี ตตฺเถว พทฺธา วิย อฏฺฐาสิ, เอวํ มมฺมจฺเฉทโกปิ วจีปโยโค ๑- จิตฺตสณฺหตาย ผรุสวาจา น โหติ. มาตาปิตโร หิ กทาจิ ปุตฺตเก เอวํปิ วทนฺติ "โจรา โว ๒- ขณฺฑาขณฺฑิกํ กโรนฺตู"ติ, อุปฺปลปตฺตํปิ จ เนสํ อุปริ ปตนฺตํ ๓- เนว อิจฺฉนฺติ. อาจาริยูปชฺฌายา จ กทาจิ นิสฺสิตเก เอวํ วทนฺติ "กึ อิเม อหิริกา อโนตฺตปฺปิโน วทนฺติ ๔- นิทฺธมถ เน"ติ. อถ จ เนสํ อาคมาธิคมสมฺปตฺตึ อิจฺฉนฺติ. ยถา จ จิตฺตสณฺหตาย @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. ปโยโค ม. เต ม. ปตนํ @ ฉ.ม. จรนฺติ, อิ. อโนตฺตปฺปิโนติ วทนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๔.

ผรุสวาจา น โหติ, เอวํ วจนสณฺหตาย อผรุสวาจาปิ น โหติ. น หิ มาราเปตุกามสฺส "อิมํ สุขํ สยาเปถา"ติ วจนํ อผรุสวาจา โหติ. จิตฺตผรุสตาย ปเนสา ผรุสวาจาว. สา ยํ สนฺธาย ปวตฺติตา, ตสฺส อปฺปคุณตาย อปฺปสาวชฺชา, มหาคุณตาย มหาสาวชฺชา. ตสฺสา ตโย สมฺภารา อกฺโกสิตพฺโพ ปโร, กุปิตจิตฺตํ, อกฺโกสนาติ. อนตฺถวิญฺญาปกกายวจีปโยคสมุฏฺฐาปิกา อกุสลสญฺเจตนา สมฺผปฺปลาโป. โส อาเสวนมนฺทตาย อปฺปสาวชฺโช, อาเสวนมหนฺตตาย มหาสาวชฺโช. ตสฺส เทฺว สมฺภารา ภารตยุทฺธสีตาหรณาทินิรตฺถกกถาปุเรกฺขารตา, ตถารูปีกถากถนนฺติ. อภิชฺฌายตีติ อภิชฺฌา, ปรภณฺฑาภิมุขี หุตฺวา ตนฺนินฺนตาย ปวตฺตตีติ อตฺโถ. สา "อโห วต อิทํ มมสฺสา"ติ เอวํ ปรภณฺฑาภิชฺฌายนลกฺขณา. อทินฺนาทานํ วิย อปฺปสาวชฺชา มหาสาวชฺชา จ. ตสฺสา เทฺว สมฺภารา ปรภณฺฑํ, อตฺตโน ปริณามนญฺจ. ปรภณฺฑวตฺถุเก หิ โลเภ อุปฺปนฺเนปิ น ตาว กมฺมปถเภโท โหติ, ยาว "อโห วเตตํ ๑- มมสฺสา"ติ อตฺตโน น ปริณาเมติ. หิตสุขํ พฺยาปาทยตีติ พฺยาปาโท. โส ปรวินาสาย มโนปโทสลกฺขโณ, ผรุสวาจา วิย อปฺปสาวชฺโช มหาสาวชฺโช จ. ตสฺส เทฺว สมฺภารา ปรสตฺโต จ, ตสฺส จ วินาสจินฺตา. ปรสตฺตวตฺถุเก หิ โกเธ อุปฺปนฺเนปิ น ตาว กมฺมปถเภโท โหติ, ยาว "อโห วตายํ อุจฺฉิชฺเชยฺย วินสฺเสยฺยา"ติ ตสฺส วินาสํ น จินฺเตติ. ยถาภุจฺจคหณาภาเวน มิจฺฉา ปสฺสตีติ มิจฺฉาทิฏฺฐิ. สา "นตฺถิ ทินฺนนฺ"ติอาทินา นเยน วิปรีตทสฺสนลกฺขณา. สมฺผปฺปลาโป วิย อปฺปสาวชฺชา มหาสาวชฺชา จ. อปิจ อนิยตา อปฺปสาวชฺชา, นิยตา มหาสาวชฺชา. ตสฺสา เทฺว สมฺภารา วตฺถุโน จ คหิตาการวิปรีตตา, ยถา จ ตํ คณฺหาติ, ตถาภาเวน ตสฺสุปฏฺฐานนฺติ. อิเมสํ ปน ทสนฺนํ อกุสลกมฺมปถานํ ธมฺมโต โกฏฺฐาสโต อารมฺมณโต เวทนาโต มูลโตติ ปญฺจหากาเรหิ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. วตีทํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๕.

ตตฺถ ธมฺมโตติ เอเตสุ หิ ปฏิปาฏิยา สตฺต เจตนาธมฺมาว โหนฺติ, อภิชฺฌาทโย ตโย เจตนาสมฺปยุตฺตา. โกฏฺฐาสโตติ ปฏิปาฏิยา สตฺต, มิจฺฉาทิฏฺฐิ จาติ อิเม อฏฺฐ กมฺมปถา เอว โหนฺติ, โน มูลานิ. อภิชฺฌาพฺยาปาทา กมฺมปถา เจว มูลานิ จ. อภิชฺฌา หิ มูลํ ปตฺวา โลโภ อกุสลมูลํ โหติ. พฺยาปาโท โทโส อกุสลมูลํ. อารมฺมณโตติ ปาณาติปาโต ชีวิตินฺทฺริยารมฺมณโต สงฺขารารมฺมโณ โหติ. อทินฺนาทานํ สตฺตารมฺมณํ วา สงฺขารารมฺมณํ วา. มิจฺฉาจาโร โผฏฺฐพฺพวเสน สงฺขารารมฺมโณ. สตฺตารมฺมโณติปิ เอเก. มุสาวาโท สตฺตารมฺมโณ วา สงฺขารารมฺมโณ วา. ตถา ปิสุณาวาจา. ผรุสวาจา สตฺตารมฺมณาว. สมฺผปฺปลาโป ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตวเสน สตฺตารมฺมโณ วา สงฺขารารมฺมโณ วา, ตถา อภิชฺฌา. พฺยาปาโท สตฺตารมฺมโณว. มิจฺฉาทิฏฺฐิ เตภูมิกธมฺมวเสน สงฺขารารมฺมณา. เวทนาโตติ ปาณาติปาโต ทุกฺขเวทโน โหติ. กิญฺจาปิ หิ ราชาโน โจรํ ทิสฺวา หสมานาปิ "คจฺฉถ นํ ฆาเตถา"ติ วทนฺติ. สนฺนิฏฺฐาปกเจตนา ปน เนสํ ทุกฺขสมฺปยุตฺตาว โหติ. อทินฺนาทานํ ติเวทนํ. มิจฺฉาจาโร สุขมชฺฌตฺตวเสน ทฺวิเวทโน, สนฺนิฏฺฐาปกจิตฺเต ปน มชฺฌตฺตเวทโน น โหติ. มุสาวาโท ติเวทโน, ตถา ปิสุณาวาจา. ผรุสวาจา ทุกฺขเวทนาว. สมฺผปฺปลาโป ติเวทโน. อภิชฺฌา สุขมชฺฌตฺตวเสน ทฺวิเวทนา, ตถา มิจฺฉาทิฏฺฐิ. พฺยาปาโท ทุกฺขเวทโน. มูลโตติ ปาณาติปาโต โทสโมหวเสน ทฺวิมูลโก โหติ. อทินฺนาทานํ โทสโมหวเสน วา โลภโมหวเสน วา. มิจฺฉาจาโร โลภโมหวเสน. มุสาวาโท โทสโมหวเสน วา โลภโมหวเสน วา, ตถา ปิสุณาวาจา สมฺผปฺปลาโป จ. ผรุสวาจา โทสโมหวเสน. อภิชฺฌา โมหวเสน เอกมูลา, ตถา พฺยาปาโท. มิจฺฉาทิฏฺฐิ โลภโมหวเสน ทฺวิมูลาติ. โลโภ อกุสลมูลนฺติอาทีสุ ลุพฺภตีติ โลโภ. ทุสฺสตีติ โทโส. มุยฺหตีติ โมโห. เตสุ โลโภ สยํ จ อกุสโล สาวชฺชทุกฺขวิปากฏฺเฐน, อิเมสํ จ ปาณาติปาตาทีนํ อกุสลานํ เกสญฺจิ สมฺปยุตฺตสภาวกฏฺเฐน ๑- เกสญฺจิ อุปนิสฺสยปจฺจยฏฺเฐน มูลนฺติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สมฺปยุตฺตปฺปภาวฏฺเฐน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๖.

อกุสลมูลํ. วุตฺตมฺปิ เจตํ "รตฺโต โข อาวุโส ราเคน อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต ปาณํปิ หนตี"ติอาทิ. โทสโมหานํ อกุสลมูลภาเวปิ เอเสว นโย. กุสลกมฺมปถวณฺณนา ปาณาติปาตา เวรมณี กุสลนฺติอาทีสุ ปาณาติปาตาทโย วุตฺตตฺถาเยว. เวรํ มณตีติ เวรมณี, เวรํ ปชหตีติ อตฺโถ. วิรมติ วา เอตาย ๑- การณภูตาย เวรมฺหา ปุคฺคโลติ วิการสฺส เวการํ กตฺวาปิ ๑- เวรมณี. อยํ ตาเวตฺถ พฺยญฺชนโต วณฺณนา. อตฺถโต ปน เวรมณีติ กุสลจิตฺตสมฺปยุตฺตา วิรติ. ยา "ปาณาติปาตา วิรมนฺตสฺส ยา ตสฺมึ สมเย ปาณาติปาตา อารติ วิรตี"ติ เอวํ วุตฺตา กุสลจิตฺตสมฺปยุตฺตา วิรติ, สา เภทโต ติวิธา โหติ สมฺปตฺตวิรติ สมาทานวิรติ สมุจฺเฉทวิรตีติ. ตตฺถ อสมาทินฺนสิกฺขาปทานํ อตฺตโน ชาติวยพาหุสจฺจาทีนิ ปจฺจเวกฺขิตฺวา "อยุตฺตํ อมฺหากํ เอวรูปํ ๒- กาตุนฺ"ติ สมฺปตฺตวตฺถุํ อวีติกฺกมนฺตานํ อุปฺปชฺชมานา วิรติ สมฺปตฺตวิรตีติ เวทิตพฺพา สีหลทีเป จกฺกนอุปาสกสฺส วิย. ตสฺส กิร ทหรกาเลเยว มาตุยา โรโค อุปฺปชฺชิ. เวชฺเชน จ "อลฺลสสมํสํ ลทฺธุํ วฏฺฏตี"ติ วุตฺตํ. ตโต จกฺกนสฺส ภาตา "คจฺฉ ตาต เขตฺตํ อาหิณฺฑาหี"ติ จกฺกนํ เปเสสิ. โส ตตฺถ คโต, ตสฺมึ จ สมเย เอโก สโส ตรุณสสฺสํ ขาทิตุํ อาคโต โหติ. โส ตํ ทิสฺวา เวเคน ธาวนฺโต วลฺลิยา พทฺโธ "กิริ กิรี"ติ สทฺทมกาสิ. จกฺกโน เตน สทฺเทน คนฺตฺวา ตํ คเหตฺวา จินเตสิ "มาตุ เภสชฺชํ กโรมี"ติ. ปุน จินฺเตสิ "น เม ตํ ปฏิรูปํ, ยฺวาหํ มาตุชีวิตการณา ปรํ ชีวิตา โวโรเปยฺยนฺ"ติ. อถ นํ "คจฺฉ อรญฺเญ สเสหิ สทฺธึ ติโณทกํ ปริภุญฺชา"ติ มุญฺจิ. ภาตรา จ "กึ ตาต สโส ลทฺโธ"ติ ปุจฺฉิโต ตํ ปวุตฺตึ อาจิกฺขิ. ตโต นํ ภาตา ปริภาสิ. โส มาตุ สนฺติกํ คนฺตฺวา "ยโตหํ ชาโต, นาภิชานามิ สญฺจิจฺจ ปาณํ ชีวิตา โวโรเปตา"ติ สจฺจวจนํ อฏฺฐาสิ. ๓- ตาวเทวสฺส มาตา อโรคา อโหสิ. @เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. เอตาย กรณภูตาย, วิการสฺส เวการํ กตฺวาปิ ม. เอวํนาม @ ฉ.ม. สจฺจํ วตฺวา อฐิฏฺฐาสิ, ม. อฏฺฐาสิ, อฏฺฐสาสินี/๑๘๘ สจฺจํ วตฺวา อฏฺฐาสิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๗.

สมาทินฺนสิกฺขาปทานํ ปน สิกฺขาปทสมาทาเน จ ตทุตฺตรึ จ อตฺตโน ชีวิตํปิ ปริจฺจชิตฺวา วตฺถุํ อวีติกฺกมนฺตานํ อุปฺปชฺชมานา วิรติ สมาทานวิรตีติ เวทิตพฺพา อุตฺตรวฑฺฒมานปพฺพตวาสีอุปาสกสฺส วิย. โส กิร อมฺพริยวิหารวาสีปิงฺคลพุทฺธรกฺขิตตฺเถรสฺส สนฺติเก สิกฺขาปทานิ คเหตฺวา เขตฺตํ กสติ. อถสฺส โคโณ นฏฺโฐ, โส ตํ คเวสนฺโต อุตฺตรวฑฺฒมานปพฺพตํ อารูหิ, ตตฺร นํ มหาสปฺโป อคฺคเหสิ. โส จินฺเตสิ "อิมายสฺส ติขิณวาสิยา สีสํ ฉินฺทามี"ติ. ปุน จินฺเตสิ "น เม ตํ ปฏิรูปํ, ยฺวาหํ ๑- ภาวนียสฺส ครุโน ๑- สนฺติเก สิกฺขาปทํ คเหตฺวา ภินฺเทยฺยนฺ"ติ เอวํ ยาวตติยํ จินฺเตตฺวา "ชีวิตํ ปริจฺจชามิ น สิกฺขาปทนฺ"ติ อํเส ฐปิตติขิณทณฺฑวาสึ อรญฺเญ ฉฑฺเฑสิ. ตาวเทว นํ มหาสปฺโป ๒- มุญฺจิตฺวา อคมาสีติ. อริยมคฺคสมฺปยุตฺตา ปน วิรติ สมุจฺเฉทวิรตีติ เวทิตพฺพา. ยสฺสา อุปฺปตฺติโต ปภูติ "ปาณํ ฆาเตสฺสามา"ติ ๓- อริยปุคฺคลานํ จิตฺตํปิ น อุปฺปชฺชติ. สา ปนายํ วิรติ โกสลฺลปฺปวตฺติยา กุสลนฺติ วุตฺตา. กุจฺฉิตสฺส ๔- สลนโต ๔- วา กุสลนฺติ ลทฺธโวหารํ ทุสฺสีลฺยํ ลุนาตีติปิ กุสลํ. กตมญฺจาวุโส กุสลนฺติ อิมสฺส ปน ปญฺหสฺส อนนุรูปตฺตา กุสลาติ น วุตฺตา. ยถา จ อกุสลานํ, เอวํ อิเมสํปิ กุสลกมฺมปถานํ ธมฺมโต โกฏฺฐาสโต อารมฺมณโต เวทนาโต มูลโตติ ปญฺจหากาเรหิ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ. ตตฺถ ธมฺมโตติ เอเตสุปิ ปฏิปาฏิยา สตฺต เจตนา วฏฺฏนฺติ, วิรติโยปิ. อนฺเต ตโย เจตนาสมฺปยุตฺตาว. โกฏฺฐาสโตติ ปฏิปาฏิยา สตฺต กมฺมปถา เอว, โน มูลานิ. อนฺเต ตโย กมฺมปถา เจว มูลานิ จ. อนภิชฺฌา หิ กมฺมปถํ ๕- ปตฺวา อโลโภ กุสลมูลํ โหติ. อพฺยาปาโท อโทโส กุสลมูลํ. สมฺมาทิฏฺฐิ อโมโห กุสลมูลํ. อารมฺมณโตติ ปาณาติปาตาทิอารมฺมณาเนว เอเตสํ อารมฺมณานิ, วีติกฺกมิตพฺพโตเยว หิ เวรมณี นาม โหติ. ยถา ปน นิพฺพานารมฺมโณ อริยมคฺโค @เชิงอรรถ: ๑-๑ ม. สาหํ พุทฺธรกฺขิตตฺเถรสฺส ฉ.ม. มหาวาโฬ ฉ.ม. ฆาเตสฺสามีติ @๔-๔ ฉ.ม. กจฺฉิตสยนโต ฉ.ม., อิ. มูลํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๘.

กิเลเส ปชหติ, เอวํ ชีวิตินฺทฺริยาทิอารมฺมณา เจเต กมฺมปถา ปาณาติปาตาทีนิ ทุสฺสีลานิ ปชหนฺตีติ เวทิตพฺพา. เวทนาโตติ สพฺเพ สุขาเวทนา วา โหนฺติ, มชฺฌตฺตเวทนา วา. กุสลํ ปตฺวา หิ ทุกฺขาเวทนา นาม นตฺถิ. มูลโตติ ปฏิปาฏิยา สตฺต ญาณสมฺปยุตฺตจิตฺเตน วิรมนฺตสฺส อโลภอโทสอโมหวเสน ติมูลา โหนฺติ. ญาณวิปฺปยุตฺตจิตฺเตน วิรมนฺตสฺส ทฺวิมูลา. อนภิชฺฌา ญาณสมฺปยุตฺตจิตฺเตน วิรมนฺตสฺส ทฺวิมูลา โหติ. ญาณวิปฺปยุตฺตจิตฺเตน เอกมูลา. อโลโภ ปน อตฺตนาว อตฺตโน มูลํ น โหติ. อพฺยาปาเทปิ เอเสว นโย. สมฺมาทิฏฺฐิ อโลภาโทสวเสน ทฺวิมูลาวาติ. อโลโภ กุสลมูลนฺติอาทีสุ น โลโภติ อโลโภ, โลภปฏิปกฺขสฺส ธมฺมสฺเสตํ อธิวจนํ. อโทสาโมเหสุปิ เอเสว นโย. เตสุ อโลโภ สยญฺจ กุสลํ, อิเมสญฺจ ปาณาติปาตา เวรมณีอาทีนํ กุสลานํ เกสญฺจิ สมฺปยุตฺตสภาวกฏฺเฐน ๑- เกสญฺจิ อุปนิสฺสยปจฺจยฏฺเฐน มูลนฺติ กุสลฺมูลํ. อโทสาโมหานํปิ กุสลมูลภาเว เอเสว นโย. อิทานิ สพฺพํปิ ตํ สงฺเขเปน จ วิตฺถาเรน จ เทสิตํ อตฺถํ นิคเมนฺโต ยโต โข อาวุโสติอาทิอปฺปนาวารํ อาห. ตตฺถ เอวํ อกุสลํ ปชานาตีติ เอวํ ยถานิทฺทิฏฺฐทสากุสลกมฺมปถวเสน อกุสลํ ปชานาติ. เอวํ อกุสลมูลนฺติอาทีสุปิ เอเสว นโย. เอตฺตาวตา เอเกน นเยน จตุสจฺจกมฺมฏฺฐานิกสฺส ยาว อรหตฺตา นิยฺยานํ กถิตํ โหติ. กถํ? เอตฺถ หิ ฐเปตฺวา อภิชฺฌํ ทส อกุสลกมฺมปถา จ กุสลกมฺมปถา จ ทุกฺขสจฺจํ. อภิชฺฌา จ โลโภ อกุสลมูลญฺจาติ อิเม เทฺว ธมฺมา นิปฺปริยาเยน สมุทยสจฺจํ. ปริยาเยน ปน สพฺเพปิ กมฺมปถา ทุกฺขสจฺจํ. สพฺพานิปิ กุสลากุสลมูลานิ สมุทยสจฺจํ. อุภินฺนํ อปฺปวตฺติ นิโรธสจฺจํ. ทุกฺขํ ปริชานนฺโต สมุทยํ ปชหนฺโต นิโรธํ ปชานนฺโต อริยมคฺโค มคฺคสจฺจนฺติ อิติ เทฺว สจฺจานิ สรูเปน วุตฺตานิ, เทฺว อาวตฺตหารวเสน เวทิตพฺพานิ. โส สพฺพโส ราคานุสยํ ปหายาติ โส เอวํ อกุสลาทีนิ ปชานนฺโต สพฺพากาเรน ราคานุสยํ ปชหิตฺวา. ปฏิฆานุสยํ ปฏิวิโนเทตฺวาติ ปฏิฆานุสยญฺจ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สมฺปยุตฺตปฺปภาวกฏฺเฐน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๙.

สพฺพากาเรเนว นีหริตฺวาติ วุตฺตํ โหติ. เอตฺตาวตา อนาคามิมคฺโค กถิโต. อสฺมีติ ทิฏฺฐิมานานุสยํ สมูหนิตฺวาติ ปญฺจสุ ขนฺเธสุ กญฺจิ ธมฺมํ อนวการํ กตฺวา "อสฺมี"ติ อิมินา สมูหคหณากาเรน ปวตฺตํ ทิฏฺฐิมานานุสยํ สมุคฺฆาเตตฺวา. ตตฺถ ทิฏฺฐิมานานุสยนฺติ ทิฏฺฐิสทิสํ มานานุสยนฺติ วุตฺตํ โหติ. อยญฺหิ มานานุสโย อสฺมีติ ปวตฺตตฺตา ทิฏฺฐิสทิโส โหติ, ตสฺมา เอวํ วุตฺโต. อิมญฺจ อสฺมิมานํ วิตฺถารโต วิญฺญาตุกาเมน ขนฺธกวคฺเค เขมกสุตฺตํ ๑- โอโลเกตพฺพํ. อวิชฺชํ ปหายาติ วฏฺฏมูลํ อวิชฺชํ ปชหิตฺวา. วิชฺชํ อุปฺปาเทตฺวาติ ตสฺสา อวิชฺชาย สมุคฺฆาตกํ อรหตฺตมคฺควิชฺชํ อุปฺปาเทตฺวา. เอตฺตาวตา อรหตฺตมคฺโค กถิโต. ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหตีติ อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว วฏฺฏทุกฺขสฺส ปริจฺเฉทกโร โหติ. เอตฺตาวตาปิ โข อาวุโสติ เทสนํ นิยฺยาเตติ, อิมาย กมฺมปถเทสนาย วุตฺตมนสิการปฏิเวธวเสนปีติ วุตฺตํ โหติ. เสสํ วุตฺตนยเมว. เอวํ อนาคามิมคฺคอรหตฺตมคฺเคหิ เทสนํ นิฏฺฐาเปสีติ. กมฺมปถวารวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ----------- อาหารวารวณฺณนา [๙๐] สาธาวุโสติ โข ฯเปฯ อาคโต อิมํ สทฺธมฺมนฺติ เอวํ อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส กุสลากุสลมุเขน จตุสจฺจเทสนํ สุตฺวา ตํ อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ภาสิตํ "สาธาวุโส"ติ อิมินา วจเนน เต ภิกฺขู อภินนฺทิตฺวา อิมสฺเสว วจนสฺส สมุฏฺฐาปเกน จิตฺเตน อนุโมทิตฺวา วจสา สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เจตสาว สมฺปิยายิตฺวาติ วุตฺตํ โหติ. อิทานิ ยสฺมา เถโร นานปฺปกาเรน จตุสจฺจเทสนํ เทเสตุํ ปฏิพโล, ยถาห "สาริปุตฺโต ภิกฺขเว ปโหติ จตฺตาริ อริยสจฺจานิ วิตฺถาเรน อาจิกฺขิตุํ เทเสตุนฺ"ติ, ยสฺมา วา อุตฺตรึปิ เทเสตุกาโมว หุตฺวา "เอตฺตาวตาปิ โข"ติ อวจ, ตสฺมา อปเรนปิ นเยน สจฺจเทสนํ โสตุกามา เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ อุตฺตรึ ปญฺหํ อปุจฺฉึสุ. เตน สยเมว ปุจฺฉิตฺวา วิสชฺชิตปญฺหโต อุตฺตรึ สิยา @เชิงอรรถ: สํ. ขนฺธ. ๑๗/๘๙/๑๐๑

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๐.

โข ปนาวุโส อญฺโญปิ ปริยาโย ภเวยฺย อญฺญํปิ การณนฺติ อิมินา นเยน อญฺญํ อติเรกปญฺหํ ปุจฺฉึสุ, ปุริมปญฺหสฺส วา อุปริภาเค ปุจฺฉึสูติ วุตฺตํ โหติ. อถ เนสํ พฺยากุรุมาโน เถโร สิยา อาวุโสติอาทิมาห. ตตฺถายํ อนุตฺตานปทวณฺณนา. อาหารนฺติ ปจฺจยํ. ปจฺจโย หิ อาหรติ อตฺตโน ผลํ, ตสฺมา "อาหาโร"ติ วุจฺจติ. ภูตานํ วา สตฺตานนฺติอาทีสุ ภูตาติ สญฺชาตา นิพฺพตฺตา. สมฺภเวสิโนติ เย สมฺภวํ ชาตึ นิพฺพตฺตึ เอสนฺติ คเวสนฺติ. ตตฺถ จตูสุ โยนีสุ อณฺฑชชลาพุชา สตฺตา ยาว อณฺฑโกสํ วตฺถิโกสํ จ น ภินฺทนฺติ, ตาว สมฺภเวสิโน นาม. อณฺฑโกสํ วตฺถิโกสญฺจ ภินฺทิตฺวา พหิ นิกฺขนฺตา ภูตา นาม. สํเสทชา อุปปาติกา จ ปฐมจิตฺตกฺขเณ สมฺภเวสิโน นาม. ทุติยจิตฺตกฺขณโต ปภูติ ภูตา นาม. เยน วา เยน อิริยาปเถน ชายนฺติ, ยาว ตโต อญฺญํ น ปาปุณนฺติ, ตาว สมฺภเวสิโน นาม. ตโต ปรํ ภูตา นาม. อถวา ภูตาติ ชาตา อภินิพฺพตฺตา, เย ภูตาเยว น ปุน ภวิสฺสนฺตีติ สงฺขฺยํ คจฺฉนฺติ, เตสํ ขีณาสวานํ เอตํ อธิวจนํ. สมฺภวเมสนฺตีติ สมฺภเวสิโน. อปฺปหีนภวสํโยชนตฺตา อายตึปิ สมฺภวํ เอสนฺตานํ เสกฺขปุถุชฺชนานเมตํ อธิวจนํ. เอวํ สพฺพถาปิ อิเมหิ ทฺวีหิ ปเทหิ สพฺพสตฺเต ปริยาทิยติ. วาสทฺโท เจตฺถ สมฺปิณฺฑนตฺโถ, ตสฺมา ภูตานํ จ สมฺภเวสีนญฺจาติ อยมตฺโถ เวทิตพฺโพ ฐิติยาติ ฐิตตฺถํ. อนุคฺคหายาติ อนุคฺคหตฺถํ อุปการตฺถํ. วจนเภโทเยว เนสํ, ๑- อตฺโถ ปน ทฺวินฺนํ ปทานํ เอโกเยว. อถวา ฐิติยาติ ตสฺส ตสฺส สตฺตสฺส อุปฺปนฺนธมฺมานํ อนุปฺปพนฺธวเสน อวิจฺเฉทาย. อนุคฺคหายาติ อนุปฺปนฺนานํ อุปฺปาทาย. อุโภปิ เจตานิ ภูตานํ วา ฐิติยา เจว อนุคฺคหาย จ. สมฺภเวสีนํ วา ฐิติยา เจว อนุคฺคหาย จาติ เอวํ อุภยตฺถ ทฏฺฐพฺพานิ. กวฬิงฺกาโร อาหาโรติ กวฬํ กตฺวา อชฺโฌหริตพฺพาหาโร, โอทนกุมฺมาสาทิวตฺถุกาย โอชาเยตํ อธิวจนํ. โอฬาริโก วา สุขุโม วาติ วตฺถุโอฬาริกตาย โอฬาริโก, วตฺถุสุขุมตาย สุขุโม. สภาเวน ปน สุขุมรูปปริยาปนฺนตฺตา กวฬิงฺกาโร @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. เจส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๑.

อาหาโร สุขุโมว โหติ. สาปิสฺส วตฺถุโต โอฬาริกตา จ สุขุมตา จ อุปาทายุปาทาย เวทิตพฺพา. กุมฺภีลานญฺหิ อาหารํ อุปาทาย โมรานํ อาหาโร สุขุโม. กุมฺภีลา กิร ปาสาเณ คิลนฺติ. เต จ เนสํ กุจฺฉิปฺปตฺตาว วิลียนฺติ. โมรา สปฺปวิจฺฉิกาทิปาเณ ขาทนฺติ. โมรานํ ปน อาหารํ อุปาทาย ตรจฺฉานํ อาหาโร สุขุโม. เต กิร ติวสฺสจฺฉฑฺฑิตานิปิ วิสาณานิ เจว อฏฺฐีนิ จ ขาทนฺติ. ตานิ จ เนสํ เขเฬน เตมิตมตฺตาเนว กนฺทมูลํ วิย มุทุกานิ โหนฺติ. ตรจฺฉานํปิ อาหารํ อุปาทาย หตฺถีนํ อาหาโร สุขุโม. เตปิ นานารุกฺขสาขาโย ขาทนฺติ. หตฺถีนํ อาหารโต ควยโคกณฺณมิคาทีนํ อาหาโร สุขุโม. เต กิร นิสฺสารานิ นานารุกฺขปณฺณาทีนิ ขาทนฺติ. เตสํปิ อาหารโต คุนฺนํ อาหาโร สุขุโม. เต ๑- อลฺลสุกฺขติณานิ ขาทนฺติ. เตสํ ๒- อาหารโต สสานํ อาหาโร สุขุโม. สสานํ อาหารโต สกุณานํ สุขุโม. สกุณานมาหารโต ปจฺจนฺตวาสีนํ สุขุโม. ปจฺจนฺตวาสีนํ อาหารโต คามโภชกานํ สุขุโม. คามโภชกานํ อาหารโต ราชราชมหามตฺตานํ สุขุโม. เตสํปิ อาหารโต จกฺกวตฺติโน อาหาโร สุขุโม. จกฺกวตฺติโน อาหารโต ภุมฺมเทวานํ อาหาโร สุขุโม. ภุมฺมเทวานํ อาหารโต จาตุมฺมหาราชิกานํ อาหาโร สุขุโม. เอวํ ยาว ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ อาหาโร วิตฺถาเรตพฺโพ, เตสํ อาหาโร สุขุโมเตฺวว นิฏฺฐํ ปตฺโต. เอตฺถ จ โอฬาริเก วตฺถุสฺมึ โอชา ปริตฺตา โหติ ทุพฺพลา, สุขุเม พลวตี. ตถาหิ เอกปตฺตปูรํปิ ยาคุํ ปีโต มุหุตฺเตเนว ชิฆจฺฉิโต โหติ, ยงฺกิญฺจิเทว ขาติตุกาโม. สปฺปึ ปน ปสฏมตฺตํปิ ปิวิตฺวา ทิวสํ อโภตฺตุกาโม โหติ. ตตฺถ วตฺถุ ปริสฺสมํ วิโนเทติ, น ปน สกฺโกติ ปาเลตุํ. โอชา ปาเลติ, น สกฺโกติ ปริสฺสมํ วิโนเทตุํ. เทฺว ปน เอกโต หุตฺวา ปริสฺสมญฺเจว วิโนเทนฺติ ปาเลนฺติ จาติ. ผสฺโส ทุติโยติ จกฺขุสมฺผสฺสาทิฉพฺพิโธปิ ผสฺโส เอเตสุ จตูสุ อาหาเรสุ ทุติโย อาหาโรติ เวทิตพฺโพ. เทสนานโย เอว เจส. ตสฺมา อิมินา นาม @เชิงอรรถ: สี. อิ. ตา สี. อิ ตาสํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๒.

การเณน ทุติโย ตติโย จาติ อิทเมตฺถ น คเวสิตพฺพํ. มโนสญฺเจตนาติ เจตนา เอว วุจฺจติ. วิญฺญาณนฺติ ยงฺกิญฺจิ จิตฺตํ. เอตฺถาห, ยทิ ปจฺจยฏฺโฐ อาหารฏฺโฐ, อถ กสฺมา อญฺเญสุปิ สตฺตานํ ปจฺจเยสุ วิชฺชมาเนสุ อิเมเยว จตฺตาโร วุตฺตาติ. วุจฺจเต, อชฺฌตฺติกสนฺตติยา วิเสสปจฺจยตฺตา. วิเสสปจฺจโย หิ กวฬิงฺการาหารภกฺขานํ สตฺตานํ รูปกายสฺส กวฬิงฺกาโร อาหาโร. นามกาเย เวทนาย ผสฺโส, วิญฺญาณสฺส มโนสญฺเจตนา, นามรูปสฺส วิญฺญาณํ. ยถาห:- "เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว อยํ กาโย อาหารฏฺฐิติโก, อาหารํ ปฏิจฺจ ติฏฐติ, อนาหาโร โน ติฏฺฐติ. ยถา ผสฺสปจฺจยา เวทนา, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปนฺ"ติ. โก ปเนตฺถ อาหาโร, กึ อาหรตีติ. กวฬิงฺการาหาโร โอชฏฺฐมกรุปานิ อาหรติ. ผสฺสาหาโร ติสฺโส เวทนา, มโนสญฺเจตนาหาโร ตโย ภเว, วิญฺญาณาหาโร ปฏิสนฺธินามรูปนฺติ. กถํ? กวฬิงฺการาหาโร ตาว มุเข ฐปิตมตฺโตเยว อฏฺฐรูปานิ สมุฏฺฐาเปติ. ทนฺตวิจุณฺณิตํ ปน อชฺโฌหริยมานํ เอเกกํ สิตฺถํ อฏฺฐฏฺฐรูปานิ สมุฏฺฐาเปติเยว, เอวํ โอชฏฺฐมกรูปานิ อาหรติ. ผสฺสาหาโร ปน สุขเวทนีโย ผสฺโส อุปฺปชฺชมาโน สุขเวทนํ อาหรติ, ตถา ทุกฺขเวทนีโย ทุกฺขํ, อทุกฺขมสุขเวทนีโย อทุกฺขมสุขนฺติ เอวํ สพฺพถาปิ ผสฺสาหาโร ติสฺโส เวทนา อาหรติ. มโนสญฺเจตนาหาโร กามภวูปคํ กมฺมํ กามภวํ อาหรติ, รูปารูปภวูปคานิ ตํ ตํ ภวํ. เอวํ สพฺพถาปิ มโนสญฺเจตนาหาโร ตโย ภเว อาหรติ. วิญฺญาณาหาโร ปน เย จ ปฏิสนฺธิกฺขเณ ตํสมฺปยุตฺตกา ตโย ขนฺธา, ยานิ จ ติสนฺตติวเสน ตึสรูปานิ อุปฺปชฺชนฺติ, สหชาตาทิปจฺจยนเยน ตานิ อาหรตีติ วุจฺจติ. เอวํ วิญฺญาณาหาโร ปฏิสนฺธินามรูปํ อาหรตีติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๓.

เอตฺถ จ มโนสญฺเจตนาหาโร ตโย ภเว อาหรตีติ สาสวกุสลากุสลเจตนาว วุตฺตา. วิญฺญาณํ ปฏิสนฺธินามรูปํ อาหรตีติ ปฏิสนฺธิวิญฺญาณเมว วุตฺตํ. อวิเสเสน ปน ตํสมฺปยุตฺตตํสมุฏฺฐานธมฺมานํ อาหรณโตเปเต อาหาราติ เวทิตพฺพา. เอเตสุ จตูสุ อาหาเรสุ กวฬิงฺการาหาโร อุปตฺถมฺเภนฺโต อาหารกิจฺจํ สาเธติ. ผสฺโส ผุสนฺโตเยว. มโนสญฺเจตนา อายูหมานาว. วิญฺญาณํ วิชานนฺตเมว. กถํ? กวฬิงฺการาหาโร หิ อุปตฺถมฺเภนฺโตเยว กายฏฺฐปเนน สตฺตานํ ฐิติยา โหติ. กมฺมชนิโตปิ หิ อยํ กาโย กวฬิงฺการาหาเรน อุปตฺถมฺภิโต ทสปิ วสฺสานิ วสฺสสตํปิ ยาวอายุปริมาณํ ติฏฺฐติ. ยถากึ? ยถา มาตุยา ชนิโตปิ ทารโก ธาติยา ถญฺญาทีนิ ปาเยตฺวา โปสิยมาโนว จิรํ ติฏฺฐติ, ยถา จุปตฺถมฺเภน อุปตฺถมฺภิตํ เคหํ. วุตฺตมฺปิ เจตํ:- "ยถา มหาราช เคเห ปตนฺเต อญฺเญน ทารุนา อุปตฺถมฺเภนฺติ, อญฺเญน ทารุนา อุปตฺถมฺภิตํ สนฺตํ เอวํ ตํ เคหํ น ปตติ, เอวเมว โข มหาราช อยํ กาโย อาหารฏฺฐิติโก, อาหารํ ปฏิจฺจ ติฏฺฐตี"ติ. เอวํ กวฬิงฺกาโร อาหาโร อุปตฺถมฺเภนฺโต อาหารกิจฺจํ สาเธติ. เอวํ สาเธนฺโตปิ จ กวฬิงฺกาโร อาหาโร ทฺวินฺนํ รูปสนฺตตีนํ ปจฺจโย โหติ อาหารสมุฏฺฐานสฺส จ อุปาทินฺนสฺส จ. กมฺมชานํ อนุปาลโก หุตฺวา ปจฺจโย โหติ. อาหารสมุฏฺฐานานํ ชนโก หุตฺวา ปจฺจโย โหติ. ผสฺโส ปน สุขาทิวตฺถุภูตํ อารมฺมณํ ผุสนฺโตเยว สุขาทิเวทนาปวตฺตเนน สตฺตานํ ฐิติยา โหติ. มโนสญฺเจตนา กุสลากุสลกมฺมวเสน อายูหมานาเยว ภวมูลนิปฺผาทนโต สตฺตานํ ฐิติยา โหติ. วิญฺญาณํ วิชานนฺตเมว นามรูปปฺปวตฺตเนน สตฺตานํ ฐิติยา โหติ. เอวํ อุปตฺถมฺภนาทิวเสน อาหารกิจฺจํ สาธยมาเนสุ ปเนเตสุ จตฺตาริ ภยานิ ทฏฺฐพฺพานิ. เสยฺยถีทํ, กวฬิงฺการาหาเร นิกนฺติเยว ภยํ, ผสฺเส อุปคมนเมว, มโนสญฺเจตนายํ อายูหนเมว, วิญฺญาเณ อภินิปาโตเยว ภยนฺติ. กึการณา?

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๔.

กวฬิงฺการาหาเร หิ นิกนฺตึ ภยํ กตฺวา สีตาทีนํ ปุเรกฺขตา สตฺตา อาหารตฺถาย มุทฺธาคณนาทิกมฺมานิ กโรนฺตา อนปฺปกํ ทุกฺขํ นิคจฺฉนฺติ. เอกจฺเจ จ อิมสฺมึ สาสเน ปพฺพชิตฺวาปิ เวชฺชกมฺมาทิกาย อเนสนาย อาหารํ ปริเยสนฺตา ทิฏฺเฐปิ ธมฺเม คารยฺหา โหนฺติ. สมฺปราเยปิ ตสฺส สงฺฆาฏิปิ อาทิตฺตาสมฺปชฺชลิตาติอาทินา ลกฺขณสํยุตฺเต วุตฺตนเยน สมณเปตา โหนฺติ. อิมินา ว ตาว การเณน กวฬิงฺการาหาเร นิกนฺติเยว ภยนฺติ เวทิตพฺพา. ผสฺสํ อุปคจฺฉนฺตาปิ ผสฺสสฺสาทิโน ปเรสํ รกฺขิตโคปิเตสุ ทาราทีสุ ภณฺเฑสุ อปรชฺฌนฺติ. เต สห ภณฺเฑน ภณฺฑสามิกา คเหตฺวา ขณฺฑาขณฺฑิกํ วา ฉินฺทิตฺวา สงฺการกูเฏสุ ฉฑฺเฑนฺติ. รญฺโญ วา นิยฺยาเตนฺติ. ตโต เน ราชา วิวิธา กมฺมกรณา การาเปติ. กายสฺส จ เภทา ทุคฺคติ เนสํ ปาฏิกงฺขา โหติ. อิติ ผสฺสสฺสาทมูลกํ ทิฏฺฐธมฺมิกํปิ สมฺปรายิกํปิ ภยํ สพฺพมาคตเมว โหติ. อิมินา การเณน ผสฺสาหาเร อุปคมนเมว ภยนฺติ เวทิตพฺพํ. กุสลากุสลกมฺมายูหเนเนว ปน ตํมูลกํ ตีสุ ภเวสุ ภยํ สพฺพมาคตํเยว โหติ. อิมินา การเณน มโนสญฺเจตนาหาเร อายูหนเมว ภยนฺติ เวทิตพฺพํ. ปฏิสนฺธิวิญฺญาณํ จ ยสฺมึ ยสฺมึ ฐาเน อภินิปตติ. ตสฺมึ ตสฺมึ ฐาเน ปฏิสนฺธินามรูปํ คเหตฺวาว นิพฺพตฺตติ, ตสฺมิญฺจ นิพฺพตฺเต สพฺพภยานิ นิพฺพตฺตานิเยว โหนฺติ, ตํมูลกตฺตาติ, อิมินา การเณน วิญฺญาณาหาเร อภินิปาโตเยว ภยนฺติ เวทิตพฺโพติ. เอวํ ภเยสุ ๑- ปน อิเมสุ อาหาเรสุ สมฺมาสมฺพุทฺโธ กวฬิงฺการาหาเร นิกนฺติปริยาทานตฺถํ "เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว เทฺว ชายปติกา ๒- "ติอาทินา ๓- นเยน ปุตฺตมํสูปมํ เทเสสิ. ผสฺสาหาเร นิกนฺติปริยาทานตฺถํ "เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว คาวี นิจฺจมฺมา"ติอาทินา ๓- นเยน นิจฺจมฺมคาวูปมํ เทเสสิ. มโนสญฺเจตนาหาเร นิกนฺติปริยาทานตฺถํ "เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว องฺคารกาสู"ติอาทินา นเยน ๓- องฺคารกาสูปมํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สภเยสุ ฉ.ม. ชายมฺปติกา ๓-๓ สํ. นิทาน. ๑๖/๖๓/๙๕,๙๖ ปุตฺตมํสสุตฺต.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๕.

เทเสสิ. วิญฺญาณาหาเร นิกนฺติปริยาทานตฺถํ "เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว โจรํ อาคุจารินฺ"ติอาทินา ๑- นเยน ติสตฺติสตาหตู ปมํ ๒- เทเสสิ. ตตฺรายํ ภูตมตฺถํ กตฺวา สงฺเขปโต อตฺถโยชนา, เทฺว กิร ชายปติกา ๓- ปุตฺตํ คเหตฺวา ปริตฺเตน ปาเถยฺเยน โยชนสติกํ กนฺตารมคฺคํ ปฏิปชฺชึสุ. เตสํ ปญฺญาสโยชนานิ คตานํ ๔- ปาเฐยฺยํ นิฏฺฐาสิ. เต ขุปฺปิปาสาตุรา วิรฬจฺฉายายํ นิสีทึสุ. ตโต ปุริโส ภริยํ อาห "ภทฺเท อิโต สมนฺตา ปญฺญาสโยชนานิ คาโม วา นิคโม วา นตฺถิ, ตสฺมา ยนฺตํ ปุริเสน กาตพฺพํ พหุํปิ กสิโครกฺขาทิกมฺมํ, นทานิ สกฺกา ตํ มยา กาตุํ, เอหิ มํ มาเรตฺวา อุปฑฺฒํ มํสํ ขาทิตฺวา อุปฑฺฒํ ปาเถยฺยํ กตฺวา ปุตฺเตน สทฺธึ กนฺตารํ นิตฺตราหี"ติ. ๕- สาปิ สามิกมาห "สามิ มยาทานิ ยํ ตํ อิตฺถิยา กาตพฺพํ พหุํปิ สุตฺตกนฺตนาทิกมฺมํ, ตํ กาตุํ น สกฺกา, เอหิ มํ มาเรตฺวา อุปฑฺฒํ มํสํ ขาทิตฺวา อุปฑฺฒํ ปาเถยฺยํ กตฺวา ปุตฺเตน สทฺธึ กนฺตารํ นิตฺตราหี"ติ. ปุน โส ตํ อาห "ภทฺเท มาตุคามมรเณน ทฺวินฺนํ มรณํ ปญฺญายติ, น หิ มนฺโท กุมาโร มาตรํ วินา ชีวิตุํ สกฺโกติ, ยทิ ปน มยํ ชีวาม, ปุน ทารกํ ลเภยฺยาม, หนฺททานิ ปุตฺตกํ มาเรตฺวา มํสํ คเหตฺวา กนฺตารํ นิตฺตรามา"ติ. ตโต มาตา ปุตฺตมาห "ตาต ปิตุ สนฺติกํ คจฺฉาหี"ติ. โส อคมาสิ. อถสฺส ปิตา "มยา ปุตฺตกํ โปสิสฺสามีติ กสิโครกฺขาทีหิ อนปฺปกํ ทุกฺขมนุภูตํ, น สกฺโกมิ ปุตฺตํ มาเรตุํ, ตฺวํเยว ตว ปุตฺตกํ มาเรหี"ติ วตฺวา "ตาต มาตุ สนฺติกเมว คจฺฉาหี"ติ อาห. โส อคมาสิ. อถสฺส มาตาปิ "มยา ปุตฺตํ ปตฺเถนฺติยา โควตฺตกุกฺกุรวตฺตเทวตายาจนาทีหิปิ ตาว อนปฺปกํ ทุกฺขมนุภูตํ, โก ปน วาโท กุจฺฉิยา ปริหรนฺติยา, น สกฺโกมหํ ปุตฺตํ มาเรตุนฺ"ติ วตฺวา "ตาต ปิตุ สนฺติกเมว คจฺฉา"ติ อาห. เอวํ โส ทฺวินฺนมนฺตรา คจฺฉนฺโตเยว มโต. เต ตํ ทิสฺวา ปริเทวิตฺวา ปุพฺเพ วุตฺตนเยน มํสานิ คเหตฺวา ขาทนฺตา ปกฺกมึสุ. เตสํ โส ปุตฺตมํสาหาโร นวหิ การเณหิ ปฏิกฺกูลตฺตา เนว ทวาย โหติ น มทาย น มณฺฑนาย น วิภูสนาย, เกวลํ กนฺตารนิตฺตรณตฺถาเยว โหติ. @เชิงอรรถ: สํ. นิทาน. ๑๖/๖๓/๙๗ ฉ.ม. สตฺติสตาหตูปมํ เอวมุปริปิ. @ ฉ.ม. ชายมฺปติกา เอวมุปริปิ ฉ.ม. คนฺตฺวา @ ฉ.ม., อิ. นิตฺถราหิ. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๖.

กตเมหิ นวหิ การเณหิ ปฏิกูโลติ เจ. สชาติมํสตาย ญาติมํสตาย ปุตฺตมํสตาย ปิยปุตฺตมํสตาย ตรุณมํสตาย อามกมํสตาย อโภคมํสตาย ๑- อโลณตาย อธูปิตตายาติ. ตสฺมา โย ภิกฺขุ กวฬิงฺการาหารํ เอวํ ปุตฺตมํสสทิสํ ปสฺสติ, โส ตตฺถ นิกนฺตึ ปริยาทิยติ, อยํ ตาว ปุตฺตมํสูปมายํ อตฺถโยชนา. นิจฺจมฺมคาวูปมายํ ปน ยถา สา คาวี คีวโต ยาว ขุรา, ตาว จมฺมํ อุทฺทาเลตฺวา มุตฺตา ยํ ยเทว นิสฺสาย ติฏฺฐติ, ตตฺถ ปาณเกหิ ขชฺชมานา ทุกฺขสฺเสวาธิกรณํ โหติ, เอวํ ผสฺโสปิ ยํ ยเทว วตฺถุํ อารมฺมณํ วา นิสฺสาย ติฏฺฐติ, ตํ ตํ วตฺถารมฺมณสมฺภวสฺส เวทยิตทุกฺขสฺส อธิกรณเมว โหติ. ตสฺมา โย ภิกฺขุ ผสฺสาหารํ เอวํ นิจฺจมฺมคาวีสทิสํ ปสฺสติ, โส ตตฺถ นิกนฺตึ ปริยาทิยติ, อยํ นิจฺจมฺมคาวูปมายํ อตฺถโยชนา. องฺคารกาสูปมายํ ปน ยถา สา องฺคารกาสุ, เอวํ มหาปริฬาหฏฺเฐน ตโย ภวา. ยถา นานาพาหาสุ คเหตฺวา ตตฺถ อุปกฑฺฒนฺตา ๒- เทฺว ปุริสา เอวํ ภเวสุ อุปกฑฺฒนฏฺเฐน มโนสญฺเจตนา. ตสฺมา โย ภิกฺขุ มโนสญฺเจตนาหารํ เอวํ องฺคารกาสูปกฑฺฒกปุริสสทิสํ ปสฺสติ, โส ตตฺถ นิกนฺตึ ปริยาทิยติ, อยํ องฺคารกาสูปมายํ อตฺถโยชนา. ติสตฺติสตาหตูปมายํ ปน เยน โส ปุริโส ปุพฺพณฺหสมเย สตฺติสเตน หญฺญติ, ตมสฺส สรีรํ วณมุขสตํ กตฺวา อนฺตรา อฐตฺวา วินิวิชฺฌิตฺวา อปรภาเคเยว ปตติ, เอวํ อิตรานิปิ เทฺว สตฺติสตานิ, เอวมสฺส ปติโตกาเส อปติตฺวา คตาหิ สตฺตีหิ สพฺพสรีรํ ฉิทฺทาวฉิทฺทเมว โหติ, ตสฺส เอกวณมุเขปิ อุปฺปนฺนสฺส ทุกฺขสฺส ปมาณํ นตฺถิ, โก ปน วาโท ตีสุ วณมุขสเตสุ. ตตฺถ สตฺตินิปาตกาโล วิย ปฏิสนฺธิวิญฺญาณนิพฺพตฺตกาโล. วณมุเข ชนนํ วิย ขนฺธชนนํ. วณมุเขสุ ทุกฺขเวทนุปฺปาโท วิย ชาเตสุ ขนฺเธสุ วฏฺฏมูลกนานา- วิธทุกฺขุปฺปาโท. อปโร นโย, อาคุจาริปุริโส วิย ปฏิสนฺธิวิญฺญาณํ. ตสฺส สตฺติฆาเตหิ อุปฺปนฺนวณมุขานิ วิย วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ. วณมุขปจฺจยา @เชิงอรรถ: สี.,ม. อโครสตาย อโคจรตาย, ฉ.ม. อโครสมํสตาย ฉ.ม. อุปกฑฺฒกา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๗.

ตสฺส ปุริสสฺส กกฺขฬทุกฺขุปฺปาโท วิย นามรูปปจฺจยา วิญฺญาณสฺส ทฺวตฺตึสกมฺมกรณอฏฺฐนวุติโรคาทิวเสน นานปฺปการทุกฺขุปฺปาโท ทฏฺฐพฺโพ. ตสฺมา โย ภิกฺขุ วิญฺญาณาหารํ เอวํ ติสตฺติสตาหตสทิสํ ปสฺสติ, โส ตตฺถ นิกนฺตึ ปริยาทิยติ, อยํ ติสตฺติสตาหตูปมายํ อตฺถโยชนา. โส เอวํ อิเมสุ อาหาเรสุ นิกนฺตึ ปริยาทิยนฺโต จตฺตาโรปิ อาหาเร ปริชานาติ, เตสุ ปริญฺญาเตสุ สพฺพํปิ ปริญฺญาตวตฺถุ ปริญฺญาตเมว โหติ. วุตฺตเญฺหตํ ภควตา:- "กวฬิงฺกาเร ภิกฺขเว อาหาเร ปริญฺญาเต ปญฺจกามคุณิโก ราโค ปริญฺญาโต โหติ, ปญฺจกามคุณิเก ราเค ปริญฺญาเต นตฺถิ ตํ สญฺโญชนํ, เยน สญฺโญชเนน สมฺปยุตฺโต อริยสาวโก ปุน อิมํ โลกํ อาคจฺเฉยฺย. ผสฺเส ภิกฺขเว อาหาเร ปริญฺญาเต ติสฺโส เวทนา ปริญฺญาตา โหนฺติ, ตีสุ เวทนาสุ ปริญฺญาตาสุ อริยสาวกสฺส นตฺถิ กิญฺจิ อุตฺตรึ กรณียนฺติ วทามิ. มโนสญฺเจตนาย ภิกฺขเว อาหาเร ปริญฺญาเต ติสฺโส ตณฺหา ปริญฺญาตา โหนฺติ. ตีสุ ตณฺหาสุ ปริญฺญาตาสุ อริยสาวกสฺส นตฺถิ กิญฺจิ อุตฺตรึ กรณียนฺติ วทามิ. วิญฺญาเณ ภิกฺขเว อาหาเร ปริญฺญาเต นามรูปํ ปริญฺญาตํ โหติ. นามรูเป ปริญฺญาเต อริยสาวกสฺส นตฺถิ กิญฺจิ อุตฺตรึ กรณียนฺติ วทามี"ติ. ๑- ตณฺหาสมุทยา อาหารสมุทโยติ ปุริมตณฺหาสมุทยา ปฏิสนฺธิกานํ อาหารานํ สมุทโย นิพฺพตฺติ โหตีติ อตฺโถ. กถํ? ปฏิสนฺธิกฺขเณ หิ ติสนฺตติวเสน อุปฺปนฺนสมตึสรูปพฺภนฺตเร ชาตา โอชา อตฺถิ, อยํ ตณฺหาปจฺจยา นิพฺพตฺโต อุปาทินฺนกกวฬิงฺการาหาโร. ปฏิสนฺธิจิตฺตสมฺปยุตฺตา ปน ผสฺสเจตนา สยํ จ จิตฺตํ วิญฺญาณนฺติ อิเม ตณฺหาปจฺจยา นิพฺพตฺตา อุปาทินฺนกผสฺสมโน- สญฺเจตนาวิญฺญาณาหาราติ. เอวํ ตาว ปุริมตณฺหาสมุทยา ปฏิสนฺธิกานํ อาหารานํ สมุทโย เวทิตพฺโพ. ยสฺมา ปนีธ อุปาทินฺนกาปิ อนุปาทินฺนกาปิ อาหารา มิสฺสิตฺวา กถิตา, ตสฺมา อนุปาทินฺนกานํปิ เอวํ ตณฺหาสมุทยา อาหารสมุทโย เวทิตพฺโพ. @เชิงอรรถ: สํ. นิทาน. ๑๖/๖๓/๙๖-๗ ปุตฺตมํสสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๘.

อฏฺฐโลภสหคตจิตฺตสมุฏฺฐิเตสุ หิ รูเปสุ โอชา อตฺถิ, อยํ สหชาตตณฺหาปจฺจยา นิพฺพตฺโต อนุปาทินฺนกกวฬิงฺการาหาโร. โลภสหคตจิตฺตสมฺปยุตฺตา ปน ผสฺสเจตนา สยญฺจ จิตฺตํ วิญฺญาณนฺติ อิเม ตณฺหาปจฺจยา นิพฺพตฺตา อนุปาทินฺนกผสฺสมโนสญฺเจตนาวิญฺญาณาหาราติ. ตณฺหานิโรธา อาหารนิโรโธติ อิมิสฺสา อุปาทินฺนกานญฺจ อนุปาทินฺนกานญฺจ อาหารานํ ปจฺจยภูตาย ตณฺหาย นิโรเธน อาหารนิโรโธ ปญฺญายติ. เสสํ วุตฺตนยเมว. อยํ ปน วิเสโส, อิธ จตฺตาริปิ สจฺจานิ สรูเปเนว วุตฺตานิ. ยถา จ อิธ, เอวํ อิโต อุตฺตรึปิ สพฺพวาเรสูติ. ตสฺมา สพฺพตฺถ อสมฺมุยฺหนฺเตน สจฺจานิ อุทฺธริตพฺพานิ. สพฺพวาเรสุ จ "เอตฺตาวตาปิ โข อาวุโส"ติ อิทํ เทสนานิยฺยาตนํ ตตฺถ ตตฺถ เทสิตธมฺมวเสน โยเชตพฺพํ. ตสฺส อิธ ตาว อยํ โยชนา. เอตฺตาวตาปีติ อิมาย อาหารเทสนาย วุตฺตมนสิการปฏิเวธวเสนาปีติ วุตฺตํ โหติ. เอส นโย สพฺพตฺถาปิ. อาหารวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ---------- สจฺจวารวณฺณนา [๙๑] ตสฺส อิทานิ "สาธาวุโส"ติ ปุริมนเยเนว เถรสฺส ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา เต ภิกฺขู อุตฺตรึปิ ปญฺหํ ปุจฺฉึสุ. เถโร จ เนสํ อญฺเญนปิ ปริยาเยน พฺยากาสิ. เอส นโย อิโต ปเรสุปิ สพฺพวาเรสุ. ตสฺมา อิโต ปรํ เอวรูปานิ วจนานิ อนามสิตฺวา เยน เยน ปริยาเยน พฺยากโรติ ตสฺส ตสฺเสว อตฺถํ วณฺณยิสฺสาม. อิมสฺส ปน วารสฺส สงฺเขปเทสนาย ทุกฺขญฺจ ปชานาตีติ เอตฺถ ทุกฺขนฺติ ทุกฺขสจฺจํ. วิตฺถารเทสนายํ ปน ยํ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ สพฺพํ วิสุทฺธิมคฺเค สจฺจนิทฺเทเส วุตฺตเมวาติ. สจฺจวารวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ----------

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๙.

ชรามรณวารวณฺณนา [๙๒] อิโต ปรํ ปฏิจฺจสมุปฺปาทวเสน เทสนา โหติ. ตตฺถ ชรามรณวาเร ตาว เตสํ เตสนฺติ อยํ สงฺเขปโต อเนเกสํ สตฺตานํ สาธารณนิทฺเทโสติ ญาตพฺโพ. ยา เทวทตฺตสฺส ชรา, ยา โสมทตฺตสฺส ชราติ เอวญฺหิ ทิวสํปิ กเถนฺตสฺส เนว สตฺตา ปริยาทานํ คจฺฉนฺติ. อิเมหิ ปน ทฺวีหิ ปเทหิ น โกจิ สตฺโต อปริยาทินฺโน โหติ. ตสฺมา วุตฺตํ "อยํ สงฺเขปโต อเนเกสํ สตฺตานํ สาธารณนิทฺเทโส"ติ. ตมฺหิ ตมฺหีติ อยํ คติชาติวเสน อเนเกสํ นิกายานํ สาธารณนิทฺเทโส. สตฺตนิกาเยติ สาธารณนิทฺเทเสน นิทฺทิฏฺฐสฺส สรูปนิทสฺสนํ. ชรา ชีรณตาติอาทีสุ ปน ชราติ สภาวนิทฺเทโส. ชีรณตาติ อาการนิทฺเทโส. ขณฺฑิจฺจนฺติ อาทโย กาลาติกฺกเม กิจฺจนิทฺเทสา. ปจฺฉิมา เทฺว ปกตินิทฺเทสา. อยญฺหิ ชราติ อิมินา ปเทน สภาวโต ทสฺสิตา, เตนสฺสายํ สภาวนิทฺเทโส. ชีรณตาติ อิมินา อาการโต. เตนสฺสายํ อาการนิทฺเทโส. ขณฺฑิจฺจนฺติ อิมินา กาลาติกฺกเม ทนฺตนขานํ ขณฺฑิตภาวกรณกิจฺจโต. ปาลิจฺจนฺติ อิมินา เกสโลมานํ ปลิตภาวกรณกิจฺจโต. วลิตตจตาติ ๑- อิมินา มํสํ มิลาเปตฺวา ตเจ วลิตภาวกรณกิจฺจโตปิ ๑- ทีปิตา. เตนสฺสา อิเม ขณฺฑิจฺจนฺติอาทโย ตโย กาลาติกฺกเม กิจฺจนิทฺเทสา. เตหิ อิเมสํ วิการานํ ทสฺสนวเสน ปากฏีภูตา ปากฏชรา ทสฺสิตา. ยเถว หิ อุทกสฺส วา อคฺคิโน วา วาตสฺส วา ติณรุกฺขาทีนํ สมฺภคฺคปลิภคฺคตาย วา ฌามตาย วา คตมคฺโค ปากโฏ โหติ, น จ โส คตมคฺโค ตาเนว อุทกาทีนิ, เอวเมว ชราย ทนฺตาทีสุ ขณฺฑิจฺจาทิวเสน คตมคฺโค ปากโฏ, จกฺขุํ อุมฺมิเลตฺวาปิ คยฺหติ. น จ ขณฺฑิจฺจาทิวเสน ๒- ชรา, น หิ ชรา จกฺขุวิญฺเญยฺยา โหติ. อายุโน สํหานี อินฺทฺริยานํ ปริปาโกติ อิเมหิ ปน ปเทหิ กาลาติกฺกเมเยว อภิพฺยตฺตตาย อายุกฺขยสฺส จกฺขาทิอินฺทฺริยปริปากสญฺญิตาย ปกติยา ทีปิตา. เตนสฺสิเม ปจฺฉิมา เทฺว ปกตินิทฺเทสาติ เวทิตพฺพา. @เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. วลิตฺตจตา, ตเจ วลิตฺตภาวกรณ... ฉ.ม. น จ ขณฺฑิจฺจาทีเนว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๐.

ตตฺถ ยสฺมา ชรํ ปตฺตสฺส อายุ หายติ, ตสฺมา ชรา "อายุโน สํหานี"ติ ผลูปจาเรน วุตฺตา. ยสฺมา ปน ทหรกาเล สุปสนฺนานิ สุขุมํปิ อตฺตโน วิสยํ สุเขเนว คณฺหณสมตฺถานิ จกฺขาทีนิ อินฺทฺริยานิ ชรํ ปตฺตสฺส ปริปกฺกานิ อาลุลิตานิ อวิสทานิ โอฬาริกํปิ อตฺตโน วิสยํ คเหตุํ อสมตฺถานิ โหนฺติ, ตสฺมา "อินฺทฺริยานํ ปริปาโก"ติปิ ผลูปจาเรเนว วุตฺตา. สา ปนายํ เอวํ นิทฺทิฏฺฐา สพฺพาปิ ชรา ปากฏา ปฏิจฺฉนฺนาติ ทุวิธา โหติ. ตตฺถ ทนฺตาทีสุ ขณฺฑภาวาทิทสฺสนโต รูปธมฺเมสุ ชรา ปากฏชรา นาม อรูปธมฺเมสุ ปน ตาทิสสฺส วิการสฺส อทสฺสนโต ปฏิจฺฉนฺนชรา นาม. ตตฺถ ยฺวายํ ขณฺฑาทิภาโว ทิสฺสติ, โส ตาทิสานํ ทนฺตาทีนํ สุวิญฺเญยฺยตฺตา วณฺโณเยว, ตํ จกฺขุนา ทิสฺวา มโนทฺวาเรน จินฺเตตฺวา "อิเม ทนฺตา ชราย ปหฏา"ติ ชรํ ชานาติ อุทกฏฺฐาเน พทฺธานิ โคสีสาทีนิ โอโลเกตฺวา เหฏฺฐา อุทกสฺส อตฺถิภาวํ ชานนํ วิย. ปุน อวีจิ สวีจีติ เอวํปิ ทุวิธา โหติ. ตตฺถ มณิกนกรชตปวาฬ- จนฺทสุริยาทีนํ มนฺททสกาทีสุ ปาณีนํ วิย ปุปฺผผลปลฺลวาทีสุ จ อปาณีนํ วิย อนฺตรนฺตรา วณฺณวิเสสาทีนํ ทุวิญฺเญยฺยตฺตา ชรา อวีจิชรา นาม, นิรนฺตรชราติ อตฺโถ. ตโต อญฺเญสุ ปน ยถาวุตฺเตสุ อนฺตรนฺตรา วณฺณวิเสสาทีนํ สุวิญฺเญยฺยตฺตา ชรา สวีจิชรา นามาติ เวทิตพฺพา. อิโต ปรํ เตสํ เตสนฺติอาทิ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. จุติ จวนตาติอาทีสุ ปน จุตีติ จวนกวเสน วุจฺจติ, เอกจตุปญฺจกฺขนฺธานํ สามญฺญวจนเมตํ. จวนตาติ ภาวจวเนน ลกฺขณนิทสฺสนํ. เภโทติ จุติขนฺธานํ ภงฺคุปฺปตฺติปริทีปนํ. อนฺตรธานนฺติ ฆฏสฺเสว ภินฺนสฺส ภินฺนานํ จุติขนฺธานํ เยน เกนจิ ปริยาเยน ฐานา จุติภาวปริทีปนํ. มจฺจุ มรณนฺติ มจฺจุสงฺขาตํ มรณํ. เตน สมุจฺเฉทมรณาทีนิ นิเสเธติ. กาโล นาม อนฺตโก, ตสฺส กิริยาติ กาลกิริยา. เอเตน โลกสมฺมติยา มรณํ ทีเปติ. อิทานิ ปรมตฺเถน ทีเปตุํ ขนฺธานํ เภโทติอาทิมาห. ปรมตฺเถน หิ ขนฺธาเยว ภิชฺชนฺติ, น สตฺโต นาม โกจิ มรติ. ขนฺเธสุ ปน ภิชฺชมาเนสุ สตฺโต มรติ, ภินฺเนสุ มโตติ โวหาโร โหติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๑.

เอตฺถ จ จตุโวการวเสน ขนฺธานํ เภโท, เอกโวการวเสน กเฬวรสฺส นิกฺเขโป. จตุโวการวเสน วา ขนฺธานํ เภโท, เสสทฺวยวเสน กเฬวรสฺส นิกฺเขโป เวทิตพฺโพ. กสฺมา? ภวทฺวเยปิ รูปกายสงฺขาตสฺส กเฬวรสฺส สมฺภวโต. อถวา ยสฺมา จ จาตุมฺมหาราชิกาทีสุ ขนฺธา ภิชฺชนฺเตว, น กิญฺจิ นิกฺขิปนฺติ, ๑- ตสฺมา เตสํ วเสน ขนฺธานํ เภโท, มนุสฺสาทีสุ กเฬวรสฺส นิกฺเขโป. เอตฺถ จ กเฬวรสฺส นิกฺเขปการณโต มรณํ กเฬวรสฺส นิกฺเขโปติ วุตฺตนฺติ เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. อิติ อยญฺจ ชรา อิทญฺจ มรณํ. อิทํ วุจฺจตาวุโสติ อิทํ อุภยํปิ เอกโต กตฺวา ชรามรณนฺติ กถิยติ. เสสํ วุตฺตนยเมวาติ. ชรามรณวารวณฺณนา นิฏฺฐิตา ----------- ชาติวารวณฺณนา [๙๓] ชาติวาเร ชาติ สญฺชาตีติอาทีสุ ชายนฏฺเฐน ชาติ, สา อปริปุณฺณายตนวเสน ยุตฺตา. สญฺชายนฏฺเฐน สญฺชาติ, สา ปริปุณฺณายตนวเสน ยุตฺตา. โอกฺกมนฏฺเฐน โอกฺกนฺติ, สา อณฺฑชชลาพุชวเสน ยุตฺตา. เต หิ อณฺฑโกสญฺจ ๒- วตฺถิโกสญฺจ โอกฺกมนฺติ โอกฺกมนฺตา ปวิสนฺตา วิย ๒- ปฏิสนฺธึ คณฺหนฺติ. อภินิพฺพตฺตนฏฺเฐน อภินิพฺพตฺติ, สา สํเสทชโอปปาติกวเสน ยุตฺตา. เต หิ ปากฏาเยว หุตฺวา นิพฺพตฺตนฺติ. อยํ ตาว โวหารเทสนา. อิทานิ ปรมตฺถเทสนา โหติ. ขนฺธาเยว หิ ปรมตฺถโต ปาตุภวนฺติ, น สตฺโต. ตตฺถ จ ขนฺธานนฺติ เอกโวการภเว เอกสฺส จตุโวการภเว จตุนฺนํ ปญฺจโวการภเว ปญฺจนฺนํปิ คหณํ เวทิตพฺพํ. ปาตุภาโวติ อุปฺปตฺติ. อายตนานนฺติ เอตฺถ ตตฺร ตตฺร อุปฺปชฺชมานายตนวเสน สงฺคโห เวทิตพฺโพ. ปฏิลาโภติ สนฺตติยํ ปาตุภาโวเยว. ปาตุภวนฺตาเนว หิ ตานิ ปฏิลทฺธานิ นาม โหนฺติ. อยํ วุจฺจตาวุโส ชาตีติ อิมินา ปเทน โวหารโต ปรมตฺถโต จ เทสิตาย ชาติยา @เชิงอรรถ: ม. นิกฺขิปติ ๒-๒ ฉ.ม. อณฺฑโกสญฺจ วตฺถิโกสญฺจ โอกฺกมนฺตา ปวิสนฺตา วิย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๒.

นิคมนํ กโรตีติ. ภวสมุทยาติ เอตฺถ ปน ชาติยา ปจฺจยภูโต กมฺมภโว เวทิตพฺโพ. เสสํ วุตนยเมวาติ. ชาติวารวณฺณนา นิฏฺฐิตา ภววารวณฺณนา [๙๔] ภววาเร กามภโวติ กมฺมภโว จ อุปปตฺติภโว จ. ตตฺถ กมฺมภโว นาม กามภวูปคกมฺมเมว. ตํ หิ อุปปตฺติภวสฺส การณตฺตา "สุโข พุทฺธานํ อุปฺปาโท, ๑- ทุกฺโข ปาปสฺส อุจฺจโย"ติอาทีนิ ๒- วิย ผลโวหาเรน ภโวติ วุตฺตํ. อุปปตฺติภโว นาม เตน กมฺเมน นิพฺพตฺตํ อุปาทินฺนขนฺธปญฺจกํ. ตญฺหิ ตตฺถ ภวตีติ กตฺวา ภโวติ วุตฺตํ. เอวํ สพฺพถาปิ อิทํ กมฺมํ จ อุปปตฺติ จ อุภยมฺเปตมิธ "กามภโว"ติ วุตฺตํ. เอส นโย รูปารูปภเวสุ. อุปาทานสมุทยาติ เอตฺถ ปน อุปาทานํ กุสลกมฺมภวสฺส อุปนิสฺสยวเสเนว ปจฺจโย โหติ. อกุสลกมฺมภวสฺส อุปนิสฺสยวเสนปิ สหชาตาทิวเสนปิ. อุปปตฺติภวสฺส ปน สพฺพสฺสาปิ อุปนิสฺสยวเสเนว. เสสํ วุตฺตนยเมวาติ. อุปาทานวารวณฺณนา [๙๕] อุปาทานวาเร กามุปาทานนฺติอาทีสุ วตฺถุกามํ อุปาทิยติ เอเตน สยํ วา ตํ อุปาทิยตีติ กามุปาทานํ. กาโม จ โส อุปาทานญฺจาติ วา กามุปาทานํ. อุปาทานนฺติ ทฬฺหคฺคหณํ วุจฺจติ. ทฬฺหตฺโถ หิ เอตฺถ อุปสทฺโท "อุปายาสอุปกฏฺฐา"ติ อาทีสุ วิย, ปญฺจกามคุณิกราคสฺเสตํ อธิวจนํ. อยเมตฺถ สงฺเขโป. วิตฺถารโต ปเนตํ "ตตฺถ กตมํ กามุปาทานํ, โย กาเมสุ กามจฺฉนฺโท"ติ ๓- วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํ. ตถา ทิฏฺฐิ จ สา อุปาทานญฺจาติ ทิฏฺฐุปาทานํ. อถวา ๔- ทิฏฺฐึ อุปาทิยตีติ ทิฏฺฐุปาทานํ. อุปาทิยติ วา เอเตน ทิฏฺฐินฺติ ทิฏฺฐุปาทานํ. สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จาติอาทีสุ หิ ปุริมทิฏฺฐึ อุปาทิยตีติ ตถา. ๔- ยถาห "สสฺสโต @เชิงอรรถ: ขุ. ธมฺม. ๒๕/๑๙๔/๕๑ สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ ขุ. ธมฺม. ๒๕/๑๑๗/๓๗ @เสยฺยกตฺเถรวตฺถุ อภิ. สงฺคณิ. ๓๔/๑๒๒๐/๒๗๙ นิกฺเขปกณฺฑ, อภิ. @วิภงฺค. ๓๕/๙๓๘/๔๕๗ ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺค ๔-๔ ฉ.ม. อถวา ทิฏฺฐึ อุปาทิยติ, @อุปาทิยนฺติ วา เอเตน ทิฏฺ ฐินฺติ ทิฏฺฐุปาทานํ. อุปาทิยติ หิ ปุริมทิฏฺฐึ @อุตฺตรทิฏฺฐิ. อุปาทิยนฺติ จ ตาย ทิฏฺฐึ. ยถาห...

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๓.

อตฺตา จ โลโก จ, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ"ติอาทิ, ๑- สีลพฺพตุปาทานอตฺต- วาทุปาทานวชฺชิตสฺส ๒- สพฺพทิฏฺฐิคตสฺเสตํ อธิวจนํ. อยเมตฺถ สงฺเขโป. วิตฺถารโต ปเนตํ "ตตฺถ กตมํ ทิฏฺฐุปาทานํ, นตฺถิ ทินฺนนฺ"ติ ๓- วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. ตถา สีลพฺพตมุปาทิยนฺติ เอเตน, สยํ วา ตํ อุปาทิยติ, สีลพฺพตญฺจ ตํ อุปาทานญฺจาติ วา สีลพฺพตุปาทานํ. โคสีลโควตฺตาทีนิ หิ เอวํ สุทฺธีติ อภินิเวสโต สยเมว อุปาทานนฺติ อยเมตฺถ สงฺเขโป. วิตฺถารโต ปเนตํ "ตตฺถ กตมํ สีลพฺพตุปาทานํ, อิโต พหิทฺธา สมณพฺราหฺมณานํ สีเลน สุทฺธี"ติ ๔- วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํ. อิทานิ วทนฺติ เอเตนาติ วาโท. อุปาทิยนฺติ เอเตนาติ อุปาทานํ. กึ วทนฺติ, อุปาทิยนฺติ วา? อตฺตานํ. อตฺตโน วาทุปาทานํ อตฺตวาทุปาทานํ. อตฺตวาทมตฺตเมว วา อตฺตาติ อุปาทิยนฺติ เอเตนาติ อตฺตวาทุปาทานํ, วีสติวตฺถุกาย สกฺกายทิฏฺฐิยา เอตํ อธิวจนํ. อยเมตฺถ สงฺเขโป. วิตฺถารโต ปเนตํ "ตตฺถ กตมํ อตฺตวาทุปาทานํ, อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี"ติ ๕- วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํ. ตณฺหาสมุทยาติ เอตฺถ ตณฺหา กามุปาทานสฺส อุปนิสฺสยวเสน อนนฺตรสมนนฺตรนตฺถิวิคตาเสวนวเสน วา ปจฺจโย. อวเสสานํ ปน สหชาตาทิวเสนาปิ. เสสํ วุตฺตนยเมวาติ. อุปาทานวารวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ตณฺหาวารวณฺณนา [๙๖] ตณฺหาวาเร รูปตณฺหา ฯเปฯ ธมฺมตณฺหาติ เอวํ จกฺขุทฺวาราทีสุ ชวนวีถิยา ปวตฺตาย ตณฺหาย "เสฏฺฐิปุตฺโต พฺราหฺมณปุตฺโต"ติ เอวมาทีสุ ปิติโต @เชิงอรรถ: ม. อุปริ. ๑๔/๒๗/๒๒ ปญฺจตฺตยสุตฺต ฉ.ม...... วชฺชสฺส เอวมุปริปิ @ อภิ. สงฺคณิ. ๓๔/๑๒๒๑/๒๗๙ อภิ. สงฺคณิ. ๓๔/๑๒๒๒/๒๘๐, อภิ. @วิภงฺค. ๓๕/๙๓๘/๔๕๘ อภิ. สงฺคณิ. ๓๔/๑๒๒๓/๒๘๐, อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๙๓๘/๔๕๘

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๔.

นามํ วิย ปิติสทิสารมฺมณโต นามํ. เอตฺถ จ รูปารมฺมณา ตณฺหา, รูเป ตณฺหาติ รูปตณฺหา. สา กามราคภาเวน รูปํ อสฺสาเทนฺตี ปวตฺตมานา กามตณฺหา. สสฺสตทิฏฺฐิสหคตราคภาเวน รูปํ นิจฺจํ ธุวํ สสฺสตนฺติ เอวํ อสฺสาเทนฺตี ปวตฺตมานา ภวตณฺหา. อุจฺเฉททิฏฺฐิสหคตราคภาเวน รูปํ อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติ เปจฺจ น ภวิสฺสตีติ เอวํ อสฺสาเทนฺตี ปวตฺตมานา วิภวตณฺหาติ เอวํ ติวิธา โหติ. ยถา จ รูปตณฺหา, ตถา สทฺทตณฺหาทโยปีติ เอตานิ อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานิ โหนฺติ. ตานิ อชฺฌตฺตรูปาทีสุ อฏฺฐารส, พหิทฺธารูปาทีสุ อฏฺฐารสาติ ฉตฺตึส. อิติ อตีตานิ ฉตฺตึส, อนาคตานิ ฉตฺตึส, ปจฺจุปฺปนฺนานิ ฉตฺตึสาติ อฏฺฐสตํ. "อชฺฌตฺติกสฺสุปาทาย `อสฺมี'ติ โหติ, `อิตฺถสฺมี'ติ โหตี"ติ ๑- วา เอวมาทินา อชฺฌตฺติกรูปาทินิสฺสิตานิ อฏฺฐารส, "พาหิรสฺสุปาทาย `อิมินา อสฺมี'ติ โหติ, `อิมินา อิตฺถสฺมี'ติ โหตี"๒- เอวมาทินา พาหิรรูปาทินิสฺสิตานิ อฏฺฐารสาติ ฉตฺตึส. อิติ อตีตานิ ฉตฺตึส, อนาคตานิ ฉตฺตึส, ปจฺจุปฺปนฺนานิ ฉตฺตึสาติ เอวํปิ อฏฺฐสตตณฺหาวิจริตานิ โหนฺติ. ปุน สงฺคเห กริยมาเน รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ ฉเฬว ตณฺหากายา ติสฺโสเยว กามตณฺหาทโย โหนฺตีติ. เอวํ:- นิทฺเทสตฺเถน นิทฺเทส- วิตฺถารา วิตฺถารสฺส จ ปุน สงฺคหโต ตณฺหา วิญฺญาตพฺพา วิภาวินาติ. เวทนาสมุทยาติ เอตฺถ ปน เวทนาติ วิปากเวทนา อธิปฺเปตา. สา กถํ ฉสุ ทฺวาเรสุ ตณฺหาย ปจฺจโย โหตีติ เจ. อสฺสาทนียโต, สุขาย หิ เวทนาย อสฺสาทเนน สตฺตา เวทนํ มมายนฺตา เวทนาย ตฺณฺหํ อุปฺปาเทตฺวา เวทนาราครตฺตา หุตฺวา จกฺขุทฺวาเร อิฏฺฐเมว รูปํ ปตฺเถนฺติ, ลทฺธา จ นํ อสฺสาเทนฺติ, อารมฺมณทายกานํ จ จิตฺตการาทีนํ สกฺการํ กโรนฺติ. ตถา โสตทฺวาราทีสุ อิฏฺเฐ จ สทฺทาทโย ปตฺเถนฺติ, ลทฺธา จ เน อสฺสาเทนฺติ, อารมฺมณทายกานญฺจ วีณาวาทกคนฺธิกสูทตนฺตวายนานาวิธสิปฺปสนฺทสฺสกาทีนํ สกฺการํ กโรนฺติ. ยถากึ, ยถา ปุตฺตสิเนเหน ปุตฺตํ มมายนฺตา ธาติยาปิ สกฺการํ กโรนฺติ, สปฺปายสปฺปิขีราทีนิเยว นํ ปาเยนฺติ เจว โภเชนฺติ จ. เสสํ วุตฺตนยเมว. @เชิงอรรถ: อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๙๗๓/๔๗๘ ตณฺหาวิจริตนิทฺเทส @ อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๙๗๕/๔๓๒ ตณฺหาวิจริตนิทฺเทส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๕.

เวทนาวารวณฺณนา [๙๗] เวทนาวาเร เวทนากายาติ เวทนาสมูหา. จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา ฯเปฯ มโนสมฺผสฺสชา เวทนาติ เอตํ "จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา อตฺถิ กุสลา, อตฺถิ อกุสลา, อตฺถิ อพฺยากตา"ติ ๑- เอวํ วิภงฺเค อาคตตฺตา จกฺขุทฺวาราทีสุ ปวตฺตานํ กุสลากุสลาพฺยากตเวทนานํ "สาริปุตฺโต มนฺตานิปุตฺโต"ติเอวมาทีสุ มาติโต นามํ วิย มาติสทิสวตฺถุโต นามํ. วจนตฺโถ ปเนตฺถ จกฺขุสมฺผสฺสเหตุ ชาตา เวทนา จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนาติ. เอส นโย สพฺพตฺถ. อยํ ตาเวตฺถ สพฺพสงฺคาหิกกถา. วิปากวเสน ปน จกฺขุทฺวาเร เทฺว จกฺขุวิญฺญาณานิ เทฺว มโนธาต โย ติสฺโส มโนวิญฺญาณธาตุโยติ เอตาหิ สมฺปยุตฺตวเสน เวทนา เวทิตพฺพา. เอส นโย โสตทฺวาราทีสุ. มโนทฺวาเร มโนวิญฺญาณธาตุสมฺปยุตฺตา ว. ผสฺสสมุทยาติ เอตฺถ ปน ปญฺจทฺวาเร ปญฺจวตฺถุกเวทนานํ สหชาตจกฺขุสมฺผสฺสาทิสมุทยา สมุทโย โหติ. อวเสสานํ จกฺขุสมฺผสฺสาทโย อุปนิสฺสยาทิวเสน ปจฺจยา. มโนทฺวาเร ตทารมฺมณเวทนานํ อทฺวาริกานญฺจ ปฏิสนฺธิภวงฺคจุติเวทนานํ สหชาตมโนสมฺผสฺสสมุทยา สมุทโย โหตีติ เวทิตพฺโพ. เสสํ วุตฺตนยเมว. ผสฺสวารวณฺณนา [๙๘] ผสฺสวาเร จกฺขุสมฺผสฺโสติ จกฺขุมฺหิ สมฺผสฺโส. เอส นโย สพฺพตฺถ. จกฺขุสมฺผสฺโส ฯเปฯ กายสมฺผสฺโสติ เอตฺตาวตา จ กุสลากุสลวิปากา ปญฺจวตฺถุกา ทส สมฺผสฺสา วุตฺตา โหนฺติ. มโนสมฺผสฺโสติ อิมินา เสสพาวีสติโลกิยวิปากมน- สมฺปยุตฺตา ผสฺสา. สฬายตนสมุทยาติ ฉนฺนํ จกฺขาทีนํ อายตนานํ สมุทเยน อิมสฺส ฉพฺพิธสฺสาปิ สมฺผสฺสสฺส สมุทโย โหตีติ เวทิตพฺโพ. เสสํ วุตฺตนยเมว. @เชิงอรรถ: อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๓๔/๑๗ เวทนากฺขนฺธ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๖.

สฬายตนวารวณฺณนา [๙๙] สฬายตนวาเร จกฺขายตนนฺติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ สพฺพํ วิสุทฺธิมคฺเค ขนฺธนิทฺเทเส เจว อายตนนิทฺเทเส จ วุตฺตนยเมว. นามรูปสมุทยาติ เอตฺถ ปน ยํ นามํ ยญฺจ รูปํ ยญฺจ นามรูปํ ยสฺส อายตนสฺส ปจฺจโย โหติ, ตสฺส วเสน วิสุทฺธิมคฺเค ปฏิจฺจสมุปฺปาทนิทฺเทเส วุตฺตนเยน นามรูปสมุทยา สฬายตนสมุทโย เวทิตพฺโพ. เสสํ วุตฺตปฺปการเมวาติ. นามรูปวารวณฺณนา [๑๐๐] นามรูปวาเร นมนลกฺขณํ นามํ. รุปฺปนลกฺขณํ รูปํ. วิตฺถารวาเร ปนสฺส เวทนาติ เวทนากฺขนฺโธ. สญฺญาติ สญฺญากฺขนฺโธ. เจตนา ผสฺโส มนสิกาโรติ สงฺขารกฺขนฺโธ เวทิตพฺโพ. กามญฺจ อญฺเญปิ สงฺขารกฺขนฺธสงฺคหิตา ธมฺมา สนฺติ, อิเม ปน ตโย สพฺพทุพฺพเลสุปิ จิตฺเตสุ สนฺติ. ตสฺมา เอเตสํเยว วเสเนตฺถ สงฺขารกฺขนฺโธปิ ทสฺสิโต. จตฺตาริ จ มหาภูตานีติ เอตฺถ จตฺตารีติ คณนปริจฺเฉโท. มหาภูตานีติ ปฐวีอาปเตชวายานํ เอตํ อธิวจนํ. เยน ปน การเณน ตานิ มหาภูตานีติ วุจฺจนฺติ, โย เจตฺถ อญฺโญ วินิจฺฉยนโย, โส สพฺโพ วิสุทฺธิมคฺเค รูปกฺขนฺธนิทฺเทเส วุตฺโต. จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทายาติ เอตฺถ ปน จตุนฺนนฺติ อุปโยคตฺเถ สามิวจนํ, จตฺตาริ มหาภูตานีติ วุตฺตํ โหติ. อุปาทายาติ อุปาทิยิตฺวา, คเหตฺวาติ อตฺโถ. นิสฺสายาติปิ เอเก. วตฺตมานนฺติ อยํ เจตฺถ ปาฐเสโส. สมูหตฺเถ วา เอตํ สามิวจนํ. เตน จตุนฺนํ จ มหาภูตานํ สมูหํ อุปาทาย วตฺตมานํ รูปนฺติ อยมตฺโถ เวทิตพฺโพ. เอวํ สพฺพถาปิ ยานิ จตฺตาริ ปฐวีอาทีนิ มหาภูตานิ, ยญฺจ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วตฺตมานํ จกฺขายตนาทิเภเทน อภิธมฺเม ปาลิยเมว ๑- วุตฺตํ เตวีสติวิธํ รูปํ, ตํ สพฺพํปิ "รูปนฺ"ติ เวทิตพฺพํ. วิญฺญาณสมุทยาติปิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อภิธมฺมปาฬิยเมว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๗.

เอตฺถ ปน ยํ วิญฺญาณํ ยสฺส นามสฺส ยสฺส จ รูปสฺส ยสฺส จ นามรูปสฺส ปจฺจโย โหติ, ตสฺส วเสน วิสุทฺธิมคฺเค ปฏิจฺจสมุปฺปาทนิทฺเทเส วุตฺตนเยเนว วิญฺญาณสมุทยา นามรูปสมุทโย เวทิตพฺโพ. เสสํ วุตฺตนยเมวาติ. วิญฺญาณวารวณฺณนา [๑๐๑] วิญฺญาณวาเร จกฺขุวิญฺญาณนฺติ จกฺขุมฺหิ วิญฺญาณํ, จกฺขุโต วา ชาตํ วิญฺญาณนฺติ จกฺขุวิญฺญาณํ. เอวํ โสตฆานชิวฺหากายวิญฺญาณานิ. อิตรํ ปน มโนเยว วิญฺญาณนฺติ มโนวิญฺญาณํ. ทฺวิปญฺจวิญฺญาณวชฺชิตสฺส เตภูมิกวิปากจิตฺตสฺเสตํ อธิวจนํ. สงฺขารสมุทยาติ เอตฺถ ปน โย สงฺขาโร ยสฺส วิญฺญาณสฺส ปจฺจโย โหติ, ตสฺส วเสน วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตนเยเนว สงฺขารสมุทยา วิญฺญาณสมุทโย เวทิตพฺโพ. เสสํ วุตฺตนยเมวาติ. สงฺขารวารวณฺณนา [๑๐๒] สงฺขารวาเร อภิสงฺขรณลกฺขโณ สงฺขาโร. วิตฺถารวาเร ปนสฺส กายสงฺขาโรติ กายโต ปวตฺตสงฺขาโร, กายทฺวาเร โจปนวเสน ปวตฺตานํ กามาวจรกุสลโต อฏฺฐนฺนํ, อกุสลโต ทฺวาทสนฺนนฺติ วีสติยา กายสญฺเจตนานเมตํ อธิวจนํ. วจีสงฺขาโรติ วจีโต ปวตฺตสงฺขาโร, วจีทฺวาเร วจนเภทวเสน ปวตฺตานํ วีสติยา เอว วจีสญฺเจตนานเมตํ อธิวจนํ. จิตฺตสงฺขาโรติ จิตฺตโต ปวตฺตสงฺขาโร, กายวจีทฺวารโจปนํ อกตฺวา รโห นิสีทิตฺวา จินฺเตนฺตสฺส ปวตฺตานํ โลกิยกุสลากุสลวเสน เอกูนตึสมโนสญฺเจตนานเมตํ อธิวจนํ. อวิชฺชาสมุทยาติ เอตฺถ ปน กุสลานํ อุปนิสฺสยวเสน อกุสลานํ สหชาตาทิวเสนาปิ อวิชฺชา ปจฺจโย โหตีติ เวทิตพฺโพ. เสสํ วุตฺตนยเมวาติ. อวิชฺชาวารวณฺณนา [๑๐๓] อวิชฺชาวาเร ทุกฺเข อญฺญาณนฺติ ทุกฺขสจฺเจ อญฺญาณํ, โมหสฺเสตํ อธิวจนํ. เอส นโย สมุทเย อญฺญาณนฺติอาทีสุ. ตตฺถ จตูหิ การเณหิ ทุกฺเข อญฺญาณํ เวทิตพฺพํ อนฺโตคธโต วตฺถุโต อารมฺมณโต ปฏิจฺฉาทนโต จ. ตถาหิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๘.

ตํ ทุกฺขสจฺจปริยาปนฺนตฺตา ทุกฺเข อนฺโตคธํ, ทุกฺขสจฺจํ ตสฺส นิสฺสยปจฺจยภาเวน วตฺถุ, อารมฺมณปจฺจยภาเวน อารมฺมณํ, ทุกฺขสจฺจญฺจ ตํ ปฏิจฺฉาเทติ, ตสฺส ยาถาวลกฺขณปฏิเวธนิวารเณน, ญาณปฺปวตฺติยา เจตฺถ อปฺปทาเนน. สมุทเย อญฺญาณํ ตีหิ การเณหิ เวทิตพฺพํ วตฺถุโต อารมฺมณโต ปฏิจฺฉาทนโต จ. นิโรเธ ปฏิปทาย จ อญฺญาณํ เอเกเนว การเณน เวทิตพฺพํ ปฏิจฺฉาทนโต. นิโรธปฏิปทานํ จ ปฏิจฺฉาทกเมว อญฺญาณํ เตสํ ยาถาวลกฺขณปฏิเวธนิวารเณน, เตสุ จ ญาณปฺปวตฺติยา อปฺปทาเนน. น ปน ตํ ตตฺถ อนฺโตคธํ, ตสฺมึ สจฺจทฺวเย อปริยาปนฺนตฺตา. น ตสฺส ตํ สจฺจทฺวยํ วตฺถุ, อสหชาตตฺตา. นานารมฺมณํ, ตทารพฺภ อปฺปวตฺตนโต. ปจฺฉิมญฺหิ สจฺจทฺวยํ คมฺภีรตฺตา ทุทฺทสํ, น เจตฺถ อนฺธภูตํ อญฺญาณํ ปวตฺตติ. ปุริมํ ปน ปจฺจนีกฏฺเฐน ๑- สภาวลกฺขณสฺส ทุทฺทสตฺตา คมฺภีรํ, ตตฺถ วิปลฺลาสคฺคาหวเสน ปวตฺตติ. อปิจ ทุกฺเขติ เอตฺตาวตา สงฺคหโต วตฺถุโต อารมฺมณโต กิจฺจโต จ อวิชฺชา ทีปิตา. ทุกฺขสมุทเยติ เอตฺตาวตา วตฺถุโต อารมฺมณโต กิจฺจโต จ. ทุกฺขนิโรเธ ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทายาติ เอตฺตาวตา กิจฺจโต. อวิเสสโต ปน อญฺญาณนฺติ เอเตน สภาวโต นิทฺทิฏฺฐาติ ญาตพฺพา. อาสวสมุทยาติ เอตฺถ ปน กามาสวภวาสวา สหชาตาทิวเสน อวิชฺชาย ปจฺจยา โหนฺติ. อวิชฺชาสโว อุปนิสฺสยวเสเนว. ปุพฺพุปฺปนฺนา เจตฺถ อวิชฺชา อวิชฺชาสโวติ เวทิตพฺพา. สา อปราปรุปฺปนฺนาย อวิชฺชาย อุปนิสฺสยปจฺจโย โหติ. เสสํ วุตฺตนยเมวาติ. อาสววารวณฺณนา [๑๐๔] อาสววาเร อวิชฺชาสมุทยาติ เอตฺถ อวิชฺชา กามาสวภวาสวานํ สหชาตาทิวเสน ปจฺจโย โหติ. อวิชฺชาสวสฺส อุปนิสฺสยวเสเนว. อปราปรุปฺปนฺนา เจตฺถ อวิชฺชาสโวติ เวทิตพฺพา. ปุพฺพุปฺปนฺนา อวิชฺชาเยวสฺส อปราปรุปฺปนฺนสฺส อวิชฺชาสวสฺส อุปนิสฺสยปจฺจโย โหติ. เสสํ วุตฺตนยเมวาติ. อยํ วาโร ยา เอสา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วญฺจนิยฏฺเฐน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๙.

ปฏิจฺจสมุปฺปาทปเทสุ เชฏฺฐิกา อวิชฺชา, ตสฺสาปิ ปจฺจยทสฺสนวเสน วุตฺโต. เอวํ วุตฺเตน วาเรน สํสารสฺส อนมตคฺคตา สาธิตา โหติ. กถํ? อาสวสมุทเยน หิ อวิชฺชาสมุทโย. อวิชฺชาสมุทเยนาปิ อาสวสมุทโย. เอวํ อาสวา อวิชฺชาย อวิชฺชาปิ อาสวานํ ปจฺจโยติ กตฺวา ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชาย, ตสฺสา อปญฺญายนโต สํสารสฺส อนมตคฺคตา สิทฺธา โหตีติ. เอวํ สพฺเพปิเม อิมสฺมึ สุตฺเต กมฺมปถวาโร อาหารวาโร ทุกฺขวาโร ชรามรณชาติภวอุปาทานตณฺหาเวทนาผสฺสสฬายตนนามรูปวิญฺญาณสงฺขารอวิชฺชา- อาสววาโรติ โสฬส วารา วุตฺตา. เตสุ เอกสฺส วารสฺส สงฺเขปวิตฺถารวเสน ทฺวิธา วิภตฺตา ทฺวตฺตึสฏฺฐานานิ โหนฺติ. อิติ อิมสฺมึ สุตฺเต อิเมสุ ทฺวตฺตึสฏฺฐาเนสุ จตฺตาริ สจฺจานิ กถิตานิ. เอเตสํเยว วิตฺถารวเสน วุตฺเตสุ โสฬสสุ ฐาเนสุ อรหตฺตํ กถิตํ. เถรสฺส ปน มเตน ทฺวตฺตึสายปิ ฐาเนสุ จตฺตาริ สจฺจานิ จตฺตาโร จ มคฺคา กถิตาติ. อิติ สกเลปิ ปญฺจมหานิกายสงฺคหิเต พุทฺธวจเน นตฺถิ ตํ สุตฺตํ, ยตฺถ ทฺวตฺตึสกฺขตฺตุํ จตฺตาริ สจฺจานิ ทฺวตฺตึสกฺขตฺตุํ จ อรหตฺตํ ปกาสิตํ อญฺญตฺร อิมมฺหา สมฺมาทิฏฺฐิสุตฺตาติ. อิทมโวจายสฺมา สาริปุตฺโตติ อิทํ ทฺวตฺตึสาย จตุสจฺจปริยาเยหิ ทฺวตฺตึสาย อรหตฺตปริยาเยหีติ จตุสฏฺฐิยา การเณหิ อลงฺกริตฺวา สมฺมาทิฏฺฐิสุตฺตํ อายสฺมา สาริปุตฺโต อโวจ, อตฺตมนา เต ภิกฺขู อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย สมฺมาทิฏฺฐิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้า ๒๐๙-๒๓๙. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=7&A=5349&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=5349&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=110              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=1518              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=1703              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=1703              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]