อรรถกถาเล่มที่ ๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๑)

                      ๓. มหาทุกฺขกฺขนฺธสุตฺตวณฺณนา
     [๑๖๓] เอวมฺเม สุตนฺติ มหาทุกฺขกฺขนฺธสุตฺตํ. ตตฺถ วินยปริยาเยน
ตโย ชนา สมฺพหุลาติ วุจฺจนฺติ, ตโต ปรํ สํโฆ. สุตฺตนฺตปริยาเยน ตโย ตโย
เอว, ตโต อุทฺธํ สมฺพหุลาติ วุจฺจนฺติ. อิธ สุตฺตนฺตปริยาเยน สมฺพหุลาติ
เวทิตพฺพา. ปิณฺฑาย ปาวิสึสูติ ปวิฏฺา, เต ปน น ตาว ปวิฏฺา, ปวิสิสฺสามาติ
นิกฺขนฺตา ๑- ปน ปวิสึสูติ วุตฺตา. ยถากึ ๒-? ยถา คามํ คมิสฺสามีติ นิกฺขนฺต-
ปุริโส ตํ คามํ อปฺปตฺโตปิ "กุหึ อิตฺถนฺนาโม"ติ วุตฺเต "คามํ คโต"ติ วุจฺจติ,
เอวํ. ปริพฺพาชกานํ อาราโมติ เชตวนโต อวิทูเร อญฺติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ
อาราโม อตฺถิ, ตํ สนฺธาย เอวมาหํสุ. สมโณ อาวุโสติ อาวุโส ตุมฺหากํ สตฺถา
สมโณ โคตโม. กามานํ ปริญฺนฺติ กามานํ ปหานํ สมติกฺกมํ ปญฺเปติ.
รูปเวทนาทีสุปิ เอเสว นโย.
     ตตฺถ ติตฺถิยา สกสมยํ ชานนฺตา กามานํ ปริญฺ ปญฺเปยฺยุํ ปมชฺฌานํ
วทมานา, รูปานํ ปริญฺ ปญฺเปยฺยุํ อรูปภวํ วทมานา, เวทนานํ ปริญฺ
ปญฺเปยฺยุํ อสญฺิภวํ ๓- วทมานา. เต ปน "อิทํ นาม ปมชฺฌานํ อยํ
รูปภโว อยํ อรูปภโว"ติปิ น ชานนฺติ. เต ปญฺเปตุํ อสกฺโกนฺตาปิ เกวลํ
"ปญฺเปม ปญฺเปมา"ติ วทนฺติ. ตถาคโต กามานํ ปริญฺ อนาคามิมคฺเคน
ปญฺเปติ, รูปเวทนานํ อรหตฺตมคฺเคน. เต เอวํ มหนฺเต วิเสเส วิชฺชมาเนปิ
อิธ โน อาวุโส โก วิเสโสติอาทิมาหํสุ.
     ตตฺถ อิธาติ อิมสฺมึ ปญฺาปเน. ธมฺมเทสนาย วา ธมฺมเทสนนฺติ ยทิทํ
สมณสฺส วา โคตมสฺส ธมฺมเทสนาย สทฺธึ อมฺหากํ ธมฺมเทสนํ, อมฺหากํ วา
ธมฺมเทสนาย สทฺธึ สมณสฺส โคตมสฺส ธมฺมเทสนํ อารพฺภ นานากรณํ
วุจฺจถ, ๔- ตํ กึ นามาติ วทนฺติ. ทุติยปเทปิ เอเสว นโย. อิติ เต เวมชฺเฌ
ภินฺนสุวณฺณํ วิย สาสเนน สทฺธึ อตฺตโน ลทธึ วจนมตฺเตน สมธุรํ ปยึสุ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นิกฺขนฺตตฺตา  ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ  ๓ ฉ.ม. อสญฺภวํ
@๔ ฉ.ม. วุจฺเจถ
เนว อภินนฺทึสูติ เอวเมตนฺติ น สมฺปฏิจฺฉึสุ. นปฺปฏิกฺโกสึสูติ นยิทํ เอวนฺติ
น ปฏิเสเธสุํ. กสฺมา? เต กิร ติตฺถิยา นาม อนฺธสทิสา, ๑- ชานิตฺวา วา
อชานิตฺวา วา กเถยฺยุนฺติ นาภินนฺทึสุ, ปริญฺนฺติ วจเนน อีสกํ สาสนคนฺโธ
อตฺถีติ นปฺปฏิกฺโกสึสุ. ชนปทวาสิโน วา เอเต สกสมยปรสมเยสุ น สุฏฺุ
กุสลาติปิ อุภยํ อกํสุ. ๒-
     [๑๖๕] น เจว สมฺปายิสฺสนฺตีติ สมฺปาเทตฺวา กเถตุํ น สกฺขิสฺสนฺติ.
อุตฺตริญฺจ วิฆาตนฺติ อสมฺปายนโต อุตฺตรึ จ ๓- ทุกฺขํ อาปชฺชิสฺสนฺติ.
สมฺปาเทตฺวา กเถตุํ อสกฺโกนฺตานํ นาม หิ ทุกฺขํ อุปฺปชฺชติ. ยถา ตํ ภิกฺขเว
อวิสยสฺมินฺติ เอตฺถ ยถาติ การณวจนํ, ตนฺติ นิปาตมตฺตํ. ยสมา อวิสเย ปเญฺห ๔-
ปุจฺฉิโต โหตีติ อตฺโถ. สเทวเกติ สหเทวเก. ๕- สมารกาทีสุปิ เอเสว นโย. เอวํ
ตีณิ านานิ โลเก ปกฺขิปิตฺวา เทฺว ปชายาติ ปญฺจหิปิ สตฺตโลกเมว ปริยาทิยิตฺวา
เอตสฺมึ สเทวกาทิเภเท โลเก กํ ๖- เทวํ วา มนุสฺสํ วา น ปสฺสามีติ
ทีเปติ. อิโต วา ปน สุตฺวาติ อิโต วา ปน มม สาสนโต สุตฺวา, อตถาคโตปิ
อตถาคตสาวโกปิ อาราเธยฺย ปริโตเสยฺย. อญฺถา อาราธนา ๗- นาม นตฺถีติ
ทสฺเสติ.
     [๑๖๖] อิทานิ อตฺตโน เตสํ ปญฺหานํ เวยฺยากรเณน จิตฺตาราธนํ
ทสฺเสนฺโต โก จ ภิกฺขเวติอาทิมาห. กามคุณาติ กามยิตพฺพฏฺเน กามา.
พนฺธนฏฺเน คุณา. "อนุชานามิ ภิกฺขเว อาหฏานํ วตฺถานํ ทิคุณํ สํฆาฏินฺ"ติ ๘-
เอตฺถ ๙- ปฏลฏฺโ คุณฏฺโ. "อจฺเจนฺติ กาลา ตรยนฺติ รตฺติโย, วโยคุณา
อนุปุพฺพํ ชหนฺตี"ติ ๑๐- เอตฺถ ราสฏฺโ คุณฏฺโ. "สตคุณา ทกฺขิณา
ปาฏิกงฺขิตพฺพา"ติ ๑๑- เอตฺถ อานิสํสฏฺโ คุณฏฺโ. "อนฺตํ อนฺตคุณํ ๑๒- กยิรา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อนฺธชาตา   ๒ ฉ.ม. นากํสุ   ๓ ฉ.ม. อุตฺตริมฺปิ   ๔ ฉ.ม. ปโญฺห
@๕ ฉ.ม. สห เทเวหิ สเทวเก     ๖ ฉ.ม. ตํ    ๗ ฉ.ม. อาราธนํ
@๘ ปาลิ. อนุชานามิ ภิกฺขเว อหตานํ ทุสฺสานํ อหตกปฺปานํ ทฺวิคุณํ สํฆาฏึ, วินย.
@มหา. ๕/๓๔๘/๑๕๑ จีวรกฺขนฺธก   ๙ ฉ.ม. เอตฺถ หิ, ม. อิธ
@๑๐ สํ. สคา. ๑๕/๔/๓ อจฺเจนฺติสุตฺต  ๑๑ ม. อุปริ. ๑๔/๓๗๙/๑๒๔
@ทกฺขิณาวิภงฺคสุคฺต  ๑๒ ที. มหา. ๑๐/๓๗๗/๒๕๑ มหาสติปฏฺานสุตฺต,
@ขุ.ขุ. ๒๕/๒/ทฺวตฺตึสาการ
มาลาคุเณ พหู"ติ ๑- เอตฺถ พนฺธนฏฺโ คุณฏฺโ. อิธาปิ เอเสว อธิปฺเปโต,
เตน วุตฺตํ "พนฺธนฏฺเน คุณา"ติ. จกฺขุวิญฺเยฺยาติ จกฺขุวิญฺาเณน ปสฺสิตพฺพา.
เอเตนุปาเยน โสตวิญฺเยฺยาทีสุปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อิฏฺาติ ปริยิฏฺา วา
โหนฺตุ มา วา, อิฏฺารมฺมณภูตาติ อตฺโถ. กนฺตาติ กามนียา. ๒- มนาปาติ
มนวฑฺฒนกา. ปิยรูปาติ ปิยชาติกา. กามูปสญฺหิตาติ อารมฺมณํ กตฺวา
อุปฺปชฺชมาเนน กาเมน อุปสญฺหิตา. รชนียาติ รชนียา, ราคุปฺปตฺติการณภูตาติ
อตฺโถ.
     [๑๖๗] ยทิ มุทฺธายาติ ๓- อาทีสุ มุทฺธายาติ องฺคุลิปพฺเพสุ สญฺ
เปตฺวา หตฺถมุทฺธาย. คณนายาติ อจฺฉิทฺทคณนาย. สงฺขานนฺติ ปิณฺฑคณนา.
ยาย เขตฺตํ โอโลเกตฺวา อิธ เอตฺตกา วีหี ภวิสฺสนฺตีติ, ๔- รุกฺขํ โอโลเกตฺวา
อิธ เอตฺตกานิ ผลานิ ภวิสฺสนฺติ, อากาสํ โอโลเกตฺวา อิเม อากาเส สกุณา
เอตฺตกา นาม ภวิสฺสนฺตีติ ชานนฺติ. กสีติ กสิกมฺมํ. วณิชฺชาติ
ชลวณิชฺชถลวณิชฺชาทิวณิชฺชปฺปโถ. ๕- โครกฺขนฺติ อตฺตโน วา ปเรสํ วา คาโว
รกฺขิตฺวา ปญฺจโครสวิกฺกเยน ชีวนกมฺมํ. ๖- อิสฺสฏฺโ ๗- วุจฺจติ อาวุธํ คเหตฺวา
อุปฏฺานกมฺมํ. ราชโปริสนฺติ อาวุเธน ราชกมฺมํ กตฺวา อุปฏฺานํ. สิปฺปญฺตรนฺติ
คหิตาวเสสํ หตฺถิอสฺสสิปฺปาทิ. สีตสฺส ปุรกฺขโตติ ลกฺขํ วิย สรสฺส สีตสฺส ปุรโต,
ิโต ๘- สีเตน พาธิยมาโนติ อตฺโถ. อุณฺเหปิ เอเสว นโย. ฑํสาทีสุ ฑํสาติ
ปิงฺคลมกฺขิกา. มกสาติ สพฺพมกฺขิกา, สิรึสปาติ ๙- เย เกจิ สริตฺวา คจฺฉนฺติ.
ริสฺสมาโนติ กมฺปมาโน ๑๐- ฆฏฺฏิยมาโน. มิยฺยมาโนติ มรมาโน. อยํ ภิกฺขเวติ
ภิกฺขเว อยํ มุทฺธาทีหิ ชีวิตกปฺปนํ อาคมฺม สีตาทิปจฺจโย อาพาโธ. กามานํ
อาทีนโวติ กาเมสุ อุปทฺทโว, อุปสคฺโคติ อตฺโถ. สนฺทิฏฺิโกติ ปจฺจกฺโข สามํ
ปสฺสิตพฺโพ. ทุกฺขกฺขนฺโธติ ทุกขราสิ. กามเหตูติอาทีสุ ปจฺจยฏฺเน กามา อสฺส
เหตูติ กามเหตุ. มูลฏฺเน กามา นิทานมสฺสาติ กามนิทาโน. ลิงฺควิปลฺลาเสน ปน
กามนิทานนฺติ วุตฺโต. การณฏฺเน กามา อธิกรณํ อสฺสาติ กามาธิกรโณ.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ. ธมฺม. ๒๕/๕๓/๒๖ วิสาขาวตฺถุ   ๒ ฉ.ม. กมนียา   ๓ ฉ.ม. มุทฺทายาติ
@๔ ฉ.ม. อิติ-สทฺโท น ทิสฺสติ  ๕ ฉ.ม. ชงฺฆวณิชฺช....วณิปฺปโถ
@๖ ม. ชีวิตกปฺปนํ    ๗ ฉ.ม. อิสฺสตฺโต  ๘ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
@๙ ฉ.ม. สรีสปาติ  ฉ.ม. ๑๐ รุปฺปมาโน
ลิงฺควิปลฺลาเสเนว ปน กามาธิกรณนฺติ วุตฺโต. กามานเมว เหตูติ อิทํ นิยมวจนํ,
กามปจฺจยา อุปฺปชฺชติเยวาติ อตฺโถ.
     อุฏฺหโตติ อาชีวสมุฏฺาปกวิริเยน อุฏฺหนฺตสฺส. ฆฏโตติ ตํ วิริยํ
ปุพฺเพ นาม ปรํ ๑- ฆเฏนฺตสฺส. วายมโตติ วายามํ ปรกฺกมํ ปโยคํ กโรนฺตสฺส.
นาภินิปฺผชฺชนฺตีติ น นิปฺผชฺชนฺติ, หตฺถํ นาภิรูหนฺติ. โสจตีติ จิตฺเต อุปฺปนฺน-
พลวโสเกน โสจติ. กิลมตีติ กาเย อุปฺปนฺนทุกฺเขน กิลมติ. ปริเทวตีติ วาจาย
ปริเทวติ. อุรตฺตาฬินฺติ อุรํ ตาฬิตฺวา. กนฺทตีติ โรทติ. สมฺโมหํ อาปชฺชตีติ
วิสญฺี วิย สมฺมุโฬฺห โหติ. โมฆนฺติ ตุจฺฉํ. อผโลติ นิปฺผโล. อารกฺขาทิกรณนฺติ
อารกฺขการณา. กินฺติ เมติ ๒- เกน นุโข อุปาเยน. ยมฺปิ เมติ ยํปิ มยฺหํ
กสิกมฺมาทีนิ กตฺวา อุปฺปาทิตํ ธนํ อโหสิ. ตมฺปิ โน นตฺถีติ ตํปิ อมฺหากํ
อิทานิ นตฺถิ.
     [๑๖๘] "ปุน จ ปรํ ภิกฺขเว กามเหตู"ติอาทินาปิ การณํ ทสฺเสตฺวา ว
อาทีนวํ ทีเปติ. ตตฺถ กามเหตูติ กามปจฺจยา ราชาโนปิ ราชูหิ วิวทนฺติ,
กามนิทานนฺติ ภาวนปุํสกํ, กาเม นิทานํ กตฺวา วิวทนฺตีติ อตฺโถ. กามาธิกรณนฺติปิ
ภาวนปุํสกเมว, กาเม อธิกรณํ กตฺวา วิวทนฺตีติ อตฺโถ. กามานเมว เหตูติ
คามนิคมนครเสนาปติปุโรหิตฏฺานนฺตราทีนํ กามานํเยว เหตุ วิวทนฺตีติ
อตฺโถ. อุปกฺกมนฺตีติ ปหรนฺติ. อสิจมฺมนฺติ อสึ เจว เขฏกผลกาทีนิ จ. ธนุกลาปํ
สนฺนยฺหิตฺวาติ ธนุํ คเหตฺวา สรกลาปํ สนฺนยฺหิตฺวา. อุภโตพฺยูฬฺหนฺติ ๓- อุภโต
ราสิภูตํ. ปกฺขนฺทนฺตีติ ปวิสนฺติ. อุสูสูติ กณฺเฑสุ. วิชฺโชตลนฺเตสูติ
วิปริวตฺตนฺเตสุ เต ตตฺถาติ เต ตสฺมึ สงฺคาเม.
     อฏฺฏาวเลปนา ๔- อุปการิโยติ เจตฺถ มนุสฺสา ปาการปาทํ
อสฺสขุรสณฺาเนน อิฏฺกาหิ จินิตฺวา อุปริ สุธาย ลิมฺปนฺติ. เอวํ กตา ปาการปาทา
อุปการิโยติ วุจฺจนฺติ. ตา ตตฺเตน ๕- กลเลน สิตฺตา อฏฺฏาวเลปนา นาม โหนฺติ.
ปกฺขนฺทนฺตีติ ตาสํ เหฏฺา ติขิณอยสูลาทีหิ วิชฺฌิยมานาปิ ปาการสฺส ปิจฺฉิลภาเวน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปุพฺเพนาปรํ   ๒ ฉ.ม. กินฺตีติ   ๓ ฉ.ม. อุภโตพฺยูฬนฺติ, สี, อิ.
@อุภโตวิยูฬฺหนฺติ  ๔ ฉ.ม., สี. อทฺทาวเลปนา, เอวมุปริปิ   ๕ ฉ.ม. ตินฺเตน
อาโรหิตุํ อสกฺโกนฺตาปิ อุปธาวนฺติเยว. ฉกณฏิยาติ ๑- กุฏฺิตโคมเยน. อภิวคฺเคนาติ
สห ทนฺเตน. ตํ อฏฺทนฺตากาเรน กตฺวา "นครทฺวารํ ภินฺทิตฺวา ปวิสิสฺสามา"ติ
อาคเต อุปริทฺวาเร ิตา ตสฺส พนฺธนโยตฺตานิ ฉินฺทิตฺวา เตน อภิวคฺเคน
โอมทฺทนฺติ.
     [๑๖๙] สนฺธิมฺปิ ฉินฺทนฺตีติ ฆรสนฺธึปิ ฉินฺทนฺติ. นิลฺโลปนฺติ คามาทโย ๒-
ปหริตฺวา มหาวิโลปํ กโรนฺติ. เอกาคาริกนฺติ ปณฺณาสมตฺตาปิ สฏฺีมตฺตาปิ
ปหริตฺวา ๓- ชีวคฺคาหํ คเหตฺวา อาหราเปนฺติ. ปริปนฺเถ ติฏฺนฺตีติ ปนฺถทูหนกมฺมํ
กโรนฺติ. อฑฺฒทณฺฑเกหีติ มุคฺคเรหิ ปหารสาธนตฺถํ วา จตุหตฺถทณฺฑํ เทฺวธา
เฉตฺวา คหิตทณฺฑเกหิ. พิลงฺคถาลิกนฺติ กญฺชิยอุกฺขลิกมฺมกรณํ, ๔- ตํ กโรนฺตา
สีสกปาลํ อุปฺปาเฏตฺวา ตตฺตํ อโยคุฬํ สณฺฑาเสน คเหตฺวา ตตฺถ ปกฺขิปนฺติ,
เตน มตฺถลุงฺคํ ปกฺกุถิตฺวา, ๕- อุปริ อุตฺตรติ. สงฺขมุณฺฑิกนฺติ สงฺขมุณฺฑ-
กมฺมกรณํ, ตํ กโรนฺตา อุตฺตโรฏฺอุภโตกณฺณจุฬิกคลวาฏกปริจฺเฉเทน จมฺมํ ฉินฺทิตฺวา
สพฺพเกเส เอกโตว คณฺึ กตฺวา ทณฺฑเกน วลิตฺวา ๖- อุปฺปาเฏนฺติ, สห เกเสหิ
จมฺมํ อุปฺปาเฏติ. ๗- ตโต สีสกฏาหํ ถูลสกฺขราหิ ฆํสิตฺวา โธวนฺตา สงฺขวณฺณํ
กโรนฺติ.
     ราหุมุขนฺติ ราหุมุขกมฺมกรณํ, ตํ กโรนฺตา สงฺกุนา มุขํ วิวริตฺวา
อนฺโตมุเข ทีปํ ชาเลตฺวา ๘- กณฺณจุฬิกาหิ วา ปฏฺาย มุขํ นิขาทเนน ขณนฺติ.
โลหิตํ ปคฺฆริตฺวา มุขํ ปูเรติ. โชติมาลิกนฺติ สกลสรีรํ เตลปิโลติกาย เวเตฺวา
อาลิมฺปนฺติ. หตฺถปชฺโชติกนฺติ หตฺเถ เตลปิโลติกาย เวเตฺวา ทีปํ ๙-
ชาเลนฺติ. ๑๐- เอรกวตฺติกนฺติ เอรกวตฺตกมฺมกรณํ, ตํ กโรนฺตา คีวโต ๑๑- ปฏฺาย
จมฺมปฏฺเฏ ๑๒- กนฺตนฺตา โคปฺผเกสุ ๑๒- เปนฺติ. อถ นํ โยตฺเตหิ พนฺธิตฺวา
กฑฺฒนฺติ. โส อตฺตโน จมฺมปฏฺเฏ อกฺกมิตฺวา อกฺกมิตฺวา ปตฺติ. จีรกวาสิกนฺติ
จีรกวาสิกกมฺมกรณํ, ตํ กโรนฺตา ตเถว จมฺมปฏฺเฏ กนฺติตฺวา กฏิยํ
เปนฺติ. กฏิโต ปฏฺาย
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ฉกณกายาติ, สี., อิ. ปกฺกฏิยาติ   ๒ ฉ.ม. คาเม   ๓ ฉ.ม. ปริวาเรตฺวา
@๔ ฉ.ม......กมฺมการณํ, เอวมุปริปิ  ๕ สี. ปกฺกฏฺิตฺวา  ๖ ฉ.ม. วลฺลิตฺวา, สี.
@จาเลตฺวา   ๗ ฉ.ม. อุฏฺหติ   ๘ ฉ.ม. ชาเลนฺติ   ๙ ฉ.ม. ทีปํ วิย
@๑๐ สี. ปชฺชาเลนฺติ   ๑๑ สี. เหฏฺา คีวโต  ๑๒-๑๒ ฉ.ม. จมฺมพทเธ กนฺติตฺวา
@โคปฺผเก
กนฺติตฺวา โคปฺผเกสุ เปนฺติ. อุปริเมหิ เหฏฺิมสรีรํ จีรกนิวาสนนิวตฺถํ วิย
โหติ. เอเณยฺยกนฺติ เอเณยฺยกกมฺมกรณํ. ตํ กโรนฺตา อุโภสุ กปฺปเรสุ จ ชาณูสุ
จ อยวลยานิ ทตฺวา อยสูลานิ โกฏฺเฏนฺติ. โส จตูหิ อยสูเลหิ ภูมิยํ
ปติฏฺหติ. อถ นํ ปริวาเรตฺวา อคฺคึ กโรนฺติ. "เอเณยฺยโก โชติปริคฺคโห
ยถา"ติ อาคตฏฺาเนปิ อิทเมว วุตฺตํ. ตํ กาเลน กาลํ สูลานิ อปเนตฺวา
จตูหิ อฏฺิโกฏีหิเยว เปนฺติ. เอวํ ๑- เอวรูปา กรณา ๒- นาม นตฺถิ.
     พฬิสมํสิกนฺติ อุภโต มุเขหิ พฬิเสหิ ปหริตฺวา จมฺมมํสนฺหารูนิ
อุปฺปาเฏนฺติ. กหาปณิกนฺติ สกลสรีรํ ติณฺหาหิ วาสีหิ โกฏิโต ปฏฺาย
กหาปณมตฺตํ ปาเตนฺตา โกฏฺเฏนฺติ. ขาราปฏิจฺฉิกนฺติ สรีรํ ตตฺถ ตตฺถ อาวุเธน
ปหริตฺวา โกจฺเฉหิ ขารํ ฆํสนฺติ. จมฺมมํสนฺหารูนิ ปคฺฆริตฺวา สวนฺติ.
อฏฺิกสงฺขลิกาว ติฏฺติ. ปลิฆปริวตฺติกนฺติ เอเกน ปสฺเสน นิปชฺชาเปตฺวา
กณฺณจฺฉิทฺเท อยสูลํ โกฏฺเฏตฺวา ปวิยา เอกาพทฺธํ กโรนฺติ. อถ นํ ปาเท
คเหตฺวา อาวิชฺฌนฺติ. ปลาลปีกนฺติ เฉกา การณิกา ฉวิจมฺมํ ฉินฺทิตฺวา ๓-
นิสทโปตเกหิ อฏฺีหิ ภินฺทิตฺวา เกเสสุ คเหตฺวา อุกฺขิปนฺติ. มํสราสิเยว โหติ,
อถ นํ เกเสเยว ๔- ปริโยนทฺธิตฺวา คณฺหนฺติ. ๕- ปลาลวฏฺฏิ วิย กตฺวา
ปลิเวเนฺติ. ๕- สุนเขหีติ กติปยานิ ทิวสานิ อาหารํ อทตฺวา ฉาตเกหิ สุนเขหิ
ขาทาเปนฺติ. เต มุหุตฺเตน อฏิสงฺขลิกเมว กโรนฺติ. สมฺปรายิโกติ สมฺปราเย
ทุติยตฺตภาเว วิปาโกติ อตฺโถ.
     [๑๗๐] ฉนฺทราควินโย ฉนฺทราคปฺปหานนฺติ นิพฺพานํ. นิพฺพานญฺหิ
อาคมฺม กาเมสุ ฉนฺทราโค วินิยฺยติ เจว ปหิยฺยติ จ, ตสฺมา นิพฺพานํ
ฉนฺทราควินโย ฉนฺทราคปฺปหานนฺติ จ วุตฺตํ. สามํ วา กาเม ปริชานิสฺสนฺตีติ
สยํ วา เต กาเม ตีหิ ปริญฺาหิ ปริชานิสฺสนฺติ. ตถตฺตายาติ ตถภาวาย.
ยถาปฏิปนฺโนติ ยาย ปฏิปทาย ปฏิปนฺโน.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทสฺสติ    ๒ ฉ.ม. การณา    ๓ ฉ.ม. อจฺฉินฺทิตฺวา
@๔ ฉ.ม. เกเสเหว           ๕-๕ ฉ.ม. ปลาลวฏฺฏึ วิย กตฺวา ปน เวเนฺติ
     [๑๗๑] ขตฺติยกญฺา วาติอาทิ อปริตฺเตน วิปุเลน กุสเลน คหิตปฏิสนฺธิกํ
วตฺถาลงฺการาทีนิ ลภนฏฺาเน นิพฺพตฺตํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ. ปณฺณรสวสฺสุทฺเทสิกาติ
ปณฺณรสวสฺสวยา. ทุติยปเทปิ เอเสว นโย. วยปเทสํ กสฺมา คณฺหติ?
วณฺณสมฺปตฺตึ ทสฺสนตฺถํ. มาตุคามสฺส หิ ทุคฺคตกุเล นิพฺพตฺตสฺสาปิ เอกสฺมึ ๑-
กาเล โถกํ โกกํ วณฺณายตนํ ปสีทติ. ปุริสานํ ปน วีสติวสฺสปญฺจวีสติวสฺสกาเล
ปสนฺนํ โหติ. นาติทีฆาติอาทีหิ ฉโทสวิรหิตํ สรีรสมฺปตฺตึ ทีเปติ. วณฺณนิภาติ
วณฺณาเยว. ๒-
     ชิณฺณนฺติ ชราชิณฺณํ. โคปานสิวงฺกนฺติ โคปานสี วิย วงฺกํ. โภคฺคนฺติ
ภคฺคํ, อิมินาปิสฺส วงฺกภาวเมว ทีเปติ. ทณฺฑปรายนนฺติ ทณฺฑปฏิสฺสรณํ
ทณฺฑทุติยํ. ปเวธมานนฺติ กมฺปมานํ. อาตุรนฺติ ชราตุรํ. ขณฺฑทนฺตนฺติ
ชิณฺณภาเวน ขณฺฑิตทนฺตํ. ปลิตเกสนฺติ ปณฺฑรเกสํ. วิลูนนฺติ ลุญฺจิตฺวา
คหิตเกสํ วิย ขลฺลาตํ. ขลิตสิรนฺติ มหาขลฺลาตสีสํ. วลินนฺติ สญฺชาตวลึ.
ติลกาหตคตฺตนฺติ เสตกาฬติลเกหิ วิกิณฺณสรีรํ. อาพาธิกนฺติ พฺยาธิกํ. ทุกฺขิตนฺติ
ทุกฺขปฺปตฺตํ.
     พาฬฺหคิลานนฺติ อธิมตฺตคิลานํ. สีวถิกาย ฉฑฺฑิตนฺติ อามกสุสาเน
ปาติตํ. เสสเมตฺถ สติปฏฺาเน วุตฺตเมว. อิธาปิ นิพฺพานํเยว ฉนฺทราควินโย.
     [๑๗๓] เนว ตสฺมึ สมเย อตฺตพฺยาพาธายาติ ตสฺมึ สมเย อตฺตโนปิ
ทุกฺขตฺถาย น เจเตติ. อพฺยาปชฺฌํเยวาติ นิทฺทุกฺขเมว.
     [๑๗๔] ยํ ภิกฺขเว เวทนา อนิจฺจาติ ภิกฺขเว ยสฺมา เวทนา อนิจฺจา,
ตสฺมา อยํ อนิจฺจาทิอากาโรว เวทนาย อาทีนโวติ อตฺโถ, นิสฺสรณํ
วุตฺตปฺปการเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย
                    มหาทุกฺขกฺขนฺธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                        ----------------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เอตสฺมึ           ๒ ฉ.ม. วญฺโณเยว

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้า ๓๗๗-๓๘๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=7&A=9635&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=9635&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=194
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=2784
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=3380
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=3380
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_12