อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

                       ๒. มหาโคสิงฺคสุตฺตวณฺณนา
    [๓๓๒] เอวมฺเม สุตนฺติ มหาโคสิงฺคสุตฺตํ. ตตฺถ โคสิงฺคสาลวนทาเยติ
อิทํ วสนฏฺานทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. อญฺเสุ หิ สุตฺเตสุ "สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน
อนาถปิณฺฑิกสฺสาราเม"ติ เอวํ ปมํ โคจรคามํ ทสฺเสตฺวา ปจฺฉา วสนฏฺานํ
ทสฺเสสิ. ๒- อิมสฺมึ ปน มหาโคสิงฺคสุตฺเต ภควโต โคจรคาโม อนิวทฺโธ, โกจิเทว
โคจรคาโม ภวิสฺสติ. ตสฺมา วสนฏฺานเมว ปริทีปิตํ. อรญฺนิทานกํ นาเมตํ
สุตฺตนฺติ. สมฺพหุเลหีติ พหุเกหิ. อภิญฺาเตหิ อภิญฺาเตหีติ สพฺพตฺถ
วิสฺสุเตหิ ปากเฏหิ. เถเรหิ สาวเกหิ สทฺธินฺติ ปาติโมกฺขสํวราทีหิ ถิรการเกหิ
ธมฺเมหิ สมนฺนาคตตฺตา เถเรหิ, สวนนฺเต ชาตตฺตา สาวเกหิ สทฺธึ เอกโต.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปพฺพชิตา  ๒ ฉ.ม. ทสฺเสติ
อิทานิ เต เถเร สรูปโต ทสฺเสนฺโต อายสฺมตา  จ สาริปุตฺเตนาติอาทิมาห.
ตตฺถายสฺมา สาริปุตฺโต อตฺตโน สีลาทีหิ คุเณหิ พุทฺธสาสเน อภิญฺาโต.
จกฺขุมนฺตานํ คคนมชฺเฌ ิโต สุริโย วิย, จนฺโท วิย, สมุทฺทตีเร ิตานํ
สาคโร วิย จ ปากโฏ ปญฺาโต. น เกวลญฺจสฺส อิมสฺมึ สุตฺเต อาคตคุณวเสเนว
มหนฺตตา เวทิตพฺพา, อิโต อญฺเสํ ธมฺมทายาทสุตฺตํ อนงฺคณสุตฺตํ สมฺมาทิฏฺิสุตฺตํ
๑- จุลฺลสีหนาทสุตฺตํ มหาสีหนาทสุตฺตํ ๑- รถวินีตํ มหาหตฺถิปโทปมํ มหาเวทลฺลํ
วตฺถูปมสุตฺตํ ๒- ทีฆนขํ อนุปทสุตฺตํ เสวิตพฺพาเสวิตพฺพสุตฺตํ สจฺจวิภงฺคสุตฺตํ
ปิณฺฑปาตปาริสุทฺธิ สมฺปสาทนียํ สงฺคีติสุตฺตํ ทสุตฺตรสุตฺตํ ปวารณาสุตฺตํ ๓-
สุสิมสุตฺตํ เถรปญฺหสุตฺตํ มหานิทฺเทโส ปฏิสมฺภิทามคฺโค เถรสีหนาทสุตฺตํ
อภินิกฺขมนํ เอตทคฺคนฺติ อิเมสํปิ สุตฺตานํ วเสน เถรสฺส มหนฺตตา เวทิตพฺพา.
เอตทคฺคสฺมึ หิ "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ มหาปญฺานํ ยทิทํ
สาริปุตฺโต"ติ ๔- วุตฺตํ.
    มหาโมคฺคลฺลาโนปิ สีลาทิคุเณหิ เจว อิมสฺมึ สุตฺเต อาคตคุเณหิ จ
เถโร วิย อภิญฺาโต ปากโฏ มหา. อปิจสฺส อนุมานสุตฺตํ จูฬตณฺหาสงฺขยสุตฺตํ
มารตชฺชนียสุตฺตํ ปาสาทกมฺปนํ สกลํ อิทฺธิปาทสํยุตฺตํ นนฺโทปนนฺททมนํ
ยมกปาฏิหาริยกาเล เทวโลกคมนํ วิมานวตฺถุ เปตวตฺถุ เถรสฺส อภินิกฺขมนํ
เอตทคฺคนฺติ อิเมสํปิ วเสน มหนฺตภาโว เวทิตพฺโพ. เอตทคฺคสฺมึ หิ "เอตทคฺคํ
ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ อิทฺธิมนฺตานํ ยทิทํ มหาโมคฺคลฺลาโน"ติ  ๕- วุตฺตํ.
    มหากสฺสโปปิ สีลาทิคุเณหิ เจว อิมสฺมึ สุตฺเต อาคตคุเณหิ จ เถโร
วิย อภิญฺาโต ปากโฏ มหา. อปิจสฺส จีวรปริตฺตนสุตฺตํ ๖- ชิณฺณจีวรสุตฺตํ ๗-
จนฺโทปมํ สกลํ กสฺสปสํยุตฺตํ มหาอริยวํสสุตฺตํ เถรสฺส อภินิกฺขมนํ เอตทคฺคนฺติ
อิเมสํปิ วเสน มหนฺตภาโว เวทิตพฺโพ. เอตทคฺคสฺมึ หิ "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม
สาวกานํ ภิกฺขูนํ ธุตวาทานํ ยทิทํ มหากสฺสโป"ติ ๘- วุตฺตํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สีหนาทสุตฺตํ   ๒ ฉ.ม. จาตุมสุตฺตํ   ๓ สํ. สคา. ๑๕/๒๑๕/๒๓๐
@๔ องฺ. เอกก. ๒๐/๑๘๙/๒๓ เอตทคฺควคฺค, ปมวคฺค     ๕ องฺ. เอกก. ๒๐/๑๙๐/๒๓
@๖ สํ. สคา. ๑๕/๑๔๔/๑๘๖ สนฺตุฏฺสุตฺต          ๗ สํ. สคา. ๑๕/๑๕๔/๒๐๘ จีวรสุตฺต
@๘ องฺ. เอกก. ๒๐/๑๙๑/๒๓ เอตทคฺควคฺค, ปมวคฺค
    อนุรุทฺธตฺเถโรปิ สีลาทิคุเณหิ เจว อิมสฺมึ สุตฺเต อาคตคุเณหิ จ เถโร
วิย อภิญฺาโต ปากโฏ มหา. อปิจสฺส จูฬโคสิงฺคสุตฺตํ นฬกปานสุตฺตํ
อนุตฺตริยสุตฺตํ อุปกฺกิเลสสุตฺตํ อนุรุทฺธสํยุตฺตํ มหาปุริสวิตกฺกสุตฺตํ เถรสฺส
อภินิกฺขมนํ เอตทคฺคนฺติ อิเมสํปิ วเสน มหนฺตภาโว เวทิตพฺโพ. เอตทคฺคสฺมึ หิ
"เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ ทิพฺพจกฺขุกานํ ยทิทํ อนุรุทฺโธติ ๑-
วุตฺตํ.
    อายสฺมตา จ เรวเตนาติ เอตฺถ ปน เทฺว เรวตา ขทิรวนิยเรวโต จ
กงฺขาเรวโต จ. ตตฺถ ขทิรวนิยเรวโต ธมฺมเสนาปติตฺเถรสฺส กนิฏฺภาติโก, น
โส อิธ อธิปฺเปโต. "อกปฺปิโย คุโฬ, อกปฺปิยา มุคฺคา"ติ ๒- เอวํ กงฺขาพหุโล
ปน เถโร อิธ เรวโตติ อธิปฺเปโต. โสปิ สีลาทิคุเณหิ เจว อิมสฺมึ สุตฺเต
อาคตคุเณหิ จ เถโร วิย อภิญฺาโต ปากโฏ มหา. อปิจสฺส อภินิกฺขมเนนปิ
เอตทคฺเคนปิ มหนฺตภาโว เวทิตพฺโพ. เอตทคฺคสฺมึ หิ "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม
สาวกานํ ภิกฺขูนํ ฌายีนํ ยทิทํ กงฺขาเรวโต"ติ ๓- วุตฺตํ.
    อานนฺทตฺเถโรปิ สีลาทิคุเณหิ เจว อิมสฺมึ สุตฺเต อาคตคุเณหิ จ เถโร
วิย อภิญฺาโต ปากโฏ มหา. อปิจสฺส เสขสุตฺตํ พาหิติยสุตฺตํ อเนญฺชสปฺปายํ
โคปกโมคฺคลฺลานํ พหุธาตุกํ จูฬสุญฺตํ มหาสุญฺตํ อจฺฉริยพฺภูตสุตฺตํ ภทฺเทกรตฺตํ
มหานิทานํ มหาปรินิพฺพานํ สุภสุตฺตํ จูฬนิยโลกธาตุสุตฺตํ อภินิกฺขมนํ
เอตทคฺคนฺติ อิเมสํปิ วเสน มหนฺตภาโว เวทิตพฺโพ. เอตทคฺคสฺมึ หิ "เอตทคฺคํ
ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ พหุสฺสุตานํ ยทิทํ อานนฺโท"ติ ๔- วุตฺตํ.
    อญฺเหิ จ อภิญฺาเตหิ อภิญฺาเตหีติ น เกวลญฺจ เอเตเหว, อญฺเหิ
จ มหาคุณตาย ปากเฏหิ อภิญฺาเตหิ พหูหิ เถเรหิ สาวเกหิ สทฺธึ ภควา
โคสิงฺคสาลวนทาเย วิหรตีติ อตฺโถ. อายสฺมา หิ สาริปุตฺโต สยํ มหาปญฺโ
อญฺเปิ พหู  มหาปญฺเ ภิกฺขู คเหตฺวา ตทา ทสพลํ ปริวาเรตฺวา วิหาสิ.
อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน สยํ อิทฺธิมา, อายสฺมา มหากสฺสโป สยํ ธุตวาโท,
อายสฺมา อนุรุทฺโธ สยํ ทิพฺพจกฺขุโก, อายสฺมา เรวโต สยํ ฌานาภิรโต, อายสฺมา
@เชิงอรรถ: ๑ องฺ. เอกก. ๒๐/๑๙๒/๒๓ เอตทคฺควคฺค, ปมวคฺค
@๒ วินย. มหา. ๕/๒๗๒/๔๑ คุฬาทิอนุชานนา
@๓ องฺ. เอกก. ๒๐/๒๐๔/๒๔ เอตทคฺควคฺค, ทุติยวคฺค
@๔ องฺ. เอกก. ๒๐/๒๒๓/๒๕ เอตทคฺควคฺค, จตุตฺถวคฺค
อานนฺโท สยํ พหุสฺสุโต อญฺเปิ พหู พหุสฺสุเต ภิกฺขู คเหตฺวา ตทา ทสพลํ
ปริวาเรตฺวา วิหาสิ, เอวํ ตทา เอเต จ อญฺเ จ อภิญฺาตา มหาเถรา
ตึสสหสฺสมตฺตา ภิกฺขู ทสพลํ ปริวาเรตฺวา วิหรึสูติ เวทิตพฺพา.
    ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโตติ ผลสมาปตฺติวิเวกโต วุฏฺิโต. เยนายสฺมา
มหากสฺสโป เตนุปสงฺกมีติ เถโร กิร ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต ปจฺฉิมโลกธาตุํ
โอโลเกนฺโต วนนฺเต กีฬนฺตสฺส มตฺตขตฺติยสฺส กณฺณโต ปตมานํ กุณฺฑลํ วิย,
สํหริตฺวา สมุคฺเค ปกฺขิปมานํ รตฺตกมฺพลํ วิย, มณินาคทนฺตโต ปตมานํ
สตสหสฺสคฺฆนิกํ สุวณฺณปาตึ วิย จ อตฺถํ คจฺฉมานํ ปริปุณฺณปณฺณาสโยชนํ
สุริยมณฺฑลํ อทฺทส. ตทนนฺตรํ ปาจีนโลกธาตุํ โอโลเกนฺโต เนมิยํ คเหตฺวา
ปริวตฺตยมานํ รชตจกฺกํ วิย, รชตกูฏโต นิกฺขมนฺตํ ขีรธารามณฺฑลํ ๑- วิย,
สปกฺเข ปปฺโปเตฺวา คคนตเล ปกฺขนฺทมานํ เสตหํสํ วิย จ เมฆวณฺณาย
สมุทฺทกุจฺฉิโต อุคฺคนฺตฺวา ปาจีนจกฺกวาฬปพฺพตมตฺถเก สลกฺขณปฏิมณฺฑิตํ
เอกูนปญฺาสโยชนํ จนฺทมณฺฑลํ อทฺทส. ตโต สาลวนํ โอโลเกสิ. ตสฺมึ หิ สมเย
สาลรุกฺขมูลโต ปฏฺาย ยาว อคฺคา สพฺพผาลิผุลฺลา ๒- ทุกูลปารุตา วิย,
มุตฺตากลาปวินทฺธา วิย จ วิโรจึสุ. ภูมิตลํ ปุปฺผสนฺถรปูชาย ปฏิมณฺฑิตํ วิย,
ตตฺถ ตตฺถ นิปตนฺเตน ปุปฺผเรณุนา ลาขารเสน สิญฺจมานํ วิย จ อโหสิ.
ภมรมธุกรคณา กุสุมเรณุมทมตฺตา อุปคายมานา วิย วนนฺตเรสุ วิจรนฺติ. ตทา จ
อุโปสถทิวโสว โหติ. อถ เถโร "กาย นุ โข อชฺช รตฺติยา วีตินาเมสฺสามี"ติ
จินฺเตสิ, อริยสาวกา จ นาม ปิยธมฺมสฺสวนา โหนฺติ. อถสฺส เอตทโหสิ "อชฺช
มยฺหํ เชฏฺภาติกสฺส ธมฺมเสนาปติตฺเถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมรติยา
วีตินาเมสฺสามี"ติ. คจฺฉนฺโต ปน เอกโกว อคนฺตฺวา "มยฺหํ ปิยสหายํ
มหากสฺสปตฺเถรํ คเหตฺวา คมิสฺสามี"ติ นิสินฺนฏฺานโต วุฏฺาย จมฺมกฺขณฺฑํ
ปปฺโปเตฺวา เยนายสฺมา มหากสฺสโป เตนุปสงฺกมิ.
    เอวมาวุโสติ โข อายสฺมา มหากสฺสโปติ เถโรปิ ยสฺมา ปิยธมฺมสฺสวโนว
อริยสาวโก, ตสฺมา ตสฺส วจนํ สุตฺวา คจฺฉาวุโส ตฺวํ, มยฺหํ สีสํ วา รุชฺชติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ขีรธารามณฺฑํ       ๒ ฉ.ม. สพฺพปาลิผุลฺลา
ปิฏฺิ วาติ กิญฺจิ เลสาปเทสํ อกตฺวา ตุฏฺหทโยว "เอวมาวุโส"ติอาทิมาห.
ปฏิสฺสุตฺวา จ นิสินฺนฏฺานโต วุฏฺาย จมฺมกฺขณฺฑํ ปปฺโปเตฺวา มหาโมคฺคลฺลานํ
อนุพนฺธิ. ตสฺมึ สมเย เทฺว มหาเถรา ปฏิปาฏิยา ิตานิ เทฺว จนฺทมณฺฑลานิ
วิย, เทฺว สุริยมณฺฑลานิ วิย, เทฺว ฉทฺทนฺตนาคราชาโน วิย, เทฺว สีหา
วิย, เทฺว พฺยคฺฆา วิย จ วิโรจึสุ. อนุรุทฺธตฺเถโรปิ ตสฺมึ สมเย ทิวาฏฺาเน
นิสินฺโน เทฺว มหาเถเร สาริปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติกํ คจฺฉนฺเต ทิสฺวา ปจฺฉิมโลกธาตุํ
โอโลเกนฺโต สุริยํ วนนฺตํ ปวิสนฺตํ วิย, ปาจีนโลกธาตุํ โอโลเกนฺโต จนฺทํ
วนนฺตโต อุคฺคจฺฉนฺตํ วิย, สาลวนํ โอโลเกนฺโต สพฺพผาลิผุลฺลํ สาลวนญฺจ
ทิสฺวา อชฺช อุโปสถทิวโส, อิเม จ เม เชฏฺภาติกา ธมฺมเสนาปติสฺส สนฺติกํ
คจฺฉนฺติ, มหนฺเตน ธมฺมสฺสวเนน ภวิตพฺพํ, อหํปิ ธมฺมสฺสวนสฺส ภาคี ภวิสฺสามีติ
นิสินฺนฏฺานโต วุฏฺาย จมฺมกฺขณฺฑํ ปปฺโปเตฺวา มหาเถรานํ ปทานุปทิโก
หุตฺวา นิกฺขมิ. เตน วุตฺตํ "อถโข อายสฺมา จ มหาโมคฺคลฺลาโน อายสฺมา จ
มหากสฺสโป อายสฺมา จ อนุรุทฺโธ เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมึสู"ติ.
อุปสงฺกมึสูติ ปฏิปาฏิยา ิตา ตโย จนฺทา วิย, สุริยา วิย, สีหา วิย จ
วิโรจมานา อุปสงฺกมึสุ.
    [๓๓๓] เอวํ อุปสงฺกมนฺเต ปน เต มหาเถเร อายสฺมา อานนฺโท อตฺตโน
ทิวาฏฺาเน นิสินฺโนเยว ทิสฺวา "อชฺช มหนฺตํ ธมฺมสฺสวนํ ภวิสฺสติ, มยาปิ
ตสฺส ภาคินา ภวิตพฺพํ, น โข ปน เอกโกว คมิสฺสามิ, มยฺหํ ปิยสหายํปิ
เรวตตฺเถรํ คเหตฺวา คมิสฺสามี"ติ สพฺพํ มหาโมคฺคลฺลานสฺส มหากสฺสปสฺส
อนุรุทฺธสฺส อุปสงฺกมเน วุตฺตนเยเนว วิตฺถารโต เวทิตพฺพํ. อิติ เต เทฺว
ชนา ปฏิปาฏิยา ิตา เทฺว จนฺทา วิย, สุริยา วิย, สีหา วิย จ, วิโรจมานา
อุปสงฺกมึสุ. เตน วุตฺตํ "อทฺทสา โข อายสฺมา สาริปุตฺโต"ติอาทิ. ทิสฺวาน
อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจาติ ทูรโตว ทิสฺวา อนุกฺกเมน กถาอุปจารสมฺปตฺตํ
เอตํ "เอตุ โข อายสฺมา"ติอาทิวจนํ อโวจ. รมณียํ อาวุโสติ เอตฺถ ทุวิธํ รามเณยฺยกํ
วนรามเณยฺยกํ ปุคฺคลรามเณยฺยกญฺจ. ตตฺถ วนํ นาม นาคสลฬสาลจมฺปกาทีหิ
สญฺฉนฺนํ โหติ พหลจฺฉายํ ปุปฺผผลูปควิวิธรุกฺขํ อุทกสมฺปนฺนํ คามโต นิสฺสฏํ,
อิทํ วนรามเณยฺยกํ นาม. ยํ สนฺธาย วุตฺตํ:-
              "รมณียานิ อรญฺานิ      ยตฺถ น รมตี ชโน
               วีตราคา รมิสฺสนฺติ      น เต กามคเวสิโน"ติ ๑-
    วนํ ปน สเจปิ อุชฺชงฺคเล โหติ นิรุทกํ วิรลจฺฉายํ กณฺฏกสมากิณฺณํ,
พุทฺธาทโยเปตฺถ อริยา วิหรนฺติ, อิทํ ปุคฺคลรามเณยฺยกํ นาม. ยํ สนฺธาย
วุตฺตํ:-
              "คาเม วา ยทิ วารญฺเ   นินฺเน วา ยทิ วา ถเล
               ยตฺถ อรหนฺโต วิหรนฺติ    ตํ ภูมิรามเณยฺยกนฺ"ติ ๒-
    อิธ ปน ตํ ทุวิธํปิ ลพฺภติ. ตทา หิ โคสิงฺคสาลวนํ สพฺพผาลิผุลฺลํ โหติ
กุสุมคนฺธสุคนฺธํ, สเทวเก เจตฺถ โลเก อคฺคปุคฺคโล สมฺมาสมฺพุทฺโธ ตึสสหสฺสมตฺเตหิ
อภิญฺาตภิกฺขูหิ สทฺธึ วิหรติ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "รมณียํ อาวุโส อานนฺท
โคสิงฺคสาลวนนฺ"ติ.
    โทสินา รตฺตีติ โทสาปคตา, อพฺภํ มหิกา ธูโม รโช ราหูติ อิเมหิ ปญฺจหิ
อุปกฺกิเลเสหิ วิรหิตาติ วุตฺตํ โหติ. สพฺพผาลิผุลฺลาติ สพฺพตฺถ ผาลิผุลฺลา,
มูลโต ปฏฺาย ยาว อคฺคา อปุปฺผิตฏฺานํ นาม นตฺถิ. ทิพฺพา มญฺเ คนฺธา
สมฺปวนฺตีติ ทิพฺพา มนฺทารปุปฺผโกวิฬารปาริจฺฉตฺตกจนฺทนจุณฺณคนฺธา วิย สมนฺตา
ปวายนฺติ, สกฺกสุยามสนฺตุสิตนิมฺมานรติปรนิมฺมิตมหาพฺรหฺมานํ โอติณฺณฏฺานํ
วิย วายนฺตีติ วุตฺตํ โหติ.
    กถํรูเปน อาวุโส อานนฺทาติ อานนฺทตฺเถโร เตสํ ปญฺจนฺนํ เถรานํ
สํฆนวโกว. กสฺมา เถโร ตํเยว ปมํ ปุจฺฉตีติ? มมายิตตฺตา. เต หิ เทฺว
เถรา อญฺมญฺ มมายึสุ. สาริปุตฺตตฺเถโร "มยา กตฺตพฺพํ สตฺถุ อุปฏฺานํ
กโรตี"ติ อานนฺทตฺเถรํ มมายิ. อานนฺทตฺเถโร ภควโต สาวกานํ อคฺโคติ
สาริปุตฺตตฺเถรํ มมายิ, กุลทารเก ปพฺพาเชตฺวา สาริปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติเก
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ธ. ๒๕/๙๙/๓๔ อญฺตริตฺถีวตฺถุ    ๒ ขุ.ธ. ๒๕/๙๘/๓๔ ขทิรวนิยเรวตเถรวตฺถุ
อุปชฺฌํ คณฺหาเปสิ. สาริปุตฺตตฺเถโรปิ ตเถว อกาสิ. เอวํ เอกเมเกน อตฺตโน
ปตฺตจีวรํ ทตฺวา ปพฺพาเชตฺวา อุปชฺฌํ คณฺหาปิตานิ ปญฺจภิกฺขุสตานิ อเหสุํ.
อายสฺมา อานนฺโท ปณีตานิ จีวราทีนิปิ ลภิตฺวา เถรสฺเสว เทติ.
    เอโก กิร พฺราหฺมโณ จินฺเตสิ "พุทฺธรตนสฺส สํฆรตนสฺส จ ปูชา
ปญฺายติ, กถํ นุ โข ธมฺมรตนํ ปูชิตํ นาม โหตี"ติ, โส ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา
เอตมตฺถํ ปุจฺฉิ. ภควา อาห "สเจสิ พฺราหฺมณ ธมฺมรตนํ ปูเชตุกาโม, เอกํ
พหุสฺสุตํ ปูเชหี"ติ, พหุสฺสุตํ ภนฺเต อาจิกฺขถาติ. ภิกฺขุสํฆํ ปุจฺฉาติ. โส
ภิกฺขุสํฆํ อุปสงฺกมิตฺวา  พหุสฺสุตํ ภนฺเต อาจิกฺขถาติ อาห. อานนฺทตฺเถโร
พฺราหฺมณาติ. พฺราหฺมโณ เถรํ สหสฺสคฺฆนิเกน ติจีวเรน ๑- ปูเชสิ. เถโร ตํ
คเหตฺวา ภควโต สนฺติกํ อคมาสิ. ภควา "กุโต อานนฺท ลทฺธนฺ"ติ อาห.
เอเกน ภนฺเต พฺราหฺมเณน ทินฺนํ, อิทํ ปนาหํ อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส
ทาตุกาโมติ. เทหิ อานนฺทาติ. จาริกํ ปกฺกนฺโต ภนฺเตติ. อาคตกาเล เทหีติ.
สิกฺขาปทํ ภนฺเต ปญฺตฺตนฺติ. กทา ปน สาริปุตฺโต อาคมิสฺสตีติ. ทสาหมตฺเตน
ภนฺเตติ. "อนุชานามิ อานนฺท ทสาหปรมํ อติเรกจีวรํ นิกฺขิปิตุน"ติ ๒- สิกฺขาปทํ
ปญฺเปสิ. สาริปุตฺตตฺเถโรปิ ตเถว ยงฺกิญฺจิ มนาปํ ลภิตฺวา ๓- ตํ อานนฺทตฺเถรสฺส
เทติ. เอวนฺเต เถรา อญฺมญฺ มมายึสุ, อิติ มมายิตตฺตา ปมํ ปุจฺฉิ.
    อปิจ อนุมติปุจฺฉา นาเมสา ขุทฺทกโต ปฏฺาย ปุจฺฉิตพฺพา โหติ.
ตสฺมา เถโร  จินฺเตสิ "อหํ ปมํ อานนฺทํ ปุจฺฉิสฺสามิ, อานนฺโท อตฺตโน
ปฏิภาณํ พฺยากริสฺสติ, ตโต เรวตํ, อนุรุทฺธํ, มหากสฺสํป, มหาโมคฺคลฺลานํ
ปุจฺฉิสฺสามิ, มหาโมคฺคลฺลาโน อตฺตโน ปฏิภาณํ พฺยากริสฺสติ, ตโต ปญฺจปิ
เถรา มํ ปุจฺฉิสฺสนฺติ, อหํปิ อตฺตโน ปฏิภาณํ พฺยากริสฺสามี"ติ. เอตฺตาวตาปิ
อยํ ธมฺมเทสนา สิขาปฺปตฺตา เวปุลฺลปฺปตฺตา น ภวิสฺสติ, อถ มยํ สพฺเพปิ
ทสพลํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิสฺสาม, สตฺถา สพฺพญฺุตญฺาเณน พฺยากริสฺสติ.
เอตฺตาวตา อยํ ธมฺมเทสนา สิชาปฺปตฺตา เวปุลฺลปฺปตฺตา ภวิสฺสติ. ยถา หิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. จีวเรน   ๒ วินย. มหา. ๒/๔๖๑/๒, วินย. มหา. ๕/๓๔๗/๑๕๑-๒ อติเรกจีวรกถา
@๓ ฉ.ม. ลภติ
ชนปทมฺหิ อฏฺเฏ อุปฺปนฺเน ๑- คามโภชกํ ปาปุณาติ, ตสฺมึ วินิจฺฉิตุํ อสกฺโกนฺเต
ชนปทโภชกํ ปาปุณาติ, ตสฺมึ อสกฺโกนฺเต มหาวินิจฺฉยามจฺจํ, ตสฺมึ อสกฺโกนฺเต
เสนาปตึ, ตสฺมึ อสกฺโกนฺเต อุปราชํ, ตสฺมึ วินิจฺฉิตุํ อสกฺโกนฺเต ราชานํ
ปาปุณาติ, รญฺา วินิจฺฉิตกาลโต ปฏฺาย อฏฺโฏ อปราปรํ น สญฺจรติ,
ราชวจเนเนว ฉิชฺชติ. เอวเมว อหํ หิ ปมํ อานนฺทํ ปุจฺฉิสฺสามิ ฯเปฯ อถ
มยํ สพฺเพปิ ทสพลํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิสฺสาม, สตฺถา สพฺพญฺุตญฺาเณน
พฺยากริสฺสติ. เอตฺตาวตา อยํ ธมฺมเทสนา สิขาปฺปตฺตา เวปุลฺลปฺปตฺตา ภวิสฺสติ,
เอวํ อนุมติปุจฺฉํ ปุจฺฉนฺโต เถโร ปมํ อานนฺทตฺเถรํ ปุจฺฉิ.
    พหุสฺสุโต โหตีติ พหุ อสฺส สุตํ โหติ, นวงฺคสตฺถุสาสนํ ปาลิอนุสนฺธิปุพฺพาปร-
วเสน อุคฺคหิตํ โหตีติ อตฺโถ. สุตธโรติ สุตสฺส อาธารภูโต. ยสฺส หิ
อิโต คหิตํ อิโต ปลายติ, ฉิทฺทฆเฏ อุทกํ วิย น ติฏฺติ, ปริสมชฺเฌ เอกํ
สุตฺตํ วา ชาตกํ วา กเถตุํ วา วาเจตุํ วา น สกฺโกติ, อยํ น สุตธโร นาม.
ยสฺส ปน อุคฺคหิตํ พุทฺธวจนํ อุคฺคหิตกาลสทิสเมว โหติ, ทสปิ วีสปิ วสฺสานิ
สชฺฌายํ อกโรนฺตสฺส น นสฺสติ, อยํ สุตธโร นาม. สุตสนฺนิจโยติ สุตสฺส
สนฺนิจยภูโต. ยสฺส หิ สุตํ หทยมญฺชูสาย สนฺนิจิตํ สิลายํ เลขา วิย, สุวณฺณฆเฏ
๒- ปกฺขิตฺตสีหวสา วิย จ ติฏฺติ, ๒- อยํ สุตสนฺนิจโย นาม. ธตาติ ิตา ธตา
ปคุณา. เอกจฺจสฺส หิ อุคฺคหิตํ พุทฺธวจนํ ธตํ ปคุณํ นิจฺจลิตํ น โหติ, อสุกสุตฺตํ
วา ชาตกํ วา กเถหีติ วุตฺเต สชฺฌายิตฺวา สํสนฺทิตฺวา สมนุคฺคาหิตฺวา ชานิสฺสามีติ
วทติ. เอกจฺจสฺส ธตํ ปคุณํ ภวงฺคโสตสทิสํ โหติ, อสุกสุตฺตํ วา ชาตกํ วา
กเถหีติ วุตฺเต อุทฺธริตฺวา ตเมว กเถติ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "ธตา"ติ.
    วจสา ปริจิตาติ สุตฺตทสกวคฺคทสกปณฺณาสทสกานํ วเสน วาจาย
สชฺฌายิตา. มนสานุเปกฺขิตาติ จิตฺเตน อนุเปกฺขิตา, ยสฺส วาจาย สชฺฌายิตํ
พุทฺธวจนํ มนสา จินฺเตนฺตสฺส ตตฺถ ตตฺถ ปากฏํ โหติ. มหาทีปํ ชาเลตฺวา
ิตสฺส รูปคตํ วิย ปญฺายติ. ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ "วจสา ปริจิตา
มนสานุเปกฺขิตา"ติ. ทิฏฺิยา สุปฏิวิทฺธาติ อตฺถโต จ การณโต จ ปญฺาย
สุปฏิวิทฺธา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุปฺปนฺโน อฏฺโฏ  ๒-๒ ฉ.ม. ปกฺขิตฺตสีหวสา จ อชฺโฌสาย ติฏฺติ.
ปริมณฺฑเลหิ ปทพฺยญฺชเนหีติ เอตฺถ ปทเมว อตฺถสฺส พฺยญฺชนโต ปทพฺยญฺชนํ,
ตํ อกฺขรปาริปูรึ กตฺวา ทสวิธพฺยญฺชนพุทฺธิโย อปริหาเปตฺวา วุตฺตํ ปริมณฺฑลํ
นาม โหติ, เอวรูเปหิ ปทพฺยญฺชเนหีติ อตฺโถ. อปิจ โย ภิกฺขุ ปริสติ ๑- ธมฺมํ
เทเสนฺโต สุตฺตํ วา ชาตกํ วา นิกฺขิปิตฺวา อญฺ อุปารมฺภกรํ สุตฺตํ อาหรติ,
ตสฺส อุปมํ กเถติ, ตทตฺถํ โอหาเรติ, เอวํ อิทํ คเหตฺวา เอตฺถ นิกฺขิปนฺโต
เอกปสฺเสเนว ปริหรนฺโต กาลํ ตฺวา วุฏฺหติ. นิกฺขิตฺตสุตฺตํ ปน
นิกฺขิตฺตมตฺตเมว โหติ, ตสฺส กถา อปริมณฺฑลา นาม โหติ. โย ปน สุตฺตํ วา
ชาตกํ วา นิกฺขิปิตฺวา พหิ เอกํ ปทํปิ อคนฺตฺวา ปาลิยา อนุสนฺธิญฺจ
ปุพฺพาปรญฺจ อมกฺเขนฺโต อาจริเยหิ ทินฺนนเย ตฺวา ตุลิกาย ปริจฺฉินฺทนฺโต วิย,
คมฺภีรมาติกาย อุทกํ เปเสนฺโต วิย, ปทํ โกฏฺเฏนฺโต สินฺธวาชานีโย วิย
คจฺฉติ, ตสฺส กถา ปริมณฺฑลา นาม โหติ. เอวรูปึ กถํ สนฺธาย "ปริมณฺฑเลหิ
ปทพฺยญฺชเนหี"ติ วุตฺตํ.
    อนุปฺปพนฺเธหีติ ๒- เอตฺถ โย ภิกฺขุ ธมฺมํ กเถนฺโต สุตฺตํ วา ชาตกํ
วา อารภิตฺวา อารทฺธกาลโต ปฏฺาย ตุริตตุริโต อรณึ มนฺเถนฺโต วิย,
อุณฺหขาทนียํ ขาทนฺโต วิย, ปาลิยา อนุสนฺธิปุพฺพาปเรสุ คหิตํ คหิตเมว อคฺคหิตํ
อคฺคหิตเมว จ กตฺวา ปุราณปณฺณนฺตเรสุ จรมานํ โคธํ อุฏฺเปนฺโต วิย
ตตฺถ ตตฺถ ปหรนฺโต โอสาเปนฺโต ๓- อุฏฺาย ๔- คจฺฉติ. โยปิ ธมฺมํ กเถนฺโต
กาเลน สีฆํ กาเลน ทนฺธํ ๕- กาเลน มหาสทฺทํ กาเลน ขุทฺทกสทฺทํ กโรติ.
ยถา เปตคฺคิ กาเลน ชลติ, กาเลน นิพฺพายติ, เอวเมว อิธ เปตคฺคิธมฺมกถิโก ๖-
นาม โหติ, ปริสาย อุฏฺาตุกามาย ปุนปฺปุนํ อารภติ. โยปิ กเถนฺโต ตตฺถ ตตฺถ
วิตฺถายติ, นิตฺถุนนฺโต วิย กนฺทนฺโต วิย กเถติ, อิเมสํ สพฺเพสํปิ กถา
อปฺปพนฺธา ๗- นาม โหติ. โย ปน สุตฺตํ อารภิตฺวา อาจริเยหิ ทินฺนเย ิโต
อจฺฉินฺนธารํ กตฺวา นทีโสโต  ๘- วิย ปวตฺเตติ, อากาสคงฺคโต ภสฺสมานํ อุทกํ
วิย นิรนฺตรํ กถํ ปวตฺเตติ, ตสฺส กถา อนุปฺปพนฺธา โหติ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ
"อนุปฺปพนฺเธหี"ติ. อนุสยสมุคฺฆาตายาติ สตฺตนฺนํ อนุสยานํ สมุคฺฆาตตฺถาย.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปริสตึ       ๒ สี. อปฺปพทฺเธหีติ     ๓ สี. โอสาเปตฺวา
@๔ ฉ.ม. โอหาย    ๕ สี. มนฺทํ          ๖ สี. เปตธมฺมกถิโก
@๗ สี. อปฺปพทฺธา เอวมุปริปิ        ๘ ฉ.ม. นทีโสตํ
เอวรูเปนาติ เอวรูเปน พหุสฺสุเตน ภิกฺขุนา ตถารูเปเนว ภิกฺขุสเตน
ภิกฺขุสหสฺเสน วา สงฺฆาฏิกณฺเณน วา สงฺฆาฏิกณฺณํ, ปลฺลงฺเกน วา ปลฺลงฺกํ
อาหจฺจ นิสินฺเนน โคสิงฺคสาลวนํ โสเภยฺย. อิมินา นเยน สพฺพวาเรสุ อตฺโถ
เวทิตพฺโพ.
    [๓๓๔] ปฏิสลฺลานํ อสฺส อาราโมติ ปฏิสลฺลานาราโม. ปฏิสลฺลาเน
รโตติ ปฏิสลฺลานรโต.
    [๓๓๕] สหสฺสํ โลกานนฺติ สหสฺสํ โลกธาตูนํ. เอตฺตกํ หิ เถรสฺส
ธุวเสวนํ ๑- อาวชฺชนปฏิพทฺธํ, อากงฺขมาโน ปน เถโร อเนกานิปิ
จกฺกวาฬสตสสหสฺสานิ ๒- โวโลเกติเยว. อุปริปาสาทวรคโตติ สตฺตภูมิกสฺส วา
นวภูมิกสฺส วา ปาสาทวรสฺส อุปริ คโต. สหสฺสํ เนมิมณฺฑลานํ โวโลเกยฺยาติ
ปาสาทปริเวเณ นาภิยา ปติฏฺิตานํ เนมิวฏฺฏิยา เนมิวฏฺฏึ อาหจฺจ ิตานํ
เนมิมณฺฑลานํ สหสฺสํ วาตปานํ วิวริตฺวา โอโลเกยฺย, ตสฺส นาภิโยปิ ปากฏา โหนฺติ,
อราปิ อรนฺตรานิปิ เนมิโยปิ. เอวเมว โข อาวุโสติ อาวุโส เอวํ อยํปิ ทิพฺพจกฺขุโก
ภิกฺขุ ทิพฺเพน จกฺขุนา อติกฺกนฺตมานุสเกน สหสฺสํ โลกานํ โวโลเกติ. ตสฺส
ปาสาเท ิตปุริสสฺส จกฺกนาภิโย วิย จกฺกวาฬสหสฺเส สิเนรุสหสฺสํ ปากฏํ
โหติ. อรา วิย ทีปา ปากฏา โหนฺติ. อรนฺตรานิ วิย ทีปฏฺิตมนุสฺสา ปากฏา
โหนฺติ. เนมิโย วิย จกฺกวาฬปพฺพตา ปากฏา โหนฺติ.
    [๓๓๖] อารญฺิโกติ สมาทินฺนอรญฺธุตงฺโค. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย.
    [๓๓๗] โน จ สํสาเทนฺตีติ น โอสาเทนฺติ. ๓- สเหตุกญฺหิ สการณํ
กตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉิตุํ วิสฺสชฺชิตุมฺปิ อสกฺโกนฺโต สํสาเทติ นาม, เอวํ น
กโรนฺตีติ อตฺโถ. ปวตฺตินี โหตีติ นทีโสตอุทกํ วิย ปวตฺตติ.
    [๓๓๘] ยาย วิหารสมาปตฺติยาติ ยาย โลกิยาย วา โลกุตฺตราย วา
วิหารสมาปติยา.
    [๓๓๙] สาธุ สาธุ สาริปุตฺตาติ อยํ สาธุกาโร อานนฺทตฺเถรสฺส ทินฺโน.
สาริปุตฺตตฺเถเรน ปน สทฺธึ ภควา อาลปติ. เอส นโย สพฺพตฺถ. ยถาตํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ธุวาเสวนํ          ๒ ฉ.ม. จกฺกวาฬสหสฺสานิ
@๓ ม. โน จ สํสาเรนฺตีติ น โอสาเรนฺติ. เอวมุปริปิ
อานนฺโทติ ยถา อานนฺโทว สมฺมา พฺยากรมาโน พฺยากเรยฺย, เอวํ พฺยากตํ
อานนฺเทน อตฺตโน อนุจฺฉวิกเมว อชฺฌาสยานุรูปเมว พฺยากตนฺติ อตฺโถ.
อานนฺทตฺเถโร หิ อตฺตนาปิ พหุสฺสุโต, อชฺฌาสโยปิสฺส เอวํ โหติ "อโห วต
สาสเน สพฺรหฺมจารี พหุสฺสุตา ภเวยฺยุนฺ"ติ. กสฺมา? พหุสฺสุสฺส หิ กปฺปิยากปฺปิยํ
สาวชฺชานวชฺชํ ครุกลหุกํ สเตกิจฺฉาเตกิจฺฉํ ปากฏํ โหติ. พหุสฺสุโต
อุคฺคหิตพุทฺธวจนํ อาวชฺชิตฺวา อิมสฺมึ าเน สีลํ กถิตํ, อิมสฺมึ สมาธิ, อิมสฺมึ
วิปสฺสนา, อิมสฺมึ มคฺคผลนิพฺพานานีติ สีลสฺส อาคตฏฺาเน สีลํ ปูเรตฺวา
สมาธิสฺส อาคตฏฺาเน สมาธึ ปูเรตฺวา วิปสฺสนาฏฺาเน ๑- วิปสฺสนาคพฺภํ
คณฺหาเปตฺวา มคฺคํ ภาเวตฺวา ผลํ สจฺฉิกโรติ. ตสฺมา เถรสฺส เอวํ อชฺฌาสโย
โหติ "อโห วต เม สพฺรหฺหมจารี เอกํ วา เทฺวา วา ตโย วา จตฺตาโร
วา ปญฺจ วา นิกาเย อุคฺคเหตฺวา อาวชฺเชนฺตา สีลาทีนํ อาคตฏฺาเนสุ
สีลาทีนิ ปริปูเรตฺวา อนุกฺกเมน มคฺคผลนิพฺพานานิ สจฺฉิกเรยฺยุนฺ"ติ. เสสวาเรสุปิ
เอเสว นโย.
    [๓๔๐] อายสฺมา หิ เรวโต ฌานชฺฌาสโย ฌานาภิรโต, ตสฺมา ตสฺส
เอวํ โหติ "อโห วต สพฺรหฺมจารี เอกิกา นิสีทิตฺวา กสิณปริกมฺมํ กตฺวา
อฏฺสมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา ฌานปทฏฺานํ วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา โลกุตฺตรธมฺมํ
สจฺฉิกเรยฺยุนฺ"ติ. ตสฺมา เอวํ พฺยากาสิ.
    [๓๔๑] อายสฺมา อนุรุทฺโธ ทิพฺพจกฺขุโก, ตสฺส เอวํ โหติ "อโห
วต สพฺรหฺมจารี อาโลกํ วฑฺเฒตฺวา  ทิพฺเพน จกฺขุนา อเนเกสุ
จกฺกวาฬสหสฺเสสุ จวมาเน จ อุปปชฺชมาเน จ สตฺเต ทิสฺวาว วฏฺฏภเยน จิตฺตํ
สํเวเชตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา โลกุตฺตรธมฺมํ สจฺฉิกเรยฺยุนฺ"ติ. ตสฺมา เอวํ
พฺยากาสิ.
    [๓๔๒] อายสฺมา มหากสฺสโป ธุตวาโท, ตสฺส เอวํ โหติ "อโห วต
สพฺรหฺมจารี ธุตวาทา หุตฺวา ธุตงฺคานุภาเวน ปจฺจยตณฺหํ มิลาเปตฺวา อปเรปิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วิปสฺสนาย อาคตฏฺาเน
นานปฺปกาเร กิเลเส ธุนิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา โลกุตฺตรธมฺมํ สจฺฉิกเรยฺยุนฺ"ติ.
ตสฺมา เอวํ พฺยากาสิ.
    [๓๔๓] อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน สมาธิปารมิยา มตฺถกํ ปตฺโต,
สุขุมํ ปน จิตฺตนฺตรํ ขนฺธนฺตรํ ธาตฺวนฺตรํ อายตนนฺตรํ ฌาโนกฺกนฺติกํ
อารมฺมโณกฺกนฺติกํ องฺคววตฺถานํ อารมฺมณววตฺถานํ องฺคสงฺกนฺติ อารมฺมณสงฺกนฺติ
เอกโต วฑฺฒนํ อุภโต วฑฺฒนนฺติ อาภิธมฺมิกสฺเสว ๑- ปากฏํ. อนาภิธมฺมิโก
หิ ธมฺมํ กเถนฺโต "อยํ สกวาโท อยํ ปรวาโท"ติ น ชานาติ. สกวาทํ
ทีเปสฺสามีติ ปรวาทํ ทีเปติ, ปรวาทํ ทีเปสฺสามีติ สกวาทํ ทีเปติ, ธมฺมนฺตรํ
วิสํวาเทติ. อาภิธมฺมิโก สกวาทํ สกวาทนิยาเมเนว ปรวาทํ ปรวาทนิยาเมเนว
ทีเปติ, ธมฺมนฺตรํ น วิสํวาเทติ, ตสฺมา เถรสฺส เอวํ โหติ "อโห วต
สพฺรหฺมจารี อาภิธมฺมิกา หุตฺวา สุขุเมสุ าเนสุ าณํ โอตาเรตฺวา วิปสฺสนํ
วฑฺเฒตฺวา โลกุตฺตรธมฺมํ สจฺฉิกเรยฺยุนฺ"ติ. ตสฺมา เอวํ พฺยากาสิ.
    [๓๔๔] อายสฺมา สาริปุตฺโต ปญฺาปารมิยา มตฺถกํ ปตฺโต, ปญฺวาเยว
จ จิตฺตํ อตฺตโน วเส วตฺเตตุํ สกฺโกติ, น ทุปฺปญฺโ. ทุปฺปญฺโ หิ
อุปฺปนฺนสฺส จิตฺตสฺส วเส วตฺเตตฺวา อิโต จิโต จ วิปฺผนฺทิตฺวาปิ กติปาเหเนว
คิหิภาวํ ปตฺวา อนยพฺยสนํ ปาปุณาติ, ตสฺมา เถรสฺส เอวํ โหติ "อโห วต
สพฺรหฺมจารี อจิตฺตวสิกา หุตฺวา จิตฺตํ อตฺตโน วเส วตฺเตตฺวา ๒- สพฺพานสฺส ๓-
วิเสวิตวิสูกายิตวิปฺผนฺทิตานิ ตจฺเฉตฺวา ๓- อีสกํปิ พหิ นิกฺขมิตุํ อเทนฺตา
วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา โลกุตฺตรธมฺมํ สจฺฉิกเรยฺยุนฺ"ติ. ตสฺมา เอวํ พฺยากาสิ.
    [๓๔๕] สพฺเพสํ โว สาริปุตฺต สุภาสิตํ ปริยาเยนาติ สาริปุตฺต ยสฺมา
สํฆารามสฺส นาม พหุสฺสุตภิกฺขูหิปิ โสภนการณํ อตฺถิ, ฌานาภิรเตหิปิ,
ทิพฺพจกฺขุเกหิปิ, ธุตวาเทหิปิ, อาภิธมฺมิเกหิปิ, อจิตฺตวสิเกหิปิ, โสภนการณํ
อตฺถิ. ตสฺมา สพฺเพสํ โว สุภาสิตํ ปริยาเยน, เตน เตน การเณน สุภาสิตเมว,
โน ทุพฺภาสิตํ. อปิจ มมาปิ สุณาถาติ อปิจ มมปิ วจนํ สุณาถ. น ตาวาหํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อาภิธมฺมิกธมฺกถิกสฺเสว        ๒ ม. เปตฺวา
@ ๓-๓ ฉ.ม. สพฺพานสฺส วิเสวิตวิปฺผนฺทิตานิ ภญฺชิตฺวา
อิมํ ปลฺลงฺกํ ภินฺทิสฺสามีติ น ตาว อหํ อิมํ จตุรงฺควิริยํ อธิฏฺาย
อาภุชิตปลฺลงฺกํ ภินฺทิสฺสามิ, น โมเจสฺสามีติ อตฺโถ. อิทํ กิร ภควา ปริปากคเตน
าเณน ๑- รชฺชสิรึ ปหาย กตาภินิกฺขมโน อนุปุพฺเพน โพธิมณฺฑํ อารุยฺห
จตุรงฺควิริยํ อธิฏฺาย อปราชิตปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา ทฬฺหสมาทาโน หุตฺวา นิสินฺโน
ติณฺณํ มารานํ มตฺถกํ ภินฺทิตฺวา ปจฺจูสสมเย ทสสหสฺสีโลกธาตุํ อุนฺนาเทนฺโต
สพฺพญฺุตญฺาณํ ปฏิวิชฺฌิ, ตํ อตฺตโน มหาโพธิปลฺลงฺกํ สนฺธาย เอวมาห.
อปิจ ปจฺฉิมํ ชนตํ อนุกมฺปมาโนปิ ปฏิปตฺติสารํ ปุถุชฺชนกลฺยาณกสฺส ๒- ทสฺเสนฺโต
เอวมาห. ปสฺสติ หิ ภควา "อนาคเต เอวํ อชฺฌาสยา กุลปุตฺตา อิติ
ปฏิสญฺจิกฺขิสฺสนฺติ `ภควา มหาโคสิงฺคสุตฺตํ กเถนฺโต อิธ สาริปุตฺต ภิกฺขุ
ปจฺฉาภตฺตํ ฯเปฯ เอวรูเปน โข สาริปุตฺต ภิกฺขุนา โคสิงฺคสาลวนํ โสเภยฺยาติ
อาห, มยํ ภควโต อชฺฌาสยํ คณฺหิสฺสามา'ติ ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา
จตุรงฺควิริยํ อธิฏฺาย ทฬฺหสมาทานา หุตฺวา `อรหตฺตํ อปฺปตฺวา อิมํ ปลฺลงฺกํ
น ภินฺทิสฺสามา'ติ สมณธมฺมํ กาตพฺพํ มญฺิสฺสนฺติ, เต เอวํ ปฏิปนฺนา กติปาเหเนว
ชาติชรามรณสฺส อนฺตํ กริสฺสนฺตี"ติ, อิมํ ปจฺฉิมํ ชนตํ อนุกมฺปมาโน ปฏิปตฺติสารํ
ปุถุชฺชนกลฺยาณกสฺส ทสฺเสนฺโต เอวมาห. เอวรูเปน โข สาริปุตฺต ภิกฺขุนา
โคสิงฺคสาลวนํ โสเภยฺยาติ สาริปุตฺต เอวรูเปน ภิกฺขุนา นิปฺปริยาเยเนว
โคสิงฺคสาลวนํ โสเภยฺยาติ ยถานุสนฺธินาว เทสนํ นิฏฺเปสีติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย
                     มหาโคสิงฺคสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          ------------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปริปากคเต าเณ     ๒ ฉ.ม. ปุถุชฺชนกลฺยาณกํ เอวมุปริปิ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๑๕๒-๑๖๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=8&A=3900&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=3900&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=369
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=6877
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=8019
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=8019
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_12