อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

                      ๓. มหาโคปาลกสุตฺตวณฺณนา
    [๓๔๖] เอวมฺเม สุตนฺติ มหาโคปาลกสุตฺตํ. ตตฺถ ติสฺโส กถา เอกนาลิกา,
จตุรสฺสา, นิสินฺนวตฺติกาติ. ตตฺถ ปาลึ วตฺวา เอเกกปทสฺส อตฺถกถนํ เอกนาลิกา
นาม. อปณฺฑิตํ โคปาลกํ ทสฺเสตฺวา, อปณฺฑิตํ ภิกฺขุ ํ ทสฺเสตฺวา, ปณฺฑิตํ
โคปาลกํ ทสฺเสตฺวา, ปณฺฑิตํ ภิกฺขุ ํ ทสฺเสตฺวาติ ตํ จตุกฺกํ พนฺธิตฺวา กถนํ
จตุรสฺสา นาม. อปณฺฑิตํ โคปาลกํ ทสฺเสตฺวา ปริโยสานคมนํ, อปณฺฑิตํ ภิกฺขุ ํ
ทสฺเสตฺวา ปริโยสานคมนํ, ปณฺฑิตํ โคปาลกํ ทสฺเสตฺวา ปริโยสานคมนํ, ปณฺฑิตํ
ภิกฺขุ ํ ทสฺเสตฺวา ปริโยสานคมนนฺติ อยํ นิสินฺนวตฺติกา นาม. อยํ อิธ สพฺพาจริยานํ
อาจิณฺณา.
    เอกาทสหิ ภิกฺขเว องฺเคหีติ เอกาทสหิ อคุณโกฏฺฐาเสหิ. โคคณนฺติ
โคมณฺฑลํ. ปริหริตุนฺติ ปริคฺคเหตฺวา วิจริตุ ํ. ผาตึ กาตุนฺติ วุฑฺฒิมาปาเทตุ ํ ๑-
อิธาติ อิมสฺมึ โลเก. น รูปญฺญู โหตีติคณนโต วา วณฺณโต วา รูปํ น ชานาติ.
คณนโต น ชานาติ นาม อตฺตโน คุนฺนํ สตํ วา สหสฺสํ วาติ สงฺขฺยํ น ชานาติ.
โส คาวีสุ หตาสุ วา ปลาตาสุ วา โคคณํ คเณตฺวา อชฺช เอตฺตกา ๒- น
ทิสฺสนฺตีติ เทฺว ตีณิ คามนฺตรานิ วา อฏวึ วา วิจรนฺโต น ปริเยสติ, อญฺเญสํ
คาวีสุ อตฺตโน โคคณํ ปวิฏฺฐาสุปิ โคคณํ คเณตฺวา "อิมา เอตฺตกา คาโว น
อมฺหากนฺ"ติ ยฏฺฐิยา โปเถตฺวา น นีหรติ, ตสฺส นฏฺฐา คาวิโย นฏฺฐาว
โหนฺติ, ปรคาวิโย คเหตฺวา วิจรนฺตํ โคสามิกา ทิสฺวา "อยํ เอตฺตกํ กาลํ
อมฺหากํ เธนุ ํ คณฺหาตี"ติ ตชฺเชตฺวา อตฺตโน คาวิโย คเหตฺวา คจฺฉนฺติ. ตสฺส
โคคโณปิ ปริหายติ, ปญฺจโครสปริโภคโตปิ ปริพาหิโร โหติ. วณฺณโต น ชานาติ
นาม "เอตฺตกา คาโว เสตา, เอตฺตกา รตฺตา, เอตฺตกา กาฬา, เอตฺตกา
กพลา, เอตฺตกา นีลา"ติ น ชานาติ, โส คาวีสุ หตาสุ วา ปลาตาสุ วา
ฯเปฯ ปญฺจโครสปริโภคโตปิ ปริพาหิโร โหติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วฑฺฒึ อาปาเทตุ ํ      ๒ เอตฺติกา. เอวมุปริปิ
    น ลกฺขณกุสโล โหตีติ คาวีนํ สรีเร กตํ ธนุสตฺติสูลาทิเภทลกฺขณํ น
ชานาติ, โส คาวีสุ หตาสุ วา ปลาตาสุ วา อชฺช อสุกลกฺขณา จ อสุกลกฺขณา
จ คาโว น ทิสฺสนฺติ ฯเปฯ ปญฺจโครสปริโภคโตปิ ปริพาหิโร โหติ.
    น อาสาฏิกํ หาเรตาติ คุนฺนํ ขาณุกณฺฏกาทีหิ  ปหตฏฺฐาเนสุ วโณ
โหติ. ตตฺถ นีลมกฺขิกา อณฺฑานิ ปาเตนฺติ, เตสํ อาสาฏิกานิ นาม. ตานิ
ทณฺฑเกน อปเนตฺวา เภสชฺชํ ทาตพฺพํ โหติ. พาโล โคปาลโก ตถา น กโรติ,
เตน วุตฺตํ "น อาสาฏิกํ หาเรตา โหตี"ติ. ตสฺส คุนฺนํ วณา วฑฺฒนฺติ, คมฺภีรา
โหนฺติ, ปาณกา กุจฺฉึ ปวิสนฺติ, ตา คาโว เคลญฺญาภิภูตา เนว ยาวทตฺถํ
ติณานิ ขาทิตุ ํ, น ปานียํ ปาตุ ํ สกฺโกนฺติ. ตตฺถ คุนฺนํ ขีรํ ฉิชฺชติ, โคณานํ
ชโว หายติ, อุภเยสํ ชีวิตนฺตราโยปิ โหติ. เอวมสฺส โคคโณปิ ปริหายติ,
ปญฺจโครสโตปิ ปริพาหิโร โหติ.
    น วณํ ปฏิจฺฉาเทตา โหตีติ คุนฺนํ วุตฺตนเยเนว สญฺชาโต วโณ เภสชฺชํ
ทตฺวา วาเกน วา จีรเกน วา พนฺธิตฺวา ปฏิจฺฉาเทตพฺโพ โหติ. พาโล โคปาลโก
ตถา น กโรติ, อถสฺส ๑- คุนฺนํ วเณหิ ยูสา ปคฺฆรนฺติ, ตา อญฺญมญฺญํ
นิคฺฆํเสนฺติ, เตน อญฺเญสํปิ วณา ชายนฺติ. เอวํ คาโว เคลญฺญาภิภูตา เนว
ยาวทตฺถํ ติณานิ ขาทิตุ ํ ฯเปฯ ปริพาหิโร โหติ.
    น ธูมํ กตฺตา โหตีติ อนฺโตวสฺเส ฑํสมกสาทีนํ อุสฺสนฺนกาเล โคคเณ
วชํ ปวิฏฺเฐ ตตฺถ ตตฺถ ธูโม กาตพฺโพ โหติ, อปณฺฑิโต โคปาลโก ตํ น
กโรติ. โคคโณ สพฺพรตฺตึ ฑํสาทีหิ อุปทฺทุโต นิทฺทํ อลภิตฺวา ปุนทิวสํ ๒-
อรญฺเญ ตตฺถ ตตฺถ รุกฺขมูลาทีสุ นิปชฺชิตฺวา นิทฺทายติ, เนว ยาวทตฺถํ ติณานิ
ขาทิตุ ํ ฯเปฯ ปญฺจโครสปริโภคโตปิ ปริพาหิโร โหติ.
    น ติตฺถํ ชานาตีติ ติตฺถํ สมนฺติ วา วิสมนฺติ วา สคาหนฺติ วา
วา นิคฺคาหนฺติ วา น ชานาติ, โส อติตฺเถน คาวิโย โอตาเรติ, ตาสํ วิสมติตฺเถ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อวสฺสํ           ๒ ฉ.ม. ปุนทิวเส
ปาสาณาทีนิ อกฺกมนฺตีนํ ปาทา ภิชฺชนฺติ, สคาหํ คมฺภีรํ ติตฺถํ โอติณฺณา
กุมฺภีลาทโย คาหา คณฺหนฺติ, อชฺช เอตฺตกา คาโว นฏฺฐา อชฺช เอตฺตกาติ
วตฺตพฺพตํ อาปชฺชติ, เอวมสฺส โคคโณปิ ปริหายติ, ปญฺจโครสโตปิ ปริพาหิโร
โหติ.
    น ปีตํ ชานาตีติ ปีตมฺปิ อปีตมฺปิ น ชานาติ. โคปาลเกน หิ "อิมาย
คาวิยา ปีตํ, อิมาย น ปีตํ, อิมาย ปานียติตฺเถ โอกาโส ลทฺโธ, อิมาย น
ลทฺโธ"ติ เอวํ ปีตาปีตํ ชานิตพฺพํ โหติ. อยํ ปน ทิวสภาคํ อรญฺเญ โคคณํ
รกฺขิตฺวา ปานียํ ปาเยสฺสามีติ นทึ วา ตฬากํ วา คเหตฺวา คจฺฉติ. ตตฺถ
มหาอุสภา จ อนุอุสภา จ พลวคาวิโย จ ทุพฺพลานิ เจว มหลฺลกานิ จ
โครูปานิ สิงฺเคหิ วา ผาสุกาหิ วา ปหริตฺวา อตฺตโน โอกาสํ กตฺวา อูรุปฺปมาณํ
อุทกํ ปวิสิตฺวา ยถากามํ ปิวนฺติ, อวเสสา โอกาสํ อลภมานา ตีเร ฐตฺวา
กลลมิสฺสกํ อุทกํ ปิวนฺติ, อปีตา เอว วา โหนฺติ. อถ เน ๑- โคปาลโก ปิฏฺฐิยํ
ปหริตฺวา ปุน อรญฺญํ ปเวเสติ, ตตฺถ อปีตคาวิโย ปิปาสาย สุกฺขมานา
ยาวทตฺถํ ติณานิ ขาทิตุ ํ น สกฺโกนฺติ, ตตฺถ คุนฺนํ ขีรํ ฉิชฺชติ, โคคณานํ ๒-
ชโว หายติ ฯเปฯ ปริพาหิโร โหติ.
    น วีถึ ชานาตีติ "อยํ มคฺโค สโม เขโม, อยํ วิสโม สาสงฺโก
สปฺปฏิภโย"ติ น ชานาติ. โส สมํ เขมํ มคฺคํ วชฺเชตฺวา โคคณํ อิตรํ มคฺคํ
ปฏิปาเทติ, ตตฺถ คาโว สีหพฺยคฺฆาทีนํ คนฺเธน โจรปริสฺสเยน วา อภิภูตา
ภนฺตมิคสปฺปฏิภาคา คีวํ อุกฺขิปิตฺวา ติฏฺฐนฺติ, เนว ยาวทตฺถํ ติณานิ ขาทนฺติ,
น อุทกํ ๓- ปิวนฺติ, ตตฺถ คุนฺนํ ขีรํ ฉิชฺชติ ฯเปฯ ปริพาหิโร โหติ.
    น โคจรกุสโล โหตีติ โคปาลเกน หิ โคจรกุสเลน ภวิตพฺพํ, ปญฺจาหิกวาโร
วา สตฺตาหิกวาโร วา ชานิตพฺโพ, เอกทิสาย โคคณญฺจาเรตฺวา ปุนทิวเส
ตตฺถ น จาเรตพฺโพ. มหตา หิ โคคเณน จิณฺณฏฺฐานํ เภริตลํ วิย
@เชิงอรรถ: ๑ สี. โส     ๒ ฉ.ม. โคณานํ        ๓ ฉ.ม. ปานียํ
สุทฺธํ โหติ นิตฺติณํ, อุทกํปิ อาลุฬิยติ. ตสฺมา ปญฺจเม วา สตฺตเม วา ทิวเส
ปุน ตตฺถ จาเรตุ ํ วฏฺฏติ, เอตฺตเกน หิ ติณํปิ ปฏิวิรุหติ, อุทกํปิ ปสีทติ. อยํ
ปน อิมํ ปญฺจาหิกวารํ วา สตฺตาหิกวารํ วา น ชานาติ, ทิวเส ทิวเส
รกฺขิตฏฺฐาเนเยว รกฺขติ, อถสฺส โคคโณ หริตติณํ น ลภติ, สุกฺขติณํ ขาทนฺโต
กลลมิสฺสกํ อุทกํ ปิวติ, ตตฺถ คุนฺนํ ขีรํ ฉิชฺชติ ฯเปฯ ปริพาหิโร โหติ.
    อนวเสสโทหี จ โหตีติ ปณฺฑิตโคปาลเกน ยาว วจฺฉกสฺส มํสโลหิตํ
สณฺฐาติ, ตาว เอกํ เทฺว ถเน ฐเปตฺวา สาวเสสโทหินา ภวิตพฺพํ. อยํ วจฺฉกสฺส
กิญฺจิ อนวเสเสตฺวา ทุหติ, ขีรปโก ๑- วจฺโฉ ขีรปิปาสาย สุกฺขติ, สณฺฐาเปตุ ํ ๒-
อสกฺโกนฺโต กมฺปมาโน มาตุปุรโต ปติตฺวา กาลํ กโรติ. มาตา ปุตฺตกํ ทิสฺวา
"มยฺหํ ปุตฺตโก อตฺตโน มาตุขีรํ ปาตุมฺปิ น ลภตี"ติ ปุตฺตโสเกน น ยาวทตฺถํ
ติณานิ ขาทิตุ ํ, น ปานียํ ปาตุ ํ สกฺโกติ, ถเนสุ ขีรํ ฉิชฺชติ, เอวมสฺส
โคคโณปิ ปริหายติ, ปญฺจโครสโตปิ ปริพาหิโร โหติ.
    คุนฺนํ ปิตุฏฺฐานํ กโรนฺตีติ โคปิตโร. คาโว ปริเนนฺติ ๓- ยถารุจึ
คเหตฺวา คจฺฉนฺตีติ โคปรินายกา. น อติเรกปูชายาติ ปณฺฑิโต หิ โคปาลโก
เอวรูเป อุสเภ อติเรกปูชาย ปูเชติ, ปณีตํ โคภตฺตํ เทติ, คนฺธปญฺจงฺคุลิเกหิ
มณฺเฑติ, มาลํ ปิลนฺเธติ, สิงฺเค สุวณฺณรชตโกสเก ฐเปติ, ๔- รตฺตึ ปทีปํ
ชาเลตฺวา เจลวิตานสฺส เหฏฺฐา สยาเปติ. อยํ ปน ตโต เอกสกฺการํปิ น
กโรติ, อุสภา อติเรกปูชํ อลภมานา โคคณํ น รกฺขนฺติ, ปริสฺสยํ น วาเรนฺติ,
เอวมสฺส โคคโณ ปริหายติ, ปญฺจโครสโต ปริพาหิโร โหติ.
    [๓๔๗] อิธาติ อิมสฺมึ สาสเน. น รูปญฺญู โหตีติ "จตฺตาริ มหาภูตานิ
จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทายรูปนฺ"ติ เอวํ วุตฺตรูปํ ทฺวีหากาเรหิ น ชานาติ
คณนโต วา สมุฏฺฐานโต วา. คณนโต น ชานาติ นาม "จกฺขายตนํ โสตฆานชิวฺหา-
กายายตนํ, รูปสทฺทคนฺธรสโผฏฺฐพฺพายตนํ, อิตฺถินฺทฺริยํ, ปุริสินฺทฺริยํ,
ชีวิตินฺทฺริยํ, กายวิญฺญตฺติ, วจีวิญฺญตฺติ, อากาสธาตุ, อาโปธาตุ, รูปสฺส ลหุตา,
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ขีรูปโค     ๒ ฉ.ม. สณฺฐาตุ ํ   ๓ ฉ.ม. ปริณยนฺติ  ๔ ฉ.ม. จ ธาเรติ,
มุทุตา, กมฺมญฺญตา, อุปจโย, สนฺตติ, ชรตา, รูปสฺส อนิจฺจตา, กวฬิงฺกาโร
อาหาโร"ติ เอวํ ปาลิยํ อาคตา ปญฺจวีสติ รูปโกฏฺฐาสาติ น ชานาติ. เสยฺยถาปิ
โส โคปาลโก คณนโต คุนฺนํ รูปํ น ชานาติ, ตถูปโม อยํ ภิกฺขุ. โส
คณนโต รูปํ อชานนฺโต รูปํ ปริคฺคเหตฺวา อรูปํ ววตฺถเปตฺวา รูปารูปํ
ปริคฺคเหตฺวา ปจฺจยํ สลฺลกฺเขตฺวา ลกฺขณํ อาโรเปตฺวา กมฺมฏฺฐานํ มตฺถกํ ปาเปตุ ํ
น สกฺโกติ. โส ยถา ตสฺส โคปาลกสฺส โคคโณ น วฑฺฒติ, เอวํ อิมสฺมึ
สาสเน สีลสมาธิวิปสฺสนามคฺคผลนิพฺพาเนหิ น วฑฺฒติ, ยถา จ โส โคปาลโก
ปญฺจหิ โครเสหิ ปริพาหิโร โหติ, เอวํ อเสกฺเขน สีลกฺขนฺเธน, อเสกฺเขน
สมาธิปญฺญาวิมุตฺติญาณทสฺสนกฺขนฺเธนาติ ปญฺจหิ ธมฺมกฺขนฺเธหิ ปริพาหิโร โหติ.
    สมุฏฺฐานโต น ชานาติ นาม "เอตฺตกํ รูปํ เอกสมุฏฺฐานํ, เอตฺตกํ
ทฺวิสมุฏฺฐานํ, เอตฺตกํ ติสมุฏฺฐานํ, เอตฺตกํ จตุสมุฏฺฐานํ, เอตฺตกํ น กุโตจิ
สมุฏฺฐาตี"ติ น ชานาติ. เสยฺยถาปิ โส โคปาลโก วณฺณโต คุนฺนํ รูปํ น
ชานาติ, ตถูปโม อยํ ภิกฺขุ. โส สมุฏฺฐานโต รูปํ อชานนฺโต รูปํ ปริคฺคเหตฺวา
อรูปํ ววตฺถเปตฺวา ฯปฯ ปริพาหิโร โหติ.
    น ลกฺขณฺกุสโล โหตีติ กมฺมลกฺขโณ พาโล, กมฺมลกฺขโณ ปณฺฑิโตติ
เอวํ วุตฺตํ กุสลากุสลกมฺมํ ปณฺฑิตพาลลกฺขณนฺติ น ชานาติ. โส เอวํ อชานนฺโต
พาเล วชฺเชตฺวา ปณฺฑิเต น เสวติ, พาเล วชฺเชตฺวา ปณฺฑิเต อเสวนฺโต
กปฺปิยากปฺปิยํ กุสลากุสลํ สาวชฺชานวชฺชํ ครุกลหุกํ สเตกิจฺฉาเตกิจฺฉํ
การณาการณํ น ชานาติ, ตํ อชานนฺโต กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วฑฺเฒตุ ํ น สกฺโกติ.
โส ยถา ตสฺส โคปาลกสฺส โคคโณ น วฑฺฒติ, เอวํ อิมสฺมึ สาสเน
ยถาวุตฺเตหิ สีลาทีหิ น วฑฺฒติ, โคปาลโก วิย จ ปญฺจหิ โครเสหิ ปญฺจหิ
ธมฺมกฺขนฺเธหิ ปริพาหิโร โหติ.
    น อาสาฏิกํ หาเรตา โหตีติ อุปฺปนฺนํ กามวิตกฺกนฺติ เอวํ
วุตฺตกามวิตกฺกาทโย ๑- น วิโนเทติ, โส อิมํ อกุสลวิตกฺกํ อาสาฏิกํ
อหาเรตฺวา ๒- วิตกฺกวสิโก
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วุตฺเต กามวิตกฺกาทิเก    ๒ สี. อสาเฏตฺวา,
หุตฺวา วิจรนฺโต กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วฑฺเฒตุ ํ น สกฺโกติ, โส ยถา ตสฺส
โคปาลกสฺส ฯเปฯ ปริพาหิโร โหติ.
    น วณํ ปฏิจฺฉาเทตา โหตีติ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา นิมิตฺตคฺคาหี
โหตีติอาทินา นเยน สพฺพารมฺมเณสุ นิมิตฺตํ คณฺหนฺโต ยถา โส โคปาลโก
วณํ น ปฏิจฺฉาเทติ, เอวํ สํวรํ น สมฺปาเทติ, โส วิวฏทฺวาโร วิจรนฺโต
กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วฑฺเฒตุ ํ น สกฺโกติ ฯเปฯ ปริพาหิโร โหติ.
    น ธูมํ กตฺตา โหตีติ โส โคปาลโก ธูมํ วิย ธมฺมเทสนาธูมํ น กโรติ,
ธมฺมกถํ วา สรภญฺญํ วา อุปนิสินฺนกถํ วา อนุโมทนํ วา น กโรติ, ตโต
นํ มนุสฺสา พหุสฺสุโต คุณวาติ น ชานนฺติ, เต คุณาคุณํ อชานนฺตาว ๑- จตูหิ
ปจฺจเยหิ สงฺคหํ น กโรนฺติ, โส ปจฺจเยหิ กิลมมาโน พุทฺธวจนํ สชฺฌายํ กาตุ ํ
วตฺตปฏิปตฺตึ ปูเรตุ ํ กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วฑฺเฒตุ ํ น สกฺโกติ ฯเปฯ ปริพาหิโร
โหติ.
    น ติตฺถํ ชานาตีติ ติตฺถภูเต พหุสฺสุตภิกฺขูน อุปสงฺกมติ, อุปสงฺกมนฺโต
"อิทํ ภนฺเต พฺยญฺชนํ กถํ โรเปตพฺพํ, อิมสฺส ภาสิตสฺส โก อตฺโถ, อิมสฺมึ
ปาลิฏฺฐาเน ปาลิ กึ วทติ, อิมสฺมึ ฐาเน อตฺโถ กึ ทีเปตี"ติ เอวํ น
ปริปุจฺฉติ น ปริคฺคณฺหาติ ๒- น ปริปญฺหติ, น ชานาเปตีติ อตฺโถ. ตสฺส เต
เอวํ อปริปุจฺฉโต อวิวฏญฺเจว น วิวรนฺติ, ภาเชตฺวา น ทสฺเสนฺติ,
อนุตฺตานีกตญฺจ น อุตฺตานีกโรนฺติ, อปากฏํ น ปากฏํ กโรนฺติ. อเนกวิหิเตสุ จ
กงฺขาฏฺฐานีเยสุ ธมฺเมสูติ อเนกวิธาสุ กงฺขาสุ เอกํ กงฺขํปิ น ปฏิวิโนเทนฺติ.
กงฺขาเอว หิ กงฺขาฏฺฐานียา ธมฺมา นาม. ตตฺถ เอกํ กงฺขํปิ น นีหรนฺตีติ อตฺโถ. โส
เอวํ พหุสฺสุตติตฺถํ อนุปสงฺกมิตฺวา สกงฺโข กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วฑฺเฒตุ ํ น
สกฺโกติ. ยถา จ โส โคปาลโก ติตฺถํ น ชานาติ, เอวํ อยํปิ ภิกฺขุ ธมฺมติตฺถํ
น ชานาติ, อชานนฺโต อวิสเย ปญฺหํ ปุจฺฉติ, อาภิธมฺมิกํ อุปสงฺกมิตฺวา
กปฺปิยากปฺปิยํ ปุจฺฉติ, วินยธรํ อุปสงฺกมิตฺวา รูปารูปปริจฺเฉทํ ปุจฺฉติ, เต
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อชานนฺตา     ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
อวิสเย ปุฏฺฐา กเถตุ ํ น สกฺโกนฺติ, โส อตฺตนา สกงฺโข กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา
วฑฺเฒตุ ํ น สกฺโกติ ฯเปฯ ปริพาหิโร โหติ.
    น ปีตํ ชานาตีติ ยถา โส โคปาลโก ปีตาปีตํ น ชานาติ, เอวํ
ธมฺมูปสญฺหิตํ ปาโมชฺชํ น ชานาติ น ลภติ, สวนมยํ ปุญฺญกิริยาวตฺถุ ํ นิสฺสาย
อานิสํสํ น วินฺทติ, ธมฺมสฺสวนคฺคํ คนฺตฺวา สกฺกจฺจํ น สุณาติ, นิสินฺโน
นิทฺทายติ, กถํ กเถติ, อญฺญวิหิตโก โหติ, โส สกฺกจฺจํ ธมฺมํ อสุณนฺโต
กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วฑฺเฒตุ ํ น สกฺโกติ ฯเปฯ ปริพาหิโร โหติ.
    น วีถึ ชานาตีติ โส โคปาลโก มคฺคามคฺคํ วิย "อยํ โลกิโย อยํ
โลกุตฺตโร"ติ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อชานนฺโต โลกิยมคฺเค
อภินิวิสิตฺวา โลกุตฺตรํ นิพฺพตฺเตตุ ํ น สกฺโกติ ฯเปฯ ปริพาหิโร โหติ.
    น โคจรกุสโล โหตีติ โส โคปาลโก ปญฺจาหสตฺตาหวาเร วิย ๑-
จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน "อิเม โลกิยา อิเม โลกุตฺตรา"ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ,
อชานนฺโต สุขุมฏฺฐาเนสุ อตฺตโน ญาณํ จราเปตฺวา โลกิยสติปฏฺฐาเนสุ ๒-
อภินิวิสิตฺวา โลกุตฺตรํ นิพฺพตฺเตตุ ํ น สกฺโกติ ฯเปฯ ปริพาหิโร โหติ.
    อนวเสสโทหี จ โหตีติ ปฏิคฺคหเณ มตฺตํ อชานนฺโต อนวเสสํ ทุหติ.
นิทฺเทสวาเร ปนสฺส อภิหฏฺฐุ ํ ปวาเรนฺตีติ อภิหริตฺวา ปวาเรนฺติ. เอตฺถ เทฺว
อภิหารา วาจาภิหาโร จ ปจฺจยาภิหาโร จ. วาจาภิหาโร นาม มนุสฺสา ภิกฺขุสฺส
สนฺติกํ คนฺตฺวา "วเทยฺยาถ ภนฺเต เยนตฺโถ"ติ ปวาเรนฺติ. ปจฺจยาภิหาโร
นาม วตฺถาทีนิ วา เตลผาณิตาทีนิ วา คเหตฺวา ภิกฺขุสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา
"คณฺหถ ภนฺเต ยาวตเกน อตฺโถ"ติ วทนฺติ. ตตฺร ภิกฺขุ มตฺตํ น ชานาตีติ ภิกฺขุ
เตสุ ปจฺจเยสุ ปมาณํ น ชานาติ, "ทายกสฺส วโส เวทิตพฺโพ, เทยฺยธมฺมสฺส วโส
เวทิตพฺโพ, อตฺตโน ถาโม เวทิตพฺโพ"ติ รถวินีเต วุตฺตนเยน ปมาณยุตฺตํ
อคฺคเหตฺวา ยํ อาหรนฺติ, ตํ สพฺพํ คณฺหาตีติ อตฺโถ. มนุสฺสา วิปฺปฏิสาริโน
น ปุน อภิหริตฺวา ปวาเรนฺติ, โส ปจฺจเยหิ กิลมนฺโต กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา
วฑฺเฒตุ ํ น สกฺโกติ ฯเปฯ ปริพาหิโร โหติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปญฺจาหิกวาเร สตฺตาหิกวาเร วิย         ๒ ฉ.ม. โลกิยสติปฏฺฐาเน
    เต น อติเรกปูชาย ปูชิตา ๑- โหตีติ โส โคปาลโก มหาอุสเภ วิย เต
เถเร ภิกฺขู อิมาย อาวิ เจว รโห จ เมตฺตากายกมฺมาทิกาย อติเรกปูชาย น
ปูเชสิ. ๒- ตโต เถรา "อิเม อเมฺหสุ ครุจิตฺตีการํ น กโรนฺตี"ติ นวเก ภิกฺขู
ทฺวีหิ สงฺคเหหิ น สงฺคณฺหนฺติ, ๓- เนว ธมฺมสงฺคเหน สงฺคณฺหนฺติ ๓- น
อามิสสงฺคเหน จีวเรน วา ปตฺเตน วา ปตฺตปริยาปนฺเนน วา วสนฏฺฐาเนน วา.
กิลมนฺเต มิลายนฺเตปิ นปฺปฏิชคฺคนฺติ. ปาลึ วา อฏฺฐกถํ วา ธมฺมกถาพนฺธํ วา
คุยฺหคนฺถํ วา น สิกฺขาเปนฺติ. นวกา เถรานํ สนฺติกา สพฺพโส อิเม เทฺว สงฺคเห
อลภมานา อิมสฺมึ สาสเน ปติฏฺฐาตุ ํ น สกฺโกนฺติ. ยถา ตสฺส โคปาลกสฺส
โคคโณ น วฑฺฒติ, เอวํ สีลาทีนิ น วฑฺฒนฺติ. ยถา จ โส โคปาลโก ปญฺจหิ
โครเสหิ ปริพาหิโร โหติ, เอวํ ปญฺจหิ ธมฺมกฺขนฺเธหิ ปริพาหิรา โหนฺติ.
สุกฺกปกฺโข กณฺหปกฺเข วุตฺตวิปลฺลาสวเสน โยเชตฺวา เวทิตพฺโพติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                    มหาโคปาลกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        -----------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๑๖๕-๑๗๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=8&A=4222&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=4222&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=383
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=7106
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=8286
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=8286
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_12