ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย  
อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

                       ๖. มหาสจฺจกสุตฺตวณฺณนา
    [๓๖๔] เอวมฺเม สุตนฺติ มหาสจฺจกสุตฺตํ. ตตฺถ เอกํ สมยนฺติ จ เตน
โข ปน สมเยนาติ จ ปุพฺพณฺหสมยนฺติ จ ตีหิ ปเทหิ เอโกว สมโย วุตฺโต.
ภิกฺขูนํ หิ อตฺตปฏิปตฺตึ ๒- กตฺวา มุขํ โธวิตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เจติยํ วนฺทิตฺวา
กตรํ คามํ ปวิสิสฺสามาติ วิตกฺกมาลเก ิตกาโล นาม โหติ, ภควา เอวรูเป
สมเย รตฺตํ ทุปฏํ นิวาเสตฺวา กายพนฺธนํ พนฺธิตฺวา ปํสุกูลจีวรํ เอกํสํ
ปารุปิตฺวา คนฺธกุฏิโต นิกฺขมฺม ภิกฺขุสํฆปริวุโต คนฺธกุฏิปมุเข อฏฺาสิ, ตํ
สนฺธาย "เอกํ สมยนฺติ จ เตน โข ปน สมเยนาติ จ ปุพฺพณฺหสมยนฺ"ติ จ
วุตฺตํ. ปวิสิตุกาโมติ ปิณฺฑาย ปวิสิสฺสามีติ เอวํ กตสนฺนิฏฺาโน. เตนุปสงฺกมีติ
กสฺมา อุปสงฺกมีติ? วาทาโรปนชฺฌาสเยน. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "ปุพฺเพปาหํ
อปณฺฑิตตาย สกลํ เวสาลิปริสํ คเหตฺวา สมณสฺส โคตมสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา
ปริสมชฺเฌ มงฺกุ ชาโต, อิทานิ ตถา อกตฺวา เอกโกว คนฺตฺวา วาทํ อาโรเปสฺสามิ,
ยทิ สมณํ โคตมํ ปราเชตุํ สกฺขิสฺสามิ, อตฺตโน ลทฺธึ ทีเปตฺวา ชยํ กริสฺสามิ,
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. มเตน            สี. วตฺตปฏิวตฺตํ, ฉ.ม. วตฺตปฏิปตฺตึ
ยทิ สมณสฺส โคตมสฺส ชโย ภวิสฺสติ, อนฺธกาเร นจฺจํ วิย น โกจิ ชานิสฺสตี"ติ,
นิทฺทาปญฺหํ ๑- นาม คเหตฺวา อิมินา วาทชฺฌาสเยน อุปสงฺกมิ.
    อนุกมฺปํ อุปาทายาติ สจฺจกสฺส นิคณฺปุตฺตสฺส อนุกมฺปํ ปฏิจฺจ. เถรสฺส
กิร เอวํ อโหสิ "ภควติ มุหุตฺตํ นิสินฺเน พุทฺธทสฺสนํ ธมฺมสฺสวนํ จ ลภิสฺสติ,
ตทสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สํวตฺติสฺสตี"ติ, ตสฺมา ภควนฺตํ ยาจิตฺวา
ปํสุกูลจีวรํ จตุคฺคุณํ ปญฺเปตฺวา นิสีทตุ ภควาติ อาห. "การณํ อานนฺโท
วทตี"ติ สลฺลกฺเขตฺวา นิสีทิ ภควา ปญฺตฺเต อาสเน. ภควนฺตํ เอตทโวจาติ
ยํ ปน ปญฺหํ โอวฏฺฏิกสารํ กตฺวา อาทาย อาคโต ตํ เปตฺวา ปสฺเสน ตาว
ปริหรนฺโต เอตํ สนฺติ โภ โคตมาติอาทิวจนํ อโวจ.
    [๓๖๕] ผุสนฺติ หิ เต โภ โคตมาติ เต สมณพฺราหฺมณา สรีเร อุปฺปนฺนํ
สารีริกํ ทุกฺขํ เวทนํ ผุสนฺติ ลภนฺติ, อนุภวนฺตีติ อตฺโถ. อูรุกฺขมฺโภติ
ขมฺภกตอูรุภาโว, อูรุถทฺธตาติ อตฺโถ. วิมฺหยตฺถวเสน ปเนตฺถ ภวิสฺสตีติ
อนาคตวจนํ กตํ. กายนฺวยํ โหตีติ กายานุคตํ โหติ กายวสวตฺติ. กายภาวนาติ
ปน วิปสฺสนา วุจฺจติ, ตาย จิตฺตวิกฺเขปํ ปาปุณนฺโต นาม นตฺถิ, อิติ นิคณฺโ
อสนฺตํ อภูตํ ยํ นตฺถิ, ตเทวาห. จิตฺตภาวนาติปิ สมโถ วุจฺจติ, สมาธิยุตฺตสฺส
จ ปุคฺคลสฺส อูรุกฺขมฺภาทโย นาม นตฺถิ, อิติ นิคณฺโ อิทํ อภูตเมว อาห.
อฏฺกถายํ ปน วุตฺตํ "ยเถว' ภูตปุพฺพนฺ'ติ วตฺวา' อูรุกฺขมฺโภปิ นาม
ภวิสฺสตี'ติอาทีนิ วทโต อนาคตวจนํ ๒- น สเมติ, ตถา อตฺโถปิ น สเมติ,
อสนฺตํ อภูตํ ยํ นตฺถิ, ตํ กเถตี"ติ.
    โน กายภาวนนฺติ ปญฺจาตปกรณาทิอตฺตกิลมถานุโยคํ ๓- สนฺธายาห. อยญฺหิ
เตสํ กายภาวนา นาม. กึ ปเนโส ทิสฺวา เอวมาห? โส กิร ทิวา ทิวสํ ๔-
วิหารํ อาคจฺฉติ, ตสฺมึ โข ปน สมเย ภิกฺขู ปตฺตจีวรํ ปฏิสาเมตฺวา อตฺตโน
อตฺตโน รตฺติฏฺานทิวาฏฺาเนสุ ปฏิสลฺลานํ อุปคจฺฉนฺติ. โส เต ปฏิสลฺลีเน
ทิสฺวา จิตฺตภาวนามตฺตํ เอเต อนุยุญฺชนฺติ, กายภาวนา ปเนเตสํ นตฺถีติ
มญฺมาโน เอวมาห.
@เชิงอรรถ:  ม. นคฺคิปญฺหํ   ฉ.ม. อนาคตรูปํ      ฉ.ม. ปญฺจาตปตปฺปนาทึ
@ ฉ.ม. ทิวาทิวสฺส
    [๓๖๖] อถ นํ ภควา อนุยุญฺชนฺโต กินฺติ ปน เต อคฺคิเวสฺสน กายภาวนา
สุตาติ อาห. โส ตํ วิตฺถาเรนฺโต เสยฺยถีทํ, นนฺโท วจฺโฉติอาทิมาห. ตตฺถ
นนฺโทติ ตสฺส นามํ. วจฺโฉติ โคตฺตํ. กิโสติ นามํ. สงฺกิจฺโจติ โคตฺตํ.
มกฺขลิโคสาโล เหฏฺา อาคโตว. เอเตติ เอเต ตโย ชนา, เต กิร กิลิฏฺตปานํ
มตฺถกํ ปตฺตา อเหสุํ. อุฬารานิ อุฬารานีติ ปณีตานิ ปณีตานิ. คาเหนฺติ
นามาติ พลํ คณฺหาเปนฺติ นาม. พฺรูเหนฺตีติ วฑฺเฒนฺติ. เมเทนฺตีติ ชาตเมทํ
กโรนฺติ. ปุริมํ ปหายาติ ปุริมํ ทุกฺกรการํ ปหาย. ปจฺฉา อุปจินนฺตีติ ปจฺฉา
อุฬารขาทนียาทีหิ สนฺตปฺเปนฺติ วฑฺเฒนฺติ. อาจยาปจโย โหตีติ วุฑฺฒิ จ
อวุฑฺฒิ จ โหติ, อิติ อิมสฺส กายสฺส กาเลน วุฑฺฒิ, กาเลน ปริหานีติ
วุฑฺฒิปริหานิมตฺตเมว ปญฺายติ, กายภาวนา ปน น ปญฺายตีติ ทีเปตฺวา
จิตฺตภาวนํ ปุจฺฉนฺโต "กินฺติ ปน โข ๑- อคฺคิเวสฺสน จิตฺตภาวนา สุตา"ติ อาห.
น สมฺปายาสีติ สมฺปาเทตฺวา กเถตุํ นาสกฺขิ, ยถา ตํ พาลปุถุชฺชโน.
    [๓๖๗] กุโต ปน ตฺวนฺติ โย ตฺวํ เอวํ โอฬาริกํ ทุพฺพลํ กายภาวนํ
น ชานาสิ, โส ตฺวํ กุโต สณฺหํ สุขุมํ จิตฺตภาวนํ ชานิสฺสสีติ. อิมสฺมึ ปน
าเน โจทนาลยตฺเถโร ๒- "อพุทฺธวจนํ นาเมตํ ปทนฺ"ติ วีชนึ เปตฺวา ปกฺกามิ. ๓-
อถ นํ มหาสิวตฺเถโร อาห "ทิสฺสติ หิ ภิกฺขเว อิมสฺส จาตุมฺมหาภูติกสฺส
กายสฺส อาจโยปิ อปจโยปิ อาทานํปิ นิกฺเขปนํปี"ติ. ๔- ตํ สุตฺวา สลฺลกฺเขสิ
"โอฬาริกํ กายํ ปริคฺคณฺหนฺตสฺส อุปฺปนฺนวิปสฺสนา โอฬาริกาติ วตฺตุํ วฏฺฏตี"ติ.
    [๓๖๘] สุขสาราคีติ สุขสาราเคน สมนฺนาคโต. สุขาย เวทนาย
นิโรธา อุปฺปชฺชติ ทุกฺขา เวทนาติ น อนนฺตราว อุปฺปชฺชติ, สุขทุกฺขานํ หิ
อนนฺตรปจฺจยตา ปฏฺาเน ปฏิสิทฺธา. ยสฺมา ปน สุเข อนิรุทฺเธ ทุกฺขํ
นุปฺปชฺชติ, ตสฺมา อิธ เอวํ วุตฺตํ. ปริยาทาย ติฏฺตีติ เขเปตฺวา คณฺหิตฺวา
ติฏฺติ. อุภโตปกฺขนฺติ สุขํ เอกํ ปกฺขํ ทุกฺขํ เอกํ ปกฺขนฺติ เอวํ อุภโตปกฺขํ
หุตฺวา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. เต           สี. โคณรวิยตฺเถโร
@ ฉ.ม. ปกฺกมิตุํ อารภิ   สํ. นิทาน. ๑๖/๖๒/๙๓ ทุติยอสฺสุตวาสุตฺต
    [๓๖๙] อุปฺปนฺนาปิ สุขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺติ, ภาวิตตฺตา
กายสฺส. อุปฺปนฺนาปิ ทุกฺขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺติ, ภาวิตตฺตา
จิตฺตสฺสาติ เอตฺถ กายภาวนา วิปสฺสนา, จิตฺตภาวนา สมาธิ. วิปสฺสนา จ
สุขสฺส ปจฺจนีกา, ทุกฺขสฺส อาสนฺนา. สมาธิ ทุกฺขสฺส ปจฺจนีโก, สุขสฺส
อาสนฺโน. กถํ? วิปสฺสนํ ปฏฺเปตฺวา นิสินฺนสฺส หิ อทฺธาเน คจฺฉนฺเต
คจฺฉนฺเต ตตฺถ ตตฺถ อคฺคิอุฏฺานํ วิย โหติ, กจฺเฉหิ เสทา มุจฺจนฺติ, มตฺถกโต
อุสุมวฏฺฏิอุฏฺานํ วิย โหติ ๑- จิตฺตํ หญฺติ วิหญฺติ วิปฺผนฺทติ. เอวํ ตาว
วิปสฺสนา สุขสฺส ปจฺจนีกา, ทุกฺขสฺส อาสนฺนา. อุปฺปนฺเน ปน กายิเก วา
เจตสิเก วา ทุกฺเข ตํ ทุกฺขํ วิกฺขมฺภิตฺวา สมาปตฺตึ สมาปนฺนสฺส สมาปตฺติกฺขเณ
ทุกฺขํ ทุราปคตํ โหติ, อนปฺปกํ สุขํ โอกฺกมติ, เอวํ สมาธิ ทุกฺขสฺส ปจฺจนีโก,
สุขสฺส อาสนฺโน. ยถา วิปสฺสนา สุขสฺส ปจฺจนีกา, ทุกฺขสฺส อาสนฺนา.
น ตถา สมาธิ. ยถา สมาธิ ทุกฺขสฺส ปจฺจนีโก, สุขสฺส อาสนฺโน, น จ
ตถา วิปสฺสนาติ. เตน วุตฺตํ "อุปฺปนฺนาปิ สุขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย
ติฏฺติ, ภาวิตตฺตา กายสฺส. อุปฺปนฺนาปิ ทุกฺขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย
ติฏฺติ, ภาวิตตฺตา จิตฺตสฺสา"ติ.
    [๓๗๐] อาสชฺช อุปนียาติ คุเณ ฆฏฺเฏตฺวา เจว อุปเนตฺวา จ. ตํ วต
เมติ ตํ วต มม จิตฺตํ.
    [๓๗๑] กึ หิ โน สิยา อคฺคิเวสฺสนาติ อคฺคิเวสฺสน กึ น ภวิสฺสติ,
ภวิสฺสเตว, มา เอวํสญฺี โหติ, อุปฺปชฺชติเมว ๒- เม สุขาปิ ทุกฺขาปิ เวทนา,
อุปฺปนฺนาย ปนสฺสา อหํ จิตฺตํ ปริยาทาย าตุํ น เทมิ. อิทานิสฺส ตมตฺถํ
ปกาเสตุํ อุปริปสาทาวหํ ธมฺมเทสนํ เทเสตุกาโม มูลโต ปฏฺาย มหาภินิกฺขมนํ
อารภิ. ตตฺถ อิธ เม อคฺคิเวสฺสน ปุพฺเพว สมฺโพธา ฯเปฯ ตตฺเถว นิสีทึ,
อลมิทํ ปธานายาติ อิทํ สพฺพํ เหฏฺา ปาสราสิสุตฺเต วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
อยํ ปน วิเสโส, ตตฺถ โพธิปลฺลงฺเก นิสชฺชา, อิธ ทุกฺกรการิกา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. โหตีติ       ฉ.ม. อุปฺปชฺชิเยว
    [๓๗๔] "อลฺลกฏฺนฺติ อลฺลํ อุทุมฺพรกฏฺ. สเสฺนหนฺติ สขีรํ. กาเมหีติ
วตฺถุกาเมหิ. อวูปกฏฺาติ อนปคตา. กามจฺฉนฺโทติอาทีสุ กิเลสกาโมว ฉนฺทกรณวเสน
ฉนฺโท. สิเนหกรณวเสน เสฺนโห. มุจฺฉากรณวเสน มุจฺฉา. ปิปาสากรณวเสน
ปิปาสา. อนุทหนวเสน ปริฬาโหติ เวทิตพฺโพ. โอปกฺกมิกาติ อุปกฺกมนิพฺพตฺตา.
าณาย ทสฺสนาย ๑- อนุตฺตราย สมฺโพธายาติ สพฺพํ โลกุตฺตรมคฺคเววจนเมว.
     อิทํ ปเนตฺถ โอปมฺมสํสนฺทนํ:- อลฺลํ สขีรํ อุทุมฺพรกฏฺ วิย หิ
กิเลสกาเมน วตฺถุกามโต อนิสฺสฏปุคฺคลา, อุทเก ปกฺขิตฺตภาโว วิย กิเลสกาเมน
ตินฺตตา, มถเนนาปิ อคฺคิโน อนภินิพฺพตฺตนํ วิย กิเลสกาเมน วตฺถุกามโต
อนิสฺสฏานํ โอปกฺกมิกาหิ เวทนาหิ โลกุตฺตรมคฺคสฺส อนธิคโม, อมถเนนาปิ
อคฺคิโน อนภินิพฺพตฺตนํ วิย เตสํ ปุคฺคลานํ วินาปิ โอปกฺกมิกาหิ เวทนาหิ
โลกุตฺตรมคฺคสฺส อนธิคโม. ทุติยอุปมาปิ อิมินาว นเยน เวทิตพฺพา. อยํ ปน
วิเสโส, ปุริมา สปุตฺตภริยปพฺพชฺชาย อุปมา, ปจฺฉิมา พฺราหฺมณธมฺมิกปพฺพชฺชาย.
    [๓๗๖] ตติยอุปมาย โกลาปนฺติ ฉินฺนสิเนหํ นิวาปํ. ๒- ถเล นิกฺขิตฺตนฺติ
ปพฺพตถเล วา ภูมิถเล วา นิกฺขิตฺตํ. เอตฺถาปิ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ:-
สุกฺขโกฬาปกฏฺ วิย หิ กิเลสกาเมน วตฺถุกามโต นิสฺสฏปุคฺคลา, อารกา อุทกา ถเล
นิกฺขิตฺตภาโว วิย กิเลสกาเมน อตินฺตตา. มถเนนาปิ อคฺคิโน อภินิพฺพตฺตนํ วิย
กิเลสกาเมน วตฺถุกามโต นิสฺสฏานํ อพฺโภกาสิกเนสชฺชิกาทิวเสน โอปกฺกมิกาหิปิ
เวทนาหิ โลกุตฺตรมคฺคสฺส อธิคโม, อญฺสฺส รุกฺขสฺส สุกฺขสาขาย สทฺธึ
ฆํสนมตฺเตเนว อคฺคิโน อภินิพฺพตฺตนํ วิย วินาปิ โอปกฺกมิกาหิ เวทนาหิ
สุขาเยว ปฏิปทาย โลกุตฺตรมคฺคสฺส อธิคโมติ. อยํ อุปมา ภควตา อตฺตโน
อตฺถาย อาหฏา.
    [๓๗๗] อิทานิ อตฺตโน ทุกฺกรการิกํ ทสฺเสนฺโต ตสฺส มยฺหนฺติอาทิมาห.
กึ ปน ภควา ทุกฺกรํ อกตฺวา พุทฺโธ ภวิตุํ น สมตฺโถติ. กตฺวาปิ อกตฺวาปิ
สมตฺโถว. อถ กสฺมา อกาสีติ? สเทวกสฺส โลกสฺส อตฺตโน ปรกฺกมํ ทสฺเสสฺสามิ.
โส จ มํ วิริยนิมฺมถนคุโณ หาเสสฺสตีติ. ปาสาเท นิสินฺโนเยว หิ ปเวณิอาคตํ
@เชิงอรรถ:  าณทสฺสนาย (ป.สู. ๑/๑๔๖/๓๔๒ นวโปตฺถก)        ฉ.ม. นิราปํ
รชฺชํ ลภิตฺวาปิ ขตฺติโย น ตถา ปมุทิโต โหติ, ยถา พลกายํ คเหตฺวา
สงฺคาเม เทฺว ตโย สมฺปหาเร ทตฺวา อมิตฺตมถนํ กตฺวา ปตฺตรชฺโช, เอวํ
ปตฺตรชฺชสฺส หิ รชฺชสิรึ อนุภวนฺตสฺส ปริสํ โอโลเกตฺวา อตฺตโน ปรกฺกมํ
อนุสฺสริตฺวา "อสุกฏฺาเน อสุกกมฺมํ กตฺวา อสุกญฺจ อสุกญฺจ อมิตฺตํ เอวํ
วิชฺฌิตฺวา เอวํ ปหริตฺวา อิมํ รชฺชสิรึ ปตฺโตสฺมี"ติ จินฺตยโต พลวโสมนสฺสํ
อุปฺปชฺชติ, เอวเมวํ ภควาปิ สเทวกสฺส โลกสฺส ปรกฺกมํ ทสฺเสสฺสามิ, โส หิ
มํ ปรกฺกโม อติวิย หาเสสฺสติ, โสมนสฺสํ อุปฺปาเทสฺสตีติ ทุกฺกรํ อกาสิ.
    อปิจ ปจฺฉิมํ ชนตํ อนุกมฺปนฺโตปิ ๑- อกาสิเยว, ปจฺฉิมา หิ ชนตา
สมฺมาสมฺพุทฺโธ กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ จตฺตาริ อสงฺเขยฺยานิ ปารมิโย ปูเรตฺวาปิ
ปธานํ ปทหิตฺวาว สพฺพญฺุตาณํ ปตฺโต, กิมงฺคํ ปน มยนฺติ ปธานวิริยํ
กตฺตพฺพํ มญฺิสฺสติ, เอวํ สนฺเต ขิปฺปเมว ชาติชรามรณสฺส อนฺตํ กริสฺสตีติ
ปจฺฉิมํ ชนตํ อนุกมฺปนฺโต ๑- อกาสิเยว.
    ทนฺเตภิทนฺตมาธายาติ เหฏฺาทนฺเต อุปริทนฺตํ เปตฺวา. เจตสา จิตฺตนฺติ
กุสลจิตฺเตน อกุสลจิตฺตํ. อภินิคฺคเณฺหยฺยนฺติ นิคฺคเณฺหยฺยํ. อภินิปฺปีเฬยฺยนฺติ
นิปฺปีเฬยฺยํ. อภิสนฺตาเปยฺยนฺติ ตาเปตฺวา วิริยนิมฺมถนํ กเรยฺยํ. สารทฺโธติ
สทรโถ. ปธานาภิตุนฺนสฺสาติ ปธาเนน อภิตุนฺนสฺส, วิทฺธสฺส สโตติ อตฺโถ.
    [๓๗๘] อปฺปาณกนฺติ นิรสฺสาสกํ. กมฺมารคคฺคริยาติ กมฺมารสฺส
คคฺครนาฬิยา. สีสเวทนา โหนฺตีติ กุโตจิ นิกฺขมิตุํ อลภมาเนหิ วาเตหิ สมุฏฺาปิตา
พลวติโย สีสเวทนา โหนฺติ. สีสเว ทเทยฺยาติ สีสเวนํ ทเทยฺย. เทวตาติ
โพธิสตฺตสฺส จงฺกมนโกฏิยํ, ปณฺณสาลปริเวณสามนฺตา จ อธิวตฺถา เทวตา.
    ตทา กิร โพธิสตฺตสฺส อธิมตฺเต กายทาเห อุปฺปนฺเน มุจฺฉา อุทปาทิ.
โส จงฺกเมว นิสินฺโน หุตฺวา ปปติ. ตํ ทิสฺวา เทวตา เอวมาหํสุ "วิหาโรเตฺวว
โส อรหโต"ติ, "อรหนฺโต นาม เอวรูปา โหนฺติ มตกสทิสา"ติ ลทฺธิยา
วทนฺติ. ตตฺถ ยา เทวตา "กาลกโต"ติ ๒- อาหํสุ, ตา คนฺตฺวา สุทฺโธทนมหาราชสฺส
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อนุกมฺปมาโนปิ             กาลงฺกโต. เอวมุปริปิ
อาโรเจสุํ "ตุมฺหากํ ปุตฺโต กาลกโต"ติ. มม ปุตฺโต พุทฺโธ หุตฺวา กาลกโต,
โน อหุตฺวาติ. พุทฺโธ ภวิตุํ นาสกฺขิ, ปธานภูมิยํเยว ปติตฺวา กาลกโตติ. นาหํ
สทฺทหามิ, มม ปุตฺตสฺส โพธึ อปตฺวา กาลกิริยา นาม นตฺถีติ.
    อปรภาเค สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตฺวา อนุปุพฺเพน ราชคหํ
คนฺตฺวา กปิลวตฺถุํ อนุปฺปตฺตสฺส สุทฺโธทนมหาราชา ปตฺตํ คเหตฺวา ปาสาทํ
อาโรเปตฺวา ยาคุขชฺชกํ ทตฺวา อนฺตราภตฺตสมเย เอตมตฺถํ อาโรเจสิ, ภควา
ตุมฺหากํ ปธานกรณกาเล เทวตา อาคนฺตฺวา "ปุตฺโต เต มหาราช กาลกโต"ติ
อาหํสูติ. กึ สทฺทหสิ มหาราชาติ. น ภควา สทฺทหินฺติ. อิทานิ มหาราช
สุปินปฏิคฺคหณโต ปฏฺาย อจฺฉริยานิ ปสฺสนฺโต กึ สทฺทหิสฺสสิ, อหํปิ พุทฺโธ
ชาโต, ตฺวํปิ พุทฺธปิตา ชาโต, ปุพฺเพ ปน มยฺหํ อปริปกฺเก าเณ โพธิจริยํ
จรนฺตสฺส ธมฺมปาลกุมารกาเลปิ สิปฺปํ อุคฺคเหตุํ คตสฺส "ตุมฺหากํ ปุตฺโต
ธมฺมปาลกุมาโร กาลกโต, อิทมสฺส อฏฺี"ติ เอฬกฏฺึ อาหริตฺวา ทสฺเสสุํ,
ตทาปิ ตุเมฺห "มม ปุตฺตสฺส อนฺตรามรณํ นาม นตฺถิ, นาหํ สทฺทหามี"ติ
อโวจุตฺถ มหาราชาติ อิมิสฺสา อตฺถุปฺปตฺติยา ภควา มหาธมฺมปาลชาตกํ กเถสิ.
    [๓๗๙] มา โข ตฺวํ มาริสาติ สมฺปิยายมานา อาหํสุ. เทวตานํ
กิรายํ ปิยมนาปโวหาโร, ยทิทํ มาริสาติ. อชชฺชิตนฺติ ๑- อโภชนํ. หลนฺติ วทามีติ
อลนฺติ วทามิ, อลํ อิมินา มา เอวํ กริตฺถ, ยาเปสฺสามหนฺติ เอวํ ปฏิเสเธมีติ
อตฺโถ.
    [๓๘๐-๑] มงฺคุรจฺฉวีติ มงฺคุรมจฺฉจฺฉวิ. เอตาว ปรมนฺติ ตาสํปิ เวทนานํ
เอตํเยว ปรมํ อุตฺตมํ ปมาณํ. ปิตุ สกฺกสฺส กมฺมนฺเต ฯเปฯ ปมํ ฌานํ
อุปสมฺปชฺช วิหริตาติ รญฺโ กิร วปฺปมงฺคลทิวโส นาม โหติ, ตทา อเนกปฺปการํ
ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาเทนฺติ, นครวีถิโย โสธาเปตฺวา ปุณฺณฆเฏ ปาเปตฺวา
ธชปฏากาทโย อุสฺสาเปตฺวา สกลนครํ เทววิมานํ วิย อลงฺกโรนฺติ, สพฺเพ
ทาสกมฺมกราทโย อาหตวตฺถนิวตฺถา คนฺธมาลาทิปฏิมณฺฑิตา ราชกุเล สนฺนิปตนฺติ.
@เชิงอรรถ:  โปราเณสุ กุชฏฺกนฺติ ปญฺายติ. ปาลิยํ ปน ชทฺธุกนฺติ. กตฺถจิ อชทฺธุกนฺติปิ.
@โส อุปริ ปาโ อชชฺชิตนฺติ เอวํ อภชฺชิตํ ภการสฺส ชการาเทสํ กตฺวาติ
@ฏีกานุวตฺตเนน โสธิโตติ เวิทตพฺโพ.
รญฺโ กมฺมนฺเต นงฺคลสตสหสฺสํ สํโยชิยติ, ๑- ตสฺมึ ปน ทิวเส เอเกน อูนํ
อฏฺสตํ โยเชนฺติ, สพฺพนงฺคลานิ สทฺธึ พลิพทฺทรสฺมิโยตฺเตหิ ชาณุสฺโสณิสฺส
รโถ วิย รชตปริกฺขิตฺตานิ โหนฺติ, รญฺโ อาลมฺพนนงฺคลํ รตฺตสุวณฺณปริกฺขิตฺตํ
โหติ, พลิพทฺทานํ สิงฺคานิปิ รสฺมิปโตทาปิ สุวณฺณปริกฺขิตฺตา โหนฺติ, ราชา
มหาปริวาเรน นิกฺขมนฺโต ปุตฺตํ คเหตฺวา อคมาสิ.
    กมฺมนฺตฏฺาเน เอโก ชมฺพูรุกฺโข พหลปตฺตปลาโส สณฺฑจฺฉาโย ๒-
อโหสิ, ตสฺส เหฏฺา กุมารสฺส สยนํ ปญฺเปตฺวา อุปริ สุวณฺณตารขจิตํ
วิตานํ พนฺธาเปตฺวา สาณิปากาเรน ปริกฺขิปาเปตฺวา อารกฺขํ เปตฺวา
ราชา สพฺพาลงฺการํ อลงฺกริตฺวา อมจฺจคณปริวุโต นงฺคลกรณฏฺานํ อคมาสิ,
ตตฺถ ราชา สุวณฺณนงฺคลํ คณฺหาติ. อมจฺจา เอเกนูนอฏฺสตรชตนงฺคลานิ
คเหตฺวา อิโต จิโต จ กสนฺติ, ราชา ปน โอรโต ปารํ คจฺฉติ, ปารโต
วา โอรํ คจฺฉติ, เอตสฺมึ าเน มหาสมฺปตฺติ โหติ, โพธิสตฺตํ ปริวาเรตฺวา
นิสินฺนา ธาติโย รญฺโ สมฺปตฺตึ ปสฺสิสฺสามาติ อนฺโตสาณิโต พหิ นิกฺขนฺตา.
โพธิสตฺโต อิโต จิโต จ โอโลเกนฺโต กญฺจิ อทิสฺวา เวเคน อุฏฺาย ปลฺลงฺกํ
อาภุชิตฺวา อานาปาเน ปริคฺคเหตฺวา ปมชฺฌานํ นิพฺพตฺเตสิ. ธาติโย
ขชฺชโภชฺชนฺตเร วิจรมานา โถกํ จิรายึสุ, เสสรุกฺขานํ ฉายา นิวตฺตา, ตสฺส
ปน รุกฺขสฺส ปริมณฺฑลา หุตฺวา อฏฺาสิ. ธาติโย อยฺยปุตฺโต เอกโกติ เวเคน
สาณึ อุกฺขิปิตฺวา อนฺโต ปวิสมานา โพธิสตฺตํ สยเน ปลฺลงฺเกน นิสินฺนํ ตญฺจ
ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา คนฺตฺวา รญฺโ อาโรจยึสุ "เทว กุมาโร เอวํ นิสินฺโน
อญฺเสํ รุกฺขานํ ฉายา นิวตฺตา, ชมฺพูรุกฺขสฺส ปริมณฺฑลา ิตา"ติ. ราชา
เวเคนาคนฺตฺวา ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา "อิทํ เต ตาต ทุติยํ วนฺทนนฺ"ติ ปุตฺตํ
วนฺทิ. อิทเมตํ สนฺธาย วุตฺตํ "ปิตุ สกฺกสฺส กมฺมนฺเต ฯเปฯ ปมํ ฌานํ
อุปสมฺปชฺช วิหริตา"ติ. สิยา นุ โข เอโส มคฺโค โพธายาติ ภเวยฺย นุ โข
เอตํ อานาปานสติปมชฺฌานํ พุชฺฌนตฺถาย มคฺโคติ. สตานุสาริวิญฺาณนฺติ
นยิทํ โพธาย มคฺโค ภวิสฺสติ, อานาปานสติปมชฺฌานํ ปน ภวิสฺสตีติ เอวํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. โยชียติ     ฉ.ม. สนฺทจฺฉาโย, ม. ฆนจฺฉาโย
เอกํ เทฺว วาเร อุปฺปนฺนสติยา อนนฺตรํ อุปฺปนฺนํ วิญฺาณํ สตานุสาริวิญฺาณํ
นาม. ยํ ตํ สุขนฺติ ยํ ตํ อานาปานสติปมชฺฌานสุขํ.
    [๓๘๒] ปจฺจุปฏฺิตา โหนฺตีติ ปณฺณสาลปริเวณสมฺมชฺชนาทิวตฺตกรเณน
อุปฏฺิตา โหนฺติ. พาหุลฺลิโกติ ปจฺจยพาหุลฺลิโก. อาวตฺโต พาหุลฺลายาติ รสคิทฺโธ
หุตฺวา ปณีตปิณฺฑปาตาทีนํ อตฺถาย อาวตฺโต. นิพฺพิชฺช ปกฺกมึสูติ อุกฺกณฺิตฺวา
ธมฺมนิยาเมเนว ปกฺกนฺตา โพธิสตฺตสฺส สมฺโพธิปฺปตฺตกาเล ๑- กายวิเวกสฺส
โอกาสทานตฺถํ ธมฺมตาย คตา, คจฺฉนฺตา จ อญฺตฺถ ๒- อคนฺตฺวา พาราณสิเมว
อคมํสุ. โพธิสตฺโต เตสุ คเตสุ อฑฺฒมาสํ กายวิเวกํ ลภิตฺวา โพธิมณฺฑเล ๓-
อปราชิตปลฺลงฺเกน ๔- นิสีทิตฺวา สพฺพญฺุตาณํ ปฏิวิชฺฌิ.
    [๓๘๓] วิวิจฺเจว กาเมหีติอาทิ ภยเภรเว วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
    [๓๘๗] อภิชานามิ โข ปนาหนฺติ อยํ ปาฏิเยกฺโก อนุสนฺธิ. นิคณฺโ
กิร จินฺเตสิ "อหํ สมณํ โคตมํ เอกํ ปญฺหํ ปุจฺฉึ, สมโณ โคตโม  `อปราปิ
มํ อคฺคิเวสฺสน อปราปิ มํ อคฺคิเวสฺสนา'ติ ปริโยสานํ อทสฺเสนฺโต กเถติเยว,
กุปิโต นุ โข"ติ. อถ ภควา อคฺคิเวสฺสน ตถาคเต อเนกสตาย ปริสาย ธมฺมํ
เทเสนฺเต กุปิโต สมโณ โคตโมติ เอโกปิ วตฺตา นตฺถิ, ปเรสํ โพธนตฺถาย
ปฏิวิชฺฌนตฺถาย จ ๕- ตถาคโต ธมฺมํ เทเสตีติ ทสฺเสนฺโต อิมํ ธมฺมเทสนํ อารภิ.
ตตฺถ อารพฺภาติ สนฺธาย. ยาวเทวาติ ปโยชนวิธิ ๖- ปริจฺเฉทนิยมนํ. อิทํ วุตฺตํ
โหติ:- ปเรสํ วิญฺาปนเมว ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนาย ปโยชนํ, ตสฺมา น
เอกสฺเสว เทเสติ, ยตฺตกา วิญฺาตาโร อตฺถิ, สพฺเพสํ เทเสตีติ. ตสฺมึเยว
ปุริมสฺมินฺติ อิมินา กึ ทสฺเสตีติ? สจฺจโก กิร จินฺเตสิ "สมโณ โคตโม อภิรูโป
ปาสาทิโก สุผุสิตํ ทนฺตาวรณํ, ชิวฺหา มุทุกา, มธุรํ วากฺกรณํ, ปริสํ รชฺชนฺโต ๗-
มญฺเ วิจรติ, อนฺโต ปนสฺส จิตฺเตกคฺคตา นตฺถี"ติ. อถ ภควา อคฺคิเวสฺสน
น ตถาคโต ปริสํ รชฺชนฺโต วิจรติ, จกฺกวาฬปริยนฺตายปิ ปริสาย ตถาคโต
@เชิงอรรถ:  ม. สมฺโพธิสตฺตกาเล    ฉ.ม. อญฺฏฺานํ     ฉ.ม. โพธิมณฺเฑ
@ ฉ.ม....ปลฺลงฺเก   ฉ.ม. เอว   สี. ปโยชนาวธิ   ฉ.ม. รญฺเชนฺโต. เอวมุปริปิ
ธมฺมํ เทเสติ, อสลฺลีโน อนุปลิตฺโต เอตฺตกํ เอกวิหารี สุญฺตผลสมาปตฺตึ
อนุยุตฺโตติ ทสฺเสตุํ เอวมาห.
    อชฺฌตฺตเมวาติ โคจรชฺฌตฺตเมว. สนฺนิสาเทมีติ ๑- สนฺนิสีทาเปมิ, ตถาคโต
หิ ยสฺมึ ขเณ ปริสา สาธุการํ เทติ, ตสฺมึ ขเณ ปุพฺพภาเคน ๒- ปริจฺฉินฺทิตฺวา
ผลสมาปตฺตึ สมาปชฺชติ, สาธุการสทฺทสฺส นิคฺโฆเส อปริจฺฉินฺเนเยว ๓- สมาปตฺติโต
วุฏฺาย ิตฏฺานโต ปฏฺาย ธมฺมํ เทเสติ, พุทฺธานํ หิ ภวงฺคปริวาโส
ลหุโก โหตีติ อสฺสาสวาเร ปสฺสาสวาเร ผลสมาปตฺตึ ๔- สมาปชฺชนฺติ. เยน สุทํ
นิจฺจกปฺปนฺติ เยน สุญฺเน ผลสมาธินา นิจฺจกาลํ วิหรามิ, ตสฺมึ สมาธินิมิตฺเต
จิตฺตํ สณฺเปมิ สมาทหามีติ ทสฺเสติ.
    โอกปฺปนิยเมตนฺติ สทฺทหนิยเมตํ. เอวํ ภควโต เอกคฺคจิตฺตตํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
อิทานิ อตฺตนา ๕- โอวฏฺฏิกสารํ กตฺวา อานีตํ ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโต อภิชานาติ
โข ปน ภวํ โคตโม ทิวา สุปิตาติ อาห. ยถา หิ สุนโข นาม อสมฺภินฺนขีรปกฺกปายาสํ
สปฺปินา โยเชตฺวา อุทรปูรํ โภชิโตปิ คูถํ ทิสฺวา อขาทิตฺวา
คนฺตุํ น สกฺกา, อขาทมาโน ฆายิตฺวาปิ คจฺฉติ, อฆายิตฺวาว คตสฺส กิรสฺส
สีสํ รุชฺชติ, เอวเมว อิมสฺสปิ สตฺถา อสมฺภินฺนขีรปกฺกปายาสสทิสํ อภินิกฺขมนโต
ปฏฺาย ยาว อาสวกฺขยา ปสาทนียธมฺมเทสนํ เทเสติ. เอตสฺส ปน เอวรูปํ
ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สตฺถริ ปสาทมตฺตํปิ น อุปฺปนฺนํ, ตสฺมา โอวฏฺฏิกสารํ
กตฺวา อานีตํ ปญฺหํ อปุจฺฉิตฺวา คนฺตุํ อสกฺโกนฺโต เอวมาห. อถ ๖- ยสฺมา
ถีนมิทฺธํ สพฺพขีณาสวานํ อรหตฺตมคฺเคเนว ปหียติ, กายทรโถ ปน อุปาทินฺนเกปิ
โหติ อนุปาทินฺนเกปิ. ตถา หิ กมลุปฺปลาทีนิ เอกสฺมึ กาเล วิกสนฺติ, เอกสฺมึ
มกุลานิ โหนฺติ, สายํ เกสญฺจิ รุกฺขานํ ๗- ปตฺตานิ ปฏิลียนฺติ, ปาโต วิปฺผาริกานิ
โหนฺติ. เอวํ อุปาทินฺนกสฺส กายสฺส ทรโถเยว ทรถวเสน ภวงฺคโสตญฺจ อิธ
นิทฺทาติ อธิปฺเปตํ, ตํ ขีณาสวานํปิ โหติ. ตํ สนฺธาย "อภิชานามหนฺ"ติอาทิมาห.
สมฺโมหวิหารสฺมึ วทนฺตีติ สมฺโมหวิหาโรติ วทนฺติ.
@เชิงอรรถ:  สนฺนิสีทามีติ. ปาลิ    ฉ.ม. ปุพฺพาโภเคน
@ สี. อนุปจฺฉินฺเนเยว, ฉ.ม. อวิจฺฉินฺเนเยว
@ ฉ.ม. สมาปตฺตึ     ฉ.ม. อตฺตโน
@ ฉ.ม. ตตฺถ    ฉ.ม. รุกฺขานมฺปิ
    [๓๘๙] อาสชฺช อาสชฺชาติ ฆฏฺเฏตฺวา ฆฏฺเฏตฺวา. อุปนีเตหีติ อุปเนตฺวา
กถิเตหิ. วจนปเถหีติ วจเนหิ. อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวาติ อลนฺติ จิตฺเตน
สมฺปฏิจฺฉนฺโต อภินนฺทิตฺวา วาจายปิ ปสํสนฺโต อนุโมทิตฺวา. ภควตา อิมสฺส
นิคณฺสฺส เทฺว สุตฺตานิ กถิตานิ. ปุริมสุตฺตํ เอโก ภาณวาโร, อิทํ ทิยฑฺโฒ,
อิติ อฑฺฒติเย ภาณวาเร สุตฺวาปิ อยํ นิคณฺโ เนว อภิสมยปฺปตฺโต, น
ปพฺพชิโต, น สรเณสุ ปติฏฺิโต. กสฺมา เอตสฺส ภควา ธมฺมํ เทเสสีติ?
อนาคเต วาสนตฺถาย. ปสฺสติ หิ ภควา "อิมสฺส อิทานิ อุปนิสฺสโย นตฺถิ,
มยฺหํ ปน ปรินิพฺพานโต สมธิกานํ ทฺวินฺนํ วสฺสสตานํ อจฺจเยน ตมฺพปณฺณิทีเป
สาสนํ ปติฏฺหิสฺสติ, ตตฺรายํ กุลฆเร นิพฺพตฺติตฺวา สมฺปตฺเต กาเล ปพฺพชิตฺวา
ตีณิ ปิฏกานิ อุคฺคเหตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา
กาฬพุทฺธรกฺขิโต นาม มหาขีณาสโว ภวิสฺสตี"ติ. อิทํ ทิสฺวา อนาคเต วาสนตฺถาย
ธมฺมํ เทเสสิ.
    โสปิ ตเถว ๑- ตมฺพปณฺณิทีปมฺหิ สาสเน ปติฏฺิเต เทวโลกโต จวิตฺวา
ทกฺขิณาคิริวิหารสฺส ภิกฺขาจารคาเม เอกสฺมึ อมจฺจกุเล นิพฺพตฺโต
ปพฺพชฺชาสมตฺถโยพฺพเน ๒- ปพฺพชิตฺวา เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ อุคฺคเหตฺวา คณํ ปริหรนฺโต
มหาภิกฺขุสํฆปริวุโต อุปชฺฌายํ ปสฺสิตุํ อคมาสิ, อถสฺส อุปชฺฌาโย สทฺธิวิหาริกํ
โจเทสฺสามีติ เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ อุคฺคเหตฺวา อาคเตน เตน สทฺธึ มุขํ ทตฺวา
กถามตฺตํปิ น อกาสิ. โส ปจฺจูสสมเย วุฏฺาย เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา
"ภนฺเต ตุเมฺห มยิ คนฺถกมฺมํ กตฺวา ตุมฺหากํ สนฺติกํ ๓- อาคเต มุขํ ทตฺวา
กถามตฺตํปิ น กริตฺถ, โก มยฺหํ โทโส"ติ ปุจฺฉิ. เถโร อาห "อาวุโส พุทฺธรกฺขิต
เอตฺตเกเนว `ปพฺพชฺชากิจฺจํ เม มตฺถกํ ปตฺตนฺ'ติ สญฺ กโรสี"ติ. กึ กโรมิ
ภนฺเตติ. คณํ วิโนเทตฺวา ตฺวํ ปปญฺจํ ฉินฺทิตฺวา เจติยปพฺพตวิหารํ ๔-
คนฺตฺวา สมณธมฺมํ กโรหีติ. โส อุปชฺฌายสฺส โอวาเท ตฺวา สห
ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา ปุญฺวา ราชปูชิโต หุตฺวา มหาภิกฺขุสํฆปริวาโร
เจติยปพฺพตวิหาเร วสิ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ตตฺเถว    สี. ปพฺพชฺชาสมตฺเถ วเย
@ ฉ.ม. สนฺติเก   สี. วาตกสิตปพฺพตวิหารํ
    ตสฺมึ จ ๑- กาเล ติสฺสมหาราชา อุโปสถกมฺมํ กโรนฺโต เจติยปพฺพเต
ราชเลเณ วสติ. โส เถรสฺส อุปฏฺากภิกฺขุโน สญฺ อทาสิ "ยทา มยฺหํ อยฺโย ปญฺหํ
วิสฺสชฺเชสิ, ธมฺมํ วา กเถติ, ตทา เม สญฺ ทเทยฺยาถา"ติ. เถโรปิ เอกสฺมึ
ธมฺมสฺสวนทิวเส ภิกฺขุสํฆปริวุโต ๒- กณฺฏกเจติยงฺคณํ อารุยฺห เจติยํ วนฺทิตฺวา
กาลทุมฺพริรุกฺขมูเล ๓- อฏฺาสิ. อถ นํ เอโก ปิณฺฑปาติกตฺเถโร กาฬการามสุตฺตนฺเต
ปญฺหํ ปุจฺฉิ. เถโร นนุ อาวุโส อชฺช ธมฺมสฺสวนทิวโสติ อาห. อาม ภนฺเต
ธมฺมสฺสวนทิวโสติ. เตนหิ ปีกํ อาเนถ, อิเธว นิสินฺนา ธมฺมสฺสวนํ กริสฺสามาติ.
อถสฺส รุกฺขมูเล อาสนํ ปญฺเปตฺวา อทํสุ. เถโร ปุพฺพคาถา วตฺวา กาฬการามสุตฺตํ
อารภิ. โสปิสฺส อุปฏฺากทหโร รญฺโ สญฺมทาสิ. ๔- ราชา ปุพฺพคาถาสุ
อนิฏฺิตาสุเยว ปาปุณิ, ปตฺวา จ อญฺาตกเวเสเนว ปริสนฺเต ตฺวา ติยามรตฺตึ
ิตโกว ธมฺมํ สุตฺวา เถรสฺส อิทมโวจ ภควาติ วจนกาเล สาธุการํ อทาสิ.
เถโร ตฺวา กทา อาคโตสิ มหาราชาติ ปุจฺฉิ. ปุพฺพคาถาโอสารณกาเลเยว
ภนฺเตติ. มหาราช ทุกฺกรนฺเต กตนฺติ. นยิทํ ภนฺเต ทุกฺกรํ, ยทิ ปน เม
อยฺยสฺส ธมฺมกถํ อารทฺธกาลโต ปฏฺาย เอกปเทปิ อญฺาวิหิตภาโว อโหสิ,
ตมฺพปณฺณิทีปสฺส ปโตทยฏฺินิตุทนมตฺเตปิ าเน สามิภาโว นาม เม มา โหตูติ
สปถํ อกาสิ.
    ตสฺมึ ปน สุตฺเต พุทฺธคุณา ปริทีปิตา, ตสฺมา ราชา ปุจฺฉิ "เอตฺตกาว
ภนฺเต พุทฺธคุณา, อุทาหุ อญฺเปิ อตฺถี"ติ. มยา กถิตโต มหาราช อกถิตเมว
พหุ อปฺปมาณนฺติ. อุปมํ ภนฺเต กโรถาติ. ยถา มหาราช กรีสสหสฺสมตฺเต
สาลิกฺเขตฺเต เอกสาลิสีสโต อวเสสสาลีเยว พหู, เอวํ มยา กถิตคุณา อปฺปา,
อวเสสา พหูติ. อปรํปิ ภนฺเต อุปมํ กโรถาติ. ยถา มหาราช มหาคงฺคาย
โอฆปุณฺณาย สูจิปาสํ สมฺมุขํ กเรยฺย, สูจิปาเสน คตํ อุทกํ อปฺปํ, เสสํ พหุ,
เอวเมว มยา กถิตคุณา อปฺปา, อวเสสา พหูติ. อปรํปิ ภนฺเต อุปมํ กโรถาติ.
อิธ มหาราช วาตกสกุณา ๕- นาม อากาเส กีฬนฺตา วิจรนฺติ, ขุทฺทกา สา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. หิ         ฉ.ม. ภิกฺขุสํฆปริวาโร        ฉ.ม. กาฬติมฺพรุรุกฺขมูเล
@ ฉ.ม. สญฺ ทาเปสิ.        ฉ.ม. จาตกสกุณา
สกุณชาติ, กึ นุ โข ตสฺส สกุณสฺส อากาเส ปกฺขปฺปสารณฏฺานํ พหุ,
อวเสโส อากาโส อปฺโปติ. กึ ภนฺเต วทถ, อปฺโป ตสฺส ปกฺขปฺปสารโณกาโส,
อวเสโสว พหูติ. เอวเมว มหาราช อปฺปกา มยา พุทฺธคุณา กถิตา, อวเสสา
พหู อนนฺตา อปฺปเมยฺยาติ. สุกถิตํ ภนฺเต อนนฺตา พุทฺธคุณา อนนฺเตเนว
อากาเสน อุปมิตา, ปสนฺนา มยํ อยฺยสฺส, อนุจฺฉวิกํ ปน กาตุํ น สกฺโกม,
อยํ เม ทุคฺคตปณฺณากาโร, อิมสฺมึ ตมฺพปณฺณิทีเป อิมํ โยชนสติกํ ๑- รชฺชํ
อยฺยสฺส เทมาติ. ตุเมฺหหิ มหาราช อตฺตโน ปสนฺนากาโร กโต, มยํ ปน
อมฺหากํ ทินฺนํ รชฺชํ ตุมฺหากํเยว เทม, ธมฺเมน สเมน รชฺชํ กาเรหิ มหาราชาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย
                     มหาสจฺจกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                       ------------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๑๙๑-๒๐๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=8&A=4890&modeTY=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=4890&modeTY=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=405              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=7552              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=8844              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=8844              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]