ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย  
อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

                         ๓. วมฺมิกสุตฺตวณฺณนา
    [๒๔๙] เอวมเม สุตนฺติ วมฺมิกสุตฺตํ. ตตฺถ อายสฺมาติ ปิยวจนเมตํ.
กุมารกสฺสโปติ ตสฺส นามํ. กุมารกาเล ปพฺพชิตตฺตา ปน ภควตา "กสฺสปํ
ปกฺโกสถ, อิทํ ผลํ วา ขาทนียํ วา กสฺสปสฺส เทถา"ติ วุตฺเต กตรกสฺสปสฺสาติ
กุมารกสฺสปสฺสาติ เอวํ คหิตนามตฺตา ตโต ปฏฺาย วุฑฺฒกาเลปิ
"กุมารกสฺสโป"ติ วุจฺจติ. อปิจ รญฺา โปสาวนิกปุตฺตตฺตาปิ ตํ "กุมารกสฺสโป"ติ
สญฺชานึสุ. อยํ ปนสฺส ปุพฺพโยคโต ปฏฺาย อาวิภาวกถา:-
    เถโร กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล เสฏฺิปุตฺโต อโหสิ. อเถกทิวสํ
ภควนฺตํ จิตฺรกถึ เอกํ อตฺตโน สาวกํ านนฺตเร เปนฺตํ ทิสฺวา ภควโต
สตฺตาหํ ทานํ ทตฺวา "อหํปิ ภควา อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส อยํ เถโร
วิย จิตฺรกถี สาวโก ภเวยฺยนฺ"ติ ปตฺถนํ กตฺวา ปุญฺานิ กโรนฺโต กสฺสปสฺส
ภควโต สาสเน ปพฺพชิตฺวา วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุํ นาสกฺขิ.
@เชิงอรรถ:  อภิ. ปุคฺคล. ๓๖/๒๙๓/๑๒๒  เอกกปุคฺคลปณฺณตฺติ
    ตทา กิร ปรินิพฺพุตสฺส ภควโต สาสเน โอสกฺกนฺเต ปญฺจ ภิกฺขู
นิสฺเสณึ พนฺธิตฺวา ปพฺพตํ อภิรุยฺห สมณธมฺมํ อกํสุ. สํฆตฺเถโร ตติยทิวเส
อรหตฺตํ ปตฺโต. อนุเถโร จตุตฺถทิวเส อนาคามี อโหสิ. อิตเร ตโย วิเสสํ
นิพฺพตฺเตตุํ อสกฺโกนฺตา เทวโลเก  นิพฺพตฺตา. ๑- เตสํ เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทเวสุ
จ มนุสฺเสสุ จ สมฺปตฺตึ อนุโภนฺตานํ เอโก ตกฺกสิลายํ ราชกุเล นิพฺพตฺติตฺวา
ปุกฺกุสาติ นาม ราชา หุตฺวา ภควนฺตํ อุทฺทิสฺส ปพฺพชิตฺวา ราชคหํ อาคจฺฉนฺโต ๒-
กุมฺภการสาลายํ ภควโต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา อนาคามิผลปฺปตฺโต. เอโก  เอกสฺมึ
สมุทฺทปฏฺฏเน กุลฆเร นิพฺพตฺติตฺวา นาวํ อารุยฺห ภินฺนนาโว ทารุจีรานิ
นิวาเสตฺวา ลาภสมฺปตฺตึ ปตฺโต "อหํ อรหา"ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา "น ตฺวํ
อรหา, คจฺฉ สตฺถารํ ปญฺหํ ปุจฺฉา"ติ อตฺถกามาย เทวตาย เปสิโต ๓-  ตถา
กตฺวา อรหตฺตผลํ ปตฺโต.
    เอโก ราชคเห เอกิสฺสา กุลทาริกาย กุจฺฉิมฺหิ อุปฺปนฺโน. สา จ ปมํ
มาตาปิตโร ยาจิตฺวา ปพฺพชฺชํ อลภมานา กุลฆรํ คตา คพฺภสณฺิตํปิ ๔- อชานนฺตี
สามิกํ อาราเธตฺวา เตน อนุญฺาตา ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชิตา. ตสฺสา คพฺภินินิมิตฺตํ
ทิสฺวา ภิกฺขุนิโย เทวทตฺตํ ปุจฺฉึสุ, โส "อสฺสมณี"ติ อาห. ทสพลํ ปุจฺฉึสุ,
สตฺถา อุปาลิตฺเถรํ ปฏิจฺฉาเปสิ. เถโร สาวตฺถินครวาสีนิ กุลานิ วิสาขํ จ
อุปาสิกํ ปกฺโกสาเปตฺวา โสเธนฺโต "ปุเร ลทฺโธ คพฺโภ, ปพฺพชฺชา อโรคา"ติ
อาห. สตฺถา "สุวินิจฺฉิตํ อธิกรณนฺ"ติ เถรสฺส สาธุการํ อทาสิ. สา ภิกฺขุนี
สุวณฺณพิมฺพสทิสํ ปุตฺตํ วิชายิ, ตํ คเหตฺวา ราชา ปเสนทิโกสโล โปสาเปสิ.
"กสฺสโป"ติ จสฺส นามํ กตฺวา อปรภาเค อลงฺกริตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ เนตฺวา
ปพฺพาเชสิ. อิติ รญฺโ โปสาวนิกปุตฺตตฺตาปิ ตํ "กุมารกสฺสโป"ติ สญฺชานึสูติ.
      อนฺธวเนติ เอวํนามเก วเน. ตํ กิร วนํ ทฺวินฺนํ พุทฺธานํ กาเล
อวิชหิตนามํ อนฺธวนํเตฺวว ปญฺายติ. ตตฺรายํ ปญฺตฺติวิภาวนา:-
      อปฺปายุกพุทฺธานํ หิ ๕- สรีรธาตูนํ เอกฆโน น โหติ. ๕- อธิฏฺานานุภาเวน
วิปฺปกิริยติ. เตเนว อมฺหากํปิ ภควา "อหํ น จิรฏฺิติโก, อปฺปเกหิ สตฺเตหิ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. นิพฺพตฺตึสุ    ฉ.ม. คจฺฉนฺโต    ฉ.ม. โจทิโต   ม. คพฺภปติฏฺิตมฺปิ
@๕-๕ ฉ.ม. สรีรธาตุ น เอกฆนา โหติ
อหํ ทิฏฺโ, เยหิ น ทิฏฺโ, เตว พหุตรา, เต เม ธาตุโย อาทาย ตตฺถ ตตฺถ
ปูเชนฺตา สคฺคปรายนา ภวิสฺสนฺตี"ติ ปรินิพฺพานกาเล "อตฺตโน สรีรํ วิปฺปกิริยตู"ติ
อธิฏฺาสิ. ทีฆายุกพุทฺธานํ ปน สุวณฺณกฺขนฺโธ วิย เอกฆนํ ธาตุสรีรํ ติฏฺติ.
    กสฺสปสฺสาปิ ภควโต ตเถว อฏฺาสิ. ตโต มหาชนา สนฺนิปติตฺวา
"ธาตุโย เอกฆนา น สกฺกา วิโยเชตุํ, กึ กริสฺสามา"ติ สมฺมนฺตยิตฺวา เอกฆนเมว
เจติยํ กริสฺสาม, กิตฺตกํ ปน โหตุ ตนฺติ อาหํสุ. เอเก สตฺตโยชนิกนฺติ
อาหํสุ. เอตํ อติมหนฺตํ, อนาคเต ชคฺคิตุํ น สกฺกา, ฉโยชนํ โหตุ, ปญฺจโยชนํ,
จตุโยชนํ, ติโยชนํ, ทฺวิโยชนํ, เอกโยชนํ โหตูติ  สนฺนิฏฺานํ กตฺวา อิฏฺกา
กีทิสา โหนฺตูติ พาหิรนฺเต อิฏฺกา รตฺตสุวณฺณมยา เอกฆนา สตสหสฺสคฺฆนิกา
โหนฺตุ, อพฺภนฺตริมนฺเต ปญฺาสสหสฺสคฺฆนิกา. หริตาลมโนสิลาหิ มตฺติกากิจฺจํ
กริยตุ, เตเลน อุทกกิจฺจนฺติ นิฏฺ คนฺตฺวา จตฺตาริ มุขานิ จตุธา วิภชึสุ.
ราชา เอกํ มุขํ คณฺหิ, ราชปุตฺโต ปวินฺธรกุมาโร เอกํ, อมจฺจานํ เชฏฺโก
หุตฺวา เสนาปติ เอกํ, ชนปทานํ เชฏฺโก หุตฺวา เสฏฺี เอกํ.
    ตตฺถ ธนสมฺปนฺนตาย ราชาปิ สุวณฺณํ นีหราเปตฺวา อตฺตนา คหิตมุเข
กมฺมํ อารภิ, อุปราชาปิ, เสนาปติปิ. เสฏฺินา คหิตมุเข ปน กมฺมํ โอลียติ.
ตโต ยโสธโร ๑- นาม เอโก อุปาสโก เตปิฏโก ภาณโก อนาคามี อริยสาวโก,
โส กมฺมํ โอลิยตีติ ตฺวา ปญฺจ สกฏสตานิ โยชาเปตฺวา ชนปทํ คนฺตฺวา
"กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺโธ วีสติวสฺสสหสฺสานิ ตฺวา ปรินิพฺพุโต, ตสฺส โยชนิกํ
รตนเจติยํ กริยติ, โย ยํ ทาตุํ อุสฺสหติ สุวณฺณํ วา หิรญฺ วา สตฺตรตนํ
วา หริตาลํ วา มโนสิลํ วา, โส ตํ เทตู"ติ สมาทเปสิ. มนุสฺสา อตฺตโน
อตฺตโน ถาเมน หิรญฺสุวณฺณาทีนิ อทํสุ. อสกฺโกนฺตา เตลตณฺฑุลาทีนิ เทนฺติเยว.
อุปาสโก เตลตณฺฑุลาทีนิ กมฺมการานํ ภตฺตเวตนตฺถํ ปหิณติ, อวเสเสหิ
สุวณฺณํ เจตาเปตฺวา ปหิณติ, เอวํ สกลชมฺภูทีปํ อจริ.
    เจติเย กมฺมํ นิฏฺิตนฺติ เจติยฏฺานโต ปณฺณํ ปหิณึสุ "นิฏฺิตํ กมฺมํ
อาจริโย อาคนฺตฺวา เจติยํ วนฺทตู"ติ. โสปิ ปณฺณํ ปหิณิ "มยา สกลชมฺพูทีโป
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ยโสรโต, สี. โสรโต
สมาทปิโต, ยํ อตฺถิ, ตํ คเหตฺวา กมฺมํ นิฏฺเปนฺตู"ติ. เทฺว ปณฺณานิ
อนฺตรามคฺเค สมาคมึสุ. อาจริยสฺส ปณฺณโต ปน เจติยฏฺานโต ปณฺณํ ปมตรํ
อาจริยสฺส หตฺถํ อคมาสิ. โส ปณฺณํ วาเจตฺวา เจติยํ วนฺทิสฺสามีติ เอกโกว
นิกฺขมิ. อนฺตรามคฺเค อฏวิยํ ปญฺจ โจรสตานิ อุฏฺหึสุ. ตเตฺรกจฺเจ ตํ ทิสฺวา
อิมินา สกลชมฺพูทีปโต หิรญฺสุวณฺณํ สมฺปิณฺฑิตํ, นิธิกุมฺภี โน ปวตฺตมานา
อาคตาติ อวเสสานํ อาโรเจตฺวา ตํ อคฺคเหสุํ. กสฺมา ตาตา มํ คณฺหถาติ.
ตยา สกลชมฺพูทีปโต สพฺพํ หิรญฺสุวณฺณํ สมฺปิณฺฑิตํ, อมฺหากํ โถกํ โถกํ เทหีติ.
กึ ตุเมฺห น ชานาถ, กสฺสโป ภควา ปรินิพฺพุโต, ตสฺส โยชนิกํ รตนเจติยํ
กริยติ, ตทตฺถาย มยา สมาทปิตํ, โน อตฺตโน อตฺถาย. ตํ ตํ ลทฺธลทฺธฏฺานโต
ตตฺเถว เปสิตํ, มยฺหํ ปน นิวตฺถสาฏกมตฺตํ เปตฺวา อญฺ วิตฺตํ ๑- กากณิกํปิ
นตฺถีติ.
    เอเก "เอวเมตํ วิสฺสชฺเชถ อาจริยนฺ"ติ อาหํสุ. เอเก "อยํ ราชปูชิโต
อมจฺจปูชิโต, อเมฺหสุ กิญฺจิเทว นครวีถิยํ ทิสฺวา ราชราชมหามตฺตาทีนํ
อาโรเจตฺวา อนยพฺยสนํ ปาปุณาเปยฺยา"ติ อาหํสุ. อุปาสโก "ตาตา นาหํ เอวํ
กริสฺสามี"ติ อาห, ตญฺจ โข เตสุ การุญฺเน, น อตฺตโน ชีวิตนิกนฺติยา.
อถ เตสุ คเหตพฺโพ วิสฺสชฺเชตพฺโพติ วิวทนฺเตสุ คเหตพฺโพติ ลทฺธิกาเอว
พหุตรา หุตฺวา ชีวิตา โวโรปยึสุ.
    เตสํ พลวคุเณ อริยสาวเก อปราเธน นิพฺพุตทีปสิขา วิย อกฺขีนิ
อนฺตรธายึสุ. เต "กหํ โภ จกฺขุํ กหํ โภ จกฺขุนฺ"ติ วิปฺปลปนฺตา เอกจฺเจ
าตเกหิ เคหํ นีตา, เอกจฺเจ โนาตกา อนาถาติ ตตฺเถว อฏวิยํ รุกฺขมูเล
ปณฺณสาลายํ วสึสุ. อฏวิยํ ๒- อาคตมนุสฺสา การุญฺเน เตสํ ตณฺฑุลํ วา
ปุฏภตฺตํ วา ปริพฺพยํ วา เทนฺติ. ทารุปณฺณาทีนํ อตฺถาย คนฺตฺวา อาคตา
มนุสฺสา กุหึ คตตฺถาติ วุตฺเต อนฺธวนํ คตมฺหาติ วทนฺติ. เอวํ ทฺวินฺนํปิ
พุทฺธานํ กาเล ตํ วนํ อนฺธวนํเตฺวว ปญฺายติ.
    กสฺสปพุทฺธกาเล ปเนตํ ฉฑฺฑิตชนปเท อฏวี อโหสิ. อมฺหากํ ภควโต
กาเล สาวตฺถิยา อวิทูเร เชตวนสฺส ปิฏฺิภาเค ปวิเวกกามานํ กุลปุตฺตานํ
@เชิงอรรถ:  สี. กิญฺจิ     ฉ.ม. อฏวึ
วสนฏฺานํ ปธานฆรํ อโหสิ, ตตฺถ อายสฺมา กุมารกสฺสโป เตน สมเยน
เสกฺขปฏิปทํ ปูรยมาโน วิหรติ. เตน วุตฺตํ "อนฺธวเน วิหรตี"ติ.
    อญฺตรา เทวตาติ นามโคตฺตวเสน อปากฏา เอกา เทวตาติ อตฺโถ.
"อภิชานาติ โน ภนฺเต ภควา' อหุ าตญฺตรสฺส มเหสกฺขสฺส ยกฺขสฺส
สงฺขิตฺเตน ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺตึ อภาสิตฺถาติ ๑- เอตฺถ ปน อภิญฺาโต สกฺโกปิ
เทวราชา อญฺตโรติ วุตฺโต. เทวตาติ จ อิทํ เทวานํปิ เทวธีตานํปิ
สาธารณวจนํ. อิมสฺมึ ปนตฺเถ เทโว อธิปฺเปโต. อภิกฺกนฺตาย รตฺติยาติ เอตฺถ
อภิกฺกนฺตสทฺโท ขยสุนฺทราภิรูปอพฺภนุโมทนาทีสุ ทิสฺสติ. ตตฺถ "อภิกฺกนฺตา
ภนฺเต รตฺติ, นิกฺขนฺโต ปโม ยาโม, จิรนิสินฺโน ภิกฺขุสํโฆ, อุทฺทิสตุ ภนฺเต
ภควา ภิกฺขูนํ ปฏิโมกฺขนฺ"ติเอวมาทีสุ ๒- ขเย ทิสฺสติ. "อยํ อิเมสํ จตุนฺนํ
ปุคฺคลานํ อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จา"ติ ๓- เอวมาทีสุ สุนฺทเร.
         "โก เม วนฺทติ ปาทานิ    อิทฺธิยา ยสสา ชลํ
          อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน      สพฺพา โอภาสยํ ทิสา"ติ ๔-
เอวมาทีสุ อภิรูเป. "อภิกฺกนฺตํ โภ โคตมา"ติเอวมาทีสุ ๕- อพฺภนุโมทเน.
อิธ ปน ขเย. เตน อภิกฺกนฺตาย รตฺติยาติ ปริกฺขีณาย รตฺติยาติ วุตฺตํ โหติ.
ตตฺถายํ เทวปุตฺโต มชฺฌิมยามสมนนฺตเร อาคโตติ เวทิตพฺโพ. อภิกฺกนฺตวณฺณาติ
อิธ อภิกฺกนฺตสทฺโท อภิรูเป. วณฺณสทฺโท ปน ฉวิถุติกุลวคฺคการณสณฺานปมาณ-
รูปายตนาทีสุ ทิสฺสติ. ตตฺถ "สุวณฺณวณฺโณสิ ภควา"ติเอวมาทีสุ ฉวิยา. "กทา
สญฺูฬฺหา ปน เต คหปติ สมณสฺส โคตมสฺส วณฺณา"ติเอวมาทีสุ ๖- ถุติยํ.
"จตฺตาโรเม โภ โคตม วณฺณา"ติเอวมาทีสุ ๗- กุลวคฺเค. "อถ เกน นุ
วณฺเณน, คนฺธเถโนติ วุจฺจตี"ติเอวมาทีสุ ๘- การเณ. "มหนฺตํ หตฺถิราวณฺณํ
อภินิมฺมินิตฺวา"ติเอวมาทีสุ ๙- สณฺาเน. "ตโย ปตฺตสฺส วณฺณา"ติ ๑๐- เอวมาทีสุ
@เชิงอรรถ:  ม.มู ๑๒/๓๙๕/๓๕๒    องฺ. อฏฺก. ๒๓/๑๑๐/๒๐๗ (สฺยา)
@ องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๑๐๐/๑๑๔   ขุ. ๒๖/๘๕๗/๘๗    วินย. มหาวิ. ๑/๑๕/๗
@ ม.ม. ๑๓/๗๗/๕๔   ที. ปาฏิ. ๑๑/๑๑๕/๖๙    สํ. สคา. ๑๕/๒๓๔/๒๔๖
@ สํ. สคา. ๑๕/๑๓๘/๑๒๔   ๑๐ วินย. มหาวิ ๒/๖๐๒/๖๘
ปมาเณ. "วณฺโณ คนฺโธ รโส โอชา"ติเอวมาทีสุ ๑- รูปายตเน. โส อิธ
ฉวิยา ทฏฺพฺโพ. เตน อภิกฺกนฺตวณฺณาติ อภิรูปจฺฉวี อิฏฺวณฺณา, มนาปวณฺณาติ
วุตฺตํ โหติ. เทวตา หิ มนุสฺสโลกํ อาคจฺฉมานา ปกติวณฺณํ ปกติอิทฺธึ
ปชหิตฺวา โอฬาริกํ อตฺตภาวํ กตฺวา อติเรกวณฺณํ อติเรกอิทฺธึ มาเปตฺวา
นฏสมชฺชาทีนิ คจฺฉนฺตา มนุสฺสา วิย อภิสงฺขเตน กาเยน อาคจฺฉนฺติ. อยํปิ
เทวปุตฺโต ตเถว อาคโต. เตน วุตฺตํ "อภิกฺกนฺตวณฺณา"ติ.
    เกวลกปฺปนฺติ เอตฺถ เกวลสทฺโท อนวเสสเยภุยฺยอพฺยามิสฺสานติเรก-
ทฬฺหตฺถวิสํโยคาทิอเนกตฺโถ. ตถาหิสฺส "เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยนฺ"ติ
เอวมาทีสุ ๒- อนวเสสตฺตมตฺโถ. "เกวลกปฺปา จ องฺคมคธา ปหูตํ ขาทนียํ โภชนียํ
อาทาย อุปสงฺกมิสฺสนฺตี"ติเอวมาทีสุ ๓- เยภุยฺยตา. "เกวลสฺส  ทุกฺขกฺขนฺธสฺส
สมุทโย โหตี"ติเอวมาทีสุ ๔- อพฺยามิสฺสตา. "เกวลํ สทฺธามตฺตกํ นูน
อยมายสฺมา"ติเอวมาทีสุ ๕- อนติเรกตา. "อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส พาหิโย นาม
สทฺธิวิหาริโก เกวลกปฺปํ สํฆเภทาย ิโต"ติเอวมาทีสุ ๖- ทฬฺหตฺถตา. "เกวลี
วุสิตวา อุตฺตมปุริโสติ วุจฺจตี"ติเอวมาทีสุ ๗- วิสํโยโค. อิธ ปนสฺส
อนเสสตฺตมตฺโถติ อธิปฺเปโต.
    กปฺปสทฺโท ปนายํ อภิสทฺทหนโวหารกาลปญฺตฺติเฉทนวิกปฺปเลสสมนฺตภาวาทิอเนกตฺโถ.
ตถาหิสฺส "โอกปฺปนียเมตํ โภโต โคตมสฺส, ยถาตํ อรหโต
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสา"ติเอวมาทีสุ ๘- อภิสทฺทหนมตฺโถ. "อนุชานามิ ภิกฺขเว อิเมหิ
ปญฺจหิ สมณกปฺเปหิ ผลํ ปริภุญฺชิตุนฺ"ติเอวมาทีสุ ๙-  โวหาโร. "เยน สุทํ
นิจฺจกปฺปํ วิหรามี"ติ เอวมาทีสุ ๘- กาโล. "อิจฺจายสฺมา กปฺโป"ติ เอวมาทีสุ ๑๐-
ปญฺตฺติ. "อลงฺกตา กปฺปิตเกสมสฺสู"ติเอวมาทีสุ ๑๑- เฉทนํ. "กปฺปติ
ทฺวงฺคุลกปฺโป"ติเอวมาทีสุ ๑๒- วิกปฺโป. "อตฺถิ กปฺโป
นิปชฺชิตุนฺ"ติเอวมาทีสุ ๑๓-
@เชิงอรรถ:  อภิ. สงฺคณิ. ๓๔/๖๑๗ อาทิ/๑๘๘ อาทิ    วินย. มหาวิ. ๑/๑/๓
@ วินย. มหา. ๔/๔๓/๓๗   อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๒๒๕/๑๖๑
@ วินย. มหา. ๕/๒๔๔/๖   องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๒๔๓/๒๖๗
@ สํ. ขนฺธ. ๑๗/๕๗/๕๐    ม.มู. ๑๒/๓๘๗/๓๔๕    วินย. จูฬ. ๗/๒๕๐/๗
@๑๐ สํ. ขนฺธ. ๑๗/๑๒๔/๑๓๔  ๑๑ สํ. สฬา. ๑๘/๖๕๙/๔๒๕-๖ (สฺยา)
@๑๒ วินย. จูฬ. ๗/๔๔๖/๒๘๖  ๑๓ องฺ. อฏฺก. ๒๓/๑๘๖/๓๔๕ ยมกวคฺค.
เลโส. "เกวลกปฺปํ เวฬุวนํ โอภาเสตฺวา"ติ ๑- เอวมาทีสุ สมนฺตภาโว. อิธ ปนสฺส
สมนฺตภาโว อตฺโถติ อธิปฺเปโต. ตสฺมา เกวลกปฺปํ อนฺธวนนฺติ เอตฺถ อนวเสสํ
สมนฺตโต อนฺธวนนฺติ เอวมตฺโถ ทฏฺพฺโพ.
    โอภาเสตฺวาติ วตฺถาลงฺการสรีรสมุฏฺิตาย อาภาย ผริตฺวา, จนฺทิมา วิย
จ สุริโย วิย จ เอโกภาสํ เอกปฺปชฺโชตํ กริตฺวาติ อตฺโถ. เอกมนฺตํ อฏฺาสีติ
เอกสฺมึ อนฺเต, เอกสฺมึ โอกาเส อฏฺาสิ. เอตทโวจาติ เอตํ "ภิกฺขู"ติอาทิวจนมโวจ.
กสฺมา ปนายํ อวนฺทิตฺวา สมณโวหาเรเนว กเถตีติ. สมณสญฺาย สมุทาจาเรน. ๒-
เอวํ กิรสฺส อโหสิ "อยํ อนฺตรา กามาวจเร วสิ. อหํ ๓- ปน ตสฺมึ กาเล
ตโต กาลโต ๓- ปฏฺาย พฺรหฺมจารี"ติ สมณสญฺาวสฺส สมุทาจรติ, ตสฺมา
อวนฺทิตฺวา สมณโวหาเรเนว กเถติ. ปุพฺพสหาโย กิเรโส เทวปุตฺโต เถรสฺส.
กุโต ปฏฺายาติ. กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาลโต ปฏฺาย. โย หิ ปุพฺพภาเค ๔- อาคเตสุ
ปญฺจสุ สหาเยสุ อนุเถโร จตุตฺถทิวเส อนาคามี อโหสีติ วุตฺโต, อยํ โส.
ตทา กิร เตสุ สํฆตฺเถรสฺส อรหตฺเตเนว สทฺธึ อภิญฺา อาคมึสุ. โส "มยฺหํ
กิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺตนฺ"ติ เวหาสํ อุปฺปติตฺวา อโนตตฺตทเห มุขํ โธวิตฺวา
อุตฺตรกุรุโต ปิณฺฑปาตํ อาทาย อาคนฺตฺวา "อาวุโส อิมํ ปิณฺฑปาตํ ภุญฺชิตฺวา
อปฺปมตฺตา สมณธมฺมํ กโรถา"ติ อาห. อิตเร อาหํสุ "น อาวุโส อมฺหากํ
เอวํ กติกา อตฺถิ' โย ปมํ วิเสสํ นิพฺพตฺเตตฺวา ปิณฺฑปาตํ อาหรติ, เตนาภตํ
ภุญฺชิตฺวา เสเสหิ สมณธมฺโม กาตพฺโพ'ติ. ตุเมฺห อตฺตโน อุปนิสฺสเยน กิจฺจํ
มตฺถกํ ปาปยิตฺถ. มยํปิ สเจ โน อุปนิสฺสโย ภวิสฺสติ, กิจฺจํ  มตฺถกํ ปาเปสฺสาม.
ปปญฺโจ เอส อมฺหากํ, คจฺฉถ ตุเมฺห"ติ. โส ยถาผาสุกํ คนฺตฺวา อายุปริโยสาเน
ปรินิพฺพายิ.
    ปุนทิวเส อนุเถโร อนาคามิผลํ สจฺฉากาสิ, ตสฺส อภิญฺาโย อาคมึสุ.
โสปิ ตเถว ปิณฺฑปาตํ อาหริตฺวา เตหิ ปฏิกฺขิตฺโต ยถาผาสุกํ คนฺตฺวา
อายุปริโยสาเน สุทฺธาวาเส นิพฺพตฺติ. โส สุทฺธาวาเส ตฺวา เต สหาเย
@เชิงอรรถ:  สํ. สคา. ๑๕/๙๔/๖๑         ฉ.ม. สมุทาจาเรเนว
@๓-๓ ฉ.ม. อหํ ปน อสฺมิ ตโต กาลโต....     ฉ.ม. ปุพฺพโยเค
โอโลเกนฺโต, เอโก ตทาว ปรินิพฺพุโต, เอโก อธุนา ภควโต สนฺติเก อริยภูมึ
ปตฺโต, เอโก ลาภสกฺการํ นิสฺสาย "อหํ อรหา"ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา
สุปฺปารกปฏฺฏเน วสตีติ ทิสฺวา ตํ อุปสงฺกมิตฺวา "น ตฺวํ อรหา, น อรหตฺตมคฺคํ
ปฏิปนฺโน, คจฺฉ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุณาหี"ติ อุยฺโยเชสิ. โสปิ
อนฺตรฆเร ภควนฺตํ โอวาทํ ยาจิตฺวา "ตสฺมาติห เต พาหิย เอวํ สิกฺขิตพฺพํ
ทิฏฺเ ทิฏฺมตฺตํ โหตู"ติ ๑- ภควตา สงฺขิตฺเตน โอวทิโต อริยภูมึ สมฺปาปุณิ.
    ตโต อญฺโ เอโก อตฺถิ, โส กุหินฺติ โอโลเกนฺโต อนฺธวเน เสกฺขปฏิปทํ
ปูรยมาโน วิหรตีติ ทิสฺวา จินฺเตสิ "สหายกสฺส สนฺติกํ ๒- คมิสฺสามีติ, คจฺฉนฺเตน
ปน ตุจฺฉหตฺเถน อคนฺตฺวา กิญฺจิ ปณฺณาการํ คเหตฺวา คนฺตุํ วฏฺฏติ, สหาโย
โข ปน เม นิรามิโส ปพฺพตมตฺถเก วสนฺโต มยา อากาเส ตฺวา ทินฺนํ
ปิณฺฑปาตํปิ อปริภุญฺชิตฺวา สมณธมฺมํ อกาสิ, อิทานิ อามิสปณฺณาการํ กึ
คณฺหิสฺสติ, ธมฺมปณฺณาการํ คเหตฺวา คมิสฺสามี"ติ พฺรหฺมโลเก ิโตว รตนาวลึ
คนฺเถนฺโต วิย ปณฺณรส ปเญฺห วิภชิตฺวา ตํ ธมฺมปณฺณาการํ อาทาย อาคนฺตฺวา
สหายสฺส อวิทูเร ตฺวา อตฺตโน สมณสญฺาสมุทาจารวเสน ตํ อนภิวาเทตฺวาว
"ภิกฺขุ ภิกฺขู"ติ อาลปิตฺวา อยํ วมฺมิโกติอาทิมาห. ตตฺถ ตุริตาลปนวเสน ภิกฺขุ
ภิกฺขูติ อาเมฑิตํ เวทิตพฺพํ. ยถา วา เอเกเนว ติลเกน นลาฏํ น โสภติ,
ตํ ปริวาเรตฺวา อญฺเสุปิ ทินฺเนสุ ผุลฺลิตมณฺฑิตํ วิย โสภติ, เอวํ เอเกเนว
ปเทน วจนํ น โสภติ, ปริวาริกปเทน สทฺธึ ผุลฺลิตมณฺฑิตํ วิย โสภตีติ ตํ
ปริวาริกปทวเสน วจนํ ผุลฺลิตมณฺฑิตํ วิย กโรนฺโตปิ เอวมาห.
    อยํ วมฺมิโกติ ปุรโต ิโต วมฺมิโก นาม นตฺถิ, เทสนาวเสน ปน
ปุรโต ิตํ ทสฺเสนฺโต วิย อยนฺติ อาห. ลงฺคินฺติ  สตฺถํ อาทาย ขณนฺโต
ปลิฆํ อทฺทส. อุกฺขิป ลงฺคึ อภิกฺขณ สุเมธาติ ตาต ปณฺฑิต ลงฺคี นาม
รตฺตึ ธูมายติ ทิวา ปชฺชลติ. อุกฺขิเปตํ ปรํ ปรโต ขณาติ. เอวํ สพฺพปเทสุ
อตฺโถ ทฏฺพฺโพ. อุทฺธุมายิกนฺติ มณฺฑูกํ. จงฺกวารนฺติ ขารปริสฺสาวนํ. กุมฺมนฺติ
@เชิงอรรถ:  ขุ. อุทาน. ๒๕/๑๐/๑๐๒      ฉ.ม. สนฺติเก
กจฺฉปํ. อสิสูนนฺติ มํสจฺเฉทกํ อสิญฺเจว อธิกุฏฺฏนญฺจ. มํสเปสินฺติ นิสทโปตปฺปมาณ
อลฺลมํสปิณฺฑํ. นาคนฺติ สุมนปุปฺผกลาปสทิสํ มหาผณํ ติวิธโสวตฺถิกปริกฺขิตฺตํ
อหินาคํ อทฺทส. มา นาคํ ฆฏฺเฏสีติ ทณฺฑกโกฏิยา วา วลฺลิโกฏิยา วา
ปํสุจุณฺณํ วา ปน ขิปมาโน มา นาคํ ฆฏฺฏยิ. นโม กโรหิ นาคสฺสาติ
อุปริวาตโต อปคมฺม สุทฺธวตฺถํ นิวาเสตฺวา นาคสฺส นมการํ กโรหิ. นาเคน
อธิสยิตธนํ นาม ยาว สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา ขาทโต น ขียติ, นาโค เต
อธิสยิตํ ธนํ ทสฺสติ, ตสฺมา นโม กโรหิ นาคสฺสาติ. อิโต วา ปน สุตฺวาติ
ยถา ทุกฺขกฺขนฺเธ อิโตติ สาสเน นิสฺสกฺกํ, น ตถา อิธ. อิธ ปน เทวปุตฺเต
นิสฺสกฺกํ, ตสฺมา อิโต วา ปนาติ มม วา ปน สนฺติกา สุตฺวาติ อยเมตฺถ
อตฺโถ.
    [๒๕๑] จาตุมฺมหาภูติกสฺสาติ จตุมหาภูตมยสฺส. กายสฺเสตํ อธิวจนนฺติ
สรีรสฺส นามํ. ยเถว หิ พาหิรโก วมฺมิโก, วมตีติ วนฺตโกติ วนฺตุสฺสโยติ
วนฺตสิเนหสมฺพนฺโธติ ๑- จตูหิ การเณหิ วมฺมิโกติ วุจฺจติ. โส หิ
อหินกุลอุนฺทูรฆรโคฬิกาทโย ๒- นานปฺปกาเร ปาณเก วมตีติ วมฺมิโก. อุปจิกาหิ
วนฺตโกติ วมฺมิโก อุปจิกาหิ วมิตฺวา มุขตุณฺฑเกน อุกฺขิตฺตปํสุจุณฺเณน
กฏิปฺปมาเณนปิ ปุริสปฺปมาเณนปิ อุสฺสิโตติ วมฺมิโก. อุปจิกาหิ วนฺตเขฬสิเนเหน
อาพนฺธตาย ๓- สตฺตสตฺตาหํ ๔- เทเว วสฺสนฺเตปิ น วิปฺปกิริยติ, นิทาเฆปิ ตโต
ปํสุมุฏฺึ คเหตฺวา ตสฺมึ มุฏฺินา ปีฬิยมาเน สิเนโห นิกฺขมติ, เอวํ วนฺตสิเนเหน
สมฺพนฺโธติ วมฺมิโก. เอวํ อยํ กาโยปิ "อกฺขิมฺหา อกฺขิคูถโก"ติอาทินา
นเยน นานปฺปการกํ อสุจิกลิมลํ วมตีติ วมฺมิโก. พุทฺธปจฺเจกพุทฺธขีณาสวา
อิมสฺมึ อตฺตภาเว นิกนฺติปริยาทาเนน อตฺตภาวํ ฉฑฺเฑตฺวา คตาติ อริเยหิ
วนฺตโกติปิ วมฺมิโก. เยหิ จายํ ตีหิ อฏฺิสเตหิ อุสฺสิโต นหารูสมฺพนฺโธ
มํสาวเลปโน อลฺลจมฺมปริโยนทฺโธ ฉวิรญฺชิโต สตฺเต วญฺเจติ, ตํ สพฺพํ อริเยหิ
วนฺตเมวาติ วนฺตุสฺสโยติปิ วมฺมิโก. "ตณฺหา ชเนติ ปุริสํ, จิตฺตมสฺส วิธาวตี"ติ
๕- เอวํ ตณฺหาย ชนิตตฺตา อริเยหิ วนฺเตเนว ตณฺหาสิเนเหน สมฺพนฺโธ อยนฺติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม....สมฺพทฺโธติ เอวมุปริปิ    ฉ.ม. อหิมงฺกุส...    ฉ.ม. อาพทฺธตาย
@ สี. สตฺตาหํ       สํ. สคา. ๑๕/๕๕-๗/๔๒
วนฺตสิเนเหน สมฺพนฺโธติปิ วมฺมิโก. ยถา จ วมฺมิกสฺส อนฺโต นานปฺปการา
ปาณกา ตตฺเถว ชายนฺติ, อุจฺจารปสฺสาวํ กโรนฺติ, คิลานา สยนฺติ, มตา จ ๑-
ปตนฺติ. อิติ โส เตสํ ปสูติฆรํ วจฺจกุฏิ คิลานสาลา สุสานญฺจ โหติ. เอวํ
ขตฺติยมหาสาลาทีนํปิ กาโย อยํ โคปิตรกฺขิโต มณฺฑิตปฺปสาธิโต มหานุภาวานํ
กาโยติ อจินฺเตตฺวา ฉวินิสฺสิตา ปาณา จมฺมนิสฺสิตา ปาณา มํสนิสฺสิตา ปาณา
นหารูนิสฺสิตา ปาณา อฏฺินิสฺสิตา ปาณา อฏฺิมิญฺชนิสฺสิตา ปาณาติ เอวํ
กุลคณนาย อสีติมตฺตานิ กิมิกุลสหสฺสานิ อนฺโตกายสฺมึเยว ชายนฺติ, อุจฺจารปสฺสาวํ
กโรนฺติ, เคลญฺเน อาตุริตานิ สยนฺติ, มตานิ ปตนฺติ, อิติ อยํปิ เตสํ
ปาณานํ ปสูติฆรํ วจฺจกุฏิ คิลานสาลา สุสานํ จ โหตีติ "วมฺมิโก"เตฺวว
สงฺขยํ ๒- คโต. เตนาห ภควา "วมฺมิโกติ โข ภิกฺขุ อิมสฺส จาตุมฺมหาภูติกสฺส
กายสฺเสตํ อธิวจนนฺ"ติ.
    มาตาเปตฺติกสมฺภวสฺสาติ มาติโต จ ปิติโต จ นิพฺพตฺเตน มาตาเปตฺติเกน
สุกฺกโสณิเตน สมฺภูตสฺส. โอทนกุมฺมาสูปจฺจยสฺสาติ โอทเนน เจว กุมฺมาเสน
จ อุปจิตสฺส วฑฺฒิตสฺส. อนิจฺจุจฺฉาทนปริมทฺทนเภทนวิทฺธํสนธมฺมสฺสาติ เอตฺถ
อยํ กาโย หุตฺวา อภาวฏฺเน อนิจฺจธมฺโม. ทุคฺคนฺธวิฆาตตฺถาย ตนุวิเลปเนน
อุจฉาทนธมฺโม. องฺคปจฺจงฺคาพาธวิโนทนตฺถาย ขุทฺทกสมฺพาหเนน ปริมทฺทนธมฺโม.
ทหรกาเล วา อูรูสุ สยาเปตฺวา คพฺภวาเสน ทุสฺสณฺิตานํ เตสํ เตสํ องฺคานํ
สณฺานสมฺปาทนตฺถํ อญฺชนปีฬนาทิวเสน ปริมทฺทนธมฺโม. เอวํ ปริหริโตปิ
จ เภทนวิทฺธํสนธมฺโม ภิชฺชติ เจว วิกิรติ จ, เอวํสภาโวติ อตฺโถ. ตตฺถ
มาตาเปตฺติกสมฺภวโอทนกุมฺมาสูปจฺจยอุจฺฉาทนปริมทฺทนปเทหิ สมุทโย กถิโต,
อนิจฺจุจฺฉาทนเภทนวิทฺธํสนปเทหิ ๓- อตฺถงฺคโม. เอวํ สตฺตหิปิ ปเทหิ
จาตุมฺมหาภูติกสฺส กายสส อุจฺจาวจภาโว วฑฺฒิปริหานิ สมุทยตฺถงฺคโม กถิโตติ
เวทิตพฺโพ.
    ทิวา กมฺมนฺเตติ ทิวา กตฺตพฺพกมฺมนฺเต. ธูมายนาติ เอตฺถ อยํ ธูมสทฺโท
โกเธ ตณฺหาย วิตกฺเก ปญฺจสุ กามคุเณสุ ธมฺมเทสนาย ปกติธูเมติ อิเมสุ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ  ฉ.ม. สงฺขํ    ฉ.ม. อนิจฺจเภทน...
อตฺเถสุ วตฺตติ. "โกโธ ธุโม ภสฺมนิ โมสวชฺชนฺ"ติ  ๑- เอตฺถ หิ โกเธ วตฺตติ.
"อิจฺฉาธูมายิตา สตฺตา"ติ ๒- เอตฺถ ตณฺหาย. "เตน โข ปน สมเยน อญฺตโร
ภิกฺขุ ภควโต อวิทูเร ธูมายนฺโต นิสินฺโน โหตี"ติ เอตฺถ วิตกฺเก.
           "ปงฺโก จ กามา ปลิโป จ กามา
            ภยญฺจ เมตํ ติมูลํ ปวุตฺตํ
            รโช จ ธูโม จ มยา ปกาสิตา
            หิตฺวา ตุวํ ปพฺพช พฺรหฺมทตฺตา"ติ ๓-
    เอตฺถ ปญฺจกามคุเณสุ. "ธูมํ กตฺตา โหตี"ติ ๔- เอตฺถ ธมฺมเทสนาย. "ธโช
รถสฺส ปญฺาณํ, ธูโม ปญฺาณมคฺคิโน"ติ ๕- เอตฺถ ปกติธูเม. อิธ ปนายํ
วิตกฺเก อธิปฺเปโต. เตนาห "อยํ รตฺตึ ธูมายนา"ติ.
    ตถาคตสฺเสตํ อธิวจนนฺติ ตถาคโต หิ สตฺตนฺนํ ธมฺมานํ พาหิตตฺตา
พฺราหฺมโณ นาม. ยถาห "สตฺตนฺนํ โข ภิกฺขุ ธมฺมานํ พาหิตตฺตา พฺราหฺมโณ
โหติ. กตเมสํ สตฺตนฺนํ, ราโค พาหิโต โหติ, โทโส, โมโห, มาโน, สกฺกายทิฏฺิ,
วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส พาหิโต โหติ. อิเมสํ ภิกฺขุ สตฺตนฺนํ ธมฺมานํ
พาหิตตฺตา พฺราหฺมโณ"ติ. ๖- สุเมโธติ สุนฺทรปญฺโ. เสกฺขสฺสาติ เอตฺถ
สิกฺขตีติ เสกฺโข. ยถาห "สิกฺขตีติ โข ภิกฺขุ ตสฺมา เสกฺโขติ วุจฺจติ. กิญฺจ
สิกฺขติ, อธิสีลํปิ สิกฺขติ, อธิจิตฺตํปิ สิกฺขติ, อธิปญฺปิ สิกฺขตี"ติ. ๗-
    ปญฺาเยตนฺติ ๘-  โลกิยโลกุตฺตราย ปญฺาย เอตํ อธิวจนํ, น อาวุธสตฺถสฺส.
วิริยารมฺภสฺสาติ กายิกเจตสิกวิริยสฺส. ตํ ปญฺาคติกเมว โหติ. โลกิยาย ปญฺาย
โลกิยํ, โลกุตฺตรปญฺาย โลกุตฺตรํ. เอตฺถ ปนายํ อตฺถทีปนา:-
    เอโก กิร ชานปโท พฺราหฺมโณ ปาโตว มาณวเกหิ สทฺธึ คามโต
นิกฺขมฺม ทิวสํ อรญฺเ มนฺเต วาเจตฺวา สายํ คามํ อาคจฺฉติ. อนฺตรามคฺเค
@เชิงอรรถ:  สํ. สคา. ๑๕/๑๙๕/๒๐๓    ปาลิ. อิจฺฉาธูปายิโต สทา, สํ. สคา. ๑๕/๖๖/๔๕
@ ขุ. ชาตก. ฉกฺก. ๒๗/๘๔๓/๑๘๙ (สฺยา)   ม.มู. ๑๒/๓๔๙/๓๑๐   สํ. สคา. ๑๕/๗๒/๔๗
@ ขุ. จูฬ. ๓๐/๑๙๕/๑๐๐ (สฺยา)   องฺ. ติก. ๒๐/๘๖/๒๒๕
@ ฉ.ม. ปญฺาย อธิวจนนฺติ
จ เอโก วมฺมิโก อตฺถิ, โส รตฺตึ ธูมายติ, ทิวา ปชฺชลติ, พฺราหฺมโณ
อนฺเตวาสึ สุเมธํ มาณวํ อาห "ตาต อยํ วมฺมิโก รตฺตึ ธูมายติ, ทิวา ปชฺชลติ,
วิการมสฺส ปสฺสิสฺสาม, ภินฺทิตฺวา นํ จตฺตาโร โกฏฺาเส กตฺวา ขิปาหี"ติ. โส
สาธูติ กุทฺทาลํ คเหตฺวา สเมหิ ปาเทหิ ปวิยํ ปติฏฺาย ตถา อกาสิ. ตตฺร
อาจริยพฺราหฺมโณ วิย ภควา. สุเมธมาณวโก วิย เสกฺโข ภิกฺขุ. วมฺมิโก วิย
กาโย. "ตาต อยํ วมฺมิโก รตฺตึ ธูมายติ, ทิวา ปชฺชลติ, วิการมสฺส ปสฺสิสฺสาม,
ภินฺทิตฺวา นํ จตฺตาโร โกฏฺาเส กตฺวา ขิปาหี"ติ พฺราหฺมเณน วุตฺตกาโล
วิย "ภิกฺขุ  จาตุมฺมหาภูติกํ กายํ จตฺตาโร โกฏฺาเส กตฺวา ปริคฺคณฺหาหี"ติ
ภควตา วุตฺตกาโล. ตสฺส สาธูติ กุทฺทาลํ คเหตฺวา ตถา กรณํ วิย เสกฺขสฺส
ภิกฺขุโน "โย วีสติยา โกฏฺาเสสุ ถทฺธภาโว, อยํ ปวีธาตุ. โย ทฺวาทสสุ
โกฏฺาเสสุ อาพนฺธนภาโว, อยํ อาโปธาตุ. โย จตูสุ โกฏฺาเสสุ ปริปาจนภาโว,
อยํ เตโชธาตุ. โยปิ ๑- ฉสุ โกฏฺาเสสุ วิตฺถมฺภนภาโว, อยํ วาโยธาตู"ติ เอวํ
จตุธาตุววตฺถานวเสน กายปริคฺคโห เวทิตพฺโพ.
    ลงฺคีติ โข ภิกฺขูติ กสฺมา ภควา อวิชฺชํ ลงฺคีติ กตฺวา ทสฺเสสีติ. ๒-
ยถา หิ นครสฺส ทฺวารํ ปิธาย ปลิเฆ ปโยชิเต มหาชนสฺส คมนํ ปจฺฉิชฺชติ,
เย  นครสฺส อนฺโต, เต อนฺโตเยว โหนฺติ. เย พหิ, เต พหิเยว. เอวเมว
ยสฺส าณมุเข อวิชฺชาลงฺคี ปตติ, ตสฺส นิพฺพานสมฺปาปกํ าณคมนํ
ปจฺฉิชฺชติ, ตสฺมา อวิชฺชํ ลงฺคึ ๓- กตฺวา ทสฺเสสิ. ปชห อวิชฺชนฺติ เอตฺถ
กมฺมฏฺานอุคฺคหปริปุจฺฉาวเสน อวิชฺชาปฺปหานํ กถิตํ.
    อุทฺธุมายิกาติ โข ภิกฺขูติ เอตฺถ อุทฺธุมายิกมณฺฑูโก นาม โน มหนฺโต,
นขปิฏฺิปฺปมาโณ โหติ, ปุราณปณฺณนฺตเร วา คจฺฉนฺตเร วา วลฺลิอนฺตเร วา
วสติ. โส ทณฺฑกโกฏิยา วา วลฺลิโกฏิยา วา ปํสุจุณฺณเกน วา ฆฏฺฏิโต อายมิตฺวา
มหนฺโต ปริมณฺฑโล เพลุวปกฺกปฺปมาโณ หุตฺวา จตฺตาโร ปาเท อากาสคเต กตฺวา
ปจฺฉินฺนคมโน หุตฺวา อมิตฺตวสํ ยาติ, กากกุลลาทิภตฺตเมว ๔- โหติ. เอวเมว
อยํ โกโธ ปมํ อุปฺปชฺชนฺโต จิตฺตาวิลมตฺตโกว โหติ. ตสฺมึ ขเณ อนิคฺคหิโต
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. โย    ฉ.ม. ทสฺเสตีติ   ฉ.ม. ลงฺคีติ    สี. กากกุลลาทีนํ ภตฺตเมว
วฑฺฒิตฺวา มุขวิกุลนํ ปาเปติ. ตทา อนิคฺคหิโต หนุสญฺโจปนํ ปาเปติ. ตทา
อนิคฺคหิโต ผรุสวาจานิจฺฉารณํ ปาเปติ. ตทา อนิคฺคหิโต ทิสาวิโลกนํ ปาเปติ.
ตทา อนิคฺคหิโต อากฑฺฒนปริกฑฺฒนํ ปาเปติ. ตทา อนิคฺคหิโต
ปาณิเลฑฺฑุทณฺฑสตฺถปรามสนํ ปาเปติ. ตทา อนิคฺคหิโต ทณฺฑสตฺถาภินิปาตํ ปาเปติ.
ตทา อนิคฺคหิโต ปรฆาตนมฺปิ อตฺตฆาตนมฺปิ ปาเปติ. วุตฺตมฺปิ เจตํ ๑-
"ยโต อยํ โกโธ ปรํ ฆาเตตฺวา อตฺตานํ ฆาเตติ, เอตฺตาวตายํ โกโธ ปรมุสฺสทคโต
โหติ ปรมเวปุลฺลปฺปตฺโต"ติ. ๒- ตตฺถ ยถา อุทฺธุมายิกาย จตูสุ ปาเทสุ
อากาสคเตสุ คมนํ ปจฺฉิชฺชติ, อุทฺธุมายิกา อมิตฺตวสํ คนฺตฺวา กากาทิภตฺตํ
โหติ, เอวเมว โกธสมงฺคี ปุคฺคโล กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา วฑฺเฒตุํ น สกฺโกติ,
อมิตฺตวสํ ยาติ, สพฺเพสํ มารานํ ยถากามํ  กรณีโย ๓- โหติ. เตนาห ภควา
"อุทฺธุมายิกาติ โข ภิกฺขุ โกธูปายาสสฺเสตํ อธิวจนนฺ"ติ. ตตฺถ พลวปฺปตฺโต
โกโธว โกธูปายาโส. ปชห โกธูปายาสนฺติ เอตฺถ ปฏิสงฺขานปฺปหานํ กถิตํ.
    เทฺวธาปโถติ เอตฺถ ยถา ปุริโส สธโน สโภโค กนฺตารทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺโน
เทฺวธาปถํ ปตฺวา "อิมินา นุ โข คนฺตพฺพํ, อิมินา น ๔-
คนฺตพฺพนฺ"ติ นิจฺเฉตุํ อสกฺโกนฺโต ตตฺเถว ติฏฺติ, อถ นํ โจรา อุฏฺหิตฺวา
อนยพฺยสนํ ปาเปนฺติ, เอวเมว โข มูลกมฺมฏฺานํ คเหตฺวา นิสินฺโน ภิกฺขุ
พุทฺธาทีสุ กงฺขาย อุปฺปนฺนาย กมฺมฏฺานํ วฑฺเฒตุํ น สกฺโกติ, อถ นํ
กิเลสมาราทโย สพฺเพ มารา อนยพฺยสนํ ปาเปนฺติ, อิติ วิจิกิจฺฉา เทฺวธาปถสมา
โหติ. เตนาห ภควา "เทฺวธาปโถติ โข ภิกฺขุ วิจิกิจฺฉาเยตํ อธิวจนนฺ"ติ.
ปชห วิจิกิจฺฉนฺติ เอตฺถ กมฺมฏฺานอุคฺคหปริปุจฺฉาวเสน วิจิกิจฺฉาปฺปหานํ กถิตํ.
    จงฺควารนฺติ เอตฺถ ยถา รชเกหิ ขารปริสฺสาวนมฺหิ อุทเก ปกฺขิตฺเต เอโก
อุทกฆโฏ เทฺวปิ ทสปิ วีสติปิ ฆฏสตํปิ ปคฺฆรติเยว, ปสตมตฺตํปิ อุทกํ น
ติฏฺติ, เอวเมว นีวรณสมงฺคิโน ปุคฺคลสฺส อพฺภนฺตเร กุสลธมฺโม น ติฏฺติ.
เตนาห ภควา "จงฺควารนฺติ โข ภิกฺขุ ปญฺจนฺเนตํ นีวรณานํ อธิวจนนฺ"ติ.
ปชห ปญฺจ นีวรเณติ เอตฺถ วิกฺขมฺภนตทงฺควเสน นีวรณปฺปหานํ กถิตํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. เหตํ    ขุ. จูฬ. ๓๐/๑๔๕/๖๕ (สฺยา)
@ ฉ.ม. ยถากามกรณีโย      ฉ.ม. น-สทฺโท น ทิสฺสติ
    กุมฺโมติ เอตฺถ ยถา กจฺฉปสฺส จตฺตาโร ปาทา สีสนฺติ ปญฺเจว องฺคานิ
โหนฺติ, เอวเมว สพฺเพปิ สงฺขตา ธมฺมา สงฺคยฺหมานา ๑- ปญฺเจว ขนฺธา
ภวนฺติ. เตนาห ภควา "กุมฺโมติ โข ภิกฺขุ ปญฺจนฺเนตํ อุปาทานกฺขนฺธานํ
อธิวจนนฺ"ติ. ปชห ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธติ เอตฺถ ปญฺจสุ ขนฺเธสุ ฉนฺทราคปฺปหานํ
กถิตํ.
    อสิสูนาติ เอตฺถ ยถา สูนาย อุปริ มํสํ เปตฺวา อสินา โกฏฺเฏนฺติ,
เอวมิเม สตฺตา วตฺถุกามตฺถาย กิเลสกาเมหิ ฆาฏิยมานา ๒- วตฺถุกามานํ อุปริ
กตฺวา กิเลสกาเมหิ กนฺติตา โกฏฺฏิตาว ๓- โหนฺติ. เตนาห ภควา "อสิสูนาติ
โข ภิกฺขุ ปญฺจนฺเนตํ กามคุณานํ อธิวจนนฺ"ติ. ปชห ปญฺจ กามคุเณติ เอตฺถ
ปญฺจกามคุเณสุ ฉนฺทราคปฺปหานํ กถิตํ.
    มํสเปสีติ โข ภิกฺขูติ เอตฺถ อยํ มํสเปสิ นาม พหุชนปตฺถิตา
ขตฺติยาทโย มนุสฺสาปิ นํ ปตฺเถนฺติ กากาทโย ติรจฺฉานาปิ. อิเม หิ สตฺตา
อวิชฺชาสมนฺนาคตา ๔- นนฺทิราคํ อุปคมฺม วฏฺฏํ ปตฺเถนฺติ. ๕- ยถา วา มํสเปสิ
ปิตปิตฏฺาเน ลคฺคติ, เอวมิเม  สตฺตา นนฺทิราคพนฺธา วฏฺเฏ ลคฺคนฺติ,
ทุกฺขปฺปตฺตาปิ ๖- น อุกฺกณฺนฺติ, อิติ นนฺทิราโค มํสเปสิสทิโส โหติ. เตนาห
ภควา "มํสเปสีติ โข ภิกฺขุ นนฺทิราคสฺเสตํ อธิวจนนฺ"ติ. ปชห นนฺทิราคนฺติ
เอตฺถ จตุตฺถมคฺเคน นนฺทิราคปฺปหานํ กถิตํ.
    นาโคติ โข ภิกฺขุ ขีณาสวสฺเสตํ ภิกฺขุโน อธิวจนนฺติ เอตฺถ เยนตฺเถน
ขีณาสโว นาโคติ วุจฺจติ, โส อนงฺคณสุตฺเต ๗- ปกาสิโตว. นโม กโรหิ นาคสฺสาติ
ขีณาสวสฺส พุทฺธนาคสฺส "พุทฺโธ โส ภควา โพธาย ธมฺมํ  เทเสติ, ทนฺโต
โส ภควา ทมถาย ธมฺมํ เทเสติ, สนฺโต โส ภควา สมถาย ธมฺมํ เทเสติ,
ติณฺโณ โส ภควา ตรณาย ธมฺมํ เทเสติ, ปรินิพฺพุโต โส ภควา ปรินิพฺพานาย
ธมฺมํ เทเสตี"ติ ๘- เอวํ นมกฺการํ กโรหีติ อยเมตฺถ อตฺโถ. อิติ อิทํ สุตฺตํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. คยฺหมานา   ฉ.ม. ฆาตยมานา    ฉ.ม. โกฏฺฏิตา จ
@ ฉ.ม. อวิชฺชาย สมฺมตฺตา   ฉ.ม. วฑฺเฒนฺติ    ฉ.ม. ทุกฺขํ ปตฺวาปิ
@ ม.มู. ๑๒/๕๗/๓๒   ม.มู ๑๒/๓๖๑/๓๒๕
เถรสฺส กมฺมฏฺานํ อโหสิ. เถโรปิ อิทเมว สุตฺตํ กมฺมฏฺานํ กตฺวา วิปสฺสนํ
วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโต. อยเมตสฺส อตฺโถติ อยํ เอตสฺส ปญฺหสฺส อตฺโถ.
อิติ ภควา รตนราสิมฺหิ มณิกูฏํ คณฺหนฺโต วิย ยถานุสนฺธินาว เทสนํ
นิฏฺเปสีติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย
                       วมฺมิกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         ---------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๒๗-๔๑. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=8&A=694&modeTY=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=694&modeTY=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=289              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=4846              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=5726              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=5726              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]