ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

                         ๗. วีมํสกสุตฺตวณฺณนา
    [๔๘๗] เอวมฺเม สุตนฺติ วีมํสกสุตฺตํ. ตตฺถ วีมํสเกนาติ ตโย วีมํสกา
อตฺถวีมํสโก สงฺขารวีมํสโก สตฺถุวีมํสโกติ. เตสุ "ปณฺฑิตา หาวุโส มนุสฺสา
วีมํสกา"ติ ๓- เอตฺถ อตฺถวีมํสโก อาคโต. "ยโต โข อานนฺท ภิกฺขุ ธาตุกุสโล จ โหติ,
อายตนกุสโล จ โหติ, ปฏิจฺจสมุปฺปาทกุสโล จ โหติ, ฐานาฐานกุสโล จ โหติ,
เอตฺตาวตา โข อานนฺท ปณฺฑิโต ภิกฺขุ วีมํสโกติ อลํ วจนายา"ติ ๔- เอตฺถ
สงฺขารวีมํสโก อาคโต. อิมสฺมึ ปน สุตฺเต สตฺถุวีมํสโก อธิปฺเปโต. เจโตปริยายนฺติ
จิตฺตวารํ จิตฺตปริจฺเฉทํ. สมนฺเนสนาติ เอสนา ปริเยสนา อุปปริกฺขา. อิติ
วิญฺญาณายาติ เอวํ วิชานนตฺถาย.
    [๔๘๘] ทฺวีสุ ธมฺเมสุ ตถาคโต สมนฺเนสิตพฺโพติ อิธ กลฺยาณมิตฺตูปนิสฺสยํ
ทสฺเสติ. มหา หิ เอส กลฺยาณมิตฺตูปนิสฺสโย นาม. ตสฺส มหนฺตภาโว เอวํ
เวทิตพฺโพ:- เอกสฺมึ หิ สมเย อายสฺมา อานนฺโท อุปฑฺฒํ อตฺตโน อานุภาเวน
โหติ, อุปฑฺฒํ กลฺยาณมิตฺตานุภาเวนาติ จินฺเตตฺวา อตฺตโน ธมฺมตาย นิจฺเฉตุํ
อสกฺโกนฺโต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิ "อุปฑฺฒมิทํ ภนฺเต พฺรหฺมจริยสฺส,
ยทิทํ กลฺยาณมิตฺตตา กลฺยาณสหายตา กลฺยาณสมฺปวงฺกตา"ติ. ภควา อาห
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อสกฺขิตฺถ     ฉ.ม. อุตฺตานตฺถเมวาติ
@ สํ. ขนฺธ. ๑๗/๒/๗ เทวทหสุตฺต   ม. อุปริ. ๑๔/๑๒๔/๑๑๑ พหุธาตุกสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๗.

"มา เหวํ อานนฺท, มา เหวํ อานนฺท, สกลเมวิทํ อานนฺท พฺรหฺมจริยํ ยทิทํ กลฺยาณมิตฺตตา กลฺยาณสหายตา กลฺยาณสมฺปวงฺกตา, กลฺยาณมิตฺตสฺเสตํ อานนฺท ภิกฺขุโน ปาฏิกงฺขํ กลฺยาณสหายสฺส กลฺยาณสมฺปวงฺกสฺส, อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวสฺสติ, อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ พหุลีกริสฺสติ. กถญฺจานนฺท ภิกฺขุ กลฺยาณมิตฺโต ฯเปฯ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวติ, อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ พหุลีกโรติ. อิธานนฺท ภิกฺขุ สมฺมาทิฏฺฐึ ภาเวติ ฯเปฯ สมฺมาสมาธึ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ, เอวํ โข อานนฺท ภิกฺขุ กลฺยาณมิตฺโต ฯเปฯ พหุลีกโรติ, ตทิมินา เจตํ อานนฺท ปริยาเยน เวทิตพฺพํ. ยถา สกลเมวิทํ พฺรหฺมจริยํ ยทิทํ กลฺยาณมิตฺตตา กลฺยาณสหายตา กลฺยาณสมฺปวงฺกตา. มมํ หิ อานนฺท กลฺยาณมิตฺตํ อาคมฺม ชาติธมฺมา สตฺตา ชาติยา ปริมุจฺจนฺติ. ชราธมฺมา ฯเปฯ โสกปริเทวทุกฺข- โทมนสฺสุปายาสธมฺมา สตฺตา โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ ปริมุจฺจนฺตีติ. ๑- ภิกฺขูนํ พาหิรงฺคสมฺปตฺตึ กเถนฺโตปิ อาห "พาหิรํ ภิกฺขเว องฺคนฺติ กตฺวา นาญฺญํ เอกงฺคํปิ สมนุปสฺสามิ, ยํ เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ, ยถยิทํ ภิกฺขเว กลฺยาณมิตฺตตา. กลฺยาณมิตฺตตา ภิกฺขเว มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี"ติ. ๒- มหาจุนฺทสฺส กิเลสสลฺเลขปฏิปทํ กเถนฺโตปิ "ปเร ปาปมิตฺตา ภวิสฺสนฺติ, มยเมตฺถ กลฺยาณมิตฺตา ภวิสฺสามาติ สลฺเลโข กรณีโย"ติ ๓- อาห. เมฆิยตฺเถรสฺส วิมุตฺติปริปาจนียธมฺเม กเถนฺโตปิ "อปริปกฺกาย เมฆิย เจโตวิมุตฺติยา ปญฺจ ธมฺมา ปริปากาย สํวตฺตนฺติ. กตเม ปญฺจ, อิธ เมฆิย ภิกฺขุ กลฺยาณมิตฺโต โหตี"ติ ๔- กลฺยาณมิตฺตูปนิสฺสยเมว วิเสเสติ. ๕- ปิยปุตฺตสฺส ราหุลตฺเถรสฺส อภิโณฺหวาทํ เทนฺโตปิ:- "มิตฺเต ภชสฺสุ กลฺยาเณ ปนฺตญฺจ สยนาสนํ วิวิตฺตํ อปฺปนิคฺโฆสํ มตฺตญฺญู โหหิ โภชเน. จีวเร ปิณฺฑปาเต จ ปจฺจเย สยนาสเน เอเตสุ ตณฺหํ มากาสิ มา โลกํ ปุนราคมี"ติ ๖- @เชิงอรรถ: สํ. มหา. ๑๙/๒/๒ อุปฑฺฒสุตฺต องฺ. เอกก. ๒๐/๑๑๑/๑๗ ทุติยปมาทาทิวคฺค @ ม.มู. ๑๒/๘๓/๕๗ สลฺเลขสุตฺต ขุ. อุทาน. ๒๕/๓๑/๑๔๑ เมฆิยสุตฺต @ ฉ.ม. วิเสเสสิ ขุ. สุตฺต. ๒๕/๓๔๑-๒/๓๙๘ ราหุลสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๘.

กลฺยาณมิตฺตูปนิสฺสยเมว สพฺพปฐมํ กเถสิ, เอวํ มหา เอส กลฺยาณมิตฺตูปนิสฺสโย นาม. อิธาปิ ตํ ทสฺเสนฺโต ภควา ทฺวีสุ ธมฺเมสุ ตถาคโต สมนฺเนสิตพฺโพติ เทสนํ อารภิ. ปณฺฑิโต ภิกฺขุ ทฺวีสุ ธมฺเมสุ ตถาคตํ เอสตุ คเวสตูติ อตฺโถ. เอเตน ภควา อยํ มหาชจฺโจติ วา ลกฺขณสมฺปนฺโนติ วา อภิรูโป ทสฺสนีโยติ วา อภิญฺญาโต อภิลกฺขิโตติ วา อิมํ นิสฺสายาหํ จีวราทโย ปจฺจเย ลภิสฺสามีติ "ปโหติ เม เอส สตฺถา หุตฺวา สตฺถุกิจฺจํ ๑- สาเธตุนฺ"ติ, โส มํ ภชตูติ สีหนาทํ นทติ, พุทฺธสีหนาโท กิร นาเมส สุตฺตนฺโตติ. อิทานิ เต เทฺว ธมฺเม ทสฺเสนฺโต จกฺขุโสตวิญฺเญยฺเยสูติ อาห, ตตฺถ สตฺถุ กายิโก สมาจาโร วีมํสกสฺส จกฺขุวิญฺเญยฺโย ธมฺโม นาม. วาจสิโก สมาจาโร โสตวิญฺเญยฺโย ธมฺโม นาม. อิทานิ เตสุ สมนฺเนสิตพฺพาการํ ทสฺเสนฺโต เย สงฺกิลิฏฺฐาติอาทิมาห. ตตฺถ สงฺกิลิฏฺฐาติ กิเลสสมฺปยุตฺตา. เต จ น จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา. ยถา ปน อุทเก จลนฺเต วา ปุพฺพุฬเก ๒- วา มุญฺจนฺเต อนฺโต มจฺโฉ อตฺถีติ วิญฺญายติ, เอวํ ปาณาติปาตาทีนิ วา กโรนฺตสฺส มุสาวาทาทีนิ วา ภณนฺตสฺส กายวจีสมาจาเร ทิสฺวา จ สุตฺวา จ ตํสมุฏฺฐาปกจิตฺตํ สงฺกิลิฏฺฐนฺติ วิญฺญายติ, ตสฺมา เอวมาห. สงฺกิลิฏฺฐจิตฺตสฺส หิ กายวจีสมาจาราปิ สงฺกิลิฏฺฐาเยว นาม. น เต ตถาคตสฺส สํวิชฺชนฺตีติ น เต ตถาคตสฺส อตฺถิ, น อุปลพฺภนฺตีติ เอวํ ชานาตีติ อตฺโถ. นตฺถิตาเยว หิ เต น อุปลพฺภนฺติ, น ปฏิจฺฉนฺนตาย. ตถาหิ ภควา เอกทิวสํ อิเมสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุสํฆํ ปวาเรนฺโต อาห "หนฺท ทานิ ภิกฺขเว ปวารยามิ โว, น จ เม กิญฺจิ ครหถ กายิกํ วา วาจสิกํ วา"ติ. เอวํ วุตฺเต อายสฺมา สาริปุตฺโต อุฏฺฐายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา เยน ภควา เตนญฺชลึ ปณาเมตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ "น โข มยํ ภนฺเต ภควโต กิญฺจิ ครหาม กายิกํ วา วาจสิกํ วา. ภควา หิ ภนฺเต อนุปฺปนฺนสฺส มคฺคสฺส อุปฺปาเทตา, อสญฺชาตสฺส มคฺคสฺส สญฺชาเนตา, อนกฺขาตสฺส มคฺคสฺส อกฺขาตา, มคฺคญฺญู มคฺควิทู มคฺคโกวิโท. มคฺคานุคา จ @เชิงอรรถ: ม. เอกสตฺถุกิจฺจํ สี. พุพฺพุฬเก, ม. ปุปฺผุฬเก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๙.

ภนฺเต เอตรหิ สาวกา วิหรนฺติ ปจฺฉา สมนฺนาคตา"ติ. ๑- เอวํ ปริสุทฺธา ตถาคตสฺส กายวจีสมาจารา. อุตฺตโรปิ สุทํ มาณโว ตถาคตสฺส กายวจีทฺวาเร อนาราธนียํ กิญฺจิ ปสฺสิสฺสามีติ สตฺต มาเส อนุพนฺธิตฺวา ลิขามตฺตํปิ ๒- น อทฺทส. มนุสฺสภูโต วา เอส พุทฺธภูตสฺส กายวจีทฺวาเร กึ อนาราธนียํ ปสฺสิสฺสติ. มาโรปิ เทวปุตฺโต โพธิสตฺตสฺส สโต มหาภินิกฺขมนโต ปฏฺฐาย ฉพฺพสฺสานิ คเวสมาโน กิญฺจิ อนาราธนียํ นาทฺทส, อนฺตมโส เจโตปริวิตกฺกมตฺตํปิ. มาโร กิร จินฺเตสิ "สจสฺส วิตกฺกิตมตฺตํปิ อกุสลํ ปสฺสิสฺสามิ, ตตฺเถว นํ มุทฺธนิ ปหริตฺวา ปกฺกมิสฺสามี"ติ. โส ฉพฺพสฺสานิ อทิสฺวา พุทฺธภูตํปิ เอกํ วสฺสํ อนุพนฺธิตฺวา กิญฺจิ วชฺชํ อปสฺสนฺโต คมนสมเย วนฺทิตฺวา:- "มหาวีร มหาปญฺญ อิทฺธิยา ยสสา ชล สพฺพเวรภยาตีต ปาเท วนฺทามิ โคตมา"ติ ๓- คาถํ วตฺวา คโต. วีติมิสฺสาติ กาเล กณฺหา, กาเล สุกฺกาติ เอวํ โวมิสฺสกา. โวทาตาติ ปริสุทฺธา นิกฺกิเลสา. สํวิชฺชนฺตีติ โวทาตา ธมฺมา อตฺถิ อุปลพฺภนฺติ. ตถาคตสฺส หิ ปริสุทฺธา กายสมาจาราทโย. เตนาห "จตฺตาริมานิ ภิกฺขเว ตถาคตสฺส อรกฺเขยฺยานิ. กตมานิ จตฺตาริ, ปริสุทฺธกายสมาจาโร ภิกฺขเว ตถาคโต, นตฺถิ ตถาคตสฺส กายทุจฺจริตํ, ยํ ตถาคโต รกฺเขยฺย `มา เม อิทํ ปโร อญฺญาสี'ติ, ปริสุทฺธวจีสมาจาโร, ปริสุทฺธมโนสมาจาโร, ปริสุทฺธาชีโว ภิกฺขเว ตถาคโต, นตฺถิ ตถาคตสฺส มิจฺฉาชีโว, ยํ ตถาคโต รกฺเขยฺย, มา เม อิทํ ปโร อญฺญาสี"ติ. ๔- อิมํ กุสลํ ธมฺมนฺติ อิมํ อนวชฺชํ อาชีวฏฺฐมกสีลํ, "อยมายสฺมา สตฺถา กึ นุ โข ทีฆรตฺตํ สมาปนฺโน อติจิรกาลโต ปฏฺฐาย อิมินา สมนฺนาคโต, อุทาหุ อิตฺตรสมาปนฺโน หิยฺโย วา ปเร วา ปรสุเว ๕- วา ทิวเส สมาปนฺโน"ติ เอวํ คเวสตูติ อตฺโถ. เอกจฺเจน หิ เอกสฺมึ ฐาเน วสนฺเตน พหุมิจฺฉาชีวกมฺมํ @เชิงอรรถ: สํ. สคา. ๑๕/๒๑๕/๒๓๐ ปวารณาสุตฺต ฉ.ม. ลิกฺขามตฺตมฺปิ @ สํ. สคา. ๑๕/๑๕๙/๑๔๕ โคธิกสุตฺต. ปาลิ. จกฺขุม @ ฉ.ม. องฺ. สตฺตก. ๒๓/๕๕/๘๕ (สฺยา) @ สี. ปรตเร, ม. ปรปเร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๐.

กตํ, ตํ ตตฺถ กาลาติกฺกเม ปญฺญายติ, ปากฏํ โหติ. โส อญฺญตรํ ปจฺจนฺตคามํ วา สมุทฺทตีรํ วา คนฺตฺวา ปณฺณสาลํ กาเรตฺวา อารญฺญโก วิย หุตฺวา วิหรติ. มนุสฺสา สมฺภาวนํ อุปฺปาเทตฺวา ตสฺส ปณีเต ปจฺจเย เทนฺติ. ชนปทวาสิโน ภิกฺขู ตสฺส ปริหารํ ทิสฺวา "อติทปฺปิโต ๑- วตายํ อายสฺมา, โก นุ โข เอโส"ติ ปริคฺคณฺหนฺตา "อสุกฏฺฐาเน อสุกํ นาม มิจฺฉาชีวํ กตฺวา ปกฺกนฺตภิกขู"ติ ญตฺวา น สกฺกา อิมินา สทฺธึ อุโปสโถ วา ปวารณา วา กาตุนฺติ สนฺนิปติตฺวา ธมฺเมน สเมน อุกฺเขปนียาทีสุ อญฺญตรํ กมฺมํ กโรนฺติ. เอวรูปาย ปฏิจฺฉนฺนปฏิปตฺติยา อตฺถิภาวํ วา นตฺถิภาวํ วา วีมํสาเปตุํ เอวมาห. เอวํ ชานาตีติ ทีฆรตฺตํ สมาปนฺโน, น อิตฺตรสมาปนฺโนติ ชานาติ. อนจฺฉริยํ เจตํ. ยํ ตถาคตสฺส เอตรหิ สพฺพญฺญุตํ ปตฺตสฺส ทีฆรตฺตํ อาชีวฏฺฐมกสีลํ ปริสุทฺธํ ภเวยฺย. ตสฺส ๒- โพธิสตฺตกาเลปิ ๓- เอวํ อโหสิ. อตีเต กิร คนฺธารราชา จ เวเทหราชา จ เทฺวปิ สหายกา หุตฺวา กาเมสุ อาทีนวํ ทิสฺวา รชฺชานิ ปุตฺตานํ นิยฺยาเตตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา เอกสฺมึ อรญฺญคามเก ปิณฺฑาย จรนฺติ, ปจฺจนฺโต จ ๔- นาม ทุลฺลภโลโณ โหติ, ตโต อโลณํ ยาคุํ ลภิตฺวา เอกิสฺสาย สาลาย นิสีทิตฺวา ปิวนฺติ, อนฺตรนฺตเร มนุสฺสา โลณจุณฺณํ อาหริตฺวา เทนฺติ, เอกทิวสํ เอโก เวเทหิสิสฺส ปณฺเณ ปกฺขิปิตฺวา โลณจุณฺณํ อทาสิ, เวเทโห อิสิ ๕- คเหตฺวา อุปฑฺฒํ คนฺธาริสิสฺส สนฺติเก ฐเปตฺวา อุปฑฺฒํ อตฺตโน สนฺติเก ฐเปสิ, ตโต โถกํ ปริภุตฺตาวเสสํ ทิสฺวา "มา อิทํ นสฺสี"ติ ปณฺเณน เวเฐตฺวา ติณคหเน ฐเปสิ, ปุน เอกสฺมึ ทิวเส ยาคุปานกาเล สตึ กตฺวา โอโลเกนฺโต ตํ ทิสฺวา คนฺธาริสึ อุปสงฺกมิตฺวา "อิโต โถกํ คณฺหถ อาจริยา"ติ อาห. กุโต เต ลทฺธํ เวเทหิสีติ. ตสฺมึ ทิวเส ปริภุตฺตาวเสสํ มา นสฺสี"ติ มยา ฐปิตนฺติ. คนฺธาริสิ คเหตุํ น อิจฺฉติ, อโลณกํเยว ยาคุํ ปิวิตฺวา เวเทหํ อิสึ อโวจ:- @เชิงอรรถ: ม. อติทพฺพิโต ฉ.ม. ยสฺส สี. โพธิจริยกาเลปิ ม. โพธิจรณกาเลปิ @ ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. เวเทหิสิ. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๑.

"หิตฺวา คามสหสฺสานิ ปริปุณฺณานิ โสฬส โกฏฺฐาคารานิ ผีตานิ สนฺนิธึ ทานิ กุพฺพสี"ติ. ๑- เวเทหิสิ อโวจ "ตุเมฺห รชฺชํ ปหาย ปพฺพชิตา, อิทานิ กสฺมา โลณจุณฺณกมตฺตํ สนฺนิธิการณา ปพฺพชฺชาย อนุจฺฉวิกํ น กโรถา"ติ. กึ มยา กตํ เวเทหิสีติ. อถ นํ อาห:- "หิตฺวา คนฺธารวิสยํ ปหูตธนธาริยํ ปสาสนโต นิกฺขนฺโต อิธ ทานิ ปสาสสี"ติ. ๑- คนฺธาโร อาห:- "ธมฺมํ ภณามิ เวเทห อธมฺโม เม น รุจฺจติ ธมฺมํ เม ภณมานสฺส น ปาปมุปลิมฺปตี"ติ. ๑- เวเทโห อาห:- "เยน เกนจิ วณฺเณน ปโร ลภติ รุปฺปนํ มหตฺถิยํปิ เจ วาจํ น ตํ ภาเสยฺย ปณฺฑิโต"ติ. ๑- คนฺธาโร อาห:- "กามํ รุปฺปตุ วา มา วา ภุสํว วิกิรียตุ ธมฺมํ เม ภณมานสฺส น ปาปมุปลิมฺปตี"ติ. ๑- ตโต เวเทหิสิ ยสฺส สกาปิ พุทฺธิ นตฺถิ, อาจริยสนฺติเก วินยํ น สิกฺขติ, โส อนฺธมหึโส วิย วเน จรตีติ จินฺเตตฺวา อาห:- "โน เจ อสฺส สกา พุทฺธิ วินโย วา สุสิกฺขิโต วเน อนฺธมหึโสว จเรยฺย พหุโก ชโน. ๑- ยสฺมา จ ปนิเธกจฺเจ อาเจรมฺหิ สุสิกฺขิตา ตสฺมา วินีตวินยา ธีรา จรนฺติ สุสมาหิตา"ติ. ๒- @เชิงอรรถ: ขุ. ชา. ๒๗/๑๐๔๓-๔๘/๒๒๔ คนฺธารชาตก (สฺยา) @ ขุ. ชา. ๒๗/๑๐๔๙/๒๒๔ คนฺธารชาตก (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๒.

เอวญฺจ ปน วตฺวา เวเทหิสิ อชานิตฺวา มยา กตนฺติ คนฺธาริสึ ขมาเปสิ. เต อุโภปิ ตปํ จริตฺวา พฺรหฺมโลกํ อคมึสุ. เอวํ ตถาคตสฺส โพธิสตฺตกาเลปิ ทีฆรตฺตํ อาชีวฏฺฐมกสีลํ ปริสุทฺธํ อโหสิ. ญตฺตชฺฌาปนฺโน อยมายสฺมา ภิกฺขุ ยสปตฺโตติ อยมายสฺมา อมฺหากํ สตฺถา ภิกฺขุ ญตฺตํ ปญฺญาตภาวํ ปากฏภาวํ อชฺฌาปนฺโน นุ โข, สยญฺจ ปริวารสมฺปตฺตึ ปตฺโต นุ โข โนติ. เตน จสฺส ปญฺญาตชฺฌาปนฺนภาเวน จ ยสนิสฺสิตภาเวน จ กึ เอกจฺเจ อาทีนวา สนฺทิสฺสนฺติ อุทาหุ โนติ เอวํ สมนฺเนสนฺตูติ ทสฺเสติ. น ตาว ภิกฺขเวติ ภิกฺขเว ยาว ภิกฺขุ น ราชราชมหามตฺตาทีสุ อภิญฺญาตภาวํ วา ปริวารสมฺปตฺตึ วา อาปนฺโน โหติ, ตาว เอกจฺเจ มานาติมานาทโย อาทีนวา น สํวิชฺชนฺติ อุปสนฺตูปสนฺโต วิย ๑- โสตาปนฺโน วิย สกทาคามี วิย จ วิหรติ, อริโย นุ โข ปุถุชฺชโน นุ โขติปิ ญาตุํ น สกฺกา โหติ. ยโต จ โข ภิกฺขเวติ ยทา ปน อิเธกจฺโจ ภิกฺขุ ญาโต โหติ ปริวารสมฺปนฺโน วา, ตทา ติเณฺหน สิงฺเคน โคคณํ วิชฺฌนฺโต ทุฏฺฐโคโณ วิย มิคสงฺฆํ ๒- อภิมทฺทมาโน ทีปิ วิย จ อญฺเญ ภิกฺขู ตตฺถ ตตฺถ วิชฺฌนฺโต อคารโว อสภาควุตฺติ อคฺคปาเทน ภูมึ ผุสนฺโต วิย จรติ. เอกจฺโจ ปน กุลปุตฺโต ยถา ยถา ญาโต โหติ ยสสฺสี. ตถา ตถา ผลภารภริโต วิย สาลิ สุฏฺฐุตรํ โอนมติ, ราชราชมหามตฺตาทีสุ อุปสงฺกมนฺเตสุ อกิญฺจนภาวํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา สมณสญฺญํ อุปฏฺฐเปตฺวา ฉินฺนวิสาณอุสโภ วิย จณฺฑาลทารโก วิย จ โสรโต นิวาโต นีจจิตฺโต หุตฺวา ภิกฺขุสํฆสฺส เจว สเทวกสฺส จ โลกสฺส หิตาย สุขาย ปฏิปชฺชิ, ๓- เอวรูปํ ปฏิปตฺตึ สนฺธาย "นาสฺส อิเธกจฺเจ อาทีนวา"ติ อาห. ตถาคโต ปน อฏฺฐสุ โลกธมฺเมสุ ๔- ตาที, โส หิ ลาเภปิ ตาที, อลาเภปิ ตาที, ยเสปิ ตาที, อยเสปิ ตาที, นินฺทายปิ ตาที, ปสํสายปิ ตาที, สุเขปิ ตาที, ทุกฺเขปิ ตาที, ๕- ตสฺมา สพฺพากาเรเนว ๖- นาสฺส อิเธกจฺเจ อาทีนวา สํวิชฺชนฺติ. @เชิงอรรถ: สี. วิย-สทฺโท น ทิสฺสติ ม. มิคสงฺฆสฺส ฉ.ม. ปฏิปชฺชติ @ ม. ฐาเนสุ ขุ. มหา. ๒๙/๑๘๐/๑๓๘ (สฺยา) ฉ.ม. สพฺพากาเรน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๓.

อภยูปรโตติ อภโย หุตฺวา อุปรโต, อจฺจนฺตูปรโต สตตูปรโตติ อตฺโถ. น วา ภเยน อุปรโตติปิ อภยูปรโต. จตฺตาริ หิ ภยานิ กิเลสภยํ วฏฺฏภยํ ทุคฺคติภยํ อุปวาทภยนฺติ. ปุถุชฺชโน จตูหิปิ ภเยหิ ภายติ. เสกฺขา ตีหิ, เตสํ หิ ทุคฺคติภยํ ปหีนํ, อิติ สตฺต เสกฺขา ภยูปรตา, ขีณาสโว อภยูปรโต นาม, ตสฺส หิ เอกมฺปิ ภยํ นตฺถิ. กึ ปรวาทภยํ นตฺถีติ. นตฺถิ. ปรานุทฺทยํ ปน ปฏิจฺจ "มาทิสํ ขีณาสวํ ปฏิจฺจ สตฺตา มา นสฺสนฺตู"ติ อุปวาทํ รกฺขติ, มูลุปฺปลวาปิวิหารวาสี เถโร วิย. ๑- เถโร กิร มูลุปฺปลวาปิคามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. อถสฺส อุปฏฺฐากกุลทฺวารํ ปตฺตสฺส ปตฺตํ คเหตฺวา ถณฺฑิลปีฐกํ นิสฺสาย อาสนํ ปญฺญาเปสุํ. อมจฺจธีตาปิ ตํเยว ปีฐกํ นิสฺสาย ปรโต ภาเค นีจตรํ อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา นิสีทิ. เอโก เนวาสิโก ภิกฺขุ ปจฺฉา ปิณฺฑาย ปวิฏฺโฐ ทฺวาเร ฐตฺวาว โอโลเกนฺโต เถโร อมจฺจธีตรา สทฺธึ เอกมญฺเจ นิสินฺโนติ สลฺลกฺเขตฺวา "อยํ ปํสุกูลิโก วิหาเรว อุปสนฺตูปสนฺโต วิย วิหรติ, อนฺโตคาเม ปน อุปฏฺฐายิกาหิ สทฺธึ เอกมญฺเจ นิสีทตี"ติ จินฺเตตฺวา "กึ นุ โข มยา ทุทฺทิฏฺฐนฺ"ติ ปุนปฺปุนํ โอโลเกตฺวา ตถาสญฺญีว หุตฺวา ปกฺกามิ. เถโรปิ ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา วสนฏฺฐานํ ปวิสิตฺวา ทฺวารํ ปิธาย นิสีทิ. เนวาสิโกปิ กตภตฺตกิจฺโจ วิหารํ คนฺตฺวา "ตํ ปํสุกูลิกํ นิคฺคณฺหิตฺวา วิหารา นิกฺกฑฺฒิสฺสามี"ติ อสญฺญตนีหาเรน เถรสฺส วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ปริโภคฆฏโต อุฬุงฺเกน อุทกํ คเหตฺวา มหาสทฺทํ กโรนฺโต ปาเท โธวิ. เถโร "โก นุ โข อยํ อสญฺญตจาริโก"ติ อาวชฺเชนฺโต สพฺพํ ญตฺวา "อยํ มยิ มนํ ปโทเสตฺวา อปายูปโค มา อโหสี"ติ เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา กณฺณิกามณฺฑลสมีเป ปลฺลงฺเกน นิสีทิ. เนวาสิโก ทุฏฺฐากาเรน ฆฏิกํ อุกฺขิปิตฺวา ทฺวารํ วิวริตฺวา อนฺโต ปวิฏฺโฐ เถรํ อปสฺสนฺโต "เหฏฺฐามญฺจํ ปวิฏฺโฐ ภวิสฺสตี"ติ โอโลเกตฺวา ตตฺถปิ อปสฺสนฺโต นิกฺขมิตุํ อารภิ. เถโร อุกฺกาสิ. อิตโร อุทฺธํ โอโลเกนฺโต ทิสฺวา อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต เอวมาห "อาวุโส ปํสุกูลิก ปฏิรูปํ เต เอวํ อานุภาวสมฺปนฺนสฺส อุปฏฺฐายิกาย สทฺธึ เอกมญฺเจ นิสีทิตุนฺ"ติ. ภนฺเต ปพฺพชิตา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ยสตฺเถโร วิย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๔.

นาม มาตุคาเมน สทฺธึ น เอกมญฺเจ นิสีทนฺติ, ตุเมฺหหิ ปน ทุทฺทิฏฺฐํ เอตนฺติ. เอวํ ขีณาสวา ปรานุทฺทยาย อุปวาทํ รกฺขนฺติ. ขยา ราคสฺสาติ ราคสฺส ขเยเนว. วีตราคตฺตา กาเม น ปฏิเสวติ, น ปฏิสงฺขาย วาเรตฺวาติ. ตญฺเจติ เอวํ ตถาคตสฺส กิเลสปฺปหานํ ญตฺวา ตตฺถ ตตฺถ ฐิตนิสินฺนกาลาทีสุปิ จตุปริสมชฺเฌ อลงฺกตธมฺมาสเน นิสีทิตฺวาปิ อิติปิ สตฺถา วีตราโค วีตโทโส วีตโมโห วนฺตกิเลโส ปหีนมโล อพฺภา มุตฺตปุณฺณจนฺโท วิย สุปริสุทฺโธติ เอวํ ตถาคตสฺส กิเลสปฺปหาเน วณฺณํ กถยมานํ ตํ วีมํสกภิกฺขุํ ปเร เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ เจติ อตฺโถ. อาการาติ การณานิ. อนฺวยาติ อนุพุทฺธิโย. สํเฆ วา วิหรนฺโตติ อปฺเปกทา อปริจฺฉินฺนคณนสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มชฺเฌ วิหรนฺโต. เอโก วา วิหรนฺโตติ อิจฺฉามหํ ภิกฺขเว อฑฺฒมาสํ ปฏิสลฺลิตุํ ๑- เตมาสํ ปฏิสลฺลิตุนฺติ ๑- เอวํ ปฏิสลฺลาเน เจว ปาลิเลยฺยกวนสณฺเฑ จ เอกโก วิหรนฺโต. สุคตาติ สุฏฺฐุ คตา สุปฏิปนฺนา การณยุตฺตปฺปยุตฺตา, เอวรูปานิ หิ เอกจฺเจ ภิกฺขู อตฺถิ. ทุคฺคตาติ ทุฏฺฐุ คตา ทุปฺปฏิปนฺนา กายทฬฺหีพหุลา วิสฺสฏฺฐกมฺมฏฺฐานา, เอวรูปาปิ เอกจฺเจ อตฺถิ. คณมนุสาสนฺตีติ คณพนฺเธน พนฺธา คณารามา คณพหุลิกา หุตฺวา คณํ ปริหรนฺติ, เอวรูปาปิ เอกจฺเจ อตฺถิ, เตสํ ปฏิปกฺขภูตา คณโต นิสฺสฏา วิสํสฏฺฐา วิปฺปยุตฺตา วิหาริโนปิ ๒- อตฺถิ. อามิเสสุ สนฺทิสฺสนฺตีติ อามิสคิทฺธา อามิสจกฺขุกา จตุปจฺจยอามิสตฺถเมว อาหิณฺฑมานา อามิเสสุ สนฺทิสฺสมานกภิกฺขูปิ อตฺถิ, อามิเสน อนุปลิตฺตา จตูหิ ปจฺจเยหิ วิวฏมานสา ๓- อพฺภา มุตฺตจนฺทสทิสา หุตฺวา วิหรมานาปิ อตฺถิ. นายมายสฺมา ตํ เตน อวชานาตีติ อยมายสฺมา สตฺถา ตาย ตาย ปฏิปตฺติยา ตํ ตํ ปุคฺคลํ นาวชานาติ, อยํ สุปฏิปนฺโน ๔- การโก, อยํ คณโต นิสฺสโฏ วิสํสฏฺโฐ, อยํ อามิเสน อนุปลิตฺโต ปจฺจเยหิ วิวฏมานโส ๕- อพฺภา มุตฺตจนฺโท วิยาติ เอวมสฺส เคหสิตวเสน อุสฺสาทนาปิ นตฺถิ. อยํ ทุปฺปฏิปนฺโน อการโก @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปฏิสลฺลียิตุนฺติ ฉ.ม. วิปฺปมุตฺตวิหาริโนปิ ฉ.ม. วินิวตฺตมานสา @ ฉ.ม. ปฏิปนฺโน ฉ.ม. วินิวตฺตมานโส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๕.

กายทฬฺหิพหุโล วิสฺสฏฺฐกมฺมฏฺฐาโน, อยํ คณพนฺธนพนฺโธ, อยํ อามิสคิทฺโธ โลโล อามิสจกฺขุโกติ เอวมสฺส เคหสิตวเสน อปสาทนาปิ นตฺถีติ อตฺโถ. อิมินา กึ กถิตํ โหติ. ตถาคตสฺส สตฺเตสุ ตาทิภาโว กถิโต โหติ. อยํ หิ:- "วธกสฺส เทวทตฺตสฺส โจรสฺส องฺคุลิมาลิโน ธนปาเล ราหุเล จ สพฺเพสํ สมโก มุนิ ". ๑- [๔๘๙] ตตฺร ภิกฺขเวติ เตสุ ทฺวีสุ วีมํสเกสุ. โย จายํ ๒- "เก ปนายสฺมโต อาการา"ติ ปุจฺฉายํ อาคโต คณฺฐิวีมํสโก จ, โย "อภยูปรโต อยมายสฺมา"ติ อาคโต มูลวีมํสโก จ. เตสุ มูลวีมํสเกน ตถาคโตว อุตฺตรึ ปฏิปุจฺฉิตพฺโพ. โสปิ ๓- ปุพฺเพ ปรสฺเสว กถาย นิฏฺฐงฺคโต, ปโร จ นาม ชานิตฺวาปิ กเถยฺย อชานิตฺวาปิ, เอวมสฺส กถา ภูตาปิ โหติ อภูตาปิ, ตสฺมา ปรสฺเสว กถานิฏฺฐํ อคนฺตฺวา ตโต อุตฺตรึ ตถาคโตว ปฏิปุจฺฉิตพฺโพติ อตฺโถ. พฺยากรมาโนติ เอตฺถ ยสฺมา ตถาคตสฺส มิจฺฉาพฺยากรณํ นาม นตฺถิ, ตสฺมา สมฺมา มิจฺฉาติ อวตฺวา พฺยากรมาโนเตฺวว วุตฺตํ. เอตํ ปโถหมสฺมิ เอตํ โคจโรติ เอส มยฺหํ ปโถ เอส โคจโรติ อตฺโถ. "เอตาปาโถ"ติปิ ปาโฐ, ตสฺสตฺโถ มยฺหํ อาชีวฏฺฐมกสีลํ ปริสุทฺธํ, สฺวาหํ ตสฺส ปริสุทฺธภาเวน วีมํสกสฺส ภิกฺขุโน ญาณมุเข เอตาปาโถ, เอวํ อาปาถํ อาคจฺฉามีติ ๔- วุตฺตํ โหติ. โน จ เตน ตมฺมโยติ เตนปิ จาหํ ปริสุทฺเธน สีเลน น ตมฺมโย น สตโณฺห ปริสุทฺธสีลตฺตาว นิตฺตโณฺหหมสฺมีติ ทีเปติ. อุตฺตรุตฺตรึ ปณีตปณีตนฺติ อุตฺตรุตฺตริญฺเจว ปณีตปฺปณีตญฺจ ๕- กตฺวา เทเสติ. กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคนฺติ กณฺหญฺเจว สุกฺกญฺจ, ตญฺจ โข สปฺปฏิภาคํ สวิปกฺขํ กตฺวา กณฺหํ ปฏิพาหิตฺวา สุกฺกนฺติ สุกฺกํ ปฏิพาหิตฺวา กณฺหนฺติ เอวํ สปฺปฏิภาคํ กตฺวา กณฺหสุกฺกํ เทเสติ. กณฺหํ เทเสนฺโตปิ สอุสฺสาหํ สวิปากํ เทเสติ. สุกฺกํ เทเสนฺโตปิ สอุสฺสาหํ สวิปากํ เทเสติ. อภิญฺญาย อิเธกจฺจํ ธมฺมํ ธมฺเมสุ นิฏฺฐํ คจฺฉตีติ ตสฺมึ เทสิตธมฺเม เอกจฺจํ ปฏิเวธธมฺมํ อภิญฺญาย เตน @เชิงอรรถ: มิลินฺท. ๕/๓๙๖ รุกฺขงฺคปญฺห. อตฺถโต สมานํ (ปริวตฺติโปตฺถก) @ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. โส หิ ฉ.ม. คจฺฉามีติ @ ฉ.ม. ปณีตตรญฺจ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๖.

อภิญฺญาเตน ๑- ปฏิเวธธมฺเมน เทสนาธมฺเม นิฏฺฐํ คจฺฉติ. สตฺถริ ปสีทตีติ เอวํ ธมฺเม นิฏฺฐํ คนฺตฺวา ภิยฺโยโส มตฺตาย สมฺมาสมฺพุทฺโธ โส ภควาติ สตฺถริ ปสีทติ. เตน ปน ภควตา โย ธมฺโม อกฺขาโต, โสปิ สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม นิยฺยานิกตฺตา, ยฺวาสฺส ตํ ธมฺมํ ปฏิปนฺโน สํโฆ, โสปิ สุปฏิปนฺโน วงฺกาทิโทสวิรหิตํ ปฏิปทํ ปฏิปนฺนตฺตาติ เอวํ ธมฺเม สํเฆปิ ปสีทติ. ตญฺเจติ ตํ เอวํ ปสนฺนํ ตตฺถ ตตฺถ ติณฺณํ รตนานํ วณฺณํ กเถนฺตํ ภิกฺขุํ. [๔๙๐] อิเมหิ อากาเรหีติ อิเมหิ สตฺถุวีมํสนการเณหิ. อิเมหิ ปเทหีติ อิเมหิ อกฺขรสมฺปิณฺฑนปเทหิ. อิเมหิ พฺยญฺชเนหีติ อิเมหิ อิธ วุตฺเตหิ อกฺขเรหิ. สทฺธา นิวิฏฺฐาติ โอกปฺปนา ปติฏฺฐิตา. มูลชาตาติ โสตาปตฺติมคฺควเสน สญฺชาตมูลา. โสตาปตฺติมคฺโค หิ สทฺธาย มูลํ นาม. อาการวตีติ การณํ ปริเยสิตฺวา คหิตตฺตา สการณา. ๒- ทสฺสนมูลิกาติ โสตาปตฺติมคฺคมูลิกา. โส หิ ทสฺสนนฺติ วุจฺจติ. ทฬฺหาติ ถิรา. อสํหาริยาติ หริตุํ น สกฺกา. สมเณน วาติ สมิตปาปสมเณน วา. พฺราหฺมเณน วาติ พาหิตปาปพฺราหฺมเณน วา. เทเวน วาติ อุปปตฺติเทเวน วา. มาเรน วาติ วสวตฺติมาเรน วา, โสตาปนฺนสฺส หิ วสวตฺติมาเรนาปิ สทฺธา อสํหาริยา โหติ สูรมฺพฏฺฐสฺส วิย. ๓- โส กิร สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา โสตาปนฺโน หุตฺวา เคหํ อคมาสิ. ๔- อถ มาโร ทฺวตฺตึสวรลกฺขณปฺปฏิมณฺฑิตํ พุทฺธรูปํ มาเปตฺวา ตสฺส ฆรทฺวาเร ฐตฺวา "สตฺถา อาคโต"ติ สาสนํ ปหิณิ. สูโร จินฺเตสิ "อหํ อิทาเนว สตฺถุ สนฺติกา ธมฺมํ สุตฺวา อาคโต, กึ นุ โข ภวิสฺสตี"ติ อุปสงฺกมิตฺวา สตฺถุสญฺญาย วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิ. มาโร อาห "สูรมฺพฏฺฐ ยํ เต มยา รูปํ อนิจฺจํ ฯเปฯ วิญฺญาณํ อนิจฺจนฺติ กถิตํ, ทุกฺกถิตํ ๕- อนุปธาเรตฺวาว สหสา มยา เอวํ วุตฺตํ, ตสฺมา ตฺวํ รูปํ นิจฺจํ ฯเปฯ วิญฺญาณํ นิจฺจนฺติ คณฺหาหี"ติ. สูโร จินฺเตสิ "อฏฺฐานเมตํ, ยํ พุทฺธา อนุปธาเรตฺวา อปจฺจกฺขํ กตฺวา กิญฺจิ กเถยฺยุํ, อทฺธา อยํ มยฺหํ วิพาธนตฺถํ มาโร อาคโต"ติ. ตโต นํ ตฺวํ มาโรติ ๖- อาห. โส มุสาวาทํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ม. ปการวตี ม. สูรมุฏฺฐสฺส วิย @ ฉ.ม. อาคโต ฉ.ม. ตํ สี. นนุ ตฺวํ มาโรติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๗.

กาตุํ นาสกฺขิ, อาม มาโรสฺมีติ ปฏิชานิ. กสฺมา อาคโตสีติ วุตฺเต ตว สทฺธาจาลนตฺถนฺติ อาห. กณฺห ปาปิม ตฺวํ ตาว เอกโก ติฏฺฐ, ตาทิสานํ มารานํ สตํปิ สหสฺสํปิ มม สทฺธํ จาเลตุํ อสมตฺถํ, มคฺเคน อาคตสทฺธา นาม สิลาปฐวิยํ ปติฏฺฐิตสิเนรุ วิย อจลา โหติ, กึ ตฺวํ เอตฺถาติ อจฺฉรํ ปหริ. โส ฐาตุํ อสกฺโกนฺโต ตตฺเถวนฺตรธายิ. พฺรหฺมุนา วาติ พฺรหฺมกายิกาทีสุ อญฺญตรพฺรหฺมุนา วา. เกนจิ วา โลกสฺมินฺติ เอเต สมณาทโย ฐเปตฺวา อญฺเญนปิ เกนจิ วา โลกสฺมึ หริตุํ สกฺกา. ธมฺมสมนฺเนสนาติ สภาวสมนฺเนสนา. ธมฺมตาสุสมนฺนิฏฺโฐติ ธมฺมตาย สุสมนฺนิฏฺโฐ, สภาเวเนว สุฏฺฐุ สมนฺเนสิโต โหตีติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย วีมํสกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๒๘๖-๒๙๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=8&A=7327&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=7327&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=535              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=9904              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=11655              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=11655              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]