บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๗. กุกฺกุรวติกสุตฺตวณฺณนา [๗๘] เอวมฺเม สุตนฺติ กุกฺกุรวติกสุตฺตํ. ตตฺถ โกลิเยสูติ เอวํนามเก ชนปเท. โส หิ เอโกปิ โกลิยนคเร ปติฏฺฐิตานํ โกลิยานํ ราชกุมารานํ นิวาสนฏฺฐานตฺตา เอวํ วุจฺจติ. ตสฺมึ โกลิเยสุ ชนปเท. หลิทฺทวสนนฺติ ตสฺส กิร นิคมสฺส มาปิตกาเล ปีตกวตฺถนิวตฺถา มนุสฺสา นกฺขตฺตํ กีฬึสุ. เต นกฺขตฺตกีฬาวสาเน นิคมสฺส นามํ อาโรเปนฺตา หลิทฺทวสนนฺติ นามํ อกํสุ. ตํ โคจรคามํ กตฺวา วิหรตีติ อตฺโถ. วิหาโร ปเนตฺถ กิญฺจาปิ น นิยามิโต, ตถาปิ พุทฺธานํ อนุจฺฉวิเก เสนาสเนเยว วิหาสีติ เวทิตพฺโพ. โควติโกติ สมาทินฺนโควตฺโต, สีเส สิงฺคานิ ฐเปตฺวา นงฺคุฏฺฐํ พนฺธิตฺวา คาวีหิ สทฺธึ ติณานิ ขาทนฺโต วิย จรติ. อเจโลติ นคฺโค นิจฺเจโล. ๓- เสนิโยติ ตสฺส นามํ. กุกฺกุรวติโกติ สมาทินฺนกุกฺกุรวตฺโต, สพฺพํ สุนขกิริยํ กโรติ. อุโภเปเต สหปํสุกีฬิกา สหายกา. กุกฺกุโรว ปลิกุณฺฐิตฺวาติ ๔- สุนโข นาม สามิกสฺส สนฺติเก นิสีทนฺโต ทฺวีหิ ปาเทหิ ภูมิยํ ๕- วิลิขิตฺวา กุกฺกุรกุชฺชิตํ กุชฺชนฺโต ๕- นิสีทติ. อยมฺปิ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นีหริตฺวา ๒ ฉ.ม. อคมํสุ ๓ ม. นิโจโฬ @๔ ฉ.ม. ปลิกุชฺชิตฺวา ๕-๕ ฉ.ม. วิเลขิตฺวา กุกฺกุรกูชิตํ กูชนฺโต "กุกฺกุรกิริยํ กริสฺสามี"ติ ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิตฺวา ทฺวีหิ หตฺเถหิ ภูมึ ๑- วิเลขิตฺวา สีสํ วิธุนนฺโต ภุภูติ ๒- กตฺวา หตฺถปาเท สมฺมิญฺชิตฺวา สุนโข วิย นิสีทิ. ฉมานิกฺขิตฺตนฺติ ภูมิยํ ฐปิตํ. สมตฺตํ สมาทินฺนนฺติ ปริปุณฺณํ กตฺวา คหิตํ. กา คตีติ กา นิปฺผตฺติ. โก อภิสมฺปราโยติ อภิสมฺปรายมฺหิ กตฺถ นิพฺพตฺติ. อลนฺติ ตสฺส อปฺปิยํ ๓- ภวิสฺสตีติ ยาวตติยํ ปฏิพาหติ. กุกฺกุรวตนฺติ กุกฺกุรวตฺตสมาทานํ. [๗๙] ภาเวตีติ วฑฺเฒติ. ปริปุณฺณนฺติ อนูนํ. อพฺโพกิณฺณนฺติ นิรนฺตรํ. กุกฺกุรสีลนฺติ กุกฺกุราจารํ. กุกฺกุรจิตฺตนฺติ "อชฺช ปฏฺฐาย กุกฺกุเรหิ กาตพฺพํ กริสฺสามี"ติ เอวํ อุปฺปนฺนจิตฺตํ. กุกฺกุรากปฺปนฺติ กุกฺกุรานํ คมนากาโร อตฺถิ, ติฏฺฐนากาโร อตฺถิ, นิสีทนากาโร อตฺถิ, สยนากาโร อตฺถิ, อุจฺจารปสฺสาวกรณากาโร อตฺถิ, อญฺเญ กุกฺกุเร ทิสฺวา ทนฺเต วิวริตฺวา คมนากาโร อตฺถิ, อยํ กุกฺกุรากปฺโป นาม, ตํ ภาเวตีติ อตฺโถ. อิมินาหํ สีเลนาติอาทีสุ อหํ อิมินา อาจาเรน วา วตฺตสมาทาเนน วา ทุกฺกรตปจรเณน วา เมถุนวิรติพฺรหฺมจริเยน วาติ อตฺโถ. เทโวติ สกฺกสุยามาทีนํ ๔- อญฺญตโร. เทวญฺญตโรติ เตสํ ทุติยตติยฏฺฐานาทีสุ อญฺญตรเทโว. มิจฺฉาทิฏฺฐีติ อเทวโลกคามิมคฺคเมว เทวโลกคามิมคฺโคติ คเหตฺวา อุปฺปนฺนตาย สา อสฺส มิจฺฉาทิฏฺฐิ นาม โหติ. อญฺญตรํ คตึ วทามีติ ตสฺส หิ นิรยโต วา ติรจฺฉานโยนิโต วา อญฺญา คติ นตฺถิ, ตสฺมา เอวมาห. สมฺปชฺชมานนฺติ ทิฏฺฐิยา อสมฺมิสฺสํ หุตฺวา นิปชฺชมานํ. นาหํ ภนฺเต เอตํ โรทามิ, ยํ มํ ภควา เอวมาหาติ ยํ มํ ภนฺเต ภควา เอวมาห, อหํ เอตํ ภควโต พฺยากรณํ น โรทามิ น ปริเทวามิ, น อนุตฺถุนามีติ อตฺโถ. เอวํ สกมฺมกวเสเนตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ, น อสฺสุมุญฺจนมตฺเตน. "มตํ วา อมฺม โรทนฺติ โย วา ชีวํ น ทิสฺสติ ชีวนฺตํ อมฺม ปสฺสนฺตี กสฺมา มํ อมฺม โรทสี"ติ ๕- @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ภูมิยํ ๒ ฉ.ม. ภู ภูติ ๓ ม. อสทฺธิยํ @๔ ฉ.ม. สกฺกสุยามาทีสุ ๕ สํ. ส. ๑๕/๒๓๙/๒๕๑ สานุสุตฺต อยญฺเจตฺถ ปโยโค. อปิจ เม อิทํ ภนฺเตติ อปิจ โข ปน ๑- เม อิทํ ภนฺเต กุกฺกุรวตฺตํ ทีฆรตฺตํ สมาทินฺนํ, ตสฺมึ สมฺปชฺชนฺเตปิ วุฑฺฒิ นตฺถิ, วิปชฺชนฺเตปิ. อิติ "เอตฺตกํ กาลํ มยา กตํ กมฺมํ โมฆํ ชาตนฺ"ติ อตฺตโน วิปตฺตึ ปจฺจเวกฺขมาโน โรทามิ ภนฺเตติ. [๘๐] โควตนฺติอาทีนิ กุกฺกุรวตฺตาทีสุ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานิ. ควากปฺปนฺติ โคอากปฺปํ. เสสํ กุกฺกุรากปฺเป วุตฺตสทิสเมว. ยถา ปน ตตฺถ อญฺเญ กุกฺกุเร ทิสฺวา ทนฺเต วิวริตฺวา คมนากาโร, เอวมิธ อญฺเญ คาโว ทิสฺวา กณฺเณ อุกฺขิปิตฺวา คมนากาโร เวทิตพฺโพ. เสสํ ตาทิสเมว. [๘๑] จตฺตาริมานิ ปุณฺณ กมฺมานีติ กสฺมา อิมํ ธมฺมเทสนํ ๒- อารภิ? อยํ หิ เทสนา เอกจฺจกมฺมกิริยวเสน อาคตา, อิมสฺมึ จ กมฺมจตุกฺเก กถิเต อิเมสํ กิริยา ปากฏา ภวิสฺสตีติ อิมํ เทสนํ อารภิ. อปิจ อิมํ กมฺมจตุกฺกเมว เทสิยมานํ อิเม สญฺชานิสฺสนฺติ, ตโต เอโก สรณํ คมิสฺสติ, เอโก ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสตีติ อยเมว เอเตสํ สปฺปายาติ ญตฺวาปิ อิมํ เทสนํ อารภิ. ตตฺถ กณฺหนฺติ กาฬกํ ทสอกุสลกมฺมปถกมฺมํ. กณฺหวิปากนฺติ อปาเย นิพฺพตฺตนโต กาฬกวิปากํ. สุกฺกนฺติ ปณฺฑรํ ทสกุสลกมฺมปถกมฺมํ. สุกฺกวิปากนฺติ สคฺเค นิพฺพตฺตนโต ปณฺฑรวิปากํ. กณฺหสุกฺกนฺติ มิสฺสกกมฺมํ. ๓- กณฺหสุกฺกวิปากนฺต สุขทุกฺขวิปากํ. มิสฺสกกมฺมํ หิ กตฺวา อกุสเลน ติรจฺฉานโยนิยํ มงฺคลหตฺถิฏฐานาทีสุ อุปฺปนฺโน กุสเลน ปวตฺเต สุขํ เวทิยติ. กุสเลน ราชกุเลปิ นิพฺพตฺโต อกุสเลน ปวตฺเต ทุกฺขํ เวทิยติ. อกณฺหํ อสุกฺกนฺติ กมฺมกฺขยกรํ จตุมคฺคเจตนากมฺมํ อธิปฺเปตํ. ตญฺหิ ยทิ กณฺหํ ภเวยฺย, กณฺหวิปากํ ทเทยฺย. ยทิ สุกฺกํ ภเวยฺย, สุกฺกํ วิปากํ ทเทยฺย. อุภยวิปากสฺส ปน อทานโต อกณฺหาสุกฺกวิปากตฺตา "อกณฺหํ อสุกฺกนฺ"ติ วุตฺตํ. อยํ ตาว อุทฺเทเส อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. เทสนํ ๓ ฉ.ม. โวมิสฺสกกมฺมํ นิทฺเทเส ปน สพฺยาปชฺฌนฺติ สทุกฺขํ. กายทฺวาราทีสุ กายทฺวาเร คหณาทิวเสน โจปนปฺปตฺตา ทฺวาทส อกุสลเจตนา สพฺยาปชฺฌกายสงฺขาโร นาม. วจีทฺวาเร หนุสญฺโจปนวเสน วจีเภทปฺปวตฺติกา ตาเยว ทฺวาทส วจีสงฺขาโร นาม. อุภยโจปนํ อปฺปตฺตา รโห จินฺเตนฺตสฺส มโนทฺวาเร ปวตฺตา มโนสงฺขาโร นาม. อิติ ตีสุปิ ทฺวาเรสุ กายทุจฺจริตาทิเภทา อกุสลเจตนาว สงฺขาราติ เวทิตพฺพา. อิมสฺมึ หิ สุตฺเต เจตนา ธุรํ. อุปาลิสุตฺเต กมฺมํ. อภิสงฺขริตฺวาติ สงฺกฑฺฒิตฺวา, ปิณฺฑํ กตฺวาติ อตฺโถ. สพฺยาปชฺฌํ โลกนฺติ สทุกฺขํ โลกํ อุปปชฺชติ สพฺยาปชฺฌา ผสฺสา ผุสนฺตีติ สทุกฺขวิปากผสฺสา ผุสนฺติ. เอกนฺตทุกฺขนฺติ นิรนฺตรทุกฺขํ. ภูตาต เหตฺวตฺเถ นิสฺสกฺกวจนํ, ภูตกมฺมโต ภูตสฺส สตฺตสฺส อุปปตฺติ โหติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- ยถาภูตํ กมฺมํ สตฺตา กโรนฺติ, ยถาภูเตน กมฺเมน กมฺมสภาควเสน เตสํ อุปปตฺติ โหติ. เตเนวาห "ยํ กโรติ เตน อุปปชฺชตี"ติ. เอตฺถ จ เตนาติ กมฺเมน วิย วุตฺตา, อุปปตฺติ จ นาม วิปาเกน โหติ. ยสฺมา ปน วิปากสฺส กมฺมํ เหตุ, ตสฺมา เตน มูลเหตุภูเตน กมฺเมน นิพฺพตฺตตีติ อยเมตฺถ อตฺโถ. ผสฺสา ผุสนฺตีติ เยน กมฺมวิปาเกน นิพฺพตฺตา, ตํกมฺมวิปากผสฺสา ผุสนฺติ. กมฺมทายาทาติ กมฺมทายชฺชา ๑- กมฺมเมว เนสํ ทายชฺชํ สนฺตกนฺติ ๒- วทามิ. อพฺยาปชฺฌนฺติ นิทฺทุกฺขํ. อิมสฺมึ วาเร กายทฺวาเร ปวตฺตา อฏฺฐกามาวจรกุสลเจตนา กายสงฺขาโร นาม. ตาเยว วจีทฺวาเร ปวตฺตา วจีสงฺขาโร นาม. มโนทฺวาเร ปวตฺตา ตาเยว อฏฺฐ ติสฺโส จ เหฏฺฐิมชฺฌานเจตนา อพฺยาปชฺฌมโนสงฺขาโร ๓- นาม. ฌานเจตนา ตาว โหตุ, กามาวจรา กินฺติ อพฺยาปชฺฌมโนสงฺขารา นาม ชาตาติ. กสิณสชฺชนกาเล ๔- จ กสิณาเสวนกาเล จ ลพฺภนฺติ. กามาวจรเจตนา ปฐมชฺฌานเจตนาย ฆฏิตา, จตุตฺถชฺฌานเจตนา ตติยชฺฌานเจตนาย ฆฏิตา. อิติ ตีสุปิ ทฺวาเรสุ กายสุจริตาทิเภทา กุสลเจตนาว สงฺขาราติ เวทิตพฺพา. ตติยวาโร อุภยมิสฺสกวเสน เวทิตพฺโพ. @เชิงอรรถ: ๑ ม. กมฺมทายชฺชํ ๒ สี. ทายชฺชภณฺฑกนฺติ @๓ ฉ.ม. อพฺยาพชฺฌมโนสงฺขาโร ๔ ก. กสิณสมาปชฺชนกาเล เสยฺยถาปิ มนุสฺสาติอาทีสุ มนุสฺสานํ ตาว กาเลน สุขํ กาเลน ทุกฺขํ ปากฏเมว, เทเวสุ ปน ภุมฺมเทวตานํ, วินิปาติเกสุ เวมานิกเปตานํ กาเลน สุขํ กาเลน ทุกฺขํ โหตีติ เวทิตพฺพํ. หตฺถิอาทีสุ ติรจฺฉาเนสุปิ ลพฺภติเยว. ตตฺราติ เตสุ ตีสุ กมฺเมสุ. ตสฺส ปหานาย ยา เจตนาติ ตสฺส ปหานตฺถาย มคฺคเจตนา. กมฺมํ ปตฺวาว มคฺคเจตนาย อญฺโญ ปณฺฑรตโร ธมฺโม นาม นตฺถิ. อิทํ ปน กมฺมจตุกฺกํ ปตฺวา ทฺวาทสอกุสลเจตนา กณฺหา นาม, เตภูมิกกุสลเจตนา สุกฺกา นาม, มคฺคเจตนา อกณฺหา อสุกฺกาติ อาคตา. [๘๒] ลเภยฺยาหํ ภนฺเตติ อิทํ โส "จิรํ วต เม อนิยฺยานิกปกฺเข โยเชตฺวา อตฺตกิลมโถ, ๑- `สุกฺขนทีตีเร นฺหายิสฺสามี'ติ สมฺปริวตฺตนฺเตน วิย ถุเส โกฏฺเฏนฺเตน วิย จ น โกจิ อตฺโถ นิปฺผาทิโต, หนฺทาหํ อตฺตานํ โยเค โยเชมี"ติ จินฺเตตฺวา อาห. อถ ภควา โย โส ขนฺธเก ๒- ติตฺถิยปริวาโส ปญฺญตฺโต, ยํ อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ สามเณรภูมิยํ ฐิโต "อหํ ภนฺเต อิตฺถนฺนาโม อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อากงฺขามิ อุปสมฺปทํ, สฺวาหํ ภนฺเต สํฆํ จตฺตาโร มาเส ปริวาสํ ยาจามี"ติอาทินา ๓- นเยน สมาทิยิตฺวา ปริวสติ, ตํ สนฺธาย "โย โข เสนิย อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ"ติอาทิมาห. ตตฺถ ปพฺพชฺชนฺติ วจนสิลิฏฺฐตาวเสเนว วุตฺตํ. อปริวสิตฺวาเยว หิ ปพฺพชฺชํ ลภติ. อุปสมฺปทตฺถิเกน ปน อติกาเลน ๔- คามปฺปเวสนาทีนิ อฏฺฐวตฺตานิ ปูเรนฺเตน ปริวสิตพฺพํ. อารทฺธจิตฺตาติ อฏฺฐวตฺตปูรเณน ตุฏฺฐจิตฺตา. อยเมตฺถ สงฺเขโป. วิตฺถารโต ปเนส ติตฺถิยปริวาโส สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺฐกถาย ปพฺพชฺชาขนฺธกวณฺณนายํ วุตฺตนเยน เวทิตพฺโพ. อปิจ เมตฺถาติ อปิจ เม เอตฺถ. ปุคฺคลเวมตฺตตา วิทิตาติ ปุคฺคลนานตฺตํ วิทิตํ. อยํ ปุคฺคโล ปริวาสารโห, อยํ น ปริวาสารโหติ อิทํ มยฺหํ ปากฏนฺติ ทสฺเสติ. ตโต เสนิโย จินฺเตสิ "อโห อจฺฉริยํ พุทฺธสาสนํ, ยตฺถ เอวํ ฆํสิตฺวา โกฏฺเฏตฺวา ยุตฺตเมว คณฺหนฺติ, อยุตฺตํ ฉฑฺเฑนฺตี"ติ. ตโต สุฏฺฐุตรํ ปพฺพชฺชาย @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อตฺตา กิลมิโต ๒ ฉ.ม. โย เนน ขนฺธเก @๓ วินย. มหา. ๔/๘๖/๑๐๒ มหาขนฺธก ๔ ฉ.ม. นาติกาเลน สญฺชาตุสฺสาโห สเจ ภนฺเตติอาทิมาห. อถ ภควา ตสฺส ติพฺพฉนฺทํ วิทิตฺวา น เสนิโย ปริวาสํ อรหตีติ อญฺญตรํ ภิกฺขุํ อามนฺเตสิ "คจฺฉ ตฺวํ ภิกฺขุ เสนิยํ นฺหาเปตฺวา ปพฺพาเชตฺวา อาเนหี"ติ. โส ตถา กตฺวา ตํ ปพฺพาเชตฺวา ภควโต สนฺติกํ อานยิ. ภควา คเณ นิสีทิตฺวา อุปสมฺปาเทสีติ. ๑- เตน วุตฺตํ "อลตฺถ โข อเจโล เสนิโย กุกฺกุรวติโก ๒- ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ อลตฺถ อุปสมฺปทนฺ"ติ. อจิรูปสมฺปนฺโนติ อุปสมฺปนฺโน หุตฺวา นจิรเมว. วูปกฏฺโฐติ วตฺถุกามกิเลสกาเมหิ กาเยน จ จิตฺเตน จ วูปกฏฺโฐ. อปฺปมตฺโตติ กมฺมฏฺฐาเน สตึ อวิชหนฺโต. อาตาปีติ กายิกเจตสิกสงฺขาเตน วิริยาตาเปน อาตาปี, ปหิตตฺโตติ กาเย จ ชีวิเต จ อนเปกฺขตาย เปสิตตฺโต วิสฺสฏฺฐอตฺตภาโว. ยสฺสตฺถายาติ ยสฺส อตฺถาย. กุลปุตฺตาติ อาจารกุลปุตฺตา. สมฺมเทวาติ เหตุนาว การเณเนว. ตทนุตฺตรนฺติ ตํ อนุตฺตรํ. พฺรหฺมจริยปริโยสานนฺติ มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส ปริโยสานภูตํ อรหตฺตผลํ. ตสฺส หิ อตฺถาย กุลปุตฺตา ปพฺพชนฺติ. ทิฏฺเฐว ธมฺเมติ อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว. สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวาติ อตฺตนาเยว ปญฺญาย ปจฺจกฺขํ กตฺวา, อปรปฺปจฺจยํ ญตฺวาติ อตฺโถ. อุปสมฺปชฺช วิหาสีติ ปาปุณิตฺวา สมฺปาเทตฺวา วิหาสิ. เอวํ วิหรนฺโตว ขีณา ชาติ ฯเปฯ อพฺภญฺญาสิ. เอวมสฺส ปจฺจเวกฺขณภูมึ ทสฺเสตฺวา อรหตฺตนิกูเฏเนว เทสนํ นิฏฺฐาเปตุํ "อญฺญตโร โข ปนายสฺมา เสนิโย อรหตํ อโหสี"ติ วุตฺตํ. ตตฺถ อญฺญตโรติ เอโก. อรหตนฺติ อรหนฺตานํ. ภควโต สาวกานํ อรหนฺตานํ อพฺภนฺตโร อโหสีติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย กุกฺกุรวติกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. สตฺตมํ. ----------- @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุปสมฺปาเทสิ ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๗๕-๘๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=9&A=1891&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=1891&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=84 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=1478 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=1618 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=1618 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_13
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]