อรรถกถาเล่มที่ ๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๓)

                       ๘. สมณมุณฺฑิกสุตฺตวณฺณนา
      [๒๖๐] เอวมฺเม สุตนฺติ สมณมุณฺฑิกสุตฺตํ. ตตฺถ อุคฺคาหมาโนติ ตสฺส
ปริพฺพาชกสฺส นามํ. สุมโนติ ปกตินามํ. กิญฺจิ กิญฺจิ ปน อุคฺคหิตุํ อุคฺคาเหตุํ
สมตฺถตาย อุคฺคาหมาโนติ นํ สญฺชานนฺติ. สมยมฺปวทนฺติ. เอตฺถาติ สมยปฺปวาทกํ.
ตสฺมึ กิร าเน จงฺกีตารุกฺขโปกฺขรสาติปฺปภูตโย พฺราหฺมณา นิคณฺเจลก-
ปริพฺพาชกาทโย จ ปพฺพชิตา สนฺนิปติตา ๑- อตฺตโน อตฺตโน สมยํ ปวทนฺติ กเถนฺติ
ทีเปนฺติ, ตสฺมา โส อาราโม สมยปฺปวาทโกติ วุจฺจติ. เสฺวว ตินฺทุกาจีรสงฺขาตาย
ติมฺพรูสกรุกฺขปนฺติยา ปริกฺขิตฺตตฺตา ตินฺทุกาจีรํ. ยสฺมา ปเนตฺถ ปมํ เอกา
สาลา อโหสิ, ปจฺฉา มหาปุญฺ โปฏฺปาทปริพฺพาชกํ นิสฺสาย พหู สาลา
กตา, ตสฺมา ตเมว เอกํ สาลํ อุปาทาย ลทฺธนามวเสน เอกสาลโกติ วุจฺจติ.
มลฺลิกาย ปน ปสฺเสนทิรญฺโ เทวิยา อุยฺยานภูโต โส ปุปฺผผลสญฺฉนฺโน
อาราโมติ กตฺวา มลฺลิกาย อาราโมติ สงฺขํ คโต. ตสฺมึ สมยปฺปวาทเก
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สนฺนิปติตฺวา
ตินฺทุกาจีเร เอกสาลเก มลฺลิกาย อาราเม. ปฏิวสตีติ วาสผาสุกาย วสติ. ทิวา
ทิวสฺสาติ ทิวสสฺส ทิวา นาม มชฺฌนฺตาติกฺกโม, ตสฺมึ ทิวสสฺสปิ ทิวาภูเต
อติกฺกนฺตมตฺเต มชฺฌนฺติเก นิกฺขมีติ อตฺโถ. ปฏิสลฺลีโนติ ตโต ตโต รูปาทิโคจรโต
จิตฺตํ ปฏิสํหริตฺวา สลฺลีโน, ๑- ฌานรติเสวนวเสน เอกีภาวงฺคโต.
มโนภาวนียานนฺติ มนวฑฺฒกานํเยว, ๒- อาวชฺชโต มนสิกโรโต จิตฺตํ วินีวรณํ
โหติ อุนฺนมติ วฑฺฒติ. ยาวตาติ ยตฺตกา. อยํ เตสํ อญฺตโรติ อยนฺเตสํ
อพฺภนฺตโร เอโก สาวโก. อปฺเปว นามาติ ตสฺส อุปสงฺกมนํ ปตฺถยมาโน อาห.
ปตฺถนาการณํ ปน สนฺทกสุตฺเต วุตฺตเมว.
      [๒๖๑] เอตทโวจาติ ทนฺธปญฺโ อยํ คหปติ, ธมฺมกถาย นํ สงฺคณฺหิตฺวา
อตฺตโน สาวกํ กริสฺสามีติ มญฺมาโน เอตํ "จตูหิ โข"ติอาทิวจนํ อโวจ.
ตตฺถ ปญฺเปมีติ ทสฺเสมิ เปมิ สมฺปนฺนกุสลนฺติ ปริปุณฺณกุสลํ. ปรมกุสลนฺติ
อุตฺตมกุสลํ. อโยชฺฌนฺติ วาทยุทฺเธน ยุชฺฌิตฺวา จาเลตุํ อสกฺกุเณยฺยํ อจลํ
นิกฺกมฺปํ ถิรํ. น กโรตีติ อกรณมตฺตเมว วทติ, เอตฺถ ปน สํวรปฺปหานํ วา
ปฏิเสวนปฺปหานํ วา น วทติ. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย.
      เนว อภินนฺทีติ ติตฺถิยา นาม ชานิตฺวาปิ อชานิตฺวาปิ ยํ วา ตํ วา
วทนฺตีติ มญฺมาโน นาภินนฺทิ. นปฺปฏิกฺโกสีติ สาสนสฺส อนุโลมํ วิย ปสนฺนาการํ
วิย วทตีติ มญฺมาโน น ปฏิเสเธติ.
      [๒๖๒] ยถา อุคฺคาหมานสฺสาติ ยถา ตสฺส วจนํ, เอวํ สนฺเต
อุตฺตานเสยฺยโก กุมาโร อโยชฺฌสมโณ ถิรสมโณ ภวิสฺสติ, มยํ ปน เอวํ น
วทามาติ ทีเปติ. กาโยติปิ น โหตีติ สกกาโย ๓- ปรกาโยติปิ วิเสสาณํ น
โหติ. อญฺตฺร ผนฺทิตมตฺตาติ ปจฺจตฺถรเณ วลฺลิสมฺผสฺเสน วา มงฺคุณทฏฺเน ๔-
วา กายผนฺทนมตฺตํ นาม โหติ. ตํ เปตฺวา อญฺเน ๕- กาเยน กรณกมฺมํ
นาม นตฺถิ. ตํปิ จ กิเลสสหคตจิตฺเตเนว โหติ. วาจาติปิ น โหตีติ มิจฺฉาวาจา
สมฺมาวาจาติปิ นานตฺตํ น โหติ. โรทิตมตฺตาติ ชิฆจฺฉาปิปาสาปเรตสฺส ปน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ลีโน                 ๒ ม. มนวฑฺฒนกานํ, เย จ, ฉ. มนวฑฺฒนกานํ, เย
@๓ สี. สกฺกาโยติปิ              ๔ ฉ.ม. มงฺคุลทฏฺเน       ๕ ฉ.ม. อญฺ
โรทิตมตฺตํ โหติ. ตํปิ กิเลสสหคตจิตฺเตเนว. สงฺกปฺโปติ มิจฺฉาสงฺกปฺโป
สมฺมาสงฺกปฺโปติปิ นานตฺตํ น โหติ. วิกูชิตมตฺตาติ วิกูชิตมตฺตํ. โรทนหสิตมตฺตํ
โหติ. ทหรกุมารกานํ หิ จิตฺตํ อตีตารมฺมณํ ปวตฺตติ, นิรยโต อาคตา นิรยทุกฺขํ
สริตฺวา โรทนฺติ, เทวโลกโต อาคตา ๑- เทวโลกสิรึ สริตฺวา ๑- หสนฺติ, ตํปิ
กิเลสสหคตจิตฺเตเนว โหติ. อาชีโวติ มิจฺฉาชีโว สมฺมาชีโวติปิ นานตฺตํ น
โหติ. อญฺตฺร มาตุถญฺาติ ถญฺโจรทารกา นาม โหนฺติ, มาตริ ขีรํ ปายนฺติยา
อปิวิตฺวา อญฺาวิหิตกาเล ปิฏฺิปสฺเสน อาคนฺตฺวา ถญฺ ปิวนฺติ. เอตฺตกํ
มุญฺจิตฺวา อญฺโ มิจฺฉาชีโว นตฺถิ. อยํปิ กิเลสสหคตจิตฺเตเนว โหตีติ ทีเปติ.
      [๒๖๓] เอวํ ปริพฺพาชกวาทํ ปฏิกฺขิปิตฺวา อิทานิ สยํ เสกฺขภูมิยํ
มาติกํ เปนฺโต จตูหิ โข อหนฺติอาทิมาห. ตตฺถ สมธิคยฺห ติฏฺตีติ วิเสเสตฺวา
ติฏฺติ. น กาเยน ปาปกํ กมฺมนฺติอาทีสุ น เกวลํ อกรณมตฺตเมว, ภควา
ปน เอตฺถ สํวรปฺปหานปฏิสงฺขา ๓- ปญฺเปติ. ตํ สนฺธาเยวมาห. เน เจว
สมฺปนฺนกุสลนฺติอาทิ ปน ขีณาสวํ สนฺธาย วุตฺตํ.
      อิทานิ อเสกฺขภูมิยํ มาติกํ เปนฺโต ทสหิ โข อหนฺติอาทิมาห. ตตฺถ
ตีณิ ปทานิ นิสฺสาย เทฺว ปมจตุกฺกา ปิตา, เอกํ ปทํ นิสฺสาย เทฺว
ปจฺฉิมจตุกฺกา. อยํ เสกฺขภูมิยํ มาติกา.
      [๒๖๔] อิทานิ ตํ วิภชนฺโต กตเม จ ถปติ อกุสลสีลาติอาทิมาห.
ตตฺถ สราคนฺติ อฏฺวิธํ โลภสหคตจิตฺตํ. สโทสนฺติ ปฏิฆสมฺปยุตฺตจิตฺตทฺวยํ.
สโมหนฺติ วิจิกิจฺฉุทฺธจฺจสหคตจิตฺตทฺวยํปิ วฏฺฏติ สพฺพากุสลจิตฺตานิปิ. โมโห
สพฺพากุสเลสุ ๔- อุปฺปชฺชตีติ หิ วุตฺตํ. อิโตสมุฏฺานาติ อิโต สราคาทิจิตฺตโต
สมุฏฺานํ อุปฺปตฺติ เอเตสนฺติ อิโตสมุฏฺานา.
      กุหินฺติ กตรํ านํ ปาปุณิตฺวา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ. เอตฺเถเตติ
โสตาปตฺติผเล ภุมฺมํ. ปาติโมกฺขสํวรสีลํ หิ โสตาปตฺติผเล ปริปุณฺณํ โหติ, ตํ
านํ ปตฺวา อกุสลสีลํ อเสสํ นิรุชฺฌติ. อกุสลสีลนฺติ จ ทุสฺสีลสฺเสตํ อธิวจนนฺติ
เวทิตพฺพํ.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อิเม ปาา น ทิสฺสนฺติ                ๒ ฉ.ม. ทสฺเสติ
@๓ ม. สํวรปหานปฏิสงฺขํ                        ๔ ฉ.ม. สพฺพากุสเล
      อกุสลานํ สีลานํ นิโรธาย ปฏิปนฺโนติ เอตฺถ ยาว โสตาปตฺติมคฺคา
นิโรธาย ปฏิปนฺโน นาม โหติ, ผลปฺปตฺเต ปน เต นิโรธิตา นาม โหนฺติ.
      [๒๖๕] วีตราคนฺติอาทีหิ อฏฺวิธํ กามาวจรกุสลจิตฺตเมว วุตฺตํ. เอเตน
หิ กุสลสีลํ สมุฏฺาติ.
      สีลวา โหตีติ สีลสมฺปนฺโน โหติ คุณสมฺปนฺโน จ. โน จ สีลมโยติ
อลเมตฺตาวตา, นตฺถิ อิโต กิญฺจิ อุตฺตริกรณียนฺติ เอวํ สีลมโย น โหติ. ยตฺถสฺส
เตติ อรหตฺตผเล ภุมฺมํ. อรหตฺตผลํ หิ ปตฺวา อกุสลสีลํ อเสสํ นิรุชฺฌติ.
      นิโรธาย ปฏิปนฺโนติ เอตฺถ ยาว อรหตฺตมคฺคา นิโรธาย ปฏิปนฺโน
นาม โหติ, ผลปฺปตฺเต ปน เต นิโรธิตา นาม โหนฺติ.
      [๒๖๖] กามสญฺาทีสุ กามสญฺา อฏฺโลภสหคตจิตฺตสหชาตา, อิตรา
เทฺว โทมนสฺสสหคตจิตฺตทฺวเยน สหชาตา.
      ปมํ ฌานนฺติ อนาคามิผลปมชฺฌานํ. เอตฺเถเตติ อนาคามิผเล ภุมฺมํ.
อนาคามิผลํ หิ ปตฺวา อกุสลสงฺกปฺปา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ.
      นิโรธาย ปฏิปนฺโนติ เอตฺถ ยาว อนาคามิมคฺคา นิโรธาย ปฏิปนฺโน
นาม โหติ, ผลปฺปตฺเต ปน เต นิโรธิตา นาม โหนฺติ. เนกฺขมฺมสญฺาทโย
หิ ติสฺโสปิ ๑- อฏฺกามาวจรกุสลสหชาตสญฺาว.
      [๒๖๗] เอตฺเถเตติ อรหตฺตผเล ภุมฺมํ. ทุติยชฺฌานิกํ อรหตฺตผลํ หิ
ปาปุณิตฺวา กุสลสงฺกปฺปา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ. นิโรธาย ปฏิปนฺโนติ เอตฺถ
ยาว อรหตฺตมคฺคา นิโรธาย ปฏิปนฺโน นาม โหติ, ผลปฺปตฺเต ปน เต นิโรธิตา
นาม โหนฺติ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย
                     สมณมุณฺฑิกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                           ----------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เตปิ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๑๙๓-๑๙๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=9&A=4876&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=4876&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=356
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=6023
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=7027
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=7027
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓
http://84000.org/tipitaka/read/?index_13