ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย  
อรรถกถาเล่มที่ ๙ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๓)

                       ๙. ธมฺมเจติยสุตฺตวณฺณนา
      [๓๖๔] เอวมฺเม สุตนฺติ ธมฺมเจติยสุตฺตํ. ตตฺถ เมทาฬุปนฺติ ๒- นามเมตํ
ตสฺส, ตสฺส หิ นิคมสฺส เมทวณฺณา ปาสาณา กิเรตฺถ อุปฺปนฺนา ๓- อเหสุํ,
ตสฺมา เมทาฬุปนฺติ สงฺขํ คตํ. เสนาสนํ ปเนตฺถ อนิยตํ, ๔- ตสฺมา น ตํ วุตฺตํ.
นครกนฺติ เอวํนามกํ สกฺยานํ นิคมํ. เกนจิเทว กรณีเยนาติ น อญฺเน
กรณีเยน, อยํ ปน พนฺธุลเสนาปตึ สทฺธึ ทฺวตฺตึสาย ปุตฺเตหิ เอกทิวเสเนว
คณฺหถาติ อาณาเปสิ, ตํ ทิวสญฺจสฺส ภริยาย มลฺลิกาย ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ
สทฺธึ ภควา นิมนฺติโต, พุทฺธปฺปมุเข ภิกฺขุสํเฆ ฆรํ อาคนฺตฺวา นิสินฺนมตฺเต
"เสนาปติ กาลงฺกโต"ติ สาสนํ อาหริตฺวา มลฺลิกาย อทํสุ. สา ปณฺณํ คเหตฺวา
มุขสาสนํ ปุจฺฉิ. "รญฺา อยฺเย เสนาปติ สทฺธึ ทฺวตฺตึสาย ปุตฺเตหิ
เอกปฺปหาเรเนว คหาปิโต"ติ อาโรเจสุํ. มหาชนคตํ ๕- มา กริตฺถาติ โอวฏฺฏิกาย
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อิติสทฺโท น ทิสฺสติ        สี. เมทลุปนฺติ          ฉ.ม. อุสฺสนฺนา
@ ม. อทสฺสิตํ                  ม. มหาชนํ กถํ
ปณฺณํ กตฺวา ภิกฺขุสํฆํ ปริวิสิ. ตสฺมึ สมเย เอกา สปฺปิจาฏิ นีหริตา, สา
อุมฺมาเร อาหจฺจ ภินฺนา, ตํ อปเนตฺวา อญฺ อาหราเปตฺวา ภิกฺขุสํฆํ ปริวิสิ.
      สตฺถา กตภตฺตกิจฺโจ กถาสมุฏฺาปนตฺถํ "สปฺปิจาฏิยา ภินฺนปจฺจยา น
จินฺเตตพฺพนฺ"ติ อาห. ตสฺมึ สมเย มลฺลิกา ปณฺณํ นีหริตฺวา ภควโต ปุรโต
เปตฺวา "ภควา อิมํ ทฺวตฺตึสาย ปุตฺเตหิ สทฺธึ เสนาปติโน มตสาสนํ, อหํ
เอตํปิ น จินฺตยามิ, สปฺปิจาฏิปจฺจยา กึ จินฺเตสฺสามีติ ๑- อาห. ภควา
"มลฺลิเก มา จินฺตยิ, อนมตคฺเค สํสาเร นาม วตฺตมานานํ โหติ เอตนฺ"ติ
อนิจฺจตาทิปฏิสํยุตฺตํ ธมฺมกถํ กตฺวา อคมาสิ. มลฺลิกา ทฺวตฺตึส สุณิสาโย
ปกฺโกสาเปตฺวา โอวาทํ อทาสิ. ราชา มลฺลิกํ ปกฺโกสาเปตฺวา "เสนาปติโน อมฺหากํ
อนฺตเร ภินฺนโทโส ๒- อตฺถิ นตฺถี"ติ ปุจฺฉิ. นตฺถิ สามีติ. โส ตสฺสา วจเนน ตสฺส
นิทฺโทสภาวํ ตฺวา วิปฺปฏิสารี พลวโทมนสฺสํ อุปฺปาเทสิ, โส "เอวรูปํ นาม
อโทสการกํ มํ สมฺภาวยิตฺวา อาคตํ สหายกํ วินาเสสินฺ"ติ ตโต ปฏฺาย
ปาสาเท วา นาฏเกสุ วา รชฺชสุเขสุ วา จิตฺตสฺสาทํ อลมาโน ตตฺถ ตตฺถ
วิจริตุํ อารทฺโธ. เอตเทวสฺส ๓- กิจฺจํ อโหสิ. อิทํ สนฺธาย วุตฺตํ "เกนจิเทว
กรณีเยนา"ติ. ทีฆํ การายนนฺติ ทีฆการายโน นาม พนฺธุลมลฺลเสนาปติสฺส
ภาคิเนยฺโย "เอตสฺส เม มาตุโล อโทสการโก นิกฺการเณน ฆาติโต"ติ รญฺา
เสนาปติฏฺาเน ปิโต. ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. มหจฺจราชานุภาเวนาติ มหตา
ราชานุภาเวน, ธรณีตลํ ภินฺทนฺโต วิย สาครํ ปริวตฺเตนฺโต วิย วิจิตฺตเวสโสเภน
มหตา พลกาเยนาติ อตฺโถ. ปาสาทิกานีติ  ทสฺสเนเนว สห รญฺชนกานิ ๔-
ปสาทนียานีติ ตสฺเสว เววจนํ. อถวา ปาสาทิกานีติ ปสาทชนกานิ ๕- อปฺปสทฺทานีติ
นิสฺสทฺทานิ. อปฺปนิคฺโฆสานีติ อวิภาวิตฏฺเน นิคฺโฆเสน รหิตานิ. วิชนวาตานีติ
วิคตชนวาตานิ. มนุสฺสราหสฺเสยฺยกานีติ มนุสฺสานํ รหสฺสกมฺมานุจฺฉวิกานิ,
รหสฺสมนฺตํ มนฺเตนฺตานํ อนุรูปานีติ อตฺโถ. ปฏิสลฺลานสารุปฺปานีติ
นิลียนมานภาวสฺส เอกีภาวสฺส อนุจฺฉวิกานิ. ยตฺถ สุทํ มยนฺติ น เตน ตตฺถ ภควา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. จินฺเตยฺยามีติ         สี. จิตฺตโกโส         ฉ.ม. เอตเทว
@ ก. ปสาทชนกานิ             สี., ก. ทสฺสนียานิ
ปยิรุปาสิตปุพฺโพ, ตาทิเสสุ ปน ปยิรุปาสิตปุพฺโพ, ตสฺมา ยาทิเสสุ สุทํ มยนฺติ
อยเมตฺถ อตฺโถ.
      อตฺถิ มหาราชาติ ปณฺฑิโต เสนาปติ "ราชา ภควนฺตํ มมายตี"ติ
ชานาติ, โส สเจ มํ ราชา "กหํ ภควา"ติ วเทยฺย, อทนฺธายนฺเตน อาจิกฺขิตุํ
ยุตฺตนฺติ จรปุริเส ปโยเชตฺวา ภควโต นิวาสนฏฺานํ ตฺวาว วิหรติ. ตสฺมา
เอวมาห. อารามํ ปาวิสีติ พหินิคเม ขนฺธาวารํ พนฺธาเปตฺวา การายเนน
สทฺธึ ปาวิสิ.
      [๓๖๖] วิหาโรติ คนฺธกุฏึ สนฺธายาหํสุ. อาฬินฺทนฺติ ปมุขํ. อุกฺกาสิตฺวาติ
อุกฺกาสิตสทฺทํ กตฺวา. อคฺคฬนฺติ กวาฏํ. อาโกเฏหีติ อคฺคนเขน อีสกํ
กุญฺจิกจฺฉิทฺทสมีเป โกเฏหีติ วุตฺตํ โหติ. ทฺวารํ กิร อติอุปริ อมนุสฺสา,
อติเหฏฺา ทีฆชาติกา โกเฏนฺติ. ตถา อโกเฏตฺวา มชฺเฌ ฉิทฺทสมีเป โกเฏตพฺพํ, อิทํ
ทฺวารโกฏฺกวตฺตนฺติ ทีเปนฺตา วทนฺติ. ตตฺเถวาติ ภิกฺขูหิ วุตฺตฏฺาเนเยว.
ขคฺคญฺจ อุณฺหีสญฺจาติ เทสนามตฺตเมตํ,
             วาลวีชนิมุณฺหีสํ           ขคฺคํ ฉตฺตญฺจุปาหนํ
             โอรุยฺห ราชา ยานมฺหา    ปยิตฺวา ปฏิจฺฉทนฺติ
      อาคตานิ ปน ปญฺจปิ ราชกกุธภณฺฑานิ อทาสิ. กสฺมา ปน อทาสีติ.
อติครุโน สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สนฺติกํ อุทฺธตเวเสน คนฺตุํ น ยุตฺตนฺติ จ, เอกโกว
อุปสงฺกมิตฺวา อตฺตโน รุจิวเสน สมฺโมทิสฺสามิ จาติ. ปญฺจสุ หิ ราชกกุธภณฺเฑสุ
นิวตฺติเตสุ ตฺวํ นิวตฺตาติ วตฺตพฺพํ น โหติ, สพฺเพ สยเมว นิวตฺตนฺติ. อิติ
อิเมหิ ทฺวีหิ การเณหิ อทาสิ. รหายตีติ รหสฺสํ กโรติ นิคฺคูหติ. อยํ กิรสฺส
อธิปฺปาโย "ปุพฺเพปิ อยํ ราชา สมเณน โคตเมน สทฺธึ จตุกฺกณฺณมนฺตํ
มนฺเตตฺวา มยฺหํ มาตุลํ สทฺธึ ทฺวตฺตึสาย ปุตฺเตหิ คณฺหาเปสิ, อิทานิปิ
จตุกฺกณฺณมนฺตํ มนฺเตตุกาโม, กจฺจิ นุ โข มํ คณฺหาเปสฺสตี"ติ. เอวํ โกปวเสนสฺส
เอตทโหสิ.
      วิวริ ภควา ทฺวารนฺติ น ภควา อุฏฺาย ทฺวารํ วิวริ, วิวรตูติ ปน
หตฺถํ ปสาเรสิ. ตโต "ภควา ตุมฺเหหิ อเนเกสุ กปฺปโกฏีสุ ทานํ ททมาเนหิ
น สหตฺถา ทฺวารวิวรณกมฺมํ กตนฺ"ติ สยเมว ทวารํ วิวฏํ. ตํ ปน ยสฺมา
ภควโต มเนน วิวฏํ, ตสฺมา "วิวริ ภควา ทฺวารนฺ"ติ วตฺตุํ วฏฺฏติ. วิหารํ
ปวิสิตฺวาติ คนฺธกุฏึ ปวิสิตฺวา. ตสฺมึ ปน ปวิฏฺมตฺเตเยว การายโน ปญฺจ
ราชกกุธภณฺฑานิ คเหตฺวา ขนฺธาวารํ คนฺตฺวา วิฑูฑภํ ๑- อามนฺเตสิ "ฉตฺตํ
สมฺม อุสฺสาเปหี"ติ. มยฺหํ ปิตา กึ คโตติ. ปิตรํ มา ปุจฺฉ, สเจ ตฺวํ น
อุสฺสาเปสิ, ตํ คณฺหิตฺวา อหํ อุสฺสาเปมีติ. "อุสฺสาเปมิ สมฺมา"ติ สมฺปฏิจฺฉิ.
การายโน รญฺโ เอกํ อสฺสญฺจ อสิญฺจ เอกเมว จ ปริจาริกํ อิตฺถึ เปตฺวา "สเจ
ราชา ชีวิเตน อตฺถิโก, มา อาคจฺฉตู"ติ วตฺวา วิฑูฑภสฺส ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา
ตํ คเหตฺวา สาวตฺถิเมว คโต.
      [๓๖๗] ธมฺมนฺวโยติ ปจฺจกฺขาณสงฺขาตสฺส ธมฺมสฺส อนุนโย อนุมานํ,
อนุพุทฺธีติ อตฺโถ. อิทานิ เยนสฺส ธมฺมนฺวเยน "สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา"ติอาทิ
โหติ, ตํ ทสฺเสตุํ อิธ ปนาหํ ภนฺเตติอาทิมาห. ตตฺถ อาปาณโกฏิกนฺติ ปาโณติ
ชีวิตํ, ตํ มริยาทํ ๒- อนฺโต กริตฺวา, มรณสมเยปิ จรนฺติเยว, ตํ น วีติกฺกมนฺตีติ
วุตฺตํ โหติ. "อปาณโกฏิกนฺ"ติปิ ปาโ, อาชีวปริยนฺตนฺติ ๓- อตฺโถ. ยถา เอกจฺเจ
ชีวิตเหตุ อติกฺกมนฺตา ปาณโกฏิกํ ๔- กตฺวา จรนฺติ, น เอวนฺติ อตฺโถ.
อยํปิ โข เม ภนฺเตติ พุทฺธสุพุทฺธตาย ธมฺมสฺวากฺขาตตาย สํฆสุปฏิปนฺนตาย
จ เอตํ เอวํ โหติ, เอวํ หิ เม ภนฺเต อยํ ภควติ ธมฺมนฺวโย โหตีติ ทีเปติ.
เอเสว นโย สพฺพตฺถ.
      [๓๖๙] น วิย มญฺเ จกฺขุํ พนฺธนฺเตติ จกฺขุํ อพนฺธนฺเต วิย.
อปาสาทิกํ หิ ทิสฺวา ปุน โอโลกนกิจฺจํ น โหติ, ตสฺมา โส จกฺขุํ น พนฺธติ
นาม. ปาสาทิกํ ทิสฺวา ปุนปฺปุนํ โอโลกนกิจฺจํ โหติ, ตสฺมา โส จกฺขุํ พนฺธติ
นาม. อิเม จ อปาสาทิกา, ตสฺมา เอวมาห. พนฺธุกโรโค โนติ กุลโรโค ๕-
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วิฏูฏภํ       สี.,ก. ปาณโกฏึ ชีวิตมริยาทํ
@ ฉ.ม. อาชีวิตปริยนฺตนฺติ      สี. ก. น ปาณโกฏิกํ
@ ม. พนฺธุกโรคิโนติ กุลโรคา
อมฺหากํ กุเล ชาตา เอวรูปา โหนฺตีติ วทนฺติ. อุฬารนฺติ มเหสกฺขํ. ปุพฺเพนาปรนฺติ
ปุพฺพโต อปรํ วิเสสํ. ตตฺถ จ ๑- กสิณปริกมฺมํ กตฺวา สมาปตฺตึ นิพฺพตฺเตนฺโต
อุฬารํ ปุพฺเพ ๒- วิเสสํ สญฺชานาติ นาม, สมาปตฺตึ ปทฏฺานํ กตฺวา วิปสฺสนํ
วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ คณฺหนฺโต อุฬารํ ปุพพโต อปรํ วิเสสํ สญฺชานาติ นาม.
      [๓๗๐] ฆาเตตายํ วา ฆาเตตุนฺติ ฆาเตตพฺพยุตฺตกํ ฆาเตตุํ. ชาเปตายํ
วา ชาเปตุนฺติ ธเนน วา ชาเปตพฺพยุตฺตกํ ชาเปตุํ ชานิตุํ อธนํ กาตุํ.
ปพฺพาเชตายํ วา ปพฺพาเชตุนฺติ รฏฺโต วา ปพฺพาเชตพฺพยุตฺตกํ ปพฺพาเชตุํ.
      [๓๗๓] อิสิทตฺตปุราณาติ ๓- อิสิทตฺโต จ ปุราโณ จ. เตสุ เอโก
พฺรหฺมจารี, เอโก สทารสนฺตุฏฺโ. มมภตฺตาติ มม สนฺตกํ ภตฺตํ เอเตสนฺติ
มมภตฺตา. มมยานาติ มม สนฺตกํ ยานํ เอเตสนฺติ มมยานา. ชีวิตํ ๔- ทาตาติ
ชีวิตวุตฺตึ ทาตา. วีมํสมาโนติ อุปปริกฺขมาโน.
      ตทา กิร ราชา นิทฺทํ อโนกฺกนฺโตว โอกฺกนฺโต วิย หุตฺวา นิปชฺชิ.
อถ เต ถปตโย "กตรสฺมึ ทิสาภาเค ภควา"ติ ปุจฺฉิตฺวา "อสุกสฺมึ นามา"ติ
สุตฺวา มนฺตยึสุ "เยน สมฺมาสมฺพุทฺโธ, เตน สีเส กเต ราชา ปาทโต โหติ.
เยน ราชา, เตน สีเส กเต สตฺถา ปาทโต โหติ, กึ กริสฺสามา"ติ. ตโต
เนสํ เอตทโหสิ "ราชา กุปฺปมาโน ยํ อมฺหากํ เทติ, ตํ อจฺฉินฺเทยฺย. น โข
ปน มยํ สกฺโกม ชานมานา สตฺถารํ ปาทโต กาตุนฺ"ติ ราชานํ ปาทโต กตฺวา
นิปชฺชึสุ. ตํ สนฺธาย อยํ ราชา เอวมาห.
      [๓๗๔] ปกฺกามีติ คนฺธกุฏิโต นิกฺขมิตฺวา การายนสฺส ิตฏฺานํ คโต,
ตํ ตตฺถ อทิสฺวา ขนฺธาวารฏฺานํ คโต, ตตฺถาปิ อญฺ อทิสฺวา ตํ อิตฺถึ
ปุจฺฉิ. สา สพฺพํ ปวุตฺตึ อาจิกฺขิ. ราชา "น อิทานิ มยา เอกเกน ตตฺถ
คนฺตพฺพํ, ราชคหํ คนฺตฺวา ภาคิเนยฺเยน สทฺธึ อาคนฺตฺวา มยฺหํ รชฺชํ
คณฺหิสฺสามี"ติ ราชคหํ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค กณาชกภตฺตญฺเจว ภุญฺชิ,
พหลอุทกญฺจ ปิวิ. ตสฺส สุขุมาลปกติกสฺส อาหาโร น สมฺมาปริณามิ โส ราชคหํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ            ม. ปุพฺเพน
@ ม.,ก. อิสิทนฺตปุราณาติ             ฉ. ชีวิกาย
ปาปุณนฺโตปิ วิกาเล ทฺวาเรสุ ปิหิเตสุ ปาปุณิ. "อชฺช สาลายํ สยิตฺวา เสฺว
มยฺหํ ภาคิเนยฺยํ ปสฺสิสฺสามี"ติ พหินคเร สาลาย นิปชฺชิ. ตสฺส รตฺติภาเค
อุฏฺานานิ ปวตฺตึสุ, กติปยวาเร พหิ นิกฺขมิ. ตโต ปฏฺาย ปทสา คนฺตุํ
อสกฺโกนฺโต ตสฺสา อิตฺถิยา องฺเก นิปชฺชิตฺวา พลวปจฺจูเส กาลมกาสิ. สา
ตสฺส มตภาวํ ตฺวา "ทฺวีสุ รฏฺเสุ ๑- รชฺชํ กาเรตฺวา อิทานิ ปรสฺส พหินคเร
อนาถสาลาย อนาถกาลกิริยํ กตฺวา นิปนฺโน มยฺหํ สามิ โกสลราชา"ติอาทีนิ
วทมานา อุจฺจาสทฺเทน ปริเทวิตุํ อารภิ. มนุสฺสา สุตฺวา รญฺโ อาโรเจสุํ.
ราชา อาคนฺตฺวา ทิสฺวา สญฺชานิตฺวา อาคตการณํ ตฺวา มหาปริหาเรน
สรีรกิจฺจํ กริตฺวา "วิฑูฑภํ คณฺหิสฺสามี"ติ เภริญฺจาราเปตฺวา ๒- พลกายํ
สนฺนิปาเตสิ. อมจฺจา ปาเทสุ นิปติตฺวา "สเจ เทว ตุมฺหากํ มาตุโล อโรโค
อสฺส, ตุมฺหากํ คนฺตุํ ยุตฺตํ ภเวยฺย, อิทานิ ปน วิฑูฑโภปิ ตุเมฺห นิสฺสาย
ฉตฺตํ อุสฺสาเปตุํ อรหติเยวา"ติ สญฺาเปตฺวา นิวาเรสุํ.
      ธมฺมเจติยานีติ ธมฺมสฺส จิตฺตีการวจนานิ. ตีสุ หิ รตเนสุ ยตฺถ  กตฺถจิ
จิตฺตีกาเร กเต สพฺพตฺถ กโตเยว โหติ, ตสฺมา ภควติ จิตฺตีกาเร กเต ธมฺโมปิ
กโตว โหตีติ ภควา "ธมฺมเจติยานี"ติ อาห. อาทิพฺรหฺมจริยกานีติ
มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส อาทิภูตานิ, ปุพฺพภาคปฏิปตฺติภูตานีติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ
อุตฺตานเมวาติ.
                   ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย
                     ธมฺมเจติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          -------------
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. รชฺเชสุ                ฉ.ม. เภรึ จราเปตฺวา


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๒๕๒-๒๕๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=9&A=6357&modeTY=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=6357&modeTY=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=559              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=8789              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=10362              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=10362              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_13

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]