ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter
Atthakatha Book 13 : PALI ROMAN Sam.A. (sarattha.3)

                          2. Satisuttavannana
    [368] Dutiye satoti kayadianupassana satiya samannagato. Sampajanoti
catusampajannapannaya samannagato. Abhikkante patikkanteti ettha abhikkantam vuccati
gamanam patikkantam nivattanam, tadubhayampi catusu iriyapathesu labbhati. Gamane tava purato
kayam abhiharanto abhikkamati nama, patinivattanto patikkamati nama. Thanepi thitakova
kayam purato onamanto abhikkamati nama, pacchato apanamento patikkamati nama.
Nisajjayapi nisinnakova asanassa purimaangabhimukho samsaranto abhikkamati nama,
pacchimaangappadesam paccasamsaranto patikkamati nama. Nipajjanepi eseva nayo.
    Sampajanakari hotiti sampajannena sabbakiccakari, sampajannasseva va
kari. So hi abhikkantadisu sampajannam karoteva. Na katthaci sampajannavirahito
hoti.
    Tattha satthakasampajannam sappayasampajannam gocarasampajannam asammohasampajannanti
catubbidham sampajannam. Tattha abhikkamanacitte uppanne cittavaseneva
agantva "kim nu me ettha gatena attho atthi, natthi"ti atthanattham
parigganhitva atthaparigganhanam satthakasampajannam. Tattha ca atthoti cetiyadassana-
bodhidassanasamghadassanatheradassanaasubhadassanadivasena dhammato vuddhi. Cetiyam disvapi
@Footnote: 1 su.vi. 2/372 adi/357

--------------------------------------------------------------------------------------------- page253.

Hi buddharammanam, samghadassanena samgharammanam pitim uppadetva tadeva khayato sammasanto arahattam papunati. Mahaviharasmim hi dakkhinadvare thatva mahacetiyam olokenta timsasahassabhikkhu arahattam papunimsu, tatha pacchimadvare uttaradvare 1- pacinadvare ca, tatha panhamandapatthane abhayavapipaliyam, thuparamadvare nagarassa dakkhinadvare anuradhavapipaliyam. Mahaariyavamsabhanakatthero panaha "kim tumhe vadatha, mahacetiyassa samanta kucchivedikaya hetthimabhagato patthaya pannayanatthane yattha yattha dve pada sakka honti samam patitthapetum, tattha tattha ekapaduddhare 2- timsa timsa bhikkhusahassani arahattam papunimsuti sakka vattun"ti. Aparo pana mahathero aha "mahacetiyatale akinnavalikaya bahutara bhikkhu arahattam patta"ti. There disva tesam ovade patitthaya asubham disva tattha pathamajjhanam uppadetva tadeva khayato sammasanto arahattam papunati. Tasma etesam dassanam sattham. Keci pana "amisatopi vuddhi atthoyeva tam nissaya brahmacariyanuggahaya patipannatta"ti vadanti. Tasmim 3- pana gamane sappayasappayam pariggahetva 4- sappayaparigganhanam sappayasampajannam. Seyyathidam? cetiyadassanam tava sattham. Sace pana cetiyassa mahapujaya dasadvadasayojanantare parisa sannipatanti, attano vibhavanurupa itthiyopi purisapi alankatapatiyatta cittakammarupakani viya sancaranti. Tatra cassa itthe arammane lobho, anitthe patigho, asamapekkhanena 5- moho uppajjati, kayasamsaggapattim apajjati, jivitabrahmacariyanam va antarayo ca hoti. Evantam thanam asappayam hoti, vuttappakaraantarayabhave @Footnote: 1 Ma. ayam patho na dissati 2 Ma. ekapadavare 3 Si. tasmim tasmim @4 cha.Ma. parigganhitva 5 cha.Ma. asamapekkhane

--------------------------------------------------------------------------------------------- page254.

Sappayam. Samghadassanampi sattham. Sace pana antogame mahamandapam karetva sabbarattim dhammassavanam karentesu manussesu vuttappavareneva janasannipato ceva antarayo ca hoti, evam tam thanam asappayam, antarayabhave sappayam. Mahaparivaranam theranam dassanepi eseva nayo. Asubhadassanampi sattham. Tadatthadipanatthanca idam vatthu:- eko kira daharabhikkhu samaneram gahetva dantakatthatthaya gato, samanero magga okkamitva purato gacchanto asubham disva pathamajjhanam nibbattetva tadeva padakam katva sankhare sammasanto tini phalani sacchikatva uparimaggatthaya kammatthanam pariggahetva atthasi. Daharo tam apassanto "samanera"ti pakkosi. So "maya pabbajitadivasato patthaya bhikkhuna saddhim dve katha nama na kathitapubba, annasmimpi divase uparivisesam nibbattessami"ti cintetva "kim bhante"ti pativacanam adasi, "ehi"ti vutte ekavacaneneva agantva "bhante imina tava maggena gantva maya thitokase muhuttam puratthabhimukha hutva oloketha"ti aha, so tatha katva tena pattavisesameva papuni. Evam ekam asubham dvinnam jananam atthaya jatam. Evam satthampi panetam purisassa matugamasubham asappayam, matugamassa ca purisasubham, sabhagameva sappayanti evam sappayaparigganhanam sappayasampajannam. Evam pariggahitasatthasappayassa pana atthatimsakammatthanesu attano cittaruciyam kammatthanasankhatam gocaram uggahetva bhikkhacaragocare tam gahetvava gamanam gocarasampajannam nama. Tassavibhavattham idam catukkam veditabbam:- idhekacco bhikkhu harati na paccaharati, ekacco paccaharati na harati, ekacco pana neva harati na paccaharati, ekacco harati ca paccaharati ca.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page255.

Tattha yo bhikkhu divasam cankamena nisajjaya ca avaraniyehi dhammehi cittam parisodhetva tatha rattiya pathamayamam majjhimayame seyyam kappetva pacchimayamepi nisajjacankamehi vitinametva pageva cetiyanganabodhiyanganavattam katva bodhirukkhe udakam asincitva paniyam paribhojaniyam paccupatthapetva acariyupajjhayavattadini samadaya vattati, so hi 1- sariraparikammam katva senasanam pavisitva dve tayo pallanke usumam gahapento kammatthanamanuyunjitva bhikkhacaravelaya utthahitva kammatthanasiseneva pattacivaramadaya senasanato nikkhamitva kammatthanam manasikarontova cetiyanganam gantva sace buddhanussatikammatthanam hoti, tam avissajjetvava cetiyanganam pavisati. Annam ce kammatthanam hoti, sopanapadamule thatva hatthena gahitabhandam viya tam thapetva buddharammanam pitim gahetva cetiyanganam aruyha mahantam cetiyam ce, tikkhattum padakkhinam katva catusu thanesu vanditabbam, khuddakam ce, tatheva padakkhinam katva atthasu thanesu vanditabbam. Cetiyam vanditva bodhiyanganam pattenapi buddhassa bhagavato sammukha viya nipaccakaram 2- dassetva bodhi vanditabba. So evam cetiyanca bodhinca vanditva patisamitatthanam gantva patisamitabhandakam hatthena ganhanto viya nikkhittakammatthanam gahetva gamasamipe kammatthanasiseneva civaram parupitva gamam pindaya pavisati. Atha nam manussa disva "ayyo no agato"ti paccuggantva pattam gahetva asanasalaya va gehe va nisidapetva yagum datva yava bhattam na nitthati, tava pade dhovitva makkhetva purato nisiditva panham va pucchanti, dhammam va sotukama honti. Sacepi na kathapenti, janasangahanattham dhammakatha @Footnote: 1 cha.Ma. hisaddo na dissati 2 Si. nipaccakaram

--------------------------------------------------------------------------------------------- page256.

Nama kattabbayevati atthakathacariya vadanti. Dhammakatha hi kammatthanavinimutta nama natthi, tasma kammatthanasiseneva dhammam kathetva kammatthanasiseneva aharam paribhunjitva anumodanam katva nivattiyamanehipi 1- manussehi anugatova gamato nikkhamitva tattha te nivattetva maggam patipajjati. Atha nam puretaram nikkhamitva bahigame katabhattakicca samaneradaharabhikkhu 2- disva paccuggantva pattacivaramassa ganhanti. Poranakabhikkhu kira na "amhakam upajjhayo acariyo"ti mukham oloketva vattam karonti, sampattaparicchedeneva karonti. Te tam pucchanti "bhante ete manussa tumhakam kim honti, matipakkhato sambandha pitipakkhato"ti. Kim disva pucchathati. Tumhesu etesam pemam bahumananti. "avuso yam matapituhipi dukkarataram, tam ete amhakam karonti, pattacivarampi no etesam santakameva, etesam anubhavena neva bhaye bhayam, na chatake chatakam janama, edisa nama amhakam upakarino natthi"ti tesam gune kathayanto gacchati. Ayam vuccati harati na paccaharatiti. Yassa pana pageva vuttappakaram vattapatipattim karontassa kammajatejo pajjalati, anupadinnakam muncitva upadinnakam ganhati, sarirato seda muccanti, kammatthanavithim narohati, so pageva pattacivaramadaya vegasava cetiyam vanditva gorupanam nikkhamanavelayameva gamam yagubhikkhaya pavisitva yagum labhitava asanasalam gantva pivati. Athassa dvittikkhattum ajjhoharanamatteneva kammajatejo upadinnakam muncitva anupadinnakam ganhati, ghatasatena nhato viya tejodhatuparilahanibbanam patva kammatthanasisena yagum paribhunjitva pattanca mukhanca dhovitva antarabhatte kammatthanam manasikatva avasesatthane pindaya caritva kammatthanasisena @Footnote: 1 Ma. anivattayamanehipi 2 Ma. samaneradayo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page257.

Aharam paribhunjitva tato patthaya ponkhanuponkham upatthahamanam kammatthanam gahetvava agacchati. Ayam vuccati paccaharati na haratiti. Edisa ca bhikkhu yagum pivitva vipassanam arabhitva buddhasasane arahattam patta nama gananapatham vitivatta. Sihaladipeyeva tesu tesu gamesu asanasalayam na tam asanam atthi, yattha yagum pivitva arahattam patta bhikkhu natthiti. Yo pana pamadavihari hoti nikkhittadhuro, sabbavattani bhinditva pancavidhacetovinibandhabaddhacitto viharanto "kammatthanam nama atthi"tipi sannam akatva gamam pindaya pavisitva ananulomikena gihisamsaggena samsattho caritva ca bhunjitva ca tuccho nikkhamati ayam vuccati neva harati na paccaharatiti. Yo panayam harati ca paccaharati cati vutto, so gatapaccagatikavattavasena veditabbo. Attakama 1- hi kulaputta sasane pabbajitva dasapi visampi timsampi cattalisampi pannasampi satampi ekato vasanta katikavattam katva viharanti "avuso tumhe na inatta, na bhayatta, na jivikapakata 2- pabbajita, dukkha muccitukama panettha pabbajita, tasma gamane uppannakilesam gamaneyeva nigganhatha, thane, nisajjaya, sayane uppannakilesam sayaneyeva nigganhatha"ti. Te evam katikavattam katva bhikkhacaram gacchanta addhausabhausabhaaddhagavutagavutantaresu pasana honti, taya sannaya kammatthanam manasikarontava gacchanti. Sace kassaci gamane kileso uppajjati, tattheva nam nigganhati. Tatha asakkonto titthati. Athassa pacchato agacchantopi titthati, so "ayam bhikkhu tuyham uppannavitakkam janati, ananucchavikam te etan"ti attanam paticodetva vipassanam vaddhetva tattheva ariyabhumim okkamati, tatha asakkonto nisidatiti so eva nayo. Ariyabhumim @Footnote: 1 Si.,ka. atthakama 2 Si. ajivikapakata, Ma. jivitappakata

--------------------------------------------------------------------------------------------- page258.

Okkamitum asakkontopi tam kilesam vikkhambhetva kammatthanam manasikarontova gacchati, na kammatthanavippayuttena cittena padam uddharati. Uddharati ce, patinivattitva purimapadesamyeva 1- eti alindakavasi mahapussadevatthero viya. So kira ekunavisativassani gatapaccagatikavattam purento eva vihasi 2- manussapi sudam 3- antaramagge kasanta ca vapanta ca maddanta ca kammani ca karonta theram tatha gacchantam disva "ayam thero punappunam nivattitva gacchati, kim nu kho maggamulho, udahu kinci pamuttho"ti samullapanti. So tam anadiyitva kammatthanayuttacitteneva samanadhammam karonto visativassabbhantare arahattam papuni. Arahattappattadivase cassa cankamanakotiyam adhivattha devata angulihi dipam ujjaletva atthasi. Cattaropi maharajano sakko ca devanamindo brahma ca sahampati upatthanam agamamsu. Tanca obhasam disva vanavasi mahatissatthero tam dutiyadivase pucchi "rattibhage ayasmato santike obhaso ahosi, kim so obhaso"ti. Thero vikkhepam karonto "obhaso nama dipobhasopi hoti maniobhasopi"ti evamadimaha. Tato "paticchadetha tumhe"ti nibaddho 4- amati patijanitva arocesi. Kalavallimandapavasi mahanagatthero viya ca. Sopi kira gatapaccagatikavattam purento pathamam tava "bhagavato mahapadhanam pujessami"ti satta vassani thanacankamameva adhitthasi. Puna solasa vassani gatapaccagatikavattam puretva arahattam papuni. So kammatthanayutteneva cittena padam uddharanto vippayutte na uddhate patinivattanto gamasamipam gantva "gavi nu pabbajito nu"ti asankaniyapadese thatva civaram parupitva kacchakarakato 5- udakena pattam dhovitva udakagandusam @Footnote: 1 Ma. purimapadesuyeva 2 Ma. agamasi 3 ka. addasamsu @4 Ma. nibbuddo 5 Ma. kacchakantarato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page259.

Karoti. Kimkarana? "ma me bhikkham datum va vanditum va agate manusse `dighayuka hotha'ti vacanamattenapi kammatthanavikkhepo ahosi"ti. "ajja bhante katimi"ti divasam va bhikkhugananam va panham va pucchito pana udakam gilitva aroceti. Sace disadipucchaka 1- na honti nikkhamanavelayam gamadvare nitthubhitva yati. Kalambatitthavihare vassupagata pannasa bhikkhu viya ca. Te kira asalhapunnamayam 2- katikavattam akamsu "arahattam apatva annamannam nalapissama"ti. Gamanca pindaya pavisanta udakagandusam katva pavisimsu. Divasadisu pucchitesu vuttanayeneva patipajjimsu. Tattha manussa nitthubhanam disva janimsu "ajjeko agato, ajja dve"ti. Evanca cintesum "kim nu kho ete amheheva saddhim na sallapanti, udahu annamannampi. Yadi annamannam na sallapanti, addha vivadajata bhavissanti. Etha ne annamannam khamapessama"ti sabbe viharam gantva pannasaya bhikkhusu dvepi bhikkhu ekokase naddasimsu. 3- Tato yo tesu cakkhuma puriso, so aha "na bho kalahakarakanam okaso idiso hoti, susammattham cetiyanganam bodhiyanganam, sunikkhitta sammajjaniyo, supatthitam paniyam paribhojaniyan"ti. Te tatova nivatta. Tepi bhikkhu antotemaseyeva arahattam patva mahapavaranayam visuddhipavaranam pavaresum. Evam kalavallimandapavasi mahanagatthero viya, kalambatitthavihare vassupagata bhikkhu viya ca kammatthanayutteneva cittena padam uddharanto gamasamipam patva 4- udakagandusam katva vithiyo sallakkhetva yattha surasondadhuttadayo kalahakaraka candahatthiassadayo va natthi, tam vithim patipajjati. Tattha ca pindaya caramano @Footnote: 1 Ma. divasapucchaka 2 cha.Ma. asalhipunnamiyam @3 cha.Ma. naddasamsu 4 cha.Ma. gantva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page260.

Na turitaturito viya javena gacchati. Na hi javena pindapatikadhutangam nama kinci atthi. Visamabhumibhagapattam pana udakasakatam viya niccalo hutva gacchati. Anugharam pavittho ca datukamam va adatukamam va sallakkhetum tadanurupam kalam agamento bhikkham gahetva antogame va bahigame va viharameva va agantva yathaphasuke patirupe okase nisiditva kammatthanam manasikaronto ahare patikulasannam upatthapetva akkhabbhanjanavanalepanaputtamamsupamavasena paccavekkhanto atthangasamannagatam aharam ahareti, neva davaya na madaya na mandanaya na vibhusanaya .pe. Bhuttavi ca udakakiccam katva muhuttam bhattakilamatham patipassambhetva yatha purebhattam, evam pacchabhattam purimayamam pacchimayamanca kammatthanameva manasikaroti. Ayam vuccati harati ca paccaharati cati. Imam pana haranapaccaharanasankhatam gatapaccagatikavattam purento yadi upanissayasampanno hoti, pathamavaye eva arahattam papunati. No ce pathamavaye papunati, atha majjhimavaye papunati. No ce majjhimavaye papunati, atha pacchimavaye papunati, no ce pacchimavaye papunati, atha maranasamaye. No ce maranasamaye papunati, atha devaputto hutva. No ce devaputto hutva papunati, anuppanne buddhe nibbatto paccekabodhim sacchikaroti. No ce paccekabodhim sacchikaroti, atha buddhanam sammukhibhave khippabhinno va hoti, seyyathapi thero bahiyo daruciriyo, mahapanno va, seyyathapi thero sariputto, mahiddhiko va seyyathapi thero mahamoggallano, dhutavado va, seyyathapi thero mahakassapo, dibbacakko seyyathapi thero anuruddho, vinayadharo va, seyyathapi thero upali, dhammakathiko va, seyyathapi thero punno mantaniputto, aranniko va, seyyathapi thero revato, bahussuto va, seyyathapi thero anando, sikkhakamo va,

--------------------------------------------------------------------------------------------- page261.

Seyyathapi thero rahulo buddhaputtoti. Iti imasmim catukke yvayam harati ca 1- paccaharati ca, tassa gocarasampajannam sikkhappattam hoti. Abhikkamadisu pana asammuyhanam asammohasampajannam. Tam evam veditabbam:- idha bhikkhu abhikkamanto va patikkamanto va yatha andhaputhujjana abhikkamadisu "atta abhikkamati, attana abhikkamo nibbattito"ti va "aham abhikkamami, maya abhikkamo nibbattito"ti va sammuyhanti, tatha asammuyhanto abhikkamamiti citte uppajjamane teneva cittena saddhim cittasamutthana vayodhatu vinnattim janayamana uppajjati, iti cittakiriyavayo dhatuvippharavasena ayam kayasammato atthisanghato abhikkamati. Tassevam abhikkamato ekekapaduddharane pathavidhatu apodhatuti dve dhatuyo omatta honti manda, itara dve adhimatta honti balavatiyo tatha atiharanavitiharanesu, vossajjane tejodhatu- vayodhatuti dve dhatuyo omatta honti manda, itara dve adhimatta honti balavatiyo, tatha sannikkhepanasannirumbhanesu. 2- Tattha uddharane pavatta ruparupadhamma atiharanam na papunanti, tatha atiharane pavatta vitiharanam, vitiharane pavatta vossajjanam, vossajjane pavatta sannikkhepanam, sannikkhepane pavatta sannirumbhanam na papunanti, tattha tattheva pabbapabbam sandhisandhi odhiodhi hutva tattakapale pakkhittatilani viya tatatatayanta bhijjanti. Tattha ko eko abhikkamati, kassa va ekassa abhikkamanam. Paramatthato hi dhatunamyeva gamanam dhatunam thanam dhatunam nisajja dhatunam sayanam. Tasmim tasminhi kotthase saddhim rupena:- annam uppajjate cittam annam cittam nirujjhati avicimanusambandho nadisotova vattatiti. Evam abhikkamadisu asammuyhanam asammohasampajannam namati. @Footnote: 1 cha.Ma. casaddo na dissati 2 Ma....sannirujjhanesu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page262.

Nitthito "abhikkante patikkante sampajanakari hoti"ti padassa attho. Alokite vilokiteti ettha pana alokitam nama purato pekkhanam, vilokitam nama anudisa pekkhanam. Annanipi hettha upari pacchato anupekkhanavasena olokitaullokitapalokitani nama honti, tani idha na gahitani, saruppavasena pana imaneva dve gahitani. Imina va mukhena sabbanipi tani gahitanevati. Tattha "alokessami"ti citte uppanne cittavaseneva anoloketva atthaparigganhanam satthakasampajannam. Tam ayasmantam nandam kayasakkhi katva veditabbam. Vuttam hetam bhagavata:- "sace bhikkhave nandassa puratthima disa aloketabba hoti, sabbam cetasa samannaharitva nando puratthimam disam aloketi `evam me puratthimam disam alokayato nabhijjhadomanassa papaka akusala dhamma anvassavissanti'ti. Iti tattha sampajano hoti. Sace bhikkhave nandassa pacchima disa, uttara disa, dakkhina disa, uddham, adho, anudisa aloketabba hoti, sabbam cetasa samannaharitva nando anudisam aloketi `evam me anudisam alokato .pe. Sampajano hoti"ti. 1- Apica idhapi pubbe vuttacetiyadassanadivaseneva satthakata ca sappayata ca veditabba. Kammatthanassa pana avijahanameva gocarasampajannam, tasma khandhadhatuayatanakammatthanikehi attano kammatthanavaseneva kasinadikammatthanikehi va pana kammatthanasiseneva alokanavilokanam katabbam. @Footnote: 1 an.atthaka. 23/99(9)/168 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page263.

"abbhantare atta nama aloketa va viloketa va natthi, `alokessami'ti pana citte uppajjamane teneva cittena saddhim cittasamutthana vayodhatu vinnattim janayamana uppajjati. Iti cittakiriyavayodhatuvippharavasena hetthimam akkhidalam adho sidati, uparimam uddham langheti, 1- koci yantakena vivaranto nama natthi, tato cakkhuvinnanam dassanakiccam sadhentam uppajjati"ti evam pajananam pajanettha asammohasampajannam nama. Apica mulaparinnaagantukatavakalikabhavavasena cettha 2- asammohasampajannam veditabbam. Mulaparinnavasena tava:- bhavangavajjananceva dassanam sampaticchanam santiranam votthabbanam javanam bhavati sattamam. Tattha bhavangam upapattibhavassa angakiccam sadhayamanam pavattati, tam avajjetva 3- kiriyamanodhatu avajjanakiccam sadhayamana, tannirodha cakkhuvinnanam dassanakiccam sadhayamanam, tannirodha vipakamanodhatu sampaticchanakiccam sadhayamana, tannirodha vipakamanovinnanadhatu santiranakiccam sadhayamana, tannirodha kiriyamanovinnanadhatu votthabbanakiccam sadhayamana, tannirodha sattakkhattum javanam javati. Tattha pathamajavanepi "ayam itthi, ayam puriso"ti rajjanadussanamuyhanavasena alokitavilokitam na hoti, dutiyajavanepi .pe. Sattamajavanepi. Etesu pana yuddhamandale yodhesu viya hetthupariyavasena bhijjitva patitesu "ayam itthi, ayam puriso"ti rajjanadivasena alokitavilokitam hoti. Evam tavettha mulaparinnavasena asammohasampajannam veditabbam. Cakkhudvare pana rupe apathamagate bhavangacalanato uddham sakakiccanipphadanavasena avajjanadisu uppajjitva niruddhesu avasane javanam uppajjati, @Footnote: 1 Si.,ka. paleti 2 cha.Ma....vasenapettha 3 cha.Ma. avattetva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page264.

Tam pubbe uppannanam avajjanadinam gehabhute cakkhudvare agantukapuriso viya hoti. Tassa yatha paragehe kinci yacitum pavitthassa agantukapurisassa gehasamikesu tunhimasinesu anakaranam na yuttam, evam avajjanadinam gehabhute cakkhudvare avajjanadisupi arajjantesu adussantesu amuyhantesu ca rajjanadussanamuyhanam ayuttanti evam agantukabhavavasena asammohasampajannam veditabbam. Yani panetani cakkhudvare votthabbanapariyosanani cittani uppajjanti, tani saddhim sampayuttadhammehi tattha tattheva bhijjanti, annamannam na passanti, itarani tavakalikani honti. Tattha yatha ekasmim ghare sabbesu manusakesu matesu avasesassa ekassa tankhanamyeva maranadhammassa na yutta naccagitadisu abhirati nama, evameva ekadvare sasampayuttesu avajjanadisu tattha tattheva matesu avasesassa tankhanamyeva maranadhammassa javanassapi rajjanadassanamuyhanavasena abhirati nama na yuttati evam tavakalikabhavavasena asammohasampajannam veditabbam. Apica khandhayatanadhatupaccayapaccavekkhanavasena cetam 1- veditabbam. Ettha hi cakkhu ceva rupa ca 2- rupakkhandho, dassanam vinnanakkhandho, tamsampayutta vedana vedanakkhandho, sanna sannakkhandho, phassadika sankhara sankharakkhandho, evametesam pancannam khandhanam samavaye alokanavilokanam pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketi. Tatha cakkhu cakkhvayatanam, rupam rupayatanam, dassanam manayatanam, vedanadayo sampayuttadhamma dhammayatanam, evametesam catunnam ayatananam samavaye alokanavilokanam pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketi. Tatha cakkhu cakkhudhatu, rupam rupadhatu, dassanam cakkhuvinnanadhatu, tamsampayutta vedanadayo @Footnote: 1 cha.Ma....vasenapetam 2 Si. rupanca

--------------------------------------------------------------------------------------------- page265.

Dhamma dhammadhatu, evametesam catunnam 1- dhatunam samavaye alokanavilokanam pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketi. Tatha cakkhu nissayapaccayo, rupam arammanapaccayo, avajjanam anantarasamanantarupanissayanatthivigatapaccayo, aloko upanissayapaccayo, vedanadayo sahajatapaccayo. Evametesam paccayanam samavaye alokanavilokanam pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketiti evamettha khandhayatanadhatupaccayapaccavekkhanavasenapi asammohasampajannam veditabbam. Saminjite parisariteti pabbanam saminjanapasarane. Tattha cittavaseneva saminjanapasaranam akatva hatthapadanam saminjanapasaranapaccaya atthanattham parigganhitva atthaparigganhanam satthakasampajannam. Tattha hatthapade aticiram saminjitva va pasaretva va thitassa khane khane vedana uppajjanti, cittam ekaggam na labhati, kammatthanam paripatati, visesam nadhigacchati. Kale saminjantassa kale pasarentassa pana ta vedana nuppajjanti, cittam ekaggam hoti, kammatthanam phatim gacchati, visesamadhigacchatiti evam atthanatthaparigganhanam veditabbam. Atthe pana satipi sappayasappayam parigganhitva sappayaparigganhanam sappayasampajannam. Tatrayam nayo:- mahacetiyangane kira daharabhikkhu sajjhayam ganhanti, tesam pitthipasse daharabhikkhuniyo dhammam sunanti, tattheko daharo hattham pasarento kayasamsaggam patva teneva karanena gihi jato. Aparo bhikkhu padam pasarento aggimhi pasaresi, atthim ahacca pado jhayi. Aparo vammike pasaresi, so asivisena dattho. Aparo civarakutidandake pasaresi, tam manisappo damsi. Tasma evarupe asappaye apasaretva sappaye pasaretabbam. Idamettha sappayasampajannam. @Footnote: 1 Si. catussannam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page266.

Gocarasampajannam pana mahatheravatthuna dipetabbam:- mahathero kira divatthane nisinno antevasikehi saddhim kathayamano sahasa hattham saminjitva puna yathathane thapetva sanikam saminjesi. Tam antevasika pucchimsu "kasma bhante sahasa hattham saminjitva puna yathathane thapetva sanikam saminjittha"ti. Yato patthayaham avuso kammatthanam manasikatum araddho, na me kammatthanam muncitva hattho saminjitapubbo, idani pana tumhehi saddhim kathayamanena kammatthanam muncitva saminjito, tasma puna yathathane thapetva saminjesinti. Sadhu bhante bhikkhuna nama evarupena bhavitabbanti. Evamevatthapi kammatthanavijahanameva gocarasampajannanti veditabbam. Abbhantare atta nama koci saminjanto va pasarento va natthi, vuttappakaracittakiriyavayodhatuvippharena pana suttakaddhanavasena daruyantassa 1- hatthapadalalanam 2- viya samminjanapasaranam hotiti parijananam panettha asammohasampajannanti veditabbam. Sanghatipattacivaradharaneti ettha sanghaticivaranam nivasanaparupanavasena, pattassa bhikkhapatiggahanadivasena paribhogo dharanam nama. Tattha sanghaticivaradharane tava nivasetva parupitva ca pindaya caranto amisalabho, "sitassa patighataya"tiadina nayena bhagavata vuttappakaroyeva ca attho attho nama. Tassa vasena satthakasampajannam veditabbam. Unhapakatikassa pana dubbalassa ca civaram sukhumam sappayam, sitalukassa ghanam dupattam. Viparitam asappayam. Yassa kassaci jinnam asappayameva. Aggaladidanena hissa tam palibodhakaram hoti. Tatha pattunnadukuladibhedam lobhaniyacivaram. Tadisanhi @Footnote: 1 Ma. rupayantassa 2 Si.,ka. hatthapadakaddhanam, Ma. hatthapadalolanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page267.

Aranne ekassa nivasantarayakaram jivitantarayakarancapi hoti. Nippariyayena pana yam nimittakammadimicchajivavasena uppannam, yancassa sevamanassa akusala dhamma abhivaddhanti, kusala dhamma parihayanti, tam asappayam. Viparitam sappayam, tassa vasenettha sappayasampajannam, kammatthanavijahanavaseneva ca gocarasampajannam veditabbam. Abbhantare atta nama koci civaram parupanto natthi, vuttappakara- cittakiriyavayodhatuvipphareneva pana civaraparupanam hoti. Tattha civarampi acetanam, kayopi acetano. Civaram na janati "maya kayo parupito"ti. Kayopi na janati "aham civarena parupito"ti. Dhatuyova dhatusamuham paticchadenti patapilotikaya potthakarupapaticchadane viya. Tasma neva sundaram civaram labhitva somanassam katabbam, na asundaram labhitva domanassam. Nagavammikacetiyarukkhadisu hi keci malagandha- dhumavatthadihi sakkaram karonti, keci guthamuttakaddamadandasatthappaharadihi asakkaram. Na tehi nagavammikarukkhadayo somanassam va karonti domanassam va. Evameva neva sundaram civaram labhitva somanassam katabbam, na asundaram labhitva domanassanti evam pavattapatisankhanavasenettha asammohasampajannam veditabbam. Pattadharanepi pattam sahasava aggahetva "imam gahetva pindaya caramano bhikkham labhissami"ti evam pattaggahanapaccaya patilabhitabbaatthavasena satthakasampajannam veditabbam. Kisadubbalasarirassa pana garupatto asappayo. Yassa kassaci catupancagandikahato dubbisodhaniyo asappayova. Duddhotapatto hi na vattati, tam dhovantasseva cassa palibodho hoti. Manivannapatto pana lobhaniyo civare vuttanayeneva asappayo. Nimittakammadivasena laddho, pana yancassa sevamanassa akusala dhamma abhivaddhanti, kusala dhamma parihayanti, ayam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page268.

Ekantaasappayova. Viparito sappayo. Tassa vasenettha sappayasampajannam, kammatthanavijahanavaseneva ca gocarasampajannam veditabbam. Abbhantare atta nama koci pattam ganhanto natthi, vuttappakara- cittakiriyavayodhatuvipphareneva pattaggahanam nama hoti. Tattha pattopi acetano, hatthapi acetana. Patto na janati "aham hatthehi gahito"ti. Hatthapi na jananti "patto amhehi gahito"ti. Dhatuyova dhatusamuham ganhanti sandasena aggivannapattaggahane viyati evam pavattapatisankhanavasenettha asammohasampajannam veditabbam. Apica yatha chinnahatthapade vanamukhehi paggharitapubbalohitakimikule nilamakkhikasamparikinne anathasalaya anathamanusse disva dayaluka purisa tesam vanapatacolakani ceva kapaladihi ca bhesajjani ca upanamenti. Tattha colakanipi kesanci sanhani, kesanci thulani papunanti, bhesajjakapalanipi kesanci susanthanani kesanci dusanthanani papunanti, na te tattha sumana va dummana va honti. Vanapaticchadanamatteneva hi colakena bhesajjapatiggahanamatteneva ca kapalakena tesam attho. Evameva yo bhikkhu vanacolakam viya civaram, bhesajjakapalakam viya ca pattam, kapale bhesajjamiva ca patte laddhabhikkham sallakkheti, ayam sanghatipattacivaradharane asammohasampajannena uttamasampajanakariti veditabbo. Asitadisu asiteti pindapatabhojane. Piteti yaguadipane. Khayiteti pitthakhajjakadikhadane. Sayiteti madhuphanitadisayane. Tattha "neva davaya"tiadina nayena vutto atthavidhopi attho attho nama, tassa vasena satthakasampajannam veditabbam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page269.

Lukhapanitatittamadhuradisu pana yena bhojanena yassa aphasu hoti, tam tassa asappayam. Yam pana nimittakammadivasena patiladdham, yancassa bhunjato akusala dhamma abhivaddhanti kusala dhamma parihayanti, tam ekantaasappayameva. Viparitam sappayam. Tassa vasenettha sappayasampajannam, kammatthanavijahanavaseneva ca gocarasampajannam veditabbam. Abbhantare atta nama koci bhunjako natthi, vuttappakaracittakiriyavayodhatu- vipphareneva pana 1- pattapatiggahanam nama hoti, cittakiriyavayodhatuvipphareneva hatthassa patte otaranam nama hoti, cittakiriyavayodhatuvipphareneva alopakaranam alopauddharanam mukhavivaranam ca hoti. Na koci kuncikaya na yantakena hanukatthini vivarati, cittakiriyavayodhatuvipphareneva alopassa mukhe thapanam uparidantanam musalakiccasadhanam hetthadantanam udukkhalakiccasadhanam jivhaya hatthakiccasadhananca hoti. Iti nam tattha aggajivhaya tanukakhelo, mulajivhaya bahalakhelo makkheti. Tam hetthadantaudukkhale jivhahatthaparivattitam khelaudakatemitam uparidantamusalasancunnitam koci katacchuna va dabbiya va anto pavesento nama natthi, vayodhatuyava pavisati. Pavittham pavittham koci palalasantharam katva dharento nama natthi, vayodhatuvaseneva titthati. Thitam thitam koci uddhanam aggim jaletva katva pacanto nama natthi, tejodhatuyava paccati. Pakkam pakkam koci dandakena va yatthiya va bahi niharano nama natthi, vayodhatuyeva niharati. Iti vayodhatu atiharati ca vitiharati ca dhareti parivatteti ca sancunneti ca visoseti ca, niharati ca, pathavidhatu dhareti ca parivatteti ca sancunneti ca visoseti ca, apodhatu sineheti ca allattanca anupaleti, tejodhatu antopavittham paripaceti, akasadhatu anjaso hoti, vinnanadhatu tattha tattha sammapayogamanvaya abhujatiti evam pavattapatisankhanavasenettha asammohasampajannam veditabbam. @Footnote: 1 Ma. pana-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page270.

Apica gamanato pariyesanato paribhogato asayato nidhanato aparipakkato paripakkato phalato nissandato sammakkhanatoti evam dasavidham patikulabhavam paccavekkhanatopettha asammohasampajannam veditabbam. Vittharakatha panettha visuddhimagge 1- aharapatikulasannaniddesato gahetabba. Uccarapassavakammeti uccarassa ca passavassa ca karane. Tattha pattakale uccarapassavam akarontassa sakalasarirato seda muncanti, akkhini bhamanti, cittam na ekaggam hoti, anne ca roga uppajjanti. Karontassa pana sabbam tam na hotiti ayamettha attho. Tassa vasena satthakasampajannam veditabbam. Atthane uccarapassavam karontassa pana apatti hoti, ayaso vaddhati, jivitantarayopi hoti. Patirupe thane karontassa sabbam tam na hotiti idamettha sappayam, tassa vasena sappayasampajannam, kammatthanavijahanavaseneva ca gocarasampajannam veditabbam. Abbhantare atta nama koci uccarapassavakammam karonto natthi, cittakiriyavayodhatuvipphareneva pana uccarapassavakammam hoti. Yatha pana pakkeva 2- gande gandabhedena pubbalohitam akamataya nikkhamati, yatha ca atibharita udakabhajana udakam akamataya nikkhamati, evam pakkasayamuttavatthisu sannicita uccarapassava vayuvegasamuppilita akamatayapi nikkhamanti. So panayam evam nikkhamanto uccarapassavo neva tassa bhikkhuno attano hoti na parassa, kevalam sariranissandova hoti. Yatha kim? yatha udakatumbato puranaudakam chaddentassa neva tam attano hoti na paresam, kevalam patijagganamattameva hoti. Evam pavattapatisankhanavasenettha asammohasampajannam veditabbam. @Footnote: 1 visuddhi. 2/154 (sya) 2 cha.Ma. pakke

--------------------------------------------------------------------------------------------- page271.

Gatadisu gateti gamane. Thiteti thane. Nisinneti nisajjaya. Sutteti sayane. Jagariteti jagarane. Bhasiteti kathane. Tunhibhaveti akathane. Ettha ca yo ciram gantva va cankamitva va aparabhage thito iti patisancikkhati "cankamanakale pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam gate sampajanakari nama. Yo sajjhayam va karonto panham va vissajjento kammatthanam va manasikaronto ciram thatva aparabhage nisinno iti patisancikkhati "thitakale pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam thite sampajanakari nama. Yo sajjhayadikaranavaseneva 1- ciram nisiditva aparabhage nipanno iti patisancikkhati "nisinnakale pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam nisinne sampajanakari nama. Yo pana nipannakova sajjhayam va karonto kammatthanam va manasikaronto niddam okkamitva aparabhage vutthaya iti patisancikkhati "sayanakale pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam sutte ca jagarite ca sampajanakari nama. Kiriyamayacittananhi appavattam suttam nama, pavattam jagaritam namati. Yo pana bhasamano "ayam saddo nama otthe ca paticca dante ca jivhanca talunca paticca cittassa ca tadanurupam payogam paticca jayati"ti sato sampajano bhasati, ciram va pana kalam sajjhayam va katva dhammam va kathetva kammatthanam va parivattetva panham va vissajjetva aparabhage tunhibhuto iti patisancikkhati "bhasitakale uppanna ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam bhasite sampajanakari nama. @Footnote: 1 ka. sajjhayadigahitavaseneva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page272.

Yo tunhibhuto ciram dhammam va kammatthanam va manasikatva aparabhage iti patisancikkhati "tunhibhutakale pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti. Upadarupapavattiya sati bhasati nama, asati tunhi bhavati namati, ayam tunhibhave sampajanakari namati. Evamettha asammohasampajannam, tassa vasena sampajanakarita veditabba. Imasmim sutte satipatthanamissakasampajannam pubbabhagam kathitam.


             The Pali Atthakatha in Roman Book 13 page 252-272. http://84000.org/tipitaka/atthapali/rm_line.php?B=13&A=5487&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=5487&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=19&i=682              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=19&A=3882              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=19&A=3674              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=19&A=3674              Contents of The Tipitaka Volume 18 http://84000.org/tipitaka/read/?index_19

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]