บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๒

๔. วิปสฺสีสุตฺตวณฺณนา [๔] จตุตฺเถ วิปสฺสิสฺสาติ ตสฺส กิร โพธิสตฺตสฺส ยถา โลกิยมนุสฺสานํ กิญฺจิเทว ปสฺสนฺตานํ ปริตฺตกมฺมาภินิพฺพตฺตสฺส กมฺมชปสาทสฺส ทุพฺพลตฺตา อกฺขีนิ วิปฺผนฺทนฺติ, น เอวํ วิปฺผนฺทึสุ. พลวกมฺมนิพฺพตฺตสฺส ปน กมฺมชปสาทสฺส พลวตฺตา อวิปฺผนฺทนฺเตหิ อนิมฺมิเสหิ เอวํ อกฺขีหิ ปสฺสิ เสยฺยถาปิ เทวา ตาวตึสา. เตน วุตฺตํ "อนิมฺมิสนฺโต ^๑- กุมาโร เปกฺขตีติ โข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส กุมารสฺส `วิปสฺสี วิปสฺสี'เตฺวว สมญฺา อุทปาที"ติ. ^๒- อยํ เหตฺถ อธิปฺปาโย:- อนฺตรนฺตรา นิมิสชนิตนฺธการวิรเหน วิสุทฺธํ ปสฺสติ, วิวเฏหิ วา อกฺขีหิ ปสฺสตีติ วิปสฺสี. เอตฺถ จ กิญฺจาปิ ปจฺฉิมภวิกานํ สพฺพโพธิสตฺตานํ พลวกมฺมนิพฺพตฺตสฺส กมฺมชปสาทสฺส พลวตฺตา อกฺขีนิ น วิปฺผนฺทนฺติ, โส ปน โพธิสตฺโต เอเตเนว นามํ ลภิ. อปิจ วิเจยฺย วิเจยฺย ปสฺสตีติ วิปสฺสี, วิจินิตฺวา วิจินิตฺวา ปสฺสตีติ อตฺโถ. เอกทิวสํ กิร วินิจฺฉยฏฺาเน นิสีทิตฺวา อตฺเถ อนุสาสนฺตสฺส รญฺโ อลงฺกตปฏิยตฺตํ มหาปุริสํ อาหริตฺวา องฺเก ปยึสุ. ตสฺส ตํ องฺเก กตฺวา ปลาฬยมานสฺเสว ^๓- อมจฺจา สามิกํ อสฺสามิกํ อกํสุ. โพธิสตฺโต อนตฺตมนสทฺทํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม., อิ. อนิมิสนฺโต ^๒ ที.ม. ๑๐/๔๐-๔๑/๑๘ @^๓ สี.,อิ. อุปลาฬยมานสฺเสว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔.

นิจฺฉาเรสิ. ราชา "กิเมตํ กิเมตํ อุปธาเรถา"ติ อาห. อุปธารยมานา อญฺ อทิสฺวา "อตฺถสฺส ^๑- ทุพฺพินิจฺฉิตตฺตา เอวํ กตํ ภวิสฺสตี"ติ ปุน สามิกเมว สามิกํ กตฺวา "ตฺวา นุ โข กุมาโร เอวํ กโรตี"ติ วีมํสนฺตา ปุน สามิกํ อสฺสามิกํ อกํสุ. ปุน โพธิสตฺโต ตเถว สทฺทํ นิจฺฉาเรสิ. อถโข ราชา "ชานาติ มหาปุริโส"ติ ตโต ปฏฺาย อปฺปมตฺโต อโหสิ. เตน วุตฺตํ "วิเจยฺย วิเจยฺย กุมาโร อตฺเถ มนายตีติ โข ^๒- ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส กุมารสฺส ภิยฺโยโส มตฺตาย `วิปสฺสี วิปสฺสี'เตฺวว สมญฺา อุทปาที"ติ. ^๓- ภควโตติ ภาคฺยสมฺปนฺนสฺส. อรหโตติ ราคาทีนํ อรีนํ ^๔- หตตฺตา, สํสารจกฺกสฺส วา อรานํ หตตฺตา, ปจฺจยานํ วา อรหตฺตา อรหาติ เอวํ คุณโต อุปฺปนฺนนามเธยฺยสฺส. สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสาติ สมฺมา นเยน เหตุนา สามํ ปจฺจตฺตปุริสกาเรน จตฺตาริ สจฺจานิ พุทฺธสฺส. ปุพฺเพว สมฺโพธาติ สมฺโพโธ วุจฺจติ จตูสุ มคฺเคสุ าณํ. ตโต ปุพฺเพว. โพธิสตฺตสฺเสว สโตติ เอตฺถ โพธีติ าณํ, โพธิมา ^๕- สตฺโต โพธิสตฺโต, าณวา ปญฺวา ปณฺฑิโตติ อตฺโถ. พุทฺธานํ ^๖- หิ ปาทมูเล อภินีหารโต ปฏฺาย ปณฺฑิโตว โส สตฺโต, น อนฺธพาโลติ โพธิสตฺโต. ยถา วา อุทกโต อุคฺคนฺตฺวา ิตํ ปริปากคตํ ปทุมํ สุริยรสฺมิสมฺผสฺเสน อวสฺสํ พุชฺฌิสฺสตีติ พุชฺฌนกปทุมนฺติ วุจฺจติ, เอวํ พุทฺธานํ สนฺติเก พฺยากรณสฺส ลทฺธตฺตา อวสฺสํ อนนฺตราเยน ปารมิโย ปูเรตฺวา พุชฺฌิสฺสตีติ พุชฺฌนกสตฺโตติปิ โพธิสตฺโต. ยา จ เอสา จตุมคฺคาณสงฺขาตา โพธิ, ตํ ปตฺถยมาโน ปวตฺตตีติ โพธิยํ สตฺโต อาสตฺโตติปิ โพธิสตฺโต. เอวํ คุณโต อุปฺปนฺนนามวเสน โพธิสตฺตสฺเสว สโต. กิจฺฉนฺติ ทุกฺขํ. อาปนฺโนติ อนุปฺปตฺโต. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- อโห อยํ สตฺตโลโก ทุกฺขํ อนุปฺปตฺโตติ. จวติ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม., อิ. อฏฺฏสฺส ^๒ ฉ.ม., อิ. าเยนาติ @^๓ ที. ม. ๑๐/๔๑/๑๘ ^๔ ฉ.ม. ราคาทิอรีนํ @^๖ ฉ.ม., อิ. ปุริมพุทฺธานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕.

จ อุปปชฺชติ จาติ อิทํ อปราปรํ จุติปฏิสนฺธิวเสน วุตฺตํ. นิสฺสรณนฺติ นิพฺพานํ. ตํ หิ ชรามรณทุกฺขโต นิสฺสฏตฺตา ตสฺส นิสฺสรณนฺติ วุจฺจติ. กุทาสฺสุ นามาติ กตรสฺมึ นุ โข กาเล. โยนิโสมนสิการาติ อุปายมนสิกาเรน ปมมนสิกาเรน. อหุ ปญฺาย อภิสมโยติ ปญฺาย สทฺธึ ^๑- ชรามรณการณสฺส อภิสมโย สมวาโย สมาโยโค อโหสิ, "ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺ"ติ อิทนฺเตน ทิฏฺนฺติ อตฺโถ. อถวา โยนิโสมนสิการา อหุ ปญฺายาติ โยนิโสมนสิกาเรน จ ปญฺาย จ อภิสมโย อหุ, "ชาติยา โข สติ ชรามรณนฺ"ติ เอวํ ชรามรณการณสฺส ปฏิเวโธ อโหสีติ อตฺโถ. เอส นโย สพฺพตฺถ. อิติ หิทนฺติ เอวมิทํ. สมุทโย สมุทโยติ เอกาทสสุ าเนสุ สงฺขาราทีนํ สมุทยํ สมฺปิณฺเฑตฺวา นิทฺทิสติ. ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสูติ "อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา อวิชฺชาย สงฺขารานํ สมุทโย โหตี"ติ ^๒- เอวํ อิโต ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จตูสุ วา อริยสจฺจธมฺเมสุ. จกฺขุนฺติอาทีนิ าณเววจนาเนว. าณเมว เหตฺถ ทสฺสนฏฺเน จกฺขุํ, าณฏฺเน ^๓- าณํ, ปชานนฏฺเน ปญฺา, ปฏิเวธนฏฺเน วิชฺชา, โอภาสนฏฺเน อาโลโกติ วุตฺตํ. ตํ ปเนตํ จตูสุ สจฺเจสุ โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกํ นิทฺทิฏฺนฺติ เวทิตพฺพํ. นิโรธวาเรปิ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ. จตุตฺถํ -------------------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๒๓-๒๕. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=12&A=505&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=505&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=16&i=22 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=16&A=102 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=16&A=101 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=16&A=101 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_16