ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย
อรรถกถาเล่มที่ ๑๔ ภาษาบาลีอักษรไทย องฺ.อ. (มโนรถ.๑)

หน้าที่ ๔๐๒.

๑๕. อฏฺานปาลิ ๑. ปมวคฺควณฺณนา [๒๖๘] อฏฺานปาลิยํ ๑- อฏฺานนฺติ เหตุปฏิกฺเขโป. อนวกาโสติ ปจฺจยปฏิกฺเขโป. อุภเยนาปิ การณเมว ปฏิกฺขิปติ. การณญฺหิ ตทายตฺตวุตฺติตาย อตฺตโน ผลสฺส านนฺติ วุตฺตํ. ๒- ยนฺติ เยน การเณน. ทิฏฺิสมฺปนฺโนติ มคฺคทิฏฺิสมฺปนฺโน โสตาปนฺโน อริยสาวโก. ตสฺส หิ ทิฏฺิสมฺปนฺโน อิติปิ, ทสฺสนสมฺปนฺโน อิติปิ, อาคโต อิมํ สทฺธมฺมํ อิติปิ, ปสฺสติ อิมํ สทฺธมฺมํ อิติปิ, เสกฺเขน าเณน สมนฺนาคโต อิติปิ, เสกฺขาย วิชฺชาย สมนฺนาคโต อิติปิ, ธมฺมโสตสมาปนฺโน อิติปิ, อริโย นิพฺเพธิกปญฺโ อิติปิ, อมตทฺวารํ อาหจฺจ ติฏฺติ อิติปิ ๓- พหูนิ นามานิ โหนฺติ. กญฺจิ สงฺขารนฺติ จตุภูมิเกสุ สงฺขาเรสุ ๔- กญฺจิ เอกํ สงฺขารํปิ. นิจฺจโต อุปคจฺเฉยฺยาติ นิจฺโจติ คเณฺหยฺย. เนตํ านํ วิชฺชตีติ เอตํ การณํ นตฺถิ น อุปลพฺภติ. ยํ ปุถุชฺชโนติ เยน การเณน ปุถุชฺชโน. านเมตํ วิชฺชตีติ เอตํ การณํ อตฺถิ. สสฺสตทิฏฺิยา หิ โส เตภูมิเกสุ สงฺขาเรสุ กญฺจิ สงฺขารํ นิจฺจโต คเณฺหยฺยาติ อตฺโถ. จตุภูมิกสงฺขารา ๕- ปน เตชุสฺสทตฺตา ทิวสสนฺตตฺโต อโยคุโฬ วิย มกฺขิกานํ, ทิฏฺิยา วา อญฺเสํ วา อกุสลานํ อารมฺมณํ น โหนฺติ. อิมินา นเยน กญฺจิ สงฺขารํ สุขโตติอาทีสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. [๒๖๙] สุขโต อุปคจฺเฉยฺยาติ "เอกนฺตสุขี อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา"ติ ๖- เอวํ อตฺตทิฏฺิวเสน สุขโต คาหํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. ทิฏฺิวิปฺปยุตฺตจิตฺเตน ปน อริยสาวโก ปริฬาหาภิภูโต ปริฬาหวูปสมตฺถํ มตฺตหตฺถิปริตาสิโต วิย จ เสกฺขพฺราหฺมโณ ๗- คูถํ กญฺจิ สงฺขารํ สุขโต นุปคจฺฉติ. ๘- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อฏฺานปาฬิยา ฉ.ม. านนฺติ จ อวกาโสติ จ วุจฺจติ ฉ.ม. อิติปีติ @ ฉ.ม. สงขตสงฺขาเรสุ ฉ.ม. จตุตฺถภูมกสงฺขารา @ ที.สี. ๙/๗๖/๓๑ พฺรหฺมชาลสุตฺต, ม.อุ. ๑๔/๒๒,๒๗/๑๘,๒๒ ปญฺจตฺตยสุตฺต @ สี. โวกฺขพฺราหฺมโณ, ฉ.ม. โจกฺขพฺราหฺมโณ ฉ.ม. สุขโต อุปคจฺฉติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๓.

[๒๗๐] อตฺตวาเร กสิณาทิปณฺณตฺติสงฺคหตฺถํ "สงฺขารนฺ"ติ อวตฺวา กญฺจิ ธมฺมนฺติ วุตฺตํ. อิธาปิ อริยสาวกสฺส จตุภูมิกวเสน ปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพ, ปุถุชฺชนสฺส เตภูมิกวเสน. สพฺพวาเรสุ วา อริยสาวกสฺสาปิ เตภูมิกวเสเนว ปริจฺเฉโท วฏฺฏติ. ยมฺหิ ยมฺหิ ๑- ปุถุชฺชโน คณฺหาติ, ตโต ตโต อริยสาวโก คาหํ วินิพฺเพเธติ. ๒- ปุถุชฺชโน หิ ยํ ยํ นิจฺจํ สุขํ อตฺตาติ คณฺหาติ, ตํ ตํ อริยสาวโก อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตาติ คณฺหนฺโต ตํ คาหํ วินิพฺเพเธตีติ. ๓- อิมสฺมึ ๔- สุตฺตนฺตนเย ๕- ปุถุชฺชนคาหวินิพฺเพธนํ ๖- นาม กถิตํ. [๒๗๑] มาตรนฺติอาทีสุ ชนิกา จ มาตา, ชนโก จ ปิตา, มนุสฺสภูโต จ ขีณาสโว อรหาติ อธิปฺเปโต. กึ ปน อริยสาวโก อญฺ ชีวิตา โวโรเปยฺยาติ? เอตํปิ อฏฺานํ. สเจ หิ ๗- ภวนฺตเร คตํ อริยสาวกํ อตฺตโน อริยสาวกภาวํ อชานนฺตํปิ โกจิ เอวํ วเทยฺย "อิมํ กุนฺถกิปิลฺลิกํ ชีวิตา โวโรเปตฺวา สกลจกฺกวาฬคพฺเภ จกฺกวตฺติรชฺชํ ปฏิปชฺชาหี"ติ, ตํ เนว โส ชีวิตา โวโรเปยฺย. อถาปิ นํ เอวํ วเทยฺยุํ "สเจ หิ นํ ๘- น ฆาเตสฺสสิ, ๙- สีสํ เต ฉินฺทิสฺสามา"ติ. สีสเมวสฺส ฉินฺเทยฺยุํ, น จ โส ตํ ฆาเตยฺย. ๑๐- ปุถุชฺชนภาวสฺส ปน มหาสาวชฺชภาวทสฺสนตฺถํ อริยสาวกสฺส จ พลทีปนตฺถเมตํ วุตฺตํ, ๑๑- อยํ เหตฺถ อธิปฺปาโย:- สาวชฺโช ปุถุชฺชนภาโว, ยตฺถ ๑๒- หิ ปุถุชฺชโน มาตุฆาตาทีนิปิ อนนฺตริยานิ ๑๓- กริสฺสติ. มหาพโล จ อริยสาวโก, โย ๑๔- เอตานิ กมฺมานิ น กโรตีติ. [๒๗๔] ปทุฏฺจิตฺโตติ ๑๕- วธกจิตฺเตน ปทุฏฺจิตฺโต. โลหิตํ อุปฺปาเทยฺยาติ ชีวมานกสรีเร ขุทฺทกมกฺขิกาย ปิวนมตฺตมฺปิ โลหิตํ อุปฺปาเทยฺย. [๒๗๕] สํฆํ ภินฺเทยฺยาติ สมานสํวาสกํ สมานสีมายํ ิตํ ปญฺจหากาเรหิ @เชิงอรรถ: สี. ยํ หิ ยํ, ฉ.ม. ยํ ยํ หิ สี.,อิ. วินิวฏฺเฏติ, ฉ.ม. วินิเวเติ @ สี.,อิ. วินิวฏฺเฏติ, ฉ.ม. วินิเวเติ ฉ.ม. อิติ อิมสฺมึ @ ฉ.ม. สุตฺตตฺตเย ฉ.ม. ปุถุชฺชนตฺตคฺคาหวินิเวนํ ฉ.ม. สเจปิ ฉ.ม. สเจ @อิมํ สี. น ฆาเตยฺยาสิ ๑๐ ก. ฆาเฏยฺย ๑๑ ฉ.ม. วุตฺถํ ๑๒ ฉ.ม. ยตฺร @๑๓ ฉ.ม. อานนฺตริยานิ. เอวมุปริปิ ๑๔ ม. โส ๑๕ สี.,อิ. ทุฏฺจิตฺโตติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๔.

สีฆํ ภินฺเทยฺย. วุตฺตํปิ เจตํ "ปญฺจหิ อุปาลิ อากาเรหิ สํโฆ ภิชฺชติ กมฺเมน อุทฺเทเสน โวหรนฺโต อนุสฺสาวเนน สลากคฺคาเหนา"ติ. ๑- ตตฺถ กมฺเมนาติ ๒- จตูสุ กมฺเมสุ อญฺตเรน. ๒- อุทฺเทเสนาติ ปญฺจสุ ปาติโมกฺขุทฺเทเสสุ อญฺตเรนุทฺเทเสน. โวหรนฺโตติ กถยนฺโต, ตาหิ ตาหิ วา ๓- อุปฺปตฺตีหิ ๔- อธมฺมํ ธมฺโมติอาทีนิ อฏฺารส เภทกรวตฺถูนิ ทีเปนฺโต. อนุสฺสาวเนนาติ "กึ ๕- นนุ ตุเมฺห ชานาถ มยฺหํ อุจฺจากุลา ปพฺพชิตภาวญฺจ พหุสฺสุตภาวญฺจ, มาทิโส นาม อุทฺธมฺมํ อุพฺพินยํ สตฺถุสาสนํ คาเหยฺยาติ ๖- จิตฺตํปิ อุปฺปาเทตุํ น ตุมฺหากํ ยุตฺตํ, กึ มยฺหํ อวีจิ นีลุปฺปลวนํ วิย สีตลา, กิมหํ อปายโต น ภายามี"ติอาทินา นเยน กณฺณมูเล วจีเภทํ กตฺวา อนุสฺสาวเนน. สลากคฺคาเหนาติ เอวํ อนุสฺสาเวตฺวา เตสํ จิตฺตํ อุปตฺถมฺเภตฺวา อนิวตฺติธมฺเม กตฺวา "คณฺหถ อิมํ สลากนฺ"ติ สลากคฺคาเหน. เอตฺถ จ กมฺมเมว อุทฺเทโส วา ปมาณํ, โวหารานุสฺสาวนสลากคฺคาหา ปน ปุพฺพภาคา, อฏฺารสวตฺถุทีปนวเสน หิ โวหรนฺเตน ตตฺถ รุจิชนนตฺถํ อนุสฺสาเวตฺวา สลากาย คหิตายปิ อภินฺโนว โหติ สํโฆ. ยทา ปน เอวํ จตฺตาโร วา อติเรกา วา สลากํ คเหตฺวา อาเวณิกํ กมฺมํ ๗- วา อุทฺเทสํ วา กโรนฺติ, ตทา สํโฆ ภินฺโน นาม โหติ. เอวํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล สํฆํ ภินฺเทยฺยาติ เนตํ านํ วิชฺชติ. เอตฺตาวตา มาตุฆาตาทีนิ ปญฺจ อนนฺตริยกมฺมานิ ทสฺสิตานิ โหนฺติ, ยานิ ปุถุชฺชโน กโรติ, น อริยสาวโก. เตสํ อาวีภาวตฺถํ:- กมฺมโต ทฺวารโต เจว กปฺปฏฺิติยโต ตถา ปากโต สาธารณาทีหิ ๘- วิญฺาต โพ วินิจฺฉโยติ. ๙- @เชิงอรรถ: วิ.ปริ. ๘/๔๕๘/๔๐๙ อุปาลิปญฺจก ๒-๒ ฉ.ม. อปโลกนาทีสุ จตูสุ กมฺเมสุ อญฺตเรน @กมฺเมน ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ม. อุปปตฺตีหิ ฉ.ม. อยํ ปาโ @ทิสฺสติ ม. คเณฺหยฺยาติ สี.,อิ. อเวนิกกมฺมํ สี.,ฉ.ม. ปากสาธารณาทีหิ @ ฉ.ม. วินิจฺฉโย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๕.

ตตฺถ กมฺมโต ตาว:- เอตฺถ หิ มนุสฺสภูตสฺเสว มนุสฺสภูตํ มาตรํ วา ปิตรํ วา อปริวตฺตลิงฺคํ ๑- ชีวิตา โวโรเปนฺตสฺส กมฺมํ อนนฺตริยํ โหติ, ตสฺส วิปากํ ปฏิพาหิสฺสามีติ สกลจกฺกวาเฬ ๒- มหาเจติยปฺปมาเณหิปิ กาญฺจนถูเปหิ ๓- ปูเรตฺวาปิ สกลจกฺกวาฬํ ปูเรตฺวา นิสินฺนภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ ทตฺวาปิ พุทฺธสฺส ภควโต สงฺฆาฏิกณฺณํ อมุญฺจนฺโต วิจริตฺวาปิ กายสฺส เภทา นิรยเมว อุปคจฺฉติ. ๔- โย ปน สยํ มนุสฺโส ติรจฺฉานภูตํ มาตรํ วา ปิตรํ วา, สยํ วา ติรจฺฉานภูโต มนุสฺสภูตํ, ติรจฺฉานภูโตเยว วา ติรจฺฉานภูตํ ชีวิตา โวโรเปติ, ตสฺส กมฺมํ อนนฺตริยํ น โหติ, กมฺมํ ปน ภาริยํ, ๕- อนนฺตริยํ อาหจฺเจว ติฏฺติ. มนุสฺสชาติกานํว ปน วเสน อยํ ปโญฺห กถิโต. ตตฺถ เอฬกจตุกฺกํ สงฺคามจตุกฺกํ โจรจตุกฺกญฺจ กเถตพฺพํ. เอฬกํ มาเรมีติ ๖- อภิสนฺธินาปิ หิ เอฬกฏฺาเน ิตํ มนุสฺสภูตํ ๗- มาตรํ วา ปิตรํ วา มาเรนฺโต อนนฺตริยํ ผุสติ. เอฬกาภิสนฺธินา มาตาปิติอภิสนฺธินา วา เอฬกํ มาเรนฺโต อนนฺตริยํ น ผุสติ, มาตาปิติอภิสนฺธินา มาตาปิตโร มาเรนฺโต ผุสเตว. เอส นโย อิตรสฺมึปิ จตุกฺกทฺวเย. ยถา จ มาตาปิตูสุ, เอวํ อรหนฺเตปิ เอตานิ จตุกฺกานิ เวทิตพฺพานิ. มนุสฺสอรหนฺตเมว จ มาเรตฺวา อนนฺตริยํ ผุสติ, น ยกฺขภูตํ. กมฺมํ ปน ภาริยํ, อนนฺตริยสทิสเมว. มนุสฺสอรหนฺตํ จ ๘- ปุถุชฺชนกาเลเยว สตฺถปฺปหาเร วา วิเส วา ทินฺเนปิ ยทิ โส อรหตฺตํ ปตฺวา เตเนว มรติ, อรหนฺตฆาตโก โหติเยว. ยํ ปน ปุถุชฺชนกาเล ทินฺนํ ทานํ อรหตฺตํ ปตฺวา ปริภุญฺชติ, ปุถุชฺชนสฺเสว ตํ ทินฺนํ โหติ. เสสอริยปุคฺคเล มาเรนฺตสฺส อนนฺตริยํ นตฺถิ, กมฺมํ ปน ภาริยํ, อนนฺตริยสทิสเมว. โลหิตุปฺปาเท ตถาคตสฺส อภิชฺเช กาเย ๙- ปรุปกฺกเมน จมฺมจฺเฉทํ กตฺวา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อปิ ปริวตฺตลิงฺคํ ฉ.ม. สกลจกฺกวาฬํ ฉ.ม. กญฺจนถูเปหิ @ ฉ.ม. อุปปชฺชติ สี.,ฉ.ม. ภาริยํ ปน โหติ ฉ.ม. มาเรสฺสามีติ @ ฉ.ม. มนุสฺโส มนุสฺสภูตํ ฉ.ม. มนุสฺสอรหนฺตสฺส จ ฉ.ม. อเภชฺชกายตาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๖.

โลหิตสฺส ปคฺฆรณนฺนาม นตฺถิ, สรีรสฺส ปน อนฺโตเยว ตสฺมึ ๑- าเน โลหิตํ สโมสรติ. เทวทตฺเตน ปวิทฺธสิลโต ภิชฺชิตฺวา คตา สกลิกา ๒- ตถาคตสฺส ปาทนฺตํ ปหริ, ผรสุนา สํปหโฏ ๓- วิย ปาโท อนฺโตโลหิโตเยว อโหสิ. ตถา กโรนฺตสฺส อนนฺตริยํ โหติ. ชีวโก ปน ตถาคตสฺส รุจิยา สตฺถเกเนว ๔- จมฺมํ ฉินฺทิตฺวา ตมฺหา านา ทุฏฺโลหิตํ นีหริตฺวา ผาสุกมกาสิ. ตถา กโรนฺตสฺส ปุญฺกมฺมเมว โหติ. อถ เย ปรินิพฺพุเต ตถาคเต เจติยํ ภินฺทนฺติ, โพธึ ฉินฺทนฺติ, ธาตุํ ๕- อุปกฺกมนฺติ, เตสํ กึ โหตีติ? ภาริยํ กมฺมํ โหติ อนนฺตริยสทิสํ. สธาตุกํ ปน ถูปํ วา ปฏิมํ วา พาธิยมานํ ๖- โพธิสาขํ ฉินฺทิตุํ วฏฺฏติ. สเจปิ ตตฺถ นิสินฺนา ๗- สกุณา เจติเย วจฺจํ ปาเตนฺติ, ฉินฺทิตุํ วฏฺฏติเยว. ปริโภคเจติยโต หิ สรีรเจติยํ มหนฺตตรํ. เจติยวตฺถุํ ภินฺทิตฺวา คจฺฉนฺตํ โพธิมูลมฺปิ ฉินฺทิตฺวา หริตุํ วฏฺฏติ. ยา ปน โพธิสาขา โพธิฆรํ พาธติ, ตํ เคหรกฺขนตฺถํ ฉินฺทิตุํ น ลภติ. โพธิอตฺถํ หิ เคหํ, น เคหตฺถาย โพธิ. อาสนฆเรปิ เอเสว นโย. ยสฺมึ ปน อาสนฆเร ธาตุ นิหิตา โหติ, ตสฺส รกฺขนตฺถาย โพธิสาขํ ฉินฺทิตุํ วฏฺฏติ. โพธิชคฺคนตฺถํ โอชาหรณสาขํ วา ปูติสาขํ วา ๘- ฉินฺทิตุํ วฏฺฏติเยว, สรีรปฏิชคฺคเน วิย ปุญฺปิ โหติ. สํฆเภเท สีมฏฺสํเฆ ๙- อสนฺนิปติเต วิสุํ ปริสํ คเหตฺวา กตโวหารานุสฺสาวน- สลากคฺคาหสฺส กมฺมํ กโรนฺตสฺส อุทฺเทสํ วา อุทฺทิสนฺตสฺส เภโทว โหติ อนนฺตริยกมฺมญฺจ. สมคฺคสญฺาย ปน วฏฺฏตีติ สญฺาย ๑๐- กโรนฺตสฺส เภโทว โหติ, น อนนฺตริยกมฺมํ. ตถา นวโต อูนปริสาย. สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน นวนฺนํ ชนานํ โย สํฆํ ภินฺทติ, ตสฺส อนนฺตริยํ ๑๑- โหติ. ตสฺส อนุวตฺตกานํ อธมฺมวาทีนํ มหาสาวชฺชกมฺมํ, ธมฺมวาทิโน ปน อนวชฺชา. ตตฺถ นวนฺนเมว สํฆเภเท อิทํ สุตฺตํ:- "เอกโต อุปาลิ จตฺตาโร โหนฺติ, เอกโต จตฺตาโร, นวโม อนุสฺสาเวติ, สลากํ คาเหติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เอกสฺมึ ม. สกฺขลิกาปิ, ฉ. สกลิกาปิ ฉ.ม. ปหโฏ ฉ.ม. สตฺถเกน @ ฉ.ม. ธาตุมฺหิ ฉ.ม. พาธยมานํ ฉ.ม. นิลีนา สี. โอโชหรณสาขํ วา @ปูติานํ วา ฉ.ม. สํฆเภเทปิ สีมฏฺกสํเฆ ๑๐ ฉ.ม. สญฺาย วา @๑๑ ฉ.ม. อานนฺตริยกมฺมํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๗.

`อยํ ธมฺโม อยํ วินโย อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ ๑- คณฺหถ, อิมํ โรเจถา'ติ เอวํปิ โข อุปาลิ สํฆราชิ เจว โหติ สํฆเภโท จ. นวนฺนํ วา อุปาลิ อติเรกนวนฺนํ วา สํฆราชิ เจว โหติ สํหเภโท จา"ติ. ๒- เอเตสุ จ ปน ปญฺจสุ สํฆเภโท วจีกมฺมํ, เสสานิ กายกมฺมานีติ เอวํ กมฺมโต วิญฺาตพฺโพ วินิจฺฉโย. ทฺวารโตติ สพฺพาเนว เจตานิ กายทฺวารโตปิ วจีทฺวารโตปิ สมุฏฺหนฺติ. ปุริมานิ ปเนตฺถ จตฺตาริ อาณตฺติกวิชฺชามยปฺปโยควเสน วจีทฺวารโต สมุฏฺหิตฺวาปิ กายทฺวารเมว ปูเรนฺติ, สํฆเภโท หตฺถมุทฺธาย เภทํ กโรนฺตสฺส กายทฺวารโต สมุฏฺหิตฺวาปิ วจีทฺวารเมว ปูเรตีติ เอวเมตฺถ ทฺวารโตปิ วิญฺาตพฺโพ วินิจฺฉโย. กปฺปฏฺิติยโตติ สํฆเภโทเยว เจตฺถ กปฺปฏฺิติโย. สณฺหนฺเตปิ ๓- กปฺเป วา กปฺปเวมชฺเฌ วา สํฆเภทํ กตฺวา กปฺปวินาเสเยว มุจฺจติ. สเจ หิ ๔- "เสฺว กปฺโป วินสฺสิสฺสตี"ติ อชฺช สํฆเภทํ กโรติ, เสฺว มุจฺจติ, เอกทิวสเมว นิรเย ปจฺจติ. เอวํ กรณํ ๕- ปน นตฺถิ. เสสานิ จตฺตาริ กมฺมานิ อนนฺตริยาเนว โหนฺติ, น กปฺปฏฺิติยานีติ เอวเมตฺถ กปฺปฏฺิติยโตปิ วิญฺาตพฺโพ วินิจฺฉโย. ปากโตติ เยน จ ปญฺจเปตานิ กมฺมานิ กตานิ โหนฺติ, ตสฺส สํฆเภโทเยว ปฏิสนฺธิวเสน วิปจฺจติ, เสสานิ "อโหสิกมฺมํ นาโหสิ กมฺมวิปาโก"ติ เอวมาทิสงฺขํ ๖- คจฺฉนฺติ. สํฆเภทาภาเว โลหิตุปฺปาโท, ตทภาเว อรหนฺตฆาโต, ตทภาเว สเจ ปิตา สีลวา โหติ, มาตา ทุสฺสีลา, โน วา ตถา สีลวตี, ปิตุฆาโต ปฏิสนฺธิวเสน วิปจฺจติ. สเจ มาตา สีลวตี, มาตุฆาโต. ทฺวีสุปิ สีเลน วา ทุสฺสีเลน วา สมาเนสุ มาตุฆาโตว ปฏิสนฺธิวเสน วิปจฺจติ. มาตา หิ ทุกฺกรการินี ๗- พหุปการา จ ปุตฺตานนฺติ เอวเมตฺถ ปากโตปิ วิญฺาตพฺโพ วินิจฺฉโย. @เชิงอรรถ: ก. อิทํ วิ.จุ. ๗/๓๕๑/๑๔๗ สํฆเภทกฺขนฺธก ฉ.ม. สณฺหนฺเต หิ @ ฉ.ม. สเจปิ สี. เอตฺถ การณํ ฉ.ม. เอวมาทีสุ สงฺขํ สี. ทุกฺกรการิณี, @มงฺคลตฺถทีปนิยํ ปน ทุกฺกรการิกาติ ปาโ ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๘.

สาธารณาทีหีติ ปุริมานิ จตฺตาริ สพฺเพสํปิ คหฏฺปพฺพชิตานํ สาธารณานิ, สํฆเภโท ปน "น โข อุปาลิ ภิกฺขุนี สํฆํ ภินฺทติ, ๑- น สิกฺขมานา, น สามเณโร, น สามเณรี, น อุปาสโก, น อุปาสิกา สํฆํ ภินฺทติ. ภิกฺขุ โข อุปาลิ ปกตตฺโต สมานสํวาสโก สมานสีมายํ ิโต สํฆํ ภินฺทตี"ติ ๒- วจนโต วุตฺตปฺปการสฺส ภิกฺขุโนว โหติ, น อญฺสฺส, ตสฺมา อสาธารโณ. อาทิสทฺเทน สพฺเพ เต ๓- ทุกฺขเวทนาสหคตา โทสโมหสมฺปยุตฺตา จาติ เอวเมตฺถ สาธารณาทีหิปิ วิญฺาตพฺโพ วินิจฺฉโย. [๒๗๖] อญฺ สตฺถารนฺติ "อยํ เม สตฺถา สตฺถุ กิจฺจํ กาตุํ อสมตฺโถ"ติ ภวนฺตเรปิ อญฺติตฺถกรํ "อยํ เม สตฺถา"ติ เอวํ คเณฺหยฺยาติ ๔- เนตํ านํ วิชฺชตีติ อตฺโถ. [๒๗๗] เอกิสฺสา โลกธาตุยาติ ทสสหสฺสีโลกธาตุยา. ตีณิ หิ เขตฺตานิ ชาติเขตฺตํ อาณาเขตฺตํ วิสยเขตฺตํ. ๕- ตตฺถ ชาติเขตฺตํ นาม ทสสหสฺสีโลกธาตุ. สา หิ ตถาคตสฺส มาตุกุจฺฉิมฺหิ โอกฺกมนกาเล นิกฺขมนกาเล โพธิกาเล ๖- ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน อายุสงฺขารโวสฺสชฺชเน ปรินิพฺพาเน จ กมฺปติ. โกฏิสตสหสฺสจกฺกวาฬํ ปน อาณาเขตฺตนฺนาม. อาฏานาฏิยปริตฺตโมรปริตฺตธชคฺคปริตฺตรตนปริตฺตาทีนํ หิ เอตฺถ อาณา ปวตฺตติ. วิสยเขตฺตสฺส ปน ปริมาณํ นตฺถิ. พุทฺธานํ หิ "ยาวตกํ าณํ ตาวตกํ ๗- ๘-ยฺยํ, ยาวตกํ เยฺยํ ตาวตกํ าณํ, าณปริยนฺติกํ เยฺยํ, เยฺยปริยนฺติกํ ๘- าณนฺ"ติ ๙- วจนโต อวิสโย นาม นตฺถิ. อิเมสุ ปน ตีสุ เขตฺเตสุ เปตฺวา อิมํ จกฺกวาฬํ อญฺสฺมึ จกฺกวาเฬ พุทฺธา อุปฺปชฺชนฺตีติ สุตฺตํ นตฺถิ, น อุปฺปชฺชนฺตีติ ปน อตฺถิ. ตีณิ หิ ปิฏกานิ วินยปิฏกํ สุตฺตนฺตปิฏกํ อภิธมฺมปิฏกํ. ติสฺโส สงฺคีติโย มหากสฺสปตฺเถรสฺส สงฺคีติ, @เชิงอรรถ: สํฆเภทกฺขนฺธเก ปน อปิจ เภทาย ปรกฺกมตีติ ปาลิ ทิสฺสติ @ วิ.จุ. ๗/๓๕๑/๑๔๗ อุปาลิปญฺห ฉ.ม. สพฺเพเปเต ฉ.ม. คเณฺหยฺย @ ฉ.ม. วิสยเขตฺตนฺติ สี.,ฉ.ม. สมฺโพธิกาเล @ ก. ยาวติกํ... ตาวติกํ. เอวมุปริปิ ๘-๘ ปาลิ. เนยฺยํ... เนยฺยปริยนฺติกํ @ ขุ.ม. ๒๙/๓๒๐/๒๑๗ ปสูรสุตฺตนิทฺเทส, ขุ.จุ. ๓๐/๔๙๒/๒๓๙ @โมฆราชมาณวกปญฺหานิทฺเทส, ขุ.ปฏิ. ๓๑/๖๖๙/๕๗๗ มหาปญฺากถา (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๙.

ยสตฺเถรสฺส สงฺคีติ, โมคฺคลิปุตฺตตฺเถรสฺส สงฺคีติ. อิมา ติสฺโส สงฺคีติโย อารูเฬฺห เตปิฏเก พุทฺธวจเน อิมํ จกฺกวาฬํ มุญฺจิตฺวา อญฺตฺถ พุทฺธา อุปฺปชฺชนฺตีติ สุตฺตํ นตฺถิ, น อุปฺปชฺชนฺตีติ ปน อตฺถิ. อปุพฺพํ อจริมนฺติ อปุเร อปจฺฉา, เอกโต น อุปฺปชฺชนฺติ, ปุเร วา ปจฺฉา วา อุปฺปชฺชนฺตีติ วุตฺตํ โหติ. ตตฺถ โพธิปลฺลงฺเก "โพธึ อปฺปตฺวา น อุฏฺหิสฺสามี"ติ นิสินฺนกาลโต ปฏฺาย ยาว มาตุกุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธิคหณํ, ตาว ปุพฺเพติ น เวทิตพฺพํ. โพธิสตฺตสฺส หิ ปฏิสนฺธิคหเณ ๑- ทสสหสฺสจกฺกวาฬกมฺปเนเนว เขตฺตปริคฺคโห กโต, เอตฺถนฺตเร อญฺสฺส พุทฺธสฺส อุปฺปตฺติ นิวาริตาว โหติ. ปรินิพฺพานโต ปฏฺาย ยาว สาสปมตฺตาปิ ธาตุ ติฏฺติ, ตาว ปจฺฉาติ น เวทิตพฺพํ. ธาตูสุ หิ ิตาสุ พุทฺธา ิตา นาม โหนฺติ. ๒- ตสฺมา เอตฺถนฺตเร อญฺสฺส พุทฺธสฺส อุปฺปตฺติ นิวาริตาว โหติ. ธาตุปรินิพฺพาเน ปน ชาเต อญฺสฺส พุทฺธสฺส อุปฺปตฺติ น นิวาริตา. กสฺมา ปน อปุพฺพํ อจริมํ น อุปฺปชฺชนฺตีติ? อนจฺฉริยตฺตา. พุทฺธา หิ อจฺฉริยมนุสฺสา. ยถาห "เอกปุคฺคโล ภิกฺขเว โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ อจฺฉริยมนุสฺโส. กตโม เอกปุคฺคโล? ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ"ติ. ๓- ยทิ จ เทฺว วา จตฺตาโร วา อฏฺ วา โสฬส วา เอกโต อุปฺปชฺเชยฺยุํ, อนจฺฉริยา ภเวยฺยุํ. เอกสฺมึ หิ วิหาเร ทฺวินฺนํ เจติยานํปิ ลาภสกฺกาโร อุฬาโร น โหติ, ภิกฺขูปิ พหุตาย อนจฺฉริยา ชาตา, เอวํ พุทฺธาปิ ภเวยฺยุํ. ตสฺมา น อุปฺปชฺชนฺติ. เทสนาย จ วิเสสาภาวโต. ยํ หิ สติปฏฺานาทิกํ ธมฺมํ เอโก เทเสติ, อญฺเหิ อุปฺปชฺชิตฺวา โสว ธมฺโม เทเสตพฺโพ สิยา. ตโต อนจฺฉริโย สิยา. เอกสฺมึ ปน ธมฺมํ เทเสนฺเต เทสนาปิ อจฺฉริยาว โหติ. วิวาทภาวโต จ. พหูสุ จ พุทฺเธสุ อุปฺปนฺเนสุ พหุนฺนํ อาจริยานํ อนฺเตวาสิกา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปฏิสนฺธิกฺขเณ ฉ.ม. ิตาว โหนฺติ @ องฺ.เอกก. ๒๐/๑๗๒/๒๒ เอกปุคฺคลวคฺค

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๐.

วิย "อมฺหากํ พุทฺโธ ปาสาทิโก, อมฺหากํ พุทฺโธ มธุรสฺสโร ลาภี ปุญฺวา"ติ วิวเทยฺยุํ, ตสฺมาปิ น เอวํ อุปฺปชฺชนฺติ. อปิเจตํ การณํ มิลินฺทรญฺา ปุฏฺเน นาคเสนตฺเถเรน วิตฺถาริตเมว. วุตฺตญฺหิ ตตฺถ ๑- :- ภนฺเต นาคเสน ภาสิตํปิ เหตํ ภควตา "อฏฺานเมตํ ภิกฺขเว อนวกาโส, ยํ เอกิสฺสา โลกธาตุยา เทฺว อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา อปุพฺพํ อจริมํ อุปฺปชฺเชยฺยุํ, เนตํ านํ วิชฺชตี"ติ. ๒- เทเสนฺตา ๓- จ ภนฺเต นาคเสน สพฺเพปิ ตถาคตา สตฺตตึส โพธิปกฺขิเย ธมฺเม เทเสนฺติ, กถยนฺตา ๔- จ จตฺตาริ อริยสจฺจานิ กเถนฺติ, สิกฺขาเปนฺตา จ ตีสุ สิกฺขาสุ สิกฺขาเปนฺติ, อนุสาสมานา จ อปฺปมาทปฏิปตฺตึ อนุสาสนฺติ. ยทิ ภนฺเต นาคเสน สพฺเพสํปิ ตถาคตานํ เอโก อุทฺเทโส เอกา กถา เอกา สิกฺขา เอกา อนุสนฺธิ, ๕- เกน การเณน เทฺว ตถาคตา เอกกฺขเณเยว น อุปฺปชฺชนฺติ. เอเกนปิ ตาว พุทฺธุปฺปาเทน อยํ โลโก โอภาสชาโต, ยทิ ทุติโยปิ พุทฺโธ ภเวยฺย, ทฺวินฺนํ ปภาย อยํ โลโก ภิยฺโยโส มตฺตาย โอภาสชาโต ภเวยฺย. โอวทนฺตา จ เทฺว ตถาคตา สุขํ โอวเทยฺยุํ, อนุสาสมานา จ สุขํ อนุสาเสยฺยุํ. ตตฺถ เม การณํ เทเสหิ, ยถาหํ นิสฺสํสโย ภเวยฺยนฺติ. อยํ มหาราช ทสสหสฺสีโลกธาตุ เอกพุทฺธธารณี, เอกสฺเสว ตถาคตสฺส คุณํ ธาเรติ, ยทิ ทุติโย พุทฺโธ อุปฺปชฺเชยฺย, นายํ ทสสหสฺสีโลกธาตุ ธาเรยฺย, จเลยฺย กมฺเปยฺย นเมยฺย โอนเมยฺย วินเมยฺย วิกิเรยฺย วิธเมยฺย วิทฺธํเสยฺย, น านมุปคจฺเฉยฺย. ยถา มหาราช นาวา เอกปุริสธารณี ๖- ภเวยฺย, เอกสฺมึ ปุริเส อภิรูเฬฺห สโมทกา ๗- ภเวยฺย, อถ ทุติโย ปุริโส อาคจฺเฉยฺย ตาทิโส อายุนา วณฺเณน @เชิงอรรถ: มิลินฺท. ๕/๒๓๑ อนุมานปญฺห ที.ปา. ๑๑/๑๖๑/๙๙, ม.อุ. ๑๔/๑๒๙/๑๑๕, @องฺ.เอกก. ๒๐/๒๗๗/๒๙, อภิ.วิ. ๓๕/๘๐๙/๔๑๐ สี. เทสิยนฺตา ฉ. กถยมานา @ ฉ.ม. อนุสิทฺธิ ฉ.ม. เอกปุริสสนฺธารณี สี. สมฺปาทิกา, ฉ.ม. อภิรุเฬฺห สา @นาวา สมุปาทิกา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๑.

วเยน ปมาเณน กิสถูเลน สพฺพงฺคปจฺจงฺเคน, โส ตํ นาวํ อภิรุเหยฺย, อปิ นุ สา มหาราช นาวา ทฺวินฺนํปิ ธาเรยฺยาติ. น หิ ภนฺเต, จเลยฺย กมฺเปยฺย นเมยฺย โอนเมยฺย วินเมยฺย วิกิเรยฺย วิธเมยฺย วิทฺธํเสยฺย, น านมุปคจฺเฉยฺย, โอสีเทยฺย อุทเกติ. เอวเมว โข มหาราช อยํ ทสสหสฺสีโลกธาตุ เอกพุทฺธธารณี, เอกสฺเสว ตถาคตสฺส คุณํ ธาเรติ, ยทิ ทุติโย พุทฺโธ อุปฺปชฺเชยฺย, นายํ ทสสหสฺสีโลกธาตุ ธาเรยฺย, จเลยฺย ฯเปฯ น านมุปคจฺเฉยฺย. ยถา วา ปน มหาราช ปุริโส ยาวทตฺถํ โภชนํ ภุญฺเชยฺย ฉาเทนฺตํ ยาว กณฺมภิปูรยิตฺวา, โส ตโต ปิณิโต ๑- ปริปุณฺโณ นิรนฺตโร ตนฺทิกโต อโนนมิตทณฺฑชาโต ๒- ปุนเทว ตตฺตกํ โภชนํ ภุญฺเชยฺย, อปิ นุ โข โส มหาราช ปุริโส สุขิโต ภเวยฺยาติ. น หิ ภนฺเต, สกึ ภุตฺโตว มเรยฺยาติ. เอวเมว โข มหาราช อยํ ทสสหสฺสีโลกธาตุ เอกพุทฺธธารณี ฯเปฯ น านมุปคจฺเฉยฺยาติ. กึ นุ โข ภนฺเต นาคเสน อภิธมฺมภาเรน ปวี จลตีติ. อาม มหาราช ๓- อิธ มหาราช เทฺว สกฏา รตนปริปูริตา ภเวยฺยุํ ยาว มุขสฺมา, เอกสกฏโต ๔- รตนํ คเหตฺวา เอกมฺหิ สกเฏ อากิเรยฺยุํ, อปิ นุ โข ตํ มหาราช สกฏํ ทฺวินฺนํปิ สกฏานํ รตนํ ธาเรยฺยาติ. น หิ ภนฺเต, นาภิปิ ตสฺส ผเลยฺย, อราปิ ๕- ตสฺส ภิชฺเชยฺยุํ, เนมีปิ ตสฺส โอปเตยฺยุํ, อกฺโขปิ ตสฺส ภิชฺเชยฺยาติ. กึ นุ โข มหาราช อติรตนภาเรน สกฏํ ภิชฺชตีติ. อาม ภนฺเตติ. เอวเมว โข มหาราช อภิธมฺมภาเรน ปวี จลตีติ. อปิจ มหาราช อิมํ การณํ พุทฺธานํ พลปริทีปนาย โอสาริตํ. อญฺปิ ตตฺถ อปรํ ๖- การณํ สุโณหิ, เยน การเณน เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ น อุปฺปชฺชนฺติ. ยทิ มหาราช เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ อุปฺปชฺเชยฺยุํ, ปริสาย @เชิงอรรถ: สี.,ฉ.ม. โส ธาโต ปีณิโต สี. อโนณมิ ทณฺฑชาโต ฉ.ม. อาม มหาราชาติ ปาโ @ทิสฺสติ ฉ.ม. เอกสฺมา สกฏโต ก. อาราปิ ฉ. อภิรูปํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๒.

วิวาโท อุปฺปชฺเชยฺย, "ตุมฺหากํ พุทฺโธ อมฺหากํ พุทฺโธ"ติ อุภโตปกฺขชาตา ภเวยฺยุํ. ยถา มหาราช ทฺวินฺนํ พลวามจฺจานํ ปริสาย วิวาโท อุปฺปชฺชติ, "ตุมฺหากํ อมจฺโจ อมฺหากํ อมจฺโจ"ติ อุภโตปกฺขชาตา โหนฺติ. เอวเมว โข มหาราช ยทิ เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ อุปฺปชฺเชยฺยุํ, ปริสาย วิวาโท อุปฺปชฺเชยฺย, "ตุมหากํ พุทฺโธ อมฺหากํ พุทฺโธ"ติ อุภโตปกฺขชาตา ภเวยฺยุํ. อิทํ ปมํ การณํ สุโณหิ, เยน การเณน เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ น อุปฺปชฺชนฺติ. อปรํปิ อุตฺตรึ การณํ สุโณหิ, เยน การเณน เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ น อุปฺปชฺชนฺติ. ยทิ มหาราช เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ อุปฺปชฺเชยฺยุํ, เอกปุคฺคโล ๑- อคฺโค พุทฺโธติ ยํ วจนํ, ตํ มิจฺฉา ภเวยฺย. เชฏฺโ พุทฺโธติ ฯเปฯ เสฏฺโ พุทฺโธติ. วิสิฏฺโ พุทฺโธติ. อุตฺตโม พุทฺโธติ. ปวโร พุทฺโธติ. อสโม พุทฺโธติ. อสมสโม พุทฺโธติ. อปฺปฏิโม ๒- พุทฺโธติ. อปฺปฏิภาโค พุทฺโธติ. อปฺปฏิปุคฺคโล พุทฺโธติ ยํ วจนํ, ตํ มิจฺฉา ภเวยฺย. อิมํปิ ๓- โข ตฺวํ มหาราช การณํ อตฺถโต สมฺปฏิจฺฉ, เยน การเณน เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ น อุปฺปชฺชนฺติ. อปิจ มหาราช พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สภาวปกติกา เอสายํ ๔- เอโกเยว พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชติ. กสฺมา? การณา มหนฺตตาย สพฺพญฺุพุทฺธคุณานํ. อญฺปิ มหาราช ยํ มหนฺตํ โหติ, ตํ เอกํเยว โหติ. ปวี มหาราช มหนฺตา, ๕- สา เอกาเยว. สาคโร มหนฺโต, โส เอโกเยว. สิเนรุ คิริราชา มหนฺโต, โส เอโกเยว. อากาโส มหนฺโต, โส เอโกเยว. สกฺโก มหนฺโต, โส เอโกเยว. พฺรหฺมา ๖- มหนฺโต, โส เอโกเยว. ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ มหนฺโต, โส เอโกเยว. ยตฺถ เต อุปฺปชฺชนฺติ, ตตฺถ อญฺเสํ โอกาโส น โหติ. ตสฺมา ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ เอโกเยว โลเก อุปฺปชฺชตีติ. สุกถิโต ภนฺเต นาคเสน ปโญฺห โอปมฺเมหิ การเณหี"ติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ ฉ.ม. อปฺปฏิสโม ฉ.ม. อิทมฺปิ ฉ.ม. เอสา, ยํ @ ฉ.ม. มหนฺตี มิลินฺท. มาโร มหนฺโต, โส เอโกเยว. มหาพฺรหฺมา...

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๓.

เอกิสฺสา โลกธาตุยาติ เอกสฺมึ จกฺกวาเฬ. เหฏฺา อิมินา วจเนน ๑- ทสจกฺกวาฬสหสฺสานิ คหิตานิ, ตานิปิ เอกจกฺกวาเฬเนว ปริจฺฉินฺทิตุํ วฏฺฏนฺติ. พุทฺธา หิ อุปฺปชฺชมานา อิมสฺมึเยว จกฺกวาเฬ อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนฏฺาเน ๒- ปน วาริเต อิโต อญฺเสุ จกฺกวาเฬสุ น อุปฺปชฺชนฺตีติ วาริตเมว โหติ. ปมวคฺควณฺณนา. ----------------- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อิมินาว ปเทน ฉ. อุปฺปชฺชนฏฺาเน


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้า ๔๐๒-๔๑๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=14&A=9622&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=9622&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=153              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=753              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=690              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=690              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]