บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๕

๒. ทุติยปณฺณาสก ๖. ๑. ปุคฺคลวคฺควณฺณนา [๕๓] ทุติยปณฺณาสกสฺส ปฐเม จกฺกวตฺตินา สทฺธึ คหิตตฺตา "โลกานุกมฺปายา"ติ น วุตฺตํ. เอตฺถ จ จกฺกวตฺติโน อุปฺปตฺติยา เทฺว สมฺปตฺติโย ลภนฺติ, พุทฺธานํ อุปฺปตฺติยา ติสฺโสปิ สมฺปตฺติโย. ^๑- [๕๔] ทุติเย อจฺฉริยมนุสฺสาติ น อาจิณฺณา มนุสฺสา อพฺภุตมนุสฺสา. [๕๕] ตติเย พหุโน ชนสฺส อนุตปฺปา โหตีติ มหาชนสฺส อนุตาปการี โหติ. ตตฺถ จกฺกวตฺติโน กาลกิริยา เอกจกฺกวาเฬ เทวมนุสฺสานํ อนุตาปํ กโรติ, ตถาคตสฺส กาลกิริยา ทสสุ จกฺกวาฬสหสฺเสสุ. [๕๖] จตุตฺเถ ถูปารหาติ ถูปสฺส อรหา ^๑- ยุตฺตา อนุจฺฉวิกา. จกฺกวตฺติโน หิ เจติยํ ปฏิชคฺคิตฺวา เทฺว สมฺปตฺติโย ลภนฺติ, พุทฺธานํ เจติยํ ปฏิชคฺคิตฺวา ติสฺโสปิ. [๕๗] ปญฺจเม พุทฺธาติ อตฺตโน อานุภาเวน จตฺตาริ สจฺจานิ พุทฺธา. [๕๘] ฉฏฺเฐ ผลนฺติยาติ สทฺทํ กโรนฺติยา. น สนฺตสนฺตีติ ^๒- สกฺกายทิฏฺฐิยา ปหีนตฺตา ^๒- น ภายนฺติ. ตตฺถ ขีณาสโว อตฺตโน สกฺกายทิฏฺฐิยา ปหีนตฺตา น ภายติ, หตฺถาชานีโย ^๓- สกฺกายทิฏฺฐิยา พลวตฺตาติ. สตฺตมฏฺฐเมสุปิ เอเสว นโย. [๖๑] นวเม กึปุริสาติ กินฺนรา. มานุสึ วาจํ น ภาสนฺตีติ มนุสฺสสฺส กถํ น กเถนฺติ. ธมฺมาโสกสฺส กิร เอกํ กินฺนรํ อาเนตฺวา ทสฺเสสุํ. โส @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ^๒-๒ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ ^๓ ม. อิตโร "กถาเปถ นนฺ"ติ อาห. กินฺนโร กเถตุํ น อิจฺฉติ. เอโก ปุริโส "อหเมตํ กถาเปสฺสามี"ติ เหฏฺฐาปาสาทํ โอตาเรตฺวา เทฺว ขาณุเก โกฏฺเฏตฺวา อุกฺขลึ อาโรเปสิ. สา อุภโตปสฺเสหิ ปตติ. ตํ ทิสฺวา กินฺนโร "กึ อญฺญํ เอกํ ขาณุกํ โกฏฺเฏตุํ น วฏฺฏตี"ติ เอตฺตกเมว อาห. ปุน อปรภาเค เทฺว กินฺนเร อาเนตฺวา ทสฺเสสุํ. ราชา "กถาเปถ เน"ติ อาห. เต กเถตุํ น อิจฺฉึสุ. เอโก ปุริโส "อหเมเต กถาเปสฺสามี"ติ เต คเหตฺวา อนฺตราปณํ อคมาสิ. ตตฺเถโก อมฺพปกฺกญฺจ มจฺเฉ จ อทฺทส, เอโก กปิฏฺฐผลญฺจ ^๑- อมฺพิลผลญฺจ. ตตฺถ ปุริโส "มหาวิสํ มนุสฺสา ขาทนฺติ, กถํ เต กิลาสิโน ^๒- น โหนฺตี"ติ. อิตโร "กถํ อิเม เอตํ นิสฺสาย กุฏฺฐิโน น โหนฺตี"ติ อาห. เอวํ มานุสึ วาจํ กเถตุํ อสกฺโกนฺตาปิ เทฺว อตฺถวเส สมฺปสฺสมานา กเถนฺตีติ. [๖๒] ทสเม อปฺปฏิวาโณติ อนุกฺกณฺฐิโต อปจฺโจสกฺกิโต. [๖๓] เอกาทสเม อสนฺตสนฺนิวาสนฺติ อสปฺปุริสานํ สนฺนิวาสํ. น วเทยฺยาติ โอวาเทน วา อนุสาสนิยา วา น วเทยฺย, มา วทตูติ อตฺโถ. เถรมฺปาหํ น วเทยฺยนฺติ อหํปิ เถรํ ภิกฺขุํ โอวาทานุสาสนีวเสน น วเทยฺยํ. อหิตานุกมฺปีติ อหิตํ อิจฺฉมาโน. โน หิตานุกมฺปีติ หิตํ อนิจฺฉมาโน. โนติ นํ วเทยฺยนฺติ "อหํ ตว วจนํ น กริสฺสนฺ"ติ นํ วเทยฺยํ. วิเหเสยฺยนฺติ ^๓- วจนสฺส การเณน วิเหเฐยฺยํ. ปสฺสมฺปิสฺส น ปฏิกเรยฺยนฺติ ปสฺสนฺโตปิ ชานนฺโตปิ อหํ ตสฺส ^๔- วจนํ น กเรยฺยํ. อิมินา อุปาเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. สุกฺกปกฺเข ปน สาธูติ นํ วเทยฺยนฺติ "สาธุ ภทฺทกํ สุกถิตํ ตยา"ติ ตสฺส กถํ อภินนฺทนฺโต นํ วเทยฺยนฺติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. กพิฏฺฐผลญฺจ ^๒ สี. เสตกิลาสิโน ^๓ ฉ.ม. วิเหเฐยฺยนฺติ ^๔ สี. ตว [๖๔] ทฺวาทสเม อุภโต วจีสํสาโรติ ทฺวีสุปิ ปกฺเขสุ อญฺญมญฺญํ อกฺโกสนปจฺจกฺโกสนวเสน สํสรมานา วาจา วจีสํสาโร. ทิฏฺฐิปลาโสติ ทิฏฺฐึ นิสฺสาย อุปฺปชฺชนโก ยุคคฺคาหลกฺขโณ ปลาโส ทิฏฺฐิปลาโส นาม. เจตโส อาฆาโตติ โกโธ. ^๑- โส หิ จิตฺตํ อาฆาเตนฺโต อุปฺปชฺชติ. อปฺปจฺจโยติ อตุฏฺฐากาโร, โทมนสฺสนฺติ อตฺโถ. อนภิรทฺธีติ โกโธเยว. ^๒- โส หิ อนภิราธนวเสน อนภิรทฺธีติ วุจฺจติ. อชฺฌตฺตํ อวูปสนฺตํ โหตีติ สพฺพเมตํ นิยกชฺฌตฺตสงฺขาเต อตฺตโน จิตฺเต จ สทฺธิวิหาริกอนฺเตวาสิกสงฺขาตาย อตฺตโน ปริสาย จ อวูปสนฺตํ โหติ. ตเสฺมตนฺติ ตสฺมึ เอตํ. เสสํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. ^๓- ปุคฺคลวคฺโค ปฐโม. -----------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๕๘-๖๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=15&A=1316&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=1316&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=297 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=1991 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=1979 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=1979 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_20