ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๑๗ ภาษาบาลีอักษรไทย ขุทฺทก.อ. (ปรมตฺถโช.)

หน้าที่ ๑๔.

๒. สิกฺขาปทวณฺณนา สิกฺขาปทปาฐมาติกา เอวํ สรณคมเนหิ สาสโนตารํ ทสฺเสตฺวา สาสนํ โอติณฺเณน อุปาสเกน วา ปพฺพชิเตน วา เยสุ สิกฺขาปเทสุ ปฐมํ สิกฺขิตพฺพํ, ตานิ ทสฺเสตุํ นิกฺขิตฺตสฺส สิกฺขาปทปาฐสฺส อิทานิ วณฺณนตฺถํ อยํ มาติกา:- "เยน ยตฺถ ยทา ยสฺมา วุตฺตาเนตานิ ตนฺนยํ วตฺวา กตฺวา ววตฺถานํ สาธารณวิเสสโต. ปกติยา จ ยํ วชฺชํ วชฺชํ ปณฺณตฺติยา จ ยํ ววตฺถเปตฺวา ตํ กตฺวา ปทานํ พฺยญฺชนตฺถโต สาธารณานํ สพฺเพสํ สาธารณวิภาวนํ อถ ปญฺจสุ ปุพฺเพสุ วิเสสตฺถปฺปกาสโน ๑- ปาณาติปาตปฺปภูตี เหกตานานตาทิโต ๒- อารมฺมณาทานํ เภทา มหาสาวชฺชโต ตถา ปโยคงฺคสมุฏฺฐานา เวทนามูลกมฺมโต วิรมโต จ ผลโต วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. โยเชตพฺพํ ตโต ยุตฺตํ ปจฺฉิเมสฺวปิ ปญฺจสุ อาเวนิกญฺจ วตฺตพฺพํ เญยฺยา หีนาทิตาปิ จาติ. ตตฺถ เอตานิ ปาณาติปาตาเวรมณีติอาทีนิ ทส สิกฺขาปทานิ ภควตา เอว วุตฺตานิ น สาวกาทีหิ. ตานิ จ สาวตฺถิยํ วุตฺตานิ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺสาราเม อายสฺมนฺตํ ราหุลํ ปพฺพาเชตฺวา กปิลวตฺถุโต สาวตฺถึ อนุปฺปตฺเตน สามเณรานํ สิกฺขาปทววตฺถาปนตฺถํ. วุตฺตํ เหตํ:- อถโข ภควา กปิลวตฺถุสฺมึ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน สาวตฺถี เตน จาริกํ ปกฺกามิ, อนุปุพฺเพน จาริกญฺจรมาโน เยน สาวตฺถี ตทวสริ, ตตฺร สุทํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺสาราเม. เตน @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วิเสสตฺถปฺปกาสโต. @ ม. ปาณาติปาตาติปาต, ปภุตีเหกตาทิโต, สี. ปาณาทิปาณาติปาต, ปภุตีเหกตาทิโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕.

โข ปน สมเยน ฯเปฯ อถโข สามเณรานํ เอตทโหสิ "กติ นุโข อมฺหากํ สิกฺขาปทานิ, กตฺถ จ อมฺเหหิ สิกฺขิตพฺพนฺ"ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ "อนุชานามิ ภิกฺขเว สามเณรานํ ทส สิกฺขาปทานิ, เตสุ จ สามเณเรหิ สิกฺขิตุํ ปาณาติปาตา เวรมณี ฯเปฯ ชาตรูปรชตปฏิคฺคหณา เวรมณี"ติ ๑- ตาเนตานิ "สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสู"ติ ๒- วุตฺตสุตฺตานุสาเรน สรณคมเนสุ จ ทสฺสิตปาฐานุสาเรน "ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ สมาทิยามี"ติ เอวํ วาจนามคฺคํ อาโรปิตานีติ เวทิตพฺพานิ. เอวํ ตาว "เยน ยตฺถ ยทา ยสฺมา, วุตฺตาเนตานิ ตนฺนยํ วตฺวา"ติ โส นโย ทฏฺฐพฺโพ. สาธารณวิเสสววตฺถานํ เอตฺถ จ อาทิโต เทฺว จตุตฺถปญฺจมานิ อุปาสกานํ สามเณรานญฺจ สาธารณานิ นิจฺจสีลวเสน. อุโปสถสีลวเสน ปน อุปาสกานํ สตฺตมฏฺฐมญฺเจกํ องฺคํ กตฺวา สพฺพปจฺฉิมวชฺชานิ จ สพฺพานิปิ สามเณเรหิ สาธารณานิ, ปจฺฉิมมฺปน สามเณรานเมว วิเสสภูตนฺติ เอวํ สาธารณวิเสสโต ววตฺถานํ กาตพฺพํ. ปุริมานิ เจตฺถ ปญฺจ เอกนฺตอกุสลจิตฺตสมุฏฺฐานตฺตา ปาณาติปาตาทีนํ ปกติวชฺชโต เวรมณิโย ๓- เสสา ปณฺณตฺติวชฺชโตติ เอวํ ปกติยา จ ยํ วชฺชํ, วชฺชํ ปณฺณตฺติยา จ ยํ, ตํ ววตฺถเปตพฺพํ. สาธารณวิภาวนา ยสฺมา เจตฺถ "เวรมณีสิกฺขาปทํ สมาทิยามี"ติ เอตานิ สพฺพสาธารณานิ ปทานิ, ตสฺมา เอเตสํ ปทานํ พฺยญฺชนโต จ อตฺถโต จ อยํ สาธารณวิภาวนา เวทิตพฺพา:- ตตฺถ พฺยญฺชนโต ตาว เวรํ มณตีติ วิรมณี, เวรํ ปชหติ, วิโนเทติ, พฺยนฺตีกโรติ, อนภาวํ คเมตีติ อตฺโถ. วิรมติ วา เอตาย กรณภูตาย เวรมฺหา ปุคฺคโลติ วิการสฺส เวการํ กตฺวา เวรมณี. เตเนว เจตฺถ "วิรมณีสิกฺขาปทํ @เชิงอรรถ: วินย. ๔/๑๐๕-๑๐๖/๑๒๑ ราหุลวตฺถุ ที.สี. ๙/๑๙๓/๖๓ ปณีตตรสามญฺญผล @ ฉ.ม. เวรมณิยา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖.

เวรมณีสิกฺขาปทนฺ"ติ ทฺวิธา สชฺฌายํ กโรนฺติ. สิกฺขิตพฺพาติ สิกฺขา, ปชฺชเต อเนนาติ ปทํ. สิกฺขาย ปทํ สิกฺขาปทํ, สิกฺขาย อธิคมุปาโยติ อตฺโถ. อถวา มูลํ นิสฺสโย ปติฏฺฐาติ วุตฺตํ โหติ. วิรมณี เอว สิกฺขาปทํ วิรมณีสิกฺขาปทํ, เวรมณี- สิกฺขาปทํ วา ทุติเยน นเยน. สมฺมา อาทิยามิ สมาทิยามิ, อวีติกฺกมนาธิปฺปาเยน อจฺฉิทฺทการิตาย จ อสพลการิตาย จ อกมฺมาสการิตาย จ อาทิยามีติ วุตฺตํ โหติ. อตฺถโต ปน เวรมณีติ กามาวจรกุสลจิตฺตสมฺปยุตฺตา วิรติ, สา ปาณาติปาตา วิรมนฺตสฺส "ยา ตสฺมึ สมเย ปาณาติปาตา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม เสตุฆาโต"ติเอวมาทินา ๑- นเยน วิภงฺเค วุตฺตา. กามญฺเจสา เวรมณี นาม โลกุตฺตราปิ อตฺถิ, อิธ ตุ สมาทิยามีติ วุตฺตตฺตา สมาทานวเสน ปวตฺติรหา, สา น โหตีติ กามาวจรกุสล- จิตฺตสมฺปยุตฺตา วิรตีติ วุตฺตา. สิกฺขาติ ติสฺโส สิกฺขา อธิสีลสิกฺขา อธิจิตฺตสิกฺขา อธิปญฺญาสิกฺขาติ, อิมสฺมึ ปนตฺเถ สมฺปตฺตวิรติสีลํ โลกิกา วิปสฺสนา รูปารูปชฺฌานานิ อริยมคฺโค จ สิกฺขาติ อธิปฺเปตา. ยถาห:- กตเม ธมฺมา สิกฺขา, ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ, โสมนสฺสสหคตํ ฯเปฯ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ ฯเปฯ อวิกฺเขโป โหติ, อิเม ธมฺมา สิกฺขา. กตเม ธมฺมา สิกฺขา, ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ ฯเปฯ ปฐมชฺฌานํ ฯเปฯ ปญฺจมชฺฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ ฯเปฯ อวิกฺเขโป โหติ, อิเม ธมฺมา สิกฺขา. กตเม ธมฺมา สิกฺขา, ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา ฯเปฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสหคตํ ฯเปฯ อวิกฺเขโป โหติ, อิเม ธมฺมา สิกฺขา. กตเม ธมฺมา สิกฺขา, ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจฺจยคามึ ฯเปฯ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ ฯเปฯ อวิกฺเขโป โหติ, อิเม ธมฺมา สิกฺขาติ. ๒- @เชิงอรรถ: อภิ. วิ. ๓๕/๗๐๔/๓๔๙ อภิธมฺมภาชนีย อภิ. วิ. ๓๕/๗๑๒-๓/๓๕๕-๖ อภิธมฺมภาชนีย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗.

เอตาสุ สิกฺขาสุ ยายกายจิ สิกฺขาย ปทํ อธิคมุปาโย, อถวา มูลํ นิสฺสโย ปติฏฺฐาติ สิกฺขาปทํ. วุตฺตญฺเหตํ "สีลํ นิสฺสาย สีเล ปติฏฺฐาย สตฺต โพชฺฌงฺเค ภาเวนฺโต พหุลีกโรนฺโต"ติเอวมาทิ ๑-. เอวเมตฺถ สาธารณานํ ปทานํ พฺยญฺชนโต อตฺถโต จ สาธารณวิภาวนา กาตพฺพา. ปุริมปญฺจสิกฺขาปทวณฺณนา อิทานิ ยํ วุตฺตํ อถ ปญฺจสุ ปุพฺเพสุ วิเสสตฺถปฺปกาสโน ปาณาติปาตปฺปภูตี เหกตานานตาทิโต อารมฺมณาทานเภทา มหาสาวชฺชโต ตถา ปโยคงฺคสมุฏฺฐานา เวทนามูลกมฺมโต วิรมโต จ ผลโต วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยติ. ตตฺเถตํ วุจฺจติ:- ปาณาติปาโตติ เอตฺถ ตาว ปาโณติ ชีวิตินฺทฺริยปฏิพทฺธา ขนฺธสนฺตติ, ตํ ตํ ๒- อุปาทาย ปญฺญตฺโต วา สตฺโต. ตสฺมึ ปน ปาเณ ปาณสญฺญิโน ตสฺส ปาณสฺส ชีวิตินฺทฺริยุปจฺเฉทกอุปกฺกมสมุฏฺฐาปิกา กายวจีทฺวารานํ อญฺญตรทฺวารปฺปวตฺตา วธกเจตนา ปาณาติปาโต. อทินฺนาทานนฺติ เอตฺถ อทินฺนนฺติ ปรปริคฺคหิตํ, ยตฺถ ปโร ยถากามการิตํ อาปชฺชนฺโต อทณฺฑารโห อนุปฺปวชฺโช จ โหติ, ตสฺมึ ปน ปรปริคฺคหิเต ปรปริคฺคหิตสญฺญิโน ตทา ทายกอุปกฺกมสมุฏฺฐาปิกา กายวจีทฺวารานํ อญฺญตรทฺวารปฺปวตฺตา เอว เถยฺยเจตนา อทินฺนาทานํ. อพฺรหฺมจริยนฺติ อเสฏฺฐจริยํ, ทฺวยทฺวยสมาปตฺติ เมถุนปฏิเสวนา กายทฺวารปฺปวตฺตา อสทฺธมฺมปฏิเสวนฏฺฐาน- วีติกฺกมเจตนา อพฺรหฺมจริยํ. มุสาวาโทติ เอตฺถ มุสาติ วิสํวาทนปุเรกฺขารสฺส อตฺถภญฺชนโก วจีปโยโค กายปโยโค วา, วิสํวาทนาธิปฺปาเยน ปนสฺส ปรวิสํวาทกกายวจี- ปโยคสมุฏฺฐาปิกา กายวจีทฺวารานเมว อญฺญตรทฺวารปฺปวตฺตา มิจฺฉาเจตนา มุสาวาโท. สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานาติ เอตฺถ ปน สุราติ ปญฺจ สุรา:- ปิฏฺฐสุรา ปูวสุรา @เชิงอรรถ: สํ มหา. ๑๙/๑๘๒/๕๘ หิมฺวนฺตสุตฺต ฉ.ม. ตํ วา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘.

โอทนสุรา กิณฺณปกฺขิตฺตา สมฺภารสํยุตฺตา จาติ. เมรยนฺติ ปุปผาสโว ผลาสโว คุฬาสโว มธฺวาสโว สมฺภารสํยุตฺโต จาติ ปญฺจวิธํ. มชฺชนฺติ ตทุภยเมว มทนียฏฺเฐน มชฺชํ, ยํ วา ปนญฺญมฺปิ กิญฺจิ อตฺถิ มทนียํ, เยน ปีเตน มตฺโต โหติ ปมตฺโต, อิทํ วุจฺจติ มชฺชํ. ปมาทฏฐานนฺติ ยาย เจตนาย, ตํ ปิวติ อชฺโฌหรติ, สา เจตนา มทปฺปมาทเหตุโต ปมาทฏฺฐานนฺติ วุจฺจติ, ยโต อชฺโฌหรณาธิปฺปาเยน กายทฺวารปฺปวตฺตา สุราเมรยมชฺชานํ อชฺโฌหรณเจตนา "สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานนฺ"ติ เวทิตพฺพา. เอวนฺตาเวตฺถ ปาณาติปาตปฺปภูตีหิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. เอกตานานตาทิวินิจฺฉโย เอกตานานตาทิโตติ เอตฺถาห:- กิมฺปน วชฺฌวธกปฺปโยคเจตนาทีนํ เอกตาย ปาณาติปาตสฺส วา อญฺญสฺส วา อทินฺนาทานาทิโน เอกตฺตํ นานตาย จ นานตฺตํ โหติ, อุทาหุ โนติ. กสฺมา ปเนตํ วุจฺจตีติ, ยทิ ตาว เอกตาย เอกตฺตํ โหติ, ๑- อถ ยทา เอกํ วชฺฌํ พหู วธกา วเธนฺติ, เอโก วา วธโก พหุเก วชฺเฌ วเธติ, เอเกน วา สาหตฺถิกาทินา ปโยเคน พหู วชฺฌา วธียนฺติ, เอกาว เจตนา พหูนํ วชฺฌานํ ชีวิตินฺทฺริยุปจฺเฉทกํ ปโยคํ สมุฏฺฐาเปติ, ตทา เอเกน ปาณาติปาเตน ภวิตพฺพํ. ยทิ ปน นานตาย นานตฺตํ, อถ ยทา เอโก วธโก เอกสฺสตฺถาย เอกํ ปโยคํ กโรนฺโต พหู วชฺเฌ วเธติ, พหู วธกา เทวทตฺตยญฺญทตฺตโสมทตฺตาทีนํ พหูนมตฺถาย พหู ปโยเค กโรนฺตา เอกเมว เทวทตฺตํ วา ยญฺญทตฺตํ วา โสมทตฺตํ วา วชฺฌํ ๒- วเธนฺติ, พหูหิ วา สาหตฺถิกาทีหิ ปโยเคหิ เอโก วชฺโฌ วธียติ. พหุกา วา เจตนา เอกสฺเสว วชฺฌสฺส ชีวิตินฺทฺริยุปจฺเฉทกํ ปโยคํ สมุฏฺฐาเปนฺติ, ตทา พหูหิ ปาณาติปาเตหิ ภวิตพฺพํ. อุภยมฺปิ เจตมยุตฺตํ. อถ เนว เอเตสํ วชฺฌาทีนํ เอกตาย เอกตฺตํ, นานตาย นานตฺตํ, อญฺญเถว ตุ เอกตฺตญฺจ นานตฺตญฺจ โหติ, ตํ วตฺตพฺพํ ปาณาติปาตสฺส, เอวํ เสสานมฺปีติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙.

วุจฺจเต:- ตตฺถ น ตาว ปาณาติปาตสฺส วชฺฌวธกาทีนํ ปจฺเจกเมกตาย เอกตา, นานตาย นานตา, กินฺตุ วชฺฌวธกาทีนํ ยุคนทฺธเมกตาย เอกตา, ทฺวินฺนมฺปิ ตุ เตสํ, ตโต อญฺญตรสฺส วา นานตาย นานตา. ตถาหิ พหูสุ วธเกสุ พหูหิ สรกฺเขปาทีหิ ๑- เอเกน วา โอปาตขณนาทินา ปโยเคน พหู วชฺเฌ วเธนฺเตสุปิ พหู ปาณาติปาตา โหนฺติ. เอกสฺมึ วธเก เอเกน วา พหูหิ วา ปโยเคหิ ตปฺปโยคสมุฏฺฐาปิกาย จ เอกาย วา พหูหิ วา เจตนาหิ พหู วชฺเฌ วเธนฺเตปิ พหู ปาณาติปาตา โหนฺติ, พหูสุปิ วธเกสุ ยถาวุตฺตปฺปกาเรหิ พหูหิ เอเกน วา ปโยเคน เอกํ วชฺฌํ วเธนฺเตสุปิ พหู ปาณาติปาตา โหนฺติ. เอส นโย อทินฺนาทานาทีสุปีติ. เอวเมตฺถ เอกตานานตาทิโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. อารมฺมณโตติ ปาณาติปาโต เจตฺถ ชีวิตินฺทฺริยารมฺมโณ. อทินฺนาทานอพฺรหฺมจริยสุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานานิ รูปธมฺเมสุ รูปายตนาทิ อญฺญตฺร สงฺขารารมฺมณานิ. มุสาวาโท ยสฺส มุสา ภณติ, ตมารภิตฺวา ปวตฺตนโต สตฺตารมฺมโณ. อพฺรหฺมจริยมฺปิ สตฺตารมฺมณนฺติ เอเก. อทินฺนาทานญฺจ ยทา สตฺโต หริตพฺโพ โหติ, ตทา สตฺตารมฺมณนฺติ. อปิ เจตฺถ สงฺขารวเสเนว สตฺตารมฺมณํ ๒-, น ปณฺณตฺติวเสนาติ. เอวเมตฺถ อารมฺมณโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. อาทานโตติ ปาณาติปาตาทิโต เวรมณีสิกฺขาปทานิ เจตานิ สามเณเรน ภิกฺขุสฺส สนฺติเก สมาทินฺนาเนว สมาทินฺนานิ โหนฺติ, อุปาสเกน ปน อตฺตนา สมาทิยนฺเตนาปิ สมาทินฺนานิ โหนฺติ, ปรสฺส สนฺติเก สมาทิยนฺเตนาปิ. เอกชฺฌํ สมาทินฺนานิปิ สมาทินฺนานิ โหนฺติ, ปจฺเจกํ สมาทินฺนานิปิ. กินฺตุ นานํ. เอกชฺฌํ สมาทิยโต เอกาเยว วิรติ เอกาว เจตนา โหติ, กิจฺจวเสน ปเนตาสํ ปญฺญตฺตํ ปญฺญาปิยติ. ๓- ปจฺเจกํ สมาทิยโต ปน ปญฺเจว วิรติโย ปญฺเจว เจตนา โหนฺตีติ เวทิตพฺพา. เอวเมตฺถ อาทานโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. เภทโตติ สามเณรานญฺเจตฺถ เอกสฺมึ ภินฺเน สพฺพานิปิ ภินฺนานิ โหนฺติ. ปาราชิกฏฺฐานิยานิ หิ ตานิ เตสํ, ยนฺตํ วีติกฺกนฺตํ โหติ, เตเนว @เชิงอรรถ: สี. สรสตฺตาทีหิ สี., ม. สตฺเต อารภนฺติ @ ฉ.ม. ปญฺจวิธตฺตํ วิญฺญายติ, สี. ปจฺจจตฺตํ ปญฺญปิยติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐.

กมฺมพนฺโธ. ๑- คหฏฺฐานมฺปน เอกสฺมึ ภินฺเน เอกเมว ภินฺนํ โหติ, ยโต เตสํ ตํ สมาทาเนเนว ปุน ปญฺจงฺคิกตฺตํ สีลสฺส สมฺปชฺชติ. อปเร ปนาหุ "วิสุํ วิสุํ สมาทินฺเนสุ เอกสฺมึ ภินฺเน เอกเมว ภินฺนํ โหติ, `ปญฺจงฺคสมนฺนาคตํ สีลํ สมาทิยามี'ติ เอวมฺปน เอกโต สมาทินฺเนสุ เอกสฺมึ ภินฺเน เสสานิ สพฺพานิปิ ภินฺนานิ โหนฺติ, กสฺมา? สมาทานสฺสาภินฺนตฺตา, ๒- ยนฺตํ วีติกฺกนฺตํ, เตเนว กมฺมพนฺโธ"ติ. ๑- เอวเมตฺถ เภทโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. มหาสาวชฺชโตติ คุณวิรหิเตสุ ติรจฺฉานคตาทีสุ ปาเณสุ ขุทฺทเก ปาเณ ปาณาติปาโต อปฺปสาวชฺโช, มหาสรีเร มหาสาวชฺโช. กสฺมา? ปโยคมหนฺตตาย. ปโยคสมตฺเตปิ วตฺถุมหนฺตตาย. คุณวนฺเตสุ ปน มนุสฺสาทีสุ อปฺปคุเณ ปาเณ ปาณาติปาโต อปฺปสาวชฺโช, มหาคุเณ มหาสาวชฺโช. สรีรคุณานนฺตุ สมานภาเว สติ กิเลสานํ อุปกฺกมานญฺจ มุทุตาย อปฺปสาวชฺชตา, ติพฺพตาย มหาสาวชฺชตา จ เวทิตพฺพา. เอส นโย เสเสสุปิ. อปิเจตฺถ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานเมว มหาสาวชฺชํ, น ตถา ปาณาติปาตาทโย. กสฺมา? มนุสฺสภูตสฺสปิ อุมฺมตฺตกภาวสํวตฺตเนน อริยธมฺมนฺตรายกรณโตติ. เอวเมตฺถ มหาสาวชฺชโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. ปโยคโตติ เอตฺถ จ ปาณาติปาตสฺส สาหตฺถิโก อาณตฺติโก นิสฺสคฺคิโก ถาวโร วิชฺชามโย อิทฺธิมโยติ ฉปฺปโยคา. ตตฺถ กาเยน วา กายปฏิพทฺเธน วา ปหรณํ สาหตฺถิโก ปโยโค, โส อุทฺทิสฺสานุทฺทิสฺสเภทโต ทุพฺพิโธ โหติ. ตตฺถ อุทฺทิสเก ยํ อุทฺทิสฺส ปหรติ, ตสฺเสว มรเณน กมฺมุนา พชฺฌติ. "โยโกจิ มรตู"ติ เอวํ อนุทฺทิสเก ปหารปฺปจฺจยา ยสฺส กสฺสจิ มรเณน. อุภยถาปิ จ ปหริตมตฺเต วา มรตุ, ปจฺฉา วา เตเนว โรเคน, ปหรณกฺขเณ ๓- เอว กมฺมุนา พชฺฌติ. มรณาธิปฺปาเยเนว ปหารํ ทตฺวา เตน อมรนฺตสฺส ๔- ปุน อญฺเญน จิตฺเตน ปหาเร ทินฺเน ปจฺฉาปิ ยทิ ปฐมปฺปหาเรเนว มรติ, ตทา เอว กมฺมุนา พนฺโธ ๕- โหติ. อถ ทุติยปฺปหาเรน, นตฺถิ ปาณาติปาโต. อุภเยหิปิ มเต ปฐมปฺปหาเรเนว กมฺมุนา พนฺโธ, ๕- อุภเยหิปิ อมเต เนวตฺถิ ปาณาติปาโต. @เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. กมฺมพทฺโธ สี. สมาทานสฺส ภินฺนตฺตา. ฉ.ม. ปหริตกฺขเณ @ ฉ.ม. อมตสฺส ๕-๕ ฉ.ม. พทฺโธ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑.

เอส นโย พหุเกหิปิ เอกสฺส ปหาเร ทินฺเน. ตตฺราปิ หิ ยสฺส ปหาเรน มรติ, ตสฺเสว กมฺมุนา พนฺโธ ๑- โหติ. อธิฏฺฐหิตฺวา ปน อาณาปนํ อาณตฺติโก ปโยโค. ตตฺถปิ สาหตฺถิเก ปโยเค วุตฺตนเยเนว กมฺมพนฺโธ ๑- อนุสฺสริตพฺโพ. ฉพฺพิโธ เจตฺถ นิยโม เวทิตพฺโพ:- "วตฺถุ กาโล จ โอกาโส อาวุธํ อิริยาปโถ กิริยาวิเสโสติ อิเม ฉ อาณตฺตี นิยามตา"ติ. ๒- ตตฺถ วตฺถูติ มาเรตพฺโพ ปาโณ. กาโลติ ปุพฺพณฺหสายณฺหาทิกาโล โยพฺพนถามวิริยาทิกาโล จ. โอกาโสติ คาโม วา นิคโม วา วนํ วา รจฺฉา วา สิฆาฏกํ วาติ เอวมาทิ. อาวุธนฺติ อสิ วา ผรสุ ๓- วา ๓- อุสุ วา สตฺติ วาติ เอวมาทิ. อิริยาปโถติ มาเรตพฺพสฺส มารกสฺส จ ฐานํ วา นิสฺสชฺชา วาติ เอวมาทิ. กิริยาวิเสโสติ วิชฺฌนํ วา เฉทนํ วา เภทนํ วา สงฺขมุณฺฑิกํ วาติ เอวมาทิ. ยทิ หิ วตฺถุํ วิสํวาเทตฺวา "ยํ มาเรหี"ติ อาณตฺโต, ตโต อญฺญํ มาเรติ, อาณาปกสฺส นตฺถิ กมฺมพนฺโธ. อถ วตฺถุํ อวิสํวาเทตฺวา มาเรติ, อาณาปกสฺส อาณตฺติกฺขเณ อาณตฺตสฺส มรณกฺขเณติ อุภเยสมฺปิ กมฺมพนฺโธ. เอส นโย กาลาทีสุปิ. มารณตฺถนฺตุ กาเยน วา กายปฏิพทฺเธน วา ปหรณนิสฺสชฺชนํ นิสฺสคฺคิโก ปโยโค, โสปิ อุทฺทิสฺสานุทฺทิสฺสเภทโต ทุพฺพิโธ เอว, กมฺมพนฺโธ เจตฺถ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. มารณตฺถเมว โอปาตขณนํ อปสฺเสนอุปนิกฺขิปนํ เภสชฺชวิสยนฺตาทิปฺปโยชนํ วา ถาวโร ปโยโค. โสปิ อุทฺทิสฺสานุทฺทิสฺสเภทโต ทุพฺพิโธ, ยโต ตตฺถาปิ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว กมฺมพนฺโธ เวทิตพฺโพ. อยนฺตุ วิเสโส:- มูลฏฺเฐน โอปาตาทีสุ ปเรสํ มูเลน วา มุธา วา ทินฺเนสุปิ ยทิ ตปฺปจฺจยา โกจิ มรติ, @เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. พทฺโธ, กมฺมพทฺโธ เอวมุปริปิ. สมนฺต. ปา. ๑/๕๓๔ ๓-๓ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ @น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒.

มูลฏฺฐสฺเสว กมฺมพนฺโธ. ยทิปิ จ เตน อญฺเญน วา ตตฺถ โอปาเต วินาเสตฺวา ภูมิสเม กเตปิ ปํสุโธวกา วา ปํสุคณฺหนฺตา มูลขณนกา วา มูลานิ ขณนฺตา อาวาฏํ กโรนฺติ, เทเว วสฺสนฺเต กทฺทโม ชายติ, ตตฺถ จ โกจิ โอตริตฺวา วา ลคฺคิตฺวา วา มรติ, มูลฏฺฐสฺเสว กมฺมพนฺโธ. ยทิ ปน เยน ลทฺธํ, โส อญฺโญ วา วิตฺถตตรํ ๑- วา คมฺภีรตรํ วา กโรติ, ตปฺปจฺจยาว โกจิ มรติ, อุภเยสมฺปิ กมฺมพนฺโธ. ยถา ตุ มูลานิ มูเลหิ สํสชฺชนฺติ, ตถา ตตฺถ ถเล กเต มุจฺจติ. เอวํ อปสฺเสนาทีสุปิ ยาว เตสํ ปวตฺติ, ตาว ยถาสมฺภวํ กมมพนฺโธ เวทิตพฺโพ. มารณตฺถมฺปน วิชฺชาปริชปฺปนํ วิชฺชามโย นาม ปโยโค. ทาฐาวุธาทีนํ ทาฐาโกฏนาทิ วิย ๒- มารณตฺถํ กมฺมวิปากชิทฺธิวิการกรณํ อิทฺธิมโย ปโยโคติ. อทินฺนาทานสฺส ตุ เถยฺยปสยฺหปฏิจฺฉนฺนปริกปฺปกุสาวหารวสปฺปวตฺตา สาหตฺถิกาณตฺติกาทโย ปโยคา, เตสมฺปิ วุตฺตานุสาเรเนว ปเภโท เวทิตพฺโพ. อพฺรหฺมจริยาทีนมฺปน ติณฺณมฺปิ สาหตฺถิโก เอว ปโยโค ลพฺภตีติ. เอวเมตฺถ ปโยคโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. องฺคโตติ เอตฺถ จ ปาณาติปาตสฺส ปญฺจ องฺคานิ ภวนฺติ:- ปาณสญฺญี จ, วธกจิตฺตญฺจ ปจฺจุปฏฺฐิตํ โหติ, วายมติ, เตน จ มรตีติ. อทินฺนาทานสฺสปิ ปญฺเจว:- ปรปริคฺคหิตญฺจ โหติ, ปรปริคฺคหิตสญฺญี จ, เถยฺยจิตฺตญฺจ ปจฺจุปฏฺฐิตํ โหติ, วายมติ, เตน จ อาทาตพฺพํ อาทานํ คจฺฉตีติ. อพฺรหฺมจริยสฺส ปน จตฺตาริ องฺคานิ ภวนฺติ:- อชฺฌาจารนียวตฺถุญฺจ โหติ, ตตฺถ จ เสวนาจิตฺตํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ โหติ, เสวนาปจฺจยา ปโยคญฺจ สมาปชฺชติ, สาทิยติ จาติ, ตถา ปเรสํ ทฺวินฺนมฺปิ. ตตฺถ มุสาวาทสฺส ตาว มุสา จ โหติ ตํ วตฺถุ, วิสํวาทนจิตฺตญฺจ ปจฺจุปฏฺฐิตํ โหติ, ตชฺโช จ วายาโม, ปรวิสํวาทนญฺจ วิญฺญาปยมานา วิญฺญตฺติปฺปวตฺตีติ จตฺตาริ องฺคานิ เวทิตพฺพานิ. สุราเมรย- มชฺชปมาทฏฺฐานสฺส ปน สุราทีนญฺจ อญฺญตรํ โหติ, มทนียํ ปาตุกมฺยตาจิตฺตญฺจ ปจฺจุปฏฺฐิตํ โหติ, ตชฺชญฺจ วายามํ อาปชฺชติ, ปีเต จ ปวิสตีติ อิมานิ จตฺตาริ องฺคานีติ. เอวเมตฺถ องฺคโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วิตฺถฏตรํ ฉ.ม. ทาฐาโกฏนาทิมิว, สี. อาวุธาทีนํ ธาราโกฏนาทึ อิว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓.

สมุฏฺฐานโตติ ปาณาติปาตอทินฺนาทานมุสาวาทา เจตฺถ กายจิตฺตโต จ วาจาจิตฺตโต จ กายวาจาจิตฺตโต จาติ ติสมุฏฺฐานา โหนฺติ. อพฺรหฺมจริยํ กายจิตฺตวเสน เอกสมุฏฺฐานเมว. สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานํ กายโต จ, กายจิตฺตโต จาติ ทฺวิสมุฏฺฐานนฺติ. เอวเมตฺถ สมุฏฺฐานโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. เวทนาโตติ เอตฺถ จ ปาณาติปาโต ทุกฺขเวทนาสมฺปยุตฺโตว. อทินฺนาทานํ ตีสุ เวทนาสุ อญฺญตรเวทนาสมฺปยุตฺตํ, ตถา มุสาวาโท. อิตรานิ เทฺว สุขาย วา อทุกฺขมสุขาย วา เวทนาย สมฺปยุตฺตานีติ. เอวเมตฺถ เวทนาโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. มูลโตติ ปาณาติปาโต เจตฺถ โทสโมหมูโล. อทินฺนาทานมุสาวาทา โลภโมหมูลา วา โทสโมหมูลา วา, อิตรานิ เทฺว โลภโมหมูลานีติ. เอวเมตฺถ มูลโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. กมฺมโตติ ปาณาติปาตอทินฺนาทานอพฺรหฺมจริยานิ เจตฺถ กายกมฺมเมว กมฺมปถปฺปตฺตาเนว, มุสาวาโท วจีกมฺมเมว. โย ปน อตฺถภญฺชนโก, โส กมฺมปถปฺปตฺโต อิตโร กมฺมเมว. สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานํ กายกมฺมเมวาติ. เอวเมตฺถ กมฺมโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. วิรมโตติ เอตฺถ อาห "ปาณาติปาตาทีหิ วิรมนฺโต กุโต วิรมตี"ติ? วุจฺจเต:- สมาทานวเสน ตาว วิรมนฺโต อตฺตโน วา ปเรสํ วา ปาณาติปาตาทิอกุสลโต วิรมติ. กิมารภิตฺวา? ยโต วิรมติ, ตเทว สมฺปตฺตวเสนาปิ วิรมนฺโต วุตฺตปฺปการากุสลโตว. กิมารภิตฺวา? ปาณาติปาตาทีนํ วุตฺตารมฺมณาเนว. เกจิ ปน ภณนฺติ "สุราเมรยมชฺชสงฺขาเต สงฺขาเร อารภิตฺวา สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานาวิรมติ, สตฺตสงฺขาเรสุ ยมฺปน หริตพฺพญฺจ ๑- ภญฺชิตพฺพญฺจ ตํ อารภิตฺวา อทินฺนาทานา มุสาวาทา จ, สตฺเต เอว อารภิตฺวา ปาณาติปาตา อพฺรหฺมจริยา จา"ติ. ตทญฺเญ "ปน เอวํ สนฺเต `อญฺญํ จินฺเตนฺโต อญฺญํ กเรยฺย, ยญฺจ ปชหติ, ตญฺจ น ชาเนยฺยา'ติ เอวํทิฏฺฐิกา หุตฺวา ยเทว อนิจฺฉมานา ปชหติ, ตํ อตฺตโน ปาณาติปาตาทิ- อกุสลํ วา อารภิตฺวา ๒- วิรมตี"ติ วทนฺติ. ตญฺจ น ยุตฺตํ. ๓- กสฺมา? @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อวหริตพฺพํ ฉ.ม. ปาณาติปาตาทิอกุสลเมวารภิตฺวา ฉ.ม. ตทยุตฺตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔.

ตสฺส ปจฺจุปฺปนฺนาภาวโต พหิทฺธาภาวโต จ. สิกฺขาปทานํ หิ วิภงฺคปาเฐ "ปญฺจนฺนํ สิกฺขาปทานํ กติ กุสลา ฯเปฯ กติ อารมฺมณา"ติ ปุจฺฉิตฺวา "กุสลา เอว สิยา, สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา"ติ ๑- เอวํ ปวตฺตมานานํ วิสฺสชฺชเน "ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณา"ติ จ "พหิทฺธารมฺมณา"ติ จ เอวํ ปจฺจุปนฺนพหิทฺธารมฺมณตฺตํ วุตฺตํ, ตํ อตฺตโน ปาณาติปาตาทิอกุสลํ อารภิตฺวา วิรมนฺตสฺส น ยุชฺชติ. ยมฺปน วุตฺตํ "อญฺญํ จินฺเตนฺโต อญฺญํ กเรยฺย, ยญฺจ ปชหติ, ตญฺจ น ชาเนยฺยา"ติ ตตฺถ วุจฺจเต:- น กิจฺจสาธนวเสน ปวตฺเตนฺโต อญฺญํ จินฺเตนฺโต อญฺญํ กโรตีติ วา ยญฺจ ปชหติ ตญฺจ น ชานาตีติ วา วุจฺจติ. อารภิตฺวาน อมตํ ชหนฺโต สพฺพปาปเก นิทสฺสนญฺเจตฺถ ภเว มคฺคฏฺโฐ อริยปุคฺคโลติ. เอวเมตฺถ วิรมโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. ผลโตติ สพฺเพว เจเต ปาณาติปาตาทโย ทุคฺคติยํ ผลนิพฺพตฺตกา โหนฺติ, สุคติยญฺจ อนิฏฺฐากนฺตามนาปวิปากนิพฺพตฺตกา สมฺปราเย ทิฏฺฐธมฺเม เอว จ อเวสารชฺชาทิผลนิพฺพตฺตกา. อปิจ "โย สพฺพลหุโส ๒- ปาณาติปาตสฺส วิปาโก โส มนุสฺสภูตสฺส อปฺปายุกสํวตฺตนิโก โหตี"ติ เอวมาทินาปิ ๓- นเยเนตฺถ ผลโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. อปิเจตฺถ ปาณาติปาตาทิเวรมณีนมฺปิ สมุฏฺฐานเวทนามูลกมฺมผลโต วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. ตตฺถายํ วิญฺญาปนา:- สพฺพา เอว เจตา เวรมณิโย จตูหิ สมุฏฺฐหนฺติ กายโต กายจิตฺตโต วาจาจิตฺตโต กายวาจาจิตฺตโต จาติ. สพฺพา เอว จ สุขเวทนาสมฺปยุตฺตา วา อทุกฺขมสุขเวทนาสมฺปยุตฺตา วา, ตถา อโลภาโทสาโมหมูลา วา อโลภาโทสมูลา วา. จตสฺโสปิ เจตฺถ กายกมฺมํ, มุสาวาทา เวรมณี วจีกมฺมํ, มคฺคกฺขเณ จ จิตฺตโตว สมุฏฺฐหนฺติ, สพฺพาปิ มโนกมฺมํ. ปาณาติปาตา เวรมณิยา เจตฺถ องฺคปจฺจงฺคสมฺปนฺนตา อาโรหปริณาหสมฺปตฺติชวสมฺปตฺติตา สุปฺปติฏฺฐิตปาทตา จารุตา มุทุตา สุจิตา สูรตา มหพฺพลตา วิสฺสตฺถวจนตา โลกปิยตา เนลตา อเภชฺชปริสตา อจฺฉมฺภิตา @เชิงอรรถ: อภิ. วิ. ๓๕/๗๑๕-๗๑๖/๓๕๖ ปญฺหาปุจฺฉก ม. สพฺพลหุโก องฺ. อฏฺฐก @๒๓/๑๓๐/๑๕๒ (สยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕.

ทุปฺปธํสิตา ๑- ปรูปกฺกเมนามรณตา อนนฺตปริวารตา สุรูปตา สุสณฺฐานตา อปฺปาพาธตา อโสกิตา ปิเยหิ มนาเปหิ สทฺธึ อวิปฺปโยคตา ทีฆายุกตาติ เอวมาทีนิ ผลานิ. อทินฺนาทานา เวรมณิยา มหทฺธนตา ปหูตธนธญฺญตา อนนฺตโภคตา อนุปฺปนฺนโภคุปฺปตฺติตา อุปฺปนฺนโภคถาวรตา อิจฺฉิตานํ โภคานํ ขิปฺปปฏิลาภิตา ราชโจรุทกคฺคิอปฺปิยทายาทาทีหิ อสาธารณโภคตา อสาธารณธนปฏิลาภตา โลกุตฺตรธนปฏิลาภตา นตฺถิภาวสฺส อชานนตา อสวนตา ๒- สุขวิหาริตาติ เอวมาทีนิ. อพฺรหฺมจริยา เวรมณิยา วิคตปจฺจตฺถิกตา สพฺพชนสฺส ปิยตา อนฺนปานวตฺถสยนาทีนํ ปฏิลาภิตา สุขสยนตา สุขปฏิพุชฺฌนตา อปายภยวินิมุตฺตตา อิตฺถิภาวปฺปฏิลาภสฺส วา นปุํสกภาวปฺปฏิลาภสฺส วา อภพฺพตา อกฺโกธนตา สกฺกจฺจการิตา ๓- ปจฺจกฺขการิตา อปติตกฺขนฺธตา อนโธมุขตา อิตฺถิปุริสานํ อญฺญมญฺญปิยตา ปริปุณฺณินฺทฺริยตา ปริปุณฺณลกฺขณตา นิราสงฺกตา อปฺโปสฺสุกฺกตา สุขวิหาริตา อกุโตภยตา ปิยวิปฺปโยคาภาวตาติ เอวมาทีนิ. มุสาวาทา เวรมณิยา วิปฺปสนฺนินฺทฺริยตา วิสฺสฏฺฐมธุรภาณิตา สมสิตสุทฺธทนฺตตา นาติถูลตา นาติกีสตา นาติรสฺสตา นาติทีฆตา สุขสมฺผสฺสตา อุปฺปลคนฺธมุขตา สุสฺสูสกปริชนตา อาเทยฺยวจนตา กมลุปฺปลทลสทิสมุทุโลหิตตนุ ชิวฺหตา อนุทฺธตตา อปคตมมฺมนตา ๔- เอวมาทีนิ. สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณิยา อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเนสุ กิจฺจกรณีเยสุ ๕- ขิปฺปํ ปฏิวิชานนตา สทา อุปฏฺฐิตสติตา อนุมฺมตฺตกตา ญาณวนฺตตา อเนฬตา ๖- อชฬตา อมูคตา ๗- อมทตา ๗- อปฺปมตฺตตา อสมฺโมหตา อจฺฉมฺภิตา อสารมฺภิตา อนิสฺสุกิตา ๘- อปฺโปสฺสุกฺกตา ๙- สุขิตตา อภิสมฺมตตา ๙- สจฺจวาทิตา อปิสุณตา อผรุสตา อสมฺผปฺปลาปวาทิตา รตฺติทิวมตนฺทิตตา กตญฺญุตา กตเวทิตา อมจฺฉริยตา จาควนฺตตา สีลวนฺตตา อุชุกตา อกฺโกธนตา หิริมนตา โอตฺตปฺปิตา อุชุทิฏฺฐิตา มหาปญฺญตา เมธาวิตา ปณฺฑิตตา อตฺถานตฺถกุสลตาติ @เชิงอรรถ: สี. อปฺปธํสิตา ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม., อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ @ ฉ.ม., อิ. อจปลตาติ. ฉ.ม. สพฺพกิจฺจกรณีเยสุ อนลสตา @๗-๗ ฉ.ม. อเนลมูคตา อมตฺตตา ฉ.ม. อนุสฺสงฺกิตา ๙-๙ ฉ.ม. อิเม ปาฐา นตฺถิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖.

เอวมาทีนิ ผลานิ. เอวเมตฺถ ปาณาติปาตาทิเวรมณีนํ สมุฏฺฐานเวทนามูลกมฺมผลโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. ปจฺฉิมปญฺจสิกฺขาปทวณฺณนา อิทานิ ยํ วุตฺตํ:- "โยเชตพฺพํ ตโต ยุตฺตํ ปจฺฉิเมสฺวปิ ปญฺจสุ อาเวณิกญฺจ วตฺตพฺพํ เญยฺยา ทีนาทิตาปิ จา"ติ. ตสฺสา ยํ อตฺถวณฺณา:- เอติสฺสา ปุริมปญฺจสิกฺขาปทวณฺณนาย ยํ ยุชฺชติ, ตํ ตโต คเหตฺวา ปจฺฉิเมสฺวปิ ปญฺจสุ สิกฺขาปเทสุ โยเชตพฺพํ. ตตฺถายํ โยชนา:- ยเถว หิ ปุริมสิกฺขาปเทสุ อารมฺมณโต จ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานํ รูปายตนาทิอญฺญตรสงฺขารารมฺมณํ, ตถา อิธ วิกาลโภชนมฺปีติ. เอเตเนว นเยน สพฺเพสํ อารมฺมณเภโท เวทิตพฺโพ. อาทานโต จ ยถา ปุริมานิ สามเณเรน วา อุปาสเกน วา สมาทิยนฺเตน สมาทินฺนานิ โหนฺติ ตถา เอตานิปิ, องฺคโตปิ ยถา ตตฺถ ปาณาติปาตาทีนํ องฺคเภโท วุตฺโต, เอวมิธาปิ วิกาลโภชนสฺส จตฺตาริ องฺคานิ วิกาโล, ยาวกาลิกํ อชฺโฌหรณํ อนุมฺมตฺตกตาติ. เอเตนานุสาเรน เสสานมฺปิ องฺควิภาโค เวทิตพฺโพ. ยถา จ ตตฺถ สมุฏฐานโต สุราเมรยมชฺช- ปมาทฏฺฐานํ กายโต จ กายจิตฺตโต จาติ ทฺวิสมุฏฺฐานํ, เอวมิธาปิ วิกาลโภชนํ. เอเตเนว นเยน สพฺเพสํ สมุฏฺฐานํ เวทิตพฺพํ. ยถา จ ตตฺถ เวทนาโต อทินฺนาทานํ ตีสุ เวทนาสุ อญฺญตรเวทนาสมฺปยุตฺตํ, ตถา อิธาปิ วิกาลโภชนํ. เอเตเนว นเยน สพฺเพสํปิ เวทนาสมฺปโยโค เวทิตพฺโพ. ยถา จ ตตฺถ อพฺรหฺมจริยํ โลภโมหมูลํ, เอวมิธาปิ วิกาลโภชนํ. อปรานิ จ เทฺว เอเตเนว นเยน สพฺเพสมฺปิ มูลเภโท เวทิตพฺโพ. ยถา จ ตตฺถ ปาณาติปาตาทโย กายกมฺมํ เอวมิธาปิ วิกาลโภชนาทีนิ. ชาตรูปรชตปฏิคฺคหณมฺปน กายกมฺมํ วา สิยา วจีกมฺมํ วา มโนกมฺมํ วา กายทฺวาราทีหิ ปวตฺติตสภาวปริยาเยน, น กมฺมปถวเสน. วิรมโตติ ยถา จ ตตฺถ วิรมนฺโต อตฺตโน วา ปเรสํ วา ปาณาติปาตาทิอกุสลโต วิรมติ เอวมิธาปิ วิกาลโภชนาทิอกุสลโต วา กุสลโตปิ วา เอกโต, ยถา จ ปุริมา ปญฺจ เวรมณิโย จตุสมุฏฺฐานา กายโต, กายจิตฺตโต,

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗.

วาจาจิตฺตโต, กายวาจาจิตฺตโต จาติ, สพฺพาปิ สุขเวทนาสมฺปยุตฺตา วา อทุกฺขม- สุขเวทนาสมฺปยุตฺตา วา, อโลภาโมหมูลา ๑- วา, อโลภาโทสาโมหมูลา วา, สพฺพาว นานปฺปการอิฏฺฐผลนิพฺพตฺตกา, ตถา จ อิมานิปีติ ๒- เอวํ:- "โยเชตพฺพํ ตโต ยุตฺตํ ปจฺฉิเมสฺวปิ ปญฺจสุ อาเวณิกญฺจ วตฺตพฺพํ เญยฺยา หีนาทิตาปิ จา"ติ. เอตฺถ ปน วิกาลโภชนนฺติ มชฺฌนฺติกวีติกฺกเม ๓- โภชนํ. เอตํ หิ อนุญฺญาตกาเล วีติกฺกนฺเต โภชนํ, ตสฺมา "วิกาลโภชนนฺ"ติ วุจฺจติ, ตโต วิกาลโภชนา. นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนาติ เอตฺถ นจฺจํ นาม ยํกิญฺจิ นจฺจํ, คีตนฺติ ยํกิญฺจิ คีตํ, วาทิตนฺติ ยํกิญฺจิ วาทิตํ. วิสูกทสฺสนนฺติ กิเลสุปฺปตฺติปจฺจยโต กุสลปกฺขภินฺทเนน วิสูกานํ ทสฺสนํ, วิสูกภูตํ วา ทสฺสนํ วิสูกทสฺสนํ. สาสนสฺส ๔- อนนุโลมตฺตา ปฏานิภูตานํ วา ทสฺสนํ วิสูกทสฺสนํ. ๔- นจฺจญฺจ คีตญฺจ วาทิตญฺจ วิสูกทสฺสนญฺจ นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนํ. ตสฺมา ๕- นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนา. ๕- วิสูกทสฺสนญฺเจตฺถ พฺรหฺมชาเล วุตฺตนเยเนว คเหตพฺพํ. วุตฺตญฺหิ ตตฺถ:- "ยถา วา ปเนเก โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สทฺธาเทยฺยานิ โภชนานิ ภุญฺชิตฺวา เต เอวรูปํ วิสูกทสฺสนํ อนุยุตฺตา วิหรนฺติ, เสยฺยถึทํ? นจฺจํ คีตํ วาทิตํ เปกฺขํ อกฺขานํ ปาณิสฺสรํ เวตาฬํ กุมฺภถูนํ โสภนครกํ ๖- จณฺฑาลํ วํสํ โธวนํ หตฺถิยุทฺธํ อสฺสยุทฺธํ มหิสยุทธํ อุสภยุทฺธํ นิพฺพุทฺธํ เมณฺฑยุทฺธํ กุกฺกุฏฺยุทฺธํ วฏฺฏกยุทฺธํ ทณฺฑยุทฺธํ มุฏฺฐิยุทฺธํ นิพฺพุทฺธํ อุยฺโยธิกํ พลคฺคํ เสนาพฺยูหํ อนีกทสฺสนํ อิติ วา, อิติ เอวรูปา วิสูกทสฺสนา ปฏิวิรโต สมโณ โคตโม"ติ, ๗- อถวา ยถาวุตฺเตนตฺเถน นจฺจคีตวาทิตานิ เอว วิสูกานิ นจฺจคีตวาทิตวิสูกานิ, เตสํ ทสฺสนํ นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนํ, ตสฺมา นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนา. "ทสฺสนสวนา"ติ จ วตฺตพฺเพ ยถา "โส จ โหติ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก วิปรีตทสฺสโน"ติ เอวมาทีสุ ๘- อจกฺขุทฺวารปฺปวตฺตมฺปิ วิสยคหณํ "ทสฺสนนฺ"ติ วุจฺจติ, เอวํ สวนมฺปิ "ทสฺสนนฺ "เตฺวว วุตฺตํ. ทสฺสนกมฺยตาย อุปสงฺกมิตฺวา ปสฺสโต เอว เจตฺถ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อโลภาโทสมูลา ฉ.ม. อิธาปีติ ฉ.ม. มชฺฌนฺหิกวีติกฺกเม ๔-๔ ฉ.ม. อิเม @ปาฐา น ทิสฺสติ ๕-๕ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสติ ฉ.ม. โสภณกํ, สี. โสภณกรกํ, @อิ. โสภณกรณํ ที.สี. ๙/๑๓/๗ มชฺฌิมสีล องฺ. เอกก. ๒๐/๓๐๘/๓๕ เอกธมฺมปาลิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘.

วีติกฺกโม โหติ. ฐิตนิสินฺนสยโนกาเส ปน อาคตํ คจฺฉนฺตสฺส วา อาปาถมาคตํ ปสฺสโต สิยา สงฺกิเลโส, น วีติกฺกโม. ธมฺมูปสญฺหิตํ วาปิ เจตฺถ คีตํ น วฏฺฏติ, คีตูปสญฺหิโต ปน ธมฺโม วฏฺฏตีติ เวทิตพฺโพ. มาลาทีนิ ธรณาทีหิ ๑- ยถาสงฺขยํ โยเชตพฺพานิ. ตตฺถ มาลาติ ยํกิญฺจิ ปุปฺผชาตํ. วิเลปนนฺติ ยํกิญฺจิ วิเลปนตฺถํ ปึสิตฺวา ปฏิยตฺตํ. อวเสสํ สพฺพมฺปิ วาสจุณฺณธูปาทิกํ ๒- คนฺธชาตํ คนฺโธ. ตํ สพฺพมฺปิ มณฺฑนวิภูสนตฺถํ น วฏฺฏติ, เภสชฺชตฺถมฺปน วฏฺฏติ, ปูชนตฺถญฺจ อภิหฏํ สาทิยโต ๓- น เกนจิ ปริยาเยน วฏฺฏติ. อุจฺจาสยนนฺติ ปมาณาติกฺกนฺตํ วุจฺจติ. มหาสยนนฺติ อกปฺปิยสยนํ อกปฺปิยตฺถรณญฺจ. ตทุภยมฺปิ สาทิยโต น เกนจิ ปริยาเยน วฏฺฏติ. ชาตรูปนฺติ สุวณฺณํ. รชตนฺติ กหาปณโลหมาสกทารุมาสกชตุมาสกาทิ ยํ ยตฺถ ๔- โวหารํ คจฺฉติ, ตํ สพฺพมฺปิ อิธ รชตนฺติ วุตฺตํ, ตทุภยมฺปิ ชาตรูปรชตํ. ตสฺส คหณคาหาปนสมฺปฏิจฺฉนฺเตสุ ๕- เยน เกนจิ ปกาเรน สาทิยนา ปฏิคฺคโห นาม, โส เยน เกนจิ ปริยาเยน น วฏฺฏตีติ เอวํ อาเวณิกญฺจ วตฺตพฺพํ. ทสปิ เจตานิ สิกฺขาปทานิ หีเนน ฉนฺเทน จิตฺตวิริยวิมํสาหิ วา สมาทินฺนานิ หีนานิ, มชฺฌิเมหิ มชฺฌิมานิ, ปณีเตหิ ปณีตานิ. ตณฺหาทิฏฺฐิมาเนหิ วา อุปกฺกิลิฏฺฐานิ หีนานิ, อนุปกฺกิลิฏฺฐานิ มชฺฌิมานิ, ตตฺถ ตตฺถ ปญฺญาย อนุคฺคหิตานิ ปณีตานิ. ญาณวิปฺปยุตฺเตน วา กุสลจิตฺเตน สมาทินฺนานิ หีนานิ, สสงฺขาริเกน ญาณสมฺปยุตฺเตน มชฺฌิมานิ, อสงฺขาริเกน ปณีตานีติ เอวํ เญยฺยา หีนาทิตาปิ จาติ. เอตฺตาวตา จ ยา ปุพฺเพ "เยน ยตฺถ ยทา ยสฺมา"ติอาทีหิ ฉหิ คาถาหิ สิกฺขาปทปาฐสฺส อตฺถวณฺณนตฺถํ มาติกา นิกฺขิตฺตา, สา อตฺถโต ปกาสิตา โหตีติ. ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกปาฐฏฺฐกถาย สิกฺขปทวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ----------- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ธารณาทีหิ ฉ.ม. วาสจุณฺณธูปนาทิกํ ก. อสฺสาทิยโต @ ฉ.ม. ยํ ยํ ตตฺถ ตตฺถ ฉ.ม., อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๗ หน้า ๑๔-๒๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=17&A=329&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=17&A=329&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=2              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=13              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=13              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=13              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]