ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๒๕ ภาษาบาลีอักษรไทย ธ.อ.๘ ตณฺหา-พฺราหฺมณ

หน้าที่ ๔๘.

๒๕. ภิกฺขุวคฺควณฺณนา ----------- ๑. ปญฺจภิกฺขุวตฺถุ. (๒๕๒) "จกฺขุนา สํวโร สาธูติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ปญฺจ ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ. เตสุ กิร เอเกโก จกฺขุทฺวาราทีสุ ปญฺจสุ ทฺวาเรสุ เอเกกเมว รกฺขติ. อเถกทิวสํ สนฺนิปติตฺวา "อหํ ทุรกฺขํ รกฺขามิ, อหํ ทุรกฺขํ รกฺขามีติ วิวทิตฺวา "สตฺถารํ ปุจฺฉิตฺวา อิมมตฺถํ ชานิสฺสามาติ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา "ภนฺเต มยํ จกฺขุทฺวาราทีนิ รกฺขนฺตา อตฺตโน อตฺตโน รกฺขนทฺวารเมว ทุรกฺขนฺติ มญฺญาม, โก นุ โข อมฺเหสุ ทุรกฺขํ รกฺขตีติ ปุจฺฉึสุ. สตฺถา เอกํ ภิกฺขุํปิ อโนสาเทตฺวา "ภิกฺขเว สพฺพานิเปตานิ ทุรกฺขาเนว; อปิจ โข น ตุมฺเห อิทาเนว ปญฺจสุ ทฺวาเรสุ ๑- อสํวุตา, ปุพฺเพปิ อสํวุตา; อสํวุตตฺตาเยว จ ปณฺฑิตานํ โอวาเท อวตฺติตฺวา ชีวิตกฺขยํ ปาปุณิตฺถาติ วตฺวา "กทา ภนฺเตติ เตหิ ยาจิโต ตกฺกสิลชาตกสฺส วตฺถุํ วิตฺถาเรตฺวา รกฺขสีนํ วเสน ราชกุเล ชีวิตกฺขยํ ปตฺเต ปตฺตาภิเสเกน มหาสตฺเตน เสตจฺฉตฺตสฺส เหฏฺฐา ราชาสเน นิสินฺเนน อตฺตโน สิริสมฺปตฺตึ โอโลเกตฺวา "วิริยํ นาเมตํ สตฺเตหิ กตฺตพฺพเมวาติ วตฺวา อุทานวเสน อุทานิตํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ฐาเนสุ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙.

"กุสลูปเทเส ธิติยา ทฬฺหาย อวฏฺฐิตตฺตา ภยภีรุตาย จ น รกฺขสีนํ วสมาคมิมฺห เส, ส โสตฺถิภาโว มหตา ภเยน เมติ อิมํ คาถํ ๑- ทสฺเสตฺวา "ตทาปิ ตุมฺเห ปญฺจชนา ตกฺกสิลรชฺชํ คหณตฺถาย นิกฺขมนฺตํ มหาสตฺตํ อาวุธหตฺถา ปริวาเรตฺวา มคฺคํ คจฺฉนฺตา อนฺตรามคฺเค รกฺขสีหิ จกฺขุทฺวาราทิวเสน อุปนีเตสุ รูปารมฺมณาทีสุ อสํวุตา ปณฺฑิตสฺส โอวาเท อวตฺติตฺวา โอโลกยนฺตา รกฺขสีหิ ขาทิตา ชีวิตกฺขยํ ปาปุณิตฺถ, เตสุ ปน อารมฺมเณสุ สํวุโต ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต อนุพนฺธนฺตํปิ เทววณฺณํ ๒- ยกฺขินึ อนาทยิตฺวา โสตฺถินา ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา รชฺชํ ปตฺโต ราชา อหเมวาติ ชาตกํ สโมธาเนตฺวา "ภิกฺขุนา นาม สพฺพานิปิ ทฺวารานิ สํวริตพฺพานิ, เอตานิ หิ สํวริตฺวาเอว สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตีติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ "จกฺขุนา สํวโร สาธุ, สาธุ โสเตน สํวโร, ฆาเนน สํวโร สาธุ, สาธุ ชิวฺหาย สํวโร, กาเยน สํวโร สาธุ, สาธุ วาจาย สํวโร, มนสา สํวโร สาธุ, สาธุ สพฺพตฺถ สํวโร. สพฺพตฺถ สํวุโต ภิกฺขุ สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตีติ. ตตฺถ "จกฺขุนาติ: ยทา หิ ภิกฺขุโน จกฺขุทฺวาเร @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. ๒๗/๔๓. ๒. สี. ม. ยุ. เทววณฺณึ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐.

รูปารมฺมณํ อาปาถํ อาคจฺฉติ, ตทา อิฏฺฐารมฺมเณ อรชนฺตสฺส อนิฏฺฐารมฺมเณ อทุสฺสนฺตสฺส อสมเปกฺขเน โมหํ อนุปฺปาเทนฺตสฺส, ตสฺมึ ทฺวาเร สํวโร ถกนํ ปิทหนํ คุตฺติ กตา นาม โหติ; ตสฺส โส เอวรูโป จกฺขุนา สํวโร สาธุ. เอเสว นโย โสตทฺวาราทีสุปิ. จกฺขุทฺวาราทีสุเยว ปน สํวโร วา อสํวโร วา นุปฺปชฺชติ, ปุรโต ปน ชวนวีถิยํ เอส ลพฺภติ: ตทา หิ อสํวโร อุปฺปชฺชนฺโต "อสฺสทฺธา อกฺขนฺติ โกสชฺชํ มุฏฺฐสจฺจํ อญฺญาณนฺติ อกุสลวีถิยํ อยํ ปญฺจวิโธ ลพฺภติ. สํวโร อุปฺปชฺชนฺโต "สทฺธา ขนฺติ วิริยํ สติ ญาณนฺติ กุสลวีถิยํ อยํ ปญฺจวิโธ ลพฺภติ. กาเยน สํวโรติ เอตฺถ ปน ปสาทกาโยปิ โจปนกาโยปิ ลพฺภติ. อุภยํปิ ปเนตํ กายทฺวารเมว. ตตฺถ ปสาททฺวาเร สํวราสํวโร กถิโต ว. โจปนทฺวาเรปิ ตํวตฺถุกา ปาณาติปาต อทินฺนาทานมิจฺฉาจารา. เตหิ ปน สทฺธึ อกุสลวีถิยํ อุปฺปชฺชนฺเตหิ เตหิ ตํ ทฺวารํ อสํวุตํ โหติ, กุสลวีถิยํ อุปฺปชฺชนฺเตหิ ปาณาติปาตาเวรมณีอาทีหิ สํวุตํ. สาธุ วาจายาติ เอตฺถาปิ โจปนวาจา. ตาย สทฺธึ อุปฺปชฺชนฺเตหิ มุสาวาทาทีหิ ตํ ทฺวารํ อสํวุตํ โหติ, มุสาวาทาเวรมณีอาทีหิ สํวุตํ. มนสา สํวโรติ เอตฺถาปิ ชวนมนโต อญฺเญน มเนน สทฺธึ อภิชฺฌาทโย นตฺถิ; มโนทฺวาเร ปน ชวนกฺขเณ อุปฺปชฺชมาเนหิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑.

อภิชฺฌาทีหิ ตํ ทฺวารํ อสํวุตํ โหติ, อนภิชฺฌาทีหิ สํวุตํ. สาธุ สพฺพตฺถาติ: เตสุ จกฺขุทฺวาราทีสุ สพฺเพสุปิ สํวโร สาธุ. เอตฺตาวตา หิ อฏฺฐ สํวรทฺวารานิ อฏฺฐ จ อสํวรทฺวารานิ กถิตานิ. เตสุ อฏฺฐสุ อสํวรทฺวาเรสุ ฐิโต ภิกฺขุ สกลวฏฺฏมูลกทุกฺขโต น มุจฺจติ, สํวรทฺวาเรสุ ปน ฐิโต สพฺพสฺมาปิ วฏฺฏมูลกทุกฺขา มุจฺจติ; เตน วุตฺตํ "สพฺพตฺถ สํวุโต ภิกฺขุ สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตีติ. เทสนาวสาเน ปญฺจ ภิกฺขู โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหึสุ, สมฺปตฺตานํปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ. ปญฺจภิกฺขุวตฺถุ. ---------- ๒. หํสฆาตกภิกฺขุวตฺถุ. (๒๕๓) "หตฺถสญฺญโตติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เอกํ หํสฆาตกํ ภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ. สาวตฺถีวาสิโน กิร เทฺว สหายกา ภิกฺขูสุ ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปทา เยภุยฺเยน เอกโต วิจรนฺติ. เอกทิวสํ อจิรวตึ คนฺตฺวา นหาตฺวา อาตเป ตปฺปมานา สาราณียํ กถํ กเถนฺตา อฏฺฐํสุ. ตสฺมึ ขเณ เทฺว หํสา อากาเสน คจฺฉนฺติ. อเถโก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒.

ทหรภิกฺขุ สกฺขรํ คเหตฺวา "เอกสฺส หํสโปตกสฺส อกฺขึ ปหริสฺสามีติ อาห. อิตโร "น สกฺขิสฺสสีติ อาห. "ติฏฺฐตุ อิมสฺมึ ปสฺเส อกฺขิ, ปรปสฺเส อกฺขึ ปหริสสามีติ. "อิทํปิ น สกฺขิสฺสสิเยวาติ. "เตนหิ อุปธาเรหีติ ทุติยํ สกฺขรํ คเหตฺวา หํสสฺส ปจฺฉาภาเค ขิปิ. หํโส สกฺขรสทฺทํ สุตฺวา นิวตฺติตฺวา โอโลเกสิ. อถ นํ อิตรํ วฏฺฏสกฺขรํ คเหตฺวา ปรปสฺเส อกฺขิมฺหิ ปหริตฺวา โอริมกฺขินา นิกฺขาเมสิ. หํโส วิรวนฺโต ปริวตฺติตฺวา เตสํ ปาทมูเลเยว ปติ. ตตฺถ ตตฺถ ฐิตา ภิกฺขู ทิสฺวา "อาวุโส พุทฺธสาสเน ปพฺพชิตฺวา อนนุจฺฉวิกํ โว กตํ ปาณาติปาตํ กโรนฺเตหีติ วตฺวา เต อาทาย คนฺตฺวา ตถาคตสฺส ทสฺเสสุํ. สตฺถา "สจฺจํ กิร ตยา ภิกฺขุ ปาณาติปาโต กโตติ ปุจฺฉิตฺวา, "สจฺจํ ภนฺเตติ วุตฺเต, "ภิกฺขุ กสฺมา เอวรูเป นิยฺยานิกสาสเน ปพฺพชิตฺวา เอวมกาสิ? โปราณกปณฺฑิตา, อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ, อคารมชฺเฌ วสมานา อปฺปมตฺตเกสุปิ ฐาเนสุ กุกฺกุจฺจํ กรึสุ, ตฺวํ ปน เอวรูเป พุทฺธสาสเน ปพฺพชิตฺวา กุกฺกุจฺจมตฺตมฺปิ น อกาสีติ วตฺวา เตหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริ: "อตีเต กุรุรฏฺเฐ อินฺทปตฺตนคเร ธนญฺชเย รชฺชํ กาเรนฺเต, โพธิสตฺโต ตสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา อนุปุพฺเพน วิญฺญุตํ ปตฺโต ตกฺกสิลายํ สิปฺปานิ อุคฺคเหตฺวา ปิตรา อุปรชฺเช ปติฏฺฐาปิโต อปรภาเค ปิตุ อจฺจเยน รชฺชํ ปตฺวา ทส ราชธมฺเม อโกเปนฺโต กุรุธมฺเม ปวตฺติตฺถ. กุรุธมฺโม นาม

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๓.

ปญฺจ สีลานิ. ตานิ โพธิสตฺโต ปริสุทฺธานิ กตฺวา รกฺขติ. ยถา โพธิสตฺโต, เอวมสฺส มาตา อคฺคมเหสี กนิฏฺฐภาตา อุปราชา ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ รชฺชุคฺคาหโก อมจฺโจ สารถิ เสฏฺฐี โทณมาปโก มหามตฺโต โทวาริโก นครโสภนา ๑- วณฺณทาสีติ เอวเมเตสุ เอกาทสสุ ชเนสุ กุรุธมฺมํ รกฺขนฺเตสุ, กาลิงฺครฏฺเฐ ทนฺตปุรนคเร กาลิงฺเค รชฺชํ กาเรนฺเต, ตสฺส รฏฺเฐ เทโว น วสฺสิ; มหาสตฺตสฺส ปน อญฺชนาสโภ นาม มงฺคลหตฺถี มหาปุญฺโญ โหติ. รฏฺฐวาสิโน "ตสฺมึ อานีเต, เทโว วสฺสิสฺสตีติ สญฺญาย อาโรเจสุํ. ราชา ตสฺส หตฺถิสฺส อานยนตฺถาย พฺราหฺมเณ ปหิณิ. เต คนฺตฺวา มหาสตฺตํ หตฺถึ ยาจึสุ. สตฺถา อิมํ เตสํ ยาจนาการํ ๒- ทสฺเสตุํ "ตว สทฺธญฺจ สีลญฺจ วิทิตฺวาน ชนาธิป วณฺณํ อญฺชนวณฺเณน กาลิงฺคสฺมึ วินิมฺหเสติ อิมํ ติกนิปาเต ชาตกํ ๓- กเถสิ. หตฺถิมฺหิ ปน อานีเตปิ, เทเว อวสฺสนฺเต, "โส ราชา กุรุธมฺมํ รกฺขติ, เตนสฺส รฏฺเฐ เทโว วสฺสตีติ สญฺญาย "ยํ โส กุรุธมฺมํ รกฺขติ, ตํ สุวณฺณปฏฺเฏ ลิขิตฺวา อาเนถาติ ปุน กาลิงฺโค พฺราหฺมเณ จ อมจฺเจ จ เปเสสิ. เตสุ คนฺตฺวา ยาจนฺเตสุ, ราชานํ อาทึ กตฺวา สพฺเพปิ เต อตฺตโน อตฺตโน สีเลสุ กิญฺจิ กุกฺกุจฺจมตฺตํ กตฺวา "อปริสุทฺธํ โน สีลนฺติ ปฏิกฺขิปิตฺวา "น เอตฺตาวตา สีลเภโท โหตีติ @เชิงอรรถ: ๑. ม. นครโสภินึ. ๒. สี. ยาจเน การณํ. ม. ยุ. ยาจนการณํ. ๓. ขุ. ชา. ๒๗/๑๑๒.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๔.

เตหิ ปุนปฺปุนํ ยาจิตา อตฺตโน อตฺตโน สีลานิ กถยึสุ. กาลิงฺโค สุวณฺณปฏฺเฏ ลิขิตฺวา อาภตํ กุรุธมฺมํ ทิสฺวา สมาทาย สาธุกํ ปูเรสิ. ตสฺส รฏฺเฐ เทโว ปาวสฺสิ, รฏฺฐํ เขมํ สุภิกฺขํ อโหสิ. สตฺถา อิมํ อตีตํ อาหริตฺวา "คณิกา อุปฺปลวณฺณา จ, ปุณฺโณ โทวาริโก ตทา, รชฺชุคาโห จ กจฺจาโน, โทณมาตา จ โกลิโต, สารีปุตฺโต ตทา เสฏฺฐี, อนุรุทฺโธ จ สารถิ, พฺราหฺมโณ กสฺสโป เถโร, อุปราชา นนฺทปณฺฑิโต, มเหสี ราหุลมาตา, มายาเทวี ชเนตฺติกา, กุรุราชา โพธิสตฺโต: เอวํ ธาเรถ ชาตกนฺติ ชาตกํ สโมธาเนตฺวา "ภิกฺขุ เอวํ ปุพฺเพ ปณฺฑิตา, อปฺปมตฺตเกปิ กุกฺกุจฺเจ อุปฺปนฺเน, อตฺตโน สีลเภเท อาสงฺกํ กรึสุ; ตฺวํ ปน มาทิสสฺส พุทฺธสฺส สาสเน ปพฺพชิตฺวา ปาณาติปาตํ กโรนฺโต อติภาริยํ กมฺมมกาสิ; ภิกฺขุนา นาม หตฺเถหิ ปาเทหิ วาจาย จ สญฺญเตน ภวิตพฺพนฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "หตฺถสญฺญโต ปาทสญฺญโต วาจาสญฺญโต สญฺญตตฺตโม อชฺฌตฺตรโต สมาหิโต เอโก สนฺตุสิโต ตมาหุ `ภิกฺขูติ. ตตฺถ หตฺถสญฺญโตติ: หตฺถกีฬาปนาทีนํ วา หตฺเถน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๕.

ปเรสํ ปหรณาทีนํ วา อภาเวน หตฺถสญฺญโต. ทุติยปเทปิ เอเสว นโย. วาจาย ปน มุสาวาทาทีนํ อกรณโต วาจาสญฺญโต. สญฺญตตฺตโมติ: สญฺญตตฺตภาโว, กายจลนสีสุกฺขิปนภมุกวิการาทีนํ อการโกติ ๑- อตฺโถ. อชฺฌตฺตรโตติ: โคจรชฺฌตฺตสงฺขาตาย กมฺมฏฺฐานภาวนาย รโต. สมาหิโตติ: สุฏฺฐุ สมาหิโต. เอโก สนฺตุสิโตติ: เอกวิหารี หุตฺวา สุฏฺฐุ ตุสิโต วิปสฺสนาจารโต ปฏฺฐาย อตฺตโน อธิคเมน ตุฏฺฐมานโส. ปุถุชฺชนกลฺยาณกํ หิ อาทึ กตฺวา สพฺเพปิ เสขา อตฺตโน อธิคเมน สนฺตุสนฺตีติ สนฺตุสิตา, อรหา ปน เอกนฺตสนฺตุสิโตว; ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. หํสฆาตกภิกฺขุวตฺถุ. ---------- @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. อกรณโตติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๖.

๓. โกกาลิกวตฺถุ. (๒๕๔) "โย มุขสญฺญโตติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต โกกาลิกํ อารพฺภ กเถสิ. วตฺถุ "อถโข โกกาลิโก ภิกฺขุ, เยน ภควา, เตนุปสงฺกมีติ สุตฺเต ๑- อาคตเมว. อตฺโถปิสฺส อฏฺฐกถายํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. โกกาลิเก ปน ปทุมนิรเย อุปฺปนฺเน, ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "อโห โกกาลิโก ภิกฺขุ อตฺตโน มุขํ นิสฺสาย วินาสํ ปตฺโต, เทฺว อคฺคสาวเก อกฺโกสนฺตสฺเสว หิสฺส ปฐวี วิวรํ อทาสีติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "น ภิกฺขเว อิทาเนว, ปุพฺเพปิ โกกาลิโก อตฺตโน มุขเมว นิสฺสาย นฏฺโฐติ วตฺวา ตมตฺถํ โสตุกาเมหิ ภิกฺขูหิ ยาจิโต ตสฺส ปกาสนตฺถํ อตีตํ อาหริ: "อตีเต หิมวนฺตปฺปเทเส เอกสฺมึ สเร กจฺฉโป วสติ. เทฺว หํสโปตกา โคจราย จรนฺตา เตน สทฺธึ วิสฺสาสํ กตฺวา ทฬฺหวิสฺสาสิกา หุตฺวา เอกทิวสํ กจฺฉปํ ปุจฺฉึสุ "สมฺม อมฺหากํ หิมวนฺเต จิตฺตกูฏปพฺพตตเล กาญฺจนคุหาย วสนฏฺฐานํ รมณีโย ปเทโส, คจฺฉิสฺสสิ อมฺเหหิ สทฺธินฺติ. "อหํ กถํ คมิสฺสามีติ. "มยํ ตํ เนสฺสาม, สเจ มุขํ รกฺขิตุํ สกฺขิสฺสสีติ. "สกฺขิสฺสามิ, @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. สุ. ๒๕/๔๕๘.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๗.

สมฺมา คเหตฺวา มํ คจฺฉถาติ. เต "สาธูติ วตฺวา เอกํ ทณฺฑกํ กจฺฉเปน ฑํสาเปตฺวา สยํ ตสฺส อุโภ โกฏิโย ฑํสิตฺวา อากาสํ ปกฺขนฺทึสุ. ตํ ตถา หํเสหิ นียมานํ คามทารกา ทิสฺวา "เทฺว หํสา กจฺฉปํ ทณฺเฑน หรนฺตีติ อาหํสุ. กจฺฉโป "ยทิ มํ สหายกา เนนฺติ, ตุมฺหากํ เอตฺถ กึ ทุฏฺฐเปตกาติ วตฺตุกาโม, หํสานํ สีฆเวคตาย พาราณสีนคเร ราชนิเวสนสฺส อุปริภาคํ สมฺปตฺตกาเล ฑํสนฏฺฐานโต ทณฺฑกํ วิสฺสชฺเชตฺวา ราชงฺคเณ ๑- ปติตฺวา ทฺวิธา ภิชฺชิ. สตฺถา อิมํ อตีตํ อาหริตฺวา "อวธี วต อตฺตานํ กจฺฉโป วฺยาหรํ คิรํ, สุคฺคหีตสฺมึ กฏฺฐสฺมึ วาจาย สกิยา วธิ. เอตํปิ ทิสฺวา นรวีรเสฏฺฐ วาจํ ปมุญฺเจ กุสลํ นาติเวลํ. ปสฺสสิ พหุภาเณน กจฺฉปํ วฺยสนํ คตนฺติ อิมํ ทุกนิปาเต พหุภาณิชาตกํ ๒- วิตฺถาเรตฺวา "ภิกฺขเว ภิกฺขุนา นาม มุขสญฺญเตน สมจารินา อนุทฺธเตน นิพฺพุตจิตฺเตน ภวิตพฺพนฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "โย มุขสญฺญโต ภิกฺขุ มนฺตภาณี อนุทฺธโต อตฺถํ ธมฺมญฺจ ทีเปติ, มธุรนฺตสฺส ภาสิตนฺติ. ตตฺถ มุขสญฺญโตติ: ทาสจณฺฑาลาทโยปิ "ตฺวํ ทุชฺชาโต @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. อากาสงฺคเณ. ๒. ชาตกฏฺฐกถายํ กจฉปชาตกํ วุจฺจติ. ขุ. ชา. ๒๗/๘๐. @ ตทฏฺฐกถา ๓/๒๓๕.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๘.

ตฺวํ ทุสฺสีโลติอาทีนํ อวทนตาย มุเขน สญฺญโต. มนฺตภาณีติ: มนฺตา วุจฺจติ ปญฺญา, ตาย ภณนสีโล. อนุทฺธโตติ: นิพฺพุตจิตฺโต. อตฺถํ ธมฺมญฺจ ทีเปตีติ: ภาสิตตฺถญฺเจว เทสนาธมฺมญฺจ กเถติ. มธุรนฺติ: เอวรูปสฺส ภิกฺขุโน ภาสิตํ มธุรํ นาม. โย ปน อตฺถเมว สมฺปาเทติ, น ปาลึ; ปาลึเยว ๑- สมฺปาเทติ, น อตฺถํ; อุภยํ วา ปน น สมฺปาเทติ, ตสฺส ภาสิตํ มธุรํ นาม น โหตีติ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. โกกาลิกวตฺถุ. ---------- ๔. ธมฺมารามตฺเถรวตฺถุ. (๒๕๕) "ธมฺมาราโม ธมฺมรโตติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ธมฺมารามตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ. สตฺถารา กิร "อิโต เม จาตุมฺมาสจฺจเยน ปรินิพฺพานํ ภวิสฺสตีติ อาโรจิเต, อเนกสหสฺสภิกฺขู สตฺถารํ ปริวาเรตฺวา วิจรึสุ. ตตฺถ ปุถุชฺชนา อสฺสูนิ สนฺธาเรตุํ นาสกฺขึสุ, ขีณาสวานํ ธมฺมสํเวโค อุปฺปชฺชิ. สพฺเพปิ "กึ นุ โข กริสฺสามาติ วคฺคพนฺธเนน วิจรนฺติ. @เชิงอรรถ: ๑. อิโต ปรํ วาสทฺเทน ภวิตพฺพํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๙.

เอโก ปน ธมฺมาราโม นาม ภิกฺขุ ภิกฺขูนํ สนฺติกํ น อุปสงฺกมติ, ภิกฺขูหิ "กึ อาวุโสติ วุจฺจมาโน ปฏิวจนํปิ อทตฺวา "สตฺถา กิร จาตุมฺมาสจฺจเยน ปรินิพฺพายิสฺสติ, อหญฺจมฺหิ อวีตราโค, สตฺถริ ธรมาเนเยว, วายมิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสามีติ เอกโกว วิหรนฺโต สตฺถารา เทสิตํ ธมฺมํ อาวชฺชติ จินฺเตติ อนุสฺสรติ. ภิกฺขู ตถาคตสฺส อาโรเจสุํ "ภนฺเต ธมฺมารามสฺส ตุมฺเหสุ สิเนหมตฺตํปิ นตฺถิ, `สตฺถา กิร ปรินิพฺพายิสฺสติ, กึ นุ โข กริสฺสามาติ อมฺเหหิ สทฺธึ สมฺมนฺตนมตฺตํปิ น กโรตีติ. สตฺถา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "สจฺจํ กิร ตฺวํ เอวํ กโรสีติ ปุจฺฉิ. "สจฺจํ ภนฺเตติ. "กึการณาติ. "ตุมฺเห กิร จาตุมฺมาสจฺจเยน ปรินิพฺพายิสฺสถ, อหญฺจมฺหิ อวีตราโค, ตุมฺเหสุ ธรนฺเตสุเยว, วายมิตฺวา ๑- อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสามีติ ตุมฺเหหิ เทสิตํ ธมฺมํ อาวชฺชามิ จินฺเตมิ อนุสฺสรามีติ. สตฺถา "สาธุ สาธูติ ตสฺส สาธุการํ ทตฺวา "ภิกฺขเว อญฺเญนปิ มยิ สิเนหวนฺเตน ภิกฺขุนา ธมฺมารามสทิเสเนว ภวิตพฺพํ, น หิ มยฺหํ มาลาคนฺธาทีหิ ปูชํ กโรนฺตา ปูชํ กโรนฺติ นาม, ธมฺมานุธมฺมํ ปฏิปชฺชนฺตาเยว มํ ปูเชนฺติ นามาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "ธมฺมาราโม ธมฺมรโต ธมฺมํ อนุวิจินฺตยํ ธมฺมํ อนุสฺสรํ ภิกฺขุ สทฺธมฺมา น ปริหายตีติ. ตตฺถ "นิวาสนตฺเถน สมถวิปสฺสนาธมฺโม อาราโม อสฺสาติ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. "วายมิตฺวาติ นตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๐.

ธมฺมาราโม, ตสฺมึเยว ธมฺเม รโตติ ธมฺมรโต, ตสฺเสว ธมฺมสฺส ปุนปฺปุนํ จินฺตนตาย ธมฺมํ อนุวิจินฺตยํ, ตํ ธมฺมํ อาวชฺชนฺโตติ อตฺโถ. อนุสฺสรนฺติ: ตเมว ธมฺมํ อนุสฺสรนฺโต. สทฺธมฺมาติ: เอวรูโป ภิกฺขุ สตฺตตฺตึสเภทา โพธิปกฺขิยธมฺมา นวโลกุตฺตรธมฺมา จ น ปริหายตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน โส ภิกฺขุ อรหตฺเต ปติฏฺฐหิ, สมฺปตฺตานํปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ. ธมฺมารามตฺเถรวตฺถุ. -------- ๕. อญฺญตรวิปกฺขเสวกภิกฺขุวตฺถุ. (๒๕๖) "สลาภํ นาติมญฺเญยฺยาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต อญฺญตรํ วิปกฺขเสวกํ ภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ. ตสฺส กิเรโก เทวทตฺตปกฺขิโก ภิกฺขุ สหาโย อโหสิ. โส ตํ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ปิณฺฑาย จริตฺวา กตภตฺตกิจฺจํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา "กุหึ คโตสีติ ปุจฺฉิ. "อสุกฏฺฐานํ นาม ปิณฺฑาย จริตุนฺติ. "ลทฺโธ เต ปิณฺฑปาโตติ. "อาม ลทฺโธติ. "อิเธว อมฺหากํ มหาลาภสกฺกาโร, กติปาหํ อิเธว โหหีติ. โส ตสฺส วจเนน กติปาหํ ตตฺถ วสิตฺวา สกฏฺฐานเมว อคมาสิ. อถ นํ ภิกฺขู "อยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๑.

ภนฺเต เทวทตฺตสฺส อุปฺปนฺนํ ลาภสกฺการํ ปริภุญฺชติ, เทวทตฺตสฺส ปกฺขิโก เอโสติ ตถาคตสฺส อาโรเจสุํ. สตฺถา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "สจฺจํ กิร ตฺวํ เอวมกาสีติ ปุจฺฉิ. "อาม ภนฺเต, อหํ ตตฺถ เอกํ ทหรํ นิสฺสาย กติปาหํ วสึ; น จ ปน เทวทตฺตสฺส ลทฺธึ โรเจมีติ. อถ นํ ภควา "กิญฺจาปิ ลทฺธึ น โรเจสิ, ทิฏฺฐทิฏฺฐานํเยว ปน ลทฺธึ โรเจนฺโต วิย วิจรสิ; น ตฺวํ อิทาเนว เอวํ กโรสิ, ปุพฺเพปิ เอวรูโปเยวาติ วตฺวา "อิทานิ ตาว ภนฺเต อมฺเหหิ สามํ ทิฏฺโฐ, ปุพฺเพ ปเนส เกสํ ลทฺธึ โรเจนฺโต วิจริ? อาจิกฺขถ โนติ ภิกฺขูหิ ยาจิโต, อตีตํ อาหริตฺวา "ปุราณโจราน วโจ นิสมฺม มหิลามุโข โปถยมานุจารึ สุสญฺญตานํ หิ วโจ นิสมฺม คชุตฺตโม สพฺพคุเณสุ อฏฺฐาติ อิมํ มหิลามุขชาตกํ ๑- วิตฺถาเรตฺวา "ภิกฺขเว ภิกฺขุนา นาม สกลาเภเนว สนฺตุฏฺเฐน ภวิตพฺพํ, ปรลาภํ ปตฺเถตุํ น วฏฺฏติ; ปรลาภํ ปตฺเถนฺตสฺส หิ ฌานวิปสฺสนามคฺคผเลสุ เอกธมฺโมปิ นุปฺปชฺชติ, สกลาภสนฺตุฏฺฐสฺเสว ปน ฌานาทีนิ อุปฺปชฺชนฺตีติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ "สลาภํ นาติมญฺเญยฺย, นาญฺเญสํ ปิหยํ จเร; อญฺเญสํ ปิหยํ ภิกฺขุ, สมาธึ นาธิคจฺฉติ; @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. ๒๗/๙. ตทฏฺฐกถา. ๑/๒๗๙.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๒.

อปฺปลาโภปิ เจ ภิกฺขุ สลาภํ นาติมญฺญติ, ตํ เว เทวา ปสํสนฺติ สุทฺธาชีวมตนฺทิตนฺติ. ตตฺถ "สลาภนฺติ: อตฺตโน อุปฺปชฺชนกลาภํ. สปทานจารํ หิ วชฺเชตฺวา อเนสนาย ชีวิตํ กปฺเปนฺโต สลาภํ อติมญฺญติ หีเฬติ ชิคุจฺฉติ นาม; ตสฺมา เอวํ อกรเณน สลาภํ นาติมญฺเญยฺย. อญฺเญสํ ปิหยนฺติ; อญฺเญสํ ลาภํ ปตฺเถนฺโต น จเรยฺยาติ อตฺโถ. สมาธึ นาธิคจฺฉตีติ: อญฺเญสํ หิ ลาภํ ปิหยนฺโต เตสํ จีวราทิกรเณ อุสฺสุกฺกํ อาปนฺโน ภิกฺขุ อปฺปนาสมาธึ วา อุปจารสมาธึ วา นาธิคจฺฉติ. สลาภํ นาติมญฺญตีติ: อปฺปลาโภปิ สมาโน อุจฺจนีจกุลปฺปฏิปาฏิยา สปทานํ จรนฺโต ภิกฺขุ สลาภํ นาติมญฺญติ นาม. ตํ เวติ: ตํ เอวรูปํ ภิกฺขุํ สารชีวิตตาย สุทฺธาชีวํ ชงฺฆพลํ นิสฺสาย ชีวิตกปฺปเนน อกุสีตตาย อตนฺทิตํ เทวตา ปสํสนฺติ โถเมนฺตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. อญฺญตรวิปกฺขเสวกภิกฺขุวตฺถุ. ----------

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๓.

๖. ปญฺจคฺคทายกพฺราหฺมณวตฺถุ. (๒๕๗) "สพฺพโส นามรูปสฺมินฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ปญฺจคฺคทายกํ นาม พฺราหฺมณํ อารพฺภ กเถสิ. โส กิร สสฺสกฺเขตฺตสฺส โสธิตกาเลเยว เขตฺตคฺคํ นาม เทติ, ขลกาเล ขลคฺคํ นาม เทติ, ขลภณฺฑกาเล ขลภณฺฑคฺคํ นาม เทติ, อุกฺขลิกกาเล อุกฺขลิกคฺคํ นาม เทติ, ปาฏิยํ วฑฺฒิตกาเล ปาฏิคฺคํ นาม เทติ: อิมานิ ปญฺจ อคฺคทานานิ เทติ. สมฺปตฺตสฺส อทตฺวา นาม น ภุญฺชติ. เตน ตสฺส "ปญฺจคฺคทายโกเตฺวว นามํ อโหสิ. สตฺถา ตสฺส จ พฺราหฺมณิยา จสฺส ติณฺณํ ผลานํ อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา พฺราหฺมณสฺส โภชนเวลาย คนฺตฺวา ทฺวาเร อฏฺฐาสิ. โสปิ ทฺวารสมฺมุเข อนฺโตเคหาภิมุโข นิสีทิตฺวา ภุญฺชติ, สตฺถารํ ทฺวาเร ฐิตํ น ปสฺสติ. พฺราหฺมณี ปนสฺส ตํ ปริวิสมานา สตฺถารํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "อยํ พฺราหฺมโณ ปญฺจสุ ฐาเนสุ อคฺคํ ทตฺวา ภุญฺชติ, อิทานิ จ สมโณ โคตโม อาคนฺตฺวา ทฺวาเร ฐิโต; สเจ พฺราหฺมโณ เอตํ ทิสฺวา อตฺตโน ภตฺตํ หริตฺวา ทสฺสติ, ปุนสฺสาหํ ปจิตุํ น สกฺขิสฺสามีติ. สา "เอวมยํ สมณํ โคตมํ น ปสฺสิสฺสตีติ สตฺถุ ปิฏฺฐึ ทตฺวา ตสฺส ปจฺฉโต ตํ ปฏิจฺฉาเทนฺตี โอนมิตฺวา ปุณฺณจนฺทํ ปาณินา ปฏิจฺฉาเทนฺตี วิย อฏฺฐาสิ. ตถา ฐิตาเอว "คโต นุ โข โนติ สตฺถารํ อฑฺฒกฺขิเกน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๔.

โอโลเกสิ. สตฺถา ตตฺเถว อฏฺฐาสิ. พฺราหฺมณสฺส ปน สวนภเยน "อติจฺฉถาติ น วเทติ, โอสกฺกิตฺวา ปน สณิกเมว "อติจฺฉถาติ อาห. สตฺถา "น คมิสฺสามีติ สีสํ จาเลสิ. ๑- โลกครุนา พุทฺเธน "น คมิสฺสามีติ สีเส จาลิเต, สา สนฺธาเรตุํ อสกฺโกนฺตี มหาหสิตํ หสิ. ตสฺมึ ขเณ สตฺถา เคหาภิมุขํ โอภาสํ มุญฺจิ. พฺราหฺมโณปิ ปิฏฺฐึ ทตฺวา นิสินฺโนเยว พฺราหฺมณิยา หสิตสทฺทํ สุตฺวา ฉพฺพณฺณานญฺจ รํสีนํ โอภาสํ โอโลเกตฺวา สตฺถารํ อทฺทส. พุทฺธา หิ นาม คาเม วา อรญฺเญ วา เหตุสมฺปนฺนานํ อตฺตานํ อทสฺเสตฺวา น ปกฺกมนฺติ. พฺราหฺมโณปิ สตฺถารํ ทิสฺวา "โภติ นาสิโตมฺหิ ตยา ราชปุตฺตํ อาคนฺตฺวา ทฺวาเร ฐิตํ มยฺหํ อนาจิกฺขนฺติยา, ภาริยนฺเต กมฺมํ กตนฺติ วตฺวา อฑฺฒภุตฺตโภชนปาฏึ อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา "โภ โคตม อหํ ปญฺจสุ ฐาเนสุ อคฺคํ ทตฺวา ภุญฺชามิ; อิโต จ เม มชฺเฌ ภินฺทิตฺวา เอโกว ภตฺตโกฏฺฐาโส ภุตฺโต, เอโก ภตฺตโกฏฺฐาโส อวสิฏฺโฐ; ปฏิคฺคณฺหาตุ เม อิทํ ภตฺตนฺติ. สตฺถา "น เม ตว อุจฺฉิฏฺฐภตฺเตน อตฺโถติ อวตฺวา "พฺราหฺมณ อคฺคํปิ มยฺหเมว อนุจฺฉวิกํ, มชฺเฌ ภินฺทิตฺวา ภุตฺตภตฺตํปิ, จริมกภตฺตปิณฺโฑปิ มยฺหเมว อนุจฺฉวิโก; มยํ หิ พฺราหฺมณ ปรทตฺตูปชีวิโน เปตสทิสาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห @เชิงอรรถ: ๑. กเถตุเมว เปกฺขมาโน เสขิยํ น มนสากาสิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๕.

"ยทคฺคโต มชฺฌโต เสสโต วา ปิณฺฑํ ลเภถ ปรทตฺตูปชีวี. นาลํ ถุตุํ นาปิ นิปจฺจขาที ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺตีติ. พฺราหฺมโณ ตํ สุตฺวา ว ปสนฺนจิตฺโต หุตฺวา "อโห อจฺฉริยํ; ทีปสามิโก นาม ราชปุตฺโต "น เม ตว อุจฺฉิฏฺฐภตฺเตน อตฺโถติ อวตฺวา เอวํ วกฺขตีติ ทฺวาเร ฐิตโกว สตฺถารํ ปญฺหํ ปุจฺฉิ "โภ โคตม ตุมฺเห อตฺตโน สาวเก `ภิกฺขูติ วทถ: กิตฺตาวตา ภิกฺขุ นาม โหตีติ. สตฺถา "กถํรูปา นุ โข อิมสฺส ธมฺมเทสนา สปฺปายาติ อุปธาเรนฺโต "อิเม เทฺวปิ ชนา กสฺสปพุทฺธกาเล `นามรูปนฺติ วทนฺตานํ กถํ สุณึสุ, นามรูปํ อวิสฺสชฺชิตฺวาว เนสํ ธมฺมํ เทเสตุํ วฏฺฏตีติ, "พฺราหฺมณ นามรูเป อรชฺชนฺโต อสชฺชนฺโต ภิกฺขุ นาม โหตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "สพฺพโส นามรูปสฺมึ ยสฺส นตฺถิ มมายิตํ, อสตา จ น โสจติ, ส เว `ภิกฺขูติ วุจฺจตีติ. ตตฺถ สพฺพโสติ: สพฺพสฺมึ "เวทนาทีนํ จตุนฺนํ รูปกฺขนฺธสฺส จาติ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ วเสน ปวตฺเต นามรูเป. มมายิตนฺติ: ยสฺส "อหนฺติ วา "มมนฺติ วา คาโห นตฺถิ. อสตา จ น โสจตีติ: ตสฺมึ นามรูเป ขยวยํ ปตฺเต "มม รูปํ ขีณํ ฯเปฯ มม วิญฺญาณํ ขีณนฺติ น โสจติ น

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๖.

วิหญฺญติ "ขยวยธมฺมเมว ๑- ขีณนฺติ ปสฺสติ. ส เวติ: โส เอวรูโป วิชฺชมาเนปิ นามรูเป มมายิตรหิโต อสตาปิ เตน อโสจนฺโต "ภิกฺขูติ วุจฺจตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน อุโภปิ ชายปติกา อนาคามิผเล ปติฏฺฐหึสุ. สมฺปตฺตานํปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ. ปญฺจคฺคทายกพฺราหฺมณวตฺถุ. ---------- ๗. สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ. (๒๕๘) "เมตฺตาวิหารีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ. เอกสฺมึ หิ สมเย อายสฺมนฺเต มหากจฺจาเน อวนฺติชนปเทสุ ๒- กุรรฆรํ นิสฺสาย ปวตฺเต ปพฺพเต วิหรนฺเต, โสโณ นาม กุฏิกณฺโณ อุปาสโก เถรสฺส ธมฺมกถาย ปสีทิตฺวา เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตุกาโม เถเรน "ทุกฺกรํ โข โสณ ยาวชีวํ เอกภตฺตํ เอกเสยฺยํ พฺรหฺมจริยนฺติ วตฺวา เทฺว วาเร ปฏิกฺขิตฺโตปิ ปพฺพชฺชาย อติวิย อุสฺสาหชาโต ตติยวาเร เถรํ ยาจิตฺวา ปพฺพชิตฺวา อปฺปภิกฺขุกตฺตา ทกฺขิณาปถสฺส ติณฺณํ วสฺสานํ อจฺจเยน ลทฺธูปสมฺปโท สตฺถารํ สมฺมุขา ทฏฺฐุกาโม หุตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ขยวยธมฺมํ เม. ม. ขยวยธมฺมํ เม ขีณนฺติ. ๒. สี. ยุ. อวนฺติชนปเท.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๗.

อุปชฺฌายํ อาปุจฺฉิตฺวา เตน ทินฺนํ สาสนํ คเหตฺวา อนุปุพฺเพน เชตวนํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา กตปฺปฏิสนฺถาโร สตฺถารา เอกคนฺธกุฏิยํเยว อนุญฺญาตเสนาสโน พหุเทว รตฺตึ อชฺโฌกาเส วีตินาเมตฺวา รตฺติภาเค คนฺธกุฏึ ปวิสิตฺวา อตฺตโน ปตฺตเสนาสเน ตํ รตฺติภาคํ วีตินาเมตฺวา ปจฺจูสสมเย สตฺถารา อชฺฌิฏฺโฐ โสฬส อฏฺฐกวคฺคิกานิ สพฺพาเนว สเรน อภณิ. อถสฺส ภควา สรภญฺญปริโยสาเน อพฺภานุโมทนฺโต "สาธุ สาธุ ภิกฺขูติ สาธุการํ อทาสิ. สตฺถารา ทินฺนํ สาธุการํ สุตฺวา ภุมฺมฏฺฐกเทวนาคสุปณฺณาติ เอวํ ยาว พฺรหฺมโลกา เอกสาธุการเมว อโหสิ. ตสฺมึ ขเณ เชตวนโต วีสโยชนสตมตฺถเก กุรรฆรนคเร เถรสฺส มาตุ มหาอุปาสิกาย เคเห อธิวตฺถา เทวตาปิ มหนฺเตน สทฺเทน สาธุการํ อทาสิ. อถ นํ มหาอุปาสิกา อาห "โก เอส สาธุการํ เทตีติ. "อหํ ภคินีติ. "โกสิ ตฺวนฺติ. "ตว เคเห อธิวตฺถา เทวตาติ. "ตฺวํ อิโต ปุพฺเพ มยฺหํ สาธุการํ อทตฺวา อชฺช กสฺมา เทสีติ. "นาหํ ตุยฺหํ สาธุการํ ทมฺมีติ. "อถ กสฺส เต สาธุกาโร ทินฺโนติ. "ตว ปุตฺตสฺส กุฏิกณฺณโสณตฺเถรสฺสาติ. "กึ เม ปุตฺเตน กตนฺติ. "ปุตฺโต เต อชฺช สตฺถารา สทฺธึ เอกคนฺธกุฏิยํ วสิตฺวา สตฺถุ ธมฺมํ เทเสสิ, สตฺถา ตว ปุตฺตสฺส ธมฺมํ สุตฺวา ปสนฺโน สาธุการมทาสิ, เตนสฺส มยาปิ สาธุกาโร ทินฺโน; สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส หิ สาธุการํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ภุมฺมฏฺฐกเทเว อาทึ กตฺวา ยาว พฺรหฺมโลกา เอกสาธุการเมว ชาตนฺติ. "กึ ปน สามิ มม ปุตฺเตน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๘.

สตฺถุ ธมฺโม กถิโต, ๑- สตฺถารา มม ปุตฺตสฺส กถิโตติ. "ตว ปุตฺเตน สตฺถุ กถิโตติ. เอวํ เทวตาย กเถนฺติยา, อุปาสิกาย ปญฺจวณฺณา ปีติ อุปฺปชฺชิตฺวา สกลสรีรํ ผริ. อถสฺสา เอตทโหสิ "สเจ เม ปุตฺโต สตฺถารา สทฺธึ เอกคนฺธกุฏิยํ วสิตฺวา สตฺถุ ธมฺมํ กเถตุํ อสกฺขิ, มยฺหํปิ กเถตุํ สกฺขิสฺสติเยว; ปุตฺตสฺส อาคตกาเล ธมฺมสฺสวนํ กาเรตฺวา ธมฺมกถํ สุณิสฺสามีติ. โสณตฺเถโรปิ โข, สตฺถารา สาธุกาเร ทินฺเน, "อยํ อุปชฺฌาเยน ทินฺนํ สาสนํ อาโรเจตุํ กาโลติ ภควนฺตํ ปจฺจนฺติเมสุ ชนปเทสุ วินยธรปญฺจเมน คเณน อุปสมฺปทํ อาทึ กตฺวา ปญฺจ วเร ยาจิตฺวา ๒- กติปาหํ สตฺถุ สนฺติเกเยว วสิตฺวา "อุปชฺฌายํ ปสฺสิสฺสามีติ สตฺถารํ อาปุจฺฉิตฺวา เชตวนา นิกฺขมิตฺวา อนุปุพฺเพน อุปชฺฌายสฺส สนฺติกํ อคมาสิ. เถโร ปุนทิวเส ตํ อาทาย ปิณฺฑาย จรนฺโต มาตุ อุปาสิกาย เคหทฺวารํ อคมาสิ. สาปิ ปุตฺตํ ทิสฺวา ตุฏฺฐมานสา วนฺทิตฺวา สกฺกจฺจํ ปริวิสิตฺวา ปุจฺฉิ "สจฺจํ กิร ตฺวํ ตาต สตฺถารา สทฺธึ เอกคนฺธกุฏิยํ วสิตฺวา สตฺถุ ธมฺมกถํ กเถสีติ. "อุปาสิเก ตุยฺหํ เกนิทํ กถิตนฺติ. "ตาต อิมสฺมึ เคเห อธิวตฺถา เทวตา มหนฺเตน สทฺเทน สาธุการํ ทตฺวา, มยา `โก เอโสติ วุตฺเต, "อหนฺติ วตฺวา เอวเมว กเถสิ; ตํ สุตฺวา มยฺหํ เอตทโหสิ `สเจ เม ปุตฺโต สตฺถุ ธมฺมกถํ กเถสิ, มยฺหํปิ กเถตุํ สกฺขิสฺสตีติ. อถ นํ อาห "ตาต ยโต ตยา สตฺถุ สมฺมุขา @เชิงอรรถ: ๑. เอตฺถนฺตเร อุทาหุสทฺเทน ภวิตพฺพํ. ๒. วิ. มหาวคฺค. ๕/๓๔.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๙.

ธมฺโม กถิโต, มยฺหํปิ กเถตุํ สกฺขิสฺสสิเอว; อสุกทิวเส นาม ธมฺมสฺสวนํ กาเรตฺวา ตว ธมฺมํ สุณิสฺสามีติ. โส อธิวาเสสิ. อุปาสิกา "ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทานํ ทตฺวา ปูชํ กตฺวา ปุตฺตสฺส เม ธมฺมกถํ สุณิสฺสามีติ เอกเมว ทาสึ เคหรกฺขิกํ ฐเปตฺวา สพฺพํ ปริชนํ อาทาย อนฺโตนคเร ธมฺมสฺสวนตฺถาย การิเต มณฺฑเป อลงฺกตธมฺมาสนํ อภิรุยฺห ธมฺมํ เทเสนฺตสฺส ปุตฺตสฺส ธมฺมกถํ โสตุํ อคมาสิ. ตสฺมึ ปน กาเล นวสตา โจรา ตสฺสา อุปาสิกาย เคเห โอตารํ โอโลเกนฺตา วิจรนฺติ. ตสฺสา ปน เคหํ สตฺตหิ ปากาเรหิ ปริกฺขิตฺตํ สตฺตทฺวารโกฏฺฐกยุตฺตํ ตตฺถ ตตฺถ เตสุ เตสุ ฐาเนสุ จณฺเฑ สุนเข พนฺธิตฺวา ฐปยึสุ; อนฺโตเคหจฺฉทนสฺส อุทกปาตฏฺฐาเน ปน ปริขํ ขนิตฺวา ติปุนา ปูรยึสุ, ตํ ทิวา อาตเปน วิลีนํ ปกฺกุฏฺฐิตํ ๑- วิย ติฏฺฐติ, รตฺตึ ถีนํ กกฺขฬํ หุตฺวา ติฏฺฐติ; ตสฺสานนฺตรา มหนฺตานิ อยสิงฺฆาฏกานิ นิรนฺตรํ ภูมิยํ โอทหึสุ. อิติ อิมญฺจ รกฺขํ อุปาสิกาย จ อนฺโตเคเห ฐิตภาวํ ปฏิจฺจ เต โจรา โอกาสํ อลภนฺตา ตํทิวสํ ตสฺสาคตภาวํ ญตฺวา อุมฺมงฺคํ ภินฺทิตฺวา ติปุปริขาย จ อยสิงฺฆาฏกานญฺจ เหฏฺฐาภาเคเนว เคหํ ปวิสิตฺวา โจรเชฏฺฐกํ ตสฺสา สนฺติกํ ปหิณึสุ "สเจ สา อมฺหากํ อิธ ปวิฏฺฐภาวํ สุตฺวา นิวตฺติตฺวา เคหาภิมุขี ๒- อาคจฺฉติ อสินา นํ ปหริตฺวา มาเรถาติ. โส คนฺตฺวา ตสฺสา สนฺติเก @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ปกฺกฏฺฐิตํ. ๒. เคหาภิมุขินีติปิ ปาโฐ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๐.

อฏฺฐาสิ. โจราปิ อนฺโตเคเห ทีปํ ชาเลตฺวา กหาปณคพฺภทฺวารํ วิวรึสุ. สา ทาสี โจเร ทิสฺวา อุปาสิกาย สนฺติกํ คนฺตฺวา "อยฺเย พหู โจรา เคหํ ปวิสิตฺวา กหาปณคพฺภทฺวารํ วิวรึสูติ อาโรเจสิ. "โจรา อตฺตนา ทิฏฺฐกหาปเณ หรนฺตุ; อหํ มม ปุตฺตสฺส ธมฺมกถํ สุณามิ, มา เม ธมฺมสฺส อนฺตรายํ กริ, เคหํ คจฺฉาติ. [๑]- โจราปิ กหาปณคพฺภํ ตุจฺฉํ กตฺวา รชตคพฺภํ วิวรึสุ. สา ปุนปิ อาคนฺตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจสิ. อุปาสิกา "โจรา อตฺตนา อิจฺฉิตํ หรนฺตุ, มา เม อนฺตรายํ กรีติ ปุน ตํ ปหิณิ. โจรา รชตคพฺภํปิ ตุจฺฉํ กตฺวา สุวณฺณคพฺภํ วิวรึสุ. สา ปุนปิ คนฺตฺวา อุปาสิกาย ตมตฺถํ อาโรเจสิ. อถ นํ อุปาสิกา อามนฺเตตฺวา "[โภติ] เช ตฺวํ อเนกวารํ มม สนฺติกํ อาคนฺตฺวา `โจรา ยถารุจิตํ หรนฺตุ, อหํ มม ปุตฺตสฺส ธมฺมกถํ สุณามิ, มา เม อนฺตรายํ กรีติ มยา วุตฺตาปิ มม กถํ อนาทยิตฺวา ปุนปฺปุนํ อาคจฺฉสิเยว, สเจ อิทานิ อาคจฺฉิสฺสสิ, ชานิสฺสามิ เต กตฺตพฺพํ, เคหเมว คจฺฉาติ ปหิณิ. โจรเชฏฺฐโก ตสฺสา กถํ สุตฺวา "เอวรูปาย อิตฺถิยา สนฺตกํ หรนฺตานํ อสนิ ปติตฺวา มตฺถกํ ภินฺเทยฺยาติ โจรานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา "สีฆํ อุปาสิกาย สนฺตกํ ปฏิปากติกํ กโรถาติ อาห. เต กหาปเณหิ กหาปณคพฺภํ รชตสุวณฺเณหิ รชตสุวณฺณคพฺเภ ปูรยึสุ. ธมฺมตา กิเรสา: ยํ ธมฺโม ธมฺมจารินํ รกฺขติ; เตเนวาห @เชิงอรรถ: ๑. เอตฺถนฺตเร ปหิณีติ อตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๑.

"ธมฺโม หเว รกฺขติ ธมฺมจารึ, ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ, เอสานิสํโส ธมฺเม สุจิณฺเณ: น ทุคฺคตึ คจฺฉติ ธมฺมจารีติ. โจรา คนฺตฺวา ธมฺมสฺสวนฏฺฐาเน อฏฺฐํสุ. เถโรปิ ธมฺมํ กเถตฺวา, วิภาตาย รตฺติยา, อาสนา โอตริ. ตสฺมึ ขเณ โจรเชฏฺฐโก อุปาสิกาย ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา "ขมาหิ เม อยฺเยติ อาห. "กึ อิทํ ตาตาติ. "อหํ ตุมฺเหสุ อาฆาตํ กตฺวา ตุมฺเห มาเรตุกาโม อฏฺฐาสินฺติ. "เตนหิ ตาต ขมามีติ. เสสโจราปิ ตเถว กตฺวา, "ตาตา ขมามีติ วุตฺเต, อาหํสุ "อยฺเย สเจ โน ขมถ, ปุตฺตสฺส โว สนฺติเก อมฺหากํ ปพฺพชฺชํ ทาเปถาติ. สา ปุตฺตํ วนฺทิตฺวา อาห "ตาต อิเม โจรา มม คุเณสุ ตุมฺหากญฺจ ธมฺมกถาย ปสนฺนา ปพฺพชฺชํ ยาจนฺติ, ปพฺพาเชถ เนติ. เถโร "สาธูติ วตฺวา เตหิ นิวตฺถวตฺถานํ ทสานิ ฉินฺทาเปตฺวา ตมฺพมตฺติกาย รชาเปตฺวา เต ปพฺพาเชตฺวา สีเลสุ ปติฏฺฐาเปสิ. อุปสมฺปนฺนกาเลปิ เนสํ เอเกกสฺส สตสฺส วิสุํ วิสุํ กมฺมฏฺฐานมทาสิ. เต นวสตา ภิกฺขู วิสุํ วิสุํ นว กมฺมฏฺฐานานิ คเหตฺวา เอกํ ปพฺพตํ อภิรุยฺห ตสฺส ตสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย นิสีทิตฺวา สมณธมฺมํ กรึสุ. สตฺถา วีสโยชนสตมตฺถเก เชตวนมหาวิหาเร นิสินฺโนว เต ภิกฺขู โอโลเกตฺวา เตสํ จริยาวเสน ธมฺมเทสนํ ววฏฺฐเปตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๒.

โอภาสํ ผริตฺวา สมฺมุเข นิสีทิตฺวา กเถนฺโต วิย อิมา คาถา อภาสิ. "เมตฺตาวิหาริ โย ภิกฺขุ ปสนฺโน พุทฺธสาสเน, อธิคจฺเฉ ปทํ สนฺตํ สงฺขารูปสมํ สุขํ. สิญฺจ ภิกฺขุ อิมํ นาวํ, สิตฺตา เต ลหุเมสฺสติ; เฉตฺวา ราคญฺจ โทสญฺจ ตโต นิพฺพานเมหิสิ. ปญฺจ ฉินฺเท ปญฺจ ชเห ปญฺจ จุตฺตริ ภาวเย, ปญฺจสงฺคาติโค ภิกฺขุ `โอฆติณฺโณติ วุจฺจติ. ฌาย ภิกฺขุ มา จ ปมาโท, มา เต กามคุเณ ภมสฺสุ จิตฺตํ, มา โลหคุฬํ คิลี ปมตฺโต, มา กนฺทิ `ทุกฺขมิทนฺติ ทยฺหมาโน. นตฺถิ ฌานํ อปญฺญสฺส, นตฺถิ ปญฺญา อฌายิโน, ยมฺหิ ฌานญฺจ ปญฺญา จ, ส เว นิพฺพานสนฺติเก. สุญฺญาคารํ ปวิฏฺฐสฺส สนฺตจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน อมานุสี รติ โหติ สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสโต. ยโต ยโต สมฺมสติ ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ, ลภติ ปีติปาโมชฺชํ อมตนฺตํ วิชานตํ. ตตฺรายมาทิ ภวติ อิธ ปญฺญสฺส ภิกฺขุโน; อินฺทฺริยคุตฺติ สนฺตุฏฺฐิ ปาฏิโมกฺเข จ สํวโร. มิตฺเต ภชสฺสุ กลฺยาเณ สุทฺธาชีเว อตนฺทิเต,

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๓.

ปฏิสนฺถารวุตฺยสฺส อาจารกุสโล สิยา; ตโต ปาโมชฺชพหุโล ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสสีติ. ๑- ตตฺถ "เมตฺตาวิหารีติ: เมตฺตากมฺมฏฺฐาเน กมฺมํ กโรนฺโตปิ เมตฺตาวเสน ติกจตุกฺกชฺฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวา ฐิโตปิ เมตฺตาวิหารีเยว นาม. ปสนฺโนติ: โย ปน พุทฺธสาสเน ปสนฺโน โหติ, ปสาทํ โรเปติเยวาติ อตฺโถ. ปทํ สนฺตนฺติ: นิพฺพานสฺเสตํ นามํ. เอวรูโป หิ ภิกฺขุ สนฺติโกฏฺฐาสํ สพฺพสงฺขารานํ อุปสนฺตตาย สงฺขารูปสมํ ปรมสุขตาย "สุขนฺติ ลทฺธนามํ นิพฺพานํ อธิคจฺฉติ, วินฺทติเยวาติ อตฺโถ. สิญฺจ ภิกฺขุ อิมํ นาวนฺติ: ภิกฺขุ อิมํ อตฺตภาวสงฺขาตํ นาวํ มิจฺฉาวิตกฺกอุทกํ สิญฺจิตฺวา ฉฑฺเฑนฺโต สิญฺจ. สิตฺตา เต ลหุเมสฺสตีติ: ยถา หิ มหาสมุทฺเท อุทกสฺเสว ภริตา นาวา ฉิทฺทานิ ปิทหิตฺวา อุทกสฺส สิตฺตตาย สิตฺตา สลฺลหุกา หุตฺวา มหาสมุทฺเท อโนสีทิตฺวา สีฆํ สุปฏฺฏนํ คจฺฉติ; เอวํ ตวาปิ อยํ มิจฺฉาวิตกฺกอุทกภริตา อตฺตภาวนาวา จกฺขุทฺวาราทีนิ ฉิทฺทานิ สํวเรน ปิทหิตฺวา อุปฺปนฺนสฺส มิจฺฉาวิตกฺกอุทกสฺส สิตฺตตาย สิตฺตา สลฺลหุกา สํสารวฏฺเฏ อโนสีทิตฺวา สีฆํ นิพฺพานํ คมิสฺสติ. เฉตฺวาติ: ราคโทสพนฺธนานิ ฉินฺท, เอตานิ ฉินฺทิตฺวา อรหตฺตํ @เชิงอรรถ: ๑. อิมา คาถา เอกสฺเสว กถิตา ขายติ, วตฺถุมฺหิ ปน สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ @ กเถสีติ วุตฺตํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๔.

ปตฺโต, ตโต อปรภาเค อนุปาทิเสสํ นิพฺพานเมหิสีติ อตฺโถ. ปญฺจ ฉินฺเทติ: เหฏฺฐาอปายสมฺปาปกานิ ปญฺโจรมฺภาคิยสญฺโญชนานิ ปาเท พทฺธรชฺชุํ ปุริโส สตฺเถน วิย เหฏฺฐามคฺคตฺตเยน ฉินฺเทยฺย. ปญฺจ ชเหติ: อุปริเทวโลกสมฺปาปกานิ ปญฺจุทฺธมฺภาคิยสญฺโญชนานิ ปุริโส คีวาย พทฺธรชฺชุกํ [๑]- อรหตฺตมคฺเคน ชเหยฺย ปชเหยฺย, ฉินฺเทยฺยาติ อตฺโถ. ปญฺจ จุตฺตริ ภาวเยติ: อุทฺธมฺภาคิยสญฺโญชนานํ ปหานตฺถาย สทฺธาทีนิ ปญฺจินฺทฺริยานิ อุตฺตรึ ภาเวยฺย. ปญฺจสงฺคาติโคติ: เอวํ สนฺเต ปญฺจนฺนํ ราคโทสโมหมานทิฏฺฐิสงฺคานํ อติกฺกมเนน ปญฺจสงฺคาติโค ภิกฺขุ "โอฆติณฺโณติ วุจฺจติ, "จตฺตาโร โอเฆ ติณฺโณเอวาติ วุจฺจตีติ อตฺโถ. ฌาย ภิกฺขูติ: ภิกฺขุ ตฺวํ ทฺวินฺนํ ฌานานํ วเสน ฌาย เจว กายกมฺมาทีสุ จ อปฺปมตฺตวิหาริตาย มา ปมชฺชิ. ภมสฺสูติ: ปญฺจวิเธ จ เต กามคุเณ จิตฺตํ มา ภมตุ. มา โลหคุฬนฺติ: สติโวสฺสคฺคลกฺขเณน หิ ปมาเทน ปมตฺตา นิรเย ตตฺตํ โลหคุฬํ คิลนฺติ, เตน ตํ วทามิ: มา ปมตฺโต หุตฺวา โลหคุฬํ คิลิ. มา นิรเย ทยฺหมาโน `ทุกฺขมิทํ ทุกฺขมิทนฺติ กนฺทีติ อตฺโถ. นตฺถิ ฌานนฺติ: ฌานุปฺปาทิกาย วายามปฺปญฺญาย อปฺปญฺญสฺส @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร วิยาติ อตฺถิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๕.

ฌานํ นาม นตฺถิ. นตฺถิ ปญฺญาติ: อชฺฌายนฺตสฺส จ `สมาหิโต ภิกฺขุ ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสตีติ วุตฺตลกฺขณา ปญฺญา นตฺถิ. ยมฺหิ ฌานญฺจ ปญฺญา จาติ: ยมฺหิ ปุคฺคลมฺหิ อิทํ อุภยํปิ อตฺถิ, โส นิพฺพานสฺเสว สนฺติเก ฐิโตเยวาติ อตฺโถ. สุญฺญาคารํ ปวิฏฺฐสฺสาติ: กิสฺมิญฺจิเทว วิวิตฺโตกาเส กมฺมฏฺฐานํ อวิชหิตฺวา กมฺมฏฺฐานมนสิกาเรน นิสินฺนสฺส. สนฺตจิตฺตสฺสาติ: นิพฺพุตจิตฺตสฺส. สมฺมาติ: เหตุนา การเณน ธมฺมํ วิปสฺสนฺตสฺส วิปสฺสนาสงฺขาตา อมานุสี รติ อฏฺฐสมาปตฺติสงฺขาตา ทิพฺพาปิ รติ โหติ, อุปฺปชฺชตีติ อตฺโถ. ยโต ยโต สมฺมสตีติ: อฏฺฐตฺตึสาย อารมฺมเณสุ กมฺมํ กโรนฺโต เยน เยนากาเรน, ปุเรภตฺตาทีสุ วา กาเลสุ ยสฺมึ ยสฺมึ อตฺตนา อภิรุจิเต กาเล, อภิรุจิเต วา กมฺมฏฺฐาเน กมฺมํ กโรนฺโต สมฺมสติ. อุทยพฺพยนฺติ: ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ ปญฺจวีสติยา ลกฺขเณหิ อุทยํ ปญฺจวีสติยาเอว จ ลกฺขเณหิ วยํ. ปีติปาโมชฺชนฺติ: เอวํ ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ สมฺมสนฺโต ธมฺมปีตึ ธมฺมปาโมชฺชญฺจ ลภติ. อมตนฺติ: ตํ, สปฺปจฺจเย นามรูเป ปากเฏ หุตฺวา อุปฏฺฐหนฺเต, อุปฺปนฺนํ ปีติปาโมชฺชํ อมตมหานิพฺพานสมฺปาปกตฺตา วิชานตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๖.

ปณฺฑิตานํ อมตเมวาติ อตฺโถ. ตตฺรายมาทิ ภวตีติ: ตตฺถ อยํ อาทิ อิทํ ปุพฺพฏฺฐานํ โหติ. อิธ ปญฺญสฺสาติ: อิมสฺมึ สาสเน ปณฺฑิตภิกฺขุโน. อิทานิ ตํ "อาทีติ วุตฺตํ ปุพฺพฏฺฐานํ ทสฺเสนฺโต อินฺทฺริยคุตฺตีติอาทิมาห. จตุปาริสุทฺธิสีลํ หิ ปุพฺพฏฺฐานํ นาม. ตตฺถ อินฺทฺริยคุตฺตีติ อินฺทฺริยสํวโร. สนฺตุฏฺฐีติ: จตุปจฺจยสนฺโตโส. เตน อาชีวปาริสุทฺธิ เจว ปจฺจยสนฺนิสฺสิตญฺจ สีลํ กถิตํ. ปาฏิโมกฺเขติ: ปาฏิโมกฺขสงฺขาเต เชฏฺฐกสีเล ปาริปูรีการิตา กถิตา. มิตฺเต ภชสฺสุ กลฺยาเณติ: วิสฺสฏฺฐกมฺมนฺเต อปฺปฏิรูปสหาเย วชฺเชตฺวา สารชีวิตตาย สุทฺธาชีเว ชงฺฆพลํ นิสฺสาย ชีวิตกปฺปนาย อกุสีเต กลฺยาณมิตฺเต ภชสฺสุ เสวสฺสูติ อตฺโถ. ปฏิสนฺถารวุตฺยสฺสาติ: อามิสปฏิสนฺถาเรน จ ธมฺมปฏิสนฺถาเรน จ สมฺปนฺนวุตฺติตาย ปฏิสนฺถารวุตฺติ อสฺส, ปฏิสนฺถารการโก ภเวยฺยาติ อตฺโถ. อาจารกุสโลติ: สีลํปิ อาจาโร วตฺตปฺปฏิวตฺตํปิ อาจาโร, ตตฺถ กุสโล สิยา, เฉโก ภเวยฺยาติ อตฺโถ. ตโต ปาโมชฺชพหุโลติ: ตโต ปฏิสนฺถารวุตฺติโต จ อาจารโกสลฺลโต จ อุปฺปนฺเนน ธมฺมปาโมชฺเชน ปาโมชฺชพหุโล หุตฺวา ตฺวํ สกลสฺสาปิ วฏฺฏทุกฺขสฺส อนฺตํ กริสฺสสีติ อตฺโถ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๗.

เอวํ สตฺถารา เทสิตาสุ อิมาสุ คาถาสุ เอกเมกิสฺสา คาถาย ปริโยสาเน เอกเมกํ ภิกฺขุสตํ นิสินฺนนิสินฺนฏฺฐาเนเยว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา, สพฺเพปิ เต ภิกฺขู อากาเสเนว วีสโยชนสติกํ กนฺตารํ อติกฺกมิตฺวา ตถาคตสฺส สุวณฺณวณฺณํ สรีรํ วณฺเณนฺตา ๑- ปาเท วนฺทึสูติ. สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ. ----------- ๘. ปญฺจสตภิกฺขุวตฺถุ. (๒๕๙) "วสฺสิกา วิย ปุปฺผานีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ปญฺจสเต ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ. เต กิร สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อรญฺเญ สมณธมฺมํ กโรนฺตา ปาโตว ปุปฺผิตานิ วสฺสิกปุปฺผานิ สายํ วณฺฏโต มุจฺจนฺตานิ ทิสฺวา "ปุปฺผานํ วณฺเฏหิ มุจฺจนโต มยํ ปฐมตรํ ราคาทีหิ มุจฺจิสฺสามาติ วายมึสุ. สตฺถา เต ภิกฺขู โอโลเกตฺวา "ภิกฺขเว ภิกฺขุนา นาม วณฺฏโต มุจฺจนกปุปฺเผน วิย วฏฺฏทุกฺขโต มุจฺจิตุํ วายมิตพฺพเมวาติ วตฺวา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว อาโลกํ ผริตฺวา อิมํ คาถมาห @เชิงอรรถ: ๑. โถเมนฺตา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๘.

"วสฺสิกา วิย ปุปฺผานิ มชฺชวานิ ๑- ปมุญฺจติ, เอวํ ราคญฺจ โทสญฺจ วิปฺปมุญฺเจถ ภิกฺขโวติ. ตตฺถ "วสฺสิกาติ: สุมนา. มชฺชวานีติ: มิลาตานิ [๒]- อิทํ วุตฺตํ โหติ "ยถา วสฺสิกา หิยฺโย ปุปฺผิตปุปฺผานิ ปุนทิวเส ปุราณภูตานิ มุญฺจติ วณฺฏโต วิสฺสชฺเชติ: เอวํ ตุมฺเหปิ ราคาทโย โทเส วิปฺปมุญฺเจถาติ. เทสนาวสาเน สพฺเพปิ ภิกฺขู อรหตฺเต ปติฏฺฐหึสูติ. ปญฺจสตภิกฺขุวตฺถุ. -------- ๙. สนฺตกายตฺเถรวตฺถุ. (๒๖๐) "สนฺตกาโยติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต สนฺตกายตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ. ตสฺส กิร หตฺถปาทกุกฺกุจฺจนฺนาม นาโหสิ, กายวิชมฺภนรหิโต สนฺตอตฺตภาโว อโหสิ. โส กิร สีหโยนิยา อาคโต [เถโร]. สีหา กิร เอกทิวสํ โคจรํ คเหตฺวา รชตสุวณฺณมณิปวาฬคุหานํ อญฺญตรํ ปวิสิตฺวา มโนสิลาหริตาลจุณฺเณสุ สตฺตาหํ นิปชฺชิตฺวา สตฺตเม ทิวเส อุฏฺฐาย นิปนฺนฏฺฐานํ โอโลเกตฺวา, สเจ นงฺคุฏฺฐสฺส วา กณฺณานํ วา ปาทานํ วา จลิตตฺตา @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. มทฺทวานิ. ม. มจฺจวานิ. ๒. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "อิทานีติ อตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๙.

มโนสิลาหริตาลจุณฺณานํ วิปฺปกิณฺณตํ ปสฺสนฺติ, "น เต อิทํ ชาติยา วา โคตฺตสฺส วา ปฏิรูปนฺติ ปุน สตฺตาหํ นิราหารา นิปชฺชนฺติ; จุณฺณานํ ปน วิปฺปกิณฺณภาเว อสติ "อิทํ เต ชาติโคตฺตานํ อนุจฺฉวิกนฺติ อาสยา นิกฺขมิตฺวา วิชมฺภิตฺวา ทิสา อนุวิโลเกตฺวา ติกฺขตฺตุํ สีหนาทํ นทิตฺวา โคจราย ปกฺกมนฺติ: เอวรูปาย สีหโยนิยา อาคโต อยํ ภิกฺขุ. ตสฺส กายสมาจารํ ทิสฺวา ภิกฺขู สตฺถุ อาโรเจสุํ "น โน ภนฺเต สนฺตกายตฺเถรสทิโส ภิกฺขุ ทิฏฺฐปุพฺโพ, อิมสฺส หิ นิสินฺนฏฺฐาเน หตฺถจลนํ วา ปาทจลนํ วา กายวิชมฺภิตา ๑- วา นตฺถีติ. ตํ สุตฺวา สตฺถา "ภิกฺขเว ภิกฺขุนา นาม สนฺตกายตฺเถเรน วิย กายาทีหิ อุปสนฺเตเนว ภวิตพฺพนฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "สนฺตกาโย สนฺตวาโจ สนฺตมโน ๒- สุสมาหิโต วนฺตโลกามิโส ภิกฺขุ อุปสนฺโตติ วุจฺจตีติ. ตตฺถ "สนฺตกาโยติ: ปาณาติปาตาทีนํ อภาเวน สนฺตกาโย, มุสาวาทาทีนํ อภาเวน สนฺตวาโจ, อภิชฺฌาทีนํ อภาเวน สนฺตมโน ๒-, กายาทีนํ ติณฺณํปิ สุฏฺฐุ สมาหิตตฺตา สุสมาหิโต, จตูหิ มคฺเคหิ โลกามิสสฺส วนฺตตาย วนฺตโลกามิโส, [ภิกฺขุ] อพฺภนฺตเร ราคาทีนํ อุปสนฺตตาย อุปสนฺโต ๓- วุจฺจตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน เถโร อรหตฺเต ปติฏฺฐหิ, สมฺปตฺตานํปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ. สนฺตกายตฺเถรวตฺถุ. @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. กายวิชมฺภิกา. @๒. สี. ม. ยุ. สนฺตวา. ๓. สี. ม. ยุ. อุปสนฺโตติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๐.

๑๐. นงฺคลกูฏตฺเถรวตฺถุ ๑-. (๒๖๑) "อตฺตนา โจทยตฺตานนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต นงฺคลกูฏตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ. เอโก กิร ทุคฺคตมนุสฺโส ปเรสํ ภตึ กตฺวา ชีวติ. ตํ เอโก ภิกฺขุ ปิโลติกขณฺฑนิวตฺถํ นงฺคลํ อุกฺขิปิตฺวา คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา เอวมาห "กึ ปน เต เอวํ ชีวนโต ปพฺพชิตุํ น วรนฺติ. "โก มํ ภนฺเต เอวํ ชีวนฺตํ ปพฺพาเชสฺสตีติ. "สเจ ปพฺพชิสฺสสิ, อหนฺตํ ปพฺพาเชสฺสามีติ. "สาธุ ภนฺเต, สเจ มํ ปพฺพาเชสฺสถ, ปพฺพชิสฺสามีติ. อถ นํ [โส] เถโร เชตวนํ เนตฺวา สหตฺเถน นหาเปตฺวา มาลเก ฐเปตฺวา ปพฺพาเชตฺวา นิวตฺถปิโลติกขณฺเฑน สทฺธึ นงฺคลํ มาลกสีมายเมว รุกฺขสาขาย ฐปาเปสิ. โส อุปสมฺปทกาเลปิ "นงฺคลกูฏตฺเถโรเตฺวว ปญฺญายิ. โส พุทฺธานํ อุปฺปนฺนลาภสกฺการํ นิสฺสาย ชีวนฺโต อุกฺกณฺฐิตฺวา วิโนเทตุํ อสกฺโกนฺโต "นทานิ สทฺธาเทยฺยานิ กาสายานิ ปริทหิตฺวา คมิสฺสามีติ รุกฺขมูลํ คนฺตฺวา อตฺตนาว อตฺตานํ โอวทิ "อหิริก นิลฺลชฺช อิทํ นิวาเสตฺวา วิพฺภมิตฺวา ภตึ กตฺวา ชีวิตุกาโม ชาโตติ. ตสฺเสวํ อตฺตานํ โอวทนฺตสฺเสว, จิตฺตํ ตนุภาวํ คตํ. โส นิวตฺติตฺวา ปุน กติปาหจฺจเยน อุกฺกณฺฐิตฺวา ตเถว อตฺตานํ โอวทิ. ปุนสฺส จิตฺตํ นิวตฺตติ. โส อิมินาว นีหาเรน อุกฺกณฺฐิต- กาเล ตตฺถ คนฺตฺวา อตฺตานํ โอวทิ. อถ นํ ภิกฺขู ตตฺถ @เชิงอรรถ: ๑. ม. นงฺคลกุลตฺเถรวตถุ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๑.

อภิณฺหํ คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา "อาวุโส นงฺคลกูฏตฺเถร กสฺมา เอตฺถ คจฺฉสีติ ปุจฺฉึสุ. โส "อาจริยสฺส สนฺติกํ คจฺฉามิ ภนฺเตติ วตฺวา กติปาหสฺเสว ๑- อรหตฺตํ ปาปุณิ. ภิกฺขู เตน สทฺธึ เกลึ กโรนฺตา อาหํสุ "อาวุโส นงฺคลกูฏตฺเถร ตว วิจรณมคฺโค อวลญฺโช วิย ชาโต, อาจริยสฺส สนฺติกํ น คจฺฉสิ มญฺเญติ. "อาม ภนฺเต: มยํ, สํสคฺเค สติ, อคมิมฺหา, อิทานิ ปน โน สํสคฺโค ฉินฺโน, เตน น คจฺฉามาติ. ตํ สุตฺวา ภิกฺขู "เอส อภูตํ วตฺวา อญฺญํ พฺยากโรตีติ สตฺถุ ตมตฺถํ อาโรเจสุํ. สตฺถา "อาม ภิกฺขเว มม ปุตฺโต อตฺตนาว อตฺตานํ โจเทตฺวา ปพฺพชิตกิจฺจสฺส มตฺถกํ ปตฺโตติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ "อตฺตนา โจทยตฺตานํ, ปฏิมํเสตมตฺตนา ๒-, โส อตฺตคุตฺโต สติมา สุขํ ภิกฺขุ วิหาหิสิ. อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ, อตฺตาว อตฺตโน คติ; ตสฺมา สํยม อตฺตานํ อสฺสํ ภทฺรํว วาณิโชติ. ตตฺถ "โจทยตฺตานนฺติ: อตฺตนาว อตฺตานํ โจทย สารย. ปฏิมํเสติ: อตฺตนาว อตฺตานํ ปริวีมํส. โสติ: โส ตฺวํ ภิกฺขุ, เอวํ สนฺเต, อตฺตนาว คุตฺตตาย อตฺตคุตฺโต อุปฏฺฐิตสฺสติตาย สติมา หุตฺวา สพฺพิริยาปเถสุ สุขํ วิหริสฺสสีติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. กติปาหจฺจเยน. ม. กติปาเหเนว. ๒. ม. ปฏิมํเสถ อตฺตนา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๒.

นาโถติ: อวสฺสโย ปติฏฺฐา. [โก หิ นาโถ ปโร ภเวยฺย.] ยสฺมา ปรสฺส อตฺตภาเว ปติฏฺฐาย กุสลํ วา กตฺวา สคฺคปรายเนน มคฺคํ วา ภาเวตฺวา สจฺฉิกตผเลน ภวิตุํ น สกฺกา; ตสฺมา "โก หิ นาม ปโร นาโถ ภเวยฺยาติ อตฺโถ. ตสฺมาติ: ยสฺมา อตฺตาว อตฺตโน คติ ปติฏฺฐา สรณํ; ตสฺมา ยถา ภทฺรํ อสฺสาชานียํ ตํ ๑- นิสฺสาย ลาภํ ปตฺถยนฺโต ตสฺส วิสมฏฺฐานจารํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ นหาเปนฺโต โภเชนฺโต สํยเมติ ปฏิชคฺคติ, เอวํ ตฺวํปิ อนุปฺปนฺนสฺส อกุสลสฺส อุปฺปาทํ นิวาเรนฺโต สติสมฺโมเสน อุปฺปนฺนํ ปชหนฺโต อตฺตานํ สํยม โคปย; เอวํ สนฺเต, ปฐมชฺฌานํ อาทึ กตฺวา โลกิยโลกุตฺตรวิเสสํ อธิคมิสฺสสีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. นงฺคลกูฏตฺเถรวตฺถุ. ---------- ๑๑. วกฺกลิตฺเถรวตฺถุ. (๒๖๒) "ปาโมชฺชพหุโล ภิกฺขูติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต วกฺกลิตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ. โส กิรายสฺมา สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต, ปิณฺฑาย ปวิฏฺฐํ ตถาคตํ ทิสฺวา สตฺถุ สรีรสมฺปตฺตึ @เชิงอรรถ: ๑. ม. ตนฺติ นตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๓.

โอโลเกตฺวา สรีรสมฺปตฺติทสฺสเนน อติตฺโต, "เอวํ อหํ นิจฺจกาลํ ตถาคตํ ทฏฺฐุํ ลภิสฺสามีติ สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา, ยตฺถ ฐิเตน สกฺกา ทสพลํ ปสฺสิตุํ, ตตฺถ ฐิโต, สชฺฌายกมฺมฏฺฐาน- มนสิการาทีนิ ปหาย สตฺถารํ โอโลเกนฺโต วิจรติ. สตฺถา ตสฺส ญาณปริปากํ อาคเมนฺโต กิญฺจิ อวตฺวา "อิทานิสฺส ญาณํ ปริปากํ คตนฺติ ญตฺวา "กึ เต วกฺกลิ อิมินา ปูติกาเยน ทิฏฺเฐน, โย โข วกฺกลิ ธมฺมํ ปสฺสติ, โส มํ ปสฺสติ; โย มํ ปสฺสติ, โส ธมฺมํ ปสฺสตีติ วตฺวา โอวทิ. โส เอวํ โอวทิโตปิ สตฺถุ ทสฺสนํ ปหาย เนว อญฺญตฺถ คนฺตุํ สกฺโกติ. อถ นํ สตฺถา "นายํ ภิกฺขุ สํเวคํ อลภิตฺวา พุชฺฌิสฺสตีติ, อุปกฺกฏฺฐาย วสฺสูปนายิกาย, ราชคหํ คนฺตฺวา วสฺสูปนายิกาทิวเส "อเปหิ วกฺกลีติ ปณาเมติ. โส "น มํ สตฺถา อาลปตีติ เตมาสํ สตฺถุ สมฺมุเข ฐาตุํ อสกฺโกนฺโต "กึ มยฺหํ ชีวิเตน, ปพฺพตา อตฺตานํ ปาเตสฺสามีติ คิชฺฌกูฏํ อภิรุหิ. สตฺถา ตสฺส กิลมนภาวํ ญตฺวา "อยํ ภิกฺขุ มม สนฺติกา อสฺสาสํ อลภนฺโต, มคฺคผลานํ อุปนิสฺสยํ นาเสยฺยาติ อตฺตานํ ทสฺเสตุํ โอภาสํ มุญฺจิ. อถสฺส สตฺถุ ทิฏฺฐกาลโต ปฏฺฐาย ตาวมหนฺโตปิ โสโก ปหียิ. สตฺถา สุกฺขตฬากํ โอเฆน ปูเรนฺโต วิย เถรสฺส พลวปฺปีติปาโมชฺชํ อุปฺปาเทตุํ อิมํ คาถมาห "ปาโมชฺชพหุโล ภิกฺขุ ปสนฺโน พุทฺธสาสเน อธิคจฺเฉ ปทํ สนฺตํ สงฺขารูปสมํ สุขนฺติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๔.

ตสฺสตฺโถ: ปกติยาปิ ปาโมชฺชพหุโล ภิกฺขุ พุทฺธสาสเน ปสาทํ โรเปติ ๑-, โส เอวํ ปสนฺโน พุทฺธสาสเน "สนฺตํ ปทํ สงฺขารูปสมํ สุขนฺติ ลทฺธนามํ นิพฺพานํ อธิคจฺเฉยฺยาติ. อิมญฺจ ปน คาถํ วตฺวา สตฺถา วกฺกลิตฺเถรสฺส หตฺถํ ปสาเรตฺวา "เอหิ วกฺกลิ มา ภายิ โอโลเกหิ ตถาคตํ, อหนฺตํ อุทฺธริสฺสามิ ปงฺเก สนฺนํว กุญฺชรํ. เอหิ วกฺกลิ มา ภายิ โอโลเกหิ ตถาคตํ, อหนฺตํ อุทฺธริสฺสามิ ราหุคฺคหิตํว ๒- จนฺทิมนฺติ อิมา คาถา อภาสิ. โส "ทสพโล เม ทิฏฺโฐ `เอหีติ จ อวฺหานํ ลทฺธนฺติ พลวปฺปีตึ อุปฺปาเทตฺวา "กุโต นุ โข คนฺตพฺพนฺติ คมนมคฺคํ อปสฺสนฺโต ทสพลสฺส สมฺมุเข อากาเส อุปฺปติตฺวา ปฐมปาเท ปพฺพเต ฐิเตเยว, สตฺถารา วุตฺตคาถํ อาวชฺชนฺโต อากาเสเยว ปีตึ วิกฺขมฺเภตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา ตถาคตํ วนฺทมาโนว โอตริตฺวา สตฺถุ สนฺติเก อฏฺฐาสิ. อถ นํ สตฺถา อปรภาเค สทฺธาธิมุตฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ. วกฺกลิตฺเถรวตฺถุ. ---------- @เชิงอรรถ: ๑. ม. โรเจติ. ๒. ม. ราหุคฺคหํว.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๕.

๑๒. สุมนสามเณรวตฺถุ. (๒๖๓) "โย หเวติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา ปุพฺพาราเม วิหรนฺโต สุมนสามเณรํ อารพฺภ กเถสิ. ตตฺรายํ อนุปุพฺพีกถา: "ปทุมุตฺตรกาลสฺมึ หิ เอโก กุลปุตฺโต สตฺถารํ จตุปริสมชฺเฌ เอกํ ภิกฺขุํ ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา ตํ สมฺปตฺตึ ปตฺถยมาโน สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทานํ ทตฺวา "ภนฺเต อหํปิ อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺโค ภเวยฺยนฺติ ปตฺถนํ ฐเปสิ. สตฺถา กปฺปสตสหสฺสํ โอโลเกนฺโต ตสฺส ปตฺถนาย สมิชฺฌนภาวํ วิทิตฺวา "อิโต กปฺปสตสหสฺสมตฺถเก โคตมพุทฺธสฺส สาสเน ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺโค อนุรุทฺธตฺเถโร นาม ภวิสฺสสีติ พฺยากาสิ. โส ตํ พฺยากรณํ สุตฺวา เสฺว ปตฺตพฺพํ วิย ตํ สมฺปตฺตึ มญฺญมาโน, ปรินิพฺพุเต สตฺถริ, ภิกฺขู ทิพฺพจกฺขุปริกมฺมํ ปุจฺฉิตฺวา สตฺตโยชนิกํ กาญฺจนถูปํ ปริกฺขิปิตฺวา อเนกานิ ทีปรุกฺขสหสฺสานิ กาเรตฺวา ทีปปูชํ กาเรตฺวา ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สตสหสฺสกปฺปานิ สํสริตฺวา อิมสฺมึ กปฺเป พาราณสิยํ ทลิทฺทกุเล นิพฺพตฺโต สุมนเสฏฺฐึ นิสฺสาย ตสฺส ติณหารโก หุตฺวา ชีวิตํ กปฺเปสิ. "อนฺนภาโรติสฺส นามํ อโหสิ. สุมนเสฏฺฐีปิ ตสฺมึ นคเร นิจฺจกาลํ มหาทานํ เทติ. อเถกทิวสํ อุปริฏฺโฐ นาม ปจฺเจกพุทฺโธ คนฺธมาทเน นิโรธสมาปตฺติโต วุฏฺฐาย "กสฺส นุ โข อชฺช อนุคฺคหํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๖.

กริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา "อชฺช มยา อนฺนภารสฺส อนุคฺคหํ กาตุํ วฏฺฏติ, อิทานิ จ โส อฏวิโต ติณํ อาทาย เคหํ อาคมิสฺสตีติ ญตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย อิทฺธิยา คนฺตฺวา อนฺนภารสฺส สมฺมุเข ปจฺจุฏฺฐาสิ. อนฺนภาโร ตํ ตุจฺฉปตฺตหตฺถํ ทิสฺวา "อปิ ภนฺเต ภิกฺขํ ลภิตฺถาติ ปุจฺฉิตฺวา, "ลภิสฺสามิ มหาปุญฺญาติ วุตฺเต, "เตนหิ ภนฺเต โถกํ อาคเมถาติ ติณกาชํ ฉฑฺเฑตฺวา เวเคน เคหํ คนฺตฺวา "ภทฺเท มยฺหํ ฐปิตภาคภตฺตํ อตฺถิ นตฺถีติ ภริยํ ปุจฺฉิตฺวา, "อตฺถิ สามีติ วุตฺเต, เวเคน ปจฺจาคนฺตฺวา ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปตฺตํ อาทาย "มยฺหํ ทาตุกามตาย สติ, เทยฺยธมฺโม น โหติ, เทยฺยธมฺเม สติ, ปฏิคฺคาหกํ น ลภามิ, อชฺช ปน เม ปฏิคฺคาหโก จ ทิฏฺโฐ เทยฺยธมฺโม จ อตฺถิ, ลาภา วต เมติ เคหํ คนฺตฺวา ปตฺเต ภตฺตํ อากิราเปตฺวา ๑- ปจฺจาหริตฺวา ปจฺเจกพุทฺธสฺส หตฺเถ ปติฏฺฐาเปตฺวา "อิมินา ปน ทาเนน มา เม ทาลิทฺทิยํ อหุ, `นตฺถีติ วจนํ นาม มา อโหสิ ภวาภเว. ภนฺเต เอวรูปา ทุชฺชีวิตา มุจฺเจยฺยํ; `นตฺถีติ ปทเมว น สุเณยฺยนฺติ ปตฺถนํ ฐเปสิ. ปจฺเจกพุทฺโธ "เอวํ โหตุ มหาปุญฺญาติ อนุโมทนํ กตฺวา ปกฺกามิ. สุมนเสฏฺฐิโนปิ ฉตฺเต อธิวตฺถา เทวตา "อโห ทานํ ปรมทานํ อุปริฏฺเฐ สุปฺปติฏฺฐิตนฺติ วตฺวา ติกฺขตฺตุํ สาธุการํ อทาสิ. อถ นํ เสฏฺฐี "กึ มํ เอตฺตกํ @เชิงอรรถ: ๑. ม. ปกฺขิปาเปตฺวา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๗.

กาลํ ทานํ ททมานํ น ปสฺสสีติ อาห. "นาหํ ตว ทานํ อารพฺภ สาธุการํ เทมิ อนฺนภาเรน ปน อุปริฏฺฐสฺส ทินฺนปิณฺฑปาเต ปสีทิตฺวา มยา เอส สาธุกาโร ปวตฺติโตติ. โส "อจฺฉริยํ วต โภ: อหํ เอตฺตกํ กาลํ ทานํ เทนฺโต เทวตํ สาธุการํ ทาเปตุํ นาสกฺขึ, อนฺนภาโร มํ นิสฺสาย ชีวนฺโต เอกปิณฺฑปาเตเนว สาธุการํ ทาเปสิ; ตสฺส ทาเน อนุจฺฉวิกํ กตฺวา ตํ ปิณฺฑปาตํ มม สนฺตกํ กริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "อชฺช ตยา กสฺสจิ กิญฺจิ ทินฺนนฺติ ปุจฺฉิ. "อาม สามิ, อุปริฏฺฐ- ปจฺเจกพุทฺธสฺส เม อชฺช ภตฺตํ ทินฺนนฺติ. "หนฺท โภ กหาปณํ คเหตฺวา เอตํ มยฺหํ ปิณฺฑปาตํ เทหีติ. "น เทมิ สามีติ. โส ยาว สหสฺสํ วฑฺเฒสิ. อิตโร สหสฺเสนาปิ นาทาสิ. อถ นํ "โหตุ โภ, ยทิ ปิณฺฑปาตํ น เทสิ, สหสฺสํ คเหตฺวา ปตฺตึ เม เทหีติ อาห. โส "อยฺเยน สทฺธึ มนฺเตตฺวา ชานิสฺสามีติ เวเคน ปจฺเจกพุทฺธํ สมฺปาปุณิตฺวา "ภนฺเต สุมนเสฏฺฐี สหสฺสํ ทตฺวา ตุมฺหากํ ปิณฺฑปาเต ปตฺตึ ยาจติ, กึ กโรมีติ ปุจฺฉิ. อถสฺส โส อุปมํ อาหริ: เสยฺยถาปิ ปณฺฑิต กุลสติเก คาเม เอกสฺมึ ฆเร ทีโป ชาเลยฺย, เสสา อตฺตโน เตเลน วฏฺฏึ เตเมตฺวา คนฺตฺวา ชาลาเปตฺวา คณฺเหยฺยุํ; ปุริมทีปสฺส ปภา `อตฺถีติ วตฺตพฺพา `นตฺถีติ. "อติเรกตรา ภนฺเต ปภา โหตีติ. "เอวเมว ปณฺฑิต อุฬุงฺกยาคุ วา โหตุ กฏจฺฉุภิกฺขา วา, อตฺตโน ปิณฺฑปาเต ปเรสํ ปตฺตึ เทนฺตสฺส, ยตฺตกานํ เทติ,

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๘.

ตตฺตกํ วฑฺฒติ; ตฺวํ หิ เอกเมว ปิณฺฑปาตํ อทาสิ; เสฏฺฐิสฺส ปน ปตฺติยา ทินฺนาย, เทฺว ปิณฺฑปาตา โหนฺติ: เอโก ตว เอโก ตสฺสาติ. โส "สาธุ ภนฺเตติ ตํ อภิวาเทตฺวา เสฏฺฐิสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "คณฺห สามิ ปตฺตินฺติ อาห. "เตนหิ อิเม กหาปเณ คณฺหาติ. "นาหํ ปิณฺฑปาตํ วิกฺกีณามิ, สทฺธาย เต ปตฺตึ ทมฺมีติ. "ตฺวํ สทฺธาย เทสิ, สทฺธาย อหํปิ ตว คุณํ ปูเชมิ; คณฺห ตาต, อิโต ปฏฺฐาย ปน มา สหตฺถา กมฺมํ อกาสิ. วีถิยํ ฆรํ มาเปตฺวา วส, เยน จ เต อตฺโถ โหติ, สพฺพํ มม สนฺติกา คณฺหาหีติ อาห. นิโรธา วุฏฺฐิตสฺส ปน ทินฺโน ปิณฺฑปาโต ตทเหว วิปากํ เทติ; ตสฺมา ราชาปิ ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา อนฺนภารํ ปกฺโกสาเปตฺวา ปตฺตึ คเหตฺวา มหนฺตํ โภคํ ทตฺวา ตสฺส เสฏฺฐิฏฺฐานํ ทาเปสิ. โส สุมนเสฏฺฐิสฺส สหายโก หุตฺวา ยาวชีวํ ปุญฺญานิ กตฺวา ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต, อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กปิลวตฺถุนคเร อมิโตทนสฺส สกฺกสฺส เคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. "อนุรุทฺโธติสฺส นามํ กรึสุ. โส มหานามสกฺกสฺส กนิฏฺฐภาตา สตฺถุ จุลฺลปิตุ ปุตฺโต ปรมสุขุมาโล มหาปุญฺโญ อโหสิ. เอกทิวสํ กิร ฉสุ ขตฺติเยสุ ปูเว ลกฺขํ กตฺวา คุเลหิ กีฬนฺเตสุ, อนุรุทฺโธ ปราชิโต, ปูวานํ อตฺถาย มาตุ สนฺติกํ ปหิณิ. สา มหนฺตํ สุวณฺณถาลํ ปูเรตฺวา ปูเว เปเสสิ. ปูเว ขาทิตฺวา ปุน กีฬนฺโต ปราชิโต ตเถว ปหิณิ. เอวํ ติกฺขตฺตุํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๙.

ปูเวสุ อาหเฏสุ, จตุตฺเถ วาเร มาตา "อิทานิ ปูวา นตฺถีติ ปหิณิ. ตสฺสา วจนํ สุตฺวา "นตฺถีติ ปทสฺส อสฺสุตปุพฺพตาย "นตฺถิปูวา นาม อิทานิ ภวิสฺสนฺตีติ สญฺญํ กตฺวา "คจฺฉ, นตฺถิปูเว อาหราติ เปเสสิ. อถสฺส มาตา, "นตฺถิปูเว กิร อยฺเย เทถาติ วุตฺเต, "มม ปุตฺเตน `นตฺถีติ ปทํ อสฺสุตปุพฺพํ, กถํ นุ โข ตํ นตฺถิภาวํ ชานาเปยฺยนฺติ, สุวณฺณปาตึ โธวิตฺวา อปราย สุวณฺณปาติยา ปฏิกุชฺชิตฺวา "หนฺท ตาต อิมํ มม ปุตฺตสฺส เทหีติ ปหิณิ. ตสฺมึ ขเณ นครปริคฺคาหกา เทวตา "อมฺหากํ สามินา อนฺนภารกาเล อุปริฏฺฐปจฺเจกพุทฺธสฺส ภาคภตฺตํ ทตฺวา `นตฺถีติ ปทเมว น สุเณยฺยนฺติ ปตฺถนา ฐปิตา: สเจ มยํ ตมตฺถํ ญตฺวา อชฺฌุเปกฺเขยฺยาม, มุทฺธาปิ โน สตฺตธา ผเลยฺยาติ จินฺเตตฺวา ทิพฺพปูเวหิ ปาตึ ปูรยึสุ. โส ปุริโส ปาตึ อาหริตฺวา เตสํ สนฺติเก ฐเปตฺวา วิวริ. เตสํ คนฺโธ สกลนครํ ผริ. ปูเว ปน มุเข ฐปิตมตฺเต, สตฺตรสหรณีสหสฺสานิ ผริตฺวา อฏฺฐาสิ. อนุรุทฺโธ จินฺเตสิ "น มํ มญฺเญ อิโต ปุพฺเพ มาตา ปิยายติ, น หิ เม อญฺญทา ตาย นตฺถิปูวา นาม ปกฺกปุพฺพาติ. โส คนฺตฺวา มาตรํ เอวมาห "อมฺม นาหํ ตว ปิโยติ. "ตาต กึ วเทสิ, มม อกฺขีหิปิ หทยมํสโตปิ ตฺวํ ปิยตโรติ. "สจาหํ อมฺม ตว ปิโย, กสฺมา มม ปุพฺเพ เอวรูเป นตฺถิปูเว นาม น อทาสีติ. สา ตํ ปุริสํ ปุจฺฉิ "ตาต กิญฺจิ ปาติยํ อโหสีติ. "อาม อยฺเย, ปูวานํ ปาติ ปริปุณฺณา อโหสิ, น เม เอวรูปา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๐.

ทิฏฺฐปุพฺพาติ. สา จินฺเตสิ "ปุตฺโต เม กตปุญฺโญ, เทวตาหิสฺส ทิพฺพปูวา ปหิตา ภวิสฺสนฺตีติ. โสปิ มาตรํ อาห "อมฺม น มยา เอวรูปา ปูวา ขาทิตปุพฺพา, อิโต ปฏฺฐาย เม นตฺถิปูวเมว ๑- ปเจยฺยาสีติ. สา ตโต ปฏฺฐาย เตน "ปูเว ขาทิตุกาโมมฺหีติ วุตฺตกาเล สุวณฺณปาตึ โธวิตฺวา อญฺญาย ปาติยา ปฏิกุชฺชิตฺวา ปหิณติ. เทวตา ปาตึ ปูเรนฺติ. เอวํ โส อคารมชฺเฌ วสนฺโต "นตฺถีติ ปทสฺส อตฺถํ อชานิตฺวา ทิพฺพปูเวเยว ปริภุญฺชิ. สตฺถุ ปน ปริวารตฺถํ กุลปฺปฏิปาฏิยา สากิยกุมาเรสุ ปพฺพชนฺเตสุ, มหานาเมน สกฺเกน "ตาต อมฺหากํ กุเล โกจิ ปพฺพชิโต นตฺถิ, ตยา วา ปพฺพชิตพฺพํ มยา วาติ วุตฺเต, โส อาห "อหํ อติสุขุมาโล ปพฺพชิตุํ น สกฺขิสฺสามีติ. "เตนหิ กมฺมนฺตํ อุคฺคณฺห, อหํ ปพฺพชิสฺสามีติ. "โก เอส กมฺมนฺโต นามาติ. โส หิ ภตฺตสฺส อุฏฺฐานฏฺฐานํปิ น ชานาติ, กมฺมนฺตํ กิเมว ชานิสฺสติ; ตสฺมา เอวมาห. เอกทิวสํ หิ "อนุรุทฺโธ ภทฺทิโย กิมฺพิโลติ ตโย ชนา "ภตฺตํ นาม กหํ อุฏฺฐาตีติ มนฺตยึสุ. เตสุ กิมฺพิโล "โกฏฺเฐสุ อุฏฺฐาตีติ อาห. โส กิเรกทิวสํ วีหี โกฏฺฐมฺหิ ปกฺขิปนฺเต อทฺทส; ตสฺมา "โกฏฺเฐ ภตฺตํ อุปฺปชฺชตีติ สญฺญาย เอวมาห. อถ นํ ภทฺทิโย "ตฺวํ น ชานาสีติ วตฺวา "ภตฺตํ นาม อุกฺขลิยํ อุฏฺฐาตีติ อาห. โส กิเรกทิวสํ อุกฺขลิโต ภตฺตํ วฑฺเฒนฺเต @เชิงอรรถ: ๑. นตฺถิปูเวเยวาติ ยุตฺตตรํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๑.

ทิสฺวา "เอตฺเถเวตํ อุปฺปชฺชตีติ สญฺญมกาสิ; ตสฺมา เอวมาห. อนุรุทฺโธ เต "อุโภปิ ตุมฺเห น ชานาถาติ วตฺวา "รตนุพฺเพธมกุลาย มหาสุวณฺณปาติยํ ภตฺตํ อุฏฺฐาตีติ อาห. เตน กิร เนว วีหี โกฏฺเฏนฺตา น ภตฺตํ ปจนฺตา ทิฏฺฐปุพฺพา, สุวณฺณปาติยํ วฑฺเฒตฺวา ปุรโต ฐปิตภตฺตเมว ปสฺสติ; ตสฺมา "ปาติยํเยเวตํ [ภตฺตํ] อุปฺปชฺชตีติ สญฺญมกาสิ; ตสฺมา เอวมาห. เอวํ ภตฺตุฏฺฐานฏฺฐานํปิ อชานนฺโต มหาปุญฺโญ กุลปุตฺโต กมฺมนฺเต กึ ชานิสฺสติ. โส "เอหิ โข เต อนุรุทฺธ ฆราวาสตฺถํ อนุสาสิสฺสามิ: ปฐมํ เขตฺตํ กสาเปตพฺพนฺติอาทินา นเยน ภาตรา วุตฺตานํ กมฺมนฺตานํ อปริยนฺตภาวํ สุตฺวา "น เม ฆราวาเสน อตฺโถติ มาตรํ อาปุจฺฉิตฺวา ภทฺทิยปมุเขหิ ปญฺจหิ สากิยกุมาเรหิ สทฺธึ นิกฺขมิตฺวา อนุปิยมฺพวเน สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ปพฺพชิ. ปพฺพชิตฺวา จ ปน สมฺมาปฏิปทํ ปฏิปนฺโน อนุปุพฺเพน ติสฺโส วิชฺชา สจฺฉิกตฺวา ทิพฺเพน จกฺขุนา เอกาสเน นิสินฺโนว หตฺถตเล ฐปิตอามลกานิ วิย สหสฺสโลกธาตุโย โอโลกนสมตฺโถ หุตฺวา "ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ, เตวิชฺโช อิทฺธิปตฺโตมฺหิ, กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ อุทานํ อุทาเนตฺวา "กินฺนุ โข เม กตฺวา อยํ สมฺปตฺติ ลทฺธาติ โอโลเกนฺโต "ปทุมุตฺตรปาทมูเล ปตฺถนํ ฐเปสินฺติ ญตฺวา ปุน "สํสาเร สํสรนฺโต อสุกสฺมึ นาม กาเล พาราณสิยํ สุมนเสฏฺฐึ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๒.

นิสฺสาย ชีวนฺโต อนฺนภาโร นาม อโหสินฺติ ญตฺวา "อนฺนภาโร ปุเร อาสึ ทลิทฺโท ติณหารโก, ๑- ปิณฺฑปาโต มยา ทินฺโน อุปริฏฺฐสฺส ยสสฺสิโนติ ๒- อาห. อถสฺส เอตทโหสิ "โย โส ตทา มยา อุปริฏฺฐสฺส ทินฺนปิณฺฑปาตโต กหาปเณ ทตฺวา ปตฺตึ อคฺคเหสิ มม สหายโก สุมนเสฏฺฐี, กหํ นุ โข โส เอตรหิ นิพฺพตฺโตติ. อถ นํ "วิชฺฌาฏวิยํ ปพฺพตปาเท มุณฺฑนิคโม นาม อตฺถิ, ตตฺถ มหามุณฺฑสฺส นาม อุปาสกสฺส `มหาสุมโน จูฬสุมโนติ เทฺว ปุตฺตา, เตสุ โส จูฬสุมโน หุตฺวา นิพฺพตฺโตติ อทฺทส; ทิสฺวา จ ปน จินฺเตสิ "อตฺถิ นุ โข, ตตฺถ มยิ คเต, อุปกาโร นตฺถีติ. โส อุปธาเรนฺโต อิทํ อทฺทส "โส, ตตฺถ มยิ คเต, สตฺตวสฺสิโกว นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิสฺสติ, ขุรคฺเคเยว จ อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสตีติ; ทิสฺวา จ ปน, อุปกฏฺเฐ อนฺโตวสฺเส, อากาเสน คนฺตฺวา คามทฺวาเร โอตริ. มหามุณฺโฑ ปน อุปาสโก เถรสฺส ปุพฺเพปิ วิสฺสาสิโกเอว. โส เถรํ ปิณฺฑปาตกาเล จีวรํ ปารุปนฺตํ ทิสฺวา ปุตฺตํ มหาสุมนํ อาห "ตาต อยฺโย เม อนุรุทฺธตฺเถโร อาคโต, ยาวสฺส อญฺโญ โกจิ ปตฺตํ น คณฺหาติ, ตาวสฺส คนฺตฺวา ปตฺตํ คณฺห; อหํ อาสนํ ปญฺญาเปสฺสามีติ. โส ตถา อกาสิ. อุปาสโก เถรํ อนฺโตนิเวสเน สกฺกจฺจํ ปริวิสิตฺวา เตมาสํ วสนตฺถาย ปฏิญฺญํ คณฺหิ. เถโร อธิวาเสสิ. อถ นํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. กาชหารโก. ๒. ม. ตาทิโน.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๓.

เอกทิวสํ ปฏิชคฺคนฺโต วิย เตมาสํ ปฏิชคฺคิตฺวา มหาปวารณาย ติจีวรญฺเจว คุฬเตลตณฺฑุลาทีนิ จ อาหริตฺวา เถรสฺส ปาทมูเล ฐเปตฺวา "คณฺหาถ ภนฺเตติ อาห. "อลํ อุปาสก น เม อิมินา อตฺโถติ. "ภนฺเต วสฺสาวาสิกลาโภ นาเมส, คณฺหาถ นนฺติ. "อลํ อุปาสกาติ. "กิมตฺถํ น คณฺหาถ ภนฺเตติ. "มยฺหํ สนฺติเก กปฺปิยการโก สามเณโรปิ นตฺถีติ. "เตนหิ ภนฺเต มม ปุตฺโต มหาสุมโน สามเณโร ภวิสฺสตีติ. "น เม อุปาสก มหาสุมเนน อตฺโถติ. "เตนหิ ภนฺเต จูฬสุมนํ ปพฺพาเชถาติ. เถโร "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา จูฬสุมนํ ปพฺพาเชสิ. โส ขุรคฺเคเยว อรหตฺตํ ปาปุณิ. เถโร เตน สทฺธึ อฑฺฒมาสมตฺตํ ตตฺถ วสิตฺวา "สตฺถารํ ปสฺสิสฺสามาติ ตสฺส ญาตเก อาปุจฺฉิตฺวา อากาเสน คนฺตฺวา หิมวนฺตปฺปเทเส อรญฺญกุฏิกายํ โอตริ. เถโร ปน ปกติยาปิ อารทฺธวิริโย, ตสฺส ตตฺถ ปุพฺพรตฺตาปรรตฺตํ จงฺกมนฺตสฺส อุทรวาโต สมุฏฺฐหิ. อถ นํ กิลนฺตรูปํ ทิสฺวา สามเณโร ปุจฺฉิ "ภนฺเต กึ โว รุชฺชตีติ. "อุทรวาโต เม สมุฏฺฐิโตติ. "อญฺญทาปิ สมุฏฺฐิตปุพฺโพ ภนฺเตติ อาห. "อาม อาวุโสติ. "เกน ผาสุกํ โหติ ภนฺเตติ. "อโนตตฺตโต ปานีเย ลทฺเธ, ผาสุ โหติ อาวุโสติ. "เตนหิ ภนฺเต อาหรามีติ. "สกฺขิสฺสสิ สามเณราติ. "อาม ภนฺเตติ. "เตนหิ อโนตตฺเต ปนฺนโก นาม นาคราชา มํ ชานาติ, ตสฺส อาจิกฺขิตฺวา เภสชฺชตฺถาย เอกํ ปานียวารกํ อาหราติ. โส "สาธูติ อุปชฺฌายํ วนฺทิตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา ปญฺจโยชนสตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๔.

ฐานํ อคมาสิ. ตํทิวสํ ปน นาคราชา นาคนาฏกปริวุโต อุทกกีฬํ กีฬิตุกาโม โหติ. โส สามเณรํ คจฺฉนฺตํ ทิสฺวาว กุชฺฌิ "อยํ มุณฺฑกสมโณ อตฺตโน ปาทปํสุํ มม มตฺถเก โอกิรนฺโต วิจรติ, อโนตตฺเต ปานียตฺถาย อาคโต ภวิสฺสติ, นทานิสฺส ปานียํ ทสฺสามีติ ปญฺญาสโยชนิกํ อโนตตฺตทหํ มหาปาติยา อุกฺขลึ ปิทหนฺโต วิย ผเณน ปิทหิตฺวา นิปชฺชิ. สามเณโร นาคราชสฺส อาการํ โอโลเกตฺวาว "กุทฺโธ อยนฺติ ญตฺวา อิมํ คาถมาห "สุโณหิ เม นาคราช อุคฺคเตช มหพฺพล, เทหิ เม ปานียฆฏํ, เภสชฺชตฺถมฺหิ อาคโตติ. ตํ สุตฺวา นาคราชา อิมํ คาถมาห "ปุรตฺถิมสฺมึ ทิสาภาเค คงฺคา นาม มหานที มหาสมุทฺทํ อปฺเปติ, ตโต ตฺวํ ปานียํ หราติ. ตํ สุตฺวา สามเณโร "อยํ นาคราชา อตฺตโน อิจฺฉาย น ทสฺสติ, อหํ พลการํ กตฺวา มหานุภาวํ ๑- ชานาเปตฺวา อิมํ อภิภวิตฺวา ปานียํ คณฺหิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา "มหาราช อุปชฺฌาโย มํ อโนตตฺตโตว ปานียํ อาหราเปติ, เตนาหํ อิทเมว หริสฺสามิ, อเปหิ มา มํ วาเรหีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "อิโตว ปานียํ หาสฺสํ ๒- อิมินา วมฺหิ อตฺถิโก, ยทิ [๓]- ถามพลํ อตฺถิ, นาคราช นิวารยาติ. อถ นํ นาคราชา อาห @เชิงอรรถ: ๑. สี. มนุสฺสภาวํ. ม. อานุภาวํ. ๒. สี. ยุ. หริสฺสํ. @๓. สี. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร "เตติ อตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๕.

"สามเณร สเจ อตฺถิ ตว วิกฺกมโปริสํ, อภินนฺทามิ เต วาจํ, หรสฺสุ ปานียํ มมาติ. อถ นํ สามเณโร "เอวํ มหาราช หรามีติ วตฺวา "สกฺโกนฺโต หราหีติ วุตฺเต, "เตนหิ สุฏฺฐุ ชานสฺสูติ ติกฺขตฺตุํ ปฏิญฺญํ คเหตฺวา `พุทฺธสาสนสฺส อานุภาวํ ทสฺเสตฺวา มยา ปานียํ หริตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา อากาสฏฺฐกเทวตานํ ตาว สนฺติกํ อคมาสิ. ตา อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา "กึ ภนฺเตติ วตฺวา อฏฺฐํสุ. "เอตสฺมึ อโนตตฺตทหปิฏฺเฐ ปนฺนกนาคราเชน สทฺธึ มม สงฺคาโม ภวิสฺสติ, ตตฺถ คนฺตฺวา ชยปราชยํ โอโลเกถาติ อาห. โส เอเตเนว นีหาเรน จตฺตาโร โลกปาเล สกฺกสุยามสนฺตุสิต สุนิมฺมิต ๑- วสวตฺตี จ อุปสงฺกมิตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจสิ. ตโต ปรํ ปฏิปาฏิยา ยาว พฺรหฺมโลกา คนฺตฺวา ตตฺถ ตตฺถ พฺรหฺเมหิ อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ฐิเตหิ "กึ ภนฺเตติ ปุฏฺโฐ, ตมตฺถํ อาโรเจสิ. เอวํ โส อสญฺเญ จ อรูปิพฺรหฺมาโน จ ฐเปตฺวา สพฺพตฺถ มุหุตฺตเมว อาหิณฺฑิตฺวา อาโรเจสิ. ตสฺส วจนํ สุตฺวา สพฺพาปิ เทวตา อโนตตฺตทหปิฏฺเฐ นาฬิยํ ปกฺขิตฺตา ปูวจุณฺณา ๒- วิย อากาสํ นิรนฺตรํ ปูเรตฺวา สนฺนิปตึสุ. สนฺนิปติเต เทวสงฺเฆ, สามเณโร อากาเส ฐตฺวา นาคราชานํ อาห "สุโณหิ เม นาคราช อุคฺคเตช มหพฺพล, เทหิ เม ปานียฆฏํ, เภสชฺชตฺถมฺหิ อาคโตติ. อถ นํ นาโค อาห @เชิงอรรถ: ๑. ม. ปรนิมฺมิต. ๒. ม. ปกฺขิตฺตานิ ปิฏฺฐจุณฺณานิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๖.

"สามเณร สเจ อตฺถิ ตว วิกฺกมโปริสํ, อภินนฺทามิ เต วาจํ, หรสฺสุ ปานียํ มมาติ. โส ติกฺขตฺตุํ นาคราชสฺส ปฏิญฺญํ คเหตฺวา อากาเส ฐิตโกว ทฺวาทสโยชนิกํ พฺรหฺมตฺตภาวํ มาเปตฺวา อากาสโต โอรุยฺห นาคราชสฺส ผเณ อกฺกมิตฺวา อโธมุขํ นิปฺปีเฬสิ. ตาวเทว พลวตา ปุริเสน อกฺกนฺตอลฺลจมฺมํ วิย, นาคราชสฺส ผเณ อกฺกนฺตมตฺเต, โอภิชฺชิตฺวา ๑- ทพฺพิมตฺตา ผณปูฏกา อเหสุํ. นาคราชสฺส ผเณหิ มุตฺตฏฺฐาเน ๒- ตาลกฺขนฺธปฺปมาณา อุทกวฏฺฏิโย อุคฺคจฺฉึสุ. สามเณโร อากาเสเยว ปานียวารกํ ปูเรสิ. เทวสงฺโฆ สาธุการํ อทาสิ. นาคราชา ลชฺชิตฺวา สามเณรสฺส กุชฺฌิ. ชยกุสุมวณฺณานิสฺส อกฺขีนิ อเหสุํ. โส "อยํ มํ เทวสงฺฆํ สนฺนิปาเตตฺวา ปานียํ ๓- คเหตฺวา ๓- ลชฺชาเปสิ, เอตํ คเหตฺวา มุเข หตฺถํ ปกฺขิปิตฺวา หทยมํสํ ตสฺส มทฺทามิ, ปาเท วา นํ คเหตฺวา ปรคงฺคาย ขิปามีติ เวเคน อนุพนฺธิ. อนุพนฺธนฺโตปิ นํ ปาปุณิตุํ นาสกฺขิเยว. สามเณโร อาคนฺตฺวา อุปชฺฌายสฺส หตฺเถ ปานียํ ฐเปตฺวา "ปิวถ ภนฺเตติ อาห. นาคราชาปิ ปจฺฉโต อาคนฺตวา "ภนฺเต อนุรุทฺธ สามเณโร มยา อทินฺนเมว ปานียํ คเหตฺวา อาคโต, มา ปิวถาติ อาห. "เอวํ กิร สามเณราติ. "ปิวถ ภนฺเต, อิมินา เม ทินฺนํ ปานียํ อาหฏนฺติ. เถโร "ขีณาสวสามเณรสฺส @เชิงอรรถ: ๑. ม. โอคลิตฺวา. ๒. ม. มุตฺตมุตฺตฏฺฐานโต. ๓. สี. ยุ. ผเณ ฐตฺวา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๗.

มุสากถํ ๑- นาม นตฺถีติ ญตฺวา ปานียํ ปิวิ. ตํขณญฺเญวสฺส อาพาโธ ปฏิปสฺสมฺภิ. ปุน นาโค เถรํ อาห "ภนฺเต สามเณเรนมฺหิ สพฺพํ เทวคณํ สนฺนิปาเตตฺวา ลชฺชาปิโต, อหมสฺส หทยํ วา ผาเลสฺสามิ, ปาเท วา นํ คเหตฺวา ปรคงฺคายํ ขิปิสฺสามีติ. "มหาราช สามเณโร มหานุภาโว, ตุมฺเห สามเณเรน สทฺธึ สงฺคาเมตุํ น สกฺขิสฺสถ; ขมาเปตฺวา นํ คจฺฉถาติ. โส สยํปิ สามเณรสฺส อานุภาวํ ชานาติ, ลชฺชาย ปน อนุพนฺธิตฺวา อาคโต. อถ นํ เถรสฺส วจเนน ขมาเปตฺวา เตน สทฺธึ มิตฺตสนฺถวํ กตฺวา "อิโต ปฏฺฐาย อโนตตฺตทหอุทเกน อตฺเถ สติ, ตุมฺหากํ อาคมนกิจฺจํ นตฺถิ, มยฺหํ ปหิเณยฺยาถ, อหเมว อาหริตฺวา ทสฺสามีติ วตฺวา ปกฺกามิ. เถโรปิ สามเณรํ อาทาย ปายาสิ. สตฺถา เถรสฺส อาคมนภาวํ ญตฺวา มิคารมาตุปาสาเท เถรสฺส อาคมนํ โอโลเกนฺโต นิสีทิ. ภิกฺขูปิ เถรํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ปตฺตจีวรํ ปฏิคฺคเหสุํ. อเถกจฺเจ สามเณรํ สีเสปิ กณฺเณสุปิ พาหายปิ คเหตฺวา สญฺจาเลนฺตา "กึ สามเณร [๒]- น อุกฺกณฺฐสีติ อาหํสุ. สตฺถา เตสํ กิริยํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "ภาริยํ วติเมสํ ภิกฺขูนํ กมฺมํ, อาสีวิสํ คีวายํ คณฺหนฺตา วิย สามเณรํ คณฺหนฺติ, นาสฺส อานุภาวํ ชานนฺติ; อชฺช มยา สุมนสามเณรสฺส คุณํ ปากฏํ กาตุํ วฏฺฏตีติ. เถโรปิ อาคนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. มุสากถนํ. @๒. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "ปิลฺลก อิติ อตฺถิ. ม. จูฬกนิฏฺฐ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๘.

นิสีทิ. สตฺถา เตน สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา อานนฺทตฺเถรํ อามนฺเตสิ "อานนฺท อโนตตฺตทหอุทเกนมฺหิ ปาเท โธวิตุกาโม, สามเณรานํ ฆฏํ ทตฺวา ปานียํ อาหราเปหีติ. เถโร วิหาเร ปญฺจมตฺตานิ สามเณรสตานิ สนฺนิปาเตสิ. เตสํ สุมนสามเณโร สพฺพนวโก อโหสิ. เถโร สพฺพมหลฺลกํ สามเณรํ อาห "สามเณร สตฺถา อโนตตฺตทหอุทเกน ปาเท โธวิตุกาโม, ฆฏํ อาทาย คนฺตฺวา ปานียํ อาหราติ. โส "น สกฺโกมิ ภนฺเตติ น อิจฺฉิ. เถโร เสเสปิ ปฏิปาฏิยา ปุจฺฉิ. เตปิ ตเถว วตฺวา ปฏิกฺขิปึสุ. "กึ ปเนตฺถ ขีณาสวสามเณรา นตฺถีติ. "อตฺถิ, เต ปน `นายํ อมฺหากํ พทฺโธ, มาลาปูโฏ สุมนสามเณรสฺเสว พทฺโธติ น อิจฺฉึสุ. ปุถุชฺชนา ปน อตฺตโน อสมตฺถตาเยว น อิจฺฉึสุ. ปริโยสาเน ปน สุมนสฺส วาเร สมฺปตฺเต, "สามเณร สตฺถา อโนตตฺตทห- อุทเกน ปาเท โธวิตุกาโม, ฆฏํ คเหตฺวา กิร อุทกํ อาหราติ อาห. โส "สตฺถริ อาหราเปนฺเต, อาหริสฺสามีติ สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "ภนฺเต อโนตตฺตโต กิร มํ อุทกํ อาหราเปถาติ อาห. "อาม สุมนาติ. โส วิสาขาย การิเตสุ ฆนสุวณฺณโกฏิเมสุ เสนาสนกุเฏสุ เอกํ สฏฺฐีกุฏอุทกคฺคณฺหนกํ มหาฆฏํ หตฺเถน คเหตฺวา "อิมินา เม อุกฺขิปิตฺวา อํสกูเฏ ฐปิเตน อตฺโถ นตฺถีติ โอลมฺพกํ กตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา หิมวนฺตาภิมุโข ปกฺขนฺทิ. นาคราชา สามเณรํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา กุฏํ อํสกูเฏนาทาย "ภนฺเต ตุมฺเห, มาทิเส ทาเส วิชฺชมาเน, กสฺมา สยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๙.

อาคตา; อุทเกน อตฺเถ สติ, กสฺมา สาสนมตฺตํ น ปหิณิตฺถาติ กุเฏน อุทกํ อาทาย สยํ อุกฺขิปิตฺวา "ปุรโต โหถ ภนฺเต, อหเมว อาหริสฺสามีติ อาห. "ติฏฺฐถ ตุมฺเห มหาราช, อหเมว สมฺมาสมฺพุทฺเธน อาณตฺโตติ นาคราชานํ นิวตฺเตตฺวา กุฏมุขวฏฺฏิยํ หตฺเถน คเหตฺวา อากาเสน อาคญฺฉิ. อถ นํ สตฺถา อาคจฺฉนฺตํ โอโลเกตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตตฺวา "ปสฺสถ ภิกฺขเว สามเณรสฺส ลีฬฺหํ อากาเส หํสราชา วิย โสภตีติ อาห. โสปิ ปานียฆฏํ ฐเปตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิ. อถ นํ สตฺถา อาห "กติวสฺโสสิ ตฺวํ สุมนาติ. "สตฺตวสฺโสมฺหิ ภนฺเตติ. "เตนหิ สุมน อชฺชโต ปฏฺฐาย ภิกฺขุ โหหีติ วตฺวา ทายชฺชอุปสมฺปทํ อทาสิ. เทฺวเยว กิร สามเณรา สตฺตวสฺสา อุปสมฺปทํ ลภึสุ: "อยญฺจ สุมโน โสปาโก จาติ. เอวํ ตสฺมึ อุปสมฺปนฺเน, ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "อจฺฉริยํ อาวุโส: เอวรูโปปิ นาม ทหรสฺส สามเณรสฺส อานุภาโว โหติ, น โน อิโต ปุพฺเพ เอวรูโป อานุภาโว ทิฏฺฐปุพฺโพติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว มม สาสเน ทหโรปิ สมฺมาปฏิปนฺโน เอวรูปํ สมฺปตฺตึ ลภติเยวาติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห "โย หเว ทหโร ภิกฺขุ ยุญฺชติ พุทฺธสาสเน, โสมํ โลกํ ปภาเสติ อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมาติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๐.

ตตฺถ ยุญฺชตีติ: ฆฏติ วายมติ. ปภาเสตีติ: โส ภิกฺขุ อตฺตโน อรหตฺตมคฺคญฺญาเณน อพฺภาทีหิ มุตฺโต จนฺทิมา วิย [โลกํ] ขนฺธาทิเภทํ โลกํ โอภาเสติ เอกาโลกํ กโรตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. สุมนสามเณรวตฺถุ. ภิกฺขุวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา. ปญฺจวีสติโม วคฺโค. ----------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๕ หน้า ๔๘-๑๐๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=25&A=949&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=25&A=949&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=35              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=1244              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=1248              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=1248              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]