บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๒๖

๖. ตติยนานาติตฺถิยสุตฺตวณฺณนา [๕๖] ฉฏฺเ สพฺพํ เหฏฺา วุตฺตนยเมว. อิมํ อุทานนฺติ เอตฺถ ปน ทิฏฺิตณฺหามาเนสุ โทสํ ทิสฺวา เต ทูรโต วชฺเชตฺวาว สงฺขาเร ยถาภูตํ ปสฺสโต จ ตตฺถ อนาทีนวทสฺสิตาย มิจฺฉาภินิวิฏฺสฺส ยถาภูตํ อปสฺสโต จ ยถากฺกมํ สํสารโต อติวตฺตนานติวตฺตนทีปกํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสีติ อตฺโถ โยเชตพฺโพ. ตตฺถ อหงฺการปสุตายํ ปชาติ "สยงฺกโต อตฺตา จ โลโก จา"ติ เอวํ วุตฺตสยงฺการสงฺขาตํ อหงฺการํ ตถา ปวตฺตํ ทิฏฺึ ปสุตา อนุยุตฺตา อยํ ปชา มิจฺฉาภินิวิฏฺโ สตฺตกาโย. ปรงฺการูปสญฺหิตาติ ปโร อญฺโ อิสฺสราทิโก สพฺพํ กโรตีติ เอวํ ปวตฺตํ ปรงฺการทิฏฺึ สนฺนิสฺสิตา ตาย อุปสญฺหิตาติ ปรงฺการูปสญฺหิตา. เอตเทเก นาพฺภญฺสูติ เอตํ ทิฏฺิทฺวยํ เอเก สมณพฺราหฺมณา ตตฺถ โทสทสฺสิโน หุตฺวา นานุชานึสุ. กถํ? สติ หิ สยงฺกาเร กามการโต สตฺตานํ อิฏฺเเนว ภวิตพฺพํ, น อนิฏฺเน. น หิ โกจิ อตฺตโน ทุกฺขํ อิจฺฉติ, ภวติ จ อนิฏฺ, ตสฺมา น สยงฺกาโร. ปรงฺกาโรปิ ยทิ อิสฺสรเหตุโก, สฺวายํ อิสฺสโร อตฺตตฺถํ วา กเรยฺย ปรตฺถํ วา. ตตฺถ ยทิ อตฺตตฺถํ, อตฺตนา อกตกิจฺโจ สิยา อสิทฺธสฺส ^๑- สาธนโต. อถ วา ปรตฺถํ สพฺเพสํ หิตสุขเมว นิปฺผชฺเชยฺย, น อหิตทุกฺขํ นิปฺผชฺชติ, ตสฺมา อิสฺสรวเสน น ปรงฺกาโร สิชฺฌติ. ยทิ จ อิสฺสรสงฺขาตํ อญฺนิรเปกฺขํ นิจฺจเมกการณํ ปวตฺติยา สิยา, กมฺเมน ^๒- อุปฺปตฺติ น สิยา, @เชิงอรรถ: ^๑ สี. อลทฺธสฺส ^๒ ม. กเมน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๒.

สพฺเพเหว เอกชฺฌํ อุปฺปชฺชิตพฺพํ การณสฺส สนฺนิหิตตฺตา. อถสฺส อญฺมฺปิ สหการีการณํ อิจฺฉิตํ, ตญฺเว เหตุ, กิมิสฺสเรน อปรินิฏฺิตสามตฺถิเยน ปริกปฺปิเตน. ยถา จ อิสฺสรเหตุโก ปรงฺกาโร น สิชฺฌติ, เอวํ ปชาปติปุริสปกติพฺรหฺมกาลาทิเหตุโกปิ น สิชฺฌเตว เตสมฺปิ อสิทฺธตฺตา วุตฺตโทสานติวตฺตนโต จ. เตน วุตฺตํ "เอตเทเก นาพฺภญฺสู"ติ. เย ปน ยถาวุตฺเต สยงฺการปรงฺกาเร นานุชานนฺตาปิ อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ อตฺตานญฺจ โลกญฺจ ปญฺเปนฺติ, เตปิ น นํ สลฺลนฺติ อทฺทสุํ อธิจฺจสมุปฺปนฺนนฺติ วาทิโนปิ มิจฺฉาภินิเวสํ อนติกฺกมนโต ยถาภูตํ อชานนฺตานํ ทิฏฺิคตํ ตตฺถ ตตฺถ ทุกฺขุปฺปาทนโต วิชฺฌนฏฺเน "สลฺลนฺ"ติ น ปสฺสึสุ. เอตญฺจ สลฺลํ ปฏิกจฺจ ปสฺสโตติ โย ปน อารทฺธวิปสฺสโก ปญฺจปิ อุปาทานกฺขนฺเธ อนิจฺจโต ทุกฺขโต อนตฺตโต สมนุปสฺสติ, โส เอตญฺจ ติวิธํ วิปรีตทสฺสนํ อญฺญฺจ สกลํ มิจฺฉาภินิเวสํ เตสญฺจ นิสฺสยภูเต ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธปิ ตุชฺชนโต ทุรุทฺธารโต จ "สลฺลนฺ"ติ ปฏิกจฺจ ปุพฺเพเยว วิปสฺสนาปญฺาย ปสฺสติ. เอวํ ปสฺสโต อริยมคฺคกฺขเณ เอกนฺเตเนว อหํ กโรมีติ น ตสฺส โหติ. ยถา จ อตฺตโน การกภาโว ตสฺส น อุปฏฺาติ, เอวํ ปโร กโรตีติ น ตสฺส โหติ, เกวลมฺปน อนิจฺจสงฺขาตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนธมฺมมตฺตเมว โหติ. เอตฺตาวตา สมฺมาปฏิปนฺนสฺส สพฺพถาปิ ทิฏฺิมานาภาโวว ทสฺสิโต. เตน จ อรหตฺตปฺปตฺติยา สํสารสมติกฺกโม ปกาสิโต โหติ. อิทานิ โย ทิฏฺิคเต อลฺลีโน, น โส สํสารโต สีสํ อุกฺขิปิตุํ สกฺโกตีติ, ตํ ทสฺเสตุํ "มานุเปตา"ติ คาถมาห. ตตฺถ มานุเปตา อยํ ปชาติ อยํ สพฺพาปิ ทิฏฺิคติกสงฺขาตา ปชา สตฺตกาโย "มยฺหํ ทิฏฺิ สุนฺทรา. มยฺหํ อาทาโน สุนฺทโร"ติ อตฺตโน คาหสฺส สมฺปคฺคหลกฺขเณน มาเนน อุเปตา สมนฺนาคตา. มานคนฺถา มานวินิพทฺธาติ ตโต เอว เตน อปราปรํ อุปฺปชฺชมาเนน ยถา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๓.

ตํ ทิฏฺึ น ปฏินิสฺสชฺชติ, เอวํ อตฺตโน สนฺตานสฺส คนฺถิตตฺตา วินิพทฺธตฺตา จ มานคนฺถา มานวินิพทฺธาติ. ทิฏฺีสุ สารมฺภกถา, สํสารํ นาติวตฺตตีติ "อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺนฺ"ติ อตฺตุกฺกํสนปรวมฺภนวเสน อตฺตโน ทิฏฺาภินิเวเสน ปเรสํ ทิฏฺีสุ สารมฺภกถา วิโรธกถา สํสารนายิกานํ อวิชฺชาตณฺหานํ อปฺปหานโต สํสารํ นาติวตฺตติ, น อติกฺกมตีติ อตฺโถ. ฉฏฺสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา. ----------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๖ หน้า ๓๗๑-๓๗๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=26&A=8312&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=8312&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=141 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=3637 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=3875 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=3875 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25