ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๒๙ ภาษาบาลีอักษรไทย สุตฺต.อ.๒ (ปรมตฺถ.๒)

               ๔. ปูรฬาสสุตฺต (สุนฺทริกภารทฺวาชสุตฺต) วณฺณนา
      เอวมฺเม สุตนฺติ ปูรฬาสสุตฺตํ. ๒- กา อุปฺปตฺติ? ภควา ปจฺฉาภตฺตกิจฺจาวสาเน
พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โอโลเกนฺโต สุนฺทริกภารทฺวาชํ พฺราหฺมณํ อรหตฺตสฺส
อุปนิสฺสยสมฺปนฺนํ ทิสฺวา "ตตฺถ มยิ คเต กถา ปวตฺติสฺสติ, ตโต กถาวสาเน
ธมฺมเทสนํ สุตฺวา เอส พฺราหฺมโณ ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสตี"ติ จ
ญตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา กถํ สมุฏฺฐาเปตฺวา อิมํ สุตฺตมภาสิ.
      ตตฺถ เอวมฺเม สุตนฺติอาทิ สงฺคีติการกานํ วจนํ, กึชจฺโจ ภวนฺติอาทิ
วจนํ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส, น พฺราหฺมโณ โนมฺหีติอาทิ วจนํ ๓- ภควโต. ตํ
สพฺพมฺปิ สโมธาเนตฺวา "ปูรฬาสสุตฺตนฺ"ติ วุจฺจติ. ตตฺถ วุตฺตสทิสํ วุตฺตนเยเนว
เวทิตพฺพํ, อวุตฺตํ วณฺณยิสฺสาม, ตญฺจ โข อุตฺตานตฺถานิ ปทานิ อนามสนฺตา.
โกสเลสูติ โกสลา นาม ชานปทิโน ราชกุมารา, เตสํ นิวาโส เอโกปิ ชนปโท
รุฬฺหิสทฺเทน "โกสลา"ติ วุจฺจติ. ตสฺมึ โกสเลสุ ชนปเท. เกจิ ปน "ยสฺมา
ปุพฺเพ มหาปนาทํ ราชกุมารํ นานา นาฏกาทีนิ ๔- ทิสฺวา หสิตมตฺตมฺปิ ๕-
อกโรนฺตํ สุตฺวา ราชา อาณาเปสิ `โย มม ปุตฺตํ หสาเปติ, สพฺพาภรเณหิ นํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. อปุพฺพปทวณฺณนา   ปาฬิ. สุนฺทริกภารทฺวาชสุตฺตํ
@ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ก. นาฏกานิ   ฉ.ม.,อิ. สิตมตฺตมฺปิ
อลงฺกโรมี'ติ. ตโต นงฺคลานิ ฉฑฺเฑตฺวา มหาชนกาโย สนฺนิปติ, ๑- เต จ
มนุสฺสา อติเรกสตฺตวสฺสานิ นานากีฬิกาทโย ทสฺเสนฺตาปิ ตํ นาสกฺขึสุ หสาเปตุํ.
ตโต สกฺโก เทวนฏํ เปเสสิ, โส ทิพฺพนาฏกํ ทสฺเสตฺวา หสาเปสิ. อถ เต
มนุสฺสา อตฺตโน อตฺตโน วสโนกาสาภิมุขา ปกฺกมึสุ. เต ปฏิปเถ มิตฺตสุหชฺชาทโย
ทิสฺวา ปฏิสนฺถารมกํสุ `กจฺจิ โภโต ๒- กุสลํ, กจฺจิ โภโต ๒- กุสลนฺ'ติ. ตสฺมา
ตํ `กุสลนฺ'ติ สทฺทํ อุปาทาย โส ปเทโส `โกสโล'ติ ๓- วุจฺจตี"ติ วณฺณยนฺติ.
สุนฺทริกาย นทิยา ตีเรติ สุนฺทริกาติ เอวํนามิกาย นทิยา ตีเร.
      เตน โข ปนาติ เยน สมเยน ภควา ตํ พฺราหฺมณํ วิเนตุกาโม คนฺตฺวา
ตสฺสา นทิยา ตีเร สสีสํ ปารุปิตฺวา รุกฺขมูเล นิสชฺชาสงฺขาเตน อิริยาปถวิหาเรน
วิหรติ. สุนฺทริกภารทฺวาโชติ โส พฺราหฺมโณ ตสฺสา นทิยา ตีเร วสติ,
อคฺคิญฺจ ชุหติ, ภารทฺวาโชติ จสฺส โคตฺตํ, ตสฺมา เอวํ วุจฺจติ. อคฺคึ  ชุหตีติ
อาหุติปกฺขิปเนน ชาเลติ. อคฺคิหุตฺตํ ปริจรตีติ อคฺยายตนํ สมฺมชฺชนูปเลปน-
พลิกมฺมาทินา ปยิรุปาสติ. โก นุ โข อิมํ หพฺยเสสํ ภุญฺเชยฺยาติ โส กิร
พฺราหฺมโณ อคฺคมฺหิ ชุหิตฺวา อวเสสํ ปายาสํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "อคฺคิมฺหิ ตาว
ปกฺขิตฺตปายาโส มหาพฺรหฺมุนา ภุตฺโต, อยํ ปน อวเสโส อตฺถิ. ตํ ยทิ
พฺรหฺมุโน มุขโต ชาตสฺส พฺราหฺมณสฺเสว ทเทยฺยํ, เอวํ เม ปิตรา สห
ปุตฺโตปิ สนฺตปฺปิโต ภเวยฺย, สุวิโสธิโต จ พฺรหฺมโลกคามิมคฺโค อสฺส, หนฺทาหํ
พฺราหฺมณํ คเวสามี"ติ. ตโต พฺราหฺมณทสฺสนตฺถํ อุฏฺฐายาสนา จตุทฺทิสา
อนุวิโลเกสิ "โก นุ โข อิมํ หพฺยเสสํ ภุญฺเชยฺยา"ติ.
      อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเลติ ตสฺมึ วนสณฺเฑ เสฏฺฐรุกฺขมูเล. สสีสํ ปารุตนฺติ
สห สีเสน ปารุตกายํ. กสฺมา ปน ภควา เอวมกาสิ, ๔- กึ นารายนสงฺขาตพโลปิ ๕-
@เชิงอรรถ:  ก. มหาชนกาเย สนฺนิปติเต   ฉ.ม.,อิ. โภ   ฉ.ม. โกสลาติ
@ ก. เอวมกาสีติ   ก. นารายนสงฺฆาฏพโลปิ
หุตฺวา นาสกฺขิ หิมปาตํ สีตวาตญฺจ ปฏิพาหิตุนฺติ? อตฺเถตํ ๑- การณํ. น หิ
พุทฺธา สพฺพโส กายปฏิชคฺคนํ กโรนฺติ เอว, ๒- อปิจ ภควา "อาคเต พฺราหฺมเณ
สีสํ วิวริสฺสามิ, มํ ทิสฺวา พฺราหฺมโณ กถํ ปวตฺเตสฺสติ, อถสฺส กถานุสาเรน
ธมฺมํ เทเสสฺสามี"ติ กถาปวตฺตนตฺถํ เอวมกาสิ. ทิสฺวาน วาเมน ฯเปฯ
เตนุปสงฺกมีติ โส กิร ภควนฺตํ ทิสฺวา พฺราหฺมโณ "อยํ สสีสํ ปารุปิตฺวา
สพฺพรตฺตึ ปธานมนุยุตฺโต, อิมสฺส ทกฺขิโณทกํ ทตฺวา อิมํ หพฺยเสสํ ทสฺสามี"ติ
พฺราหฺมณสญฺญี หุตฺวา เอว อุปสงฺกมิ. มุณฺโฑ อยํ ภวํ, มุณฺฑโก อยํ ภวนฺติ
สีเส วิวริตมตฺเตว เกสนฺตํ ทิสฺวา "มุณฺโฑ"ติ อาห, ตโต สุฏฺฐุตรํ โอโลเกนฺโต
ปริตฺตมฺปิ สิขํ อทิสฺวา หีเฬนฺโต "มุณฺฑโก"ติ อาห. เอวรูปา หิ เนสํ
พฺราหฺมณานํ ทิฏฺฐิ. ตโต วาติ ๓- ยตฺถ ฐิโต อทฺทส, ตมฺหา ปเทสา. มุณฺฑาปีติ
เกนจิ การเณน มุณฺฑิตสีสาปิ โหนฺติ.
      [๔๕๘] น พฺราหฺมโณ โนมฺหีติ เอตฺถ นกาโร ปฏิเสเธ, โนกาโร
อวธารเณ "น โน สมนฺ"ติอาทีสุ ๔- วิย. เตน เนวมฺหิ พฺราหฺมโณติ ทสฺเสติ.
น ราชปุตฺโตติ ขตฺติโย นมฺหิ. น เวสฺสายโนติ เวสฺโสปิ นมฺหิ. อุท โกจิ
โนมฺหีติ อญฺโญปิ สุทฺโท วา จณฺฑาโล วา โกจิ น โหมีติ เอวํ เอกํเสเนว
ชาติวาทสมุทาจารํ ปฏิกฺขิปติ. กสฺมา? มหาสมุทฺทํ ปตฺตา วิย หิ นทิโย
ปพฺพชฺชูปคตา กุลปุตฺตา ชหนฺติ ปุริมานิ นามโคตฺตานิ. ปหาราทสุตฺตํ เจตฺถ
สาธกํ. เอวํ ชาติวาทํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ยถาภูตมตฺตานํ อาวิกโรนฺโต อาห "โคตฺตํ
ปริญฺญาย ปุถุชฺชนานํ, อกิญฺจโน มนฺต จรามิ โลเก"ติ. กถํ โคตฺตํ
ปริญฺญาสีติ เจ? ภควา หิ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปญฺจกฺขนฺเธ ปริญฺญาสิ, เตสุ จ
ปริญฺญาเตสุ โคตฺตํ ปริญฺญาตเมว โหติ. ราคาทิกิญฺจนานํ ปน อภาเวน โส
@เชิงอรรถ:  สี.,ม. อตฺเถตมฺปิ   สี. น กโรนฺติ เอว
@ ก. ตโต จาติ   ขุ.ธ. ๒๕/๒๒๖/๓๗๗
อกิญฺจโน มนฺตา ชานิตฺวา ญาณานุปริวตฺตีหิ กายกมฺมาทีหิ จรติ. เตนาห
"โคตฺติ ฯเปฯ โลเก"ติ. มนฺตา วุจฺจติ ปญฺญา. ตาย เจส จรติ. เตเนวาห
"มนฺต จรามิ โลเก"ติ ฉนฺทวเสน รสฺสํ กตฺวา.
      [๔๕๙-๖๐] เอวํ อตฺตานํ อาวิกตฺวา อิทานิ "เอวํ โอฬาริกลิงฺคมฺปิ
ทิสฺวา ปุจฺฉิตพฺพาปุจฺฉิตพฺพํ น ชานาสี"ติ พฺราหฺมณสฺส อุปารมฺภํ อาโรเปนฺโต
อาห "สงฺฆาฏิวาสี ฯเปฯ โคตฺตปญฺหนฺ"ติ. เอตฺถ จ ฉินฺนสงฺฆฏิตฏฺเฐน ตีณิปิ
จีวรานิ "สงฺฆาฏี"ติ อธิปฺเปตานิ, ตานิ นิวาเสติ ปริทหตีติ สงฺฆาฏิวาสี.
อคโหติ อเคโห, นิตฺตโณฺหติ อธิปฺปาโย. นิวาสาคารํ ปน ภควโต เชตวเน
มหาคนฺธกุฏิกเรริมณฺฑลมาฬโกสมฺพกุฏิจนฺทนมาลาทิอเนกปฺปการํ, ตํ สนฺธาย น
ยุชฺชติ. นิวุตฺตเกโสติ อปคตเกโส ๑- โอหาริตเกสมสฺสูติ วุตฺตํ โหติ.
อภินิพฺพุตตฺโตติ อตีว วูปสนฺตปริฬาหจิตฺโต, คุตฺตจิตฺโต วา. อลิมฺปมาโน อิธ
มาณเวหีติ อุปกรณสิเนหสฺส ปหีนตฺตา มนุสฺเสหิ อลิตฺโต อสํสฏฺโฐ เอกนฺตวิวิตฺโต.
อกลฺลํ มํ พฺราหฺมณาติ ยฺวาหํ เอวํ สงฺฆาฏิวาสี ฯเปฯ อลิมฺปมาโน อิธ มาณเวหิ
กิมตฺถํ ๒- พฺราหฺมณ ปากติกานิ นามโคตฺตานิ อตีตปพฺพชิตํ สมานํ ๓- อปฺปติรูปํ
โคตฺตปญฺหํ ปุจฺฉสีติ.
      เอวํ วุตฺเต อุปารมฺภํ โมเจนฺโต พฺราหฺมโณ อาห:- ปุจฺฉนฺติ เว โภ
พฺราหฺมณา พฺราหฺมเณหิ สห "พฺราหฺมโณ โน ภวนฺ"ติ. ตตฺถ พฺราหฺมโณ
โนติ พฺราหฺมโณ นูติ อตฺโถ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- นาหํ โภ อกลฺลํ ปุจฺฉามิ.
อมฺหากํ หิ พฺราหฺมณสมเย พฺราหฺมณา พฺราหฺมเณหิ สห สมาคนฺตฺวา "พฺราหฺมโณ
นุ ภวํ, ภารทฺวาโช นุ ภวนฺ"ติ เอวํ ชาติมฺปิ โคตฺตมฺปิ ปุจฺฉนฺติ เอวาติ.
      [๔๖๑-๒] เอวํ วุตฺเต ภควา พฺราหฺมณสฺส จิตฺตมุทุภาวกรณตฺถํ
มนฺเตสุ อตฺตโน ปกตญฺญุตํ ปกาเสนฺโต อาห "พฺราหฺมโณ หิ เจ ตฺวํ พฺรูสิ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อปนีตเกโส   ฉ.ม.,อิ. ตํ มํ ตฺวํ   ก. สมณํ
ฯเปฯ จตุวีสตกฺขรนฺ"ติ. ตสฺสตฺโถ:- สเจ ตฺวํ "พฺราหฺมโณ อหนฺ"ติ พฺรูสิ, มญฺจ
อพฺราหฺมณํ พฺรูสิ, ตสฺมา ภวนฺตํ สาวิตฺตึ ปุจฺฉามิ ยํ ๑- ติปทํ จตุวีสตกฺขรํ,
ตํ เม พฺรูหีติ. เอตฺถ จ ภควา ปรมตฺถเวทานํ ติณฺณํ ปิฏกานํ อาทิภูตํ
ปรมตฺถพฺราหฺมเณหิ สพฺพพุทฺเธหิ ปกาสิตํ อตฺถสมฺปนฺนํ พฺยญฺชนสมฺปนฺนญฺจ
"พุทฺธํ สรณํ คจฺฉามิ, ธมฺมํ สรณํ คจฺฉามิ, สํฆํ สรณํ คจฺฉามี"ติ อิมํ
อริยสาวิตฺตึ สนฺธาย ปุจฺฉติ. ๒- ยทิปิ หิ พฺราหฺมโณ อญฺญํ วเทยฺย, อทฺธา
นํ ภควา "นายํ พฺราหฺมณ อริยสฺส วินเย สาวิตฺตีติ วุจฺจตี"ติ ตสฺส
อสารกตฺตํ ๓- ทสฺเสตฺวา อิเธว ปติฏฺฐเปยฺย. พฺราหฺมโณ ปน "สาวิตฺตึ ปุจฺฉามิ
ติปทํ จตุวีสตกฺขรนฺ"ติ อิทํ อตฺตโน สมยสิทฺธํ สาวิตฺติลกฺขณพฺยญฺชนกํ
พฺรหฺมสฺสเรน นิจฺฉาริตํ วจนํ สุตฺวาว "อทฺธายํ สมโณ พฺราหฺมณสมเย
นิฏฺฐงฺคโต, อหํ ปน อญฺญาเณน `อพฺราหฺมโณ อยนฺ'ติ ปริภวึ, สาธุรูโป
มนฺตปารคู พฺราหฺมโณว เอโส"ติ นิฏฺฐํ คนฺตฺวา "หนฺท นํ ยญฺญวิธึ
ทกฺขิเณยฺยวิธิญฺจ ปุจฺฉามี"ติ ตมตฺถํ ปุจฺฉนฺโต "กึ นิสฺสิตา ฯเปฯ โลเก"ติ
อิทมฺปิ ๔- วิสมคาถาปททฺวยมาห. ตสฺสตฺโถ:- กึ นิสฺสิตา กิมธิปฺปายา กึ
ปตฺเถนฺตา อิสโย จ ขตฺติยา จ พฺราหฺมณา จ อญฺเญ จ มนุชา เทวตานํ
อตฺถาย ยญฺญํ ๕- อกปฺปยึสุ. ยญฺญมกปฺปยึสูติ มกาโร ปทสนฺธิกโร. อกปฺปยึสูติ
สํวิทหึสุ อกํสุ. ปุถูติ พหู อนฺนปานทานาทินา เภเทน ๖- อเนกปฺปกาเร, ปุถู
วา อิสโย มนุชา ขตฺติยา พฺราหฺมณา จ กึนิสฺสิตา ยญฺญมกปฺปยึสุ, กถํ เนสํ
ตํ กมฺมํ สมิชฺฌตีติ อิมินา อธิปฺปาเยน ปุจฺฉติ.
      [๔๖๓] อถสฺส ภควา ตมตฺถํ พฺยากโรนฺโต "ยทนฺตคู เวทคู ยญฺญกาเล.
ยสฺสาหุตึ ลเภ ตสฺสิชฺเฌติ พฺรูมี"ติ อิทํ เสสปททฺวยมาห. ตตฺถ ยทนฺตคูติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ก. วุจฺจติ   ก. อสาวิตฺติตฺตํ
@ ฉ.ม. อิมํ   ก. อญฺเญ   ก. อนฺนปานาทิเภเท
โย อนฺตคู, โอการสฺส อกาโร, ทกาโร จ ปทสนฺธิกโร "อสาธารณมญฺเญสนฺ"ติ-
อาทีสุ ๑- มกาโร วิย. อยํ ปนตฺโถ:- โย วฏฺฏทุกฺขสฺส ตีหิ ปริญฺญาหิ
อนฺตคตตฺตา อนฺตคู, จตูหิ จ มคฺคญาณเวเทหิ กิเลเส วิชฺฌิตฺวา ๒- คตตฺตา
เวทคู, โส ยสฺส อิสิมนุชขตฺติยพฺราหฺมณานํ อญฺญตรสฺส ยญฺญกาเล ยสฺมึ
กิสฺมิญฺจ อาหาเร ปจฺจุปฏฺฐิเต อนฺตมโส วนปณฺณมูลผลาทิมฺหิปิ อาหุตึ ลเภ,
ตโต กิญฺจิ เทยฺยธมฺมํ ลเภยฺย, ตสฺส ตํ ยญฺญกมฺมํ อิชฺเฌ สมิชฺเฌยฺย ๓-
มหปฺผลํ ภเวยฺยาติ พฺรูมีติ.
      [๔๖๔] อถ พฺราหฺมโณ ตํ ภควโต ปรมตฺถโยคคมฺภีรํ อติมธุรคิร-
นิพฺพิการสรสมฺปนฺนํ เทสนํ สุตฺวา สรีรสมฺปตฺติสูจิตํ จสฺส สพฺพคุณสมฺปตฺตึ
สมฺภาวยมาโน ปีติโสมนสฺสชาโต "อทฺธา หิ ตสฺสา"ติ คาถมาห. ตตฺถ อิติ
พฺราหฺมโณติ สงฺคีติการานํ วจนํ, เสสํ พฺราหฺมณสฺส. ตสฺสตฺโถ:- อทฺธา หิ
ตสฺส มยฺหํ หุตมิชฺเฌ, อยํ อชฺช เทยฺยธมฺโม อิชฺฌิสฺสติ สมิชฺฌิสฺสติ มหปฺผโล
ภวิสฺสติ, ยํ ตาทิสํ เวทคุํ อทฺทสาม, ยสฺมา ตาทิสํ ภวนฺตรูปํ เวทคุํ อทฺทสาม.
ตฺวญฺเญว หิ โส เวทคู น อญฺโญ. ๔- อิโต ปุพฺเพ ปน ตุมฺหาทิสานํ เวทคูนํ
อนฺตคูนญฺจ อทสฺสเนน อมฺหาทิสานํ ยญฺเญ ปฏิยตฺตํ อญฺโญ ชโน ภุญฺชติ
ปูรฬาสํ จรุกญฺจ ปูวญฺจาติ.
      [๔๖๕] ตโต ภควา อตฺตนิ ปสนฺนํ วจนปฏิคฺคหณสชฺชํ พฺราหฺมณํ
วิทิตฺวา ยถาสฺส สุฏฺฐุ ปากฏา โหนฺติ, เอวํ นานปฺปกาเรหิ ทกฺขิเณยฺเย
ปกาเสตุกาโม "ตสฺมา ติห ตฺวนฺ"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- ยสฺมา มยิ ปสนฺโนสิ,
ตสฺมา ปน อิห ตฺวํ พฺราหฺมณ อุปสงฺกมฺม ปุจฺฉาติ อตฺตานํ ทสฺเสนฺโต อาห.
อิทานิ อิโต ปุพฺพํ ๕- อตฺเถน อตฺถิกปทํ ปรปเทน สมฺพนฺธิตพฺพํ:- อตฺเถน
@เชิงอรรถ:  ขุ.ขุ. ๒๕/๙/๑๒   สี. วิธมิตฺวา
@ ก. สมิชฺเฌ   ก. เวทคูนํ อคฺโค   ก. ปุพฺเพ
อตฺถิโก ตสฺส อตฺถตฺถิกภาวสฺส อนุรูปํ กิเลสคฺคิวูปสเมน สนฺตํ, โกธวูปสเมน ๑-
วิธูมํ, ทุกฺขาภาเวน อนีฆํ, อเนกวิธอาสาภาเวน นิราสํ อปฺเปวิธ เอกํเสน อิธ
ฐิโตว, อิธ วา สาสเน อภิวินฺเท ลจฺฉสิ, อธิคจฺฉิสฺสิ สุเมธํ วรปญฺญํ
ขีณาสวํ ทกฺขิเณยฺยนฺติ. อถ วา ยสฺมา มยิ ปสนฺโนสิ, ตสฺมา ติห ตฺวํ
พฺราหฺมณ อตฺเถน อตฺถิโก ๒- สมาโน อุปสงฺกมฺม ปุจฺฉ สนฺตํ วิธูมํ อนีฆํ
นิราสนฺติ อตฺตานํ ทสฺเสนฺโต อาห. เอวํ ปุจฺฉนฺโต อปฺเปวิธ อภิวินฺเท สุเมธํ
ขีณาสวํ ทกฺขิเณยฺยนฺติ เอวมฺเปตฺถ โยชนา เวทิตพฺพา.
      [๔๖๖] อถ พฺราหฺมโณ ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชมาโน ภควนฺตํ อาห
"ยญฺเญ รโตหํ โภ ฯเปฯ พฺรูหิ เมตนฺ"ติ. ตตฺถ ยญฺโญ ยาโค ทานนฺติ
อตฺถโต เอกํ, ตสฺมา ทานรโต อหํ, ตาย เอว ทานารามตาย ทานํ ทาตุกาโม,
น ปน ชานามิ, เอวํ อชานนฺตํ อนุสาสตุ มํ ภวํ. อนุสาสนฺโต จ
อุตฺตาเนเนว นเยน ยตฺถ หุตํ อิชฺฌเต พฺรูหิ เม เอตนฺ"ติ ๓- เอวเมตฺถ
อตฺถโยชนา เวทิตพฺพา. "ยถา หุตนฺ"ติปิ ปาโฐ.
      [๔๖๗] อถสฺส ภควา วตฺตุกาโม อาห "เตนหิ ฯเปฯ เทเสสฺสามี"ติ.
โอหิตโสตสฺส จสฺส อนุสาสนตฺถํ ตาว "มา ชาตึ ปุจฺฉี"ติ คาถมาห. ตตฺถ
มา ชาตึ ปุจฺฉีติ ยทิ หุตสมิทฺธึ ทานมหปฺผลตฺตํ ปจฺจาสึสสิ, ชาตึ มา ปุจฺฉ.
ชาติปุจฺฉนํ ๔- อการณํ ตํ หิ ทกฺขิเณยฺยวิจารณาย ชาติ. ๕- จรณญฺจ ปุจฺฉาติ
อปิจ โข สีลาทิคุณเภทํ จรณํ ปุจฺฉ. เอตญฺหิ ทกฺขิเณยฺยวิจารณาย การณํ.
      อิทานิสฺส ตมตฺถํ วิภาเวนฺโต นิทสฺสนมาห "กฏฺฐา หเว ชายติ
ชาตเวโท"ติอาทิ. ตตฺรายมธิปฺปาโย:- อิธ ๖- กฏฺฐา อคฺคิ ชายติ, น จ โส
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. โกธธูมวิคเมน   อิ. โส เอวํ อติเถนตฺถิโก
@ ฉ.ม. เมตนฺติ   ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@ ก. อการณํ   ก. ยถา
สาลาทิ กฏฺฐา ชาโต เอว อคฺคิกิจฺจํ กโรติ, โสปานโทณิอาทิกฏฺฐา ๑- ชาโต
น กโรติ, อปิจ โข อตฺตโน อจฺจิอาทิคุณสมฺปนฺนตฺตา เอว กโรติ, เอวํ น
พฺราหฺมณกุลาทีสุ ชาโต เอว ทกฺขิเณยฺโย โหติ, จณฺฑาลกุลาทีสุ ชาโต น
โหติ, ๒- อปิจ โข นีจากุลีโนปิ อุจฺจากุลีโนปิ ขีณาสวมุนิ ธิติมา หิรีนิเสโธ
อาชานิโย โหติ, อิมาย ธิติหิริปฺปมุขาย คุณสมฺปตฺติยา ชาติมา อุตฺตมทกฺขิเณยฺโย
โหติ. โส หิ ธิติยา คุเณ ธาเรติ, ๓- หิริยา โทเส นิเสเธติ. วุตฺตญฺเจตํ
"หิริยา หิ สนฺโต น กโรนฺติ ปาปนฺ"ติ เตน เต พฺรูมิ:-
              "มา ชาตึ ปุจฺฉ จรณญฺจ
              กฏฺฐา หเว ชายติ ชาตเวโท
              นีจากุลีโนปิ มุนี ธิตีมา
              อาชานีโย โหติ หิรีนิเสโธ"ติ.
เอส สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน อสฺสลายนสุตฺตานุสาเรน ๔- เวทิตพฺโพ.
      [๔๖๘] เอวเมตํ ภควา จาตุวณฺณวิสุทฺธิยา ๕- อนุสาสิตฺวา อิทานิ ยตฺถ
หุตํ อิชฺฌติ ๖- ยถา จ หุตํ อิชฺฌเตว, ๖- ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ "สจฺเจน ทนฺโต"ติ-
อาทิกา ๗- คาถมาห. ตตฺถ สจฺเจนาติ ปรมตฺถสจฺเจน. ตํ หิ ปตฺโต ทนฺโต
โหติ. เตนาห "สจฺเจน ทนฺโต"ติ. ทมสา อุเปโตติ อินฺทฺริยทมเนน
สมนฺนาคโต. เวทนฺตคูติ เวเทหิ วา กิเลสานํ อนฺตํ คโต, เวทานํ วา อนฺตํ
จตุตฺถมคฺคญาณํ คโต. วูสิตพฺรหฺมจริโยติ ปุม วสิตพฺพาภาวโต วุตฺถมคฺคพฺรหฺมจริโย.
กาเลน ตมฺหิ หพฺยํ ปเวจฺเฉติ อตฺตโน เทยฺยธมฺมฏฺฐิตกาลํ ตสฺส สมฺมุขีภาวกาลญฺจ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สาปานโทณิ....   ก. ชาตา น โหนฺติ   ฉ.ม. ธารยติ
@  ม.ม. ๑๓/๔๐๑-๑๑/๓๘๘-๙๘
@ ฉ.ม. จาตุวณฺณิสุทฺธิยา   ฉ.ม.,อิ. อิชฺฌเต   ฉ.ม.... อาทิ
จ อุปลกฺเขตฺวา เตน กาเลน ตาทิเส ทกฺขิเณยฺเย เทยฺยธมฺมํ ปเวจฺเฉยฺย
ปเวเสยฺย ๑- ปฏิปาเทยฺย.
      [๔๖๙-๗๑] กาเมติ วตฺถุกาเม จ กิเลสกาเม จ. สุสมาหิตินฺทฺริยาติ
สุฏฺฐุ สมาหิตอินฺทฺริยา, อวิกฺขิตฺตอินฺทฺริยาติ วุตฺตํ โหติ. จนฺโทว ราหุคฺคหณา
ปมุตฺโตติ ๒- ยถา จนฺโท ราหุคฺคหณา, เอวํ กิเลสคฺคหณา ปมุตฺตาเยว อตีว
ภาสนฺติ เจว ตปนฺติ จ. สตาติ สติสมฺปนฺนา. มมายิตานีติ ตณฺหาทิฏฺฐิมมายิตานิ.
      [๔๗๒] โย กาเม หิตฺวาติ อิโต ปภุติ อตฺตานํ สนฺธาย วทติ. ตตฺถ
กาเม หิตฺวาติ กิเลสกาเม ปหาย. อภิภุยฺยจารีติ เตสํ ปหีนตฺตา วตฺถุกาเม
อภิภุยฺยจารี. ชาติมรณสฺส อนฺตํ นาม นิพฺพานํ วุจฺจติ, ตญฺจ โย เวทีติ ๓-
อตฺตโน ปญฺญาพเลน อญฺญาสิ. อุทกรหโทวาติ เย อิเม อโนตตฺตทโห
กณฺณมุณฺฑทโห รถการทโห ฉทฺทนฺตทโห กุณาลทโห มณฺฑากินิทโห
สีหปปาตทโหติ หิมวติ สตฺต มหารหทา อคฺคิสูริยสนฺตาเปหิ อสมฺผุฏฺฐตฺตา
นิจฺจํ สีตลา, เตสํ อญฺญตโร อุทกรหโทว สีโต ปรินิพฺพุตกิเลสปริฬาหตฺตา.
      [๔๗๓] สโมติ ตุโลฺย. สเมหีติ วิปสฺสิอาทีหิ พุทฺเธหิ. เต หิ ปฏิเวธสมตฺตา
"สมา"ติ วุจฺจนฺติ. นตฺถิ เตสํ ปฏิเวเธนาธิคนฺตพฺเพสุ คุเณสุ,
ปหาตพฺเพสุ วา โทเสสุ เวมตฺตตา, อทฺธานอายุกุลปฺปมาณาภินิกฺขมนปธานโพธิรสฺมีหิ
ปน เนสํ เวมตฺตตา โหติ. ตถา หิ เต เหฏฺฐิมปริจฺเฉเทน จตูหิ
อสงฺเขฺยยฺเยหิ กปฺปสตสหสฺเสน จ ปารมิโย ปูเรนฺติ, อุปริมปริจฺเฉเทน
โสฬสหิ อสงฺเขฺยยฺเยหิ กปฺปสตสหสฺเสน จ. อยํ เนสํ อทฺธานเวมตฺตตา.
เหฏฺฐิมปริจฺเฉเทน จ วสฺสสตายุกกาเล อุปฺปชฺชนฺติ, อุปริมปริจฺเฉเทน จ ๔-
วสฺสสตสหสฺสายุกกาเล. อยํ เนสํ อายุเวมตฺตตา. ขตฺติยกุเล วา พฺราหฺมณกุเล
@เชิงอรรถ:  ก. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ฉ.ม.,อิ. ปมุตฺตาติ
@ ฉ.ม.,อิ. โย เวทิ   ฉ.ม.,อิ. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ
วา อุปฺปชฺชนฺติ. อยํ กุลเวมตฺตตา. อุจฺจา วา โหนฺติ อฏฺฐาสีติหตฺถปฺปมาณา
นีจา วา ปณฺณรสอฏฺฐารสหตฺถปฺปมาณา. อยํ ปมาณเวมตฺตตา. หตฺถิอสฺสรถสิวิกาทีหิ
วา นิกฺขมนฺติ เวหาเสน วา. ตถา ๑- หิ วิปสฺสิกกุสนฺธา อสฺสรเถน
นิกฺขมึสุ, สิขีโกณาคมนา หตฺถิกฺขนฺเธน, เวสฺสภู สิวิกาย, กสฺสโป เวหาเสน,
สกฺยมุนิ อสฺสปิฏฺฐิยา. อยํ เนกฺขมฺมเวมตฺตตา. สตฺตาหํ วา ปธานมนุยุญฺชนฺติ,
อฑฺฒมาสํ มาสํ เทฺวมาสํ เตมาสํ จตุมาสํ ปญฺจมาสํ ฉมาสํ เอกวสฺสํ
ทฺวิติจตุปญฺจฉวสฺสานิ วา. อยํ ปธานเวมตฺตตา. อสฺสตฺโถ วา โพธิรุกฺโข โหติ
นิโคฺรธาทีนํ วา อญฺญตโร. อยํ โพธิเวมตฺตตา. พฺยามปฺปภาอสีติ-
อนนฺตปฺปภายุตฺตา ๒- โหนฺติ. ตตฺถ พฺยามปฺปภา วา อสีติปฺปภา วา สพฺเพสํ สมานา,
อนนฺตปฺปภา ปน ทูรมฺปิ คจฺฉติ อาสนฺนมฺปิ, เอกคาวุตํ ทฺวิคาวุตํ โยชนํ
อเนกโยชนํ จกฺกวาฬปริยนฺตมฺปิ, มงฺคลสฺส พุทฺธสฺส สรีรปฺปภา ทสสหสฺสจกฺกวาฬํ
อคมาสิ. เอวํ สนฺเตปิ มนสา จินฺตายตฺตาว สพฺพพุทฺธานํ, โย ยตฺตกํ
อิจฺฉติ, ตสฺส ตตฺตกํ คจฺฉติ. อยํ รสฺมิเวมตฺตตา. อิมา อฏฺฐ เวมตฺตตา
ฐเปตฺวา อวเสเสสุ ปฏิเวเธนาธิคนฺตพฺเพสุ คุเณสุ, ปหาตพฺเพสุ วา โทเสสุ
นตฺถิ เนสํ วิเสโส, ตสฺมา "สมา"ติ วุจฺจติ. เอวเมเตหิ สโม สเมหิ.
     วิสเมหิ ทูเรติ น สมา วิสมา, ปจฺเจกพุทฺธาทโย อวเสสสพฺพสตฺตา.
เตหิ วิสเมหิ อสทิสตาย ทูเร. สกลชมฺพุทีปํ ปูเรตฺวา ปลฺลงฺเกน ปลฺลงฺกํ
สงฺฆฏฺเฏตฺวา นิสินฺนปจฺเจกพุทฺธาปิ หิ คุเณหิ เอกสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส กลํ
นาคฺฆนฺติ โสฬสึ, โก ปน วาโท สาวกาทีสุ. เตนาห "วิสเมหิ ทูเร"ติ.
ตถาคโต โหตีติ อุภยปเทหิ ทูเรติ โยเชตพฺพํ. อนนฺตปญฺโญติ อปริมิตปญฺโญ.
โลกิยมนุสฺสานํ หิ ปญฺญํ อุปนิธาย อฏฺฐมกสฺส ปญฺญา อธิกา, ตสฺส ปญฺญํ
อุปนิธาย โสตาปนฺนสฺส. เอวํ ยาว อรหโต ปญฺญํ อุปนิธาย ปจฺเจกพุทฺธสฺส
@เชิงอรรถ:  สี.,ก. ยถา   ฉ.ม.,อิ. พฺยามาสีติ.....
ปญฺญา อธิกา, ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปญฺญํ ปน อุปนิธาย ตถาคตสฺส ปญฺญา
อธิกาติ น วตฺตพฺพา, อนนฺตาอิจฺเจว ปน วตฺตพฺพา. เตนาห "อนนฺตปญฺโญ"ติ.
อนูปลิตฺโตติ ตณฺหาทิฏฺฐิเลเปหิ อลิตฺโต. อิธ วา หุรํ วาติ อิธโลเก วา
ปรโลเก วา. โยชนา ปเนตฺถ:- สโม สเมหิ วิสเมหิ ทูเร ตถาคโต โหติ.
กสฺมา? ยสฺมา อนนฺตปญฺโญ อนูปลิตฺโต อิธ วา หุรํ วา, เตน ตถาคโต
อรหติ ปูรฬาสนฺติ.
      [๔๗๔] ยมฺหิ น มายาติ อยํ ปน คาถา อญฺญา จ อีทิสา มายาทิโทสยุตฺเตสุ ๑-
พฺราหฺมเณสุ ทกฺขิเณยฺยสญฺญาปหานตฺถํ วุตฺตาติ เวทิตพฺพา. ตตฺถ
อมโมติ สตฺตสงฺขาเรสุ "อิทํ มมา"ติ ปหีนมมายิตภาโว. ๒-
      [๔๗๕] นิเวสนนฺติ ตณฺหาทิฏฺฐินิเวสนํ. เตน หิ มโน ตีสุ ภเวสุ
นิวิสติ, เตน ตํ "นิเวสนํ มนโส"ติ วุจฺจติ. ตตฺเถว วา นิวิสติ ตํ หิตฺวา
คนฺตุํ อสมตฺถตาย. เตนปิ "นิเวสนนฺ"ติ วุจฺจติ. ปริปคฺคหาติ ตณฺหาทิฏฺฐิโย
เอว, ตา หิ ปริคฺคหิตธมฺมา วา. เกจีติ อปฺปมตฺตกาปิ. อนุปาทิยาโนติ เตสํ
นิเวสนปริคฺคหานํ อภาวา กญฺจิ ธมฺมํ อนุปาทิยมาโน.
      [๔๗๖] สมาหิโต มคฺคสมาธินา. อุทตารีติ อุตฺติณฺโณ. ธมฺมมญฺญาสีติ ๓-
สพฺพมฺปิ ๔- เญยฺยธมฺมํ อญฺญาสิ. ปรมาย ทิฏฺฐิยาติ สพฺพญฺญุตญฺญาเณน.
      [๔๗๗] ภวาสวาติ ภวตณฺหาฌานนิกนฺติสสฺสตทิฏฺฐิสหคตา ราคา. วจีติ
วาจา. ขราติ กกฺขฬา ผรุสา. วิธูปิตาติ ทฑฺฒา. อตฺถคตาติ อตฺถงฺคตา.
น สนฺตีติ วิธูปิตตฺตา อตฺถงฺคตตฺตา จ. อุภเยหิ ปน อุภยํ โยเชตพฺพํ. สพฺพธีติ
สพฺเพสุ ขนฺธายตนาทีสุ.
@เชิงอรรถ:  ก...วินาสยุตฺเตสุ   ก. ปหีนคาโห
@ ฉ.ม.,อิ ธมฺมํ จญฺญาสีติ   ฉ.ม. สพฺพญฺจ
      [๔๗๘] มานสตฺเตสูติ มาเนน ลคฺเคสุ. ๑- ทุกฺขํ ปริญฺญายาติ วฏฺฏทุกฺขํ
ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานิตฺวา. สเขตฺตวตฺถุนฺติ สเหตุปจฺจยํ, สทฺธึ กมฺมกิเลเสหีติ
วุตฺตํ โหติ.
      [๔๗๙] อาสํ อนิสฺสายาติ ตณฺหํ อนลฺลียิตฺวา. วิเวกทสฺสีติ นิพฺพานทสฺสี.
ปรเวทิยนฺติ ปเรหิ ญาเปตพฺพํ. ทิฏฺฐิมุปาติวตฺโตติ ทฺวาสฏฺฐิเภทมฺปิ มิจฺฉาทิฏฺฐึ
อติกฺกนฺโต. อารมฺมณาติ ปจฺจยา, ปุนพฺภวการณานีติ วุตฺตํ โหติ.
      [๔๘๐] ปโรปราติ ปราปรา ๒- สุนฺทราสุนฺทรา. ปรา วา พาหิรา,
อปรา ๓- อชฺฌตฺติกา. สเมจฺจาติ ญาเณน ปฏิวิชฺฌิตฺวา. ธมฺมาติ ขนฺธายตนาทโย
ธมฺมา. อุปาทานกฺขเย วิมุตฺโตติ นิพฺพาเน นิพฺพานารมฺมณโต วิมุตฺโต,
นิพฺพานารมฺมณวิมุตฺติลาภีติ อตฺโถ.
      [๔๘๑] สํโยชนชาติกฺขยนฺตทสฺสีติ ๔- สํโยชนกฺขยนฺตทสฺสี ชาติกฺขยนฺตทสฺสี
จ. สํโยชนกฺขยนฺเตน เจตฺถ สอุปาทิเสสา นิพฺพานธาตุ, ชาติกฺขยนฺเตน
อนุปาทิเสสา วุตฺตา. ขยนฺโตติ หิ อจฺจนฺตกฺขยสฺส สมุจฺเฉทปฺปหานสฺเสตํ
อธิวจนํ. อนุนาสิกโลโป เจตฺถ "วิเวกชํ ปีติสุขนฺ"ติอาทีสุ วิย น กโต. โย
ปานุทีติ โย อปนุทิ. ราคปถนฺติ ราคารมฺมณํ, ราคเมว วา. ราโคปิ หิ
ทุคฺคตีนํ ปถตฺตา "ราคปโถ"ติ วุจฺจติ กมฺมปโถ วิย. สุทฺโธ นิทฺโทโส วิมโล
อกาโจติ ปริสุทฺธกายสมาจาราทิตาย สุทฺโธ. เยหิ โทเสหิ ๕- "ราคโทสา อยํ
ปชา, โทสโทสา, โมหโทสา"ติ วุจฺจติ, เตสํ อภาวา นิทฺโทโส. อนุปวิสมลธิคมา ๖-
วิมโล, อุปกฺกิเลสาภาวโต อกาโจ. อุปกฺกิลิฏฺโฐ หิ อุปกฺกิเลเสน
"สกาโจ"ติ วุจฺจติ. สุทฺโธ วา ยสฺมา นิทฺโทโส, นิทฺโทสตาย วิมโล,
@เชิงอรรถ:  ก. สตฺเตสุ   สี. ปโรวราติ ปรา อวรา   สี. อวรา
@ ฉ.ม. สํโยชนํชาติขมนฺตทสฺสีติ   ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม. อฏฺฐปุริสมลวิคมา
พาหิรมลาภาเวน วิมลตฺตา อกาโจ. สมโล หิ "สกาโจ"ติ วุจฺจติ. วิมลตฺตา
วา อาคุํ น กโรติ, เตน อกาโจ. อาคุกิริยา หิ อุปฆาตกรณโต "กาโจ"ติ
วุจฺจติ.
      [๔๘๒] อตฺตนา ๑- อตฺตานํ นานุปสฺสตีติ ญาณสมฺปยุตฺเตน จิตฺเตน
วิปสฺสนฺโต อตฺตโน ขนฺเธสุ อญฺญํ อตฺตานํ นาม น ปสฺสติ, ขนฺธมตฺตเมว
ปสฺสติ. ยา จายํ "อตฺตนาว อตฺตานํ สญฺชานามี"ติ ตสฺส สจฺจโต ตถโต ๒- ทิฏฺฐิ
อุปฺปชฺชติ, ตสฺมา, อภาวา อตฺตโน อตฺตานํ น ปสฺสติ, ๓- อญฺญทตฺถุ ปญฺญาย
ขนฺเธ ปสฺสติ. มคฺคสมาธินา สมาหิโต, กายวงฺกาทีนํ อภาวา อุชฺชุคโต,
โลกธมฺเมหิ อกมฺปนียโต ฐิตตฺโต, ตณฺหาสงฺขาตาย เอชาย ปญฺจนฺนํ
เจโตขิลานญฺจ อฏฺฐฏฺฐานาย กงฺขาย จ อภาวา อเนโช อขิโล อกงฺโข.
      [๔๘๓] โมหนฺตราติ โมหการณา โมหปจฺจยา, สพฺพกิเลสานเมตํ
อธิวจนํ. สพฺเพสุ ธมฺเมสุ จ ญาณทสฺสีติ สจฺฉิกตสพฺพญฺญุตญฺญาโณ. ตญฺหิ
สพฺเพสุ ธมฺเมสุ ญาณํ, ตญฺจ ภควา ปสฺสิ, "อธิคตํ เม"ติ สจฺฉิกตฺวา วิหาสิ.
เตน วุจฺจติ "สพฺเพสุ ธมฺเมสุ จ ญาณทสฺสี"ติ. สมฺโพธินฺติ อรหตฺตํ.
อนุตฺตรนฺติ ปจฺเจกพุทฺธสาวเกหิ อสาธารณํ. สิวนฺติ เขมํ นิรุปทฺทวํ, สสฺสิริกํ
วาติ. ๔- ยกฺขสฺสาติ ปุริสสฺส. สุทฺธีติ โวทานตา. เอตฺถ หิ โมหนฺตราภาเวน
สพฺพโทสาภาโว, เตน สํวรการณสมุจฺเฉโท ๕- อนฺติมสรีรธาริตา, ญาณทสฺสิตาย
สพฺพคุณสมฺภโว, เตน อนุตฺตรา สมฺโพธิปตฺติ  ๖- อิโต ปรํ ๗- ปหาตพฺพํ
อธิคนฺตพฺพํ วา นตฺถิ. เตนาห "เอตฺตาวตา ยกฺขสฺส สุทฺธี"ติ.
      [๔๘๔] เอวํ วุตฺเต พฺราหฺมโณ ภิยฺโยโส มตฺตาย ภควติ ปสนฺโน
ปสนฺนาการํ กโรนฺโต อาห "หุตญฺจ มยฺหนฺ"ติ. ตสฺสตฺโถ:- ยมหํ อิโต ปุพฺเพ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อตฺตโน   ฉ.ม. เถตโต   ฉ.ม. นานุปสฺสติ
@ ฉ.ม. วา   ก. จสฺส การณสมุจฺเฉทา
@ ก. อนุตฺตรํ สมฺโพธินฺติ   ฉ.ม.,อิ. ปรญฺจ
พฺราหฺมณํ ๑- อารพฺภ อคฺคิมฺหิ อชุหํ, ๒- ตํ เม หุตํ สจฺจํ วา โหติ, อลิกํ
วาติ น ชานามิ. อชฺช ปน อิทํ หุตํ ๓- มยฺหํ หุตมตฺถุ สจฺจํ, สจฺจหุตเมว ๔-
อตฺถูติ ยาจนฺโต ภณติ. ยํ ตาทิสํ เวทคุํ ๕- อลตฺถํ, ยสฺมา อิเธว ฐิโต
ภวนฺตรูปํ เวทคุํ อลตฺถํ. พฺรหฺมา หิ สกฺขิ, ปจฺจกฺขเมว หิ ตฺวํ พฺรหฺมา,
ยโต ปฏิคฺคณฺหาตุ เม ภควา ปฏิคฺคเหตฺวา จ ภุญฺชตุ เม ภควา ปูรฬาสนฺติ
ตํ หพฺยเสสํ อุปณาเมนฺโต อาห.
      [๔๘๗] อถ ภควา กสิกภารทฺวาชสุตฺเต วุตฺตนเยน คาถาทฺวยมภาสิ.
ตโต พฺราหฺมโณ "อยํ อตฺตนา น อิจฺฉติ, ตมฺปิ อญฺญํ ๖- สนฺธาย  `เกวลินํ
มเหสึ ขีณาสวํ กุกฺกุจฺจวูปสนฺตํ อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺฐหสฺสู'ติ ภณตี"ติ เอวํ
คาถาย อตฺถํ อสลฺลกฺเขตฺวา ตํ ญาตุกาโม อาห "สาธาหํ ภควา"ติ. ตตฺถ
สาธูติ อายาจนตฺเถ นิปาโต. ตถาติ เยน ตฺวมาห, เตน ปกาเรน. วิชญฺญนฺติ
ชาเนยฺยํ. ยนฺติ ยํ ทกฺขิเณยฺยํ ยญฺญกาเล ปริเยสมาโน อุปฏฺฐเหยฺยนฺติ
ปาฐเสโส. ปปฺปุยฺยาติ ปตฺวา. ตว สาสนนฺติ ตว โอวาทํ. อิทํ วุตฺตํ โหติ?
สาธาหํ ภควา ตว โอวาทํ อาคมฺม ตถา วิชญฺญํ, อาโรเจหิ เม ตํ เกวลินนฺติ
อธิปฺปาโย. โย ทกฺขิณํ ภุญฺเชยฺย มาทิสสฺส, ยถาหํ ๗- ยญฺญกาเล ปริเยสมาโน
อุปฏฺฐเหยฺยํ, ตถารูปํ เม ทกฺขิเณยฺยํ ทสฺเสหิ, สเจ ตฺวํ น ภุญฺชสีติ.
      [๔๘๘-๙๐] อถสฺส ภควา ปากเฏน นเยน ตถารูปํ ทกฺขิเณยฺยํ
ทสฺเสนฺโต "สารมฺภา ยสฺสา"ติ คาถาตฺตยมาห. ตตฺถ สีมนฺตานํ วิเนตารนฺติ
สีมาติ มริยาทา สาธุชนวุตฺติ, ตสฺสา อนฺตา ปริโยสานา อปรภาคาติ ๘- กตฺวา
สีมนฺตา วุจฺจนฺติ กิเลสา, เตสํ วิเนตารนฺติ อตฺโถ. สีมนฺตาติ พุทฺธเวเนยฺยา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. พฺรหฺมานํ   ม.,ก. ชุหามิ   ฉ.ม. หุตญฺจ
@ ก. หุตเมว   ฉ.ม.,อิ. เวทคุนํ   ฉ.ม.,อิ. กมฺปิ จญฺญํ
@ ฉ.ม.,อิ. ยํ จาหํ   ก. อสฺส ภาคาติ
เสกฺขา จ ปุถุชฺชนา จ, เตสํ วิเนตารนฺติปิ เอเก. ชาติมรณโกวิทนฺติ "เอวํ
ชาติ โหติ ๑- เอวํ มรณนฺ"ติ เอตฺถ กุสลํ. โมเนยฺยสมฺปนฺนนฺติ ปญฺญาสมฺปนฺนํ,
กายโมเนยฺยาทิสมฺปนฺนํ วา. ภกุฏึ ๒- วินยิตฺวานาติ ยํ เอกจฺเจ ทุพฺพุทฺธิโน
ยาจกํ ทิสฺวา ภกุฏึ ๒- กโรนฺติ, ตํ วินยิตฺวา, ปสนฺนมุขา หุตฺวาติ อตฺโถ.
ปญฺชลิกาติ ปคฺคหิตอญฺชลิโน หุตฺวา.
      [๔๙๑] อถ พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ โถมยมาโน "พุทฺโธ ภวนฺ"ติ
คาถมาห. ตตฺถ อายาโคติ อายชิตพฺโพ, ตโต ตโต อาคมฺม วา ยชิตพฺพเมตฺถาติปิ
อายาโค, เทยฺยธมฺมานํ อธิฏฺฐานภูโตติ วุตฺตํ โหติ. เสสเมตฺถ อิโต
ปุริมคาถาสุ จ ยํ น วณฺณิตํ, ตํ สกฺกา อวณฺณิตมฺปิ ชานิตุนฺติ
อุตฺตานตฺถตฺตาเยว สมฺมา ๓- น วณฺณิตํ. อิโต ปรํ ปน กสิภารทฺวาชสุตฺเต
วุตฺตนยเมวาติ.
                     ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย
                          สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย
                      ปูรฬาสสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           -----------



             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๒๒๒-๒๓๖. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=29&A=5007&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=5007&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=358              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=8535              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=8546              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=8546              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]