อรรถกถาเล่มที่ ๓๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๕ ฉกฺก-ทสกนิปาต

                      ฆตปณฺฑิตชาตกํ
     อุฏฺเฐหิ กณฺหาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต มตปุตฺตํ
กุฏุมฺพิกํ อารพฺภ กเถสิ ฯ วตฺถุ มฏฺฐกุณฺฑลิวตฺถุสทิสเมว ฯ
     อิธ ปน สตฺถา ตํ อุปาสกํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิ กึ อุปาสก
โสจสีติ ฯ อาม ภนฺเตติ วุตฺเต อุปาสก โปราณกปณฺฑิตา
ปณฺฑิตานํ กถํ สุตฺวา มตปุตฺตํ นานุโสจึสูติ วตฺวา เตน ยาจิโต
อตีตํ อาหริ
     อตีเต อุตฺตราปเถ กํสโคตฺเต อสิตญฺชนคเร มหากํโส นาม
ราชา รชฺชํ กาเรสิ ฯ ตสฺส กํโส จ อุปกํโส จาติ เทฺว ปุตฺตา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๒๘.
อเหสุํ ฯ เทวคพฺภา นาม เอกา ธีตา ฯ ตสฺสา ชาตทิวเส เนมิตฺตกา
พฺราหมฺณา เอติสฺสา กุจฺฉิยํ นิพฺพตฺตปุตฺโต กํสโคตฺตํ กํสวํสํ
นาเสสฺสตีติ พฺยากรึสุ ฯ ราชา พลวสิเนเหน ธีตรํ วินาเสตุํ
นาสกฺขิ ภาตโรปิ ชานิสฺสนฺตีติ ยาวตายุกํ ฐตฺวา กาลมกาสิ ฯ
ตสฺมึ กาลกเต กํโส ราชา อโหสิ อุปกํโส อุปราชา ฯ
เต จินฺตยึสุ สเจ มยํ ภคินึ นาเสสฺสาม คารยฺหา ภวิสฺสาม
เอตํ กสฺสจิ อทตฺวา นิสฺสามิกํ กตฺวา ปฏิชคฺคิสฺสามาติ เต
เอกถูนกํ ปาสาทํ กาเรตฺวา ตตฺถ ตํ วสาเปสุํ ฯ นนฺทโคปา
นาม ตสฺสา ปริจาริกา อโหสิ ฯ อนฺธกเวณฺฑุ นาม ทาโส
ตสฺสา สามิโก อารกฺขมกาสิ ฯ ตทา อุตฺตรปถรายํ มหาสาคโร
นาม ราชา รชฺชํ กาเรสิ ฯ ตสฺส สาคโร จ อุปสาคโร จาติ เทฺว
ปุตฺตา อเหสุํ ฯ เตสุ จ ปิตุ อจฺจเยน สาคโร ราชา อโหสิ
อุปสาคโร อุปราชา ฯ โส อุปกํสสฺส สหายโก เอกาจริยกุเล
เอกโต อุคฺคหิตสิปฺโป ฯ โส สาครสฺส ภาตุ อนฺเตปุเร ทุพฺภิตฺวา
ภายมาโน ปลายิตฺวา กํสโคตฺเต อุปกํสสฺส สนฺติกํ อคมาสิ ฯ
อุปกํโส กํสรญฺโญ ทสฺเสสิ ฯ ราชา ตสฺส มหนฺตํ ยสํ อทาสิ ฯ
โส ราชุปฏฺฐานํ คจฺฉนฺโต เทวคพฺภาย นิวาสํ เอกถมฺภํ ปาสาทํ
ทิสฺวา กสฺเสโส นิวาโสติ ปุจฺฉิตฺวา ตํ การณํ สุตฺวา เทวคพฺภาย
ปฏิพทฺธจิตฺโต อโหสิ ฯ เทวคพฺภาปิ เอกทิวสํ ตํ อุปกํเสน
สทฺธึ ราชุปฏฺฐานํ คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา โก เอโสติ ปุจฺฉิตฺวา
มหาสาครสฺส ปุตฺโต อุปสาคโร นามาติ นนฺทโคปาย สนฺติกา สุตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๒๙.
ตสฺมึ ปฏิพทฺธจิตฺตา อโหสิ ฯ อุปสาคโร นนฺทโคปาย ลญฺจํ
ทตฺวา ภคินิ สกฺขิสฺสสิ เม เทวคพฺภํ ทสฺเสตุนฺติ อาห ฯ สา
น เอตํ สามิ ครุกนฺติ วตฺวา ตํ การณํ เทวคพฺภาย อาโรเจสิ ฯ
สา ปกติยาปิ ตสฺมึ ปฏิพทฺธจิตฺตา ตํ วจนํ สุตฺวา สาธูติ
สมฺปฏิจฺฉิ ฯ นนฺทโคปา อุปสาครสฺส สญฺญํ ทตฺวา รตฺติภาเค
ตํ ปาสาทํ อาโรเปสิ ฯ โส เทวคพฺภาย สทฺธึ สํวาสํ กปฺเปสิ ฯ
อถ เตน สทฺธึ ปุนปฺปุนํ สํวาเสน เทวคพฺภา คพฺภํ ปฏิลภิ ฯ
อปรภาเค ตสฺสา คพฺภปติฏฺฐานํ ปากฏํ อโหสิ ฯ ภาตโร นนฺทโคปํ
ปุจฺฉึสุ ฯ สา อภยํ ยาจิตฺวา ตํ อนฺตรํ กเถสิ ฯ เต สุตฺวา ภคินึ
นาเสตุํ น สกฺกา สเจ ธีตรํ วิชายิสฺสติ ตํปิ น นาเสสฺสาม
สเจ ปน ปุตฺโต ภวิสฺสติ นาเสสฺสามาติ จินฺเตตฺวา เทวคพฺภํ
อุปสาครสฺส อทํสุ ฯ สา ปริปุณฺณคพฺภา ธีตรํ วิชายิ ฯ
ภาตโร สุตฺวา หฏฺฐตุฏฺฐา ตสฺสา อญฺชนเทวีติ นามํ กรึสุ ฯ เตสํ
โภควฑฺฒมานํ นาม โภคคามํ อทํสุ ฯ อุปสาคโร เทวคพฺภํ
คเหตฺวา โภควฑฺฒมานคาเม วสิ ฯ เทวคพฺภาย ปุนปิ คพฺโภ
ปติฏฺฐาสิ ฯ นนฺทโคปาปิ ตํ ทิวสเมว คพฺภํ ปฏิลภิ ฯ ตาสุ
ปริปุณฺณคพฺภาสุ เอกทิวสเมว เทวคพฺภา ปุตฺตํ วิชายิ ฯ นนฺทโคปาปิ
ธีตรํ วิชายิ ฯ เทวคพฺภา ปุตฺตสฺส วินาสภเยน ปุตฺตํ นนฺทโคปาย
รหสฺเสน เปเสตฺวา ตสฺสา ธีตรํ อาณาเปสิ ฯ ตสฺสา วิชาตภาวํ
ภาติกานํ อาโรเจสุํ ฯ เต ปุตฺตํ วิชาตา ธีตรนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๓๐.
ปุจฺฉิตฺวา ธีตรนฺติ วุตฺเต เตนหิ โปสถาติ อาหํสุ ฯ เอเตนุปาเยน
เทวคพฺภา ทส ปุตฺเต วิชายิ นนฺทโคปา ทส ธีตโร ฯ
ปุตฺตา นนฺทโคปาย สนฺติเก วฑฺฒนฺติ ธีตโร เทวคพฺภาย ตํ
อนฺตรํ โกจิ น ชานาติ ฯ เทวคพฺภาย เชฏฺฐปุตฺโต วาสุเทโว นาม
อโหสิ ทุติโย พลเทโว นาม ตติโย จนฺทเทโว นาม จตุตฺโถ
สุริยเทโว นาม ปญฺจโม อคฺคิเทโว นาม ฉฏฺโฐ วรุณเทโว
นาม สตฺตโม อชฺชุโน นาม อฏฺฐโม ปชฺชุโน นาม นวโม
ฆตปณฺฑิโต นาม ทสโม องฺกุโร นาม อโหสิ ฯ เต
อนฺธกเวณฺฑุทาสปุตฺตา ทส ภาติกาติ ปากฏา อเหสุํ ฯ เต อปรภาเค
วุฑฺฒิมนฺวาย ถามพลสมฺปนฺนา กกฺขลา ผรุสา หุตฺวา วิโลปํ
กโรนฺตา วิจรนฺติ ฯ รญฺโญ คจฺฉนฺเต ปณฺณากาเรปิ วิลุมฺปนฺเตว ฯ
มนุสฺสา สนฺนิปติตฺวา อนฺธกเวณฺฑุทาสปุตฺตา ทส ภาติกา รฏฺฐํ
วิลุมฺปนฺตีติ ราชงฺคเณ อุปกฺโกสึสุ ฯ ราชา อนฺธกเวณฺฑุํ ปกฺโกสา-
เปตฺวา กสฺมา ปุตฺเตหิ วิโลปํ การาเปสีติ ตชฺเชสิ ฯ เอวํ
ทุติยํ ตติยํปิ มนุสฺเสหิ อุปกฺโกเส กเต ราชา ตํ สนฺตชฺเชสิ ฯ โส
มรณภยภีโต ราชานํ อภยํ ยาจิตฺวา เทว เอเต น มยฺหํ ปุตฺตา
อุปสาครสฺส ปุตฺตาติ ตํ อนฺตรํ อาโรเจสิ ฯ ราชา ภีโต เกน
เต อุปาเยน คณฺหิสฺสามาติ อมจฺเจ ปุจฺฉิตฺวา เอเต เทว
มลฺลยุทฺธวิตฺตกา นคเร ยุทฺธํ กาเรตฺวา ตตฺถ เต ยุทฺธมณฺฑลํ อาคเต
คาหาเปตฺวา มาเรสฺสามาติ วุตฺเต วานุรญฺจ มุฏฺฐิกญฺจาติ เทฺว
มลฺเล ปกฺโกสาเปตฺวา อิโต สตฺตเม ทิวเส ยุทฺธํ ภวิสฺสตีติ นคเร
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๓๑.
เภริญฺจาราเปตฺวา ราชงฺคเณ ยุทฺธมณฺฑลํ สชฺชาเปตฺวา อกฺขวาฏํ
กาเรตฺวา ยุทฺธมณฺฑลํ การาเปตฺวา ธชปฏิเก พนฺธาเปสิ ฯ สกลนครํ
สงฺขุภิ ฯ จกฺกาติจกฺกํ มญฺจาติมญฺจํ พนฺธึสุ ฯ วานุรมุฏฺฐกา
ยุทฺธมณฺฑลํ อาคนฺตฺวา วคฺคนฺตา คชฺชนฺตา อปฺโผเฐนฺตา วิจรึสุ ฯ ทส
ภาติกาปิ อาคนฺตฺวา ภตฺตคนฺธรชกวีถึ วิลุมฺเปตฺวา วณฺณสาฏเก
นิวาเสตฺวา คนฺธาปเณสุ คนฺธํ มาลาการาปเณสุ มาลํ วิลุมฺเปตฺวา
วลิตฺตคตฺตา มาลาธาริโน กตกมฺมปูรา วคฺคนฺตา คชฺชนฺตา
อปฺโผเฐนฺตา ยุทฺธมณฺฑลํ ปวิสึสุ ฯ ตสฺมึ ขเณ วานุโร อปฺโผเฐนฺโต
วิจรติ ฯ พลเทโว ตํ ทิสฺวา น นํ หตฺเถน ฉุปิสฺสามีติ หตฺถิสาลโต
มหนฺตํ หตฺถิโยตฺตํ อาหริตฺวา วคฺคิตฺวา คชฺชิตฺวา โยตฺตํ ขิปิตฺวา
วานุรํ อุทเร เวเฐตฺวา เทฺว โยตฺตโกฏิโย เอกโต กตฺวา วคฺเคตฺวา
อุกฺขิปิตฺวา สีสมตฺถเก ภเมตฺวา ภูมิยํ โปเถตฺวา พหิ อกฺขวาเฏ
ขิปิ ฯ วานุเร มเต ราชา มุฏฺฐิกมลฺลํ อาณาเปสิ ฯ โส วุฏฺฐาย
วคฺคิตฺวา คชฺชิตฺวา อปฺโผเฐสิ ฯ พลเทโว ตํ โกเฏตฺวา อฏฺฐีนิ
สญฺจุณฺเณตฺวา มลฺโลสิ อมลฺโลมฺหีติ วทนฺตเมว นาหํ ตว
มลฺลภาวํ วา อมลฺลภาวํ วา ชานามีติ หตฺเถ คเหตฺวา ภูมิยํ โปเถตฺวา
ชีวิตกฺขยํ ปาเปตฺวา พหิ อกฺขวาเฏ ขิปิ ฯ มุฏฺฐิโก มรนฺโต ยกฺโข
หุตฺวา ตํ ขาทิตุํ ลภิสฺสามีติ ปตฺถนํ ฐเปสิ ฯ โส กาฬมตฺติกอฏวิยํ
นาม ยกฺโข หุตฺวา นิพฺพตฺติ ฯ ราชา คณฺห ทส ภาติเก เจตเกติ
อุฏฺฐหิ ฯ ตสฺมึ ขเณ วาสุเทโว จกฺกํ ขิปิ ทฺวินฺนํปิ ภาติกานํ
สีสานิ ปาเตสิ ฯ มหาชโน ภีตตสิโต อวสฺสโย โน โหถาติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๓๒.
เตสํ ปาเทสุ นิปติตฺวา นิปชฺชิ ฯ เต เทฺวปิ มาตุเล มาเรตฺวา
อสิตญฺชนคเร รชฺชํ คเหตฺวา มาตาปิตโร ตตฺถ กตฺวา ทสปิ ชนา
สกลชมฺพุทีเป รชฺชํ คณฺหิสฺสามาติ นิกฺขมิตฺวา อนุปุพฺเพน
กาลโยนกรญฺโญ นิวาสํ อยุชฺฌนครํ คนฺตฺวา ตํ ปริกฺขิตฺวา ปริกฺขคฺคหณํ
วิทฺธํเสตฺวา ปาการํ ภินฺทิตฺวา ราชานํ คเหตฺวา ตํ รชฺชํ อตฺตโน
หตฺถคตํ กตฺวา ทฺวารวตึ สมฺปาปุณึสุ ฯ ตสฺส จ ปน นครสฺส
เอกโต สมุทฺโท เอกโต ปพฺพโต ฯ อมนุสฺสปริคฺคหิตํ กิร ตํ
อโหสิ ฯ ตสฺส อารกฺขํ คเหตฺวา ฐิตยกฺโข ปจฺจามิตฺเต ทิสฺวา
คทฺรภเวเสน คทฺรภรวํ รวติ ฯ ตสฺมึ ขเณ ยกฺขานุภาเวน สกลนครํ
อุปฺปติตฺวา สมุทฺทมชฺเฌ เอกสฺมึ ทีปเก ติฏฺฐติ ฯ ปจฺจามิตฺเตสุ
คเตสุ ปุนาคนฺตฺวา สกฏฺฐาเนเยว ปติฏฺฐาสิ ฯ ตทาปิ โส คทฺรโภ
เตสํ ทสนฺนํ ภาติกานํ อาคมนํ ญตฺวา คทฺรภรวํ รวิ ฯ นครํ
อุปฺปติตฺวา ทีปเก ปติฏฺฐาย เตสุ นครํ อทิสฺวา นิวตฺเตสุ
ปุนาคนฺตฺวา สกฏฺฐาเน ปติฏฺฐาสิ ฯ เต ปุน นิวตฺตึสุ  ฯ ปุนปิ
คทฺรโภ ตเถว อกาสิ ฯ เต ทฺวารวตีนคเร รชฺชํ คเหตุํ อสกฺโกนฺตา
กณฺหทีปายนสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ภนฺเต มยํ ทฺวารวตีรชฺชํ
คเหตุํ น สกฺโกม เอกํ โน อุปายํ กเถถาติ ปุจฺฉิตฺวา
ปริกฺขปิฏฺเฐ อสุกสฺมึ นาม ฐาเน เอโก คทฺรโภ จรติ โส หิ
อมิตฺเต ทิสฺวา วิจรติ ตสฺมึ ขเณ นครํ อุปฺปติตฺวา คจฺฉติ
ตุมฺเห ตสฺส ปาเท คณฺหถ อยํ เต นิปฺปชฺชนุปาโยติ วุตฺเต
ตาปสํ วนฺทิตฺวา คนฺตฺวา ทสปิ ชนา คทฺรภสฺส ปาเทสุ คเหตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๓๓.
นิปติตฺวา สามิ ฐเปตฺวา ตุมฺเห อญฺโญ อมฺหากํ อวสฺสโย
นตฺถิ อมฺหากํ นครํ คณฺหนกาเล มา วิรวถาติ ยาจึสุ ฯ คทฺรโภ
น สกฺกา มยา น วิรวิตุํ ตุมฺเห ปน ปฐมตรํ อาคนฺตฺวา
จตฺตาโร ชนา มหนฺตานิ อยนงฺคลานิ คเหตฺวา จตูสุ ทฺวาเรสุ
มหนฺเต อยขาณุเก ภูมิยํ อาโกเฏตฺวา นครสฺส อุปฺปตนกาเล นงฺคลานิ
คเหตฺวา นงฺคลพนฺธํ อยสงฺขลิกํ อยขาณุเก พนฺเธยฺยาถ นครํ
อุปฺปติตุํ น สกฺขิสฺสตีติ อาห ฯ เต สาธูติ วตฺวา ตสฺมึ อฑฺฒรตฺเต-
เยว นงฺคลานิ อาทาย จตูสุ นครทฺวาเรสุ ขาณุเก ภูมิยํ อาโกเฏตฺวา
อฏฺฐํสุ ฯ ตสฺมึ ขเณ คทฺรโภ วิรวิ นครํ อุปฺปติตุํ อารภิ ฯ
จตูสุ นครทฺวาเรสุ ฐิตา จตูหิ อยนงฺคเลหิ คเหตฺวา นงฺคลพนฺธา
อยสงฺขลิกา ขาณุเกสุ พนฺธึสุ ฯ นครํ อุปฺปติตุํ นาสกฺขิ ฯ
ทส ภาติกา ตโต นครํ ปวิสิตฺวา ราชานํ มาเรตฺวา รชฺชํ
คณฺหึสุ ฯ เอวํ เต สกลชมฺพุทีเป เตสฏฺฐิยา นครสหสฺเสสุ สพฺเพ
ราชาโน จกฺเกน ชีวิตกฺขยํ ปาเปตฺวา ทฺวารวติยา วสมานา รชฺชํ
ทส โกฏฺฐาเส กตฺวา วิภชึสุ ฯ ภคินึ ปน อญฺชนเทวึ น สรึสุ ฯ
ตโต ปุน เอกาทส โกฏฺฐาเส กโรมาติ วุตฺเต องฺกุโร มม
โกฏฺฐาสํ ตสฺสา เทถ อหํ โวหารํ กตฺวา ชีวิสฺสามิ เกวลํ
ตุมฺเห อตฺตโน ชนปเท มยฺหํ สุงฺกํ วิสฺสชฺเชถาติ อาห ฯ เต
สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตสฺส โกฏฺฐาสํ ภคินิยา ทตฺวา สทฺธึ ตาย
นว ราชาโน ทฺวารวติยา วสึสุ ฯ องฺกุโร ปน วาณิชฺชํ อกาสิ ฯ
เอวํ เตสุ อปราปรํ ปุตฺตธีตาหิ วฑฺฒมาเนสุ อทฺธาเน คเต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๓๔.
มาตาปิตโร กาลมกํสุ ฯ ตทา กิร มนุสฺสานํ วีสติวสฺสสหสฺสายุกกาโล
โหติ ฯ ตทา วาสุเทวมหาราชสฺส เอโก ปิยปุตฺตโก กาลมกาสิ ฯ
ราชา โสกปเรโต สพฺพกิจฺจานิ ปหาย มญฺจสฺส อฏนึ ปริคฺคเหตฺวา
วิลปนฺโต นิปชฺชิ ฯ ตสฺมึ กาเล ฆตปณฺฑิโต จินฺเตสิ ฐเปตฺวา
มํ อญฺโญ โกจิ มม ภาตุ โสกํ หริตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ
อุปาเยนสฺส โสกํ หริสฺสามีติ โส อุมฺมตฺตกเวสํ คเหตฺวา สสํ
เม เทถ สสํ เม เทถาติ อากาสํ โอโลเกนฺโต สกลนครํ
วิจริ ฯ ฆตปณฺฑิโต อุมฺมตฺตโก ชาโตติ สกลนครํ สงฺขุภิ ฯ
ตสฺมึ กาเล โรหิเนยฺโย นาม อมจฺโจ วาสุเทวรญฺโญ สนฺติกํ
คนฺตฺวา เตน สทฺธึ กถํ สมุฏฺฐเปนฺโต ปฐมํ คาถมาห
        อุฏฺเฐหิ กณฺห กึ เสสิ      โก อตฺโถ สุปิเนน เต
        โยปิ ตุยฺหํ สโก ภาตา     หทยํ จกฺขุญฺจ ทกฺขิณํ
        ตสฺส วาตา พลิยฺยนฺติ      ฆโต ชปฺปติ เกสวาติ ฯ
     ตตฺถ กณฺหาติ โคตฺเตนาลปติ ฯ กณฺหายนโคตฺโต กิเรส ฯ
โก อตฺโถติ กตรา นาม วุฑฺฒิ ฯ หทยํ จกฺขุญฺจ ทกฺขิณนฺติ
หทเยน เจว ทกฺขิณจกฺขุนา จ สมาโนติ อตฺโถ ฯ ตสฺส วาตา
พลิยฺยนฺตีติ ตสฺส หทยํ อสฺมึ วาตา อวตฺถรนฺตีติ อตฺโถ ฯ
ชปฺปตีติ สสํ เม เทถาติ วิปฺปลปติ ฯ เกสวาติ โส กิร
เกสโสภณตาย เกสโวติ ปญฺญายิตฺถ เตน ตํ นาเมน อาลปติ ฯ
     เอวํ อมจฺเจน วุตฺเต ตสฺส อุปฏฺฐิตภาวํ ญตฺวา สตฺถา
อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา ทุติยํ คาถมาห
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๓๕.
        ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา      โรหิเนยฺยสฺส เกสโว
        ตรมานรูโป วุฏฺฐาสิ      ภาตุ โสเกน อฏฺฏิโตติ ฯ
     ราชา อุฏฺฐาย สีฆํ ปาสาทา โอตริตฺวา ฆตปณฺฑิตสฺส
สนฺติกํ คนฺตฺวา อุโภสุ หตฺเถสุ ทฬฺหํ คเหตฺวา เตน สทฺธึ
สลฺลปนฺโต ตติยํ คาถมาห
        กึ นุ อุมฺมตฺตกรูโปว      เกวลํ ทฺวารกํ อิมํ
        สโส สโสติ วิลปสิ       โก นุ เต สสมาหรีติ ฯ
     ตตฺถ เกวลํ ทฺวารกํ อิมนฺติ กสฺมา อุมฺมตฺตโก วิย หุตฺวา
สกลํ อิมํ ทฺวารวตีนครํ วิจรนฺโต สโส สโสติ วิลปสิ โก ตว
สสํ อวหริ เกน เต สโส คหิโตติ ปุจฺฉติ ฯ
     โส รญฺญา เอวํ วุตฺเตปิ ปุนปฺปุนํ ตเทว วจนํ วทติ ฯ
ราชา ปุน เทฺว คาถา อภาสิ
        โสวณฺณมยํ มณิมยํ        อถ วา รูปิยามยํ
        สงฺขสิลาปวาฬมยํ        การยิสฺสามิ เต สสํ ฯ
        สนฺติ อญฺเญปิ สสกา      อรญฺเญ วนโคจรา
        เตปิ เต อานยิสฺสามิ     กีทิสํ สสมิจฺฉสีติ ฯ
     ตตฺรายํ สงฺเขปตฺโถ เอเตสุ สุวณฺณมยาทีสุ ยํ อิจฺฉสิ
ตํ วท อหํ เต กาเรตฺวา ทสฺสามิ อถาปิ เอเต น โรเจสิ
อญฺเญปิ อรญฺเญ วนโคจรา สสกา อตฺถิ เต อานยิสฺสามิ
วท ภทฺรมุข กีทิสํ สสมิจฺฉสีติ ฯ
     รญฺโญ กถํ สุตฺวา ฆตปณฺฑิโต ฉฏฺฐํ คาถมาห
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๓๖.
        น จาหเมตํ อิจฺฉามิ      เย สสา ปฐวิสฺสิตา
        จนฺทโต สสมิจฺฉาม       ตํ เม โอหร เกสวาติ ฯ
     ตตฺถ โอหราติ โอตาเรหิ ฯ
     ราชา ตสฺส กถํ สุตฺวา นิสฺสํสยํ เม ภาตา อุมฺมตฺตโกว
ชาโตติ โทมนสฺสปฺปตฺโต สตฺตมํ คาถมาห
        โส นูน มธุรํ ญาติ       ชีวิตํ วิชหิสฺสสิ
        อปตฺถยํ โย ปตฺถยสิ      จนฺทโต สสมิจฺฉสีติ ฯ
     ตตฺถ ญาตีติ กนิฏฺฐํ อาลปนฺโต อาห ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ
ตาต มยฺหํ ปิยญาติ โส ตฺวํ นูน อติมธุรํ อตฺตโน ชีวิตํ วิชหิสฺสสิ
โย อปตฺเถตพฺพํ ปตฺเถสีติ ฯ
     ฆตปณฺฑิโต รญฺโญ วจนํ สุตฺวา นิจฺจโล ฐตฺวา ภาติก
ตฺวํ จนฺทโต สสกํ ปตฺเถนฺตสฺส ตํ อลภิตฺวา ชีวิตกฺขยภาวํ ชานนฺโต
กึการณา มตปุตฺตํ อนุโสจสีติ วตฺวา อฏฺฐมํ คาถมาห
        เอวํ เจ กณฺห ชานาสิ     ยทญฺญมนุสาสสิ
        กสฺมา ปุเร มตํ ปุตฺตํ      อชฺชาปิ อนุโสจสีติ ฯ
     ตตฺถ เอวนฺติ อิทํ อลพฺภเนยฺยฏฺฐานํ นาม น ปตฺเถตพฺพนฺติ
ยทิ เอวํ ชานาสิ ฯ ยทญฺญมนุสาสสีติ เอวํ ชานนฺโตว ยทิ
อญฺญํ อนุสาสสีติ อตฺโถ ฯ ปุเรติ อถ กสฺมา อิโต จตุมาสมตฺถเก
มตํ ปุตฺตํ อชฺชาปิ อนุโสจสีติ วทติ ฯ
     อิติ โส อนฺตรวีถิยํ ฐิตโกว ภาติก อหํ ตาว ปญฺญายมานํ
ปตฺเถมิ ตฺวํ ปน อปญฺญายมานสฺส อตฺถาย โสจสีติ วตฺวา ตสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๓๗.
ธมฺมํ เทเสนฺโต ปุน เทฺว คาถา อภาสิ
       ยํ น ลพฺภา มนุสฺเสน       อมนุสฺเสน วา ปุน
       ชาโต เม มา มรี ปุตฺโต    กุโต ลพฺภา อลพฺภิยํ ฯ
       น มนฺตา มูลเภสชฺชา       โอสเถหิ ธเนน วา
       สกฺกา อานยิตุํ กณฺห        ยํ เปตมนุโสจสีติ ฯ
     ตตฺถ ยนฺติ ภาติก ยํ เอวํ ชาโต เม ปุตฺโต มา มรีติ
มนุสฺเสน วา เทเวน วา ปุน น ลพฺภา น สกฺกา ลทฺธุํ ตํ ตฺวํ
ปตฺเถสิ ตํ เปตํ กุโต ลพฺภา เกน การเณน สกฺกา ลทฺธุํ
น สกฺกาติ ทีเปติ ฯ ตสฺมา อลพฺภิยํ อลพฺภเนยฺยฏฺฐานํ นาเมตนฺติ
อตฺโถ ฯ มนฺตาติ มนฺตปฺปโยเคน ฯ มูลเภสชฺชาติ มูลเภสชฺเชน ฯ
โอสเถหีติ นานาวิโธสเถหิ ฯ ธเนน วาติ โกฏิสตสงฺเขนาปิ ธเนน
วา ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ยํ ตฺวํ เปตมนุโสจสิ ตํ เอเตหิ
มนฺตปฺปโยคาทีหิปิ อาเนตุํ น สกฺกาติ ฯ
     ราชา ตํ สุตฺวา ยุตฺตํ ตาต สลฺลกฺขิตํ มม โสกหรณตฺถาย
ตยา อิทํ กตนฺติ ฆตปณฺฑิตํ วณฺเณนฺโต จตสฺโส คาถา อภาสิ
       ยสฺส เอตาทิสา อสฺสุ       อมจฺจา ปุริสปณฺฑิตา
       ยถา นิชฺฌาปเย อชฺช       ฆโต ปุริสปณฺฑิโต ฯ
       อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ        ฆตสิตฺตํว ปาวกํ
       วารินา วิย โอสิญฺจิ        สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ ฯ
       อพฺพูฬฺหํ วต มํ สลฺลํ        ยํ เม หทยนิสฺสิตํ
       โย เม โสกปเรตสฺส       ปุตฺตโสกํ อปานุทิ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๓๘.
       โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ       วีตโสโก อนาวิโล
       น โสจามิ น โรทามิ       ตว สุตฺวาน มาณวาติ ฯ
     ตตฺถ ปฐมคาถาย อยํ สงฺเขปตฺโถ ยถา เยน การเณน
อชฺช มํ ปุตฺตโสกปเรตํ ฆโต ปุริสปณฺฑิโต โสกหรณตฺถาย
นิชฺฌาปเย นิชฺฌาเปสิ โพเธสิ ยสฺส อญฺญสฺสาปิ เอทิสา
ปุริสปณฺฑิตา อมจฺจา อสฺสุ ตสฺส กุโต โสโกติ ฯ เสสคาถา
วุตฺตตฺถาเยว ฯ
     อวสาเน
        เอวํ กโรนฺติ สปฺปญฺญา    เย โหนฺติ อนุกมฺปกา
        นิวตฺตยนฺติ โสกมฺหา      ฆโต เชฏฺฐํว ภาตรนฺติ
อยํ อภิสมฺพุทฺธคาถา อุตฺตานตฺถาเยว ฯ
     เอวํ ฆตกุมาเรน วีตโสเก กเต วาสุเทเว รชฺชมนุสาเสนฺเต
ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน ทสภาติกานํ ปุตฺตา กุมารา จินฺตยึสุ
กณฺหทีปายนํ ทิพฺพจกฺขุโกติ วทนฺติ วีมํสิสฺสาม ตาว นนฺติ ฯ
เต เอกํ ทหรกุมารํ อลงฺกริตฺวา คพฺภินีอาการํ ทสฺเสนฺตา อุทเร
มสูรกํ พนฺธิตฺวา ตสฺส สนฺติกํ เนตฺวา ภนฺเต อยํ กุมาริกา
กึ วิชายิสฺสตีติ ปุจฺฉึสุ ฯ ตาปโส ทสภาติกราชูนํ วินาสกาโล
ปตฺโต มยฺหํ นุ โข อายุสงฺขาโร กีทิโสติ โอโลเกนฺโต อชฺเชว
มรณํ ภวิสฺสตีติ ญตฺวา กุมารา อิมินา ตุมฺหากํ โก อตฺโถติ
วตฺวา กเถถ โน ภนฺเตติ นิพนฺโธ อยํ อิโต สตฺตเม ทิวเส
ขทิรฆฏิกํ วิชายิสฺสติ ตาย วาสุเทวสฺส กุลํ วินสฺสติ อปิจ โข ปน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๓๙.
ตุมฺเห ตํ ขทิรฆฏิกํ คเหตฺวา ฌาเปตฺวา ฉาริกํ นทิยํ ปกฺขิเปยฺยาถาติ
อาห ฯ อถ นํ เต กูฏชฏิล ปุริโส วิชายนโก นาม นตฺถีติ
วตฺวา ตนฺตรชฺชุกํ นาม การณํ กตฺวา ตตฺเถว ชีวิตกฺขยํ ปาปยึสุ ฯ
ราชาโน กุมาเร ปกฺโกสาเปตฺวา กึการณา ตาปสํ มารยิตฺถาติ
ปุจฺฉิตฺวา สพฺพํ สุตฺวา ภีตา ตสฺส อารกฺขํ ทตฺวา สตฺตเม
ทิวเส ตสฺส กุจฺฉิโต นิกฺขนฺตํ  ขทิรฆฏิกํ ฌาเปตฺวา ฉาริกํ นทิยํ
ขิปึสุ ฯ สา นทิยา วุยฺหมานา มุขทฺวาเร เอกปสฺเส ลคฺคิ ฯ
ตโต เอรกํ นิพฺพตฺติ ฯ อเถกทิวสํ เต ราชาโน สมุทฺทกีฬิตํ
กีฬิสฺสามาติ มุขทฺวารํ คนฺตฺวา มหามณฺฑปํ กาเรตฺวา อลงฺกต-
มณฺฑเป ขาทนฺตา ปิวนฺตา กีฬนฺตา เกลิวเสเนว ปวตฺตหตฺถปาท-
ปรามาสา ทฺวิธา ภินฺทิตฺวา มหากลหํ กรึสุ ฯ อเถโก อญฺญํ มุคฺครํ
อลภนฺโต เอรกวนฺโต เอกํ เอรกปตฺตํ คณฺหิ ฯ ตํ คหิตมตฺตเมว
ขทิรมุสลํ อโหสิ ฯ โส เตน มหาชนํ โปเถสิ ฯ อถญฺโญ อถญฺโญติ
สพฺเพหิ คหิตคฺคหิตํ มุสลเมว อโหสิ ฯ เต อญฺญมญฺญํ ปหริตฺวา
วินาสํ ปาปุณึสุ ฯ เตสุ วินาสนฺเตสุ วาสุเทโว พลเทโว ภคินี
อญฺชนเทวี ปุโรหิโตติ จตฺตาโร ชนา รถํ อภิรูหิตฺวา ปลายึสุ ฯ
เสสา สพฺเพปิ วินฏฺฐา ฯ เตปิ จตฺตาโร ชนา รเถน ปลายนฺตา
กาฬมตฺติกอฏวึ ปาปุณึสุ ฯ โส หิ มุฏฺฐิกมลฺโล ปตฺถนํ กตฺวา
ยกฺโข หุตฺวา ตตฺถ นิพฺพตฺโต พลเทวสฺส อาคตภาวํ ญตฺวา ตตฺถ
คามํ มาเปตฺวา มลฺลเวสํ คเหตฺวา โก ยุชฺฌิตุกาโมติ วคฺคนฺโต
คชฺชนฺโต อปฺโผเฐนฺโต วิจริ ฯ พลเทโว ตํ ทิสฺวาว ภาติก
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๔๐.
อหํ อิมินา สทฺธึ ยุชฺฌิสฺสามีติ วตฺวา วาสุเทเว วาเรนฺเตเยว
รถา โอรุยฺห ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อปฺโผเฐติ ฯ อถ นํ โส
ปสาริตหตฺเถเยว คเหตฺวา มูลกนฺทํ วิย ขาทิ ฯ วาสุเทโว ตสฺส
มตภาวํ ญตฺวา ภคินิญฺจ ปุโรหิตญฺจ อาทาย สพฺพรตฺตึ คนฺตฺวา
สุริโยทเย เอกํ ปจฺจนฺตคามํ ปตฺวา อาหารํ ปจิตฺวา อาหรถาติ
ภคินิญฺจ ปุโรหิตญฺจ คามํ ปหิณิตฺวา สยํ เอกสฺมึ คจฺฉนฺตเร
ปฏิจฺฉนฺโน นิปชฺชิ ฯ อถ นํ ชรา นาม เอโก ลุทฺโธ คจฺฉํ จลิตํ
ทิสฺวา สูกโร เอตฺถ ภวิสฺสตีติ สญฺญาย สตฺตึ ขิปิตฺวา ปาเท
วิชฺฌิ ฯ โก มํ วิชฺฌตีติ จ วุตฺเต มนุสฺสสฺส วิทฺธภาวํ ญตฺวา
ภีโต ปลายิตุํ อารภิ ฯ ราชา สตึ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา อุฏฺฐาย
มาตุล มา ภายิ เอหีติ ปกฺโกสิตฺวา อาคตํ โกสิ นาม
ตฺวนฺติ ปุจฺฉิตฺวา อหํ สามิ ชรา นามาติ วุตฺเต ชราย วิทฺโธ
มริสฺสตีติ กิร มํ โปราณา พฺยากรึสุ นิสฺสํสยํ อชฺช มยา
มริตพฺพนฺติ ญตฺวา มาตุล มา ภายิ เอหิ ปาทํ เม พนฺธาหีติ
เตน ปหารมุขํ พนฺธาเปตฺวา ตํ อุยฺโยเชสิ ฯ พลวเวทนา ปวตฺตึสุ ฯ
อิตเรหิ อาภตํ อาหารํ ปริภุญฺชิตุํ นาสกฺขิ ฯ อถ เต อามนฺเตตฺวา
อชฺชาหํ มริสฺสามิ ตุมฺเห ปน สุขุมาลา อญฺญํ กมฺมํ กตฺวา
ชีวิตุํ น สกฺขิสฺสถ อิมํ วิชฺชํ สิกฺขถาติ เอกํ วิชฺชํ สิกฺขาเปตฺวา
เต อุยฺโยเชตฺวา ตตฺเถว ชีวิตกฺขยํ ปาปุณิ ฯ เอวํ อญฺชนเทวึ
ฐเปตฺวา สพฺเพว วินาสํ ปาปุณึสุ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๔๑.
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา อุปาสก เอวํ โปราณก-
ปณฺฑิตา ปณฺฑิตานํ กถํ สุตฺวา อตฺตโน ปุตฺตโสกํ นีหรึสุ ตฺวํ
มา จินฺตยีติ วตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ฯ
สจฺจปริโยสาเน อุปาสโก โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ ฯ ตทา โรหิเนยฺโย
อานนฺโท อโหสิ วาสุเทโว สารีปุตฺโต อวเสสา พุทฺธปริสา
อเหสุํ ฆตปณฺฑิโต ปน อหเมว สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก วิวฏฺฏจฺฉโท
อโหสีติ ฯ
                  ฆตปณฺฑิตชาตกํ สมตฺตํ ฯ
                 อิติ โสฬสชาตกปฏิมณฺฑิตสฺส
              ทสกนิปาตสฺส อตฺถวณฺณนา สมตฺตา ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๙ หน้า ๕๒๗-๕๔๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=39&A=10671&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=39&A=10671&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1483
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=5979
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=6135
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=6135
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27