ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านเล่มถัดไป คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๔๔ ภาษาบาลีอักษรไทย ชา.อ.๑๐ มหานิปาต(๒)

หน้าที่ ๓๑๕.

มหานิปาตวณฺณนา เวสฺสนฺตรชาตกํ ---------------- ผุสฺสตี วรวณฺณาเภติ อิทํ สตฺถา กปิลวตฺถุสฺมึ อุปนิสฺสาย นิโคฺรธาเม วิหรนฺโต โปกฺขรวสฺสํ อารพฺภ กเถสิ ฯ ยทา หิ สตฺถา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก อนุกฺกเมน ราชคหํ คนฺตฺวา ตตฺถ เหมนฺตํ วีตินาเมตฺวา อุทายิตฺเถเรน มคฺคุทฺเทสเกน วีสติสหสฺสขีณาสวปริวุโต ปฐมคมเนน ยาว กปิลวตฺถุํ อคมาสิ ฯ ตทา สกฺยราชาโน มยํ อิมํ สิทฺธตฺถกุมารํ อมฺหากํ ญาติเสฏฺฐํ ปสฺสิสฺสามาติ สนฺนิปติตฺวา ภควโต วสนฏฺฐานํ วิมํสมานา นิโคฺรธสกฺกสฺสาราโม รมฺมณีโยติ สลฺลกฺเขตฺวา ตตฺถ สพฺพํ ปฏิชคฺคนวิธึ กตฺวา คนฺธปุปฺผจุณฺณาทิหตฺถา ปจฺจุคฺคมนํ กโรนฺตา สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิเต ทหรทหเร นาครทารเก จ นาครทาริกาโย จ ปฐมํ ปหิณึสุ ฯ ตโต ราชกุมาเร จ ราชกุมาริกาโย จ เตสํ อนฺตรา สามํ คนฺธปุปฺผจุณฺณาทีหิ สตฺถารํ ปูชยมานา ภควนฺตํ คเหตฺวา นิโคฺรธารามเมว อคมํสุ ฯ ตตฺถ ภควา วีสติสหสฺสขีณฺณาสวปริวุโต ปญฺญตฺตปวรพุทฺธาสเน นิสีทิ ฯ ตทา สากิยา มานชาติกา มนถทฺธา เต อยํ สิทฺธตฺถกุมาโร อมฺเหหิ ทหรตโร อมฺหากํ กนิฏฺโฐ ภาคิเนยฺโย ปุตฺโต นตฺตาติ จินฺเตตฺวา เต ทหรทหเร ราชกุมาเร อาหํสุ ตุมฺเห ภควนฺตํ วนฺทถ มยํ ตุมฺหากํ ปิฏฺฐิโต นิสีทิสฺสามาติ ฯ เตสุ เอวํ ภควนฺตํ อวนฺทิตฺวา นิสินฺเนสุ ภควา เตสํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๖.

อชฺฌาสยํ ญตฺวา น มํ ญาตโย วนฺทนฺติ หนฺทาหํ เต วนฺทาเปสฺสามีติ อภิญฺญาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา ตโต ปฏฺฐาย อากาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา เตสํ ญาตีนํ สีเส ปาทปงฺสุํ โอกีริยมาโน วิย คณฺฑามฺพรุกฺขมูเล ยมกปาฏิหาริยสทิสํ ปาฏิหาริยํ อกาสิ ฯ ตทา สุทฺโธทนมหาราชา ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา อาห ภนฺเต ตุมฺหากํ ชาตทิวเส อิสิสฺส กาฬเทวลสฺส ชฏิลสฺส วนฺทนตฺถํ อุปนีตานํ โว ปาเท ปริวตฺเตตฺวา พฺราหฺมณสฺส มตฺถเก ฐิเต ทิสฺวา อหํ ตุมฺหากํ วนฺทึ อยํ เม ปฐมวนฺทนา วปฺปมงฺคลทิวเส ชมฺพูฉายาย สิริสยเน นิปนฺนานํ โว ชมฺพูฉายาย อปริวตฺตนํ ทิสฺวา อหํ ตุมฺหากํ ปาเท วนฺทึ อยํ เม ทุติยวนฺทนา อิทานิ อิมํ อทิฏฺฐปุพฺพํ ปาฏิหาริยํ ทิสฺวาปิ อหํ ตุมฺหากํ ปาเท วนฺทามิ อยํ เม ตติยวนฺทนาติ ฯ ตสฺมึ รญฺญา ปน วนฺทิเต อวนฺทิตฺวา ฐาตุํ สมตฺโถ นาม เอกสากิโยปิ นาโหสิ ฯ สพฺเพปิ เต วนฺทึสุเยว ฯ อิติ ภควา ญาตโย วนฺทาเปตฺวา อากาสโต โอตริตฺวา ปญฺญตฺตปวรพุทฺธาสเน นิสีทิ ฯ นิสินฺเน ปน ภควติ สิกฺขปฺปตฺโต ญาตสมาคโม อโหสิ ฯ สพฺเพปิ เอกคฺคจิตฺตา หุตฺวา นิสีทึสุ ฯ ตโต มหาเมโฆ อุฏฺฐหิตฺวา โปกฺขรวสฺสํ วสฺสิ ฯ ตามฺพวณฺณํ อุทกํ เหฏฺฐา วิรวนฺตํ คจฺฉติ ฯ เย เตมิตุกามาว เต เตเมนฺติ อเตมิตุกามสฺส สรีเร เอกพินฺธุมตฺตมปิ น ปตติ ฯ ตํ ทิสฺวา สพฺเพ เต อจฺฉริยพฺภูตชาตา อเหสุํ ฯ อโห อจฺฉริยํ อโห อพฺภูตํ อโห พุทฺธานํ อานุภาโว เยสํ ญาตีนํ สมาคเม มหาเมโฆ เอวรูปํ โปกฺขรวสฺสํ วสฺสีติ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ ฯ ตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๗.

สุตฺวา สตฺถา กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต น ภิกฺขเว อิทาเนว สพฺเพปิ โพธิสตฺตกาเล มม ญาติสมาคเม เอวรูโป มหาเมโฆ โปกฺขรวสฺสํ วสฺสิเยวาติ วตฺวา ตุณฺหี อโหสิ เตหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริ ฯ อตีเต ภิกฺขเว สิวิรฏฺเฐ เชตุตฺตนคเร สิวิมหาราชา นาม รชฺชํ กาเรนฺโต สญฺชยํ นาม ปุตฺตํ ปฏิลภิ ฯ โส ตสฺส วยปฺปตฺตสฺส มทฺทราชธีตรํ ผุสฺสตึ นาม ราชกญฺญํ อาเนตฺวา ตสฺส รชฺชํ นิยฺยาเทตฺวา ผุสฺสตึ นาม อคฺคมเหสึ อกาสิ ฯ ตสฺสา อยํ ปุพฺพโยโค ฯ อิโต หิ เอกนวุติกปฺปาวสาเน วิปสฺสี นาม สตฺถา โลเก อุทปาทิ ฯ ตทา พนฺธุมตินคเร พนฺธุโม นาม ราชา รชฺชํ กาเรสิ ฯ ตสฺมึ พนฺธุมตินครํ อุปนิสฺสาย เขเม มิคทาเย วิหรนฺเต ตสฺมึ กาเล เอโก ราชา รญฺโญ พนฺธุมสฺส อนคฺเฆน จนฺทนสาเรน สทฺธึ สตสหสฺสคฺฆนิกํ สุวณฺณมาลํ เปเสสิ ฯ รญฺโญ ปน เทฺว ธีตโร อเหสุํ ฯ โส ตํ ปณฺณาการํ ตาสํ ทาตุกาโม หุตฺวา จนฺทนสารํ เชฏฺฐกาย อทาสิ ฯ สุวณฺณมาลํ กนิฏฺฐาย อทาสิ ฯ ตา อุโภปิ น มยํ อิมํ อมฺหากํ สรีเร อุปเนสฺสาม สตฺถารเมว ปูเชสฺสามาติ จินฺเตตฺวา ราชานมาหํสุ ตาต จนฺทนสาเรน จ สุวณฺณมาลาย จ ทสพลํ ปูเชสฺสามาติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ สา สุขุมํ จนฺทนสารํ จุณฺณํ กาเรตฺวา สุวณฺณสมุคฺเค ปูเรตฺวา คณฺหาเปสิ ฯ กนิฏฺฐภคินี ปน สุวณฺณมาลํ อุรจฺฉทมาลํ กาเรตฺวา สุวณฺณสมุคฺเค ปูเรตฺวา คณฺหาเปสิ ฯ ตา อุโภปิ มิคทายวิหารํ คนฺตฺวา ตาสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๘.

ทฺวีสุ เชฏฺฐกา ปน จนฺทนจุณฺเณน ทสพลสฺส สุวณฺณวณฺณสรีรํ ปูเชตฺวา เสสจนฺทนจุณฺณานิ คนฺธกุฏิยํ วิกีริตฺวา ภนฺเต อนาคเต กาเล ตุมหาทิสสฺส พุทฺธสฺส มาตา ภเวยฺยนฺติ ปตฺถนํ อกาสิ คาถมาห เอสา จนฺทนจุณฺเณน ปูชา ตุมฺเหสุ เม กตา ตุมฺหาทิสสฺส พุทฺธสฺส มาตา เหสฺสํ อนาคเตติ ฯ กนิฏฺฐภคินี ปน ทสพลสฺส สุวณฺณวณฺณํ สรีรํ สุวณฺณมาลาย อุรจฺฉเทน ปูเชตฺวา ภนฺเต ยาว อรหตฺตปฺปตฺติ ตาว อิทํ ปสาธนํ มม สรีรา มา วิคตํ โหตูติ ปตฺถนํ อกาสิ คาถมาห ภนฺเต สุวณฺณมาลาย มยา ตฺวํ ปูชิโต อสิ เตน มยฺหํ อุเร โหตุ มาลา ปุญฺเญน นิมฺมิตาติ ฯ สตฺถา ปน ตาสํ ปูชานุโมทนํ อกาสิ ยา เจตฺถ ทฺวีหิ ตุมฺเหหิ ปูชา มยฺหํ ปติฏฺฐิตา ตาย อิชฺฌนฺตุ ตุมฺหากํ ยถา โว ปตฺถนา ตถาติ ฯ ตา อุโภปิ ยาวตายุกํ ฐตฺวา อายุหปริโยสาเน ตโต จริตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺตึสุ ฯ ตาสุ เชฏฺฐภคินี เทวโลกโต มนุสฺสโลกํ มนุสฺสโลกโต เทวโลกํ สํสรนฺตี เอกนวุติกปฺปาวสาเน พุทฺธสฺส มาตา มหามายา เทวี นาม อโหสิ ฯ กนิฏฺฐภคนี ปน ตเถว สํสรนฺตี กสฺสปทสพลสฺส อุปฺปาทกาเล กิกิสฺส รญฺโญ ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ สา จิตฺตกมฺมกาตาย วิย อุรจฺฉทมาลาย อลงฺกเตน อุเรน ชาตตฺตา อุรจฺฉทา นาม กุมาริกา หุตฺวา โสฬสวสฺสิกกาเล ตถาคตสฺส ภตฺตานุโมทนํ สุตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย อปรภาเค ภตฺตานุโมทนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๙.

สุณนฺเตเนว ปิตรา โสตาปตฺติผลปตฺตทิวเสเยว อรหตฺตํ ปตฺวา ปพฺพชิตฺวา ปรินิพฺพายิ ฯ กกิราชาปิ อญฺญา สตฺตธีตโร ปฏิลภิ ฯ ตาสํ นามานิ สมณี สมณคุตฺตา ภิกฺขุนี ภิกฺขุทาสิกา ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ สํฆทาสี จ สตฺติมาติ ฯ ตา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เขมา จ อุปฺปลฺลวณฺณา จ ปฏิจฺฉรา จาปิ โคตมี ธมฺมทินฺนา มหามายา วิสาขา จาปิ สตฺติมาติ ฯ ตาสุ ผุสฺสตี สุธมฺมา นาม หุตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา วิปสฺสิสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส กตาย จนฺทนจุณฺเณน ปูชาย ผเลน รตฺตจนฺทนปริปฺโผสิเตน วิย สรีเรน ชาตตฺตา ผุสฺสตี นาม กุมาริกา หุตฺวา เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺตี อปรภาเค สกฺกสฺส เทวรญฺโญ อคฺคมเหสี หุตฺวา นิพฺพตฺติ ฯ อถสฺสา ยาวตายุกํ ฐตฺวา ปญฺจสุ ปุพฺพนิมิตฺเตสุ อุปฺปนฺเนสุ สกฺโก เทวราชา ตสฺสา ปริกฺขีณายุกภาวํ ญตฺวา มหนฺเตน ยเสน ตํ อาทาย นนฺทวนุยฺยานํ คนฺตฺวา ตตฺถ ตํ อลงฺกตสิริสยนปิฏฺเฐ นิปนฺนํ สยํ สิริสยนปสฺเส นิสีทิตฺวา เอวมาห ภทฺเท ผุสฺสติ เต ทส วเร ทมฺมิ เต คณฺหาหีติ ฯ สกฺโก ตํ วรํ ททนฺโต อิมสฺมึ คาถาสหสฺสปฏิมณฺฑิเต มหาเวสฺสนฺตฺรชาทเก ปฐมํ คาถมาห ผุสฺสตี วรวณฺณาเภ วรสฺสุ ทสธา วเร ปฐพฺยา จารุปุพฺพงฺคิ ยํ ตุยฺหํ มนโส ปิยนฺติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๐.

เอวเมสา มหาเวสฺสนฺตรธมฺมเทสนา เทวโลเก ปติฏฺฐาปิตา นาม โหติ ฯ ตตฺถ ผุสฺสตีติ ตํ นาเมน อาลปติ ฯ วรวณฺณาเภติ วราย วณฺณาภาย สมนฺนาคเต ฯ ทสธาติ ทสวิเธ ฯ ปฐพฺยาติ ปฐวิยํ คเหตพฺเพ กตฺวา ฯ วรสฺสูติ คณฺหาหีติ วทติ ฯ จารุปุพฺพงฺคีติ จารุนา ปุพฺพงฺเคน วรลกฺขเณน สมนฺนาคเต ฯ ยํ ตุยฺหํ มนโส ปิยนฺติ ยํ ยํ วรํ ตว มนโส ปิยํ ตํ ตํ ทสหิ โกฏฺฐาเสหิ คณฺหาหีติ วทติ ฯ สา อตฺตโน จวนธมฺมตํ อชานนฺตี ปมตฺตา หุตฺวา ทุติยํ คาถมาห เทวราช มโน ตยตฺถุ กึ ปาปํ ปกตํ มยา รมฺมา จาเวสิ มํ ฐานา วาโตว ธรณีรุหนฺติ ฯ ตตฺถ มโน ตยตฺถูติ นโม เต อตฺถุ ฯ กึ ปาปนฺติ กึ ปาปํ มยา ตว สนฺติเก ปกตนฺติ ปุจฺฉติ ฯ ธรณีรุหนฺติ รุกฺขํ ฯ อถสฺสา ปมตฺตภาวํ ญตฺวา สกฺโก เทฺว คาถา อภาสิ น เจว เต กตํ ปาปํ น จ เม ตฺวมสิ อปฺปิยา ปุญฺญญฺจ เต ปริกฺขีณํ เยน เตวํ วทามิหํ สนฺติเก มรณํ ตุยฺหํ วินาภาโว ภวิสฺสติ ปฏิคฺคณฺหาหิ เม เอเต วเร ทส ปเวจฺฉโตติ ฯ ตตฺถ เยน เตวนฺติ เยน การเณน ตํ เอวํ วทามิ อหํ ฯ ตุยฺหํ วินาภาโวติ ตว อมฺเหหิ สทฺธึ วิโยโค ภวิสฺสติ ฯ ปเวจฺฉโตติ ททมานสฺส ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๑.

สา สกฺกสฺส วจนํ สุตฺวา นิจฺฉเยน อตฺตโน มรณํ ญตฺวา วรํ คณฺหนฺตี อาห วรญฺเจ เม อโท สกฺก สพฺพภูตานมิสฺสร สิวิราชสฺส ภทฺทนฺเต ตตฺถ อสฺสํ นิเวสเน นีลเนตฺตา นีลภมู นีลกฺขีว ยถา มิคี ผุสฺสตี นาม นาเมน ตตฺถ อสฺสํ ปุรินฺทท ปุตฺตํ ลเภถ วรทํ ยาจโยคํ อมจฺฉรึ ปูชิตํ ปฏิราชูหิ กิตฺติมนฺตํ ยสสฺสินํ คพฺภํ เม ธารยนฺติยา มชฺฌิมงฺคํ อนุนฺนตํ กุจฺฉิ อนุนฺนโต อสฺส จาปํว ลิขิตํ สมํ ถนา เม นปฺปวตฺเตยฺยุํ ปลิตา นสฺสนฺตุ วาสว กาเย รโช น ลิมฺเปถ วชฺฌญฺจาปิ ปโมจเย มยูรโกญฺจาภิรุเท นารีวรคณายุเต ขุชฺชเจลาวกากิณฺเณ สูทมาคธวณฺณิเต จิตฺรคฺคเฬรุฆุสิเต สุรามํสปฺปโพธเน สิวิราชสฺส ภทฺทนฺเต ตตฺถ อสฺสํ มเหสิยาติ ฯ ตตฺถ สิวิราชสฺสาติ สา ชมฺพูทีปตลํ โอโลเกนฺตี อตฺตโน อนุจฺฉวิกํ สิวิรญฺโญ นิเวสนํ ทิสฺวา ตตฺถ อคฺคมเหสีภาวํ ปตฺเถนฺติ เอวมาห ฯ ยถา มิคีติ เอกวสฺสิกา มิคโปติกา วิย ฯ นีลกฺขีติ นิมฺมลนีลเนตฺตา โหมิ ฯ เตเนวมาห ฯ ตตฺถ ผุสฺสตีติ อิมินา นาเมน อสฺสํ ฯ ลเภถาติ ลเภยฺยํ ฯ วรทนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๒.

อลงฺกตสีสอกฺขิยุคลหทยมํสรุธิรเสตจฺฉตฺตปุตฺตทาราทิกสฺส ยาจิตยาจกสฺส วรภณฺฑสฺส ทายกํ ฯ กุจฺฉีติ มชฺฌิมงฺคนฺติ วุตฺตํ สรูปโต ทสฺเสติ ฯ ลิขิตนฺติ ยถา เฉเกน ธนุกาเรน สมฺมา ลิขิตํ ธนุํ ฯ อนุนฺนตนฺติ อนุนฺนตมชฺฌํ ตุลาวฏฺฏํ ๑- สมํ โหติ ฯ เอวรูโป เม กุจฺฉิ ภเวยฺย ฯ นปฺปวตฺเตยฺยุนฺติ ปติตฺวา โอลมฺพมานา น ภเวยฺยุํ ฯ ปลิตา นสฺสนฺตุ วาสวาติ วาสว เทวเสฏฺฐ สิรสฺมึ ปลิตานิปิ เม สีเส นสฺสนฺตุ มา ปญฺญายึสุ ฯ ปลิตานิ สิโรรุหาติปิ ปาโฐ ฯ วชฺฌญฺจาปีติ กิพฺพิสการกํ ราชาปราธิกํ วชฺฌปฺปตฺตํ โจรํ อตฺตโน พเลน โมเจตุํ สมตฺถา อสฺสํ อิมินา อตฺตโน อิสฺสริยภาวํ ทีเปติ ฯ สูทมาคธวณฺณิเตติ โภชนกาลาทีสุ ถุติวเสน กาลํ อาโรเจนฺเตหิ สูเทหิ เจว มาคธิเกหิ จ สํวณฺณิเต ฯ จิตฺรคฺคเฬรุฆุสิเตติ ปญฺจางฺคิกตุริยสทฺทสทิสิ มโนรมฺมวรํ รวนฺเตหิ สตฺตรตนวิจิตฺเตหิ อคฺคเฬหิ ทฺวารกวาเฏหิ อุคฺโฆสิเต ฯ สุรามงฺสปฺปโพธเนติ ปิวถ ขาทถาติ สุรามํเสหํ ปโพธิยมาเน เอวรูเป สิวิราชสฺส นิเวสเน ตสฺส อคฺคมเหสี ภเวยฺยนฺติ อิเม ทส วเร คณฺหิ ฯ ตตฺถ สิวิราชสฺส อคฺคมเหสีภาโว ปฐโม วโร ฯ นีลเนตฺตตา ทุติโย วโร ฯ นีลภมุกตา ตติโย วโร ฯ ผุสฺสตีติ นามํ จตุตฺโถ วโร ฯ ปุตฺตปฏิลาโภ ปญฺจโม วโร ฯ อนุนฺนตกุจฺฉิตา ฉฏฺโฐ วโร ฯ อลมฺพตฺถนตา สตฺตโม วโร ฯ อปลิตภาโว อฏฺฐโม วโร ฯ สุขุมจฺฉวีภาโว นวโม วโร ฯ วชฺฌปโมจนสมตฺถตา ทสโม วโร ฯ @เชิงอรรถ: คุฬาวฏฺฏนฺติปิ ปาโฐ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๓.

ตํ สุตฺวา สกฺโก อาห เย เต ทส วรา ทินฺนา มยา สพฺพงฺคโสภเน สิวิราชสฺส วิชิเต สพฺเพ เต ลจฺฉสิ วเรติ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อิทํ วตฺวาน มฆวา เทวราชา สุชมฺปติ ผุสฺสติยา วรํ ทตฺวา อนุโมทิตฺถ วาสโวติ ฯ ตตฺถ อนุโมทิตฺถาติ ปมุทิตจิตฺโต โสมนสฺสปฺปตฺโต ฯ สพฺเพ เต ลจฺฉสิ วเรติ สพฺเพ เต วเร ลภสิ ฯ เอวํ สกฺโก ทส วเร ทตฺวา ปมุทิตจิตฺโต หุตฺวา ตุฏฺฐมานโส อโหสิ ฯ ฯ ทสวรคาถา นิฏฺฐิตา ฯ อิติ สา วเร คเหตฺวา ตโต จุตา มทฺทรญฺโญ อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺติ ฯ ชายมานาย จนฺทนจุณฺเณน ปริปฺโผสิเตน วิย สรีเรน ชาตตฺตา เตนสฺสา นามคฺคหณทิวเส ผุสฺสตีเตฺวว นามํ กรึสุ ฯ สา มหนฺเตน ปริวาเรน วฑฺฒิตฺวา โสฬสวสฺสิกกาเล อุตฺตมรูปธรา อโหสิ ฯ อถ นํ สิวิมหาราชา ปุตฺตสฺส สญฺชยกุมารสฺสตฺถาย อาเนตฺวา ตสฺส ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา ตํ โสฬสนฺนํ อิตฺถีสหสฺสานํ เชฏฺฐกํ กตฺวา อคฺคมเหสิฏฺฐาเน ฐเปสิ ฯ เตน วุตฺตํ ตโต จุตา สา ผุสฺสตี ขตฺติเย อุปปชฺชถ เชตุตฺตรมฺหิ นคเร สญฺชเยน สมาคมีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๔.

สา สญฺชยสฺส ปิยา มนาปา อโหสิ ฯ อถ สกฺโก อาวชฺชมาโน มยา ผุสฺสติยา ทินฺเนสุ วเรสุ นว วรา สมิทฺธาติ ทิสฺวา เอโก ปุตฺตวโร น ตาว สมิชฺฌติ ตํปิสฺสา สมิชฺฌาเปสฺสามีติ จินฺเตสิ ฯ ตทา มหาสตฺโต ตาวตึสเทวโลเก วสติ ฯ อายุ จสฺส ปริกฺขีณํ อโหสิ ฯ ตํ ญตฺวา สกฺโก ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา มาริส ตยา มนุสฺสโลกํ คนฺตุํ วฏฺฏติ ตตฺเถว สิวิรญฺโญ อคฺคมเหสิยา ผุสฺสติยา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ คณฺหิตุํ วฏฺฏตีติ วตฺวา ตสฺส เจว อญฺเญสญฺจ จวนธมฺมานํ สฏฺฐีสหสฺสานํ เทวปุตฺนานํ ปฏิญฺญํ คเหตฺวา สกฏฺฐานเมว คโต ฯ มหาสตฺโตปิ ตโต จวิตฺวา ตตฺถุปฺปนฺโน เสสเทวปุตฺตาปิ สฏฺฐีสหสฺสานํ อมจฺจานํ เคเหสุ นิพฺพตฺตึสุ ฯ มหาสตฺเต ปน มาตุกุจฺฉิคเต ผุสตี โทหฬินี หุตฺวา จตูสุ นครทฺวาเรสุ นครมชฺเฌ จ นิเวสนทฺวาเร จาติ ฉ ทานสาลาโย การาเปตฺวา เทวสิกํ เทวสิกํ ฉ สตฺตสหสฺสานิ วิสชฺเชตฺวา ทานํ ทาตุกามา อโหสิ ฯ อถ ราชา ตสฺสา โทหฬํ สุตฺวา เน มิตฺตเก พฺราหฺมเณ ปกฺโกสาเปตฺวา มหาสกฺการํ กตฺวา ตมตฺถํ ปุจฺฉิ ฯ เนมิตฺตกา มหาราช เทวิยา กุจฺฉิมฺหิ ทานาภิรโต สตฺโต อุปฺปนฺโน ทาเนน ติตฺตึ น คมิสฺสตีติ พฺยากรึสุ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา ตุฏฺฐมานโส หุตฺวา วุตฺตปฺปการา ฉ ทานสาลาโย การาเปตฺวา วุตฺตปฺปการํ ทานํ ปฏฺฐเปสิ ฯ โพธิสตฺตสฺส ปฏิสนฺธิคฺคหณกาลโต ปฏฺฐาย รญฺโญ อายปฺปมาณํ นาม นาโหสิ ฯ ตสฺส ปุญฺญานุภาเวน สกลชมฺพูทีปราชาโน ตสฺส ปณฺณาการํ ปหิณึสุ ฯ เทวี มหนฺเตน ปริวาเรน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๕.

คพฺภํ ธาเรนฺตี ทสมาเส ปริปุณฺเณ นครํ ทฏฺฐุกามา หุตฺวา รญฺโญ อาโรเจสิ ฯ ราชา นครํ เทวนครํ วิย อลงฺการาเปตฺวา เทวึ รถวรํ อาโรเปตฺวา นครํ ปทกฺขิณํ กาเรสิ ฯ ตสฺสา เวสฺสวิถิยา มชฺฌปฺปตฺตกาเล กมฺมชวาตา จลึสุ ฯ รญฺโญ อาโรจยึสุ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา เวสฺสวิถิยา มชฺเฌ ตสฺสา ปสูติฆรํ กาเรตฺวา อารกฺขํ คณฺหาเปสิ ฯ สา ตตฺถ ปุตฺตํ วิชายิ ฯ เตน วุตฺตํ ทส มาเส ธารยิตฺวา กโรนฺตี ปุรปทกฺขิณํ เวสฺสานํ วิถิยา มชฺเฌ ชเนสิ ผุสฺสตี มมนฺติ ฯ มหาสตฺโต มาตุ กุจฺฉิโต นิกฺขมนฺโต วิสุทฺโธ หุตฺวา อกฺขีนิ อุมฺมีลิตฺวาว นิกฺขมิ นิกฺขมนฺโตเยว จ โส มาตุยา หตฺถํ ปสาเรตฺวา อมฺม ทานํ ทสฺสามิ อตฺถิ กิญฺจิ ธนนฺติ อาห ฯ อถสฺส มาตา ตาต ยถา อชฺฌาสเยน ทานํ เทหีติ ปสาริตหตฺเถ สหสฺสถวิกํ ฐเปสิ ฯ มหาสตฺโตปิ อุมฺมงฺคชาตเก อิมสฺมึ ชาตเก ปจฺฉิมตฺตภาเวติ ตีสุ ฐาเนสุ ชาตมตฺโตเยว มาตรา สทฺธึ กเถสิ ฯ อถสฺส นามคฺคหณทิวเส เวสฺสวิถิยา ชาตตฺตา เวสฺสนฺตโรติ นามํ กรึสุ ฯ เตน วุตฺตํ น มยฺหํ มาติกํ นามํ นปิ เปติกสมฺภวํ ชาโตมฺหิ เวสฺสวิถิยา ตสฺมา เวสฺสนฺตโร อหุนฺติ ฯ ชาตทิวเสเยว ปนสฺส เอกา อากาสจารินี กเรณุกา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๖.

อภิมงฺคลสมฺมตํ สพฺพเสตํ หตฺถิโปตกํ อาเนตฺวา มงฺคลหตฺถิฏฺฐาเน ฐเปตฺวา ปกฺกามิ ฯ ตสฺส มหาสตฺตสฺส ปจฺจยํ กตฺวา อุปฺปนฺนตฺตา ปจฺจโยเตฺวว นามํ กรึสุ ฯ ราชา มหาสตฺตสฺส อติทีฆาทิโทสวชฺชิตา อลมฺพตฺถนิโย มธุรขีราโย จตุสฏฺฐีธาติโย ทาเปสิ ฯ เตน สทฺธึ ชาตกานญฺจ สฏฺฐีทารกสหสฺสานมฺปิ เอเกกา ธาติโย ทาเปสิ ฯ โส สฏฺฐีสหสฺเสหิ ทารเกหิ สทฺธึ มหนฺเตน ปริวาเรน วฑฺฒติ ฯ อถสฺส ราชา สตสหสฺสคฺฆนิกํ กุมารปิลนฺธนํ กาเรสิ ฯ โส จตุปญฺจวสฺสิกกาเล ตํ โอมุญฺจิตฺวา ธาตีนํ ทตฺวา ปุน ตาหิ ทิยมานํ น คณฺหิ ฯ ตา นํ ปวตฺตึ รญฺโญ อาโรจยึสุ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา มม ปุตฺเตน ทินฺนํ สุทินฺนํ พฺรหฺมเทยฺยเมว โหตูติ อปรํ ปิลนฺธนํ การาเปสิ ฯ กุมาโร ตํปิ ปิลนฺธนํ อทาสิเยว ฯ โส ทารกกาเลเยว ธาตีนํ นว วาเร ปิลนฺธนํ อทาสิ ฯ โส อฏฺฐวสฺสิกกาเล ปน ปาสาทวรคโต สยนปิฏฺเฐ นิสินฺโนเยว จินฺเตสิ อหํ พาหิรกทานเมว เทมิ ตํ มํ น ปริโตเสติ อชฺฌตฺติกทานํ ทาตุกาโมมฺหิ สเจปิ มํ โกจิ หทยํ ยาเจยฺย อุรํ ภินฺทิตฺวา หทยํ นีหริตฺวา ตสฺส ทเทยฺยํ สเจ อกฺขีนิ มํ ยาเจยฺย อกฺขีนิ อุปฺปาเฏตฺวา ทเทยฺยํ สเจ สรีรมํสํ ยาเจยฺย สกลสรีรโต มํสํ เฉตฺวา ทเทยฺยํ สเจปิ มํ โกจิ รุธิรํ ยาเจยฺย รุธิรํ คเหตฺวา ทเทยฺยํ อถ วาปิ มํ โกจิ เม ทาโส โหหีติ วเทยฺย อตฺตานมสฺส สมสฺสาเสตฺวา ทาสํ กตฺวา ทเทยฺยนฺติ ฯ ตสฺเสวํ สภาวํ สรสจิตฺตํ จินฺเตนฺตสฺส จตุนหุตาธิกทฺวิโยชนสตสหสฺสพหลา อยํ มหาปฐวี มตฺตวรวารโณ วิย ตชฺชมานา กมฺปิ ฯ สิเนรุปพฺพตราชา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๗.

สุเสทิตเวตตงฺกุโร วิย โอณมิตฺวา เชตุตฺตรนคราภิมุโข อฏฺฐาสิ ฯ ปฐวีสทฺเทน เทโว ตชฺชนฺโต ขณิกวสฺสํ วสฺสิ ฯ อกาลวิชฺชุลตา นิจฺฉรึสุ ฯ สาคโร อุพฺพตฺติ ฯ สกฺโก เทวราชา อปฺโผเฏสิ ฯ มหาพฺราหฺมา สาธุการมทาสิ ฯ ยาว พฺรหฺมโลกา เอกโกลาหลํ อโหสิ ฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ ยถาหํ ทารโก โหมิ ชาติยา อฏฺฐวสฺสิโก ตทา นิสชฺช ปาสาเท ทานํ ทาตุํ วิจินฺตยึ หทยํ ทเทยฺยํ จกฺขุํ มํสํปิ รุธํปิ จ ทเทยฺยํ กายํ สาเวตฺวา ยทิ โก ยาจเย มมนฺติ สภาวํ จินฺตยนฺตสฺส อกมฺปิตมสณฺฐิตํ อกมฺปิ ตตฺถ ปฐวี สิเนรุวนวฏํสกาติ ฯ โพธิสตฺโต โสฬสวสฺสิกกาเลเยว สพฺพสิปฺปานํ นิปฺผตฺตึ ปาปุณิ ฯ อถสฺส ปิตา รชฺชํ ทาตุกาโม มาตรา สทฺธึ มนฺเตตฺวา มทฺทราชกุลโต มาตุลธีตรํ มทฺทึ นาม ราชกญฺญํ อาเนตฺวา โสฬสนฺนํ อิตฺถีสหสฺสานํ เชฏฺฐกํ กตฺวา อคฺคมเหสิฏฺฐาเน ฐเปตฺวา มหาสตฺตํ รชฺเช อภิสิญฺจิ ฯ มหาสตฺโต รชฺเช ปติฏฺฐิตกาลโต ปฏฺฐาย เทวสิกํ เทวสิกํ ฉ สตสหสฺสานิ วิสชฺเชนฺโต มหาทานํ ปวตฺเตสิ ฯ อปรภาเค มทฺที เทวี ปุตฺตํ วิชายิ ฯ ตํ กาญฺจนชาเลน สมฺปฏิจฺฉึสุ ฯ เตนสฺส ชาลิกุมาโรเตฺวว นามํ กรึสุ ฯ ตสฺส ปทสา คมนกาเล สา ธีตรํ วิชายิ ฯ ตํ กณฺหาชิเนน สมฺปฏิจฺฉึสุ ฯ เตนสฺสา กณฺหาชินาเตฺวว นามํ กรึสุ ฯ มหาสตฺโต เอกมาสสฺส ฉกฺขตฺตุํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๘.

อลงฺกตหตฺถิกฺขนฺธวรคโต ฉ ทานสาลาโย โอโลเกสิ ฯ ตทา กาลิงฺครฏฺเฐ ทุพฺพุฏฺฐิกา อโหสิ ฯ สสฺสานิ น สมฺปชฺชึสุ ฯ มหนฺตํ ฉาตกภยํ อุปฺปชฺชิ ฯ มนฺสฺสา ชีวิตุํ อสกฺโกนฺตา โจรกมฺมํ กโรนฺติ ฯ ทุพฺภิกฺขปีฬิตา ชานปทา ราชงฺคเณ สนฺนิปติตฺวา อุปกฺโกสึสุ ฯ ตํ สุตฺวา รญฺญา กึ ตาตาติ วุตฺเตปิ ตมตฺถํ อาโรจยึสุ ฯ อถ ราชา สาธุ ตาตา เทวํ วสฺสาเปสฺสามีติ วตฺวา เต อุยฺโยเชตฺวา สมาทินฺนสีโลปิ สตฺตาหํ อุโปสถวาสํ วสนฺโตปิ เทวํ วสฺสาเปตุํ นาสกฺขิ ฯ โส นาคเร สนฺนิปาเตตฺวา อหํปิ สมาทินฺนสีโล สตฺตาหํ อุโปสถํ วสิตฺวา เทวํ วสฺสาเปตุํ นาสกฺขึ กินฺนุ โข กาตพฺพนฺติ ปุจฺฉิ ฯ สเจ เทว เทวํ วสฺสาเปตุํ น สกฺโกสิ เอส เชตุตฺตรนคเร สญฺชยรญฺโญ ปุตฺโต เวสฺสนฺตโร นาม ทานาภิรโต ตสฺส สพฺพเสโต มงฺคลหตฺถี อตฺถิ ยสฺส คตคตฏฺฐาเน เทโว วสฺสติ พฺราหฺมเณ เปเสตฺวา ตํ หตฺถึ ยาจาเปตฺวา อาเนถาติ ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา พฺราหฺมเณ สนฺนิปาเตตฺวา เตสุ อฏฺฐ ชเน วิจินิตฺวา เตสํ นามานิ ราโม ธโช ลกฺขโณ สุชาติมนฺโต ยญฺโญ สุชาโต สุยาโม โกญฺฑญฺโญติ สตฺตนฺนํ พฺราหฺมณานํ ปมุโข ราโม เตสํ ปริพฺพยํ กตฺวา คจฺฉถ เวสฺสนฺตรํ หตฺถึ ยาจิตฺวา อาเนถาติ เปเสสิ ฯ อฏฺฐ พฺราหฺมณา อนุปุพฺเพน เชตุตฺตรนครํ คนฺตฺวา ทานคฺเค ภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา อตฺตโน สรีรํ รโชปริกิณฺณํ ปํสุมคฺคิตํ กตฺวา ปุน ทิวเส ราชานํ หตฺถึ ยาจิตุกามา หุตฺวา รญฺโญทานคฺคํ คมนกาเล ปาจีนทฺวารํ อคมํสุ ฯ ราชาปิ ทานคฺคํ โอโลเกสฺสามีติ ปาโตว นหาตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๙.

นานคฺครสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา อลงฺกตหตฺถิกฺขนฺธวรคโต ปาจีนทฺวารํ อคมาสิ ฯ พฺราหฺมณา ตตฺโถกาสํ อลภิตฺวา ทกฺขิณทฺวารํ คนฺตฺวา อุนฺนตปฺปเทเส ฐตฺวา รญฺโญ ปาจีนทฺวาเร ทานคฺคํ โอโลเกตฺวา ทกฺขิณทฺวารํ อาคมนกาเล ทกฺขิณหตฺถํ ปสาเรตฺวา ชยตุ ภวํ ชยตุ ภวํ เวสฺสนฺตโรติ อาหํสุ ฯ มหาสตฺโต พฺราหฺมเณ ทิสฺวา หตฺถึ เตสํ ฐิตฏฺฐานํ เปเสตฺวา หตฺถิกฺขนฺเธ นิสินฺโนว ปฐมํ คาถมาห ปรุฬฺหกจฺฉนขโลมา ปงฺกทนฺตา รชสฺสิรา ปคฺคยฺห ทกฺขิณํ พาหุํ กึ มํ ยาจนฺติ พฺราหฺมณาติ ฯ ตตฺถ ปรุฬฺหกจฺฉนขโลมาติ ปรุฬฺหกจฺฉา ปรุฬฺหนขา ปรุฬฺหโลมา ทีฆนขา ทีฆโลมาติ อตฺโถ ฯ กจฺเฉ ชาตา โลมา ฯ กจฺฉา จ นขา จ โลมา จ กจฺฉนขโลมา ฯ ปรุฬฺหา กจฺฉนขโลมา เยสํ เต ปรุฬฺหกจฺฉนขโลมา ฯ พฺราหฺมณา อาหํสุ รตนํ เทว ยาจาม สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒนํ ททาหิ ปวรํ นาคํ อีสาทนฺตํ อุรุฬฺหวนฺติ ฯ ตตฺถ อุรุฬฺหวนฺติ อุพฺพาหนสมตฺถํ ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต อหํ สีสมาทึ กตฺวา อชฺฌตฺติกทานํ ทาตุกาโมมฺหิ อิเม มํ พาหิรกทานเมว ยาจนฺติ ตถาปิ ปูเรสฺสามิ เตสํ มโนรถนฺติ จินฺเตตฺวา หตฺทิกฺขนฺธวรคโต อิมํ คาถมาห ททามิ น วิกมฺปามิ ยํ มํ ยาจนฺติ พฺราหฺมณา ปภินฺนํ กุญฺชรํ ทนฺตึ อุปคุยฺหํ คชุตฺตมนฺติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๐.

เตน วุตฺตํ ฯ ปฏิชานิตฺวา จ ปน หตฺถิกฺขนฺธโต โอรุยฺห ราชา จาคาธิมานโส พฺราหฺมณานํ อทา ทานํ สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒโนติ ฯ ตตฺถ อุปคุยฺหนฺติ ราชวาหนํ ฯ จาคาธิมานโสติ จาเคน อธิกมานโส อทาติ พฺราหฺมณานํ อทาสิ ฯ โส วารณสฺส อลงฺกตฏฺฐาเน โอโลกนตฺถํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา อนลงฺกตฏฺฐาเน อทิสฺวา กุสฺมมิสฺสกสุคนฺโธทกภริตํ สุวณฺณภิงฺคารํ คเหตฺวา อิโต เอถ มหาพฺราหฺมณาติ วตฺวา อลงฺกตรชตทามสทิสํ หตฺถิโสณฺฑํ เตสํ หตฺเถสุ ฐเปตฺวา อุทกํ ปาเตตฺวา อลงฺกตวารณํ อทาสิ ฯ ตสฺส จตูสุ ปาเทสุ อลงฺการา จตฺตาริ สตสหสฺสานิ อคฺฆนฺติ ฯ อุโภสุ ปสฺเสสุ อลงฺการา เทฺว สตสหสฺสานิ อคฺฆนฺติ ฯ เหฏฺฐา อุทเร รตฺตกมฺพลํ สตสหสฺสํ อคฺฆติ ฯ ปิฏฺฐิยํ มุตฺตาชาลํ มณิชาลํ กาญฺจนชาลนฺติ ตีณิ ชาลานิ ตีณิ สตสหสฺสานิ อคฺฆนฺติ ฯ อุโภสุ กนฺเณสุ อลงฺการา เทฺว สตสหสฺสานิ อคฺฆนฺติ ฯ ปฏฺฐิยํ อตฺถรณกมฺพลํ สตสหสฺสํ อคฺฆติ ฯ กุมฺภาลงฺกาโร สตสหสฺสํ ฯ ตโย วฏํสกา ตีณิ สตสหสฺสานิ ฯ กณฺณจูฬาลงฺการา เทฺว สตสหสฺสานิ ฯ ทฺวินฺนํ ทนฺตานํ อลงฺการา เทฺว สตสหสฺสานิ ฯ โสณฺฑาย โสวตฺถิกาลงฺกาโร สตสหสฺสํ ฯ นงฺคุฏฺฐาลงฺกาโร สตสหสฺสํ ฯ ฐเปตฺวา อนคฺฆภณฺฑํ กายารุฬฺห ปสาธนํ พาวีสติสตสหสฺสานิ อคฺฆติ ฯ อาโรหณนิสฺเสณิ สตสหสฺสํ ฯ ภุญฺชนกฏาหํ สตสหสฺสนฺติ อิทํ ตาว เอตฺตกํ ธนํ จตุวีสติสตสหสฺสานิ อคฺฆติ ฯ ฉตฺตปิณฺฑิยํ ปน มณิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๑.

จุฬามณิ มุตฺตาหาโร มณิ องฺกุโส มณิ หตฺถิโน กณฺฐเวฐนมุตฺตาหาโร มณิ หตฺถิกุมฺเภ มณีติ อิมานิ ฉ อนคฺฆานิ หตฺถีปิ อนคฺโฆเยวาติ หตฺถินา สทฺธึ สตฺต อนคฺฆานิ ตานิ สพฺพานิ พฺราหฺมณานํ อทาสิ ฯ ตถา หตฺถิโน ปริจารกานิ ปญฺจ กุสลตานิ หตฺถิเมณฺฑหตฺถิโคปเกหิ สทฺธึ อทาสิ ฯ สห ทาเนเนว ปนสฺส เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว ภูมิกมฺปาทโย อเหสุํ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตทาสิ ยํ ภึสนกํ ตทาสิ โลมหํสนํ หตฺถินาเค ปทินฺนมฺหิ เมทนี สมกมฺปถ ตทาสิ ยํ ภึสนกํ ตทาสิ โลมหํสนํ หตฺถินาเค ปทินฺนมฺหิ ขุภิตฺถ นครํ ตทา สมากุลํ ปุรํ อาสิ โฆโส จ วิปุโล มหา หตฺถินาเค ปทินฺนมฺหิ สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเนติ ฯ ตตฺถ ตทาสีติ ตทา อาสิ ฯ หตฺถินาเคติ หตฺถิสํขาเต นาเค ฯ ขุภิตฺถ นครํ ตทาติ สํขุภิ อโหสิ ฯ พฺราหฺมณา กิร ทกฺขิณทฺวาเร หตฺถึ ลภิตฺวา หตฺถิปิฏฺเฐ นิสีทิตฺวา มหาชนปริวารา นครมชฺเฌน ปายึสุ ฯ มหาชนา เต ทิสฺวา อาหํสุ อมฺโภ พฺราหฺมณา อมฺหากํ หตฺถึ อภิรุฬฺหา กุโต โว ลทฺโธ หตฺถีติ ฯ พฺราหฺมณา อาหํสุ เวสฺสนฺตรมหาราเชน โน หตฺถี ทินฺโน เก ตุมฺเหติ มหาชนํ หตฺถีวิการาทีหิ ฆเฏนฺตา นครมชฺเฌน ปาเชตฺวา อุตฺตรทฺวาเรน นิกฺขมึสุ ฯ นาครา เทวตาวฏฺฏเนน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๒.

โพธิสตฺตสฺส กุทฺธา ราชทฺวาเร สนฺนิปติตฺวา มหนฺตํ อุปกฺโกสมกํสุ ฯ เตน วุตฺตํ สมากุลํ ปุรํ อาสิ โฆโส จ วิปุโล มหา หตฺถินาเค ปทินฺนมฺหิ สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน อเถตฺถ วตฺตติ สทฺโท ตุมุโล เภรโว มหา หตฺถินาเค ปทินฺนมฺหิ ขุภิตฺถ นครํ ตทา อเถตฺถ วตฺตติ สทฺโท ตุมุโล เภรโว มหา หตฺตินาเค ปทินฺนมฺหิ สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเนติ ฯ ตตฺถ โฆโสติ อุปกฺโกสนสทฺโท ฯ วิปุโลติ ปตฺถฏตฺตา วิปุโล ฯ มหาติ อุทฺธํ คตตฺตา มหา ฯ สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเนติ สิวิรฏฺฐวาสีนํ รฏฺฐวฑฺฒนกเร ฯ อถสฺส ทาเนน สํขุพฺภิตจิตฺตา หุตฺวา นครวาสิโน รญฺโญ อาโรเจสุํ ฯ เตน วุตฺตํ อุคฺคา จ ราชปุตฺตา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา เกวโล จาปิ นิคโม สิวิโย จาปิ สมาคตา ทิสฺวา นาคํ นิยมานํ เต รญฺโญ ปฏิเวทยุํ วิธมํ เทว เต รฏฺฐํ ปุตฺโต เวสฺสนฺตโร ตว กถํ โน หตฺถินํ ทชฺชา นาคํ รฏฺฐสฺส ปูชิตํ กถํ โน กุญฺชรํ ทชฺชา อีสาทนฺตํ อุรุฬฺหวํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๓.

เขตฺตญฺญุํ สพฺพยุทฺธานํ สพฺพเสตํ คชุตฺตมํ ปณฺฑุกมฺพลสญฺฉนฺนํ ปภินฺนํ สตฺตุมทฺทนํ ทนฺตึ สวาลวีชนึ เสตํ เกลาสสาทิสํ สเสตจฺฉตฺตํ สุปตฺเถยฺยํ สาถพฺพนํ สหตฺถิปํ อคฺคยานํ ราชวาหึ พฺราหฺมณานํ อทา ธนนฺติ ฯ ตตฺถ อุคฺคาติ อุคฺคตา ปญฺญาตา ปากฏา ฯ นิคโมติ เนคมกุฏุมฺพิกชโน ฯ วิธมํ เทว เต รฏฺฐนฺติ เทว ตว รฏฺฐํ วิธมํ ฯ กถํ โน หตฺถินํ ทชฺชาติ เกน นาม การเณน อมฺหากํ หตฺถินํ อภิมงฺคลสมฺมตํ กาลิงฺครฏฺฐวาสีนํ พฺราหฺมณานํ ทเทยฺย ฯ เขตฺตญฺญุํ สพฺพยุทฺธานนฺติ สพฺพยุทฺธานํปิ ชยภูมิสีสปชานนสมตฺถํ ฯ ทนฺตินฺติ มโนรมทนฺตยุตฺตํ ฯ สวาลวีชนินฺติ วาลวีชนิยา สห ยุตฺตํ ฯ สุปตฺเถยฺยนฺติ สอตฺถรณภณฺฑํ ฯ สาถพฺพนนฺติ สหตฺถิเวชฺชํ ฯ สหตฺถิปนฺติ หตฺถิปริจารกานํ ปณฺจนฺนํ กุลสตานํ หตฺถิเมณฺฑหตฺถิโคปกานญฺจ วเสน สหตฺถิปํ ฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา ปุน เอวมาหํสุ อนฺนปานญฺจ โส ทชฺชา วตฺถเสนาสนานิ จ เอตํ โข ทานปฏิรูปํ เอตํ โข พฺราหฺมณารหํ อยํ เต วํสราชาโน สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒโน กถํ เวสฺสนฺตโร ปุตฺโต คชํ ภาเชติ สญฺชย สเจ ตฺวํ น กริสฺสสิ สิวีนํ วจนํ อิทํ มญฺเญ ตํ สห ปุตฺเตน สิวิหตฺเถ กริสฺสเรติ ฯ ตตฺถ วํสราชาโนติ ปเวณิยา อาคโต มหาราชา ฯ ภาเชตีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๔.

เทติ ฯ สิวิหตฺเถ กริสฺสเรติ สิวิรฏฺฐวาสิโน ชนา สห ปุตฺเตน ตํ อตฺตโน หตฺเถ กริสฺสนฺติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา เอเต เวสฺสนฺตรํ มาเรตุํ อิจฺฉนฺตีติ สญฺญาย อาห กามํ ชนปโท มาสิ รฏฺฐญฺจาปิ วินสฺสตุ นาหํ สิวีนํ วจนา ราชปุตฺตํ อทูสกํ ปพฺพาเชยฺยํ สกา รฏฺฐา ปุตฺโต หิ มม โอรโส กามํ ชนปโท มาสิ รฏฺฐญฺจาปิ วินสฺสตุ นาหํ สิวีนํ วจนา ราชปุตฺตํ อทูสกํ ปพฺพาเชยฺยํ สกา รฏฺฐา ปุตฺโต หิ มม อตฺรโช น จาหํ ตสฺมึ ทุพฺเภยฺยํ อริยสีลวโต หิ โส อสิโลโกปิ เม อสฺส ปาปญฺจ ปสเว พหุํ กถํ เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ สตฺเถน ฆาตยามเสติ ฯ ตตฺถ มาสีติ มา อโหสิ ๑- ฯ มา โหตูติ อตฺโถ ฯ อริยสีลวโตติ อริเยน สีเลน วเตน จ อริยาย สมาจารสมฺปตฺติยา สมนฺนาคโต ฯ ฆาตยามเสติ ฆาเตสฺสาม ฯ ทุพฺเภยฺยนฺติ มม ปุตฺตํ นิทฺโทสํ นิรปราธนฺติ อตฺโถ ฯ ตํ สุตฺวา สิวิโย อโวจุํ มา นํ ทณฺเฑน สตฺเถน น หิ โส พนฺธนารโห ปพฺพาเชหิ จ นํ รฏฺฐา วงฺเก วสตุ ปพฺพเตติ ฯ @เชิงอรรถ: อาสีติปิ ปาโฐ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๕.

ตตฺถ มา นํ ทณฺเฑน สตฺเถนาติ เทว มา ตุมฺเห ตํ ทณฺเฑน วา สตฺเถน วา ฆาตยิตฺถ ฯ น หิ โส พนฺธนารโหติ โส พนฺธนารโหปิ น โหติเยว ฯ ตํ สุตฺวา ราชา อาห เอโส เจ สิวีนํ ฉนฺโท ฉนฺทํ น ปนุทามหเส อิมํ โส วสตุ รตฺตึ กาเม จ ปริภุญฺชตุ ตโต รตฺยา วิวสเน สุริยสฺสุคฺคมนํ ปติ สมคฺคา สิวิโย หุตฺวา รฏฺฐา ปพฺพชยนฺตุ ตนฺติ ฯ ตตฺถ วสตูติ โส ปุตฺตทารสฺส โอวาทํ ททมาโน วสตุ เอกรตฺติมสฺส โอกาสํ เทถาติ วทติ ฯ เต เอกรตฺติมตฺตํ วสตูติ รญฺโญ วจนํ สมฺปฏิจฉึสุ ฯ อถ เน นาคเร ราชา อุยฺโยเชตฺวา ปุตฺตสฺส สาสนํ เปเสนฺโต กตฺตารํ อามนฺเตตฺวา ตสฺส สนฺติกํ เปเสสิ ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เวสฺสนฺตรสฺส นิเวสนํ คนฺตฺวา ตํ ปวุตฺตึ อาโรเจสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อุฏฺเฐหิ กตฺเต ตรมาโน คนฺตฺวา เวสฺสนฺตรํ วท สิวิโย เทว เต กุทฺธา เนคมา จ สมาคตา อุคฺคา จ ราชปุตฺตา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา เกวโล จาปิ นิคโม สิวิโย จาปิ สมาคตา อสฺมา รตฺยา วิวสเน สุริยสฺสสุคฺคมนํ ปติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๖.

สมคฺคา สิวิโย หุตฺวา รฏฺฐา ปพฺพาชยนฺติ ตํ สกตฺตา ตรมาโนว สิวิราเชน เปสิโต อามุตฺตสพฺพาภรโณ สุวตฺโถ จนฺทนปฺโผสิโต สีสํนหาโต อุทเก โส อามุตฺตมณิกุณฺฑโล อุปาคมิ ปุรํ รมฺมํ เวสฺสนฺตรนิเวสนํ ตตฺถทฺทส กุมารํ โส รมฺมมานํ สเก ปุเร ปริกิณฺณํ อวจฺเจหิ ติทสานํว วาสวํ โส ตตฺถ คนฺตฺวา รมฺมมานํ กตฺตา เวสฺสนฺตรมพฺรวิ ทุกฺขํ เต เวทยิสฺสามิ มา เม กุชฺฌ รเถสภ วนฺทิตฺวา โรทมาโน โส กตฺตา ราชานมพฺรวิ ภตฺตา เมสิ มหาราช สพฺพกามรสาหโร ทุกฺขํ เต เวทยิสฺสามิ ตตฺถ อสฺสาสยนฺตุ มํ สิวิโย เทว เต กุทฺธา เนคมา จ สมาคตา อุคฺคา จ ราชปุตฺตา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา เกวโล จาปิ นิคโม สิวิโย จาปิ สมาคตา อสฺมา รตฺยา วิวสเน สุริยสฺสุคฺคมนํ ปติ สมคฺคา สิวิโย หุตฺวา รฏฺฐา ปพฺพาชยนฺติ ตนฺติ ฯ ตตฺถ กุมารนฺติ มาตาปิตูนํ อตฺถิตาย กุมาโรเตฺวว สํขฺยํ คตํ ราชานํ ฯ รมฺมานนฺติ อตฺตนา ทินฺนทานสฺส วณฺณํ กถยมานํ โสมนสฺสปฺปตฺตํ หุตฺวา นิสินฺนํ ฯ อมจฺเจหีติ สหชาเตหิ สฏฺฐีสหสฺเสหิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๗.

อมจฺเจหิ ปริวุตํ สมุสฺสิตเสตจฺฉตฺเต ราชาสเน นิสินฺนํ ฯ เวทยิสฺสามีติ กถยิสฺสามิ ฯ ตตฺถ อสฺสายนฺตุ มนฺติ ตสฺมึ ทุกฺขสาสเน อาโรจิเต กิลมนฺตํ มํ เทว เต ปาทา อสฺสาเสนฺตุ วิสตฺโถ กเถหีติ มํ วทถาติ อธิปฺปาเยเนวมาห ฯ มหาสตฺโต อาห กิสฺมึ เม สิวิโย กุทฺธา โย น ปสฺสามิ ทุกฺกฏํ ตํ เม กตฺเต วิยาจิกฺข กสฺมา ปพฺพาชยนฺติมนฺติ ฯ ตตฺถ กิสมินฺติ กตรสฺมึ การเณ ฯ วิยาจกฺขาติ วิตฺถารโต กาเถหิ ฯ กตฺตา อาห อุคฺคา จ ราชปุตฺตา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา นาคทาเนน ขียนฺติ ตสฺมา ปพฺพาชยนฺตนฺติ ตตฺถ ขียนฺตีติ กุชฺฌนฺติ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต โสมนสฺสปฺปตฺโต อาห หทยํ จกฺขุมฺปหํ ทชฺชํ กึ เม พาหิรกํ ธนํ หิรญฺญํ วา สุวณฺณํ วา มุตฺตา เวฑุริยา ๑- มณี ทกฺขิณํ วามหํ พาหุํ ทิสฺวา ยาจกมาคเต ทเทยฺยํ น วิกมฺเปยฺยํ ทาเน เม รมตี มโน กามํ มํ สิวิโย สพฺเพ ปพฺพาเชนฺตุ หนนฺตุ วา @เชิงอรรถ: เวฬุริยาติ ยุตฺตตรํ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๘.

เนว ทานา วิรมิสฺสํ กามํ ฉินฺทนฺตุ สตฺตธาติ ฯ ตตฺถ ยาจกมาคเตติ ยาจเก อาคเต ตํ ยาจกํ ทิสฺวา ฯ เนว ทานา วิรมิสฺสนฺติ เนว ทานา วิรมิสฺสามิ ฯ ตํ สุตฺวา กตฺตา เนว รญฺญา น นาคเรหิ ทินฺนํ อตฺตโน มติยาว อปรํปิ สาสนํ กเถนฺโต อาห เอวนฺตํ สิวิโย อาหุ เนคมา จ สมาคตา โกนฺติมาราย ตีเรน คิริมารญฺชรํ ปติ เยน ปพฺพาชิตา ยนฺติ เตน คจฺฉตุ สุพฺพโตติ ฯ ตตฺถ โกนฺติมารายาติ โกนฺติมาราย นาม นทิยา ตีเรน ฯ คิริมารญฺชรํ ปตีติ อารญฺชรํ นาม คิรึ อภิมุโข หุตฺวา ฯ เยนาติ เยน มคฺเคน รฏฺฐา ปพฺพาชิตา ราชาโน คจฺฉนฺติ เตน มคฺเคน สุพฺพโต เวสฺสนฺตโรปิ คจฺฉตูติ เอวํ สิวิโย กเถนฺตีติ อาห ฯ อิทํ กิร โส เทวตาวิคฺคหิโต หุตฺวา กเถติ ฯ ตํ สุตฺวา โพธิสตฺโต สาธุ โทสการกานํ ราชูนมหํ คมนมคฺเคน คมิสฺสามิ มํ โข ปน นาครา น อญฺเญน โทเสน ปพฺพาเชนฺติ มยา หตฺถิสฺส ทินฺนตฺตา ปพฺพาเชนฺติ เอวํ สนฺเตปิ อหํ เอกทิวสํ สตฺตสตกมหาทานํ ทสฺสามิ นาครา เม เอกทิวสํ ทานํ ทาตุํ โอกาสํ เทนฺตุ เสฺว ทานํ ทตฺวา ตติยทิวเส คมิสฺสามีติ วตฺวา อาห โสหํ เตน คมิสฺสามิ เยน คจฺฉนฺติ ทูสกา รตตินฺทิวํ เม ขมถ ยาว ทานํ ททามิหนฺติ ฯ ตํ สุตฺวา กตฺตา สาธุ เทว นาครานํ ราชูนญฺจ ตํ วกฺขามีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๙.

วตฺวา ปกฺกามิ ฯ มหาสตฺโต ตํ อุยฺโยเชตฺวา มหาเสนาคุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา อหํ เสฺว สตฺตสตกมหาทานํ ทสฺสามิ สตฺตหตฺถิสตานิ สตฺตอสฺสสตานิ สตฺตรถสตานิ สตฺตอิตฺถีสตานิ สตฺตเธนุสตานิ สตฺตทาสสตานิ สตฺตทาสีสตานิ ปฏิยาเทหิ นานปฺปการานิ จ อนฺนปานาทีนิ อนฺตมโส สุรํปิ อทาตพฺพยุตฺตกํ สพฺพํ ตํ อุปฏฺฐเปหีติ สตฺตสตกมหาทานํ วิจาเรตฺวา อมจฺเจ อุยฺโยเชตฺวา เอกโกว มทฺทิยา วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา สิริสยนปิฏฺเฐ นิสีทิตฺวา ตาย สทฺธึ กถํ ปวตฺเตสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อามนฺตยิตฺถ ราชา นํ มทฺทึ สพฺพงฺคโสภนํ ยํ เต กิญฺจิ มยา ทินฺนํ ธนธญฺญญฺจ วิชฺชติ หิรญฺญํ วา สุวณฺณํ วา มุตฺตา เวฑุริยา พหู สพฺพนฺตํ นิทเหยฺยาสิ ยญฺจ เต เปติกํ ธนนฺติ ฯ ตตฺถ นิทเหยฺยาสีติ นิธึ กตฺวา ฐเปยฺยาสิ ฯ เปติกนฺติ ปิติโต อาภฏํ ฯ ตมพฺรวิ ราชปุตฺตี มทฺที สพฺพงฺคโสภนา กุหึ เทว นิทเหยฺยาสิ ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโตติ ฯ ตตฺถ ตมพฺรวีติ มยฺหํ สามินา เวสฺสนฺตเรน เอตฺตกํ กาลํ ธนํ นิทเหยฺยาสีติ น วุตฺตปุพฺพํ อิทาเนว วทติ กุหึ นุ โข นิทเหตพฺพํ ปุจฺฉิสฺสามิ นนฺติ จินฺเตตฺวา ตํ อพฺรวิ ฯ เวสฺสนฺตโร อาห สีลวนฺเตสุ ทชฺเชสิ ทานํ มทฺทิ ยถารหํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๐.

น หิ ทานา ปรํ อตฺถิ ปติฏฺฐา สพฺพปาณินนฺติ ฯ ตตฺถ ทชฺเชสีติ ภทฺเท มทฺทิ มม วิชิเต โกฏฺฐาทีสุ ฐาเนสุ ธนํ อนิทหิตฺวา อนุคามิกํ นิธึ นิทหมานา สีลวนฺเตสุ ทชฺเชยฺยาสีติ ฯ น หิ ทานา ปรนฺติ ทานโต อุตฺตริตรํ ปติฏฺฐา นาม นตฺถิ ฯ สา สาธูติ ตสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ อถ นํ อุตฺรึ โอวทนฺโต อาห ปุตฺเตสุ มทฺทิ ทเยสิ สสฺสุยา สสฺสุรมฺหิ จ โย จ ตํ ภตฺตา มญฺเญยฺย สกฺกจฺจนฺตํ อุปฏฺฐหิ โน เจ ตํ ภตฺตา มญฺเญยฺย มยา วิปฺปวเสน เต อญฺญํ ภตฺตารํ ปริเยสิ มา กิลิตฺถ มยา วินาติ ฯ ตตฺถ ทเยสีติ ทยํ เมตฺตํ กเรยฺยาสิ ฯ โย จ ตํ ภตฺตา มญฺเญยฺยาติ ภทฺเท โย จ มยิ คเต อหํ เต ภตฺตา ภวิสฺสามีติ มญฺญิสฺสติ ตํปิ สกฺกจฺจํ อุปฏฺฐเหยฺยาสิ ฯ มยา วิปฺปวเสน เตติ มยา สทฺธึ ตว วิปฺปวาเสน สเจ โกจิ อหํ เต ภตฺตา ภวิสฺสามีติ ตํ น มญฺเญยฺย อถ สยเมว อญฺญํ ภตฺตารํ ปริเยสิ ฯ มา กิลิตฺถ มยา วินาติ มยา วินา ภูตา หุตฺวา มา กิลา ภว มา กิลมสีติอตฺโถ ฯ อถ นํ มทฺที กึ นุ โข เอส เอวรูปํ วจนํ ภณตีติ จินฺเตตฺวา กสฺมา เทว อิมํ อยุตฺตกํ กถํ กเถสีติ ปุจฺฉิ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต ภทฺเท มยา หตฺถิสฺส ทินฺนตฺตา สิวิโย กุทฺธา มํ รฏฺฐา ปพฺพาเชนฺติ เสฺว อหํ สตฺตสตกมหาทานํ ทตฺวา ตติยทิวเส นครา นิกฺขมิสฺสามีติ วตฺวา อาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๑.

อหํ หิ วนํ คจฺฉามิ โฆรํ พาฬมิคายุตํ สํสโย ชีวิตํ มยฺหํ เอกกสฺส พฺรหาวเนติ ฯ ตตฺถ สํสโยติ อเนกปจฺจตฺถิเก เอกนฺตสุขุมาลสฺส มม วเน วสนฺตสฺส กุโต ชีวิตํ นิจฺฉเยน มริสฺสามีติ อธิปฺปาเยเนวมาห ตมพฺรวิ ราชปุตฺตี มทฺที สพฺพงฺคโสภนา อภุมฺเม กถํ นุ ภณสิ ปาปกํ วต ภาสสิ เนส ธมฺโม มหาราช ยํ ตฺวํ คจฺเฉยฺย เอกโก อหํ ปิ เตน คจฺฉามิ เยน คจฺฉสิ ขตฺติย มรณํ วา ตยา สทฺธึ ชีวิตํ วา ตยา วินา ตเทว มรณํ เสยฺโย ยญฺเจ ชีเว ตยา วินา อคฺคึ อุชฺชาลยิตฺวาน เอกชาลสมาหิตํ ตตฺเถว มรณํ เสยฺโย ยญฺเจ ชีเว ตยา วินา ยถา อารญฺญิกํ นาคํ ทนฺตึ อเนฺวติ หตฺถินี เชสฺสนฺตํ คิริทุคฺเคสุ สเมสุ วิสเม จ เอวนฺตํ อนุคจฺฉามิ ปุตฺเต อาทาย ปจฺฉโต สุภรา เต ภวิสฺสามิ น เต เหสฺสามิ ทุพฺภราติ ฯ ตตฺถ อภุมฺเมติ อภูตปุพฺพํ วต เม กเถยฺยาสิ ฯ คจฺเฉยฺยาติ คจฺฉติ ฯ เนส ธมฺโมติ น เอโส สภาโว เนตํ การณํ ฯ ตเทวาติ ยํ ตยา สทฺธึ มรณํ ตเทว มม เสยฺโย ฯ ตตฺถาติ ตสฺมึ เอกชาลภูเต ทารุจิตเก ฯ เชสฺสนฺตนฺติ วิจรนฺตํ ฯ เอวํ วตฺวา ปุน สา ทิฏฺฐปุพฺพํ วิย หิมวนฺตปฺปเทสํ วณฺเณนฺตี อาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๒.

อิเม กุมาเร ปสฺสนฺโต มญฺชุเก ปิยภาณิเน อาสิเน วนคุมฺพสฺมึ น รชฺชสฺส สริสฺสสิ อิเม กุมาเร ปสฺสนฺโต มญฺชุเก ปิยภาณิเน กีฬนฺเต วนคุมฺพสฺมึ น รชฺชสฺส สริสฺสสิ อิเม กุมาเร ปสฺสนฺโต มญฺชุเก ปิยภาณิเน อสฺสเม รมฺมณียมฺหิ น รชฺชสฺส สริสฺสสิ อิเม กุมาเร ปสฺสนฺโต มญฺชุเก ปิยภาณิเน กีฬนฺเต อสฺสเม รมฺเม น รชฺชสฺส สริสฺสสิ อิเม กุมาเร ปสฺสนฺโต มาลธารี อลงฺกเต อสฺสเม รมณียมฺหิ น รชฺชสฺส สริสฺสสิ อิเม กุมาเร ปสฺสนฺโต มาลธารี อลงฺกเต กีฬนฺเต อสฺสเม รมฺเม น รชฺชสฺส สริสฺสสิ ยทา ทกฺขสิ นจฺจนฺเต กุมาเร มาลธาริเน อสฺสเม รมณียมฺหิ น รชฺชสฺส สริสฺสสิ ยทา ทกฺขสิ นจฺจนฺเต กุมาเร มาลธาริเน กีฬนฺเต อสฺสเม รมฺเม น รชฺชสฺส สริสฺสสิ ยทา ทกฺขสิ มาตงฺคํ กุญฺชรํ สฏฺฐิหายนํ เอกํ อรญฺเญ วิจรนฺตํ น รชฺชสฺส สริสฺสสิ ยทา ทกฺขสิ มาตงฺคํ กุญฺชรํ สฏฺฐิหายนํ สายํ ปาโต วิจรนฺตํ น รชฺชสฺส สริสฺสสิ ยทา กเรณุสํฆสฺส ยูถสฺส ปุรโต วชํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๓.

โกญฺจํ กาหติ มาตงฺโค กุญฺชโร สฏฺฐิหายโน ตสฺส ตํ นทโต สุตฺวา น รชฺชสฺส สริสฺสสิ อุภโต วนวิกาเส ยทา ทกฺขสิ กามทํ วเน พาฬมิคากิณฺเณ น รชฺชสฺส สริสฺสสิ มิคํ ทิสฺวาน สายณฺหํ ปญฺจมาลินิมาคตํ กึปุริเส จ นจฺจนฺเต น รชฺชสฺส สริสฺสสิ ยทา โสสฺสสิ นิคฺโฆสํ สนฺทมานาย สินฺธุยา คีตํ กึปุริสานญฺจ น รชฺชสฺส สริสฺสสิ ยทา โสสฺสสิ นิคฺโฆสํ คิริคพฺภรจาริโน วสมานสฺสุลูกสฺส น รชฺชสฺส สริสฺสสิ ยทา สีหสฺส พฺยคฺฆสฺส ขคฺคสฺส ควยสฺส จ วเน โสสฺสสิ พาฬานํ น รชฺชสฺส สริสฺสสิ ยทา โมรีหิ ปริกิณฺณํ วรหินํ มตฺถกาสินํ โมรํ ทกฺขสิ นจฺจนฺตํ น รชฺชสฺส สริสฺสสิ ยทา โมรีหิ ปริกิณฺณํ อณฺฑชํ จิตฺรเปกฺขุนํ โมรํ ทกฺขสิ นจฺจนฺตํ น รชฺชสฺส สริสฺสสิ ยทา โมรีหิ ปริกิณฺณํ นีลคีวํ สิขิณฺฑินํ โมรํ ทกฺขสิ นจฺจนฺตํ น รชฺชสฺส สริสฺสสิ ยทา ทกฺขสิ เหมนฺเต ปุปฺผิเต ธรณีรุเห สุรภิสมฺปวายนฺเต น รชฺชสฺส สริสฺสสิ ยทา เหมนฺตเก มาเส หริตํ ทกฺขสิ เมทนึ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๔.

อินฺทโคปกสญฺฉนฺนํ น รชฺสฺส สริสฺสสิ ยทา ทกฺขสิ เหมนฺเต ปุปฺผิเต ธรณีรุเห กุฏชํ พิมฺพชาลญฺจ ปุปฺผิตํ โลทฺทปทมกํ สุรภิสมฺปวายนฺเต น รชฺชสฺส สริสฺสสิ ยทา เหมนฺตเก มาเส วนํ ทกฺขสิ ปุปฺผิตํ โอปุปฺผานิ ปทุมานิ น รชฺชสฺส สริสฺสสีติ ฯ ตตฺถ มญฺชุเกติ มธุรสเร มธุรกเถ ฯ กเรณุสํฆสฺสาติ หตฺถินีฆฏาย ฯ ยูถสฺสาติ หตฺถิยูถสฺส ปุรโต คจฺฉนฺโต ฯ อุภโตติ อุภโต มคฺคสฺส ฯ วนวิกาเสติ วนฆฏาโย ฯ กามทนฺติ มยฺหํ สพฺพกามททํ ฯ สินฺธุยาติ นทิยา ฯ วสมานสฺสุลูกสฺสาติ อุลูกสกุณสฺส วสโต ฯ พาฬานนฺติ พาฬมิคานํ ฯ เตสํ หิ สายณฺหสมเย โส สทฺโท ปญฺจางฺคิกตุริยสทฺโท วิย ภวิสฺสติ ตสฺมา เตสํ สทฺทํ สุตฺวา น รชฺชสฺส สริสฺสสีติ วทติ ฯ วรหินนฺติ กลาปสญฺฉนฺนํ ฯ มตฺถกาสินนฺติ นิจฺจํ ปพฺพตมตฺถเก นิสินฺนํ ฯ มตฺตกาสินนฺติปิ ปาโฐ ฯ กามมทมตฺตํ หุตฺวา กาสินนฺติ อตฺโถ ฯ พิมฺพชาลนฺติ รตฺตงฺกุรปตฺตํ ฯ โอปุปฺผานีติ โอลมฺพกปุปฺผานิ ปติตปุปฺผานิ ฯ เอวํ มทฺที หิมวนฺตวาสินี วิย เอตฺตกาหิ คาถาหิ หิมวนฺตํ วณฺเณสิ ฯ หิมวนฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา ฯ ผุสฺสตีปิ โข เทวี ปุตฺตสฺส เม กฏุกสาสนํ อาคตํ กินฺนุ โข กโรติ อหํ คนฺตฺวา ชานิสฺสามีติ ปฏิจฺฉนฺนโยเคน อาคนฺตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๕.

สิริสยนคพฺภทฺวาเร ฐิตา เตสํ ตํ สลฺลาปํ สุตฺวา กลูนํ ปริเทวํ ปริเทวิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห เตสํ ลาลปิตํ สุตฺวา ปุตฺตสฺส สุณิสาย จ กลูนํ ปริเทเวสิ ราชปุตฺตี ยสสฺสินี เสยฺโย วิสํ เม ขายิตํ ปปาตา ปปเตยฺยหํ รชฺชุยา พชฺฌมิยาหํ กสฺมา เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ อชฺฌายิกํ ทานปตึ ยาจโยคํ อมจฺฉรึ ปูชิตํ ปฏิราชูหิ กิตฺติมนฺตํ ยสสฺสินํ กสฺมา เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ มาตา เปติภรํ ชนฺตุํ กุเล เชฏฺฐาปจายินํ กสฺมา เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ รญฺโญ หิตํ เทวหิตํ ญาตีนํ สขินํ หิตํ หิตํ สพฺพสฺส รฏฺฐสฺส กสฺมา เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ ปพฺพาเชนฺติ อทูสกนฺติ ฯ ตตฺถ ราชปุตฺตีติ ผุสฺสตี มทฺทราชธีตา ฯ ปปเตยฺยหนฺติ ปปเตยฺยํ อหํ ฯ รชฺชุยา พชฺฌมิยาหนฺติ รชฺชุยา คีวํ พนฺธิตฺวา มเรยฺยํ อหํ ฯ กสฺมาติ เอวํ อมตายเมว มยิ เกน การเณน มม ปุตฺตํ อทูสกํ สิวิโย ปพฺพาเชนฺติ ฯ อชฺฌายิกนฺติ ติณฺณํ เวทานํ ปารคตํ นานาสิปฺเปสุ นิปฺผตฺตึ ปตฺตํ ฯ อิติ สา กลูนํ ปริเทวิตฺวา ปุตฺตญฺจ สุณิสญฺจ อสฺสาเสตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๖.

รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา อาห มธูเนว ปฬิตานิ อมฺพาว ปติตา ฉมา เอวํ เหสฺสติ เต รฏฺฐํ ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ หํโส นิกฺขีณปตฺโตว ปลฺลลสฺมึ อนูทเก อปวิฏฺโฐ อมจฺเจหิ เอโก ราชา วิหญฺญสิ ตํ ตํ พฺรูมิ มหาราช อตฺโถ เต มา อุปชฺฌคา มานํ สิวีนํ วจนา ปพฺพาเชสิ อทูสกนฺติ ฯ ตตฺถ ปฬิตานีติ ปลาตมกฺขิกานิ มธูนิ วิย ฯ ปติตา ฉมาติ ภูมิยํ ปติตานิ อมฺพปกฺกานิ วิย จ ฯ เอวํ มม ปุตฺเต ปพฺพาชิเต เทว ตว รฏฺฐํ สพฺพสาธารณํ ภวิสฺสตีติ ทสฺเสสิ ฯ นิกฺขีณปตฺโตติ ปคฺฆริตปตฺโต ฯ อปวิฏฺโฐ อมจฺเจหีติ มม ปุตฺเตน สหชาเตหิ สฏฺฐีสหสฺเสหิ อมจฺเจหิ ฉฑฺฑิโต หุตฺวา ฯ วิหญฺญสีติ กิลมิสฺสสิ ฯ สิวีนํ วจนาติ สิวีนํ วจเนน มา นํ อทูสกํ มม ปุตฺตํ ปพฺพาเชสีติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา อาห ธมฺมสฺสาปจิตึ กุมฺมึ สิวีนํ วินยํ ธชํ ปพฺพาเชมิ สกํ ปุตฺตํ ปาณา ปิยตโร หิ เมติ ฯ ตสฺสตฺโถ ภทฺเท อหํ สิวีนํ ธชํ เวสฺสนฺตรกุมารํ วินยํ วินยนฺโต ปพฺพาเชนฺโต สิวิรฏฺเฐ โปราณกราชูนํ ปเวณีธมฺมสฺส อปจิตึ กุมฺมึ กโรมิ ตสฺมา สเจปิ เม ปาณา ปิยตโรปิ โส ตถาปิ นํ ปพฺพาเชมีติ ฯ สา ตํ สุตฺวา ปริเทวมานา อาห ยสฺส ปุพฺเพ ธชคฺคานิ กณิการาว ปุปฺผิตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๗.

ยายนฺตมนุยายนฺติ สฺวาชฺเชโกว คมิสฺสติ ยสฺส ปุพฺเพ ธชคฺคานิ กณิการา วนานิว ยายนฺตมนุยายนฺติ สฺวาชฺเชโกว คมิสฺสติ ยสฺส ปุพฺเพ อนีกานิ กณิการาว ปุปฺผิตา ยายนฺตมนุยายนฺติ สฺวาชฺเชโกว คมิสฺสติ ยสฺส ปุพฺเพ อนีกานิ กณิการา วนานิว ยายนฺตมนุยายนฺติ สฺวาชฺเชโกว คมิสฺสติ อินฺทโคปกวณฺณาภา คนฺธารา ปณฺฑุกมฺพลา ยายนฺตมนุยายนฺติ สฺวาชฺเชโกว คมิสฺสติ โย ปุพฺเพ หตฺถินา ยาติ สิวิกาย รเถน จ สฺวาชฺช เวสฺสนฺตโร ราชา กถํ คจฺฉติ ปตฺติโก กถํ จนฺทนลิตฺตงฺโค นจฺจคีตปฺปโพธโน ขราชินํ ปราสุญฺจ ขาริกาชญฺจ หาริติ กสฺมา นาภิหรียนฺติ กาสาวา อชินานิ จ ปวิสนฺตํ พฺรหารญฺญํ กสฺมา จีรํ น พชฺฌเร กถํ นุ จีรํ ธาเรนฺติ ราชปพฺพชิตา ชนา กถํ กุสมยํ จีรํ มทฺที ปริทเหสฺสติ กาสิยานิ ปธาเรตฺวา โขมโกทุมฺพรานิ จ กุสจีรานิ ธาเรนฺตี กถํ มทฺที กริสฺสติ วยฺหาหิ ปริยายิตฺวา สิวิกาย รเถน จ สา กถชฺช อนุจฺจงฺคี กถํ คจฺฉติ ปตฺติกา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๘.

ยสฺสา มุทุตลา หตฺถา จลนาว สุเข ฐิตา สา กถชฺช อนุจฺจงฺคี ปถํ คจฺฉติ ปตฺติกา ยสฺสา มุทุตลา ปาทา จลนาว สุเข ฐิตา ปาทุกาหิ สุวณฺณาหิ ปีฬมานาว คจฺฉติ สา กถชฺช อนุจฺจงฺคี ปถํ คจฺฉติ ปตฺติกา ยสฺสุ อิตฺถีสหสฺสสฺส ปุรโต คจฺฉติ มาลินี สา กถชฺช อนุจฺจงฺคี วนํ คจฺฉติ เอกิกา ยา สา สิวาย สุตฺวาน มหุํ อุตฺรสเต ปุเร สา กถชฺช อนุจฺจงฺคี วนํ คจฺฉติ ภีรุกา ยา สา อินฺทสโคตฺตสฺส อุลูกสฺส ปวสฺสโต สุตฺวาน นทโต ภีตา วาริณีว ปเวธติ สา กถชฺช อนุจฺจงฺคี วนํ คจฺฉติ ภีรุกา สกุณี หตปุตฺตาว สุญฺญํ ทิสฺวา กุลาวกํ จิรํ ทุกฺเขน ฌายิสฺสํ สุญฺญํ อาคมฺมิมํ ปุรํ สกุณี หตปุตฺตาว สุญฺญํ ทิสฺวา กุลาวกํ กีสา ปณฺฑุ ภวิสฺสามิ ปิเย ปุตฺเต อปสฺสตี สกุณี หตปุตฺตาว สุญฺญํ ทิสฺวา กุลาวกํ เตน เตน ปธาวิสฺสํ ปิเย ปุตฺเต อปสฺสตี กุรุรีว หตจฺฉาปา สุญฺญํ ทิสฺวา กุลาวกํ จิรํ ทุกฺเขน ฌายิสฺสํ สุญฺญํ อาคมฺมิมํ ปุรํ กุรุรีว หตจฺฉาปา สุญฺญํ ทิสฺวา กุลาวกํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๙.

กีสา ปณฺฑุ ภวิสฺสามิ ปิเย ปุตฺเต อปสฺสตี กุรุรีว หตจฺฉาปา สุญฺญํ ทิสฺวา กุลาวกํ เตน เตน ปธาวิสฺสํ ปิเย ปุตฺเต อปสฺสตี สา นูน จากวากีว ปลฺลลสฺมึ อนูทเก จิรํ ทุกฺเขน ฌายิสฺสํ สุญฺญํ อาคมฺมิมํ ปุรํ สา นูน จากวากีว ปลฺลลสฺมึ อนูทเก กีสา ปณฺฑุ ภวิสฺสามิ ปิเย ปุเต อปสฺสตี สา นูน จากวากีว ปลฺลลสฺมึ อนูทเก เตน เตน ปธาวิสฺสํ ปิเย ปุตฺเต อปสฺสตี เอวญฺจ เม วิลปนฺติยา ราชปุตฺตํ อทูสกํ ปพฺพาเชสิ จ นํ รฏฺฐา มญฺเญ เหสฺสามิ ชีวิตนฺติ ฯ ตตฺถ กณิการาวาติ สุวณฺณาภรณาลงฺการสุวณฺณวตฺถปฏิมณฺฑิตตาย สุปุปฺผิตกณิการา วิย ฯ ยายนฺตมนุยายนฺตีติ อุยฺยานวนกีฬาทีนํ อตฺถาย คจฺฉนฺตํ เวสฺสนฺตรํ อนุคจฺฉนฺติ ฯ สฺวาชฺเชโก วาติ โส อชฺช เอโกว คมิสฺสติ ฯ อนีกานีติ หตฺถานีกาทีนิ ฯ คนฺธารา ปณฺฑุกมฺพลาติ คนฺธารรฏฺเฐ อุปฺปนฺนา สตสหสฺสคฺฆนิกา เสนาย ปารุตา รตฺตกมฺพลา ฯ หาริตีติ ขนฺเธ กตฺวา หริสฺสติ ฯ ปวิสนตนฺติ ปวิสนฺตสฺส เวสฺสนฺตรสฺส ฯ กสฺมา จีรํ น พชฺฌเรติ กสฺมา พนฺธิตุํ ชานนฺตา วากจีรํ น พนฺธนฺติ ฯ ราชปพฺพชิตาติ ราชาโน หุตฺวา ปพฺพชิตา ฯ โขมโกทุมฺพรานีติ โขมรฏฺเฐ โกทุมฺพรรฏฺเฐ อุปฺปนฺนานิ สาฏกานิ ฯ สา กถชฺชาติ สา กถํ อชฺช ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๐.

อนุจฺจงฺคีติ อนินฺทิตอครหิตงฺคี ฯ ปีฬมานาวาติ กมฺปิตฺวา กิลนฺตา วิย คจฺฉติ ฯ ยสฺสุ อิตฺถีสหสฺสาติ อาทีสุ ปเทสุ อสฺสูติ นิปาโต ยาติ อตฺโถ ฯ ยาสาติปิ ปาโฐ ฯ สิวายาติ สิงฺคาลิยา ฯ ปุเรติ ปุพฺเพ นคเร วสนฺตี ฯ อินฺทสโคตฺตสฺสาติ โกสิยโคตฺตสฺส ฯ วาริณีวาติ เทวตาปวิฏฺฐา ยกฺขทาสี วิย ฯ ทุกฺเขนาติ ปุตฺตวิโยคโสกทุกฺเขน ฯ อาคมฺมิมํ ปุรนฺติ อิมํ ปุตฺเต คเต ปุตฺตสฺส นิเวสนํ อาคนฺตฺวา ฯ ปิเย ปุตฺเตติ เวสฺสนฺตรญฺจ มทฺทิญฺจ สนฺธายาห ฯ หตจฺฉาปาติ หตปุตฺตา หตโปตกา ฯ ปพฺพาเชสิ จ นํ รฏฺฐาติ ยทิ นํ เวสฺสนฺตรํ รฏฺฐา ปพฺพาเชสิ ฯ เทวิยา ปริเทวสทฺทํ สุตฺวา สพฺพา สญฺชยสฺส สิวิกญฺญาโย สมาคตา ปกฺกนฺทึสุ ฯ ตาสํ ปกฺกนฺทิตสทฺทํ สุตฺวา มหาสตฺตสฺส นิเวสเน ตเถว ปกฺกนฺทึสุ ฯ อิติ ทฺวีสุ ราชกุเลสุ โกจิ สกภาเวน สณฺฐาเรตุํ อสกฺโกนฺโต วาตเวเคน ปมทฺทิตา สาลา วิย ปติตฺวา ปริเทวมาโน ปริเทวิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตสฺสา ลาลปิตํ สุตฺวา สพฺพา อนฺเตปุเร อหุ พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ สิวิกญฺญา สมาคตา สาลาว สมฺปมถิตา มาลุเตน ปมทฺทิตา เสนฺติ ปุตฺตา จ ทารา จ เวสฺสนฺตรนิเวสเน โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ เวสฺสนฺตรนิเวสเน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๑.

หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ เวสฺสนฺตรนิเวสเน ตโต รตฺยา วิวสเน สุริยสฺสุคฺคมนํ ปติ อถ เวสฺสนฺตโร ราชา ทานํ ทาตุํ อุปาคมิ วตฺถานิ วตฺถกามานํ โสณฺฑานํ เทถ วารุณึ โภชนํ โภชนตฺถีนํ สมฺมาเทว ปเวจฺฉถ มา จ กิญฺจิ วนิพฺพเก เหฏฺฐยิตฺถ อิธาคเต ตปฺเปถ อนฺนปาเนน คจฺฉนฺติ ปฏิปูชิตา เตสุ มตฺตา กิลนฺตาว สมฺปตนฺติ วนิพฺพกา นิกฺขมนฺเต มหาราเช สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน อจฺเฉจฺฉุํ วต โภ รุกฺขํ นานาผลททํ ทุมํ ยถา เวสฺสนฺตรํ รฏฺฐา ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ อจฺเฉจฺฉุํ วต โภ รุกฺขํ นานาผลธรํ ทุมํ ยถา เวสฺสนฺตรํ รฏฺฐา ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ อจฺเฉจฺฉุํ วต โภ รุกฺขํ สพฺพกามททํ ทุมํ ยถา เวสฺสนฺตรํ รฏฺฐา ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ อจฺเฉจฺฉุํ วต โภ รุกฺขํ สพฺพกามรสาหรํ ยถา เวสฺสนฺตรํ รฏฺฐา ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ เย วุฑฺฒา เย จ ทหรา เย จ มชฺฌิมโปริสา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ นิกฺขมนฺเต มหาราเช สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๒.

อติยกฺขา เวสฺสวรา อิตฺถาคารา จ ราชิโน พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ นิกฺขมนฺเต มหาราเช สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน ถิโยปิ ตตฺถ ปกฺกนฺทุํ ยาตมฺหิ นคเร อหุํ นิกฺขมนฺเต มหาราเช สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน เย พฺราหฺมณา เย จ สมณา อญฺเญ วาปิ วนิพฺพกา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ อธมฺโม กิร โภ อิติ ยถา เวสฺสนฺตโร ราชา ยชมาโน สเก ปุเร สิวีนํ วจนตฺเถน สมฺหา รฏฺฐา นิรชฺชติ สตฺตหตฺถิสเต ทตฺวา สพฺพาลงฺการภูสิเต สุวณฺณกจฺเฉ มาตงฺเค เหมกปฺปนิวาสเส อารุเฬฺห คามณีเยภิ โตมรงฺกุสปาณิภิ เอส เวสฺสนฺตโร ราชา สมฺหา รฏฺฐา นิรชฺชติ สตฺตอสฺสสเต ทตฺวา สพฺพาลงฺการภูสิเต อาชานีเย จ ชาติยา สินฺธเว สีฆพาหเน อารุเฬฺห คามณีเยภิ อินฺทิยาจาปธาริภิ เอส เวสฺสนฺตโร ราชา สมฺหา รฏฺฐา นิรชฺชติ สตฺตรถสเต ทตฺวา สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ สพฺพาลงฺการภูสิเต อารูเฬฺห คามณีเยภิ จาปหตฺเถหิ จมฺมิภิ เอส เวสฺสนฺตโร ราชา สมฺหา รฏฺฐา นิรชฺชติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๓.

สตฺตอิตฺถีสเต ทตฺวา เอกาเมกา รเถ ฐิตา สนฺนทฺธา นิกฺขรชฺชูหิ สุวณฺเณน อลงฺกตา ปีตาลงฺการา ปีตวสนา ปีตาภรณภูสิตา อาฬารปฺปมุขา หสุลา สุสญฺญา ตนุมชฺฌิมา เอส เวสฺสนฺตโร ราชา สมฺหา รฏฺฐา นิรชฺชติ สตฺตเธนุสเต ทตฺวา สพฺพา กํสุปธาริโน เอส เวสฺสนฺตโร ราชา สมฺหา รฏฺฐา นิรชฺชติ สตฺตทาสีสเต ทตฺวา สตฺตทาสสตานิ จ เอส เวสฺสนฺตโร ราชา สมฺหา รฏฺฐา นิรชฺชติ หตฺถี อสฺเส รเถ ทตฺวา นาริโย จ อลงฺกตา เอส เวสฺสนฺตโร ราชา สมฺหา รฏฺฐา นิรชฺชติ ตทาสิ ยํ ภึสนกํ ตทาสิ โลมหํสนํ มหาทาเน ปทินฺนมฺหิ เมทนี สมกมฺปถ ตทาสิ ยํ ภึสนกํ ตทาสิ โลมหํสนํ ยํ ปญฺชลีกโต ราชา สมฺหา รฏฺฐา นิรชฺชตีติ ฯ ตตฺถ สิวิกญฺญาติ ภิกฺขเว ผุสฺสติยา ปริเทวิตสทฺทํ สุตฺวา สพฺพาปิ สญฺชยสฺส สิวิรญฺโญ อิตฺถิโย สมาคตา หุตฺวา ปกฺกนฺทุํ โรทึสุ ฯ เวสฺสนฺตรนิเวสเนติ ตตฺถ อิตฺถีนํ ปกฺกนฺทิตํ สทฺทํ สุตฺวา เวสฺสนฺตรสฺสาปิ นิเวสเน ตเถว ปกฺกนฺทิตฺวา ทฺวีสุปิ ราชกุเลสุ เกจิ สกภาเวน สณฺฐาเรตุํ อสกฺโกนฺตา วาตเวเคน สมฺปมถิตา สาลา วิย ปติตฺวา ปริวตฺตนฺตา ปริเทวึสุ ฯ ตโต รตฺยา วิวสเนติ ภิกฺขเว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๔.

ตโต ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน สุริเย อุคฺคเต ทานเวยฺยาวฏิกา ทานํ ปฏิยาทิตนฺติ รญฺโญ อาโรเจสุํ ฯ น อถ เวสฺสนฺตโร ราชา ปาโตว นหายิตฺวา สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิโต สาธุรสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา มหาชนปริวุโต สตฺตสตกมหาทานํ ทาตุํ ทานคฺคํ อุปาคมิ ฯ เทถาติ ตตฺถ คนฺตฺวา สฏฺฐีสหสฺเส อมจฺเจ อาณาเปนฺโต เอวมาห ฯ วารุณินฺติ มชฺชทานํ นาม นิปฺผลนฺติ ชานาติ เอวํ สนฺเตปิ สุราโสณฺฑา ทานคฺคํ ปตฺวา เวสฺสนฺตรสฺส ทานคฺเค สุรํ ปิวิตุํ น ลภิมฺหาติ วตฺตุํ มา ลภนฺตูติ ทาเปสิ ฯ วนิพฺพเกติ วนิพฺพกชเนสุ ยาจเกสุ กิญฺจิ เอกํปิ มา วิเหฐยิตฺถ ฯ ปฏิปูชิตาติ มยา ปูชิตา หุตฺวา ยถา มํ โถมยมานา คจฺฉนฺติ ตถา กโรถาติ วทติ ฯ อิติ โส สุวณฺณาลงฺการานํ สุวณฺณธชานํ เหมชาลปฏิจฺฉนฺนานํ หตฺถีนํ สตฺตสตานิ จ ตถารูปานญฺเจว อสฺสานํ สตฺตสตานิ จ สีหจมฺมาทีหิ ปริกฺขิตฺตานํ นานารตนวิจิตฺรานํ โสวณฺณธชานํ รถานํ สตฺตสตานิ จ สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตานํ อุตฺตมรูปธรานํ ขทฺติยกญฺญาทีนํ อิตฺถีนํ สตฺตสตานิ จ วรอุสภเชฏฺฐกานํ กุณฺโฑปโทหินีนํ เธนูนํ สตฺตสตานิ จ สุวินีตานํ สุสิกฺขิตานํ ทาสีนํ สตฺตสตานิ จ ตถารูปานญฺจ ทาสานํ สตฺตสตานิ จ อปริมาณปานโภชนนฺติ สตฺตสตกมหาทานํ อทาสิ ฯ ตสฺมึ เอวํ ทานํ ททมาเน เชตุตฺตรนครวาสิโน ขตฺติยพฺราหฺมณ- เวสฺสสุทฺทาทโย สามิ เวสฺสนฺตร สิวิรฏฺฐวาสิโน ตํ ทานํ เทนฺตํ ปพฺพาเชนฺติ ตฺวํ ปุน ทานเมว เทสีติ ปริเทวึสุ เตน วุตฺตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๕.

อเถตฺถ วตฺตติ สทฺโท ตุมุโล เภรโว มหา ทาเนน ตํ นีหรนฺติ ปุน ทานํ ททาติ โสติ ฯ ทานปฏิคฺคาหกา ปน ทานํ คเหตฺวา อิทานิ กิร เวสฺสนฺตโร ราชา อเมฺห อนาเถ กตฺวา อรญฺญํ ปวิสิสฺสติ อิโต ปฏฺฐาย กสฺส สนฺติกํ คมิสฺสามาติ ฉินฺนปาทา วิย ปตนฺตา อาวฏฺฏนฺตา ปริวตฺตนฺตา มหาสทฺเทน ปริเทวึสุ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห เต สุ มตฺตา กิลนฺตาว สมฺปตนฺติ วนิพฺพกา นิกฺขมนฺเต มหาราเช สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเนติ (อาทิ วุตฺตํ) ฯ ตตฺถ เต สุ มตฺตาถิ เอตฺถ สุกาโร นิปาตมตฺโต เต วนิพฺพกาติ อตฺโถ ฯ มตฺตา กิลนฺตาวาติ มตฺตา วิย จ กิลนฺตา วิย หุตฺวา ฯ สมฺปตนฺตีติ ปริวตฺติตฺวา ภูมิยํ ปตนฺติ ฯ อจฺเฉจฺฉุํ วตาติ ฉินฺทึสุ วต ฯ ยถาติ เยน การเณน ฯ อติยกฺขาติ ภูตเวชฺชาปิ อิกฺขณิกาปิ ฯ เวสฺสวราติ อุทฺทตทีชา โอโรธปาลกา ฯ วจนตฺเถนาติ วจนการเณน ฯ สมฺหา รฏฺฐา นิรชฺชตีติ อตฺตโน รฏฺฐา นิคจฺฉติ ฯ คามณีเยภีติ หตฺถาจริเยหิ ฯ ชาติเยติ ชาติสมฺปนฺเน ฯ คามณีเยภีติ อสฺสาจริเยหิ ฯ อินฺทิยาจาปธาริภีติ อินฺทิเย จ อาจาเป จ ธาเรนฺเตหิ ฯ ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆติ ทีปิจมฺมพฺยคฺฆจมฺเมหิ ปริกฺขิตฺเต ฯ เอกเมกา รเถ ฐิตาติ โส กิร เอเกกํ อิตฺถีรตนํ รเถ ฐเปตฺวา อฏฺฐหิ วณฺณทาสีหิ ปริวุตํ อทาสิ ฯ นิกฺขรชฺชูหีติ สุวณฺณนิกฺขสุตฺตมเยหิ ปามงฺเคหิ ฯ อาฬารปฺปมุขาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๖.

วิสาลกฺขิคณฺฑา ฯ หสุลาติ หสิตปุพฺพงฺคมกถา ฯ สุสญฺญาติ สุสฺโสณิโย ฯ ตนุมชฺฌิมาติ ตนุมชฺฌิมงฺคา ฯ กํสุปาธาริโนติ อิธ กํสนฺติ รชตสฺส นามํ ฯ รชตมเยน ขีรปฏิจฺฉนฺนภาชเนน สทฺธึเยว อทาสีติ อตฺโถ ฯ ปทินฺนมฺหีติ ทียมาเน ฯ สมกมฺปถาติ ทานานุภาเวน กมฺปิตฺถ ฯ ยํ ปญฺชลีกโตติ ยํ โส เวสฺสนฺตโร ราชา มหาทานํ ทตฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห อตฺตโน ทานํ นมสฺสมาโน สพฺพญฺญุตญาณสฺเสว เม อิทํ ปจฺจโย โหตูติ ปญฺชลิกโต อโหสิ ตํปิ ภึสนกเมว อโหสิ ฯ ตสฺมึ ขเณ ปฐวี กมฺปิตฺถาติ อตฺโถ ฯ นิรชฺชตีติ เอวํ ทตฺวาปิ นิคจฺฉติเยว น นํ โกจิ นิวาเรตีติ อตฺโถ ตทา ปน เทวตา ชมฺพูทีปตเล ราชูนํ เวสฺสนฺตโร ราชา ขตฺติยกญฺญาทิกํ มหาทานํ เทตีติ อาโรจยึสุ ฯ ตสฺมา ขตฺติยา เทวตานุภาเวน อาคนฺตฺวา ตา ขตฺติยกญฺญาโย คณฺหิตฺวา ปกฺกมึสุ ฯ เอวํ ขตฺติยพฺราหฺมณเวสฺสสุทฺทาทโย ตสฺส ทานํ คเหตฺวา ปกฺกมึสุ ฯ อปิ จ ตสฺส ทานํ ททนฺตสฺเสว สายํ อโหสิ ฯ โส อตฺตโน นิเวสฺนเมว คนฺตฺวา มาตาปิตโร วนฺทิตฺวา เสฺว คมิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อลงฺกตรเถน มาตาปิตูนํ วสนฏฺฐานํ คโต มทฺที เทวีปิ อหํปิ สามินา สทฺธึ คนฺตฺวา สสฺสุสสฺสุเร อนุชานาเปสฺสามีติ เตน สทฺธึ คตา ฯ มหาสตฺโต ปิตรํ วนฺทิตฺวา อตฺตโน คมนภาวํ กเถสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อามนฺตยิตฺถ ราชานํ สญฺชยํ ธมฺมิกํ วรํ อวรุทฺธสิ มํ เทว วงฺกํ คจฺฉามิ ปพฺพตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๗.

เย หิ เกจิ มหาราช ภูตา เย จ ภวิสฺสเร อติตฺตาเยว กาเมหิ คจฺฉนฺติ ยมสาธนํ โสหํ สเก อภิสสึ ยชมาโน สเก ปุเร สิวีนํ วจนตฺเถน สมฺหา รฏฺฐา นิรชฺชหํ อฆนฺตํ ปฏิเสวิสฺสํ วเน พาฬมิคากิณฺเณ ขคฺคทีปินิเสวิเต อหํ ปุญฺญานิ กโรมิ ตุเมฺเห ปงฺกมฺหิ สีทถาติ ฯ ตตฺถ ธมฺมิกํ วรนฺติ ธมฺมิกราชูนํ อนฺตเร อุตฺตมํ ฯ อวรุทฺธสีติ รฏฺฐา นีหรสิ ฯ ภูตาติ อตีตา ฯ ภวิสฺสเรติ เย จ อนาคเต ภวิสฺสนฺติ ปจฺจุปฺปนฺเน จ นิพฺพตฺตา ฯ โสหํ สเก อภิสสินฺติ โส อหํ อตฺตโน นครวาสิโนเยว ปีเฬสึ กึ กโรนฺโต ฯ ยชมาโนติ ทานํ ททมาโน ฯ สเก ปุเรติ สกปาสาเท ฯ ปาลิยํ ปน โสหํ ทานํ ททมาโนติ ลิขิตํ ฯ นิรชฺชหนฺติ นิกฺขมนฺโต อหํ ฯ อฆนฺตนฺติ ยํ อรญฺเญ วสนฺเตน ปฏิเสวิตพฺพํ ทุกฺขํ ตํ ปฏิเสวิสฺสามิ ฯ ปงฺกมฺหีติ ตุเมฺห ปน กามปงฺเก สีทถาติ วทติ ฯ อิติ มหาสตฺโต อิมาหิ จตูหิ คาถาหิ ปิตรา สทฺธึ กเถตฺวา มาตุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ปพฺพชฺชํ อนุชานาเปนฺโต อาห อนุชานาหิ มํ อมฺม ปพฺพชฺชา มม รุจฺจติ โสหํ สเก อภิสสึ ยชมาโน สเก ปุเร สิวีนํ วจนตฺเถน สมฺหา รฏฺฐา นิรชฺชหํ อฆนฺตํ ปฏิเสวิสฺสํ วเน พาฬมิคากิณฺเณ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๘.

ขคฺคทีปินิเสวิเต อหํ ปุญฺญานิ กโรมิ วงฺกํ คจฺฉามิ ปพฺพตนฺติ ฯ ตํ สุตฺวา ผุสฺสตี อาห อนุชานามิ ตํ ปุตฺต ปพฺพชฺชา เต สมิชฺฌตุ อยญฺจ มทฺที กลฺยาณี สุสญฺญา ตนุมชฺฌิมา อจฺฉตํ สห ปุตฺเตหิ กึ อรญฺเญ กริสฺสตีติ ฯ ตตฺถ สมิชฺฌตูติ ฌาเนน สมิทฺธา โหตุ ฯ อจฺฉตนฺติ อจฺฉตุ อิเธว โหตูติ วทติ ฯ เวสฺสนฺตโร อาห นาหํ อกามา ทาสีปิ อรญฺญํ เนตุมุสฺสเห สเจ มํ อิจฺฉติ อเนฺวตุํ สเจ เนจฺฉติ อจฺฉตูติ ฯ ตตฺถ อกามาติ อมฺม กึ นาเมตํ กเถถ อหํ อนิจฺฉาย ทาสึปิ เนตุ น อุสฺสหามิ ฯ ตโต ราชา ปุตฺตสฺส กถํ สุตฺวา สุณฺหํ ยาจิตุํ ปฏิปชฺชิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต สุณฺหํ มหาราชา ยาจิตุํ ปฏิปชฺชถ มา จนฺทนสมาจาเร รโชชลฺลํ อธารยิ กาสิยานิ ปธาเรตฺวา กุสจีรมธารยิ ทุกฺโข วาโส อรญฺญสฺมึ มา หิ ตฺวํ ลกฺขเณ คมีติ ฯ ตตฺถ ปฏิปชฺชถาติ ภิกฺขเว ปุตฺตสฺส กถํ สุตฺวา ราชา สุณฺหํ ยาจิตุํ ปฏิปชฺชิ ฯ มา จนฺทนสมาจาเรติ โลหิตจนฺทเนน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๙.

ปริกิณฺณสรีเร ฯ มา หิ ตฺวํ ลกฺขเณ คมีติ สุภลกฺขเณน สมนฺนาคเต มา หิ ตฺวํ อรญฺญํ คมีติ ฯ ตมพฺรวี ราชปุตฺตี มทฺที สพฺพงฺคโสภณา นาหนฺตํ สุขมิจฺเฉยฺยํ ยํ เม เวสฺสนฺตรํ วินาติ ฯ ตตฺถ ตมพฺรวีติ ตํ สสฺสุรํ อพฺรวิ อโวจ ฯ ตมพฺรวี มหาราชา สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒโน อิงฺฆ มทฺทิ นิสาเมหิ วเน เย โหนฺติ ทุสฺสหา พหู กีฏา ปฏงฺคา จ มกสา มธุมกฺขิกา เตปิ ตํ ตตฺถ หึเสยฺยุํ ตนฺเต ทุกฺขตรํ สิยา อปเร ปสฺส สนฺตาเส นทีนูปนิเสวิเต สปฺปา อชครา นาม อวิสา เต มหพฺพเล เต มนุสฺสํ มิคํ วาปิ อปิจาสนฺนมาคตํ ปริกฺขิปิตฺวา โภเคหิ วสมาเนนฺติ อตฺตโน อญฺเญปิ กณฺหาชฏิโน อจฺฉา นาม อฆมฺมิคา น เตหิ ปุริโส ทิฏฺโฐ รุกฺขมารุยฺห มุญฺจติ สํฆฏฺฏยนฺตา สิงฺฆานิ ติกฺขคฺคานิ ปหาริโน มหิสา วิจรนฺเตตฺถ นทึ โสตุมฺพรํ ปติ ทิสฺวา มิคานํ ยูถานํ ควํ วิจรนฺตํ วเน เธนุว วจฺฉคิทฺธาว กถํ มทฺทิ กริสฺสสิ ทิสฺวา สมฺปติเต โฆเร ทุมฺมคฺเคสุ ปลฺวงฺคเม อเขตตญฺญาย เต มทฺทิ ภวิตนฺเต มหพฺภยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๐.

ยา ตฺวํ สิวาย สุตฺวาน มหุํ อุตฺตสเต ปุเร สา ตฺวํ วงฺกํ อนุปฺปตฺตา กถํ มทฺทิ กริสฺสสิ ฐิเต มชฺฌนฺติเก กาเล สนฺนิสินฺเนสุ ปกฺขิสุ สุณเตว พฺรหารญฺญํ ตตฺถ กึ คนฺตุมิจฺฉสีติ ฯ ตตฺถ ตมพฺรวีติ ตํ สุณฺหํ อพฺรวิ ฯ อปเร ปสฺส สนฺตาเสติ อญฺเญปิ สนฺตาเส ภยชนเก ปสฺส ปสฺสาหิ ฯ นทีนูปนิเสวิเตติ นทีนํ อุปนิเสวิเต อาสนฺนฏฺฐาเนน นทีกูเล วสนฺเตติ อตฺโถ ฯ อวิสาติ นิพฺพิสา ฯ อปิจาสนฺนนฺติ อาสนฺนํ อตฺตโน สรีรผสฺสํ อาคตนฺติ อตฺโถ ฯ อฆมฺมิคาติ อฆกรา มิคา ฯ ทุกฺขาวหา มิคาติอตฺโถ ฯ นทึ โสตุมฺพรํ ปตีติ โสตุมฺพราย นาม นทิยา ตีเร ฯ ยูถานนฺติ ยูถานิ ฯ อยเมว ปาโฐ ฯ เธนุว วจฺฉคิทฺธาวาติ ตว ทารเก อปสฺสนฺตี วจฺฉคิทฺธา เธนุ วิย กถํ กริสฺสสิ ฯ วกาโร ปเนตฺถ นิปาตมตฺโตว ฯ สมฺปติเตติ สมฺปตนฺเต ฯ โฆเรติ ภึสนเก วิรูเป ฯ ปลฺวงฺคเมติ มกฺกเฏ ฯ อเขตฺตญฺญายาติ อรญฺเญ ภูมิยํ อกุสลาย ฯ ภวิตนฺเตติ ภวิสฺสติ เต ฯ ยา ตฺวํ สิวาย สุตฺวานาติ สิงฺคาลิยา สทฺทํ สุตฺวา ฯ มหุนฺติ นคเร วสนฺตีปิ ปุนปฺปุนํ อุตฺตสสิ ฯ สุณเตวาติ นทติ สทฺทํ กโรติ วิย ฯ ตมพฺรวี ราชปุตฺตี มทฺที สพฺพงฺคโสภณา ยานิ เอตานิ อกฺขาสิ วเน ปฏิภายานิ เม สพฺพานิ อภิสมฺโภสฺสํ คจฺฉญฺเญว รเถสภ กาสํ กุสํ โปตกิลํ อุสิรํ มุญฺชปพฺพชํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๑.

อุรสา ปนูทเหสฺสามิ นาสฺส เหสฺสามิ ทุนฺนยา พหูหิ วตฺตจริยาหิ กุมารี วินฺทเต ปตึ อุทรสฺสุปโรเธน โคหนุเวฏฺฐเนน จ อคฺคิสฺส ปาริจริยาย อุทกุมฺมชฺชเนน จ เวธพฺยํ กฏุกํ โลกํ คจฺฉญฺเญว รเถสภ อปิสฺสา โหติ อปฺปตฺโต อุจฺฉิฏฺฐํ ปริภุญฺชิตุํ โย นํ หตฺเถ คเหตฺวาน อกามํ ปริกฑฺฒติ เวธพฺยํ กฏุกํ โลเก คจฺฉญฺเญว รเถสภ เกสคฺคหณมุกฺเขปา ภูมฺยาจ ปริสุมฺภนา ทตฺวา จ โน ปกฺกมติ พหุํ ทุกฺขํ อนปฺปกํ เวธพฺยํ กฏุกํ โลเก คจฺฉญฺเญว รเถสภ สุกฺกจฺฉวี เวธเวรา ทตฺวา สุภคฺคมานิโน อกามํ ปริกฑฺฒนฺติ อุลูกญฺเญว วายสา เวธพฺยํ กฏุกํ โลเก คจฺฉญฺเญว รเถสภ อปิ ญาติ กุเล ผิเต กํสปฺปชฺโชตเน วสํ เนวาติวากฺยํ น ลเภ ภาตูหิ สขิเกหิ จ เวธพฺยํ กฏุกํ โลเก คจฺฉญฺเญว รเถสภ นคฺคา นที อนูทกา นคฺคํ รฏฺฐํ อราชิกํ อิตฺถีปิ วิธวา นคฺคา ยสฺสาปิ ทส ภาตโร เวธพฺยํ กฏุกํ โลเก คจฺฉญฺเญว รเถสภ ธโช รถสฺส ปญฺญาณํ ธูโม ปญฺญาณมคฺคิโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๒.

ราชา รฏฺฐสฺส ปญฺญาณํ ภตฺตา ปญฺญาณมิตฺถิยา เวธพฺยํ กฏุกํ โลเก คจฺฉญฺเญว รเถสภ ยา ทลิทฺที ทลิทฺทสฺส อฑฺฒา อฑฺฒสฺส กิตฺติมา ตํ เว เทวา ปสํสนฺติ ทุกฺกรํ หิ กโรติ สา สามิกํ อนุพนฺธิสฺสํ สทา กาสาย วาสินี ปฐพฺยาปิ อภิชฺชนฺตฺยา เวธพฺยํ กฏุกิตฺถิยา อปิ สาครปริยนฺตํ พหุวิตฺตธรํ มหึ นานารตนปริปูรํ นิจฺเฉ เวสฺสนฺตรํ วินา กถนฺนุ ตาสํ หทยํ สุขรา วต อิตฺถิโย ยา สามิเก ทุกฺขิตมฺหิ สุขมิจฺฉนฺติ อตฺตโน นิกฺขมนฺเต มหาราเช สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน ตมหํ อนุพนฺธิสฺสํ สพฺพกามทโท หิ เมติ ฯ ตตฺถ ตมพฺรวีติ ภิกฺขเว มทฺที รญฺโญ วจนํ สุตฺวา ตํ ราชานํ อพฺรวิ ฯ อภิสมฺโภสฺสนฺติ สหิสฺสามิ อภิวาเสสฺสามิ ฯ โปตกิลนฺติ โปตกิลติณํ ฯ ปนูทเหสฺสามีติ เทฺวธา กตฺวา เวสฺสนฺตรสฺส ปุรโต คมิสฺสามิ ฯ อุทรสฺสุปโรเธนาติ อุปวาเสน ขุทาธิวาเสน ฯ โคหนุเวฏฺฐเนนาติ วิสาลกฏิโย โอนตปสฺสา จ สามิกํ ลภนฺตีติ ญตฺวา โคหนุนา กฏิผลกํ โกฏาเปตฺวา เวฏฺฐเนน ปสฺสานิ โอนาเมตฺวา กุมาริกา ปตึ ลภนฺติ ฯ กฏุกนฺติ อสาตํ ฯ คจฺฉญฺเญวาติ คมิสฺสามิเยว ฯ อปฺปตฺโตติ อสฺสา วิธวาย อุจฺฉิฏฺฐกํ ปริภุญฺชิตุํ อนนุจฺฉวิโกเยว ฯ โย นนฺติ โย นีจชจฺโจ ตํ วิธวํ อนิจฺฉมานญฺเญว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๓.

หตฺเถ คเหตฺวา กฑฺฒติ ฯ เกสคฺคหณมุกฺเขปา ภูมฺยา จ ปริสุมฺภนาติ อสฺสามิกํ อิตฺถึ หตฺถปาเทหิ เกสคฺคหณํ อุกฺเขปา ภูมิยํ ปาเตนฺติ เอตา อวมญฺญา นาติกฺกมนฺติ ฯ ทตฺวา จาติ อสฺสามิกาย อิตฺถิยา เอวรูปํ พหุํ อนปฺปกํ ทุกฺขํ ปโร ปุริโส ทตฺวา จ ฯ โน ปกฺกมตีติ ตํ นิราสํโก โอโลเกนฺโตว ติฏฺฐติ ฯ สุกฺกจฺฉวีติ นหานิยจุณฺเณหิ อุพฺภตฺติตฉวิวณฺณา ฯ เวธเวราติ วิธวตฺถิกา ฯ ทตฺวาติ กิญฺจิเทว อปฺปมตฺตกํ ธนํ ทตฺวา ฯ สุภคฺคมานิโนติ มยํ สุภคฺคาติ มญฺญมานา ฯ อกามนฺติ ตํ วิธวํ อสฺสามิกํ อกามํ ฯ อุลูกญฺเญว วายสาติ กากา วิย อุลูกํ ปริกฑฺฒนฺติ ฯ กํสปฺปชฺโชตเนติ สุวณฺณภาชเนหิ ปชฺโชตนฺเต ฯ วสนฺติ เอวรูเปปิ ญาติกุเล วสมานา ฯ เนวาติวากฺยํ น ลเภติ อยํ อิตฺถี นิสฺสามิกา ยาวชีวํ อมฺหากญฺเญว ภารา ชาตาติ อาทีนิ วจนานิ วทนฺเตหิ ภาตูหิปิ สขิเกหิปิ อติวากฺยํ ครหวจนํ เอตํ วจนํ เนว น ลเภ ลภติเยว ฯ ปญฺญาณนฺติ ปากฏภาวกรณํ ฯ ยา ทลิทฺที ทลิทฺทสฺสาติ เทว กิตฺติสมฺปนฺนา ยา อิตฺถี อตฺตโน สามิกสฺส ทลิทฺทสฺส ทุกฺขปฺปตฺตสฺส กาเล สยํปิ ทลิทฺที สมานา ทุกฺขา จ โหติ ฯ ตสฺส สามิกสฺส อฑฺฒสฺส สุขปฺปตฺตสฺส กาเล เตเนว สทฺธึ อฑฺฒา สุขปฺปตฺตา โหติ ฯ ตํ เว เทวา ปสํสนฺตีติ เทวาปิ ตํ เอวรูปํ อิตฺถึ ปสํสนฺติ ฯ อภิชฺชนฺตฺยาติ อเภชฺชนฺติยา สเจปิ หิ อิตฺถิยา สกลปฐวี น ภิชฺชติ สกลาย ปฐวิยา สา จ อิสฺสรา โหติ ตถาปิ เวธพฺยํ กฏุกเมวาติ อตฺโถ ฯ สุขรา วต อิตฺถิโยติ สุฏฺฐุ ขรา วต อิตฺถิโยติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๔.

ตมพฺรวี มหาราชา มทฺทึ สพฺพงฺคโสภนํ อิเม เต ทหรา ปุตฺตา ชาลี กณฺหาชินา จุโภ นิกฺขิป ลกฺขเณ คจฺฉ มยนฺเต โปสยามเสติ ฯ ตตฺถ ชาลี กณฺหาชินา จุโภติ ชาลี จ กณฺหาชินา จาติ อุโภ ฯ นิกฺขิปาติ อิเม นิกฺขิปิตฺวา ฐเปตฺวา คจฺฉาหีติ ฯ ตมพฺรวี ราชปุตฺตี มทฺที สพฺพงฺคโสภ นา ปิยา เม ปุตฺตกา เทว ชาลี กณฺหาชินา จุโภ ตฺยมฺหํ ตตฺถ รมิสฺสนฺติ อรญฺเญ ชีวิโสกินนฺติ ฯ ตตฺถ ตฺยมฺหนฺติ เต ทารกา อมฺหากํ ตตฺถ อรญฺเญ ฯ ชีวิโสกินนฺติ อวิคตโสกานํ หทยํ รมิสฺสนฺตีติ อตฺโถ ฯ ตมพฺรวี มหาราชา สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒโน สาลีนโมทนํ ภุตฺวา สุจิมํสูปเสจนํ รุกฺขผลานิ ภุญฺชนฺตา กถํ กาหนฺติ ทารกา ภุตฺวา สตปเล กํเส โสวณฺเณ สตราชิเก รุกฺขปตฺเตสุ ภุญฺชนฺตา กถํ กาหนฺติ ทารกา กาสิยานิ ปธาเรตฺวา โขมโกทุมฺพรานิ จ กุสจีรานิ ธาเรนฺตา กถํ กาหนฺติ ทารกา วยฺหาหิ ปริยายิตฺวา สิวิกาย รเถน จ ปตฺติกา ปริธาวนฺตา กถํ กาหนฺติ ทารกา กูฏาคาเร สยิตฺวาน นิวาเต ผุสฺสิตคฺคเฬ สยนฺตา รุกฺขมูลสฺมึ กถํ กาหนฺติ ทารกา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๕.

ปลฺลงฺเกสุ สยิตฺวาน โคนเก จิตฺรสนฺถิเต สยนฺตา ติณสนฺถเร กถํ กาหนฺติ ทารกา คนฺธิเกน วิลิมฺเปตฺวา อคฺคลุจนฺทเนน จ รโชชลานิ ธาเรนฺตา กถํ กาหนฺติ ทารกา จามรโมรหตฺเถหิ วิชิตงฺคา สุเข ฐิตา ผุฏฺฐา ฑํเสหิ มกเสหิ กถํ กาหนฺติ ทารกาติ ฯ ตตฺถ สตปเล กํเสติ ปลสเตน กตาย กาญฺจนปาติยา ฯ โคนเก จิตฺรสนฺถเตติ มหาปีฐิยํ กาฬโกชเวหิ เจว จิตฺร สนฺถเรหิ จ สนฺถเต ฯ จามรโมรหตฺเถหีติ จามเรหิเจว โมรหตฺเถหิ จ วิชิตงฺคา ฯ เอวํ เตสํ สลฺลปนฺตานญฺเญว รตฺติ วิภายิ สุริโย อุคฺคจฺฉิ ฯ มหาสตฺตสฺส จตุสินฺธวยุตฺตํ อลงฺกตรถํ อาเนตฺวา ราชทฺวาเร ฐปยึสุ ฯ มทฺที เทวี สสฺสุสสฺสุเร วนฺทิตฺวา เสสิตฺถิโย อปโลเกตฺวา เทฺว ปุตฺเต อาทาย เวสฺสนฺตรโต ปฐมตรํ คนฺตฺวา รเถ อฏฺฐาสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตมพฺรวี ราชปุตฺตี มทฺที สพฺพงฺคโสภนา มา เทว ปริเทเวสิ มา จ ตฺวํ วิมโน อหุ ยถา มยํ ภวิสฺสาม ตถา เหสฺสนฺติ ทารกา อิทํ วตฺวาน ปกฺกามิ มทฺที สพฺพงฺคโสภนา สิวิมคฺเคน อเนฺวสิ ปุตฺเต อาทาย ลกฺขณาติ ฯ ตตฺถ สิวิมคฺเคนาติ สิวิรญฺญา คนฺตพฺพมคฺเคเนว ฯ อเนฺวสีติ ตํ อคมาสิ ปาสาทา โอตริตฺวา รถํ อภิรุหีติ อตฺโถ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๖.

ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา ทานํ ทตฺวาน ขตฺติโย ปิตุ มาตุ จ วนฺทิตฺวา กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ จตุวาหึ รถํ ยุตฺตํ สีฆมารุยฺห สินฺธวํ อาทาย ปุตฺตทารญฺจ วงฺกํ ปายาสิ ปพฺพตนฺติ ฯ ตตฺถ ตโตติ ภิกฺขเว ตสฺสา มทฺทิยา รถํ อภิรุหิตฺวา ฐิตกาเล ฯ ทตฺวานาติ หิยฺโย ทานํ ทตฺวา ฯ กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณนฺติ ปทกฺขิณญฺจ กตฺวา ฯ นนฺติ นิปาตมตฺตํ ฯ ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา เยนาสิ พหุโก ชโน อามนฺต โข ตํ คจฺฉาม อโรคา โหถ ญาตโยติ ฯ ตสฺสตฺโถ ภิกฺขเว ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา ยมฺหิ ฐาเน เวสฺสนฺตรํ ราชานํ ปสฺสิสฺสามาติ พหุโก ชโน ฐิโต อาสิ ตตฺถ รถํ เปเสตฺวา มหาชนํ อาปุจฺฉนฺโต อามนฺต โข ตํ คจฺฉาม อโรคา โหถ ญาตโยติ อาห ฯ ตตฺถ ตนฺติ นิปาตมตฺตํ ฯ ภิกฺขเว เวสฺสนฺตโร ราชา ญาตเก อาห ญาตกา ตุมฺเห อามนฺเตตฺวา มยํ คจฺฉาม ตุมฺเห สุขิตา โหถ นิทฺทุกฺขาติ ฯ เอวํ มหาสตฺเต มหาชนํ อามนฺเตตฺวา อปฺปมตฺตา โหถ ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กโรถาติ เตสํ โอวาทํ ทตฺวา คจฺฉนฺเต โพธิสตฺตสฺส มาตาปุตฺโต ทานจิตฺตโก ทานํ เทตูติ อาภรเณหิ สทฺธึ สตฺตรตนปูรานิ สกฏานิ อุโภสุ ปสฺเสสุ เปเสสิ ฯ โสปิ อตฺตโน กายารุฬฺหเมว อาภรณภณฺฑํ โอมุญฺจิตฺวา สมฺปตฺตยาจกานํ อฏฺฐารส วาเร ทตฺวา อวเสสํ สพฺพํ อทาสิ ฯ โส นครา นิกฺขมิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๗.

นิวตฺติตฺวา นครํ โอโลเกตุกาโม อโหสิ ฯ อถสฺส มนํ ปฏิจฺจ รถปฺปมาเณ ฐาเน ปฐวี ภิชฺชิตฺวา กุลาลจกฺกํ วิย ปริวตฺติตฺวา รถํ นคราภิมุขํ อกาสิ ฯ โส มาตาปิตูนํ วสนฏฺฐานํ โอโลเกสิ ฯ เตน การุญฺเญน ปฐวีกมฺปาทโย อเหสุํ ฯ เตน วุตฺตํ ฯ นิกฺขมิตฺวาน นครา นิวตฺติตฺวา วิโลกิเต ตทาปิ ปฐวี กมฺปิ สิเนรุวนวฏํสกาติ ฯ สยํ ปน โอโลเกตฺวา มทฺทึปิ โอโลเปตุํ คาถมาห อิงฺฆ มทฺทิ นิสาเมหิ รมฺมรูปํว ทิสฺสติ อาวาโส สิวิเสฏฺฐสฺส เปตฺติกํ ภวนํ มมนฺติ ฯ ตตฺถ นิสาเมหีติ โอโลเกหิ ฯ อถ มหาสตฺโต สหชาเต สฏฺฐีสหสฺเส อมจฺเจ จ เสสชนญฺจ นิวตฺตาเปตฺวา รถํ ปาเชนฺโต มทฺทึ อาห ภทฺเท สเจ ปจฺฉโต ยาจกา อาคจฺฉนฺติ อุปธาเรยฺยาสีติ ฯ สาปิ โอโลเกนฺตี นิสีทิ ฯ อถสฺส สตฺตสตกมหาทานํ สมฺปาปุณิตุํ อสกฺโกนฺตา จตฺตาโร พฺราหฺมณา นครํ คนฺตฺวา กุหึ ราชาติ ปุจฺฉิตฺวา ทานํ ทตฺวา คโตติ วุตฺเต กึ คเหตฺวา คโตติ ปุจฺฉิตฺวา รเถน คโตติ สุตฺวา อสฺเส นํ ยาจิสฺสามาติ อนุพนฺธึสุ ฯ อถ มทฺที เต อาคจฺฉนฺเต ทิสฺวา ยาจกา อาคจฺฉนฺติ เทวาติ อาโรเจสิ ฯ มหาสตฺโต รถํ ฐเปสิ ฯ เต อาคนฺตฺวา อสฺเส ยาจึสุ ฯ มหาสตฺโต จตุโร อสฺเส เตสํ อทาสิ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๘.

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตํ พฺราหฺมณา อนฺวคมุํ เต ตํ อสฺเส อยาจิสุํ ยาจิโต ปฏิยาเทสิ จตุนฺนํ จตุโร หเยติ ฯ อสฺเสสุ ปน ทินฺเนสุ รถธุรํ อากาเสเยว อฏฺฐาสิ ฯ อถ พฺราหฺมเณสุ คตมตฺเตสุเยว จตฺตาโร เทวปุตฺตา โรหิตมิควณฺเณนา คนฺตฺวา รถธุรํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อคมํสุ ฯ มหาสตฺโต เตสํ เทวปุตฺตภาวํ ญตฺวา อิมํ คาถมาห อิงฺฆ มทฺทิ นิสาเมหิ จิตฺตรูปํว ทิสฺสติ มิคา โรหิตวณฺเณน ทกฺขิณสฺสา วหนฺติมนฺติ ฯ ตตฺถ ทกฺขิณสฺสา วหนฺติ มนติ สุสิกฺขิตา อสฺสา วิย มํ วหนฺติ ฯ อถ นํ เอวํ คจฺฉนฺตํ อปโร พฺราหฺมโณ อาคนฺตฺวา รถํ ยาจิ ฯ มหาสตฺโต ปุตฺตทารํ โอตาเรตฺวา รถํ ตสฺส อทาสิ ฯ รเถ ปน ทินฺเน เทวปุตฺตา อนฺตรธายึสุ ฯ รถสฺส ปน ทินฺนภาวํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อเถตฺถ ปญฺจโม อาคา โย นํ รถมยาจถ ตสฺส ตํ ปฏิยาเทสิ น จสฺส ปหโต มโน ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา โอโรเปตฺวา สกํ ชนํ อสฺสาสยิ อสฺสรถํ พฺราหฺมณสฺส ธเนสิโนติ ฯ ตตฺถ เอถตฺถาติ อเถตสฺมึ วเน ฯ น จสฺส ปหโต มโนติ น จสฺส มโน โอลิโน ฯ อสฺสาสยีติ ปริโตเสนฺโต นิยฺยาเทสิ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๙.

ตโต ปฏฺฐาย ปน เต สพฺเพปิ ปตฺติกาว อเหสุํ ฯ อถ มหาสตฺโต มทฺทึ อโวจ ตฺวํ มทฺทิ กณฺหาชินํ คณฺหาหิ ลหุกา เอสา กนิฏฺฐกา อหํ ชาลึ คณฺหิสฺสามิ ครุโก ภาติโก หิ โสติ ฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา อุโภปิ เทฺว ทารเก องฺเกนาทาย ปกฺกมึสุ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ราชา กุมารํ อาทาย ราชปุตฺตี จ ทาริกํ สมฺโมทมานา ปกฺกามุํ อญฺญมญฺญํ ปิยํ วทาติ ฯ ทานกณฺฑํ นิฏฺฐิตํ เต ปฏิปเถ อาคจฺฉนฺเต มนุสฺเส ทิสฺวา กุหึ วงฺกปพฺพโตติ ปุจฺฉนฺติ ฯ มนุสฺสา ทูเรติ วทนฺติ ฯ เตน วุตฺตํ ยทิ เกจิ มนุชา เอนฺติ อนุมคฺเค ปฏีปเถ มคฺคนฺเต ปฏิปุจฺฉาม กุหึ วงฺกตปพฺพโต เต ตตฺถ อมฺเห ปสฺสิตฺวา กลูนํ ปริเทวยุํ ทุกขนฺเต ปฏิเวเทนฺติ ทูเร วงฺกตปพฺพโตติ ฯ มคฺคสฺส อุโภสุ ปสฺเสสุ วิวิธผลธาริโน รุกฺเข ทิสฺวา ทารกา โรทนฺติ ฯ มหาสตฺตสฺสานุภาเวน ผลธาริโน รุกฺขา โอนมิตฺวา หตฺถสมฺผสฺสํ อาคจฺฉนฺติ ฯ ตโต สุปกฺกผลาผลานิ อุจฺจินิตฺวา เตสํ เทติ ฯ ตํ ทิสฺวา มทฺที อจฺฉริยํ ปเวเทติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๐.

เตน วุตฺตํ ยทิ ปสฺสนฺติ ปวเน ทารกา ผลิเต ทุเม เตสํ ผลานํ เหตุมฺหิ อุปโรทนฺติ ทารกา โรทนฺเต ทารเก ทิสฺวา อุพฺพิคฺคา วิปุลา ทุมา สยเมโวนมิตฺวาน อุปคจฺฉนฺติ ทารเก อิทํ อจฺเฉรกํ ทิสฺวา อพฺภูตํ โลมหํสนํ สาธุการํ ปวตฺเตสิ มทฺที สพฺพงฺคโสภณา อจฺเฉรํ วต โลกสฺมึ อพฺภูตํ โลมหํสนํ เวสฺสนฺตรสฺส เตเชน สยเมโวนตา ทุมาติ ฯ เชตุตฺตรนครโต สุวณฺณคิริตาโล นาม ปพฺพโต ปญฺจโยชนานิ ตโต โกนฺติมารา นาม นที ปญฺจโยชนานิ ตโต อญฺชนาคิริ ๑- นาม ปพฺพโต ปญฺจโยชนานิ ตโต ตุณฺณวิถนาลิทณฺฑพฺราหฺมณคาโม ๒- ปญฺจโยชนานิ ตโต มาตุลนครํ ทสโยชนานิ อิติ ตํ รฏฺฐํ เชตุตฺตรนครโต ตึสโยชนํ โหติ ฯ เทวตา ตํ มคฺคํ สํขิปึสุ ฯ เต เอกทิวเสเนว มาตุลนครํ ปาปุณึสุ ฯ เตน วุตฺตํ สํขิปึสุ ปถํ ยกฺขา อนุกมฺปาย ทารเก นิกฺขนฺตทิวเสเนว เจตรฏฺฐมุปาคมุนฺติ ฯ อุปคจฺฉนฺตา จ ปน เชตุตฺตรนครโต ปาตราสสมเย นิกฺขมิตฺวา สายณฺหสมเย เจตรฏฺเฐ มาตุลนครํ สมฺปตฺตา ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห @เชิงอรรถ: จ-รญฺชรคิรีติปิ ปาโฐ ทุนฺนิวิฏฺฐาติปิ ปาโฐ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๑.

เต คนฺตฺวา ทีฆมทฺธานํ เจตรฏฺฐมุปาคมุํ อิทฺธํ ผิตํ ชนปทํ พหุมํสสุโรทนนฺติ ฯ ตทา มาตุลนคเร สฏฺฐีขตฺติยสหสฺสานิ วสนฺติ ฯ มหาสตฺโต อนฺโตนครํ อปวิสิตฺวา นครทฺวาเร สาลายํ นิสีทิ ฯ อถสฺส มทฺที มหาสตฺตสฺส ปาเทสุ รชํ ปุญฺชิตฺวา ปาเท สมฺพาหิตฺวา เวสฺสนฺตรสฺส อาคตภาวํ ชานาเปสฺสามีติ สาลาโต นิกฺขมิตฺวา ตสฺส จกฺขุปเถ สาลทฺวาเร อฏฺฐาสิ ฯ เตน นครํ ปวิสนฺติโย จ นิกฺขมนฺติโย จ อิตฺถิโย ตํ ทิสฺวา ปริวาเรสุํ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห เจติโย ปริกรึสุ ทิสฺวา ลกฺขณมาคตํ สุขุมาลี อยํ อยฺยา ปตฺติกา ปริธาวติ วยฺหาหิ ปริยายิตฺวา สิวิกาย รเถน จ สาชฺช มทฺที อรญฺญสฺมึ ปตฺติกา ปริธาวตีติ ฯ ตตฺถ ลกฺขณมาคตนฺติ สพฺพลกฺขณสมปนฺนํ มทฺทึ อาคตํ ฯ ปริธาวตีติ เอวํ สุขุมาลี วต หุตฺวา ปตฺติกาว วิจรติ ฯ ปริยายิตฺวาติ ปุพฺเพ เชตุตฺตรนคเร วิจริตฺวา ฯ สิวิกายาติ สุวณฺณสิวิกาย ฯ มหาชโน มทฺทิญฺจ เวสนฺตรญฺจ เทฺว ปุตฺเต จสฺส อนาถาคมเนน อาคเต ทิสฺวา คนฺตฺวา ราชูนํ อาโรเจสิ ฯ เต สฏฺฐีสหสฺสา ราชาโน โรทนฺตา ปริเทวนฺตา ตสฺส สนฺติกํ อาคมึสุ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตํ ทิสฺวา เจตปาโมกฺขา โรทมานา อุปาคมุํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๒.

กจฺจิ นุ เทว กุสลํ กจฺจิ เทว อนามยํ กจฺจิ ปิตา อโรโค เต สิวีนญฺจ อนามยํ โก เต พลํ มหาราช โก นุ เต รถมณฺฑลํ อนสฺสโก อรถโก ทีฆมทฺธานมาคโต กจฺจามิตฺเตหิ ปกโต อนุปฺปตฺโตสิมํ ทิสนฺติ ฯ ตตฺถ ทิสฺวาติ ทูรโตว ปสฺสิตฺวา ฯ เจตปาโมกฺขาติ เจตราชาโน ฯ อุปาคมุนฺติ อุปสงฺกมึสุ ฯ กุสลนฺติ อาโรคฺยํ ฯ อนามยนฺติ นิทฺทุกฺขภาวํ ฯ โก เต พลนฺติ กุหึ นุ ตว พลนิกาโย ฯ รถมณฺฑลนฺติ เยนาสิ อลงฺกตรเถน อาคโต โส กุหินฺติ ปุจฺฉนฺติ ฯ อนสฺสโกติ อนสฺสโกเยว ฯ อรถโกติ อยานโก ฯ ทีฆมทฺธานมาคโตติ ทีฆมคฺคํ อาคโตสิ ฯ ปกโตติ อภิภูโต อุปทฺทุโต ฯ อถ เนสํ สฏฺฐีสหสฺสานํ ราชูนํ มหาสตฺโต อตฺตโน อาคตการณํ กเถนฺโต อาห กุสลญฺเจว เม สมฺมา อโถ สมฺมา อนามยํ อโถ ปิตา อโรโค เม สิวีนญฺจ อนามยํ อหํ หิ กุญฺชรํ ทชฺชํ อีสาทนฺตํ อุรุฬฺหวํ เขตฺตญฺญุํ สพฺพยุทฺธานํ สพฺพเสตํ คชุตฺตมํ ปณฺฑุกมฺพลสญฺฉนฺนํ ปภินฺนํ สตฺตุมทฺทนํ ทนฺตึ สวาลวีชนึ เสตํ เกลาสสาทิสํ สเสตจฺฉนฺตํ สุปตฺเถยฺยํ สาถพฺพนํ สหตฺถิปํ อคฺคยานํ ราชวาหึ พฺราหฺมณานํ อทา ธนํ ๑- @เชิงอรรถ: อทาส-หนฺติปิ ปาโฐ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๓.

ตสฺมึ เม สิวิโย กุทฺธา ปิตา จุปหโตมโน อวรุทฺธสิ มํ ราชา วงฺกํ คจฺฉามิ ปพฺพตํ โอกาสํ สมฺมา ชนาถ วเน ยตฺถ วเสมฺหเสติ ฯ ตตฺถ ตสฺมึ เมติ ตสฺมึ การเณ มยฺหํ สิวิโย กุทฺธา ฯ อุปหโตมโนติ อุปหตจิตฺโต กุทฺโธว หุตฺวา มํ รฏฺฐา ปพฺพาเชสิ ฯ ยตฺถาติ ยสฺมึ วเน มยํ วเสยฺยาม ตตฺถ โน วสโนกาสํ ชานาถาติ อาห ฯ ตโต ราชาโน อาหํสุ สฺวาคตนฺเต มหาราช อโถ เต อทุราคตํ อิสฺสโรสิ อนุปฺปตฺโต ยํ อิธตฺถิ ปเวทย สากํ ภึสํ มธุมํสํ สุทฺธสาลินโมทนํ ปริภุญฺช มหาราช ปาหุโน โนสิ อาคโตติ ฯ ตตฺถ ปเวยาติ กเถหิ สพฺพํ ปฏิยาเทตฺวา ทสฺสาม ฯ ภึสนฺติ ภึสมูลํ ยํกิญฺจิ กนฺทชาตํ ฯ ตโต เวสฺสนฺตโร อาห ปฏิคฺคหิตํ ยํ ทินฺนํ สพฺพสฺส อคฺฆิยํ กตํ อวรุทฺธสิ มํ ราชา วงฺกํ คจฺฉามิ ปพฺพตํ โอกาสํ สมฺมา ชานาถ วเน ยตฺถ วเสมฺหเสติ ฯ ตตฺถ ปฏิคฺคหิตนฺติ สพฺพเมตํ ตุมฺเหหิ ทินฺนํ มยา จ ปฏิคฺคหิตเมว โหตุ ฯ สพฺพสฺส อคฺฆิยํ กตนฺติ สพฺพสฺส ตุมฺเหหิ มยฺหํ อคฺฆิยํ นิเวทยํ กตํ ฯ อวรุทฺธสิ มํ ราชาติ ราชา ปน มํ อวรุทฺธสิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๔.

รฏฺฐา ปพฺพาเชสิ ตสฺมา วงฺกตเมว คมิสฺสามิ ตสฺมึ เม อรญฺเญ วสนฏฺฐานํ ชานาถาติ ฯ เต ราชาโน อาหํสุ อิเธว ตาว อจฺฉสฺสุ เจตรฏฺเฐ รเถสภ ยาว เจตา คมิสฺสนฺติ รญฺโญ สนฺติกยาจิตุํ นิชฺฌาเปตุํ มหาราชํ สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒนํ ตํ ตํ เจตา ปุรกฺขิตฺวา ปีติตา ลทฺธปจฺจยา ปริวาเรตฺวาน คจฺฉนฺติ เอวํ ชานาหิ ขตฺติยาติ ฯ ตตฺถ รญฺโญ สนฺติกยาจิตุนฺติ รญฺโญ สนฺติกํ ยาจนตฺถาย คมิสฺสนฺติ ฯ นิชฺฌาเปตุนฺติ ตุมฺหากํ นิทฺโทสภาวํ ชานาเปตุํ ฯ ลทฺธปจฺจยาติ ลทฺธปติฏฺฐา ฯ คจฺฉนฺตีติ คมิสฺสนฺติ ฯ มหาสตฺโต อาห มา โว รุจิตฺถ คมนํ รญฺโญ สนฺติกยาจิตุํ นิชฺฌาเปตุํ มหาราชํ ราชา ตตฺถ น อิสฺสโร อจฺจุคฺคตา หิ สิวิโย พลคฺคา เนคมา จ เย เต ปธํเสตุมิจฺฉนฺติ ราชานํ มม การณาติ ฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ตสฺมึ มม นิทฺโทสภาวํ นิชฺฌาปเน ราชาปิ อนิสฺสโร ฯ อจฺจุคฺคตาติ อติกุทฺธา ฯ พลคฺคาติ พลกายา พลนายกา ฯ ปธํเสตุนฺติ รชฺชโต นีหริตุํ ฯ ราชานนฺติ ราชานํปิ ฯ เต ราชาโน อาหํสุ สเจ เอสา ปวตฺเตตฺถ รฏฺฐสฺมึ รฏฺฐวฑฺฒน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๕.

อิเธว รชฺชํ กาเรหิ เจเตหิ ปริวาริโต อิทฺธํ ผิตญฺจิทํ รฏฺฐํ อิทฺโธ ชนปโท มหา มตึ กโรหิ ตฺวํ เทว รชฺชสฺสมนุสาสิตุนฺติ ฯ ตตฺถ สเจ เอสา ปวตฺเตตฺถาติ สเจ เอตสฺมึ รฏฺเฐ เอสา ปวตฺติ ฯ รชฺชสฺสมนุสาสิตุนฺติ รชฺชํ อนุสาสิตุํ ฯ อยเมว วา ปาโฐ ฯ ตโต เวสฺสนฺตโร อาห น เม ฉนฺโท มติ อตฺถิ รชฺชสฺสมนุสาสิตุํ ปพฺพาชิตสฺส รฏฺฐสฺมา เจตปุตฺตา สุณาถ เม อตุฏฺฐา สิวิโย อสฺสุ พลคฺคา เนคมา จ เย ปพฺพาชิตสฺส รฏฺฐสฺมา เจตา รชฺเชภิเสจยุํ อสมฺโมทิยํปิ โว อสฺส อจฺจนฺตํ มม การณา สิวีหิ ภณฺฑนญฺจาปิ วิคฺคโห เม น รุจฺจติ อถสฺส ภณฺฑนํ โฆรํ สมฺปหาโร อนปฺปโก เอกสฺส การณา มยฺหํ หึเสยฺย พหุโก ชโน ปฏิคฺคหิตํ ยํ ทินฺนํ สพฺพสฺส อคฺฆิยํ กตํ อวรุทฺธสิ มํ ราชา วงฺกํ คจฺฉามิ ปพฺพตํ โอกาสํ สมฺมา ชานาถ วเน ยตฺถ วเสมฺหเสติ ฯ ตตฺถ เจตา รชฺเขภิเสจยุนฺติ เจตรฏฺฐวาสิโน กิร เวสฺสนฺตรํ รชฺเช อภิเสจยุนฺติ ตุมฺหากํปิ เต อตุฏฺฐา อสฺสุ ฯ อสมฺโมทิยนฺติ อสามคฺคิยํ ฯ อสฺสาติ ภเวยฺย ภวิสฺสตีตฺยตฺโถ ฯ อถสฺสาติ อถ มยฺหํ เอกสฺส การณา ตุมฺหากํ ภณฺฑนํ ภวิสฺสตีติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๖.

เอวญฺจ ปน วตฺวา มหาสตฺโต อเนกปริยาเยน ยาจิโตปิ รชฺชํ น อิจฺฉิ ฯ อถสฺส เต เจตราชาโน มหนฺตํ สกฺการํ กรึสุ ฯ โส อนฺโตนครํ ปวิสิตุํ น อิจฺฉติ ฯ อถ นํ สาลเมว อลงฺกริตฺวา สาณิยา ปริกฺเขปํ กตฺวา มหาสยนํ ปญฺญาเปตฺวา สพฺเพ ราชาโน อารกฺขํ กตฺวา ปริวารยึสุ ฯ โส เอกรตฺตํ วสิตฺวา เตหิ สํคหิตารกฺโข สาลายํ สยิตฺวา ปุน ทิวเส ปาโตว นหาตฺวา นานคฺครสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา เตหิ ราชูหิ ปริวุโต สาลาโต นิกฺขมิ ฯ เต สฏฺฐีสหสฺสา ขตฺติยา เตน สทฺธึ ปณฺณรสโยชนมคฺคํ คนฺตฺวา วนทฺวาเร ฐตฺวา ปุรโต ปณฺณรสโยชนมคฺคํ อาจิกฺขนฺตา อาหํสุ ตคฺฆ เต มยมกฺขาม ยถาปิ กุสลา ตถา ราชิสี ยตฺถ สมฺมนฺติ อาหุตคฺคี สมาหิตา เอส เสโล มหาราช ปพฺพโต คนฺธมาทโน ยตฺถ ตฺวํ สห ปุตฺเตหิ สห ภริยาย จจฺฉสิ ตํ เจตา อนุสาสึสุ อสฺสุเนตฺตา รุทมฺมุขา อิโต คจฺฉ มหาราช อุชุํ เยนุตฺตรา มุโข อถ ทกฺขสิ ภทฺทนฺเต วิปุลํ นาม ปพฺพตํ นานาทุมคณากิณฺณํ สีตจฺฉายํ มโนรมํ ตมติกฺกม ภทฺทนฺเต อถ ทกฺขสิ อาปกํ นทึ เกตุมตึ นาม คมฺภีรํ คิริคพฺภรํ ปุถุโลมมจฺฉากิณฺณํ สุปติตฺถํ มโหทกํ ตตฺถ นหาตฺวา ปิวิตฺวา จ อสฺสาเสตฺวา สปุตฺตเก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๗.

อถ ทกฺขสิ ภทฺทนฺเต นิโคฺรธํ มธุวิปฺผลํ รมฺมเก สิขเร ชาตํ สีตจฺฉายํ มโนรมํ อถ ทกฺขสิ ภทฺทนฺเต นาลิกํ นาม ปพฺพตํ นานาทิชคณากิณฺณํ เสลํ กึปุริสายุตํ ตสฺส อุตฺตรปุพฺเพน มุจลินฺโท นามโส สโร ปุณฺฑรีเกหิ สญฺฉนฺโน เสตโสคนฺธิเยหิ จ โส วนํ เมฆสงฺกาสํ ธุวํ หริตสทฺทลํ สีโหวามิสเปกฺขีว วนสณฺฑํ วิคาหิย ปุปฺผรุกฺเขหิ สญฺฉนฺนํ ผลรุกฺเขหิ จูภยํ ตตฺถ พินฺทุสฺสรา วคฺคู นานาวณฺณา พหู ทิชา กูชนฺตมุปกูชนฺติ อุตุสมฺปุปฺผิเต ทุเม คนฺตฺวา คิริวิทุคฺคานิ นทีนํ ปภวานิ จ โส อทฺทส โปกฺขรณึ กรญฺชกกุธายุตํ ปุถุโลมมจฺฉากิณฺณํ สุปติตฺถํ มโหทกํ สมญฺจ จตุรสฺสญฺจ สาธุํ อปฺปฏิคนฺธิยํ ตสฺสา อุตฺตรปุพฺเพน ปณฺณสาลํ อมาปย ปณฺณสาลํ อมาเปตฺวา อุญฺฉาจริยาย อีหถาติ ฯ ตตฺถ ราชิสีติ ราชาโน หุตฺวา ปพฺพชิตา ฯ สมาหิตาติ เอกคฺคจิตฺตา หุตฺวา ฯ เอสาติ ทกฺขิณหตฺถํ อุขิปิตฺวา อิมินา ปพฺพตปาเทน คจฺฉถาติ อาจิกฺขนฺตา วทนฺติ ฯ อจฺฉสีติ วสิสฺสสิ ฯ อาปกนฺติ อาปคํ อุทกวาหกํ นทึ ฯ คิริคพฺภรนฺติ คิรีนํ กุจฺฉิโต ปวตฺตํ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๘.

มธุวิปฺผลนฺติ มธุรผลํ ฯ รมฺมเกติ รมฺมณีเย ฯ กึปุริสายุตนฺติ กึปุริเสหิ อายุตฺตํ ปริกิณฺณํ ฯ เสตโสคนฺธิเยหิ จาติ นานปฺปกาเรหิ เสตุปฺปเลหิ เจว โสคนฺธิเยหิ จ สมนฺนาคโต ฯ สีโหวามิสเปกฺขีวาติ อามิสํ ปตฺเถนฺโต สีโห วิย ฯ พินฺทุสฺสราติ สมฺปิณฺฑิตสรา ฯ วคฺคูติ มธุรสรา ฯ กูชนฺตมุปกูชนฺตีติ ปฐมํ กูชมานํ ปกฺขึ ปจฺฉา ปุน อุปกูชนฺติ ฯ อุตุสมฺปุปฺผิเต ทุเมติ อุตุสมเย ปุปฺผิเต ทุเม นิลียิตฺวา กูชนฺตํ อุปกูชนฺติ ฯ โส อทฺทสาติ โส ตฺวํ ปสฺสิสฺสสีติ อตฺโถ ฯ กรญฺชกกุธายุตนฺติ กรญฺชรุกฺเขหิ เจว กุกุธรุกฺเขหิ จ สมฺปริกิณฺณํ ฯ อปฺปฏิคนฺธิยนฺติ ปฏิกูลคนฺธวิรหิตํ ฯ มธุโรทกสฺส สมฺปุณฺณํ นานปฺปกาเรหิ ปทุมุปฺปลาทีหิ สญฺฉนฺนํ ฯ ปณฺณสาลํ อมาปยาติ ปณฺณสาลํ มาเปยฺยาสิ ฯ อมาเปตฺวาติ มาเปตฺวา ฯ อุญฺฉาจริยาย อีหถาติ อถ ตุมฺเห เทว อุญฺฉาจริยาย ยาเปนฺตา อปฺปมตฺตา อีหถ อารทฺธวิริยา หุตฺวา วิหเรยฺยาถาติ อตฺโถ ฯ เอวํ เจตราชาโน ตสฺส ปณฺณรสโยชนมคฺคํ อาจิกฺขิตฺวา ตํ อุยฺโยเชตฺวา เวสฺสนฺตรสฺส อนฺตรายภยสฺส วิโนทนตฺถํ มา โกจิ เทว ปจฺจามิโต โอกาสํ ลเภยฺยาติ จินฺเตตฺวา เอกํ พฺยตฺตํ สุสิกฺขิตํ เจตปุตฺตํ ปกฺโกสาเกปตฺวา ตฺวํ คจฺฉนฺเต จ อาคจฺฉนฺเต จ ปริคณฺหาหีติ วตฺวา วนทฺวาเร อารกฺขณตฺถาย ฐเปตฺวา สกนครํ ปจฺจาคมึสุ ฯ เวสฺสนฺตโรปิ สปุตฺตทาโร คนฺธมาทนํ ปตฺวา ตํ ทิวสํ ตตฺถ วสิตฺวา ตโต อุตฺตราภิมุโข วิปุลปพฺพตปาเทน คนฺตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๙.

เกตุมตีนทีตีเร นิสีทิตฺวา วนจรเกน ทินฺนํ มธุรมํสํ ขาทิตฺวา ตสฺส สุวณฺณสูจึ ทตฺวา ตตฺถ นหาตฺวา ปฏิปฺปสฺสทฺธทรโถ นทึ อุตฺตริตฺวา สานุปพฺพตสิขเร ฐิตสฺส นิโคฺรธสฺส มูเล โถกํ นิสีทิตฺวา นิโคฺรธผลานิ ขาทิตฺวา อุฏฺฐาย คจฺฉนฺโต นาลิกํ นาม ปพฺพตํ ปตฺวา ตํ ปริหรนฺโต มุจลินทสรํ คนฺตฺวา สรตีเรน ปุพฺพุตฺตรกณฺณํ ปตฺวา เอกปทิกมคฺเคน วนฆฏํ ปวิสิตฺวา ตํ อติกฺกมฺม คิริทุคฺคานํ นทีปภวานํ ปุรโต จตุรสฺสโปกฺขรณึ สมฺปาปุณิ ฯ ตสฺมึ ขเณ สกฺกสฺส ภวนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิ ฯ สกฺโก อาวชฺเชนฺโต ตํ การณํ ญตฺวา มหาสตฺโต หิมวนฺตํ ปวิฏฺโฐ ตสฺส วสนฏฺฐานํ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา วิสฺสุกมฺมํ อามนฺเตตฺวา คจฺฉ ตาต ตฺวํ วงฺกตปพฺพตกุจฺฉิมฺหิ รมฺมณีเย ฐาเน อสฺสมปทํ มาเปตฺวา เอหีติ วิสฺสุกมฺมํ เปเสสิ ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เทวโลกโต โอตริตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา เทฺว ปณฺณสาลาโย ทฺวิจงฺกเม รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานานิ จ มาเปตฺวา จงฺกมโกฏิยํ เตสุ เตสุ ฐาเนสุ นานาปุปฺผวิจิตฺเต ปุปฺผคจฺเฉ จ กทลีวนานิ จ ทสฺเสตฺวา สพฺเพ ปพฺพชิตปริกฺขาเร ปฏิยาเทตฺวา เย เกจิ ปพฺพชิตุกามา เต อิเม คณฺหนฺตูติ อกฺขรานิ ลิขิตฺวา อมนุสฺเส จ เภรวสทฺเท มิคปกฺขิโน จ ปฏิกฺกมาเปตฺวา สกฏฺฐานเมว คโต ฯ มหาสตฺโตปิ เอกปทิกมคฺคํ ทิสฺวา ปพฺพชิตานํ วสนฏฺฐานํ ภวิสฺสตีติ สลฺลกฺเขตฺวา มทฺทิญฺจ ปุตฺเต จ อสฺสมปททฺวาเร ฐเปตฺวา สยํ อสฺสมปทํ ปวิสิตฺวา อกฺขรานิ โอโลเกตฺวา สกฺเกน ทิฏฺโฐสฺมีติ สกฺกทตฺติยภาวํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๐.

ญตฺวา ปณฺณสาลทฺวารํ วิวริตฺวา ปวิสิตฺวา ขคฺคญฺจ ธนุญฺจ อปเนตฺวา สาฏเก โอมุญฺจิตฺวา รตฺตวากจีรํ นิวาเสตฺวา อชินจมฺมํ องฺเส กตฺวา ชฏามณฺฑลํ พนฺธิตฺวา อิสิเวสํ คเหตฺวา กตฺตรทณฺฑํ อาทาย ปณฺณสาลาโต นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิตสิรึ สมุฏฺฐหนฺโต อโห สุขํ ปรมํ สุขํ ปพฺพชฺชา เม อธิคตาติ อุทานํ อุทาเนตฺวา จงฺกมํ อารุยฺห อปราปรํ จงฺกมิตฺวา ปจฺเจกพุทฺธสทิเสน อุปสเมน ปุตฺตทารานํ สนฺติกํ อคมาสิ ฯ มทฺที เทวีปิ โอโลเกนฺตี สญฺชานิตฺวา มหาสตฺตสฺส ปาเทสุ นิปติตฺวา วนฺทิตฺวา โรทิตฺวา เตเนว สทฺธึ อสฺสมปทํ ปวิสิตฺวา อตฺตโน ปณฺณสาลํ คนฺตฺวา รตฺตวากจีรํ นิวาเสตฺวา อชินจมฺมํ อํเส กตฺวา ชฏามณฺฑลํ พนฺธิตฺวา อิสินีเวสํ คณฺหิ ฯ เต ปจฺฉา ปุตฺเตปิ ตาปสกุมาเร กรึสุ ฯ จตฺตาโรปิ ขตฺติยา วงฺกตปพฺพตกุจฺฉิยํ วสึสุ ฯ อถ มทฺที มหาสตฺตํ วรํ ยาจิ เทว ตุมฺเห ผลาผลตฺถาย อรญฺญํ อคนฺตฺวา ปุตฺเต คเหตฺวา อิเธว โหถ อหํ ผลาผลํ อาหริสฺสามีติ ฯ ตโต ปฏฺฐาย สา อรญฺญโต ผลาผลานิ อาหริตฺวา ตโย ชเน ปฏิชคฺคติ ฯ โพธิสตฺโตปิ ตํ วรํ ยาจิ ภทฺเท มทฺทิ มยํ อิโต ปฏฺฐาย อกาเล มม สนฺติกํ มา อาคจฺฉาหีติ ฯ สา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ มหาสตฺตสฺส เมตฺตานุภาเวน สมนฺตา ติโยชเน ฐาเน สพฺเพ ติรจฺฉานาปิ อญฺญมญฺญํ เมตฺตจิตฺตํ ปฏิลภึสุ ฯ มทฺที เทวี ปาโต วุฏฺฐาย ปานียํ ปริโภชนียํ อุปฏฺฐเปตฺวา มุโขทกํ อาหริตฺวา ทนฺตกฏฺฐํ ทตฺวา อสฺสมปทํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๑.

สมฺมชฺชิตฺวา เทฺว ปุตฺเต ปิตุ สนฺติเก ฐเปตฺวา ปจฺฉิขนิตฺตีองฺกุสหตฺถา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา วนมูลผลาผลานิ อาทาย ปจฺฉึ ปูเรตฺวา สายณฺหสมเย อรญฺญโต อาคนฺตฺวา ปณฺณสาลายํ ผลาผลานิ ฐเปตฺวา นหาตฺวา ปุตฺเต นหาเปสิ ฯ อถ จตฺตาโรปิ ขตฺติยา ปณฺณสาลทฺวาเร นิสีทิตฺวา ผลาผลํ ปริภุญฺชนฺติ ฯ ตโต มทฺที เทฺว ปุตฺเต คเหตฺวา อตฺตโน ปณฺณสาลํ คจฺฉติ ฯ อิมินาว นิยาเมน เต จตฺตาโร ขตฺติยา วงฺกตปพฺพตกุจฺฉิมฺหิ สตฺตมาเส วสึสูติ ฯ วนปฺปเวสกณฺฑํ นิฏฺฐิตํ ตทา กาลิงฺครฏฺเฐ ทุนฺนวิฏฺฐพฺราหฺมณคามวาสี ชูชโก นาม พฺราหฺมโณ ภิกฺขาจริยาย กหาปณสตํ ลภิตฺวา เอกสฺมึ พฺราหฺมณกุเล ฐเปตฺวา ปุน ธนํ ปริเยสนตฺถาย คโต ฯ ตสฺมึ จิรายนฺเต พฺราหฺมณกุลํ กหาปเณ วลญฺเชตฺวา ปจฺฉา อิตเรน อาคนฺตฺวา โจทิยมานํ กหาปเณ ทาตุํ อสกฺโกนฺตํ อมิตฺตตาปนํ นาม ธีตรํ ตสฺส อทาสิ ฯ โส ตํ อาทาย กาลิงฺครฏฺเฐ ทุนฺนวิฏฺฐพฺราหฺมณคามํ คนฺตฺวา วสิ ฯ อมิตฺตตาปนา สมฺมา พฺราหฺมณํ ปฏิชคฺคิ ฯ อถ อญฺเญ ตรุณพฺราหฺมณา ตสฺสา อาจารสมฺปตฺตึ ทิสฺวา อยํ อมิตฺตตาปนา มหลฺลกพฺราหฺมณํ สมฺมา ปฏิชคฺคิ ตุมฺเห อมฺเหสุ กึ ปมชฺชถาติ อตฺตโน ภริยาโย ตชฺเชนฺติ ฯ ตา อิมํ อมิตฺตตาปนํ อิมมฺหา คามา ปลาเปสฺสามาติ นทีติตฺถาทีสุ สนฺนิปติตฺวา ตํ ปริภาสึสุ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๒.

อหุ วาสี กลิงฺเคสุ ชูชโก นาม พฺราหฺมโณ ตสฺสาปิ ทหรา ภริยา นาเมนามิตฺตตาปนา ตา นํ ตตฺถ คตาโวจุํ นทีอุทกหาริยา ถิโย นํ ปริภาสึสุ สมาคนฺตฺวา กุตูหลา อมิตฺตา นูน เต มาตา อมิตฺตา นูน เต ปิตา เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ เอวํ ทหริยํ สตึ อหิตํ วต เต ญาตี มนตฺยึสุ รโหคตา เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ เอวํ ทหริยํ สตึ ทุกฺกฏํ วต เต ญาตี มนฺตยึสุ รโหคตา เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ เอวํ หทริยํ สตึ ปาปกํ วต เต ญาตี มนฺตยึสุ รโหคตา เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ เอวํ หทริยํ สตึ อมนาปํ วต เต ญาตี มนฺตยึสุ รโหคตา เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ เอวํ หทริยํ สตึ อมนาปวาสํ วสิ ชิณฺเณน ปตินา สห ยา ตฺวํ วสสิ ชิณฺณสฺส มตนฺเต ชีวิตา วรํ น หิ นูน ตุยฺหํ กลฺยาณี ปิตา มาตา จ โสภเน อญฺญํ ภตฺตารํ วินฺทึสุ เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ เอวํ ทหริยํ สตึ ทุยิฏฺฐนฺเต นวมิยํ อกตํ อคฺคิหุตฺตกํ เย ตํ ชิณฺณสฺส ปาทํสุ เอวํ ทหริยํ สตึ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๓.

สมเณ พฺราหฺมเณ นูน พฺราหฺมจริยปรายเน สา ตฺวํ โลเก อภิสฺสสิ สีลวนฺเต พหุสฺสุเต ยา ตฺวํ วสสิ ชิณฺณสฺส เอวํ ทหริยํ สตึ น ทุกฺขํ อหินา ทฑฺฒํ น ทุกฺขํ สตฺติยา หตํ ตญฺจ ทุกฺขญฺจ ติปฺปญฺจ ยํ ปสฺเส ชิณฺณกํ ปตึ นตฺถิ ขิฑฺฑา นตฺถิ รติ ชิณฺเณน ปตินา สห นตฺถิ อลฺลาปสลฺลาโป ชฆิตมฺปิ น โสภติ ยทา ทหโร ทหรา จ มนฺตยึสุ รโหคตา สพฺเพ โสกา วินสฺสนฺติ เยเกจิ หทยนิสฺสตา ทหรา ตฺวํ รูปวตี ปุริสานํภิปตฺถิตา คจฺฉ ญาติกุเล อจฺฉ กึ ชิณฺโณ รมยิสฺสตีติ ฯ ตตฺถ อหูติ อโหสิ ฯ วาสี กลิงฺเคสูติ กาลิงฺครฏฺเฐ ทุนฺนวิฏฺฐพฺราหฺณคามวาสี ฯ ตา นํ ตตฺถ คตาโวจุนฺติ ตา ตตฺถ คาเม อิตฺถิโย นทีติตฺเถ อุทกหาริกา หุตฺวา คตา นํ อโวจุํ ฯ ถิโย นํ ปริภาสึสูติ ตา อิตฺถิโย น อญฺญํ กิญฺจิ อโวจุํ อถ โข นํ ปริภาสึสุ ฯ กุตูหลาติ โกตุหลา ชาตา วิย หุตฺวา ฯ สมาคนฺตฺวาติ สมนฺตโต ปริกฺขิปิตฺวา ฯ ทหริยนฺติ ทหรึ ตรุณึ โสภคฺคปฺปตฺตํ สมานํ ฯ ชิณฺณสฺสาติ ชราชิณฺณสฺส เคเห ฯ ทุยิฏฺฐนฺเต นวมิยนฺติ ตยา นวมิยํ ยาคํ ทุยิฏฺฐํ ภวิสฺสติ โส เต ยาคปิณฺโฑ ปฐมํ มหลฺลกกาเกน คหิโต ภวิสฺสติ ทุยิฏฺฐา เต นวมิยาติปิ ปาโฐ ฯ นวมิยา ตยา ทุยิฏฺฐา ภวิสฺสตีติ อตฺโถ ฯ อกตํ อคฺคิหุตฺตกนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๔.

อคฺคิชูหนํปิ ตยา อกตํ ภวิสฺสติ ฯ อภิสฺสสีติ สมณพฺราหฺมเณ สมิตปาเป วา พาหิตปาเป วา อกฺโกสิ ฯ ตสฺส เต ปาปสฺส อิทํ ผลนฺติ อธิปฺปาเยเนวมาหํสุ ฯ ชคฺฆิตํปิ น โสภตีติ ขณฺฑทนฺเต วิวริตฺวา หสนฺตสฺส มหลฺลกสฺส หสิตํปิ น โสภติ ฯ สพฺเพ โสกา วินสฺสนฺตีติ สพฺเพ เอเตสํ โสกา วินสฺสนฺติ ฯ กึ ชิณโณติ อยํ ชิณโณ ตํ ปญฺจหิ กามคุเณหิ กถํ รมยิสฺสตีติ ฯ สา ตาสํ สนฺติกา ปริภาสํ ลภิตฺวา อุทกฆฏํ อาทาย โรทมานา ฆรํ คนฺตฺวา กึ โภติ โรทสีติ พฺราหฺมเณน ปุฏฺฐา ตสฺส อาโรเจนฺตี อิมํ คาถมาห น เต พฺราหฺมณ คจฺฉามิ นทึ อุทกหาริยา ถิโย มํ ปริภาสึสุ ตยา ชิณฺเณน พฺราหฺมณาติ ฯ ตสฺสตฺโถ พฺราหฺมณ ตยา ชิณฺเณน มํ อิตฺถิโย ปริภาสนฺติ ตสฺมา อิโต ปฏฺฐาย ตว อุทกหาริกา หุตฺวา นทึ น คมิสฺสามีติ ฯ ชูชโก อาห มา เม ตฺวํ อกรา กมฺมํ มา เม อุทกมาหริ อหํ อุทกมาหิสฺสํ มา โภตี กุปฺปิตา อหูติ ฯ ตตฺถ อุทกมาหิสฺสนฺติ อหํ อุทกํ อาหริสฺสามีติ ฯ พฺราหฺมณี อาห นาหํ ตมฺหิ กุเล ชาตา ยํ ตฺวํ อุทกมาหเร เอวํ พฺราหฺมณ ชานาหิ น เต วจฺฉามิหํ ฆเร สเจ เม ทาสํ ทาสึ วา นานยิสฺสสิ พฺราหฺมณ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๕.

เอวํ พฺราหฺมณ ชานาหิ น เต วจฺฉามิ สนฺติเกติ ฯ ตตฺถ นาหํ ตมฺหีติ ยมฺหิ กุเล สามิเก กมฺมํ กาเรนฺติ นาหํ ตตฺถ ชาตา ฯ ยํ ตฺวนฺติ ตสฺมา ยํ อุทกํ ตฺวํ อาหริสฺสสิ น มยฺหํ เตน อตฺโถติ ฯ ชูชโก อาห นตฺถิ เม สิปฺปฏฺฐานํ วา ธนธญฺญํ วา พฺราหฺมณิ กุโตหํ ทาสํ ทาสึ วา อานยิสฺสามิ โภติยา อหํ โภตึ อุปฏฺฐิสฺสํ มา โภตี กุปฺปิตา อหูติ ฯ สา เทวตาย วิคฺคหิตา หุตฺวา พฺราหฺมณํ อาห เอหิ เต อหมกฺขิสฺสํ ยถา เม วจนํ สุตํ เอส เวสฺสนฺตโร ราชา วงฺเก วสติ ปพฺพเต ตํ ตฺวํ คนฺตฺวาน ยาจสฺสุ ทาสํ ทาสิญฺจ พฺราหฺมณ โส เต ทสฺสติ ยาจิโต ทาสํ ทาสิญฺจ ขตฺติโยติ ฯ ตตฺถ เอหิ เต อหมกฺขิสฺสนฺติ อหํ เต อาจิกฺขิสฺสามิ ฯ อิทํ สา เทวตาวิคฺคหิตา หุตฺวา อาห ฯ ชูชโก อาห ชิณฺโณหมสฺมิ ทุพฺพโล ทีโฆ จทฺธา สุทุคฺคโม มา โภติ ปริเทวสิ มา โภตี วิมนา อหุ อหํ โภตึ อุปฏฺฐิสฺสํ มา โภตี กุปฺปิตา อหูติ ฯ ตตฺถ ชิณฺโณหมสฺมีติ ภทฺเท อหํ ชิณฺโณ อสฺมิ กถํ คมิสฺสามีติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๖.

พฺราหฺมณี อาห ยถา อคนฺตฺวา สํคามํ อยุทฺเธวสฺส ปราชิโต เอวเมว ตุวํ พฺรหฺเม อคนฺตฺวาว ปราชิโต สเจ เม ทาสํ ทาสึ วา นานยิสฺสสิ พฺราหฺมณ เอวํ พฺราหฺมณ ชานาหิ น เต วจฺฉามิหํ ฆเร อมนาปนฺเต กริสฺสามิ ตนฺเต ทุกฺขํ ภวิสฺสติ นกฺขตฺเต อุตุปุพฺเพสุ ยทา มํ ทกฺขสิลงฺกตํ อญฺเญหิ สทฺธึ รมฺมมานํ ตนฺเต ทุกฺขํ ภวิสฺสติ อทสฺสเนน มยฺหนฺเต ชิณฺณสฺส ปริเทวโต ภิยฺโย วงฺกา ปลิตา จ พหู เหสฺสนฺติ พฺราหฺมณาติ ฯ ตตฺถ อมนาปนฺเตติ เวสฺสนฺตรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ทาสํ วา ทาสึ วา อนาหรนฺตสฺส ตว อรุจฺจนกํ กมฺมํ กริสฺสามิ ฯ นกฺขตฺเต อุตุปุพฺเพสูติ นกฺขตฺตโยควเสน วา ฉนฺนํ อุตูนํ ตสฺส อุตุสฺส ปุพฺพวเสน วา ปวตฺเตสุ ฉเณสุ ฯ ตํ สุตฺวา พฺราหฺมโณ ภีโต อโหสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต โส พฺราหฺมโณ ภีโต พฺราหฺมณิยา วสานุโค อทฺทิโต กามราเคน พฺราหฺมณึ เอตทพฺรวิ ปาเถยฺยํ เม กโรหิ ตฺวํ สํกุโล สงฺคุฬานิ จ มธุปิณฺฑิกา สุกตาโย สตฺตุภตฺตญฺจ พฺราหฺมณิ อานยิสฺสํ เมถุนเก อุโภ ทาสกุมารเก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๗.

เต ตํ ปริจริสฺสนฺติ รตฺตินฺทิวมตนฺทิตาติ ฯ ตตฺถ อทฺทิโตติ อุปทฺทุโต ปีฬิโต ฯ สํกุโลติ ติลปูเว ฯ สงฺคุฬานิ จาติ สงฺคุฬปูเว จ ฯ สตฺตุภตฺตนฺติ พทฺธสตฺตุ อพทฺธสตฺตุญฺเจว ปูฏภตฺตญฺจ ฯ เมถุนเกติ ชาติโคตฺตกุลปฺปเทเสหิ สทิเส ฯ ทาสกุมารเกติ ตว ทาสตฺถาย กุมารเก ฯ สา ขิปฺปํ ปาเถยฺยํ ปฏิยาเทตฺวา พฺราหฺมณสฺส อาโรเจสิ ฯ โส เคเห ทุพฺพลฏฺฐานํ ถิรํ กตฺวา ทฺวารํ ปฏิสํขริตฺวา อรญฺญา ทารูนิ อาหริตฺวา ฆเฏน อุทกํ อาหริตฺวา เคเห สพฺพภาชนานิ ปูเรตฺวา ตตฺเถว ตาปสเวสํ สมาทยิตฺวา ภทฺเท อิโต ปฏฺฐาย วิกาเล มา นิกฺขมิ ยาว มมาคมนา อปฺปมตฺตา โหหีติ ตํ โอวทิตฺวา อุปาหนํ อารุยฺห ปาเถยฺยปสิพฺพกํ อํเส ลคฺเคตฺวา อมิตฺตตาปนํ ปทกฺขิณํ กตฺวา อสฺสุปุณเณหิ เนตฺเตหิ โรทิตฺวา ปกฺกามิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อิทํ กตฺวา พฺรหฺมพนฺธุ ปฏิมุญฺจิ อุปาหนํ ตโต โส มนฺตยิตฺวาน ภริยํ กตฺวา ปทกฺขิณํ ปกฺกามิ โส รุณฺณมุโข พฺราหฺมโณ สหิตพฺพโต สิวีนํ นครํ ผิตํ ทาสปริเยสนญฺจรนฺติ ฯ ตตฺถ รุณฺณมุโขติ รุทมุโข ฯ สหิตพฺพโตติ สมาทินฺนวโต ฯ คหิตตาปสเวโสติ อตฺโถ ฯ จรนฺติ ทาสทาสีปริเยสนํ จรนฺโต สิวีนํ นครํ อารพฺภ ปกฺกามิ ฯ โส ตํ นครํ คนฺตฺวา สนฺนิปติตํ ชนํ ทิสฺวา เวสฺสนฺตโร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๘.

ราชา กุหินฺติ ปุจฺฉิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห โส ตตฺถ คนฺตฺวา อวจ เย ตตฺถาสุํ สมาคตา กุหึ เวสฺสนฺตโร ราชา กตฺถ ปสฺเสมุ ขตฺติยํ โส ชโน ตํ อวจาสิ เย ตตฺถาสุํ สมาคคา ตุมฺเหหิ พฺรหฺเม ปกโต อติทาเนน ขตฺติโย ปพฺพาชิโต สกา รฏฺฐา วงฺเก วสติ ปพฺพเต ตุมฺเหหิ พฺรหฺเม ปกโต อติทาเนน ขตฺติโย อาทาย ปุตฺตทารญฺจ วงฺเก วสติ ปพฺพเตติ ฯ ตตฺถ ปกโตติ อุปทฺทุโต ปิฬิโต อตฺตโน นคเร วสิตุํ อลภิตฺวา อิทานิ วงฺกตปพฺพเต วสตีติ ฯ เอวํ ตุมฺเห อมฺหากํ ราชานํ นาเสตฺวา ปุนปิ อาคตา อิธ ติฏฺฐถาติ เต เลฑฺฑุทณฺฑาทิหตฺถา พฺราหฺมณํ อนุพนฺธึสุ ฯ โส เทวตาวิคฺคหิโต หุตฺวา วงฺกตปพฺพตมคฺคเมว คณฺหิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห โส โจทิโต พฺราหฺมณิยา พฺราหฺมโณ กามคิทฺธิมา อฆนฺตํ ปฏิเสวิตฺถ วเน พาฬมิคากิณฺเณ ขคฺคทีปินิเสวิเต ฯ อาทาย เวลุวํ ทณฺฑํ อคฺคิหุตฺตํ กมณฺฑลุํ โส ปาวิสิ พฺรหารญฺญํ ยตฺถ อสฺโสสิ กามทํ ตํ ปวิฏฺฐํ พฺรหารญฺญํ โกกา นํ ปริวารยุํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๙.

วิกนฺทิ โส วิปฺปนฏฺโฐ ทูเร ปนฺถา อปกฺกมิ ตโต โส พฺราหฺมโณ คนฺตฺวา โภคลุทฺโธ อสญฺญโต วงฺกสฺโสหรเณนตฺโถ สุนเขหิ ปริวาริโต รุกฺขสฺมิญฺจ นิสินฺโน ว อิมา คาถา อภาสถาติ ฯ ตตฺถ อฆนฺตนฺติ ตํ มหาชเนน อนุพนฺธนทุกฺขญฺเจว วนปริโยคาหณทุกฺขญฺจ ฯ อคฺคิหุตฺตนฺติ อคฺคิชูหนกฺกฏจฺฉุํ ฯ โกกา นํ ปริวารยุนฺติ โส หิ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา วงฺกตปพฺพตคามิมคฺคํ อชานนฺโต มคฺคมุฬฺโห หุตฺวา วิจริ ฯ อถ นํ อารกฺขณตฺถาย นิสินฺนสฺส เจตปุตฺตสฺส สุนขา ปริวารยึสูติ อตฺโถ ฯ วิกนฺทิ โสติ โส เอกํ รุกฺขํ อารุยฺห มหนฺเตน รเวน กนฺทิ ฯ วิปฺปนฏฺโฐติ วิปฺปนฏฺฐมคฺโค ฯ ทูเร ปนฺถาติ วงฺกตปพฺพตคามิปถโต ทูเร อปกฺกมิ โภคลุทโธติ โภคลาเภ ลุทฺโธ ฯ อสญฺญโตติ ทุสฺสีโล ฯ วงฺกสฺโสหรเณนตฺโถติ วงฺกตปพฺพตสฺส คมนมคฺเค วิปฺปนฏฺโฐ ฯ โส สุนเขหิ ปริวาริโต รุกฺเข นิสินฺโนว อิมา คา อภาสถ โก ราชปุตฺตํ นิสภํ ชยนฺตมปราชิตํ ภเย เขมสฺส ทาตารํ โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทู โย ยาจตํ ปติฏฺฐาสิ ภูตานํ ธรณีริว ธรณูปมํ มหาราชํ โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทู โย ยาจตํ คติ อาสิ วสนฺตีนํ ว สาคโร อุทธูปมํ มหาราชํ โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทู กลฺยาณติตฺถํ สุปิวํ สีตูทกํ มโนรมํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๐.

ปุณฺฑรีเกหิ สญฺฉนฺนํ ยุตฺตํ กิญฺชกฺขเรณุนา รหทูปมํ มหาราชํ โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทู อสฺสตฺถํว ปเถ ชาตํ สีตจฺฉายํ มโนรมํ สนฺตานํ วิสเมตานํ กิลนฺตานํ ปฏิคฺคหํ ตถูปมํ มหาราชํ โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทู นิโคฺรธํว ปเถ ชาตํ สีตจฺฉายํ มโนรมํ สนฺตานํ วิสเมตานํ กิลนฺตานํ ปฏิคฺคหํ ตถูปมํ มหาราชํ โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทู อมฺพํ วิย ปเถ ชาตํ สีตจฺฉายํ มโนรมํ สนฺตานํ วิสเมตานํ กิลนฺตานํ ปฏิคฺคหํ ตถูปมํ มหาราชํ โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทู สาลํ วิย ปเถ ชาตํ สีตจฺฉายํ มโนรมํ สนฺตานํ วิสเมตานํ กิลนฺตานํ ปฏิคฺคหํ ตถูปมํ มหาราชํ โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทู ทุมํ วิย ปเถ ชาตํ สีตจฺฉายํ มโนรมํ สนฺตานํ วิสเมตานํ กิลนฺตานํ ปฏิคฺคหํ ตถูปมํ มหาราชํ โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทู เอวญฺจ เม วิลปโต ปวิฏฺฐสฺส พฺรหาวเน อหํ ชานนฺติ โย วชฺชา นนฺทึ โส ชนเย มมํ เอวญฺจ เม วิลปโต ปวิฏฺฐสฺส พฺรหาวเน อหํ ชานนฺติ โย วชฺชา เวสฺสนฺตรนิวาสนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๑.

ตาย โส เอกวาจาย ปสเว ปุญฺญํ อนปฺปกนฺติ ฯ ตตฺถ ชยนฺตนฺติ มจฺเฉรวิชิตํ ฯ โก เม เวสฺสนฺตรํ วิทูติ โก มยฺหํ เวสฺสนฺตรํ อาจิกฺเขยฺยาติ วทติ ฯ ปติฏฺฐาสีติ ปติฏฺฐา อาสิ ฯ สนฺตานนฺติ ปริยนฺตานํ ฯ กิลนฺตานนฺติ มคฺคกิลนฺตานํ ฯ ปฏิคฺคหนฺติ ปฏิคฺคาหกํ ปติฏฺฐาภูตํ ฯ อหํ ชานนฺติ โย วชฺชาติ อหํ เวสฺสนฺตรสฺส วสนฏฺฐานํ ชานามีติ โย เอวํ วเทยฺยาติ อตฺโถ ฯ ตสฺส ตํ ปริเทวนสทฺทํ อารกฺขณตฺถาย ฐปิโต เจตปุตฺโต มิคลุททโก หุตฺวา อรญฺเญ วิจรนฺโต สุตฺวา อยํ พฺราหฺมโณ เวสฺสนฺตรสฺสตฺถาย ปริเทวติ น โข ปเนส ธมฺมตาย อาคโต มทฺทึ วา ทารเก วา ยาจิสฺสติ อิเธว นํ มาเรสฺสามีติ ตสฺสํ สนฺติกํ คนฺตฺวา พฺราหฺมณ น เต ชีวิตํ ทสฺสามีติ ธนุํ อาโรเปตฺวา อากฑฺฒิตฺวา ตชฺเชสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตสฺส เจโต ปฏิสฺโสสิ อรญฺเญ ลุทฺทโก จโร ตุมฺเหหิ พฺรหฺม ปกโต อติทาเน ขตฺติโย ปพฺพาชิโต สกา รฏฺฐา วงฺเก วสติ ปพฺพเต ตุมฺหหิ พฺรหฺเม ปกโต อติทาเนน ขตฺติโย อาทาย ปุตฺตทารญฺจ วงฺเก วสติ ปพฺพเต อกิจฺจการี ทุมฺเมโธ รฏฺฐา วิวนมาคโต ราชปุตฺตํ คเวสนฺโต พโก มจฺฉมิโวทเก ตสฺส ตฺยาหํ น ทสฺสามิ ชีวิตํ อิธ พฺราหฺมณ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๒.

อยํ หิ เต มยา นุนฺโน สโร ปาสฺสติ โลหิตํ สิโร เต วชฺฌยิตฺวาน หทยํ เฉตฺวา สพนฺธนํ ปนฺถสกุณํ ยชิสฺสามิ ตุยฺหํ มํเสน พฺราหฺมณ ตุยฺหํ มํเสน เมเทน มตฺถลุงฺเคน พฺราหฺมณ อาหุตึ ปคฺคเหสฺสามิ เฉตฺวาน หทยํ ตว ตํ เม สุยิฏฺฐํ สุหุตํ ตุยฺหํ มงฺเสน พฺราหฺมณ น จ ตฺวํ ราชปุตฺตสฺส ภริยํ ปุตฺเต จ เนสฺสสีติ ฯ ตตฺถ อกิจฺจการีติ ตฺวํ อกิจฺจการโก ฯ ทุมฺเมโธติ นิปฺปญฺโญ ฯ รฏฺฐา วิวนมาคโตติ รฏฺฐโต มหาอรญฺญํ อาคโต ฯ สโร ปาสฺสตีติ อยํ สโร ตว โลหิตํ ปิวิสฺสติ ฯ วชฺฌยิตฺวานาติ ตํ มาเรตฺวา รุกฺขา ปติตสฺส เต สีสํ ตาลผลํ วิย ลุญฺจิตฺวา สพนฺธนํ หทยมํสํ ฉินฺทิตฺวา ปนฺถเทวตาย ปนฺถสกุณํ นาม ยชิสฺสามิ ฯ น จ ตวนฺติ เอวํ สนฺเต ตฺวํ ราชปุตฺตสฺส ภริยํ วา ปุตฺเต วา น เนสฺสสีติ ฯ โส ตสฺส วจนํ สุตฺวา มรณภยตชฺชิโต มุสาวาทํ กเถนฺโต อาห อวชฺโฌ พฺราหฺมโณ ทูโต เจตปุตฺต สุโณหิ เม ตสฺมา ทูตํ น หนนฺติ เอส ธมฺโม สนนฺตโน นิชฺฌตฺตา สิวิโย สพฺเพ ปิตา นํ ทฏฺฐุมิจฺฉติ มาตา จ ทุพฺพลา ตสฺส อจิรา จกฺขูนิ ชียเร เตสาหํ ปหิโต ทูโต เจตปุตฺต สุโณหิ เม ราชปุตฺตํ นยิสฺสามิ ยทิ ชานาสิ สํส เมติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๓.

ตตฺถ นิชฺฌตฺตาติ สญฺญตฺตา ฯ อจิรา จกฺขูนิ ขียเรติ นิจฺจํ โรทเนน นจิรสฺเสว จกฺขูนิ ชียิสฺสนฺติ ฯ ตทา เจตปุตฺโต อิทานิ เวสฺสนฺตรํ กิร อาเนตุํ อาคจฺฉตีติ โสมนสฺสปฺปตฺโต หุตฺวา สุนเข พนฺธิตฺวา เอกมนฺเต ฐเปตฺวา พฺราหฺมณํ โอตาเรตฺวา สาขาสนฺถเร นิสีทาเปตฺวา โภชนํ ทตฺวา ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อิมํ คาถมาห ปิยสฺส เม ปิโย ทูโต ปุณฺณปตฺตํ ททามิ เต อิทญฺจ มธุโน ตุมฺพํ มิคสตฺถิญฺจ พฺราหฺมณ ตญฺจ เต เทสมกฺขิสฺสํ ยตฺถ สมฺมติ กามโทติ ฯ ตตฺถ ปิยสฺส เมติ มม ปิยสฺส เวสฺสนฺตรสฺส ตฺวํ ปิโย ทูโต ตว อชฺฌาสยปูรณตฺถํ ปุณฺณปตฺตํ เทมีติ ฯ ชูชกปพฺพํ นิฏฺฐิตํ เอวํ เจตปุตฺโต พฺราหฺมณํ โภเชตฺวา ปาเถยฺยสฺสตฺถาย ตสฺส มธุโน ตุมฺพญฺเจว ปกฺกมิคสตฺถิญฺจ ทตฺวา มคฺเค ฐเปตฺวา ทกฺขิณหตฺถํ อุกฺขิปิตฺวา มหาสตฺตสฺส วสโนกาสํ อาจิกฺขนฺโต อาห เอสเสโล มหาพฺรหฺเม ปพฺพโต คนฺธมาทโน ยตฺถ เวสฺสนฺตโร ราชา สหปุตฺเตหิ สมฺมติ ธาเรนฺโต พฺราหฺมณวณฺณํ อาสทญฺจ มสญฺชฏํ จมฺมวาสี ฉมา เสติ ชาตเวทํ นมสฺสติ เอเต นีลา ปทิสฺสนฺติ นานาผลธรา ทุมา อุคฺคตา อพฺภกูฏาว นีลา อญฺชนปพฺพตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๔.

ธวสฺสกณฺณา ขทิรา สาลา ผนฺทนมาลุวา สมฺปเวเธนฺติ วาเตน สกึ ปีตาว มาณวา อุปริ ทุมปริยาเยสุ สงฺคีติโยว สุยฺยเร นชฺชุหา โกกิลา สํฆา สมฺปตนฺติ ทุมา ทุมํ อวฺหยนฺเตว คจฺฉนฺตํ สาขาปตฺตสมีริตา รมยนฺเตว อาคนฺตุํ โมทยนฺติ นิวาสนํ ยตฺถ เวสฺสนฺตโร ราชา สห ปุตฺเตหิ สมฺมติ ธาเรนฺโต พฺราหฺมณวณฺณํ อาสทญฺจ มสญฺชฏํ จมฺมวาสี ฉมา เสติ ชาตเวทํ นมสฺสตีติ ฯ ตตฺถ คนฺธมาทโนติ เอส คนฺธมาทนปพฺพโต เอตสฺส ปาเทน อุตฺตราภิมุโข คจฺฉนฺโต ยตฺถ สกฺกทตฺติเย อสฺสเม เวสฺสนฺตโร ราชา สห ปุตฺตทาเรหิ วสติ ตํ ปสฺสิสฺสสีติ อตฺโถ ฯ พฺราหฺมณวณฺณนฺติ เสฏฺฐปพฺพชิตเวสํ ฯ อาสทญฺจ มสญฺชฏนฺติ อากฑฺฒิตฺวา ผลาผลํ คหณตฺถํ องฺกุสญฺจ อคฺคิชุหนญฺจ มสญฺจ ชฏญฺจ ธาเรนฺโต ฯ จมฺมวาสีติ อชินจมฺมธโร ฯ ฉมา เสตีติ ปฐวิยํ ปณฺณสนฺถเร สยติ ฯ ธวสฺสกณฺณา ขทิราติ ธวา จ อสฺสกณฺณา จ ขทิรา จ ฯ สกึ ปีตาว มาณวาติ เอกวารเมว ปีตา มชฺชปานโสณฺฑา วิยํ ฯ อุปริ ทุมปริยาเยสูติ รุกฺขสาขาสุ ฯ สงฺคีติโยว สุยฺยฺเรติ นานาสกุณานํ วสนฺตานํ สทฺทา ทิพฺพสงฺคีติ วิย สุยฺยนฺติ ฯ นชฺชุหาติ นชฺชุหสกุณา ฯ สมฺปตนฺตีติ วิกูชนฺตา วิจรนฺติ ฯ สาขา ปตฺตสมีริตาติ สาขานํ ปตฺเตหิ สํฆฏฺฏิตา หุตฺวา วิกูชนฺตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๕.

สกุณา วาเตน สมีริตปตฺตา สาขา เยว วา ฯ อาคนฺตุนฺติ อปคนฺตุกชนํ ฯ ยตฺถาติ ยสฺมึ อสฺสมปเท เวสฺสนฺตโร วสติ ตฺวํ ตตฺถ คนฺตฺวา อิมํ อสฺสมปทสมฺปตฺตึ ปสฺสิสฺสสีติ ฯ ตโต อุตฺตรึปิ อสฺสมปทํ วณฺเณนฺโต อาห อมฺพา กปิตฺถา ปนสา สาลา ชมฺพู วิเภทกา หรีตกี อามลกา อสฺสตฺถา พทรานิ จ จารุติมฺพรุกฺขา เจตฺถ นิโคฺรธา จ กปิตฺถนา มธุมธุกา เถวนฺติ นีเจ ปกฺกา จุทุมฺพรา ปาเรวตา ภเวยฺยา จ มุทฺทิกา จ มธุตฺถิกา มธุํ อเนลกํ ตตฺถ สกมาทาย ภุญฺชเร อญฺเญตฺถ ปุปฺผิตา อมฺพา อญฺเญ ติฏฺฐนฺติ โทวิลา อญฺเญ อามา จ ปกฺกา จ เภงฺควณฺณา ตทูภยํ อเถตฺถ เหฏฺฐา ปุริโส อมฺพปกฺกานิ คณฺหติ อามานิ เจว ปกฺกานิ วณฺณคนฺธรสุตฺตมา อเตว เม อจฺฉริยํ หิงฺกาโร ปฏิภาติ มํ เทวานมิว อาวาโส โสภติ นนฺทนูปโม วิเภทิกา นาฬิเกรา ขชฺชุรีนํ พฺรหาวเน มาลาว คนฺถิตา ฐนฺติ ธชคฺคาเนว ทิสฺสเร นานาวณฺเณหิ ปุปฺเผหิ นภํ ตารา จิตามิว กุฏชี กุฏฺฐตครา ปาฏลิโย จ ปุปฺผิตา ปุนฺนาคา คิริปุนฺนาคา โกวิฬารา จ ปุปฺผิตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๖.

อุทฺธาลกา โสมรุกฺขา อครุภลฺลิยา พหู ปุตฺตชีวา จ กุกฺกุฏา อสนา เจตฺถ ปุปฺผิตา กุฏชา สลฬา นีปา โกสมฺพลพุชา ธวา สาลา จ ปุปฺผิตา ตตฺถ ปลาลขลสนฺนิภา ตสฺสาวิทูเร โปกฺขรณี ภูมิภาเค สโนรเม ปทุมุปฺปลสญฺฉนฺนา เทวานมิว นนฺทเน อเถตฺถ ปุปฺผรสมตฺตา โกกิลา มญฺชุภาณิกา อภิปฺปนาเทนฺติ ตํ วนํ อุตุสมฺปุปฺผิเต ทุเม ภสฺสนฺติ มกรนฺเทหิ โปกฺขเร โปกฺขเรมธู อเถตฺถ วาตา วายนฺติ ทกฺขิณา อถ ปจฺฉิมา ปทุมกิญฺชกฺขเรณูหิ โอกิณฺโณ โหติ อสฺสโม ถูลา สึฆาฏกา เจตฺถ สสาทิยา ปสาทิยา มจฺฉกจฺฉปพฺยาวิธา พหู เจตฺถ มูปยานกา มธุํ ภึเสหิ สวติ ขีรํ สปฺปิ มุฬาลิภิ สุรภิ ตํ วนํ วายติ นานาคนฺธสมีริตํ สมฺโมทิเตว คนฺเธหิ ปุปฺผสาขาหิ ตํ วนํ ภมรา ปุปฺผคนฺเธน สมนฺตามภินาทิตา อเถตฺถ สกุณา สนฺติ นานาวณฺณา พหู ทิชา โมทนฺติ สห ภริยาหิ อญฺญมญฺญํ ปกูชิโน นนฺทิกา ชีวปุตฺตา จ ชีวปุตฺตา ปิยา จโน ปิยา ปุตฺตา ปิยา นนฺทา ทิชา โปกฺขรณีฆรา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๗.

มาลาว คนฺถิตา ฐนฺติ ธชคฺคาเนว ทิสฺสเร นานาวณฺเณหิ ปุปฺเผหิ กุสเลเหว คนฺธิกา ยตฺถ เวสฺสนฺตโร ราชา สห ปุตฺเตหิ สมฺมติ ธาเรนฺโต พฺราหฺมณวณฺณํ อาสทญฺจ มสญฺชฏํ จมฺมวาสี ฉมา เสติ ชาตเวทํ นมสฺสตีติ ฯ ตตฺถ จารุติมฺพรุกฺขาติ สุวณฺณติมฺพรุกฺขา ฯ มธุมธุกาติ มธุรสา มธุกา ฯ เถวนฺตีติ วิโรจนฺติ ฯ มธุตฺถิกาติ มธุ วิย ปคฺฆรนฺติโย มธุรตาย วา มธุสทิสา ฯ ปาเรวตาติ จารุทนฺตา รุกฺขา ฯ ภเวยฺยาติ ทีฆผลา กทลิโย ฯ สกมาทายาติ ตํ สยเมว คเหตฺวา ภุญฺชนฺติ ฯ โทวิลาติ ปติตปุปฺผทลปตฺตา สญฺชายมานผลา ฯ เภงฺควณฺณา ตทูยนฺติ เต อุโภปิ อมฺพา อามา จ ปกฺกา จ มณฺฑูกปิฏฐิวณฺณาเยว ฯ อเถตฺถ เหฏฺฐา ปุริโสติ อเถตฺถ อสฺสเม เตสํ อมฺพานํ เหฏฺฐา ฐิตโก ว ปุริโส อมฺพผลานิ คณฺหติ อาโรหนกิจฺจํ นตฺถิ ฯ วณฺณคนฺธรสุตฺตมาติ เอเตหิ วณฺณาทีหิ อุตฺตมานิ ฯ อเตว เม อจฺฉริยนฺติ อติวิย เม อจฺฉริยํ ฯ หิงฺกาโรติ หึหินฺติ กรณํ ฯ วิเภทิกาติ ตาลา ฯ มาลาว คนฺถิตาติ สุปุปฺผิตรุกฺขานํ อุปริ คนฺถิตา มาลา วิย ปุปฺผานิ ติฏฺฐนฺติ ฯ ธชคฺคาเนว ทิสฺสเรติ ตานิ รุกฺขานิ อลงฺกตธชคฺคานิ วิย ทิสฺสนฺติ ฯ กุฏชี กุฏฺฐตคราติ กุฏชีนาเมกา รุกฺขชาติ กุฏฺฐคจฺฉา จ ตครคจฺฉา จ ฯ คิริปุนฺนา คาติ มหาปุนฺนาคา ฯ โกวิฬาราติ โกวิฬารรุกฺขา ฯ อุทฺธาลกาติ ปีตปุปฺผวณฺณา ราชรุกฺขา นาม ฯ ภลฺลิยาติ ภลฺลิรุกฺขา นาม ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๘.

ลพุชาติ ลพุชา รุกฺขา นาม ฯ ปุตฺตชีวาติ มหานิโคฺรธรุกฺขา ฯ ปลาลขลสนฺนิภาติ เตสํ เหฏฺฐา ปคฺฆริตปุปฺผปุญฺชา ปลาลขลสทิสาติ วทติ ฯ โปกฺขรณีติ จตุรสฺสโปกฺขรณี ฯ นนฺทเนติ นนฺทนวเน นนฺทนโปกฺขรณี วิย ฯ ปุปฺผรสมตฺตาติ ปุปฺผรเสน มตฺตา ลุฬิตา ฯ มกรนฺเทหีติ กิญฺชกฺขเรหิ ฯ โปกฺขเร โปกฺขเรติ ปทุมินิปณฺเณ เตสํ หิ กิญฺชกฺขรโต เรณุ ภสฺสิตฺวา โปกฺขรมธุ นาม โหติ ฯ ทกฺขิณา อถ ปจฺฉิมาติ เอตฺตาวตา สพฺพา ทิสา วิทิสา วาตา ทสฺสิตา โหนฺติ ฯ ถูลา สึฆาฏกาติ มหนฺตา สึฆาฏกา ฯ สสาทิยาติ ฐิตา สยญฺชาตสาลี ขุทฺทกสาลี สุกฺกสาลีติปิ วุจฺจนฺติ ฯ ปสาทิยาติ เตเยว ภูมิยํ ปติตา ฯ พฺยาวิธาติ ปสนฺเน อุทเก สณฺฑสณฺฑจาริโน พฺยาวิธา ปฏิปาฏิยา คจฺฉนฺตา ทิสฺสนฺติ ฯ มูปยานกาติ กกฺกฏกา ฯ มธุํ ภึเสหีติ ภึสโกฏิยา ภินฺนาย ปคฺฆรณรโส มธุสทิโส โหติ ฯ ขีรํ สปฺปิ มูฬาลิภีติ มูฬาเลหิ ปคฺฆรณรโส ขีรมิสฺสกนวนีตสปฺปิ วิย โหติ ฯ สมฺโมทิเตวาติ สมฺปตฺตชนํ โมทยติ วิย ฯ สมนฺตามภินาทิตาติ สมนฺตา อภินาเทนฺตา วิจรนฺติ ฯ นนฺทิกาติ อาทีนิ เตสํ นามานิ ฯ เตสุ หิ ปฐมา สามิ เวสฺสนฺตร อิมสฺมึ วเน วสนฺโต นนฺทาติ วทนฺติ ฯ ทุติยา ตฺวญฺจ สุเขน ชีว ปุตฺตา จ เตติ วทนฺติ ฯ ตติยา ตฺวญฺจ ชีว ปิยา ปุตฺตา จ เตติ วทนฺติ ฯ จตุตฺถา ตฺวญฺจ นนฺท ปิยา ปุตฺตา จ เตติ วทนฺติ ฯ เตน เตสํ เอตาเนว นามานิ อเหสุํ ฯ โปกฺขรณีฆราติ โปกฺขรณิยํ นิวาสิโน ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๙.

เอวํ เจตปุตฺเตน เวสฺสนฺตรสฺส วสนฏฺฐาเน อกฺขาเต ชูชโกปิ ตุสิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อิมํ คาถมาห อิทญฺจ เม สตฺตุภตฺตํ มธุนา ปฏิสํยุตํ มธุปิณฺฑิกา จ สุกตาโย สตฺตุภตฺตํ ททามิ เตติ ฯ ตตฺถ สตฺตุภตฺตนฺติ ปกฺกมธุสนฺนิภํ สตฺตุสํขาตํ ภตฺตํ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ อิทํ มม อตฺถิ ตํ เต ทมฺมิ คณฺหาหิ นนฺติ ฯ ตํ สุตฺวา เจตปุตฺโต อาห ตุยฺเหว สมฺพลํ โหตุ นาหํ อิจฺฉามิ สมฺพลํ อิโตปิ พฺรหฺเม คณฺหาหิ คจฺฉ พฺรหฺเม ยถาสุขํ อยํ เอกปที เอติ อุชุํ คจฺฉติ อสฺสมํ อิสิปิ อุจฺจุโต ตตฺถ ปงฺกทนฺโต รชสฺสิโร ธาเรนฺโต พฺราหฺมณวณฺณํ อาสทญฺจ มสญฺชฏํ จมฺมวาสี ฉมา เสติ ชาตเวทํ นมสฺสติ ตํ ตฺวํ คนฺตฺวาน ปุจฺฉสฺสุ โส เต มคฺคํ ปวกฺขตีติ ฯ ตตฺถ สมฺพลนฺติ ปาเถยฺยํ ฯ เอตีติ โย เอกปทิกมคฺโค อมฺหากํ อภิมุโข เอติ เอส อสฺสมปทํ อุชุํ คจฺฉติ ฯ อจฺจุโตติ เอวํ นามโก เอโก อิสิ ตตฺถ วสติ ฯ อิทํ สุตฺวา พฺรหฺมพนฺธุ เจตํ กตฺวา ปทกฺขิณํ อุทคฺคจิตฺโต ปกฺกามิ เยนาสิ อจฺจุโต อิสีติ ฯ ตตฺถ เยนาสีติ ยสฺมึ ฐาเน อจฺจุโต อิสิ อโหสิ ตตฺถ คโตติ ฯ จุลวนวณฺณนา นิฏฺฐิตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๐.

คจฺฉนฺโต โส ภารทฺวาโช อทฺทส อจฺจุตํ อิสึ ทิสฺวาน ตํ ภารทฺวาโช สมฺโมทิ อิสินา สห กจฺจิ นุ โภโต กุสลํ กจฺจิ โภโต อนามยํ กจฺจิ อุญฺเฉน ยาเปถ กจฺจิ มูลผลา พาหู กจฺจิ ฑํสา จ มกสา อปฺปเมว สิรึสปา วเน พาฬมิคากิณฺเณ กจฺจิ หึสา น วิชฺชตีติ ฯ ตตฺถ ภารทฺวาโชติ ชูชโก ฯ อปฺปเมวาติ อปฺปาเยว ฯ หึสาติ เตสํ วเสน ตุมฺหากํ วิหึสา ฯ ตาปโส อาห กุสลญฺเจว เม พฺรหฺเม อโถ พฺรหฺเม อนามยํ อโถ อุญฺเฉน ยาเปมิ อโถ มูลผลา พาหู อโถ ฑํสา จ มกสา อปฺปเมว สิรึสปา วเน พาฬมิคากิณฺเณ หึสา มยฺหํ น วิชฺชติ พหูนิ วสฺสปูคานิ อสฺสเม สมฺมโต มม นาภิชานามิ อุปฺปนฺนํ อาพาธํ อมโนรมํ สฺวาคตนฺเต มหาพฺรหฺเม อโถ เต อทุราคตํ อนฺโต ปวิส ภทฺทนฺเต ปาเท ปกฺขาลยสฺสุ เต ติณฺฑุกานิ ปิยาลานิ มธุเก กาสมาริโย ผลานิ ขุทฺทกปฺปานิ ภุญฺช พฺรหฺเม วรํ วรํ อิทํปิ ปานียํ สีตํ อาภตํ คิริคพฺภรา ตโต ปิว มหาพฺรหฺเม สเจ ตฺวํ อภิกงฺขสีติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๑.

ชูชโก อาห ปฏิคฺคหิตํ ยํ ทินฺนํ สพฺพสฺส อคฺฆิยํ กตํ สญฺชยสฺส สกํ ปุตฺตํ สิวีหิ วิปฺปวาสิตํ ตมหํ ทสฺสนมาคโต ยทิ ชานาสิ สํส เมติ ฯ ตตฺถ ตมหํ ทสฺสนมาคโตติ ตํ อหํ ทสฺสนาย อาคโต ฯ ตาปโส อาห น ภวํ เอติ ปุญฺญตฺถํ สิวิราชสฺส ทสฺสนํ มญฺเญ ภวํ ปตฺถยติ รญฺโญ ภริยํ ปติพฺพตํ มญฺเญ กณฺหาชินํ ทาสึ ชาลึ ทาสญฺจ อิจฺฉสิ อถ วา ตโย มาตาปุตฺเต อรญฺญา เนตุมาคโต น ตสฺส โภคา วิชฺชนฺติ ธนธญฺญญฺจ พฺราหฺมณาติ ฯ ตตฺถ น ตสฺส โภคา วิชฺชนฺตีติ โภ พฺราหฺมณ ตสฺส เวสฺสนฺตรสฺส อรญฺเญ วิหรนฺตสฺส เนว โภคา วิชฺชนฺติ ธนธญฺญญฺจ น วิชฺชติ ทุคฺคโต หุตฺวา วสติ ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา กึ กริสฺสสีติ ฯ ตํ สุตฺวา ชูชโก อาห อกุทฺธรูปาหํ โภโต นาหํ ยาจิตุมาคโต สาหุ ทสฺสนมริยานํ สนฺนิวาโส สทา สุโข อทิฏฺฐปุพฺโพ สิวิราชา สิวีหิ วิปฺปวาสิโต ตมหํ ทสฺสนมาคโต ยทิ ชานาสิ สํส เมติ ฯ ตตฺถ ชานาสิ สํส เมติ อิทํ วุตฺตํ โหติ อหํ โภโต อกุทฺธรูโป อสฺมิ เอตฺตาวตา อหํ ปน น กิญฺจิ วสฺสนฺตรํ ยาจิตุํ อาคโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๒.

อปิจ อริยานํ ทสฺสนํ สาธุ สนฺนิวาโส จ เตหิ สทฺธึ สุโข ฯ อหํ ตสฺส อาจริยพฺราหฺมโณ มยา จ โข ยโต สิวีหิ วิปฺปวาสิโต ตโต ปฏฺฐาย อทิฏฺฐปุพฺโพ เตนาหํ ตํ ทสฺสนาย อาคโต ยทิ ตสฺส วสนฏฺฐานํ ชนาสิ สํส เมติ ฯ โส ตสฺส วจนํ สุตฺวา สทฺทหิตฺวา โหตุ เสฺว ตํ ทสฺสิสฺสามิ เต อชฺช ตาว อิเธว วสาหีติ ตํ ผลาผเลหิ สนฺตปฺเปตฺวา ปุน ทิวเส มคฺคํ ทสฺเสนฺโต ทกฺขิณหตฺถํ ปสาเรตฺวา อาห เอส เสโล มหาพฺรหฺเม ปพฺพโต คนฺธมาทโน ยตฺถ เวสฺสนฺตโร ราชา สห ปุตฺเตหิ สมฺมติ ธาเรนฺโต พฺราหฺมณวณฺณํ อาสทญฺจ มสญฺชตํ จมฺมวาสี ฉมา เสติ ชาตเวทํ น มสฺสติ เอเต นีลา ปทิสฺสนฺติ นานาผลธรา ทุมา อุคฺคตา อพฺภกูฏาว นีลา อญฺชนปพฺพตา ธวสฺสกณฺณา ขทิรา สาลา ผนฺทนมาลุวา สมฺปเวเธนฺติ วาเตน สกึ ปีตาว มาณวา อุปริ ทุมปริยาเยสุ สงฺคีติโยว สุยฺยเร นชฺชูหา โกกิลา สํฆา สมฺปตนฺติ ทุมาทุมํ อวฺหยนฺเตว คจฺฉนฺตํ สาขา ปตฺตสมีริตา รมยนฺเตว อาคนฺตุํ โมทยนฺติ นิวาสนํ ยตฺถ เวสฺสนฺตโร ราชา สห ปุตฺเตหิ สมฺมติ ธาเรนฺโต พฺราหฺมวณฺณํ อาสทญฺจ มสญฺชฏํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๓.

จมฺมวาสี ฉมา เสติ ชาตเวทํ นมสฺสติ กิเรริมาลา วิคตา ภูมิภาเค มโนรเม สทฺทลา หริตา ภูมิ น ตตฺถุทฺธํสเต รโช มยุรคีวสํกาสา ตูลผสฺสสมูปมา ติณานิ นาติวตฺตนฺติ สมนฺตา จตุรงฺคุลา อมฺพา ชมฺพู กปิฏฺฐา จ นีเจ ปกฺกา จุทุมฺพรา ปริโภเคหิ รุกฺเขหิ วนนฺตํ รติวฑฺฒนํ เวฬุริยวณฺณสนฺนิภํ มจฺฉคุมฺพนิเสวิตํ สุจิ สุคนฺธํ สลิลํ อาโป ตตฺถปิ สนฺทติ ตสฺสาวิทูเร โปกฺขรณี ภูมิภาเค มโนรเม ปทุมุปฺปลสญฺฉนฺนา เทวานมิว นนฺทเน ตีณิ อุปฺปลชาตานิ ตสฺมึ สรสิ พฺราหฺมณ วิจิตฺรนีลาเนกานิ เสตานิ โลหิตกานิ จาติ ฯ ตสฺสตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺตสทิโสว ฯ กเรริมาลา วิคตาติ กเรริปุปฺเผหิ วิคตา ฯ สทฺทลา หริตาติ ธุวสทฺทเลน หริตา ภูมิ ฯ น ตตฺถุทฺธํ สเต รโชติ ตสฺมึ ฐาเน อปฺปมตฺโตปิ รโช น อุทฺธํสติ ฯ ตูลผสฺสสมูปมาติ มุทุสมฺผสฺสตาย ตูลผสฺสสทิสา ฯ ติณานิ นาติวตฺตนฺตีติ ตานิ ตสฺสา ภูมิยา มยุรคีววณฺณานิ ติณานิ สมนฺตโต จตุรงฺคุลปฺปมาณาเนว ปวตฺตนฺติ ตโต ปน อุตฺตรึ น วฑฺฒนฺติ ฯ อมฺพา ชมฺพู กปิฏฺฐา จาติ อมฺพา จ ชมฺพู จ กปิฏฺฐา จ ฯ ปริโภเคหีติ นานาวิเธหิ ปุปฺผุปคผลุปเคหิ ปริโภขรุกฺเขหิ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๔.

สนฺทตีติ ตสฺมึ วนสณฺเฑ ปพฺพตโต โอตรนฺตํ อุทกํ สนฺทติ ปวตฺตตีติ อตฺโถ ฯ วิจิตฺรนีลากานิ เสตานิ โลหิตกานิ จาติ เอกานิ นีลานิ เอกานิ เสตานิ เอกานิ โหลิตกานิ จาติ อิเมหิ ตีหิ อุปฺปลชาเตหิ ตํ สรํ วิจิตฺตสุสชฺชิตํ ปุปฺผจงฺโกฏกํ วิย โสภตีติ ทสฺเสติ ฯ เอวํ จตุรสฺสโปกฺขรณึ วณฺเณตฺวา ปุน มุจลินฺทสรํ วณฺเณนฺโต อาห โขมาว ตตฺถ ปทุมา เสตโสคนฺธิเยหิ จ กลมฺพเกหิ สญฺฉนฺโน มุจลินฺโท นาม โส สโร อเถตฺถ ปทุมา ผุลฺลา อปริยนฺตาว ทิสฺสเร คิมฺหา เหมนฺตกา ผุลฺลา ชณฺณุตคฺฆา อุปตฺถรา สุรภี สมฺปวายนฺติ วิจิตฺรา ปุปฺผสณฺฐิตา ภมรา ปุปฺผคนฺเธน สมนฺตามภินาทิตาติ ฯ ตตฺถ โขมาวาติ โขมมยา วิย ปณฺฑรา ฯ เสตโสคนฺธิเยหิ จาติ เสตุปฺปเลหิ จ โสคนฺธิเยหิ จ กลมฺพเกหิ จ โส สโร สญฺฉนฺโน ฯ อปริยนฺตาว ทิสฺสเรติ อปริมาณา วิย ทิสฺสนฺติ ฯ คิมฺหา เหมนฺตกาติ คิมฺเห จ เหมนฺเต จ สุปุปผิตา ปทุมา ฯ ชณฺณุตคฺฆา อุปตฺถราติ ชณฺณุปฺปมาเณ อุทเก อุปตฺถรา ผุลฺลา โหนฺติ สณฺฐิตา วิย ขายนฺติ ฯ วิจิตฺรา ปุปฺผสนฺฐิตานีติ วิจิตฺรา หุตฺวา ปุปฺเผหิ สณฺฐิตา สทา สุรภี สมฺปวายนฺติ ฯ อเถตฺถ อุทกนฺตสฺมึ รุกฺขา ติฏฺฐนฺติ พฺราหฺมณ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๕.

กทมฺพา ปาฏลี ผุลฺลา โกวิฬารา จ ปุปฺผิตา องฺโกรา กจฺจิการา จ ปาริชญฺญา จ ปุปฺผิตา วารณา วุยฺหนา รุกฺขา มุจลินฺทมุภโต สรํ สิรีสา เสตปาริสา สาธุ วายนฺติ ปทฺมกา นิคฺคณฺฑี สรนิคฺคณฺฑี อสนา เจตฺถ ปุปฺผิตา ปงฺกุรา พหุลา เสลา โสภญฺชนา จ ปุปฺผิตา เกตกา กณิการา จ กรวิรา จ ปุปฺผิตา อชฺชุนา อชฺชุกณฺณา จ มหานามา จ ปุปฺผิตา สมฺปุปฺผิตคฺคา ติฏฺฐนฺติ ปชฺชลนฺเตว กึสุกา เสตปณฺณิ สตฺตปณฺณา กทลิโย กุสุมฺภรา ธนุตกฺการีปุปฺผหิ สีสปาวารณาหิ จ อจฺฉิปา สิพลีรุกฺขา สลฺลกิโย จ ปุปฺผิตา เสตเครูตคริกา มํสิโกฏฺฐกุลาวรา ทหรา รุกฺขา วุฑฺฒา จ อกุฏิลา เจตฺถ ปุปฺผิตา อสฺสมํ อุภโต ฐนฺติ อคฺยาคารํ สมนฺตโตติ ฯ ตตฺถ ติฏฺฐนฺตีติ สรํ ปริกฺขิปิตฺวา ติฏฺฐนฺติ ฯ กทมฺพาติ กทมฺพรุกฺขา เจว ฯ กจฺจิการา จาติ เอวํ นามกา หุตฺวา รุกฺขา ฯ ปาริชญฺญาติ รตฺตกมาลา ฯ วารณาวุยฺหนาติ นาครุกฺขา ฯ มุจลินฺทมุภโตติ มุจฺจลินฺทสฺส อุภยปสฺเสสุ ฯ เสตปาริสาติ เสตคจฺฉรุกฺขา ฯ เต กิร เสตกฺขนฺธา มหาปณฺณา กณิการสทิสปุปฺผา โหนฺติ ฯ นิคฺคณฺฑี สรนิคฺคณฺฑีติ ปกตินิคฺคณฺฑี เจว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๖.

กาฬนิคฺคณฺฑี จ ฯ ปงฺกุราติ ปณฺฑรรุกฺขา ฯ กุสุมฺภราติ เอกา คจฺฉา ฯ ธนุตกฺการีปุปฺเผหีติ ธนูนญฺจ ตกฺการีนญฺจ ปุปฺเผหิ อุปโสภิตา ฯ สีสปาวารณาหิ จาติ สีสเปหิ จ วารเณหิ จ อุปโสภิตา ฯ อจฺฉิปาติ อาทโยปิ รุกฺขาเยว ฯ เสตเครูตคริกาติ เสตเครู จ ตครา จ ฯ มํสิโกฏฺฐกุลาวราติ มํสิคจฺฉา จ โกฏฺฐคจฺฉา จ กุลาวรา จ ฯ อกุฏิลาติ อุชุกา ฯ อคฺยาคารํ สมนฺตโตติ อคฺยาคารํ ปริกฺขิปิตฺวา ฐิตาติ อตฺโถ อเถตฺถ อุทกนฺตสฺมึ พหู ชาตา ผณิชฺชกา มุคฺคติโย กรติโย เสวาลํ สีสกํ พหุ อุทฺธาปวตฺตํ อุลฺลุลิตํ มกฺขิกา หิงฺคุชาลิกา ทาสิมกญฺจโก เจตฺถ พหู นีเจ กลมฺพกา เอลมฺพรุกฺขาหิ สญฺฉนฺนา รุกฺขา ติฏฺฐนฺติ พฺราหฺมณ สตฺตาหํ ธาริยมานานํ คนฺโธ เตสํ น ฉิชฺชติ อุภโต สรญฺจ มุจลินฺทํ วปฺปา ติฏฺฐนฺติ ภาคโส อินฺทวเรหิ สญฺสนฺนํ วนนฺตมุปโสภิตํ อฑฺฒมาสํ ธาริยมานานํ คนฺโธ เตสํ น ฉิชฺชติ นีลปุปฺผิเสตวารี ปุปฺผิตา คิริกณฺณิกา กเลรุกฺเขหิ สญฺฉนฺนํ วนนฺตํ ตุลสีหิ จ สมฺโมทิเตว คนฺเธน ปุปฺผสาขาหิ ตํ วนํ ภมรา ปุปฺผคนฺเธน สมนฺตามภินาทิตา ตีณิ กกฺการุชาตานิ ตสฺมึ สรสิ พฺราหฺมณ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๗.

กุมฺภมตฺตานิเจกานิ มุรมตฺตานิ วา อุโภติ ฯ ตตฺถ ผณิชฺชกาติ ภูตติณกา ฯ มุคฺคติโยติ เอกา มุคฺคชาติ ฯ กรติโยติ ราชมาโส ฯ เสวาลํ สีสกนฺติ อิเมปิ คจฺฉาเยว ฯ อปิ จ สีสกาติ รตฺตจนฺทนํ วุตฺตํ ฯ อุทฺธาปวตฺตํ อุลฺลุลิตนฺติ ตํ อุทกํ ตีรมริยาทพนฺธํ วาตาหตํ อุลฺลุลิตํ หุตฺวา ติฏฺฐติ ฯ มกฺขิกา หิงฺคุชาลิกาติ หิงฺคุชาลสงฺขาเต วิกสิตปุปฺผคจฺเฉ ปญฺจ วณฺณา มธุมกฺขิกา มธุสฺสเรน วิรวนฺติโย ตตฺถ วิจรนฺตีติ อตฺโถ ทาสิมกญฺจโก เจตฺถาติ อิมาปิ เทฺว รุกฺขชาติโย เอตฺถ ฯ นีเจ กลมฺพกาติ นีเจ กลมฺพกา ฯ เอลมฺพกรุกฺขสญฺฉนฺนาติ เอวํ นามิกาย วลฺลิยา สญฺฉนฺนา ฯ เตสนฺติ เตสํ ตสฺสา วลฺลิยา ปุปฺผานํ สพฺเพสํปิ เอเตสํ ทาสิมกาทีนํ ปุปฺผานํ สตฺตาหํ คนฺโธ น ฉิชฺชติ ฯ เอวํ สุคนฺธสมฺปนฺนานิ ปุปฺผานิ รชตปตฺตสทิสา วาลุกปุณฺณา ภูมิภาคา ฯ คนฺโธ เตสนฺติ เตสํ อินฺทวรปุปฺผาทีนํ คนฺโธ อฑฺฒมาสํ น ฉิชฺชติ ฯ นีลปุปฺผีติ อาทิกา ปุปฺผวลฺลิโย ฯ ตุลสีหิ จาติ ตุลสีคจฺเฉหิ จ กกฺการุชาตานีติ ตีณิ วลฺลิผลานิ ฯ ตตฺถ เอกิสฺสา วลฺลิยา ผลานิ มหาฆฏมตฺตานิ ทฺวินฺนํ มุทิงฺคมตฺตานิ ฯ เตน วุตฺตํ ฯ มูรมตฺตานิ วา อุโภติ อเถตฺถ สาสโป พหุโก นาทิโย หริตายุโต อสีตาลาว ติฏฺฐนฺติ เฉชฺชา อินฺทวรา พหู อปฺโผฏา สุริยวลฺลี จ กาฬิยา มธุคนฺธิยา อโสกา มุทยนฺตี จ วลฺลิโภ ขุทฺทปุปฺผิโย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๘.

โกรณฺฑกา อโนชา จ ปุปฺผิตา นาคมลฺลิกา รุกฺขมารุยฺห ติฏฺฐนฺติ ผุลฺลา กึสุกวลฺลิโย กเตรุหา ปวาเสนฺติ โยธิกา มธุคนฺธิยา นิลิยา สุมนา ภณฺฑี โสภติ ปทุมุตฺตโร ปาฏลิสมุทฺทกปฺปาสี กณิการา จ ปุปฺผิตา เหมชลาว ทิสฺสนฺติ รุจิรา อคฺคิสิขูปมา ยานิ ตานิ จ ปุปฺผานิ ถลชานูทกานิ จ สพฺพานิ ตตฺถ ทิสฺสนฺติ เอวํ รมฺโม มโหทธีติ ฯ ตตฺถ สาสโปติ สิทฺธตฺถโก ฯ พหุโกติ พหุ ฯ นาทิโย หริตายุโตติ หริเตน อายุตฺโต นาทิโย อิมา เทฺวปิ ลสุนชาติโย โสปิ ลสุโน ตตฺถ พหุโกติ อตฺโถ ฯ อสีตาลาว ติฏฺฐนฺตีติ อสีติ เอวํ นามกา รุกฺขา สินิทฺธาย ภูมิยา อุปฏฺฐิตา ตาลา วิย ติฏฺฐนฺติ ฯ เฉชฺชา อินฺทวรา พหูติ อุทกปริยนฺเต พหู สุวณฺณอินฺทวรา มุฏฺฐินา ฉินฺทิตพฺพา หุตฺวา ฐิตาติ อตฺโถ ฯ อปฺโผฏาติ อปฺโผฏวลฺลี ฯ วลฺลิโภ ขุทฺทปุปฺผิโยติ วลฺลิโภ จ ขุทฺทปุปฺผิโย จ ฯ นาคมลฺลิกาติ นาคา จ มลฺลิกา จ ฯ กึสุกวลฺลิโยติ สุคนฺธมตฺตา วลฺลีชาติ ฯ กเตรุหา ปวาเสนฺตีติ อิเม จ เทฺว ปุปฺผคจฺฉา ฯ มธุคนฺธิยาติ มธุสมานคนฺธา ฯ นิลิยา สุมนา ภณฺฑีติ วลฺลีสุมนา จ ปกติสุมนา จ ภณฺฑี จ ฯ ปทุมุตฺตโรติ เอโก รุกฺโข ฯ กณิการา จาติ วลฺลิกณิการาปิ รุกฺขกณิการาปิ ฯ เหมชาลาวาติ ปสาริตเหมชาลา วิย ทิสฺสนฺติ ฯ มโหทธีติ มหโต อุทกสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๙.

อาธารภโต มุจลินฺทสโรติ ฯ อถสฺสา โปกฺขรณิยา พหุกา วาริโคจรา โรหิตา นลเปสิงฺคู กุมฺภิลา มกรา สุสู มธุ จ มธุลฏฺฐิ จ ตาลิยา จ ปิยงฺคุกา กุทฺทชา ภทฺทมุฏฺฐา จ สตฺตปุปฺผา จ โลลุปา สุรภิมรุตครา พหุกา ตุงฺควลฺลิโย ปทฺมกา นารทา โกฏฐา ฌามกา จ หเรณุกา หลิทฺทกา คนฺธเสลา หริเวรา จ คุคฺคุลา วิเภทกา โจรโกฏฺฐา กปฺปุรา จ กลิงฺคุกาติ ฯ ตตฺถ อถสฺสา โปกฺขรณิยาติ อิธ โปกฺขรณีสทิสตาย สรเมว โปกฺขรณีติ วทติ ฯ โรหิตาติ อาทีนิ เตสํ วาริโคจรานํ นามานิ ฯ มธุ จาติ นิมฺมกฺขิกมธุ จ ฯ มธุลฏฺฐิ จาติ ลฏฺฐิมธุกญฺจ ฯ ตาลิยาติ อาทิกา สพฺพา คนฺธชาติโย อเถตฺถ สีหา พฺยคฺฆา จ ปุริสาลู จ หตฺถิโย เอเณยฺยา ปสทา เจว โรหิตา สรภา มิคา โกฏฺฐสุณา สุโณปิ จ ตุลิยา นฬสนฺนิภา จามรี จลนี ลงฺฆี ฌาปิตา มกฺกฏา ปิจุ กกฺกฏา กตมายา จ อิกฺกา โคณสิรา พหู ขคฺคา วราหา นกุลา กาฬเกตฺถ พหุตโส มหิสา โสณา สิงฺคาลา จปฺปกา จ สมนฺตโต อากุจฺจา ปจลากา จ จิตฺรกา จาปิ ทีปิโย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๐.

เปลกา จ วิฆาสาทา สีหา โกกนิสาตกา อฏฺฐปาทา จ โมรา จ ภสฺสรา จ กุกฺกุฏฺฐกา จงฺโกรา กุกฺกุฏา นาคา อญฺญมญฺญํ ปกูชิโน พกา พลากา นชฺชูหา ทินฺทิภา โกนฺจวาทิกา พฺยคฺฆินสา โลหปิฏฺฐา จปฺปกา ชีวชีวกา กปิญฺชรา ติตฺติราโย กุลาวา ปฏิกุฏฺฐกา มณฺฑาลกา เจลเกฬุ ภณฺฑุติตฺติรนามกา เจลาวกา ปิงฺคุลาโย โกธกา องฺคเหตุกา กรวิกา จ สคฺคา จ อุหุงฺการา จ กุกฺกุหา นานาชิคณากิณฺณํ นานาสรนิกูชิตนฺติ ฯ ตตฺถ ปุริสาลูติ วลวามุขยกฺขินิโย ฯ โรหิตา สรภา มิคาติ โรหิตา เจว สรภา มิคา จ ฯ โกฏฺฐสุณาติ สิงฺคาลสุนขา ฯ โกฏฺฐโสณาติปิ ปาโฐ ฯ สุณาปิ จาติ เอกา เจลกา ขุทฺทกมิคชาติ ฯ ตุลิยาติ ปกฺขิวิฬารา ฯ นฬสนฺนิภาติ นฬปุปฺผวณฺณา รุกฺขสุนขา ฯ จามรี จลนี ลงฺฆีติ จามรีมิคา จ จลนีมิคา จ วาตมิคา จ ฯ ฌาปิตา มกฺกฏาติ เทฺวปิ มหามกฺกฏชาติโยว ฯ ปิจูติ สรปริยนฺเต โคจรคาหี เอกา มกฺกฏี ฯ กกฺกฏา กตมายา จาติ เทฺว มหามิคา ฯ อิกฺกาติ อจฺฉา ฯ โคณสิราติ อรญฺญโคณา ฯ กาฬเกตฺถ พหุตโสติ กาฬมิคา นาเมตฺถ พหุตโส ฯ โสณา สิงฺคาลาติ โกกสุนขา จ รุกฺขสุนขา จ สิงฺคาลา จ ฯ จปฺปกาติ ๑- อสฺสมปทํ ปริกฺขิปิตฺวา @เชิงอรรถ: ปมฺปกาติปิ ปาโฐ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๑.

ฐิตา มหาเวฬุจปฺปกา ๑- ฯ อากุจฺจาติ โคธา ฯ ปจลากาติ คชกุมฺภมิคา ฯ จิตฺรกา จาปิ ทีปิโยติ วิจิตฺรมิคา จ ทีปิมิคา จ ฯ เปลกา จาติ สสา ฯ วิฆาสาทาติ เอเต คิชฺฌา สกุณา ฯ สีหาติ เกสรสีหา ฯ โกกนิสาตกาติ โกเก คเหตฺวา ขาทนสีลา ทุฏฺฐมิคา ฯ อฏฺฐปาทาติ สรภา มิคา ฯ ภสฺสราติ เสตหํสา จ ฯ กกุฏฺฐกาติ กกุฏฺฐสกุณา ฯ จงฺโกราติ จงฺโกรสกุณา ฯ กุกฺกุฏาติ วนกุกฺกุฏา ฯ ทินฺทิภา โกญฺจวาทิกาติ อิเม ตโยปิ สกุณาเยว ฯ พฺยคฺฆินสาติ เสนา ฯ โลหปิฏฺฐาติ โลหิตวณฺณสกุณา ฯ จปฺปกาติ จปฺปกฏกา ฯ กปิญฺชรา ติตฺติราโยติ กปิญฺชรา จ ติตฺติรา จ ฯ กุลาวา ปฏิกุฏฺฐกาติ อิเมปิ เทฺว สกุณา ฯ มณฺฑาลกา เปลเกฬูติ มณฺฑาลกา จ เปลเกฬู จ ฯ ภณฺฑุติตฺติรนามกาติ ภณฺฑู จ ติตฺติรา จ นามกา จ ฯ เจลวกา ปิงฺคุลาโยติ เทฺว สกุณชาติโย จ ฯ ตถา โคธกา องฺคเหตุกา ฯ สคฺคาติ วาตสกุณา อุหุงฺการาติ อุลูกสกุณา อเถตฺถ สกุณา สนฺติ นีลกา มญฺชุภาณิกา โมทนฺติ สห ภริยาหิ อญฺญมญฺญํ ปกูชิโน อเถตฺถ สกุณา สนฺติ ทิขา มญฺชุสฺสราสิตา เสตกฺขิกูฏา ภทฺรกฺขา อณฺฑชา จิตฺรเปกฺขณา อเถตฺถ สกุณา สนฺติ ทิชา มญฺชุสฺสราสิตา สิขิณฺฑีนีลคีวาหิ อญฺญมญฺญํ ปกูชิโน กุกฺกุฏฺฐกา กุฬีรกา โกฏฺฐา โปกฺขรสาตกา @เชิงอรรถ: มหาเวณุปมฺปฏิกาติปิ ปาโฐ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๒.

กาฬเวยฺยา พลียกฺขา กทมฺพา สุวสาลิกา หลิทฺทา โลหิตา เสตา อเถตฺถ นฬกา พหู วารณา เภงฺคราชา จ กทมฺพา สุวโกกิลา กุกฺกุสา กุรุรา หํสา อาฏา ปริวเทนฺติกา จากหํสา อติพลา นชฺชุหา ชีวชีวกา ปาเรวตา รวิหํสา จากวากา นทีจรา วารณาภิรุทา รมฺมา อุโภ กาลุปกูชิโน อเถตฺถ สกุณา สนฺติ นานาวณฺณา พหู ทิชา โมทนฺติ สห ภริยาหิ อญฺญมญฺญํ ปกูชิโน อเถตฺถ สกุณา สนฺติ นานาวณฺณา พหู ทิชา สพฺเพ มญฺชู นิกูชนฺติ มุจลินฺทมุภโต สรํ อเถตฺถ สกุณา สนฺติ กรวีกา นาม เต ทิชา โมทนฺติ สห ภริยาหิ อญฺญมญฺญํ ปกูชิโน อเถตฺถ สกุณา สนฺติ กรวีกา นาม เต ทิชา สพฺเพ มญฺชู นิกูชนฺติ มุจลินฺทมุภโต สรํ เอเณยฺยา ปสตากิณฺณํ นาคสํฆนิเสวิตํ นานาลตาหิ สญฺฉนฺนํ กทลีมิคนิเสวิตํ อเถตฺถ สามา พหุกา นิวาโร วรโก พหุ สาลี อกฏฺฐปาโก จ อุจฺฉุ ตตฺถ อนปฺปโก อยํ เอกปที เอติ อุชุํ คจฺฉติ อสฺสมํ ขุทํ ปิปาสํ อรตึ ตตฺถ ปตฺโต น วินฺทติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๓.

ยตฺถ เวสฺสนฺตโร ราชา สห ปุเตหิ สมฺมติ ธาเรนฺโต พฺราหฺมณวณฺณํ อาสทญฺจ มสญฺชฏํ จมฺมวาสี ฉมา เสติ ชาตเวทํ นมสฺสตีติ ฯ ตตฺถ นีลกาติ จิตฺรราชิปตฺตา ฯ มญฺชุสฺสราสิตาติ นิพทฺธมธุสฺสรา ฯ เสตกฺขิกูฏา ภทฺรกฺขาติ อุภยปสฺเสสุ เสเตหิ อกฺขิกูเฏหิ สมนฺนาคตา สุนฺทรกฺขา ฯ จิตฺรเปกฺขณาติ จิตฺรปตฺตา ฯ กุฬีรกาติ กกฺกฏกา ฯ โกฏฺฐาติ อาทโย สกุณา ฯ วารณาติ หตฺถิลิงฺคสกุณา ฯ กทมฺพาติ มหากทมฺพา คหิตา ฯ สุวโกกิลาติ โกกิเลหิ สทฺธึ วิจรณา สุวกา เจว โกกิลา จ ฯ กุกฺกุสาติ กาฬกุรุรา ฯ กุรุราติ เสตกุรุรา ฯ หํสาติ เสตสกุณหํสา ฯ อาฏาติ ทพฺพีสณฺฐานมุขสกุณา ฯ ปริวเทนฺติกาติ เอกา สกุณชาติ ฯ วารณาภิรุทารมฺมาติ รมฺมาภิรุทา วารณา ฯ อุโภ กาลุปกูชิโนติ สายํ ปาตํ ปพฺพตปาทํ เอกนินฺนาทํ กโรนฺตา นิกูชนฺติ ฯ เอเณยฺยา ปสตากิณฺณนฺติ เอเณยฺยมิเคหิ จ ปสตมิเคหิ จ จิตฺรมิเคหิ จ อากิณฺณํ ฯ ตตฺถ ปตฺโต น วินฺทตีติ พฺราหฺมณ เวสฺสนฺตรสฺส อสฺสมํ ปตฺโต ปุริโส ตตฺถ อสฺสเม ฉาตํ วา ปานียํ ปิปาสํ วา อุกฺกณฺฐิตํ วา น ปฏิลภตีติ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อิทํ สุตฺวา พฺรหฺมพนฺธุ อิสึ กตฺวา ปทกฺขิณํ อุทคฺคจิตฺโต ปกฺกามิ ยตฺถ เวสฺสนฺตโร อหูติ ฯ ตตฺถ เวสฺสนฺตโร อหูติ ยสฺมึ ฐาเน เวสฺสนฺตโร อโหสิ ตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๔.

ฐานํ คโตติ ฯ มหาวนวณฺณนา นิฏฺฐิตา ฯ ชูชโกปิ อจฺจุตตาปเสน กถิตมคฺเคน ยาว จตุรสฺสโปกฺขรณีตีรํ ปตฺวา จินฺเตสิ อชฺชติกสายณฺเห อิทานิ มทฺที อรญฺญโต อาคมิสฺสติ มาตุคาโม หิ นาม ทานสฺส อนฺตรายกโร โหติ เสฺว ตสฺสา อรญฺญคตกาเล อสฺสมปทํ คนฺตฺวา เวสฺสนฺตรํ อุปสํกมิตฺวา ทารเก ยาจิตฺวา ตาย อนาคตาย เอวนฺเต คเหตฺวา ปกฺกมิสฺสามีติ ฯ อถสฺสาวิทูเร เอกํ สานุปพฺพตํ อารุยฺห ผาสุกฏฺฐาเน นิปชฺชิ ฯ ตํ ปน รตฺตึ ปจฺจุสกาเล มทฺที สุปินํ อทฺทส เอวรูโป สุปิโน ทิฏฺโฐ อโหสิ เอโก ปุริโส กณฺโห เทฺว กาสายานิ ปริทหิตฺวา ทฺวีสุ กณฺเณสุ รตฺตมาลํ ปิลนฺทิตฺวา อาวุธหตฺโถ ตชฺเชนฺโต อาคนฺตฺวา ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา มทฺทึ ชฏาสุ คเหตฺวา อากฑฺฒิตฺวา ภูมิยํ อุตฺตานํ ปาเตตฺวา วิรวนฺติยา ตสฺสา เทวิยา เทฺว อกฺขีนิ อุปฺปาเฏตฺวา เทฺว พาหานิ ฉินฺทิตฺวา อุรํ ภินฺทิตฺวา ปคฺฆรนฺตโลหิตพินฺทุํ หทยมํสํ อาทาย ปกฺกามีติ ฯ สา มทฺที ปพุชฺฌิตฺวา ภีตตสิตา ปาปโก เม สุปิโน ทิฏฺโฐติ สุปินปาฐโก ปน เวสฺสนฺตเรน สทิโส นาม นตฺถิ ปุจฺฉามิ นนฺติ จินฺเตตฺวา คนฺตฺวา มหาสตฺตสฺส ปณฺณสาลทฺวารํ อาโกเฏสิ ฯ อถ มหาสตฺโต ตํ สทฺทํ สุตฺวา โก เอโสติ อาห ฯ อหํ เทว มทฺทีติ ฯ ภทฺเท อมฺหากํ กติกวตฺตํ ภินฺทิตฺวา กสฺมา อกาเล อาคตาสีติ ฯ เทว อหํ น กิเลสวเสน อาคจฺฉามิ อปิจ โข ปน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๕.

เม ปาปโก สุปิโน ทิฏฺโฐติ อาห ฯ เตนาหิ กเถหิ มทฺทีติ ฯ สา อตฺตนา ทิฏฺฐนิยาเมเนว กเถสิ ฯ มหาสตฺโต ตํ สุปินํ ปริคฺคณฺหิตฺวา มยฺหํ ทานปารมิโย ปูเรสฺสนฺติ เสฺว มํ ยาจโก อาคนฺตฺวา ปุตฺเต ยาจิสฺสติ มทฺทึ อสฺสาเสตฺวา อุยฺโยเชสฺสามีติ จินฺเตตฺวา มทฺทิ ตว ทุสฺสยนทุพฺโภชเนหิ จิตฺตํ อาลุลิตํ ภวิสฺสติ มา ภายีติ ปโมเหตฺวา อสฺสาเสตฺวา อุยฺโยเชสิ ฯ สา วิภาตาย รตฺติยา สพฺพํ กตฺตพฺพกมฺมํ กตฺวา เทฺว ปุตฺเต อาลิงฺคิตฺวา สีเส จุมฺทิตฺวา อชฺช เม ทุสฺสุปิโน ทิฏฺโฐ อมฺมตาตา อปฺปมตฺตา ภเวยฺยาถาติ โอวทิตฺวา มหาสตฺตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา เทว ทารเกสุ อปฺปมตฺตา โหถาติ มหาสตฺตํ ปุตฺเต ปฏิจฺฉาเปตฺวา ปจฺฉิขณิตฺติอาทีนิ อาทาย อสฺสูนิ มุญฺจนฺตี มูลผลาผลตฺถาย วนํ ปาวิสิ ฯ ชูชโกปิ อิทานิ มทฺที อรญฺญํ คตา ภวิสฺสตีติ สานุปพฺพตา โอรุยฺห เอกปทิกมคฺเคน อสฺสมาภิมุโข ปายาสิ ฯ อถ มหาสตฺโต ปณฺณสาลโต นิกฺขมิตฺวา ปาสาณผลเก สุวณฺณปติมา วิย นิสีทิตฺวา จินฺเตสิ อิทานิ ยาจโก อาคมิสฺสตีติ ปิปาสิโต วิย สุราโสณฺโฑ ตสฺสาคมนมคฺคํ โอโลเกนฺโต นิสีทิ ฯ ปุตฺตาปิสฺส ปาทมูเล กีฬนฺติ ฯ โส มคฺคํ โอโลเกนฺโต พฺราหฺมณํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา สตฺตมาเส นิกฺขิตฺตํ ทานธุรํ อุกฺขิเปนฺโต วิย เอหิ วต โภ พฺราหฺมณาติ โสมนสฺสปฺปตฺโต ชาลิกุมารํ อามนฺเตนฺโต อิมํ คาถมาห อุฏฺเฐหิ ชาลิ ปติฏฺฐ โปราณํ วิย ทิสฺสติ พฺราหฺมณํ วิย ปสฺสามิ นนฺทิโย มาภิกีรเรติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๖.

ตตฺถ โปราณํ วิย ทิสฺสตีติ ปุพฺเพ เชตุตฺตรนคเร นานาทิสาหิ ยาจกานํ อาคมนํ วิย อชฺช ยาจกานํ อาคมนํ ทิสฺสติ ฯ นนฺทิโย มาภิกีรเรติ เอตสฺส พฺราหฺณสฺส ทิฏฺฐกาลโต ปฏฺฐาย มํ โสมนสฺสานิ อภิกีรนฺติ ฆมฺมาภิตตฺตสฺส สีเส สีตูทกฆฏสหสฺสาภิเสจนกาโล วิย ชาโต ฯ ตํ สุตฺวา กุมาโร อรห อหํปิ ตาต ปสฺสามิ โย โส พฺรหฺมาว ทิสฺสติ อตฺถิโก วิย อายาติ อติถี โน ภวิสฺสตีติ ฯ วตฺวา จ ปน ชาลิกุมาโร มหาสตฺตสฺส อปจิตึ กโรนฺโต อุฏฺฐาย พฺราหฺมณํ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ปริกฺขารคหณํ อาปุจฺฉิ ฯ พฺราหฺมโณ ตํ โอโลเกตฺวา อยํ เวสฺสนฺตรสฺส ปุตฺโต ชาลิกุมาโร นาม ภวิสฺสติ อาทิโต ปฏฺฐาเยวสฺส ผรุสวจนํ กเถสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อเปหิ อเปหีติ อจฺฉรํ ปหริ ฯ กุมาโร อปคนฺตฺวา อยํ พฺราหฺมโณ อติผรุโส กินฺนุโขติ ตสฺส สรีรํ โอโลเกนฺโต อฏฺฐารส ปุริสโทเส ปสฺสิ ฯ พฺราหฺมโณปิ โพธิสตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อาห กิจฺจิ นุ โภโต กุสลํ กจฺจิ โภโต อนามยํ กจฺจิ อุญฺเฉน ยาเปถ กจฺจิ มูลผลา พหู กจฺจิ ฑํสา จ มกสา อปฺปเมว สิรึสปา วเน พาฬมิคากิณฺเณ กจฺจิ หึสา น วิชฺชตีติ ฯ โพธิสตฺโตปิ เตน สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อาห กุสรญฺเจว โน พฺรหฺเม อโถ พฺรหฺเม อนามยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๗.

อโถ อุญฺเฉน ยาเปม อโถ มูลผลา พหู อโถ ฑํสา จ มกสา อปฺปเมว สรึสปา วเน พาฬมิคากิณฺเณ หึสา มยฺหํ น วิชฺชติ สตฺตโน มาเส วสตํ อรญฺเญ ชีวิโสกินํ อิทํปิ ปฐมํ ปสฺสามิ พฺราหฺมณํ เทววณฺณินํ อาทาย เวฬุวํ ทณฺฑํ อคฺคิหุตฺตํ กมณฺฑลุํ สฺวาคตนฺเต มหาพฺรเหฺม อโถ เต อทุราคตํ อนฺโต ปวิสฺส ภทฺทนฺเต ปาเท ปกฺขาลยสฺสุ เต ติณฺฑุกานิ ปิยาลานิ มธุเก กาสมาริโย ผลานิ ขุทฺทกปฺปานิ ภุญฺช พฺรเหฺม วรํ วรํ อิทํปิ ปานียํ สีตํ อาภตํ คิริคพฺภรา ตโต ปิว มหาพฺรเหฺม สเจ ตฺวํ อภิกงฺคสีติ ฯ วตฺวา จ ปน มหาสตฺโต อยํ พฺราหฺมโณ น อการเณน อิมํ พฺรหารญฺญํ อาคมิสฺสติ อาคมนการณํ ปปญฺจํ อกตฺวา ปุจฺฉิสสามิ นนฺติ จินฺเตตฺวา อิมํ คาถมาห อถ ตฺวํ เกน วณฺเณน เกน วา ปน เหตุนา อนุปฺปตฺโตสิ พฺรหารญฺญํ ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโตติ ฯ ตตฺถ วณฺเณนาติ การเณน ฯ เหตุนาติ ปจฺจเยน ฯ ชูชโก อาห ยถา วาริวโห ปูโร สพฺพกาลํ น ขียติ เอวนฺตํ ยาจิตา คญฺฉึ ปุตฺเต เม เทหิ ยาจิโตติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๘.

ตตฺถ วาริวโหติ ปญฺจสุ มหานทีสุ อุทกวาโห ฯ น ขียตีติ ปิปาสิเตหิ นทึ อาคนฺตฺวา หตฺเถหิ ภาชเนหิปิ อุสฺสิญฺจิตฺวา ปิวมาโน น ขียติ ฯ เอวนฺตํ ยาจิตา คญฺฉินฺติ ตฺวํ สทฺธาย ปูริตตฺตา เอวรูโปเยวาติ มญฺญมาโน อหนฺตํ ยาจิตุํ อาคญฺฉึ ฯ ปุตฺเต เม เทหิ ยาจิโตติ มยา ยาจิโต ตว ปุตฺเต มยฺหํ ทาสตฺถาย เทหีติ ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต โสมนสฺสปฺปตฺโต หุตฺวา ปาสาริตหตฺเถ สหสฺสตฺถวิกํ ฐเปนฺโต วิย ปพฺพตปาทํ อุนฺนาเทนฺโต อาห ททามิ น วิกมฺปามิ อิสฺสโร นย พฺราหฺมณ ปาโต คตา ราชปุตฺตี สายํ อุญฺฉาโต เอหิติ อกรตฺตึ วสิตฺวาน ปาโต คจฺฉสิ พฺราหฺมณ ตสฺสา นหาเต อุปสึฆาเฏ อถ เน มาลธาริเน เอกรตฺตึ วสิตฺวาน ปาโต คจฺฉสิ พฺราหฺมณ นานาปุปฺเผหิ สญฺฉนฺเน นานาคนฺเธหิ ภูสิเต นานามูลผลากิณฺเณ คจฺฉิสฺสาทาย พฺราหฺมณาติ ฯ ตตฺถ อิสฺสโรติ ตฺวํ มม ปุตฺตานํ อิสฺสโร สามิโก หุตฺวา เอเต นย อปิจ โข ปเนตํ การณํ อตฺถิ เอเตสํ มาตา ราชปุตฺตี ผลาผลตฺถาย ปาโตว คตา สายํ อรญฺญโต อาคมิสฺสติ ตาย อานีตานิ มธุรผลาผลานิ ปริภุญฺชิตฺวา อิเธว วเน อชฺเชกรตฺตึ วสิตฺวา ปาโตว ทารเก คเหตฺวา คมิสฺสสีติ ฯ ตสฺสา นหาเตติ ตาย นหาปิเต ฯ อุปสึฆาเฏติ สีเส อุปสึฆาเฏ ฯ อถ เน มาลธาริเนติ อถ วิจิตฺราย มาลาย อลงฺกเต ตํ มาลํ วหมาเน ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๙.

ปาลิโปตฺถเกสุ ปน อถ เนติ ลิขิตํ ฯ ตสฺสตฺโถ น วิจาริโต ฯ มูลผลากิณฺเณติ มคฺเค ปาเถยฺยสฺสตฺถาย ทินฺเนหิ นานามูลผลาผเลหิ อากิณฺเณ ฯ ชูชโก อาห น วาสมภิโรจามิ คมนํ มยฺหํปิ รุจฺจติ อนฺตราโยปิ เม อสฺส คจฺฉญฺเญว รเถสภ น เหตา ยาจโยคี นํ อนฺตรายสฺส การิยา อิตฺถิโย มนฺตํ ชานนฺติ สพฺพํ คณฺหนฺติ วามโต สทฺธาย ทานํ ททโต มา สมทกฺขิ มาตรํ อนฺตรายํปิ สา กยิรา คจฺฉญฺเญว รเถสภ อามนฺตยสฺสุ เต ปุตฺเต มา เต มาตรมทฺทสุํ สทฺธาย ทานํ ททโต เอวํ ปุญฺญํ ปวฑฺฒติ อามนฺตยสฺสุ เต ปุตฺเต มา เต มาตรมทฺทสุํ มาทิสสฺส ธนํ ทตฺวา ราช สคฺคํ คมิสฺสสีติ ฯ ตตฺถ น เหตา ยาจโยคี นนฺติ เอตฺถ นนฺติ นิปาตมตฺตํ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ มหาราช เอตา อิตฺถิโย นาม น หิ ยาจโยคี ยาจนาย อนุจฺฉวิกา น โหนฺติ เกวลํ ฯ อนฺตรายสฺส การิยาติ ทายกานํ ปุญฺญนฺตรายํ ยาจกานํ ลาภนฺตรายํ กโรนฺติ ฯ มนฺตนฺติ อิตฺถี มายํ นาม ชานนฺติ ฯ วามโตติ สพฺพํ วามโต คณฺหนฺติ น ทกฺขิณโต ฯ สทฺทาย ทานํ ททโตติ กมฺมญฺจ ผลญฺจ สทฺทหิตฺวา ทานํ ททโต ฯ มาสนฺติ มา เอเตสํ มาตรํ อทกฺขิ ฯ กยิราติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๐.

กเรยฺย ฯ อามนฺตยสฺสูติ ชานาเปหิ มยา สทฺธึ เปเสหีติ วทติ ฯ ททโตติ ททนฺตสฺส ฯ เวสฺสนฺตโร อาห สเจ ตฺวํ นิจฺฉเส ทฏฺฐุํ มม ภริยํ ปติพฺพตํ อยฺยกสฺสปิเม เทหิ ชาลี กณฺหาชินา จุโภ อิเม กุมาเร ทิสฺวาน มญฺชุเก ปิยภาณิเน ปีติโต สุมโน จิตฺโต พหุํ ทสฺสติ เต ธนนฺติ ฯ ตตฺถ อยฺยกสฺสาติ มยฺหํ ปิตุโน สญฺชยมหาราชสฺส ฯ ทสฺสติ เตติ โส ราชา ตุยฺหํ พหุํ ธนํ ทสฺสติ ฯ ชูชโก อาห อจฺเฉทนสฺส ภายามิ ราชปุตฺต สุโณหิ เม ราชทณฺฑาย มํ ทชฺชา วิกฺกิเณยฺย หเนยฺย วา ฉินฺโน ธนญฺจ ทาเส จ คาเรยฺหสฺส พฺรหฺมพนฺธุยาติ ฯ ตตฺถ อจฺเฉทนสฺสาติ อจฺฉินฺทิตฺวา คหณสฺส ฯ ราชทณฺฑาย มํ ทชฺชาติ อยํ พฺราหฺมโณ ทารกโจโร ทณฺฑมสฺส อุปเนถาติ เอวํ ทณฺฑตฺถาย มํ อมจฺจานํ ทเทยฺย ฯ คาเรยฺหสฺส พฺรหฺมพนฺธุยาติ พฺราหฺมณิยา จ ครหิตพฺโพ ภวิสฺมามีติ ฯ เวสฺสนฺตโร อาห อิเม กุมาเร ทิสฺวาน มญฺชุเก ปิยภาณิเน ธมฺเม ฐิโต มหาราชา สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒโน ลทฺธา ปีติโสมนสฺสํ พหุํ ทสฺสติ เต ธนนฺติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๑.

ชูชโก อาห นาหนฺตํปิ กริสฺสามิ ยํ มํ ตฺวํ อนุสาสสิ ทารเกว อหํ เนสฺสํ พฺราหฺมณิยา ปริจาริเกติ ฯ ตตฺถ ทารเกวาติ อลํ มยฺหํ อญฺเญน ธเนน อหํ อิเม ทารเกว อตฺตโน พฺราหฺมณิยา ปริจาริเก เนสฺสามีติ ฯ ตนฺตสฺส ผรุสวจนํ สุตฺวา ทารกา ภีตา ปิฏฺฐิปณฺณสาลํ คนฺตฺวา ตโตปิ ปลายิตฺวา คุมฺพคหเน นิลียิตฺวา ตตฺราปิ ชูชเกนาคนฺตฺวา คหิตํ วิย อตฺตานํ สมฺปสฺสมานา กมฺปมานา กตฺถจิ สณฺฐาเรตุํ อสมตฺถา อิโต จิโต จ ปธาวิตฺวา ยาว จตุรสฺสโปกฺขรณีตีรํ คนฺตฺวา ทฬฺหํ วากจีรํ นิวาเสตฺวา ภีตา อุทกํ โอรุยฺห โปกฺขรณปตฺตํ สีเส ฐเปตฺวา อุทเกน ปฏิจฺฉนฺนา หุตฺวา อฏฺฐํสุ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต กุมารา พฺยตฺถิตา สุตฺวา ลุทฺทสฺส ภาสิตํ เตน เตน ปธาวึสุ ชาลี กณฺหาชินา จุโภติ ฯ ชูชโกปิ กุมาเร อทิสฺวา โพธิสตฺตํ อปสาเทสิ โภ เวสฺสนฺตร ตฺวํ อิทาเนว มยฺหํ ทารเก ทตฺวา มยา นาหํ เชตุตฺตรนครํ คมิสฺสามิ ทารเก มม พฺราหฺมณิยา ปริจาริเก เนสฺสามีติ วุตฺเต อิงฺฆิตสณฺญํ ทตฺวา ปุตฺเต ปลาเปตฺวา อชานนฺโต วิย นิสินฺโน นตฺถิ มญฺเญ โลกสฺมึ ตยา สทิโส มุสาวาทีติ ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโตปิ กมฺปิโต หุตฺวา ทารกา ปลาตา ภวิสฺสนฺตีติ จินฺเตตฺวา พฺราหฺมณ มา จินฺตยิ อาเนสฺสามิ เต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๒.

กุมาเรติ วตฺวา อุฏฺฐาย ปิฏฺฐิปณฺณสาลํ คนฺตฺวา เตสํ วนคหนํ ปวิฏฺฐภาวํ ญตฺวา ปทวลญฺชานุสาเรน โปกฺขรณีตีรํ คนฺตฺวา อุทเก โอติณฺณปเท ทิสฺวา อุทเก โอรุยฺห ฐิตา ภวิสฺสนฺตีติ ญตฺวา ตาต ชาลีติ ปกฺโกสิตฺวา คาถมาห เอหิ ตาต ปิยปุตฺต ปูเรถ มม ปารมึ หทยํ เมภิสิญฺเจถ กโรถ วจนํ มม ยานนาวาว เม โหถ อจลา ภวสาครา ชาติปารํ ตริสฺสามิ สนฺตาเรสฺสํ สเทวกนฺติ ฯ กุมาโร ปิตุ กถํ สุตฺวา เอวํ จินฺเตสิ อยํ พฺราหฺมโณ มํ ยถารุจึ กโรตุ ปิตรา สทฺธึ เทฺว กถา น กเถสฺสามีติ สีสํ นีหริตฺวา โปกฺขรปตฺตานิ วิยูหิตฺวา อุทกา อุตฺตริตฺวา มหาสตฺตสฺส ทกฺขิณปาเท นิปติตฺวา โคปฺปกสนฺธึ ทฬฺหํ คเหตฺวา ปโรทิ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต อาห ตาต ภคินี เต กุหินฺติ ฯ ตาต อิเม สตฺตานาม ภเย อุปฺปนฺเน อตฺตานเมว รกฺขนฺตีติ ฯ อถ มหาสตฺโต ปุตฺเตหิ เม กติกา กตา ภวิสฺสตีติ ญตฺวา เอหิ อมฺม กณฺเหติ ปกฺโกสิตฺวา คาถมาห เอหิ อมฺม ปิยา ธีตา ปิยา เม ทานปารมี หทยํ เมภิสิญฺเจถ กโรถ วจนํ มม ยานนาวาว เม โหถ อจลา ภวสาครา ชาติปารํ ตริสฺสามิ อุทฺธริสฺสํ สเทวกนฺติ ฯ สา ปิตุ วจนํ สุตฺวา ปิตรา สทฺธึ เทฺว กถา น กเถสฺสามีติ ตเถว อุทกา อุตฺตริตฺวา มหาสตฺตสฺส วามปาเท นิปติตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๓.

โคปฺปกสนฺธึ ทฬฺหํ คเหตฺวา ปโรทิ ฯ เตสํ อสฺสูนิ มหาสตฺตสฺส ผุลฺลปทุมวณฺเณ ปาทปิฏฺเฐ ปตนฺติ ตสฺส อสฺสูนิ เตสํ สุวณฺณผลกสทิสาย ปิฏฺฐิยา ปตนฺติ ฯ อถ มหาสตฺโต วิลีนมานหทโย วิย วิปฺผนฺทมาปนฺโน มุทุหตฺเถน กุมารานํ ปิฏฺฐึ ปรามสนฺโต กุมาเร อุฏฺฐาเปตฺวา อสฺสาเสตฺวา ตาต ชาลิ กึ ตฺวํ มม ทานวิตกฺกภาวํ น ชานาสิ อชฺฌาสยํ เม ตาต มตฺถกํ ปาเปหีติ วตฺวา โคเณ อคฺฆาเปนฺโต วิย ตตฺเถว ฐิโต กุมาเร อคฺฆาเปสิ ฯ โส กิร ปุตฺตํ อามนฺเตตฺวา อาห ตาต ชาลิ สเจ ตฺวํ ภุชิสฺโส โหตุกาโม พฺราหฺมณสฺส นิกฺขสหสฺสํ ทตฺวา ภุชิสฺโส ภเวยฺยาสิ ภคินี โข ปน เต อุตตมรูปธรา โกจิ นีจชาติโก พฺราหฺมณสฺส กิญฺจิเทว ธนํ ทตฺวา ตว ภคินึ ภุชิสฺสํ กตฺวา ชาติสมฺเภทํ กเรยฺย อญฺญตฺร รญฺญา สพฺพสตทายโก นาม นตฺถิ ตสฺมา ตว ภคินี ภุชิสฺสา โหตุกามา พฺราหฺมณสฺส ทาสีสตํ ทาสสตํ หตฺถิสตํ อสฺสสตํ ควสตํ นิกฺขสตนฺติ เอวํ สพฺพสตํ ทตฺวา ภุชิสฺสา โหตูติ ฯ เอวํ กุมาเร อคฺฆาเปตฺวา สมสฺสาเสตฺวา อสฺสมปทํ คนฺตฺวา กมณฺฑลุนา อุทกํ คเหตฺวา เอหิ วต โภ พฺราหฺมณาติ อามนฺเตตฺวา สพฺพญฺญุตญาณสฺส นิพนฺธนํ กตฺวา ตสฺส หตฺเถ อุทกํ ปาเตตฺวา อมฺโภ พฺราหฺมณ ปิยปุตฺเตหิ สตคุเณน สหสฺสคุเณน สตสหสฺสคุเณน สพฺพญฺญุตญาณเมว ปิยตรนฺติ ปฐวึ อุนฺนาเทนฺโต พฺราหฺมณสฺส ปิยปุตฺเต ทานมทาสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๔.

ตโต กุมาเร อาทาย ชาลี กณฺหาชินา จุโภ พฺราหฺมณสฺส อทา ทานํ สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒโน ตโต กุมาเร อาทาย ชาลี กณฺหาชินา จุโภ พฺราหฺมณสฺส อทา จิตฺโต ๑- ปุตฺตเก ทานมุตฺตมํ ตทาสิ ยํ ภึสนกํ ตทาสิ โลมหํสนํ ยํ กุมาเร ปทินฺนมฺหิ เมทนี สมกมฺปถ ตทาสิ ยํ ภึสนกํ ตทาสิ โลมหํสนํ ยํ ปญฺชลิกโต ราชา กุมาเร สุขวจฺฉิเต พฺราหฺมณสฺส อทา ทานํ สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒโนติ ฯ ตตฺถ จิตฺโตติ ปีติโสมฺมนสฺสชาโต หุตฺวา ฯ ตทาสิ ยํ ภึสนกนฺติ ตทา ทานเตเชน อุนฺนทนฺตี มหาปถวี จตุนหุตาธิกทฺวิ- โยชนสตสหสฺสพหลา มตฺตวารโณ วิย ตชฺชมานา กมฺปิ ฯ ตทา สาคโร อุพฺพตฺติ ฯ สิเนรุปพฺพตราชา สุเสทิตเวตฺตงฺกุโร วิย โอนมิตฺวา วงฺกตปพฺพตาภิมุโข อฏฺฐาสิ ฯ สกฺโก เทวราชา อปฺโผเฏสิ ฯ มหาพฺรหฺมา สาธุการมทาสิ ฯ สพฺเพ เทวา สาธุการมทํสุ ฯ ยาว พฺรหฺมโลกา เอกโกลาหลํ อโหสิ ฯ ปถวีสทฺเทน เทโว ตชฺเชนฺโต ขณิกวสฺสํ วสฺสิ ฯ อกาลวิชฺชุลตา นิจฺฉรึสุ ฯ หิมวนฺตวาสิโน สีหาทโย จตุปฺปาทา สกลหิมวนฺตํ เอกนินฺนาทํ กรึสุ ฯ เอวรูปํ ภึสนกํ อโหสิ ฯ ปาลิยํ ปน เมทนี สมกมฺปถาติ เอตฺตกเมว วุตฺตํ ฯ ยนฺติ ยทา ฯ กุมาเร สุขวฑฺฉิเตติ สุขวฑฺฒิเต สุขวสิเต @เชิงอรรถ: วิตฺโตติปิ ปาโฐ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๕.

สุขปริจาเค อทาสิ ฯ อทา ทานนฺติ อมฺโภ พฺราหฺมณ ปุตฺเตหิ เม สตคุเณน สหสฺสคุเณน สตสหสฺสคุเณน สพฺพญฺญุตญาณเมว ปิยตรนฺติ ตสฺสตฺถาย อทาสิ ฯ มหาสตฺโต ทานํ ทตฺวา อโห สุทินฺนํ วต เม ทานนฺติ ปีตึ อุปฺปาเทตฺวา กุมาเร โอโลเกนฺโต อฏฺฐาสิ ฯ ชูชโกปิ วนคุมฺพคหนํ ปวิสิตฺวา วลฺลึ ทนฺเตหิ ฉินฺทิตฺวา อาทาย กุมารสฺส ทกฺขิณหตฺถํ กุมาริกาย วามหตฺเถน สทฺธึ เอกโต พนฺธิตฺวา ตเมว วลฺลีโกฏึ คเหตฺวา โปถยมาโน คเหตฺวา ปายาสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต โส พฺราหฺมโณ ลุทฺโท ลตํ ทนฺเทหิ ฉินฺทิย ลตาย หตฺเถ พนฺธิตฺวา ลตาย อนุมชฺชถ ตโต รชฺชุมาทาย ทณฺฑมาทาย พฺราหฺมโณ อาโกฏยนฺโต เต เนติ สิวิราชสฺส เปกฺขโตติ ฯ ตตฺถ ตตฺถ เตสํ ปหตปหตฏฺฐาเน ฉวิ ฉิชฺชิ ฯ โลหิตานิ ปคฺฆรนฺติ ฯ ปหรณกาเล อญฺญมญฺญสฺส ปิฏฺฐึ ททนฺติ ฯ อเถกสฺมึ วิสมฏฺฐาเน พฺราหฺมโณ ปกฺขลิตฺวา ปติ ฯ กุมารานํ มุทุหตฺเถหิ ถทฺธวลฺลี คลิตา ฯ เต โรทมานา ปลายิตฺวา มหาสตฺตสฺส สนฺติกํ อคมํสุ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต กุมารา ปกฺกามุํ พฺราหฺมณสฺส ปมุญฺจิย อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ ปิตรํ โส อุทิกฺขสิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๖.

เวธมสฺสฏฺฐปตฺตํว ปิตุปาทภิวนฺทติ ปิตุ ปาทานิ วนฺทิตฺวา อิทํ วจนมพฺรวิ อมฺมา จ ตาต นิกฺขนฺตา ตวญฺจ โน ตาต ทสฺสสิ ยาว อมฺมํปิ ปสฺเสมุ อถ โน ตาต ทสฺสสิ อมฺมา จ ตาต นิกฺขนฺตา ตฺวญฺจ โน ตาต ทสฺสสิ มา โน ตฺวํ ตาต อททา ยาว อมฺมาปิ เอติ โน ตทายํ พฺราหฺมโณ กามํ วิกฺกีณาตุ หนาตุ วา พลงฺกปาโท อทฺธนโข อโถ โอพทฺธปิณฺฑิโก ทีโฆตฺตโรฏฺโฐ จปโล กฬาโร ภคฺคนาสโก กุมฺโภทโร ภคฺคปิฏฺฐิ อโถ วิสมจกฺขุโก โลหมสฺสุ หริตเกโส วลีนํ ติลกาหโต ปิงฺคโล จ วินโต จ วิกโฏ จ พฺรหา ขโร อชินานิปิ สนฺนทฺโธ อมนุสฺโส ภยานโก มนุสฺโส อุทาหุ ยกฺโข มํสโลหิตโภชโน คามา อรญฺญํ อาคมฺม ธนํ ตํ ตาต ยาจติ นียมานา ปิสาเจน กินฺนุ ตาต อุทกฺขสิ อสฺมา นูน เต หทยํ อยสา ทฬฺหพนฺธนํ โย โน พนฺเธ น ชานาสิ พฺราหฺมเณน ธเนสินา อจฺจายิเกน ลุทฺเทน โย โน คาโวว สุมฺภติ อิเธว อจฺฉตํ กณฺหา น สา ชานาติ กิสฺมิญฺจิ มิคีว ขีรสมตฺตา ยูถา หีนาว กนฺทตีติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๗.

ตตฺถ อุทกฺขสีติ มหาสตฺตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา กมฺปมาโน โอโลเกสิ ฯ เวธนฺติ เวธมาโน ฯ ตฺวญฺจ โน ตาต ทสฺสสีติ ตาต ตวญฺจ อเมฺห ตาย อนาคตาย เอว พฺราหฺมณสฺส อทาสิ ฯ เอวํ มา กริ อธิวาเสหิ ตาว ตาต ยาว อมฺมํปิ ปสฺเสมุ อถ โน ตาต ตาย ทิฏฺฐกาเล ตฺวํปิ ทสฺสสิ ฯ วิกฺกีณาตุ หนาตุ วาติ ตาต อมฺมาย อาคตกาเล เอส อมฺเห วิกฺกีณาตุ วา หนาตุ วา ยํ วา อิจฺฉิติ ตํ กโรตุ ฯ อปิจ โข ปเนส กกฺขโล ผรุโส อฏฺฐารสหิ ปุริสโทเสหิ สมนฺนาคโตติ อฏฺฐารส ปุริสโทเส กเถสิ ฯ ตตฺถ พลงฺกปาโทติ ปตฺถฏปาโท ฯ อทฺธนโขติ ปูตินโข ฯ โอพทฺธปิณฺฑิโกติเหฏฺฐา คฬิตปิณฺฑิกมํโส ฯ ทีโฆตฺตโรฏฺโฐติ มุขํ ปิทหิตฺวา ฐิเตน ทีเฆน อุตฺตโรฏฺเฐน สมนฺนาคโต ฯ จปโลติ ปคฺฆริตลาโล ฯ กฬาโรติ สูกรทาฐาหิ วิย นิกฺขนฺตทนฺเตหิ สมนฺนาคโต ฯ ภคฺคนาสโกติ ภคฺคาย วิสมาย นาสาย สมนฺนาคโต ฯ โลหมสฺสูติ ตมฺพโลหวณฺณมสฺสุ ฯ หริตเกโสติ สุวณฺณวณฺณฬเกโส วิรุฬฺหเกโส ฯ วลีนนฺติ สรีรจมฺมสฺส วลี น คหิโต ฯ ติลกาหโกติ กาฬติลกปริกิณฺโณ ฯ ปิงฺคโลติ นิพฺพิฏฺฐปิงฺคโล วิฬารกฺขิสทิเสหิ อกฺขีหิ สมนฺนาคโต ฯ วินโตติ กฏิยํ ปิฏฺฐิยํ กณฺเฐติ ตีสุ ฐาเนสุ วงฺโก ฯ วิกโฏติ วิกฏปาโท รวฏฺฐิสนฺธีติปิ วุตฺตํ กฏกฏาติ วิรวนฺเตหิ อฏฺฐิสนฺธีหิ สมนฺนาคโต ฯ พฺรหาติ ทีโฆ ฯ อมนุสฺโสติ น มนุสฺโส มนุสฺสเวเสน วเน วิจรนฺโต ยกฺโขปิ โข ตาต เอส ฯ ภยานโกติ อติวิยา ภึสนโก ฯ มนุสฺโส อุทาหุ ยกฺโขติ ตาต สเจ โกจิ เอตํ พฺราหฺมณํ ทิสฺวา ปุจฺเฉยฺย อถ มํสโลหิตโภชโนติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๘.

วตฺตุํ ยุตฺตํ ฯ ธนํ ตํ ตาต ยาจตีติ ตาต เอส อมฺหากํ มํสํ ขาทิตุกาโม ตุมฺเห ปุตฺตธนํ ยาจติ ฯ อุทิกฺขสีติ อชฺฌุเปกฺขสิ ฯ อสฺมา นูน เต หทยนฺติ ตาต มาตาปิตูนํ หทยํ นาม ปุตฺเตสุ มุทุกํ โหติ ปุตฺตานํ ทุกฺขํ น สหติ ตว ปน ปาสาโณว มญฺเญ หทยํ ฯ อถวา ฯ อยสา ทฬฺหพนฺธนํ เตน อมฺหากํ เอวรูเป ทุกฺเข อุปฺปนฺเน น รุชติ ฯ นชานาสีติ อชานนฺโต วิย อจฺฉสิ ฯ อจฺจายิเกน ลุทฺเทนาติ อติวิย ลุทฺเทน ปมาณาติกฺกนฺเตน ฯ โย โนติ พฺราหฺมเณน โน อมฺเห กนิฏฺฐภาติเก พทฺเธ พนฺธิเต โย ตฺวํ น ชานาสิ ฯ สุมฺภตีติ โปเถติ ฯ อิเธว อจฺฉตนฺติ ตาต อยํ กณฺหาชินา น กิญฺจิ ทุกฺขํ ชานาติ ยถา นาม ขีรสมตฺตา มิคโปติกา ยูถา ปริหีนา มาตรํ อปสฺสนฺตี ขีรตฺถาย กนฺทติ เอวํ อมฺมํ อปสฺสนฺตี กนฺทิตฺวา สุสฺสิตฺวา มริสฺสติ ฯ ตสฺมา มญฺเญว พฺราหฺมณสฺส เทหิ อหํ คมิสฺสามิ อยํ กณฺหา อิเธว โหตูติ ฯ เอวํ วุตฺเตปิ มหาสตฺโต น กิญฺจิ กเถสิ ฯ ตโต กุมาโร มาตาปิตโร อารพฺภ ปริเทวนฺโต อาห น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ ลพฺพา หิ ปุมุนา อิทํ ยญฺจ อมฺมํ น ปสฺสามิ ตํ เม ทุกฺขตรํ อิโต น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ ลพฺพา หิ ปุมุนา อิทํ ยญฺจ ตาตํ น ปสฺสามิ ตํ เม ทุกฺขตรํ อิโต สา นูน กปณา อมฺมา จิรํ รตฺตาย รุจฺฉิติ กณฺหาชินํ อปสฺสนฺตี กุมารึ จารุทสฺสนึ โส นูน กปโณ ตาโต จิรํ รตฺตาย รุจฺฉิติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๙.

กณฺหาชินํ อปสฺสนฺโต กุมารึ จารุทสฺนึ สา นูน กปณา อมฺมา จิรํ รุจฺฉิติ อสฺสเม กณฺหาชินํ อปสฺสนฺตี กุมารึ จารุทสฺนึ โส นูน กปโณ ตาโต จิรํ รุจฺฉิติ อสฺสเม กณฺหาชินํ อปสฺสนฺโต กุมารึ จารุทสฺสนึ สา นูน กปณา อมฺมา จิรํ รตฺตาย รุจฺฉิติ อฑฒฺรตฺเตว รตฺเต วา นทีว อวสุสฺสติ โส นูน กปโณ ตาโต จิรํ รตฺตาย รุจฺฉิติ อฑฺฒรตฺเตว รตฺเต วา นทีว อวสุสฺสติ อิเม เต ชมฺพุกา รุกฺขา เวทิสา สินฺธุวาริตา วิวิธานิ รุกฺขชาตานิ ตานิ อชฺช ชหามฺหเส อสฺสตฺถา ปนสา เจเม นิโคฺรธา จ กปิตฺถนา วิวิธานิ ผลชาตานิ ตานิ อชฺช ชหามฺหเส อิเม ติฏฺฐนฺติ อารามา อยํ สีตูทกา นที ยตฺถสฺสุ ปุพฺเพ กีฬาม ตานิ อชฺช ชหามฺหเส วิวิธานิ ปุปฺผชาตานิ อสฺมึ อุปริ ปพฺพเต ยานสฺสุ ปุพฺเพ ธาเรม ตานิ อชฺช ชหามฺหเส วิวิธานิ ผลชาตานิ อสฺมึ อุปริ ปพฺพเต ยานสฺสุ ปุพฺเพ ภุญฺชาม ตานิ อชฺช ชหามฺหเส อิเม โน หตฺถิกา อสฺสา พลิพทฺทา จ โน อิเม เยหิสฺสุ ปุพฺเพ กีฬาม ตานิ อชฺช ชหามฺหเสติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๐.

ตตฺถ ปุมุนาติ อิทํ ภเว วิจรนฺเตน ปุริเสน ลภิตพฺพํ ฯ ตํ เม ทุกฺขตรํ อิโตติ ตํ เม อมฺมํ ปสฺสิตุํ อลภนฺตสฺส ทุกฺขํ อิโต โปถนทุกฺขโต สตคุเณน สหสฺสคุเณน สตสหสฺสคุเณน ทุกฺขตรํ ฯ รุจฺจตีติ โรทิสฺสติ ฯ อฑฺฒรตฺเตว รตฺเต วาติ อฑฺฒรตฺเต วา สกลรตฺเต วา อมฺเห สริตฺวา จิรํ โรทิสฺสติ ฯ อวสุสฺสตีติ อปฺโปทกา กุนฺนที วิย อวสุสฺสติ ยถา สา ขิปฺปเมว อวสุสฺสติ เอวํ อรุเณ คจฺฉนฺเตเยว สุสฺสิตฺวา มริสฺสตีติ อธิปฺปาเยเนวมาห ฯ เวทิสาติ โอลมฺพนสาขา ฯ ตานีติ เยสํ โน มูลปุปฺผผลานิ คณฺหนฺเตหิ จิรํ กีฬิตานิ ตานิ อชฺช อุโภปิ มยํ ชหาม ฯ หตฺถิกาติ ตาเตน อมฺหากํ กีฬนตฺถาย กตหตฺถิกา ฯ ตสฺส เอวํ ปริเทวมานสฺเสว สทฺธึ ภคนิยา ชูชโก อาคนฺตฺวา กุมาเร โปเถนฺโต คเหตฺวา ปกฺกามิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห นียมานา กุมารา เต ปิตรํ เอตมพฺรวุํ อมฺมํ อาโรคฺยํ วชฺชาสิ ตฺวญฺจ ตาต สุขี ภว อิเม โน หตฺถิกา อสฺสา พลิพทฺทา จ โน อิเม ตานิ อมฺมาย ทชฺชาสิ โสกนฺเตหิ วิเนสฺสติ อิเม โน หตฺถิกา อสฺสา พลิพทฺทา จ โน อิเม ตานิ อมฺมา อุทิกฺขนฺตี โสกํ ปฏิวิเนสฺสตีติ ฯ ตทา มหาสตฺตสฺส ปุตฺเต อารพฺภ พลวโสโก อุปฺปชฺชิ ฯ หทยมํสํ อุณฺหํ อโหสิ ฯ โส โสเกน เกสรสีเหน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๑.

คหิตมตฺตวารวารโณ วิย ราหุมุเข ปวิฏฺฐจนฺโท วิย จ กมฺปมาโน สกภาเวน สนฺธาเรตุํ อสกฺโกนฺโต อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา กลูนํ ปริเทวิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา ทานํ ทตฺวาน ขตฺติโย ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา กลูนํ ปริเทวยีติ ฯ ตโต ปรํ มหาสตฺตสฺส วิลาปคาถา โหนฺติ กนฺวชฺชจฺฉาตา ตสิตา อุปรุจฺเฉนฺติ ทารกา สายํ สํเวสนากาเล โก เน ทสฺสติ โภชนํ กนฺวชฺชจฺฉาตา ตสิตา อุปรุจฺเฉนฺติ ทารกา สายํ สํเวสนากาเล อมฺมจฺฉาตมฺหา เทถ โน กถนฺนุ ปถํ คจฺฉนฺติ ปตฺติกา อนุปาหนา สนฺตา สุเณหิ ปาเทหิ โก เน หตฺเถ คเหสฺสติ กถนฺนุ โส น ลชฺเชยฺย สมฺมุขา ปหรํ มม อทูสกานํ ปุตฺตานํ อลชฺชี วต พฺราหฺมโณ โยปิเม ทาสีทาสสฺส อญฺโญ วา ปน เปสิโย ตสฺสาปิ สุวิหีนสฺส โก ลชฺชี ปหริสฺสติ วาริชสฺเสว เม สโต พนฺธสฺส กุมิโน มุเข อกฺโกสติ ปหรติ ปิเย ปุตฺเต อปสฺสโตติ ฯ ตตฺถ กนฺวชฺชาติ กํ นุ อชฺช ฯ อุปรุจฺเฉนฺตีติ สฏฺฐีโยชนมคฺคํ อุปคนฺตฺวา โรทิสฺสนฺติ ฯ สํเวสนากาเลติ มหาชนสฺส ปริเวสนกาเล ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๒.

โก เน ทสฺสตีติ โก เนสํ โภชนํ ทสฺสติ ฯ กถนฺนุ ปถํ คจฺฉนฺตีติ กถํ นุ สฏฺฐีโยชนมคฺคํ คมิสฺสนฺติ ฯ ปตฺติกาติ หตฺถิยานาทีหิ วิรหิตา ฯ อุปาหนาติ อุปาหนมตฺเตนาปิ วิรหิตา สุขุมาลปาทา ฯ คเหสฺสตีติ กิลมถวิโนทนตฺถาย โก คณฺหิสฺสติ ฯ ทาสีทาสสฺสาติ ทาสี ทาโส อสฺส ฯ อญฺโญ วา ปน เปสิโยติ ตสฺสาปิ ทาโส ตสฺสาปิ ทาโสติ เอวํ ทาสปติทาสปรมฺปราย โย มยฺหํ จตุตฺโถ เปสิโย เปสนการโก อสฺส ฯ ตสฺส เอวํ สุวิหีนสฺสาปิ อยํ เวสฺสนฺตรสฺส ทาสปติทาโสติ ญตฺวา ฯ โก ลชฺชีติ โก ลชฺชาสมฺปนฺโน ปหเรยฺย น ยุตฺตํ นุโข ตสฺส นิลฺลชฺชสฺส มม ปุตฺเต ปหริตุนฺติ ฯ วาริชสฺเสวาติ กุมฺมิโน มุเข พนฺธสฺส มจฺฉสฺเสว สโต มม ฯ อปสฺสโตติ อกาโร นิปาตมตฺตํ ฯ ปสฺสนฺตสฺเสว ปิเย ปุตฺเต อกฺโกสติ เจว ปหรติ จ อโห เอส อติทารุโณติ ฯ อถสฺส กุมาเรสุ สิเนเหน เอวํ ปริวิตกฺโก อุทปาทิ อยํ พฺราหฺมโณ มม ปุตฺเต อติวิย วิเหเฐตีติ โสกํ สณฺฐาเรตุํ อสกฺโกนฺโต พฺราหฺมณํ อนุพนฺธิตฺวา ชีวิตกฺขยํ ปาเปตฺวา อาเนสฺสามิ เต กุมาเรติ ฯ ตโต อฏฺฐานเมตํ กุมารานํ ปีฬนํ เม อติวิย ทุกฺขํ ทานํ ทตฺวา ปจฺฉา อนุตปฺปนํ นาม สตํ ธมฺโม น โหตีติ จินฺเตสิ ฯ ตทตฺถโชตนา อิมา เทฺว ปริวิตกฺกคาถา นาม โหนฺติ อาทู จาปํ คเหตฺวาน ขคฺคํ พนฺธิตฺวา วามโต อาเนยฺยามิ สเก ปุตฺเต ปุตฺตานํ หิ วโธ ทุกฺโข อฏฺฐานเมตํ ทุกฺขรูปํ ยํ กุมารา วิหญฺญเร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๓.

สตญฺจ ธมฺมมญฺญาย โก ทตฺวา อนุตปฺปตีติ ฯ ตตฺถ สตนฺติ ปุพฺเพ โพธิสตฺตานํ ปเวณีธมฺมํ ฯ โส กิร ตสฺมึ ขเณ โพธิสตฺตานํ ปเวณึ อนุสฺสริ ฯ ตโต สพฺเพ โพธิสตฺตา ธนปริจฺจาคํ องฺคปริจฺจาคํ ชีวิตปริจฺจาคํ ปุตฺตปริจฺจาคํ ภริยปริจฺจาคนฺติ อิเม ปญฺจมหาปริจฺจาเค อปริจฺจชิตฺวา พุทฺธภูตปุพฺพา นาม นตฺถิ อหํปิ เตสํ อพฺภนฺตเร อนุปวิฏฺโฐ อโหสึ ฯ มยาปิ ปุตฺตธีตโร อทตฺวา น สกฺกา พุทฺเธน ภวิตุนฺติ จินฺเตตฺวา กึ ปน ตฺวํ เวสฺสนฺตร ปเรสํ ทาสตฺถาย ทินฺนปุตฺตานํ ทุกฺขภาวํ น ชานาสิ เยน พฺราหฺมณํ อนุพนฺธิตฺวา ชีวิตกฺขยํ ปาเปสฺสามีติ สญฺญํ อุปฺปาเทสิ ฯ ทานํ ทตฺวา ปจฺฉานุตาโป นาม ตว นานุรูโป โหตีติ เอวํ อตฺตานํ ปริภาสิตฺวา สเจปิ เอโส กุมาเร มาเรสฺสติ ทินฺนกาลโต ปฏฺฐาย มม กิญฺจิ น โหตีติ ทฬฺหํ สีลสมาทานํ อธิฏฺฐาย ปณฺณสาลโต นิกฺขมิตฺวา ปณฺณสาลทฺวาเร ปาสาณผลเก กาญฺจนปติมา วิย นิสีทิ ฯ ชูชโกปิ โพธิสตฺตสฺส สมฺมุเข กุมาเร โปเถตฺวา เนติ ฯ ตโต กุมาโร วิลปนฺโต อาห สจฺจํ กิเรวมาหํสุ นรา เอกจฺจิยา อิธ ยสฺส นตฺถิ สกา มาตา ยถา นตฺถิ ตเถว โส เอหิ กณฺเห มริสฺสาม นตฺถตฺโถ ชีวิเตน โน ทินฺนมฺหาปิ ชนินฺเทน พฺราหฺมณสฺส ธเนสิโน อจฺจายิกสฺส ลุทฺทสฺส โย โน คาโวว สุมฺภติ อิเม เต ชมฺพุกา รุกฺขา เวทิสา สินฺธุวาริตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๔.

วิวิธานิ รุกฺขชาตานิ ตานิ กณฺเห ชหามฺหเส อสฺสตฺถา ปนสา เจ เม นิโคฺรธา จ กปิตฺถนา วิวิธานิ ผลชาตานิ ตานิ กณฺเห ชหามฺหเส อิเม ติฏฺฐนฺติ อารามา อยํ สีตูทกา นที ยตฺถสฺสุ ปุพฺเพ กีฬาม ตานิ กณฺเห ชหามฺหเส วิวิธานิ ปุปฺผชาตานิ อสฺมึ อุปริ ปพฺพเต ยานสฺสุ ปุพฺเพ ธาเรม ตานิ กณฺเห ชหามฺหเส วิวิธานิ ผลชาตานิ อสฺมึ อุปริ ปพฺพเต ยานสฺสุ ปุพฺเพ ภุญฺชาม ตานิ กณฺเห ชหามฺหเส อิเม โน หตฺถิกา อสฺสา พลิพทฺทา จ โน อิเม เยหิสฺสุ ปุพฺเพ กีฬาม ตานิ กณฺเห ชหามฺหเสติ ฯ ตตฺถ ยสฺสาติ ยสฺส สนฺติเก สกา มาตา นตฺถิ ฯ ปุน พฺราหฺมโณ เอกสฺมึ วิสมฏฺฐาเน ปกฺขลิตฺวา ปตติ ฯ เตสํ หตฺถโต พนฺธนํ มุญฺจิตฺวา คลิตํ ฯ เต ปหตกุกฺกุฏา วิย กมฺปมานา ปลายิตฺวา เอกเวเคเนว ปิตุ สนฺติกํ อาคมึสุ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห นียมานา กุมารา เต พฺราหฺมณสฺส ปมุญฺจิย เตน เตน ปธาวึสุ ชาลี กณฺหาชินา จุโภติ ฯ ตตฺถ เตน เตนาติ เตน มุตฺตกฺขเณน เยน เตสํ ปิตา เตน ปธาวึสุ ฯ ปธาวิตฺวา ปิตุ สนฺติกํเยว อาคมึสูติ อตฺโถ ฯ ชูชโกปิ เวเคนุฏฺฐาย วลฺลีทณฺฑหตฺโถ กปฺปุฏฺฐานคฺคิ วิย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๕.

อวตฺถรนฺโต อาคนฺตฺวา อติวิย ปลายิตุํ เฉกา ตุมฺเหติ หตฺเถ พนฺธิตฺวา ปุน เต เนติ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต โส รชฺชุมาทาย ทณฺฑมาทาย พฺราหฺมโณ อาโกฏยนฺโต เต เนติ สิวีราชสฺส เปกฺขโตติ ฯ เอวํ นียมาเนสุ กณฺหาชินา นิวตฺติตฺวา โอโลเกนฺตี ปิตรา สทฺธึ สลฺลปิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตํ ตํ กณฺหาชินาโวจ อยํ มํ ตาต พฺราหฺมโณ ลฏฺฐิยา ปฏิโกเฏติ ฆเร ชาตํว ทาสิยํ น จายํ พฺราหฺมโณ ตาต ธมฺมิกา โหนฺติ พฺราหฺมณา ยกฺโข พฺราหฺมณวณฺเณน ขาทิตุํ ตาต เนติ โน นียมานา ปิสาเจน กินฺนุ ตาต อุทิกฺขสีติ ฯ ตตฺถ ตนฺติ ตํ ปสฺสมานํ นิสินฺนํ ปิตรํ สิวีราชํ ฯ ทาสิยนฺติ ทาสิกํ ฯ ขาทิตุนฺติ ขาทนตฺถาย ฯ อยํ หิ ตาต โน คิริทฺวาเรสุ อสมฺปตฺเตเยว อุโภหิ จกฺขูหิ รตฺตโลหิตปคฺฆรนฺเตหิ ขาทิตุํ เนติ สพฺเพ ขาทิสฺสามีติ เนติ ตฺวญฺจ ขาทิตุํ วา ปจิตุํ วา นียมาเน อมฺเห อุทิกฺขสิ สพฺพทา สุขิโต โหหีติ ปริเทวิ ฯ ทหรกุมาริกาย วิลปนฺติยา กมฺปมานาย คจฺฉนฺติยา มหาสตฺตสฺส พลวโสโก อุปฺปชฺชิ ฯ หทยวตฺถุ อุณฺหํ อโหสิ ฯ นาสิกาย อปฺปโหนฺติยา มุเขน อุณฺเห อสฺสาสปสฺสาเส วิสชฺเชสิ ฯ อสฺสูนิ โลหิตวินฺทูนิ หุตฺวาเนตฺเตหิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๖.

นิกฺขมึสุ ฯ โส อิทํ เอวรูปํ ทุกฺขํ สิเนหโทเสน ชาตํ น อญฺเญน การ เณน มยา ตสฺมา สิเนหํ อกตฺวา มชฺฌตฺเตเนว ภวิตพฺพนฺติ ตถารูปํ โสกํ อตฺตโน ญาณพเลน วิโนเทตฺวา ปกตินิสินฺนากาเรเนว นิสีทิ ฯ คิริทฺวารํ อสมฺปตฺตา กุมาริกา วิลปนฺตี อคมาสิ ฯ อิเม โน ปาทุกา ทุกฺขา ทีโฆ จทฺธา สุทุคฺคโม นีเจ โวลมฺพเก สุริเย พฺราหฺมโณว ตเรติ โน โอกนฺทามฺหเส ภูตานิ ปพฺพตานิ วนานิ จ สรสฺส สิรสา วนฺทาม สุปติตฺเถ จ อาปเก ติณา ลตา จ โอสโถฺย ปพฺพตานิ วนานิ จ อมฺมํ อาโรคฺยํ วชฺชาถ อยํ โน เนติ พฺราหฺมโณ วชฺชนฺตุ โภนฺโต อมฺมญฺจ มทฺทึ อสฺมากมาตรํ สเจ อนุปฺปติตุกามา ขิปฺปํ อนุปฺปเตยฺย โน อยํ เอกปที เอติ อุชุํ คจฺฉติ อสฺสมํ ตเมว อนุปฺปตฺเตยฺยาสิ อปิ ปสฺเสสิ โน ลหุํ อโห วต เร ชฏินี วนมูลผลาหาริยา สุญฺญํ ทิสฺวาน อสฺสมํ ตนฺเต ทุกฺขํ ภวิสฺสติ อติเวลํ นูน อมฺมาย อุญฺฉาลทฺธํ อนปฺปกํ ยา โน พนฺเธ น ชานาติ พฺราหฺมเณน ธเนสินา อจฺจายิเกน ลุทฺเทน โย โน คาโวว สุมฺภติ อปชฺช อมฺมํ ปสฺเสมุ สายํ อุญฺฉาโต อาคตํ ทชฺชา อมฺมา พฺราหฺมณสฺส ผลํ ขุทฺเทน มิสฺสกํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๗.

ตทายํ อาสิโต ฉาโต น พาฬฺหํ ตรเยยฺย โน สุณา จ วต โน ปาทา พาฬฺหํ ตรติ พฺราหฺมโณ อิติ ตตฺถ วิลปึสุ กุมารา มาตุคิทฺธิโนติ ฯ ตตฺถ ปาทุกาติ ขุทฺทกปาทา ฯ โอกนฺทามฺหเสติ อวกฺกนฺทาม ฯ อปจิตึ นีจวุตฺตึ ทสฺเสนฺตา ชานาเปม ฯ สรสฺสาติ อิมสฺส ปทุมสรสฺส ปริคฺคหิตา เทวตา นาคกุลานิ สิรสา วนฺทาม ฯ สุปติตฺเถ จ อาปเกติ สุปติตฺถาย นทิยา อธิวตฺถา เทวตาปิ วนฺทาม ฯ ติณา ลตาติ ติณานิ จ โอลมฺพนลตาโย จ ฯ โอสโถฺยติ โอสธิโย ฯ สพฺพตฺถ อธิวตฺถา เทวตาโย สนฺธาย เอวมาห ฯ อนุปติตุกามาติ สเจปิ สา อมฺหากํ ปทานุปทํ อาคจฺฉตุกามา อมฺมา ฯ อปิ ปสฺเสสิ โน ลหุนฺติ อปิ นาม เอตาย เอกปทิยา อนุปฺปตฺตมานา ปุตฺตเก ตว ลหุํ ปสฺเสยฺยาสีติ เอวํ วเทยฺยาถ ฯ ชฏินีติ มาตรํ ปรมฺมุขาลปเนน อาลปนฺตี อาห ฯ อติเวลนฺติ ปมาณาติกฺกนฺตํ กตฺวา ฯ อุญฺฉาติ อุญฺฉาจริยาย ลทฺธํ วนมูลผลํ ฯ ขุทฺเทน มิสฺสกนฺติ ขุทฺทกมธุนา มิสฺสกํ ฯ อาสิโตติ อาสิตาสิโน ปริภุตฺตปฺผโล ฯ ฉาโตติ สุหิโต ฯ น พาฬฺหํ ตรเยยฺยาติ น ถทฺธเวเคน นเยยฺย ฯ มาตุคิทฺธิโนติ มาตริ คิทฺเธน สมนฺนาคตา พลวสิเนหา เอวํ วิลปึสูติ ฯ กุมารปพฺพํ นิฏฺฐิตํ ฯ ยํ ปน รญฺญา มหาปฐวึ อุนฺนาเทตฺวา พฺราหฺมณสฺส ปิยปุตฺเตสุ ทินฺเนสุ ยาว พฺรหฺมโลกา เอกโกลาหลํ ชาตํ เตนาปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๘.

ภิชฺชิตหทยา วิย หิมวนฺตวาสิโน เทวตาโย เตสํ พฺราหฺมเณน นียมานานํ ตํ วิลาปํ สุตฺวา มนฺตยึสุ สเจ มทฺที สกาลสฺเสว อสฺสมํ อาคมิสฺสติ สา ตตฺถ ปุตฺเต อทิสฺวา เวสฺสนฺตรํ ปุจฺฉิตฺวา พฺราหฺณสฺส ทินฺนภาวํ สุตฺวา พลวสิเนเหน ปทานุปทํ ธาวิตฺวา มหนฺตํ ทุกฺขํ อนุภเวยฺยาติ ฯ อถ เต ตโย เทวปุตฺเต ตุมฺเห สีหพยคฺฆทีปิเวเสน เทวิยา อาคมนมคฺคํ รุมฺหิตฺวา ตาย ยาจิยมานาปิ ยาว สุริยตฺถงฺคมา มคฺคํ อทตฺวา ยถา จนฺทาโลเกน อสฺสมํ ปวิสติ เอวมสฺสาปิ สีหาทีหิ อวิเหฐนตฺถาย อารกฺขํ สุสํวิทหิตํ กเรยฺยาถาติ อาณาเปสุํ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห เตสํ ลาลปิตํ สุตฺวา ตโย พาฬา วเน มิคา สีโห พยคฺโฆ จ ทีปี จ อิทํ วจนมพฺรวุํ มา เหว โน ราชปุตฺตี สายํ อุญฺฉาโต อาคตา มา เหวมฺหากํ นิพฺโภเค เหฐยิตฺถ วเน มิคา สีโห เจนํ วิเหเฐยฺย พยคฺโฆ ทีปี จ ลกฺขณํ เนว ชาลิกุมารสฺส กุโต กณฺหาชินา สิยา อุภเยเนว ชิยฺเยถ ปติปุตฺเต จ ลกฺขณาติ ฯ ตตฺถ อิทํ วจนมพรวุนฺติ ตุมฺเห ตโย ชนา สีโห จ พยคฺโฆ จ ทีปี จาติ เอวํ ตโย พาฬา วเน มิคา โหถาติ อิทํ ตา เทวตา ตโย เทวปุตฺเต วจนํ อพฺรวุํ ฯ มา เหว โนติ มทฺที ราชปุตฺตี อุญฺฉาโต สายํ มา อาคมิ จนฺทาโลเกน สายเมว อาคจฺฉตูติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๙.

วทนฺติ ฯ มา เหวมฺหากํ นิพฺโภเคติ อมฺหากํ นิพฺโภเค วิชิเต อมฺหากํ วนฆฏาย มา ตํ โกจิ วเน พาฬมิโค วิเหฐยิตฺถ ฯ ยถา น วิเหเฐนฺติ เอวมสฺสาปิ อรกฺขํ คณฺหถาติ วทนฺติ ฯ สีโห เจ นนฺติ สเจ หิ นํ อนารกฺขํ สีหาทีสุ โกจิ วิเหเฐยฺย อถสฺสา ชีวิตกฺขยํ ปตฺตาย เนว ชาลิกุมาโร วสฺส กุโต กณฺหาชินา สิยา เอวํ สา ลกฺขณสมฺปนฺนา อุภเยเนว ชิยฺเยถ ฯ ปติปุตฺเต จาติ ทวีหิ โกฏฺฐาเสหิ ชิยฺเยถ ตสฺมา สุสํวิทหิตํ อารกฺขํ กโรถาติ ฯ อถ เต ตโย เทวปุตฺตา สาธูติ ตาสํ เทวตานํ วจนํ ปฏิสุณิตฺวา สีหพยคฺฆทีปิโน หุตฺวา อาคนฺตฺวา ตสฺสา อาคมนมคฺเค ปฏิปาฏิยา นิปชฺชึสุ ฯ มทฺที ปิ โข อชฺช มยา ทุสฺสุโนปิ ทิฏฺโฐ สกาลสเสว วนมูลผลาผลานิ คเหตฺวา อสฺสมปทํ คมิสฺสามีติ กมฺปมานา มูลผลาผลานิ อุปธาเรสิ ฯ อถสฺสา หตฺถโต ขณิตฺติกํ ปตติ ฯ ตถา อํสโต ปจฺฉิ ปตติ ฯ ทกฺขิณกฺขิ จ ผนฺทติ ผลิโน รุกฺขา อผลา วิย อผลาว ผลิโน วิย ขายึสุ ฯ สพฺพา ทิสา น ปญฺญายึสุ ฯ สา กินฺนุ โข อิทํ ปุพฺเพ อพฺภูตปุพฺพํ อชฺช เม โหติ กึ ภวิสฺสติ มยฺหํ วา เม ปุตฺตานํ วา อุทาหุ เวสฺสนฺตรสฺส จาติ จินฺเตตฺวา อาห ขณิตฺติกํ เม ปติตํ ทกฺขิณกฺขิ จ ผนฺทติ อผลา ผลิโน รุกฺขา สพฺพา มุยฺหนฺติ เม ทิสา ตสฺสา สายณฺหกาลมฺหิ อสฺสมาคมนํ ปติ อตฺถงฺคตมฺหิ สุริเย พาฬา ปนฺเถ อุปฏฺฐหุํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๐.

นีเจ โวลมฺพเก สุริเย ทูเร จ วต อสฺสโม ยญฺจ เนสํ อิโต หาสํ ตนฺเต ภุญฺเชยฺยุํ โภชนํ โส นูน ขตฺติโย เอโก ปณฺณสาลาย อจฺฉติ โตเสนฺโต ทารเก ฉาเต มมํ ทิสฺวา อนายตึ เต นูน ปุตฺตกา มยฺหํ กปณาย วรากิยา สายํ สํเวสนากาเล ขีรํ ปีตาว อจฺฉเร เต นูน ปุตฺตกา มยฺหํ กปณาย วรากิยา สายํ สํเวสนากาเล วารึ ปีตาว อจฺฉเร เต นูน ปุตฺตกา มยฺหํ กปณาย วรากิยา ปจฺจุคฺคตา มํ ติฏฺฐนฺติ วจฺฉา พาลาว มาตรํ เต นูน ปุตฺตกา มยฺหํ กปณาย วรากิยา ปจฺจุคฺคตา มํ ติฏฺฐนฺติ หํสาวูปริปลฺลเล เต นูน ปุตฺตกา มยฺหํ กปณาย วรากิยา ปจฺจุคฺคตา มํ ติฏฺฐนฺติ อสฺสมสฺสาวิทูรโต เอกายโน เอกปโถ สรา โสพฺภา จ ปสฺสโต อญฺญํ มคฺคํ น ปสฺสามิ เยน คจฺเฉยฺย อสฺสมํ มิคา นมตฺถุ ราชาโน กานนสฺมึ มหพฺพลา ธมฺเมน ภาตโร โหถ มคฺคํ เม เทถ ยาจิตา อวรุทฺธสฺสาหํ ภริยา ราชปุตฺตสฺส สิรีมโต ตญฺจาหํ นาติมญฺญามิ รามํ สีตาวนุพฺพตา ตุมฺเห จ ปุตฺเต ปสฺเสถ สายํ สํเวสนํ ปตึ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๑.

อหญฺจ ปุตฺเต ปสฺเสยฺยํ ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภ พหุญฺจิทํ มูลผลํ ภกฺโข จายํ อนปฺปโก ตโต อุปฑฺฒํ ทสฺสามิ มคฺคํ เม เทถ ยาจิตา ราชปุตฺตี จ โน มาตา ราชปุตฺโต จ โน ปิตา ธมฺเมน ภาตโร โหถ มคฺคํ เม เทถ ยาจิตาติ ฯ ตตฺถ ตสฺสาติ ตสฺสา มม ฯ อสฺสมาคมนํ ปตีติ อสฺสมํ ปฏิจฺจ สนฺธาย อาคจฺฉนฺติยา ฯ อุปฏฺฐหุนฺติ อุปฏฺฐาย ฐิตา ฯ เต กิร ปฐมํ ปฏิปาฏิยา นิปชฺชิตฺวา ตาย อาคมนกาเล อุฏฺฐาย วิชิมฺหิตฺวา มคฺคํ รุมฺภนฺตา ปฏิปาฏิยา ติริยํ อฏฺฐํสุ ฯ ยญฺจ เนสนฺติ อหญฺจ ยํ อิโต มูลผลาผลํ เตสํ หริสฺสํ ตํ เวสฺสนฺตโร จ อุโภ ปุตฺตกา ปสฺสาติ เต ตโยปิ ชนา ภุญฺเชยฺยุํ อญฺญํ เนสํ โภชนํ นตฺถิ ฯ อนายตินฺติ อนาคจฺฉนฺตึ มํ ญตฺวา เอกโกว นูน ทารเก โตเสนฺโต นิสินฺโน ฯ สํเวสนากาเลติ อญฺเญสุ ทิวเสสุ อตฺตโน ขาทาปนปิปายนกาเล ฯ ขีรํ ปีตาวาติ ยถา ขีรปีตา มิคโปตกา ขีรสฺสตฺถาย กนฺทิตฺวา ตํ อลภิตฺวา กนฺทนฺตาว นิทฺทํ โอกฺกมนฺติ เอวํ เต ผลาผลตฺถาย กนฺทิตฺวา ตํ อลภิตฺวา กนฺทนฺตาว นิทฺทํ อุปคตา ภวิสฺสนฺตีติ วทติ ฯ วารึ ปีตาวาติ อสฺสมปเท ยถา มิคโปตกา ปิปาสิกา ปานียตฺถาย กนฺทิตฺวา ตํ อลภิตฺวา กนฺทนฺตาว นิทฺทํ โอกฺกมนฺตีติ อิมินา นเยน อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ ฯ อจฺฉเรติ อจฺฉนฺติ ฯ ปจฺจุคฺคตา มํ ติฏฺฐนฺตีติ มํ ปจฺจุคฺคตา หุตฺวา ติฏฺฐนฺติ ฯ ปจฺจุคฺคตุนฺติปิ ปาโฐ ฯ ปจฺจุคฺคนฺตฺวาติ อตฺโถ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๒.

เอกายโนติ เอกสฺเสว อายโน เอกปทิกมคฺโค ฯ เอกปโถติ โส จ เอโกว ทุติโย นตฺถิ โอกฺกมิตฺวาปิ คนฺตุํ น สกฺกา ฯ กสฺมา ฯ ยสฺมา สรา โสพฺภา จ ปสฺสโต ฯ นมตฺถูติ สา อญฺญํ มคฺคํ อทิสฺวา เอเต ยาจิตฺวา ปฏิกฺกมาเปสฺสามีติ ผลปจฺฉึ อํสโต โอตาเรตฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห นมสฺมานา เอวมาห ฯ ภาตโรติ มยํ หิ มนุสฺสราชปุตฺตา ตุมฺเหปิ มิคราชปุตฺตา อิติ เม ธมฺเมน ภาตโร โหถ ฯ อวรุทฺธสฺสาติ รฏฺฐโต ปพฺพาชิตสฺส ฯ รามํ สีตาวนุพฺพตาติ ยถา ทสรถมหาราชปุตฺตํ รามํ ตสฺส กนิฏฺฐา สีตา เทวี ตสฺเสว อคฺคมเหสี หุตฺวา ตํ อนุพฺพตา ปติเทวตา หุตฺวา อปฺปมตฺตา อุปฏฺฐาติ ตถา อหํปิ เวสฺสนฺตรํ อปฺปมตฺตา อุปฏฺฐาสินฺติ วทติ ฯ ตุมฺเห จาติ ตุมฺเห จ มยฺหํ มคฺคํ ทตฺวา สายํ โคจรคฺคหณกาเล ปุตฺเต ปสฺสถ อหญฺจ อตฺตโน ปุตฺเต ปสฺเสยฺยํ เทถ มคฺคนฺติ ยาจติ ฯ อถ เต เทวปุตฺตา เวลํ โอโลเกนฺตา อิทานิ ตสฺสา มคฺคํ ทาตุํ เวลาติ ญตฺวา อุฏฺฐาย อปคจฺฉึสุ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตสฺสา ลาลปฺปมานาย พหุการุญฺญสญฺญิตํ สุตฺวา เนลปตึ วาจํ พาฬา ปนฺถา อปกฺกมุนฺติ ฯ ตตฺถ เนลปตินฺติ น เอลปตึ เอลปาตรหิตํ วิสทํ มธุรวาจํ ฯ สา พาเฬสุ อปคเตสุ อสฺสมํ อคมาสิ ฯ ตทา จ ปุณฺณมีอุโปสโถ อโหสิ ฯ สา จงฺกมนโกฏึ ปตฺวา เยสุ เยสุ ฐาเนสุ ปุพฺเพ ปุตฺเต ปสฺสติ เตสุ เตสุ ฐาเนสุ อปสฺสนฺตี อาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๓.

อิมมฺหิ นํ ปเทสมฺหิ ปุตฺตกา ปํสุกุณฺฐิตา ปจฺจุคฺคตา มํ ติฏฺฐนฺติ วจฺฉา พาลาว มาตรํ อิมมฺหิ นํ ปเทสมฺหิ ปุตฺตกา ปํสุกุณฺฐิตา ปจฺจุคฺคตา มํ ติฏฺฐนฺติ หํสาวูปริปลฺลเล อิมมฺหิ นํ ปเทสมฺหิ ปุตฺตกา ปํสุกุณฺฐิตา ปจฺจุคฺคาตา มํ ติฏฺฐนฺติ อสฺสมสฺสาวิทูรโต เต มิคา วิย อุกฺกณฺณา สมนฺตามภิธาวิโน อานนฺทิโน ปมุทิตา วตฺตมานาว กมฺปเร ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ ชาลี กณฺหาชินา จุโภ ฉคิลีว มิคี ฉาปํ ปกฺขี ปุตฺตาว ปญฺชรา โอหาย ปุตฺเต นิกฺขมฺม สิหีวามิสคิทฺธินี ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ ชาลี กณฺหาชินา จุโภ อิทํ เนสํ ปรกฺกนฺตํ นาคานมิว ปพฺพเต จิตกา ปริกิณฺณาโย อสฺสมสฺสาวิทูรโต ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ ชาลี กณฺหาชินา จุโภ วาลุกายปิ โอกิณฺณา ปุตฺตกา ปํสุกุณฺฐิตา สมนฺตามภิธาวนฺติ เต น ปสฺสามิ ทารเก เย มํ ปุเร ปจฺจุเทนฺติ อรญฺญา ทูรมายตึ ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ ชาลี กณฺหาชินา จุโภ ฉคิลีว มิคี ฉาปา ปจฺจุคนฺตฺวาน มาตรํ ทูเร มํ ปฏิวิโลเกนฺติ เต น ปสฺสามิ ทารเก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๔.

อิทญฺจ เนสํ กีฬนํ ปติตํ ปณฺฑุเวลุวํ ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ ชาลี กณฺหาชินา จุโภ ถนา จ มยฺหํ เม ปูรา อุโร จ สมฺปทาลิภิ ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ ชาลี กณฺหาชินา จุโภ อุจฺจงฺเก เม โกวิจินติ ถนา เมกาว ลมฺพติ ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ ชาลี กณฺหาชินา จุโภ ยสฺสา สายณฺหสมยํ ปุตฺตกา ปํสุกุณฺฐิตา อุจฺจงฺเก เม วิวตฺตนฺติ เต น ปสฺสามิ ทารกา อยํ โส อสฺสโม ปุพฺเพ สมฺมชฺโช ปฏิภาติ มํ ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสนฺตฺยา ภมเต วิย อสฺสโม กิมิทํ อปฺปสทฺโทว อสฺสโม ปฏิภาติ มํ กาโกลาปิ น วสฺสนฺติ มตา เม นูน ทารกา กิมิทํ อปฺปสทฺโทว อสฺสโม ปฏิภาติ มํ สกุณาปิ น วสฺสนฺติ มตา เม นูน ทารกาติ ฯ ตตฺถ นนฺติ นิปาตมตฺตํ ฯ ปํสุกุณฺฐิตาติ ปํสุมกฺขิตา ฯ ปจฺจุคฺคตา มนฺติ มํ ปจฺจุคฺคตา หุตฺวา ปจฺจุคฺคนฺตุนฺติปิ ปาโฐ ฯ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา อิจฺเจว อตฺโถ ฯ อุกฺกณฺณาติ ยถา มิคโปตกา มาตรํ ทิสฺวา กณฺเณ อุกฺขิปิตฺวา คีวํ ปสาเรตฺวา มาตรํ อุปคนฺตฺวา หฏฺฐตุฏฺฐา สมนฺตา อภิธาวิโน โหนฺติ ฯ วตฺตมานาว กมฺปเรติ วตฺตมานา มาตุ หทยมํสํ กมฺเปนฺติ วิย เอวํ ปุพฺเพ มม ปุตฺตา โหนฺติ ฯ ตฺยชฺชาติ เต อชฺช น ปสฺสามิ ฯ ฉคิลีว มิคี ฉาปนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๕.

ยถา ฉคิลี จ มิคี จ ปญฺชรสขาตา กุลาวกา มุตฺตา ปกฺขี จ อามิสคิทฺธินี สีหี จ อตฺตโน ฉาปํ โอหาย โคจราย ปกฺกมนฺติ ตถาหํ โอหาย ปุตฺเต นิกฺขมนฺตีติ วทติ ฯ อิทํ เนสํ ปรกฺกนฺตนฺติ วสฺสารตฺเต สานุปพฺพเต นาคานํ ปทวลญฺชํ วิย อิทํ เนสํ กีฬนฏฺฐาเน อาธาวนปริธาวนปริกฺกนฺตํ ปญฺญายติ ฯ จิตกาติ สญฺญิตนิจิตา วาลุกปุญฺชา ฯ ปริกิณฺณาโยติ วิปฺปกิณฺณาโย ฯ สมนฺตามภิธาวนฺตีติ อญฺเญสุ ทิวเสสุ สมนฺตา อภิธาวนฺติ ฯ ปจฺจุเทนฺตีติ ปุจฺจุคฺคจฺฉนฺติ ฯ ทูรมายตินฺติ ทูรโต อาคจฺฉนฺตึ ฯ ฉคิลีว มิคี ฉาปาติ อตฺตโน มาตรํ ทิสฺวา ฉคิลึ วิย มิคึ ฉาปาติ ฯ อิทญฺจ เนสํ กีฬนนฺติ หตฺถีรูปกาทีหิ กีฬนฺตานํ อิทญฺจ เนสํ สุวณฺณวณฺณํ กีฬนํ เวลุวํ ปริคฺคลิตฺวา ปติตํ ฯ มยฺหิเมติ มยฺหํ อิเม ถนา จ ขีรสฺส ปูรา ฯ อุโร จ สมฺปทาลิภีติ หทยญฺจ ผลติ วิย ฯ อุจฺจงฺเก เม วิวตฺตนฺตีติ มม อุจฺจงฺเก อาวฏฏฺนฺติ ปริวตฺตนฺติ ฯ สมฺมชฺโช ปฏิภาติ มนฺติ สมฺมชฺชฏฺฐานํ วิย มม อุปฏฺฐาสิ ฯ ตฺยชฺชาติ เต อชฺช ฯ อปสฺสนฺตฺยาติ อปสฺสนฺติยา มม ฯ ภมเต วิยาติ กุลาลจกฺกํ วิย ภมติ ฯ กาโกลาติ วนกากา ฯ มตา นูนาติ อทฺธา มตา เกนจิ นีตา ภวิสฺสนฺติ ฯ สกุณาปีติ อวเสสสกุณา ฯ มตา นูนาติ อทฺธา มตา ภวิสฺสนฺติ ฯ อิติ สา วิลปนฺตี มหาสตฺตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ผลปจฺฉึ โอตาเรตฺวา มหาสตฺตํ ตุณฺหิมาสินํ ทิสฺวา ทารเกปสฺส สนฺติเก อปฺปสฺสนฺตี อาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๖.

กิมิทํ ตุณฺหีภูโตสิ อปิ รตฺเตว เม มโน กาโกลาปิ น วสฺสนฺติ มตา เม นูน ทารกา กิมิทํ ตุณฺหีภูโตสิ อปิ รตฺเตว เม มโน สกุณาปิ น วสฺสนฺติ มตา เม นูน ทารกา กจฺจิ นุ เม อยฺยปุตฺต มิคา ขาทึสุ ทารเก อรญฺเญ อีริเน วิวเน เกน นีตา เม ทารกา อาทู เต ปหิตา ทูตา อาทู สุตฺตา ปิยํวทา อาทู พหิโน นิกฺขนฺตา ขิทฺทาสุ ปสุตา นุเต เนวาสํ เกสา ทิสฺสนฺติ หตฺถปาทา จ ชาลิโน สกุณานญฺจ โอปาโต เกน นีตา เม ทารกาติ ฯ ตตฺถ อปิ รตฺเตว เม มโนติ อปิจ พลวปจฺจูเส สุปินํ ปสฺสนฺติยา วิย เม มโน ฯ มิคาติ สีหาทโย พาฬมิคา ฯ อีริเนติ นิโรเช ฯ วิวเนติ วิวิเต ฯ อาทู เตติ อาทู เชตุตฺตรนคเร สิวิรญฺโญ สนฺติกํ ตยา ทูตา กตฺวา เปสิตา ฯ อาทู สุตฺตาติ อนฺโต ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา สยิตา ฯ อาทู พหิ โนติ อาทู โน เต ทารกา ขิทฺทาปสุตา หุตฺวา พหิ นิกฺขนฺตาติ ปุจฺฉติ ฯ เนวาสํ เกสา ทิสฺสนฺตีติ สามิ เวสฺสนฺตร เนว เตสํ กาฬญฺชนวณฺณา เกสา ทิสฺสนฺติ ชาลวิจิตฺตา หตฺถปาทา ทิสฺสนฺติ ฯ สกุณานญฺจ โอปาโตติ หิมวนฺตปฺปเทเส หตฺถิลิงฺคสกุณา นาม อตฺถิ เตปิ อุปติตฺวา อาทาย อากาเสเนว คจฺฉนฺติ เตน ตํ ปุจฺฉามิ กินฺเตหิ สกุเณหิ นีตา อิโต อญฺเญสํปิ เกสญฺจิ เตสํ สกุณานํ วิย โอปาโต ชาโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๗.

อกฺขาหิ เกน นีตา เม ทารกาติ ฯ เอวํ วุตฺเตปิ มหาสตฺโต น กิญฺจิ กเถสิ ฯ อถ นํ สา เทว กสฺมา มยา สทฺธึ น กเถสิ โก มม โทโสติ วตฺวา อาห อิทํ ตโต ทุกฺขตรํ สลฺลวิทฺโธ ยถา วโณ ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภ อิทํปิ ทุติยํ สลฺลํ กมฺเปติ หทยํ มม ยญฺจ ปุตฺเต น ปสฺสามิ ตฺวญฺจ มํ นาภิภาสสิ อชฺช เจ เม อิมํ รตฺตึ ราชปุตฺเต น สํสสิ มญฺเญ โอกฺกนฺตสนฺตมํ ปาโต ทกฺขสิ โน มตนฺติ ฯ ตตฺถ อิทํ ตโต ทุกฺขตรนฺติ สามิ เวสฺสนฺตร ยํ มม รฏฺฐา ปพฺพชิตาย อรญฺเญ วสนฺติยา ปุตฺเต จ อปสฺสนฺติยา ทุกฺขํ อิทํ ตว มยา สทฺธึ อกถนํ มยฺหํ ตโต ทุกฺขตรํ ตฺวํ หิ มํ อคฺคิทฑฺฒํ ปฏิทหนฺโต วิย ตาลา ปติตํ ทณฺเฑน โปเถนฺโต วิย สลฺเลน วเณ ปฏิวิชฺฌนฺโต วิย ตุณฺหีภาเวน กิลเมสิ ฯ อิทํ หิ เม หทยํ สลฺลวิทฺโธ ยถา วโณ ตเถว กมฺปติ เจว รุชติ จ ฯ สํวิทฺโธติปิ ปาโฐ ฯ สมฺปฏิวิทฺโธติ อตฺโถ ฯ โอกฺกนฺตสนฺตมนฺติ อปคตชีวิตํ มํ ฯ ทกฺขสิ โนติ เอตฺถ โนกาโร นิปาตมตฺโต ฯ กาลสฺเสว มตํ มํ ปสฺสสีติ อตฺโถ ฯ อถ มหาสตฺโต กกฺขลกถาย นํ ปุตฺตโสกํ ชหาเปสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อิมํ คาถมาห นนุ มทฺที วราโรหา ราชปุตฺตี ยสสฺสินี

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๘.

ปาโต คตาสิ อุญฺฉาย กิมิทํ สายมาคตาติ ฯ ตตฺถ กิมิทํ สายมาคตาติ มทฺทิ ตฺวํ อภิรูปา ปาสาทิกา หิมวนฺเต จ นาม พหู วนจรกา ตาปสวิชฺชาธราทโย จ วิจรนฺติ โก ชานาติ กิญฺจิ ตยา กตํ ตฺวํ ปาโตว คนฺตฺวา กิมิทํ สายมาคจฺฉสิ ทหรกุมาเร โอหาย อรญฺญคติตฺถิโย นาม สสฺสามิกิตฺถิโย วา อสฺสามิกิตฺถิโย เอวรูปา น โหนฺติ กา นุ โข เม ทารกานํ ปวุตฺติ กึ วา เม สามิโก จินฺเตสฺสตีติ เอตฺตกํปิ เต นาโหสิ ตฺวํ ปาโตว คนฺตฺวา จนฺทาโลเกน อาคจฺฉสิ มม ทุคฺคตภาวสฺเสเวส โทโสติ ตชฺเชตฺวา นิพฺพเชตฺวา กเถสิ ฯ สา ตสฺส กถํ สุตฺวา อาห นนุ ตฺวํ สทฺทมสฺโสสิ เย สรํ ปาตุมาคตา สีหสฺส วินทนฺตสฺส พฺยคฺฆสฺส จ นิกูชิตํ อหุ ปุพฺพนิมิตฺตํ เม วิจรนฺตฺยา พฺรหาวเน ขณิตฺโต เม หตฺถา ปติโต อุคฺคีวญฺจาปิ อํสโต ตทาหํ พฺยตฺถิตา ภีตา ปุถุํ กตฺวาน อญฺชลึ สพฺพา ทิสา นมสฺสิสฺสํ อปิ โสตฺถิ อิโต สิยา มา เหว โน ราชปุตฺโต หโต สีเหน ทีปินา ทารกา วา ปรามฏฺฐา อจฺฉโกกตรจฺฉิภิ สีโห พฺยคฺโฆ จ ทีปี จ ตโย พาฬา วเน มิคา เต มํ ปริยาวรุํ มคฺคํ เตน สายมฺหิ อาคตาติ ฯ ตตฺถ เย สรํ ปาตุนฺติ เย ปานียํ ปาตุํ อิมํ สรํ อาคตา ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๙.

พฺยคฺฆสฺส จาติ พฺยคฺฆสฺส จ อญฺเญสญฺจ หตฺถิอาทีนํ จตุปฺปทานญฺเจว สกุณสํฆสฺส จ นิกูชิตํ เอกนินฺนาทํ สทฺทํ กึ ตฺวํ วสฺโสสีติ ปุจฺฉติ ฯ โส ปน มหาสตฺเตน ปุตฺตานํ ทินฺนเวลาย สทฺโท อโหสิ ฯ อหุ ปุพฺพนิมิตฺตนฺติ เทว อิมสฺส เม ทุกฺขสฺส อนุภวนตฺถาย ปุพฺพนิมิตฺตํ อโหสิ ฯ อุคฺคีวนฺติ อํสกูเฏ ปจฺฉิลคฺคนกํ ฯ ปุถุนฺติ วิสุํ วิสุํ สพฺพา ทสทิสา นมสฺสิสฺสํ ฯ มา เหว โนติ อมฺหากํ ราชปุตฺโต สีหาทีหิ หโต มา โหตุ ทารกา อจฺฉาทีหิ ปรามฏฺฐา มา โหนฺตูติ ปตฺถยนฺตี นมสฺสิสฺสํ ฯ เต มํ ปริยาวรุํ มคฺคนฺติ สามิ อหํ อิมานิ จ ภึสนกานิ มหนฺตานิ ทุสฺสุปิโน จ เม ทิฏฺโฐ อชฺช สกาลสฺเสว อาคมิสฺสามีติ ผลิตรุกฺเข อผเล วิย อผเล จ ผลิเต วิย ปสฺสามิ กิจฺเฉน ผลาผลานิ คเหตฺวา คิริทฺวารํ สมฺปาปุณิตุํ อสกฺโกนฺตี อถ เต สีหาทโย มํ ทิสฺวา มคฺคํ ปฏิปาฏิยาว รุมฺหิตฺวา อฏฺฐํสุ เตน สายํ อาคตมฺหิ ขมาหิ เม สามีติ วทติ ฯ มหาสตฺโต ตาย สทฺธึ เอตฺตกเมว กถํ วตฺวา ยาว อรุณุคฺคมนา น กิญฺจิ กเถสิ ฯ อิโต ปฏฺฐาย มทฺที นานปฺปการํ วิลปนฺตี อาห อหํ ปติญฺจ ปุตฺเต จ อาจริยมิว มาณโว อนุฏฺฐิตา ทิวารตฺตึ ชฏินี พฺรหฺมจารินี อชินานิ ปริทหิตฺวา วนมูลผลหาริยา วิจรามิ ทิวารตฺตึ ตุมฺหํ กามา หิ ปุตฺตกา อิทํ สุวณฺณหาลิทฺทํ อาภตํ ปณฺฑุเวลุวํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๐.

รุกฺขปกฺกานิ จาหาสึ อิเม โว ปุตฺตกีฬนา อิทํ มุฬาลิวตฺตกํ สาลุกํ ชิญฺชโรทกํ ภุญฺช ขุทฺเทน สํยุตฺตํ สห ปุตฺเตหิ ขตฺติย ปทุมํ ชาลิโน เทหิ กุมุทํ ปน กุมาริยา มาลิเน ปสฺส นจฺจนฺเต สิวิปุตฺตานิ อวฺหย ตโต กณฺหาชินา ยาติ นิสาเมหิ รเถสภ มญฺชุสฺสราย วคฺคุยา อสฺสมํ อุปคจฺฉนฺติยา สมานสุขทุกฺขมฺหา รฏฺฐา ปพฺพาชิตา อุโภ อปิ สิวิปุตฺเต ปสฺเสสิ ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภ สมเณ พฺราหฺมเณ นูน พฺรหฺมจริยปรายเน อหํ โลเก อภิสสึ สีลวนฺเต พหุสฺสุเต ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภติ ฯ ตตฺถ อาจริยมิว มาณโวติ วตฺตสมฺปนฺโน อนฺเตวาสิโก อาจริยํ วิย ปฏิชคฺคติ ฯ อนุฏฺฐิตาติ ปาริจริยาย อุฏฺฐาเนน อนุฏฺฐิตา อปฺปมตฺตา หุตฺวา ปฏิชคฺคามิ ฯ ตุมฺหํ กามาติ ตุมฺหากํ กาเมน ตุมฺเห ปตฺถยนฺติ ฯ ปุตฺตกาติ กุมาเร อาลปนฺตี ปริเทวติ ฯ สุวณฺณหาลิทฺทนฺติ ปุตฺตกา อหํ ตุมฺหากํ นหาปนตฺถาย สุวณฺณวณฺณํ หาลิทฺทํ นิสฺสทายํ ฆํสิตฺวา อาทาย อาคตา ฯ ปณฺฑุเวลุวนฺติ กีฬนตฺถาย จ โว อิทํ สุวณฺณวณฺณํ เวลุวปกฺกํปํ มยา อาภตํ ฯ รุกฺขปกฺกานีติ ตุมฺหากํ กีฬนตฺถาย อญฺญานิปิ มนาปานิ กุขผลานิ อาหาสึ ฯ อิเม โวติ ปุตฺตกา อิเม โว กีฬนาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๑.

วทติ ฯ มูฬาลิวตฺตกนฺติ มูฬาลิกณฺฑลิกํ ฯ สาลุกนฺติ อิทํ อุปฺปลาทิสาลุกมฺปิ เม พหุ อาภตํ ฯ ชิญฺชโรทกนฺติ สึฆาฏกํ ฯ ภุญฺชาติ อิทํ สพฺพํ ขุทฺทกมธุนา สํยุตฺตํ ปุตฺเตหิ สทฺธึ ภุญฺชาติ ปริเทวติ ฯ สิวิปุตฺตานิ อวฺหยาติ สามิ สิวิราช ปณฺณสาลาย สยาปิตฏฺฐานโต สึฆํ ปุตฺเต ปกฺโกสิ ฯ อปิ สิวิปุตฺเต ปสํเสสีติ สามิ สิวิราช อปิ ปุตฺเต ปสฺสสิ สเจ ปสฺสสิ เม ทสฺเสหิ มา มํ อติวิย กิลเมหิ ฯ อภิสสินฺติ ตุมฺหากํ ปุตฺตธีตโร มา ปสฺสถาติ เอวํ นูน อกฺโกสึ ฯ เอวํ วิลปมานายปิ ตาย สทฺธึ มหาสตฺโต น กิญฺจิ กเถสิ ฯ สา ตสฺมึ อกเถนฺเต กมฺปมานา จนฺทาโลเกน อตฺตโน ปุตฺเต วิจินนฺตี เยสุ เยสุ ชมฺพุกา รุกฺขาทีสุ ฐาเนสุ เต ปุพฺเพ กีฬึสุ ตานิ ตานิ สพฺพานิ ฐานานิ ปตฺวา ปริเทวนฺตี อาห อิเม เต ชมฺพุกา รุกฺขา เวทิสา สินฺธุวาริตา วิวิธานิ รุกฺขชาตานิ เต กุมารา น ทิสฺสเร อสฺสตฺถา ปนสา เจเม นิโคฺรธา จ กปิตฺถนา วิวิธานิ ผลชาตานิ เต กุมารา น ทิสฺสเร อิเม ติฏฺฐนฺติ อารามา อยํ สีตูทกา นที ยตฺถสฺสุ ปุพฺเพ กีฬึสุ เต กุมารา น ทิสฺสเร วิวิธานิ ปุปฺผชาตานิ อสฺมึ อุปริปพฺพเต ยานสฺสุ ปุพฺเพ ธารึสุ เต กุมารา น ทิสฺสเร วิวิธานิ ผลชาตานิ อสฺมึ อุปริปพฺพเต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๒.

ยานสฺสุ ปุพฺเพ ภุญฺชึสุ เต กุมารา น ทิสฺสเร อิเม โน หตฺถิกา อสฺสา พลิพทฺทา จ โน อิเม เยหิสฺสุ ปุพฺเพ กีฬึสุ เต กุมารา น ทิสฺสเรติ ฯ ตตฺถ อิเม โน หตฺถิกา อสฺสาติ สา ปพฺพตุปริ ทารเก คเวสนฺตี อทิสฺวา ปริเทวมานา ตโต โอรุยฺห ปุน อสฺสมปทํ อาคนฺตฺวา ตตฺถ เต อุปธาเรนฺตี เตสํ กีฬนภณฺฑกานิ ทิสฺวา เอวมาห ฯ อถสฺสา ปริเทวนสทฺเทน เจว ปทสทฺเทน จ มิคปกฺขิโน จลึสุ ฯ สา เต ทิสฺวา อาห อิเม สามา สโสลูกา พหุกา กทลีมิคา เยหิสฺสุ ปุพฺเพ กีฬึสุ เต กุมารา น ทิสฺสเร อิเม หํสา จ โกญฺจา จ มยูรา จิตฺรเปขุนา เยหิสฺสุ ปุพฺเพ กีฬึสุ เต กุมารา น ทิสฺสเรติ ฯ ตตฺถ สามาติ ขุทฺทกา สามวณฺณมิคา ฯ สโสลูกาติ สสา จ วนอุลูกา จ ฯ สา อสฺสมปเท ปิยปุตฺเต อทิสฺวา ตโต นิกฺขมิตฺวา ปุปฺผวนฆฏํ ปวิสิตฺวา ตํ ตํ ฐานํ โอโลเกตฺวา อาห อิมา ตา วนคุมฺพาโย ปุปฺผิตา สพฺพกาลิกา ยตฺถสฺสุ ปุพฺเพ กีฬึสุ เต กุมารา น ทิสฺสเร อิมา ตา โปกฺขรณี รมฺมา จกฺกวากูปกูชิตา มณฺฑาลเกหิ สญฺสนฺนา ปทุมุปฺปลเกหิ จ ยตฺถสฺสุ ปุพฺเพ กีฬึสุ เต กุมารา น ทิสฺสเรติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๓.

ตตฺถ วนคุมฺพาโยติ วนมาลาคุมฺพาว ฯ สา กจฺถจิ ปุตฺเต อทิสฺวา ปุน มหาสตฺตสฺส สนฺติกํ อาคนฺตฺวา ตํ ทุมฺมุขํ นิสินฺนํ ทิสฺวา อาห น เต กฏฺฐานิ ภินฺนานิ น เต อุทกมาภตํ อคฺคิปิ เต น หาสิโต กินฺนุ มนฺโทว ฌายสิ ปิโย ปิเยน สงฺคมฺม สโมหํ พฺยปหญฺญติ ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ ชาลึ กณฺหาชินํ จุโภติ ฯ ตตฺถ น หาสิโตติ น ชลิโต ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ สามิ ตฺวํ ปุพฺเพ กฏฺฐานิ ภินฺทสิ อุทกํ อาหริตฺวา ฐเปสิ องฺคารกปลฺเล อคฺคึ กโรสิ อชฺช เอเตสุ เอกํปิ อกตฺวา กินฺนุ มนฺโทว ฌายสิ ตว กิริยา มยฺหํ น รุจฺจติ ฯ ปิโย ปิเยนาติ เวสฺสนฺตโร มยฺหํ ปิโย อิโต เม ปิยตโร นตฺถิ อิมินา เม ปิเยน สงฺคมฺม สมฺมาคนฺตฺวา ปุพฺเพ สโมหํ พฺยปหญฺญติ ทุกฺขํ วิคจฺฉติ อชฺช ปน เม อิมํ ปสฺสนฺติยาปิ โสโก น วิคจฺฉติ กินฺนุ โข การณนฺติ ฯ ตฺยชฺชาติ โหตุ ทิฏฺฐํ เม การณํ เต อชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ เตน เม อิมํ ปสฺสนฺติยาปิ โสโก น วิคจฺฉตีติ ฯ ตาย เอวํ วุตฺเตปิ มหาสตฺโต ตุณฺหีภูโตว นิสีทิ ฯ สา ตสฺมึ อกเถนฺเต โสกสลฺลสมปฺปิตา ปหตกุกฺกุฏี วิย กมฺปมานา ปุน ปฐมํ วิจรณฏฺฐานานิ วิจริตฺวา มหาสตฺตสฺส สนฺติกํ ปจฺจาคนฺตฺวา อาห น โข โน เทว ปสฺสามิ เยน เต นีหฏา มตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๔.

กาโกลาปิ น วสฺสนฺติ มตา เม นูน ทารกา น โข โน เทว ปสฺสามิ เยน เต นีหฏา มตา สกุณาปิ น วสฺสนฺติ มตา เม นูน ทารกาติ ฯ ตตฺถ น โข โนติ เทว น โข อมฺหากํ ปุตฺเต ปสฺสามิ ฯ เยน เต นีหฏา มตาติ เกนจิ เตสํ นีหฏภาวํปิ น ชานามีติ อธิปฺปาเยเนว อาห ฯ ตาย เอวํ วุตฺเตปิ มหาสตฺโต น กิญฺจิ กเถสิ ฯ สา ปุตฺตโสเกน ผุฏฺฐา ปุตฺเต อุปธาเรนฺตี ตติยวารํ ตานิ ตานิ ฐานานิ วาตเวเคน วิจริ ฯ ตาย กิร เอกรตฺตึ วิจริตฏฺฐานํ อุปริคยฺหมานํ ปณฺณรสโยชนมคฺคํ อโหสิ ฯ อถ รตฺติ วิภายิ ฯ อรุโณทโย ชาโต ฯ สา ปุนาคนฺตฺวา มหาสตฺตสฺส สนฺติเก ฐิตา ปริเทวิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห สา ตตฺถ ปริเทวิตฺวา ปพฺพตานิ วนานิ จ ปุนเทวสฺสมํ คนฺตฺวา สามิกสฺสนฺติ โรทติ น โข โน เทว ปสฺสามิ เยน เต นีหฏา มตา กาโกลาปิ น วสฺสนฺติ มตา เม นูน ทารกา น โข โน เทว ปสฺสามิ เยน เต นีหฏา มตา สกุณาปิ น วสฺสนฺติ มตา เม นูน ทารกา น โข โน เทว ปสฺสามิ เยน เต นีหฏา มตา วิจรนฺตี รุกฺขมูเลสุ ปพฺพเตสุ คุหาสุ จ อิติ มทฺที วราโรหา ราชปุตฺตี ยสสฺสินี

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๕.

พาหา ปคฺคยฺห กนฺทิตฺวา ตตฺเถว ปติตา ฉมาติ ฯ ตตฺถ สามิกสฺสนฺติ โรทตีติ ภิกฺขเว สา มทฺที ตตฺถ วงฺกตปพฺพตกุจฺฉิยํ สานุปพฺพตานิ จ วนคหนานิ จ วิจรนฺตี ปริเทวิตฺวา ปุนาคนฺตฺวา สามิกํ นิสฺสาย ตสฺส สนฺติเก ฐิตา ปุตฺตานํ อตฺถาย โรทนฺติ น โข โนติ อาทีนิ วทนฺตี ปริเทวตีติ อตฺโถ ฯ อิติ มทฺที วราโรหาติ ภิกฺขเว เอวํ สา อุตฺตนมรูปธรา วราโรหา มทฺที รุกฺขมูลาทีสุ วิจรนฺตี ทารเก อทิสฺวา นิสฺสํสยํ มตา ภวิสฺสนฺตีติ พาหา ปคฺคยฺห กนฺทิตฺวา ตตฺเถว เวสฺสนฺตรสฺส ปาทมูเล ฉินฺนสุวณฺณกทลี วิย ฉมายํ ปตติ ฯ อถ มหาสตฺโต มตา มทฺทีติ สญฺญาย กมฺปมาโน อฏฺฐาเน วิเทเส มตา มทฺที สเจ หิสฺสา เชตุตฺตรนคเร กาลกิริยา ภวิสฺสติ มหนฺโต ปริหาโร อภวิสฺส เทฺว รฏฺฐานิ จเลยฺยุํ ฯ อหํ ปน อรญฺเญ เอกโกว กินฺนุโข กริสฺสามีติ อุปฺปนฺนพลวโสโกปิ สตึ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา ชานิสฺสามิ ตาวาติ อุฏฺฐาย หทเย ทกฺขิณหตฺถํ ฐเปตฺวา สนฺตาปปวุตฺตึ ญตฺวา กมณฺฑลุนา อุทกํ อาหริตฺวา สตฺตมาเส กายสํสคฺคํ อนาปนฺนปุพฺโพปิ พลวโสเกน อตฺตโน ปพฺพชิตภาวํ สลฺลกฺเขตุํ อสกฺโกนฺโต อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ ตสฺสา สีสํ อุกฺขิปิตฺวา อูรูสุ ฐเปตฺวา อุทเกน ปริปฺโผสิตฺวา มุขญฺจ หทยญฺจ ปริมชฺชนฺโต นิสีทิ ฯ มทฺทีปิ โข โถกํ วีตินาเมตฺวา สตึ ปฏิลภิตฺวา หิโรตฺตปฺปํ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา วุฏฺฐาย มหาสตฺตํ วนฺทิตฺวา สามิ เวสฺสนฺตร ทารกา เต กุหึ คตาติ ปุจฺฉิ ฯ โส อาห เทวิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๖.

เอกสฺส พฺราหฺมณสฺส ทาสตฺถาย มยา ทินฺนาติ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตฺมชฺช ปตฺตํ ราชปุตฺตึ อุทเกนาภิสิญฺจิถ อสฺสฏฺฐํ นํ วิทิตฺวาน อถ นํ เอตมพฺรวีติ ฯ ตตฺถ ตฺมชฺช ปตฺตนฺติ อตฺตโย สนฺติกํ ปตฺตํ ฯ ปาทมูเล ปติตฺวา วิสญฺญีภูตนฺติ อตฺโถ ฯ เอตมพฺรวีติ เอตํ เอกสฺส เม พฺราหฺมณสฺส ทาสตฺถาย ทินฺนาติ วจนํ อพฺรวีติ ฯ ตโต ตาย เทว ปุตฺเต พฺราหฺมณสฺส ทตฺวา มม สพฺพรตฺตึ ปริเทวิตฺวา วิจรนฺติยา กินฺนาจิกฺขสีติ วุตฺเต มหาสตฺโต อาห อาทิเยเนว เต มทฺทิ ทุกฺขํ นกฺขาตุมิจฺฉิสฺสํ ทลิทฺโท ยาจโก วุฑฺโฒ พฺราหฺมโณ ฆรมาคโต ตสฺส ทินฺนา มยา ปุตฺตา มทฺทิ มา ภายิ อสฺสส มํ ปสฺส มทฺทิ มา ปุตฺเต มา พาฬฺหํ ปริเทวยิ ลจฺฉาม ปุตฺเต ชีวนฺตา อโรคา จ ภวามฺหเส ปุตฺเต ปสุญฺจ ธญฺญญฺจ ยญฺจ อญฺญฆเร ธนํ ทชฺชา สปฺปุริโส ทานํ ทิสฺวา ยาจกมาคเต อนุโมทาหิ เม มทฺทิ ปุตฺตเก ทานมุตฺตมนฺติ ฯ ตตฺถ อาทิเยเนวาติ อาทิเกน ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ สเจ เต อหํ อาทิโต ปฏฺฐาย เอตมตฺถํ อาจิกฺขิสฺสํ ฯ ตํ สุตฺวา ตว โสกํ สณฺฐาเรตุํ อสกฺโกนฺติยา หทยํ ผเลยฺย ฯ ตสฺมา อาทิเยเนว เต มทฺทิ ทุกฺขํ น อกฺขาตุมิจฺฉิสฺสํ ฯ ฆรมาคโตติ อิทํ อมฺหากํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๗.

วสนฏฺฐานํ อาคโต ฯ อโรคา จ ภวามฺหเสติ ยถา ตถา มยํ อโรคา โหม ชีวมานา อวสฺสํ ปุตฺเต พฺราหฺมเณน นีเตปิ ปสฺสิสฺสามาติ วทติ ฯ ยญฺจ อญฺญฆเร ธนนฺติ ยํ อญฺญฆเร สวิญฺญาณกาวิญฺญาณกธนํ ฯ ทชฺชา สปฺปุริโส ทานนฺติ สปฺปุริโส อุตฺตมตฺถํ ปตฺเถนฺโต อุรํ ภินฺทิตฺวา หทยมํสํปิ คเหตฺวา ทานํ ทเทยฺยาติ ฯ มทฺที อาห อนุโมทามิ เต เทว ปุตฺตเก ทานมุตฺตมํ ทตฺวา จิตฺตํ ปสาเทหิ ภิยฺโย ทานํ ทโท ภว โย ตฺวํ มจฺเฉรภูเตสุ มนุสฺเสสุ ชนาธิป พฺราหฺมณสฺส อทา ทานํ สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒโนติ ฯ ตตฺถ อนุโมทามิ เตติ ทสมาเส กุจฺฉิยา ธาเรตฺวา วิชายิตฺวา ทิวสสฺส ทฺวิติกฺขตฺตุํ นหาเปตฺวา ปาเยตฺวา โภเชตฺวา อุเร นิปชฺชาเปตฺวา ปฏิชคฺคิ เต ปุตฺตเกสุ โพธิสตฺเตน ทินฺเนสุ สยํ ปตฺตึ อนุโมทนฺติ เอวมาห ฯ อิมินา การเณน ชานิตพฺพํ ปิตาว ทารกานํ สามิโกติ ฯ ภิยฺโย ทานํ ทโท ภวาติ มหาราช อุตฺตรึปิ ปุนปฺปุนํ ทานํ ทายโกว โหหีติ สุทินฺนนฺเต ทานํ จิตฺตํ ปสาเทหิ โย ตฺวํ มจฺเฉรภูเตสุ สตฺเตสุ ปิยปุตฺเต อทาสีติ ฯ เอวํ วุตฺเตปิ มหาสตฺโต มทฺทิ กินฺนาเมตํ กเถสิ สเจ หิ มยา ปุตฺเต ทตฺวา จิตฺตํ ปสาเทตุํ นาภวิสฺส อิมานิ เม อจฺฉริยานิ นปฺปวตฺเตยฺยุนฺติ สพฺพานิ ปฐวินินฺนาทิตาทีนิ กเถสิ ฯ ตโต มทฺที ตาเนว อจฺฉริยานิ ปกิตฺเตตฺวา ทานํ อนุโมทนฺตี อาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๘.

นินฺนาทิตา เต ปฐวี สทฺโท เต ติทิวงฺคโต สมนฺตา วิชฺชุตา อาคู คิรีนํว ปฏิสฺสุตาติ ฯ ตตฺถ วิชฺชุตา อาคูติ อกาลวิชฺชุลตา หิมวนฺตปฺปเทเส สมนฺตา นิจฺฉรึสุ ฯ คิรีนํว ปฏิสฺสุตาติ คิรีนํ ปฏิสฺสุตสทฺทา วิย วิรวา อุปฏฺฐหึสุ ตสฺส เต อนุโมทนฺติ อุโภ นารทปพฺพตา อินฺโท จ พฺรหฺมา จ ปชาปติ จ โสโม ยโม เวสฺสวณฺโณ จ ราชา สพฺเพ เทวา อนุโมทนฺทิ ตาวตึสา สอินฺทกา อิติ มทฺที วราโรหา ราชปุตฺตี ยสสฺสินี เวสฺสนฺตรสฺส อนุโมทิ ปุตฺตเก ทานมุตฺตมนฺติ ฯ ตตฺถ นารทปพฺพตาติ อิเมปิ เต เทฺว เทวนิกายา อตฺตโน วิมานทฺวาเร ฐิตาว สุทินฺนํ วต เต ทานนฺติ อนุโมทนฺติ ฯ ตาวติสา สอินฺทกาติ อินฺทเชฏฺฐกา ตาวตึสาปิ เทวา เต ทานํ อนุโมทนฺติ ฯ เอวํ มหาสตฺเตน อตฺตโน ทาเน วณฺณิเต ตเมว วตฺถํ ปริวตฺติตฺวา มหาราช เวสฺสนฺตร สุทินฺนํ เต ทานนฺติ ฯ มทฺทีปิ โข ตเถว ทานํ วณฺเณตฺวา อนุโมทมานา นิสีทิ ฯ เตน สตฺถา อิติ มทฺที วราโรหาติ คาถมาห มทฺทีปพฺพํ นิฏฺฐิตํ ฯ เอวนฺเตสุ อญฺญมญฺญํ สมฺโมทนียํ กถํ กเถนฺเตสุ สกฺโก เทวราชา จินฺเตสิ อยํ เวสฺสนฺตรมหาราชา หิยฺโย ชูชกสฺส ปฐวึ อุนฺนาเทตฺวา ทารเก อทาสิ อิทานิ นํ โกจิ หีนปุริโส อุปสงฺกมิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๙.

สพฺพลกฺขณสมฺปนฺนํ สีลวตึ มทฺทึ ยาจิตฺวา ราชานํ เอกกํ กตฺวา มทฺทึ คเหตฺวา คจฺเฉยฺย ตโต เอส อนาโถ นิปฺปจฺจโย ภเวยฺย ยนฺนูนาหํ พฺราหฺมณวณฺเณน นํ อุปสงฺกมิตฺวา มทฺทึ ยาจิตฺวา ปารมิกูฏํ คาหาเปตฺวา กสฺสจิ อวิสชฺชนียํ กตฺวา ปุน ตํ ตสฺเสว ทตฺวา อาคมิสฺสามีติ ฯ โส สุริยุคฺคมนเวลายํ ตสฺส สนฺติกํ อคมาสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต รตฺยา วิวสเน สุริยสฺสุคฺคมนํ ปติ สกฺโก พฺราหฺมณวณฺเณน ปาโต เนสํ อทิสฺสถาติ ฯ ตตฺถ ปาโต เนสํ อทิสฺสถาติ ปาโตว เนสํ ทฺวินฺนํ ชนานํ ปญฺญายมานรูโป ปุรโต อฏฺฐาสิ ฯ ฐตฺวา จ ปน ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อาห กจฺจิ นุ โภโต กุสลํ กจฺจิ โภโต อนามยํ กจฺจิ อุญฺเฉน ยาเปถ กจฺจิ มูลผลา พหู กจฺจิ ฑํสา จ มกสา อปฺปเมว สิรึสปา วเน พาฬมิคากิณฺเณ กจฺจิ หึสา น วิชฺชตีติ ฯ เอวํ วุตฺเตปิ มหาสตฺโต เตน สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อาห กุสลญฺเจว โน พฺรหฺเม อโถ พฺรหฺเม อนามยํ อโถ อุญฺเฉน ยาเปม อโถ มูลผลา พหู อโถ ฑํสา จ มกสา อปฺปเมว สิรึสปา วเน พาฬมิคากิณฺเณ หึสา มยฺหํ น วิชฺชติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๐.

สตฺต โน มาเส วสตํ อรญฺเญ ชีวิโสกินํ อิทํปิ ทุติยํ ปสฺสาม พฺราหฺมณํ เทววณฺณินํ อาทาย เวลุวํ ทณฺฑํ ธาเรนฺตํ อชินกฺขิปํ สฺวาคตนฺเต มหาพฺรหฺเม อโถ เต อทุราคตํ อนฺโต ปวิส ภทฺทนฺเต ปาเท ปกฺขาลยสฺสุ เต ติณฺฑุกานิ ปิยาลานิ มธุเก กาสมาริโย ผลานิ ขุทฺทกปฺปานิ ภุญฺช พฺรหฺเม วรํ วรํ อิทํปิ ปานียํ สีตํ อาภตํ คิริคพฺภรา ตโต ปิว มหาพฺรหฺเม สเจ ตฺวํ อภิกงฺขสีติ ฯ เอวํ เตน สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา มหาสตฺโต อาห อถ ตฺวํ เกน วณฺเณน เกน วา ปน เหตุนา อนุปฺปตฺโตสิ พฺรหารญฺญํ ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโตติ ฯ อิติ โส ตสฺส อาคมนการณํ ปุจฺฉิ ฯ อถ นํ สกฺโก มหาราช อหํ มหลฺลโก อิธาคจฺฉนฺโต ตว ภริยํ มทฺทึ ยาจิตุํ อาคโตมฺหิ ตํ เม เทหีติ วตฺวา คาถมาห ยถา วารีวโห ปูโร สพฺพกาลํ น ขียติ เอวนฺตํ ยาจิตาคจฺฉึ ภริยํ เม เทหิ ยาจิโตติ ฯ อวํ วุตฺเตปิ มหาสตฺโต หิยฺโย เม พฺรหฺมณสฺส ทารกา ทินฺนา อหํ อรญฺเญ เอกโกว หุตฺวา กถนฺเต มทฺทึ ทสฺสามีติ อวตฺวา ปสาริตหตฺเถ สหสฺสตฺถวิกํ ฐเปนฺโต วิย อสชฺชิตฺวา อวชฺชิตฺวา อโนลีนมานโส หุตฺวา คิรึ อุนฺนาเทนฺโต วิย อิมํ คาถมาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๑.

ททามิ น วิกมฺปามิ ยํ มํ ยาจสิ พฺราหฺมณ สนฺตํ นปฺปฏิคุยฺหามิ ทาเน เม รมเต มโนติ ฯ ตตฺถ สนตํ นปฺปฏิคุยหามีติ สํวิชฺชมานํ น นิคุยฺหามิ ฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา มหาสตฺโต สีฆเมว กมณฺฑลุนา อุทกํ อาหริตฺวา อุทกํ พฺราหฺมณสฺส หตเถ ปาเตตฺวา ปิยภริยํ พฺราหฺมณสฺส อทาสิ ฯ ตํขณญฺเญว เหฏฺฐาวุตฺตปฺปการานิ สพฺพานิ อจฺฉริยานิ ปาตุรเหสุํ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตถา อาห มทฺทึ หตฺเถ คเหตฺวาน อุทกสฺส กมณฺฑลุํ พฺราหฺมณสฺส อทา ทานํ สิวีนํ วฏฺฐวฑฺฒโน ตทาสิ ยํ ภึสนกํ ตทาสิ โลมหํสนํ มทฺทึ ปริจฺจชนฺตสฺส เมทนี สมกมฺปถ เนวสฺส มทฺที ภกุฏี น สนฺธียติ น โรทติ เปกฺขเตวสฺส ตุณฺหิยา เอส ชานาติ ยํ วรนฺติ ฯ ตตฺถ วทา ทานนฺติ อมฺโภ พฺราหฺมณ มทฺทิโตปิ เม สตคุเณน สหสฺสหคุเณน สตสหสฺสคุเณน สพฺพญฺญุตญาณเมว ปิยตรํ อิทํ เม ทานํ สพฺพญฺญุตญาณปฏิเวธสฺส ปจฺจโย โหตูติ วตฺวา ทานํ อทาสิ ฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ ชาลึ กณฺหาชินํ ธีตํ มทฺทึ เทวึ ปติพฺพตํ จชฺชมาโน น จินฺเตสึ โพธิยาเยว การณา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๒.

น เม เทสฺสา อุโภ ปุตฺตา มทฺที เทวี นอปฺปิยา สพฺพญฺญุตํ ปิยํ มยฺหํ ตสฺมา ปิเย อทาสหนฺติ ฯ ตตฺถ สมกมฺปถาติ ปฐวี อุทกปริยนฺตํ กตฺวา กมฺปิตฺถ ฯ เนวสฺส มทฺที ภกุฏีติ ภิกฺขเว ตสฺมึ ขเณ มทฺทิยา มหลฺลกพฺราหฺมณสฺส มํ ราชา เทตีติ โกธวเสน มุเข ภกุฏีปิ นาโหสิ ฯ น สนฺธียติ น โรทตีติ สามิกิมํ โอโลเกสีติ เนว มงฺกุ อโหสิ น อกฺขีนิ ปูเรตฺวา โรทติ ฯ อถ โช ตุณฺหิยา หุตฺวา มาทิสํ อิตฺถีรตนํ ททมาโน น นิกฺการณา ทสฺสติ ฯ เอโสว ยํ วรํ ชานาตีติ ผุลฺลปทุมวณฺณํ อสฺส มุขํ เปกฺขเตว โอโลกิยมานา ฐิตาติ อตฺโถ ฯ อถ มหาสตฺโต กีทิสา มทฺทีติ ตสฺสา มุขํ โอโลเกสิ ฯ สา กึ มํ เทว มุขํ โอโลเกสีติ วตฺวา สีหนาทํ นทนฺตี อิมํ คาถมาห โกมารี ยสฺสาหํ ภริยา สามิโก มม อิสฺสโร ยสฺสิจฺเฉ ตสฺส มํ ทชฺชา วิกฺกีเณยฺย หเนยฺย วาติ ฯ ตตฺถ ยสฺสาติ ยสฺส ตวาหํ โกมาริยา ภริยา โส ตฺวญฺเจว มม สามิโก อิสฺสโร จ นาม อาสิ ยสฺสิจฺฉติ ตสฺส วา ทเทยฺย ธเนน วา อตฺเถ สติ มํ วิกฺกีเณยฺย มํเสน วา อตฺเถ สติ หเนยฺย ตสฺมา ยํ โว รุจฺจติ ตํ กโรถ นาหํ กุชฺฌามีติ ฯ อถ สกฺโก เตสํ ปณีตชฺฌาสยํ วิทิตฺวา ตสฺส ถุตึ อกาสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๓.

เตสํ สงฺกปฺปมญฺญาย เทวินฺโท เอตทพฺรวิ สพฺเพ ชิตา เต ปจฺจุหา เย ทิพฺพา เย จ มานุสา นินฺนาทิตา เต ปฐวี สทฺโท เต ติทิวงฺคโต สมนฺตา วิชุตา อาคู คิรีนํ ปติสฺสุตา ตสฺส เต อนุโมทนฺติ อุโภ นารทปพฺพตา อินฺโท จ พฺรหฺมา จ ปชาปติ จ โสโม ยโม เวสฺสวณฺโณ จ ราชา สพฺเพ เทวา อนุโมทนฺติ ทุกฺกรํ หิ กโรติ โส ทุทฺททํ ททมานานํ ทุกฺกรํ กมฺมกุพฺพตํ อสนฺโต นานุกุพฺพนฺติ สตํ ธมฺโม ทุรนฺวโย ตสฺมา สตญฺจา สตญฺจ นานา โหติ อิโต คติ อสนฺโต นิรยํ ยนฺติ สนฺโต สคฺคปรายนา ยเมตํ กุมาเร อททา ภริยํ อททา วเน วสํ พฺรหฺมยานมโนกฺกมฺม สคฺเค เต ตํ วิปจฺจตูติ ฯ ตตฺถ ปจฺจุหาติ ปจฺจถิกา ฯ ทิพฺพาติ ทิพฺพสมฺปตฺติปฏิพาหกา ฯ มานุสาติ มนุสฺสสมฺปตฺติปฏิพาหกา ฯ เก ปน เตติ มจฺฉริยธมฺมา เต สพฺเพ ปุตฺตทารํ เทนฺเตน มหาสตฺเตน ชิตา ฯ เตนาห สพฺเพ ชิตา เต ปจฺจุหาติ ฯ ทุกฺกรํ หิ กโรติ โสติ โส เวสฺสนฺตโร ราชา เอกโกว อรญฺเญ วสนฺโต ภริยํ พฺราหฺมณสฺส เทนฺโต ทุกฺกรํ กโรตีติ เอวํ เต สพฺเพ เทวา อนุโมทนฺตีติ วทติ ฯ ยเมตนฺติ คาถํ อนุโมทนํ กโรนฺโต อาห ฯ วเน วสนฺติ วเน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๔.

วสนฺโต ฯ พฺรหฺมยานนฺติ เสฏฺฐยานํ ติวิโธ หิ สุจริตธมฺโม เอวรูโป จ ทานธมฺโม อริยมคฺคสฺส ปจฺจโย โหตีติ พฺรหฺมยานนฺติ วุจฺจติ ฯ ตสฺมา ยนฺตํ อิทํ อชฺช ทานํ ททโต นิปฺผนฺนํ พฺราหฺมยานํ อปายภูมึ อโนกฺกมิตฺวา ฯ สคฺเค เต ตํ วิปจฺจตูติ วิปากปริโยสาเนว สพฺพญฺญุตญณสฺส ทายกํ โหตูติ ฯ เอวมสฺส สกฺโก อนุโมทนํ กตฺวา อิทานิ มยา อิเธว ปปญฺจํ อกตฺวา อิมํ อิมสฺเสว ทตฺวา คนฺตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา อาห ททามิ โภโต ภริยํ มทฺทึ สพฺพงฺคโสภณํ ตวญฺเจว มทฺทิยา ฉนฺโน มทฺที จ ปตินา สห ยถา ปโย จ สงฺโข จ อุโภ สมานวณฺณิโน เอวํ ตุวญฺจ มทฺที จ สมานมนเจตสา อวรุทฺเธตฺถ อรญฺญสฺมึ อุโภ สมฺมถ อสฺสเม ขตฺติยา โคตฺตสมฺปนฺนา สุชาตา มาตุเปติโต ยถา ปุญฺญานิ กยิราถ ททนฺตา อปราปรนฺติ ฯ ตตฺถ ฉนฺโนติ อนุรูโป ฯ อุโภ สมานวณฺณิโนติ สมานวณฺณา อุโภปิ ปริสุทฺธาเยว ฯ สมานมนเจตสาติ อาจาราทีหิ สมาเนน มนสํขาเตน เจตสา สมนฺนาคตา ฯ อวรุทฺเธตฺถาติ รฏฺฐโต ปพฺพาชิตา หุตฺวา เอตฺถ อรญฺเญ วสถ ฯ ยถา ปุญฺญานีติ ยถา เชตุตฺตรนคเร โว พหูนิ ปุญฺญานิ กตานิ หิยฺโย ปุตฺตานํ อชฺช ภริยาย ทานวเสนปิ กตานีติ เอตฺตเกเนว ปริโตสํ อกตฺวา ตโต อุตฺตรึปิ อปราปรํ ททนฺตา ยถานุรูปานิ ปุญฺญานิ กเรยฺยาถ เยวาติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๕.

อถ สกฺโก มหาสตฺตสฺส มทฺทึ ปฏิจฺฉาเทตฺวา วรํ ทาตุํ อตฺตานํ อาจิกฺขนฺโต อาห สกฺโกหมสฺสมิ เทวินฺโท อาคโตสฺมิ ตวนฺติเก วรํ วรสฺสุ ราชิสิ วเร อฏฺฐ ททามิ เตติ ฯ กเถนฺโต กเถนฺโตเยว ทิพฺพตฺตภาเวน ชลนฺโต ตรุณสุริโย วิย อากาเส อฏฺฐาสิ ฯ ตโต โพธิสตฺโต วรํ คณฺหนฺโต อาห วรญฺเจ เม อโท สกฺก สพฺพภูตานมิสฺสร ปิตา มํ อนุโมเทยฺย อิโต ปตฺตํ สกํ ฆรํ อาสเนน นิมนฺเตยฺย ปฐเมตํ วรํ วเร ปุริสสฺส วธํ น โรเจยฺยํ อปิ กิพฺพิสการกํ วชฺชํ วธมฺหา โมเจยฺยํ ทุติเยตํ วรํ วเร เย วุฑฺฒา เย จ ทหรา เย จ มชฺฌิมโปริสา มเมว อุปชีเวยฺยุํ ตติเยตํ วรํ วเร ปรทารํ น คจฺเฉยฺยํ สทารปสุโต สิยํ ถีนํ วสํ น คจฺเฉยฺยํ จตุตฺเถตํ วรํ วเร ปุตฺโต เม สกฺก ชาเยถ โส จ ทีฆายุโก สิยํ ธมฺเมน ชิเน ปฐวึ ปญฺจเมตํ วรํ วเร ตโต รตฺยา วิวสเน สุริยสฺสุคฺคมนํ ปติ ทิพฺยา ภกฺขา ปาตุภเวยฺยุํ ฉฏฺฐเมตํ วรํ วเร ททโต เม น ขีเยถ ทตฺวา นานุตปฺเปยฺยหํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๖.

ททํ จิตฺตํ ปสาเทยฺยํ สตฺตเมตํ วรํ วเร อิโต วิมุจฺจมานาหํ สคฺคคามี วิเสสคู อนิพฺพตฺตี ตโต อสฺสํ อฏฺฐเมตํ วรํ วเรติ ฯ ตตฺถ อนุโมเทยฺยาติ สมฺปฏิจฺเฉยฺย น กุชฺเฌยฺย ฯ อิโต ปตฺตนฺติ อิมมฺหา อรญฺญา สกํ ฆรํ อนุปฺปตฺตํ ฯ อาสเนนาติ ราชาสเนน รชฺชํ เม เทตูติ วทติ ฯ อปิ กิพฺพิสการกนฺติ ราชา หุตฺวา ราชาปราธิกํปิ วชฺฌํ วธมฺหา โมเจยฺยํ เอวรูปสฺสปิ เม วโธ นาม มา รุจฺจตุ ฯ มเมว อุปชีเวยฺยุนฺติ สพฺเพ เต มมญฺเญว อุปชีเวยฺยุํ ฯ ธมฺเมน ชิเนติ ธมฺเมน ชิเนตุ สเมน รชฺชํ กาเรตูติ อตฺโถ ฯ วิเสสคูติ วิเสสคมโน หุตฺวา ตุสิตปุเร นิพฺพตฺตี โหมีติ วทติ ฯ อนิพฺพตฺตี ตโต อสฺสนฺติ ตโต ตุสิตภวนโต จวิตฺวา มนุสฺสตฺตํ อาคโตว ปุนพฺภเวว อนิพฺพตฺตี อสฺสํ สพฺพญฺญุตํ ปาปุเณยฺยนฺติ วทติ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา เทวินฺโท เอตทพฺรวิ อจิรํ วต เต ตาโต ปิตา ตํ ทฏฺฐุเมสฺสตีติ ฯ ตตฺถ ทฏฺฐุเมสฺสตีติ มหาราช ตว ปีตา อจิเรเนว ตํ ปสฺสิตุกาโม หุตฺวา อิธาคมิสฺสติ อาคนฺตฺวา จ ปน เต เสตจฺฉตฺตํ ทตฺวา เชตุตฺตรนครเมว เนสฺสติ สพฺเพ เต มโนรถา มตฺถกมฺปาปุนิสสนฺติ มา จินฺตยิ อปฺปมตฺโต โหหิ มหาราชาติ ฯ เอวํ มหาสตฺตสฺส โอวาทํ ทตฺวา สกฺโก สกฏฺฐานเมว คโต ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๗.

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อิทํ วตฺวาน มฆวา เทวราชา สุชมฺปติ เวสฺสนฺตเร วรํ ทตฺวา สคฺคกายํ อปกฺกมีติ ฯ ตตฺถ เวสฺสนฺตเรติ เวสฺสนฺตรสฺส ฯ อปกฺกมีติ คโต อนุปฺปตฺโตเยวาติ ฯ สกฺกปพฺพํ นิฏฺฐิตํ ฯ ตทา โพธิสตฺโต จ มทฺที จ สมฺโมทมานา สกฺกทตฺติเย อสฺสเม วสึสุ ฯ อถ ชูชโกปิ กุมาเร คเหตฺวา สฏฺฐีโยชนมคฺคํ ปฏิปชฺชิ ฯ เทวตา กุมารานํ อารกฺขมกรึสุ ฯ ชูชโกปิ สุริเย อตฺถงฺคมิเต กุมาเร คจฺเฉ พนฺธิตฺวา ภูมิยํ นิปชฺชาเปตฺวา สยํปิ จณฺฑวาฬมิคภเยน รุกฺขํ อารุยฺห สาขาวิฏปสฺสพฺภนฺตเร สยติ ฯ ตสฺมึ ขเณ เอโก เทวปุตฺโต เวสฺสนฺตรวณฺเณนาคนฺตฺวา อถ เอกาเทวธีตา มทฺทีวณฺเณนาคนฺตฺวา เทฺว กุมาเร โมเจตฺวา เตสํ หตฺถปาเท สมฺพาหิตฺวา นหาตฺวา มณฺเฑตฺวา ทิพฺพโภชนํ ภุญฺชาเปตฺวา สพฺพาลงฺกาเรน อลงฺกริตฺวา ทิพฺพสยเน สยาเปตฺวา ยาว อรุณุคฺคมนกาเล ปุน พนฺธากาเรเนว นิปชฺชาเปตฺวา อนฺตรธายนฺติ ฯ เอวํ เต เทวตาสงฺคเหน อโรคา หุตฺวา คจฺฉนฺติ ฯ เอตาย รตฺติยา วิภาตาย รุกฺขา โอรุยฺห มุโขทกํ ทนฺตกฏฺฐํ ขาทิตฺวา โส ผลาผลํ ปริภุญฺชิตฺวา ตทา ชูชโก เทฺว ทารเก คเหตฺวา เอกมคฺคํ คนฺตฺวา กาลิงฺครฏฺฐํ คจฺฉามีติ จินฺเตตฺวา คนฺตฺวา เทฺว มคฺเค ทิสฺวา เอกํ มคฺคํ กาลิงฺครฏฺฐํ เอกํ มคฺคํ เชตุตฺตรนครณฺจาติ เทวตาวิคหิโต หุตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๘.

กาลิงฺครฏฺฐมคฺคํ ปหาย เอกมคฺคํ เชตุตฺตรนครํ ทิสฺวา อยํ กาลิงฺครฏฺฐํ คมนมคฺโคติ สญฺญาย เทฺว ทารเก อาเนสิ ฯ กาลิงฺครฏฺฐํ คจฺฉามีติ คิริทุคฺคานํ ปพฺพตปาทํ อติกฺกมฺม อฑฺฒมาเสน เชตุตฺตรนครํ สมฺปตฺโต ฯ ตํ ทิวสํ ปจฺจูสกาเล สญฺชโย สิวิมหาราชา สุปินํ ปสฺสิ ฯ เอวรูโปปิ สุปิโน อโหสิ รญฺโญ มหาวินิจฺฉเย นิสินฺนสฺส เอโก ปุริโส กณฺโห เทฺว ปทุมานิ อาหริตฺวา รญฺโญ หตฺเถ ฐเปสิ ฯ ราชา ตานิ คเหตฺวา ทฺวีสุ กณฺเณสุ ปิลนฺธติ เตสํ เรณู ภสฺสิตฺวา รญฺโญ อุเร ปตนฺติ ฯ โส ปพุชฺฌิตฺวา ปาโตว สุปินปาฐเก พฺราหฺมเณ ปกฺโกสาเปตฺวา ราชา ปุจฺฉิ ฯ เต พฺราหฺมณา จิรปฺปวุฏฺฐา เต เทว พนฺธวา อาคมิสฺสนฺตีติ พฺยากรึสุ ตํ สุตฺวา ราชา ตุฏฺโฐ เต อุยฺโยเชตฺวา ปาโตว สีสํ นฺหาตฺวา นานคฺครสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา สพฺพาภรณาลงฺกาเรหิ อตฺตานํ อลิงฺกริตฺวา มหาวินิจฺฉเย นิสีทิ ฯ เทวตา พฺราหฺมณํ ทฺวีหิ กุมาเรหิ สทฺธึ อาเนตฺวา ราชงฺคเณ ฐปยึสุ ฯ ตสฺมึ ขเณ ราชา มคฺคํ โอโลเกนฺโต เทฺว กุมาเร ทิสฺวา อาห กสฺเสตํ มุขมาภาติ เหมํวุตฺตตฺตมคฺคินา นิกฺขํว ชาตรูปสฺส อุกฺกามุขปหํสิตํ อุโภ สทิสปจฺจงฺคา อุโภ สทิสลกฺขณา ชาลิสฺส สทิโส เอโก เอกา กณฺหาชินา ยถ สีหา วิลาว นิกฺขนฺตา อุโภ สมฺปตฺติรูปกา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๙.

ชาตรูปมยาเยว อิเม ทิสฺสนฺติ ทารกาติ ฯ ตตฺถ วุตฺตตฺตมคฺคินาติ อุตฺตตฺตํ อคฺคินา ฯ สีหา วิลาว นิกฺขนฺตาติ สุวณฺณคุหาโตว นิกฺขนฺตสีโห วิย ฯ เอวํ ราชา ตีหิ คาถาหิ กุมาเร วณฺเณตฺวา เอกํ อมจฺจํ พฺยตฺตํ สุสิกฺขิตํ อาณาเปสิ คจฺฉ ตฺวํ พฺราหฺมณํ ทฺวีหิ ทารเกหิ สทฺธึ อาเนหีติ ฯ โส ตํ สุตฺวา อุฏฺฐาย เวเคน คนฺตฺวา พฺราหฺมถํ ทวีหิ ทารเกหิ สทฺธึ อาเนตฺวา รญฺโญ ทสฺเสสิ ฯ อถ ราชา พฺราหฺมณํ ปุจฺฉนฺโต อาห กุโต นุ ตฺวํ ภารทฺวาช อิเม อาเนสิ ทารเก อชฺช รฏฺฐมนุปฺป กุโต อาคจฺฉสิ พฺราหฺมณาติ ฯ ชูชโก อาห มยฺหนฺเต ทารกา เทว ทินฺนา จิตฺเตน สญฺชย อชฺช ปณฺณรสา รตฺตี ยโต ลทฺธา เม ทารกาติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา สญฺชโย อาห เกน วาจาย เปยฺเยน สมฺมา ญาเยน สทฺทเห โก เต ตํ ทานมททา ปุตฺตเก ทานมุตฺตมนฺติ ฯ ตตฺถ ทินฺนา จิตฺเตนาติ ตุฏฺเฐน ปสนฺเนน ฯ อชฺช ปณฺณรสา รตฺตีติ มยา อิเมสํ ลทฺธทิวสโต ปฏฺฐายเยว อชฺช ปณฺณรสา รตฺตีติ วทติ ฯ ตตฺถ เกน วาจาย เปยฺเยนาติ พฺราหฺมณ เกน ปิยวจเนน เต ตยา ลทฺธา ฯ สมฺมา ญาเยน สทฺทเหติ มุสาวาทํ อกตฺวา สมฺมาเทว ญาเยน การเณน อมฺเห สทฺทหาเปยฺยาสิ ฯ ปุตฺตเกติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗๐.

อตฺตโน ปิยปุตฺตเก อุตฺตมํ ทานํ กตฺวา โก เต เอตํ อททา ฯ ชูชโก อาห โย ยาจตํ ปติฏฺฐาสิ ภูตานํ ธรณีริว โส เม เวสฺสนฺตโร ราชา ปุตฺเตทาสิ วเน วสํ โย ยาจตํ คติ อาสิ สวนฺตีนํว สาคโร โส เม เวสฺสนฺตโร ราชา ปุตฺเตทาสิ วเน วสนฺติ ฯ ตตฺถ ปติฏฺฐาสีติ ปติฏฺฐา อาสิ ตํ สุตฺวา อมจฺจา เวสฺสนฺตรํ ครหมานา อาหํสุ ทุกฺกฏํ วต โภ รญฺญา สทฺเธน ฆรเมสินา กถํ นุ ปุตฺตเก ทชฺชา อรญฺเญ อวรุทฺธโก อิมํ โภนฺโต นิสาเมถ ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา กถํ เวสฺสนฺตโร ราชา ปุตฺเตทาสิ วเน วสํ ทาสํ ทาสิญฺจ โส ทชฺชา อสฺสํ วาสฺสตรีรถํ หตฺถิญฺจ กุญฺชรํ ทชฺชา กถํ นุ ปุตฺตเก ทชฺชา สุวณฺณํ รชตํ สิลํ มุตฺตา เวฬุริยามณิ ปพาฬรตนํ ทชฺชา กถํ โส ทชฺชา ทารเกติ ฯ ตตฺถ สทฺเธนาติ โภ สทฺเธนาปิ สทฺธาย สมฺปนฺเนนปิ สตา ฯ ฆรเมสินาติ ฆราวาสํ วสนฺเตน รญฺญา อิทํ ทุกฺกฏํ วต อยุตฺตํ วต กตํ ฯ อวรุทฺธโกติ รฏฺฐา ปพฺพาชิโต เวสฺสนฺตโร อรญฺเญ วสนฺโต ฯ อิมํ โกนฺโตติ โภนฺโต นครวาสิโน ยาวนฺโต เอตฺถ สมาคตา สพฺเพ อิมํ นิสาเมถ อุปธาเรถ กถํ นาเมโส อตฺตโน ปุตฺตเก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗๑.

ทาเส กตฺวา อาทาสิ เกน นาเมน เอวรูปํ กตปุพฺพนฺติ อธิปฺปาเยเนวมาหํสุ ฯ ทชฺชาติ ทาสาทีสุ ยํกิญฺจิ ธนํ เทตุ ฯ กถํ โส ทชฺชา ทารเกติ อิเม ปน ทารเก เกน การเณน อทาสีติ อาหํสุ ฯ ตํ สุตฺวา กุมาโร ปิตุ ครหํ อสหนฺโต วาตาภิหตสฺส สิเนรุโน อตฺตโน พาหุนา อุปตฺถมฺเภนฺโต วิย อิมํ คาถมาห ยสฺส นาสฺส ฆเร ทาโส อสฺโส วาสฺสตรีรโถ หตฺถี จ กุญฺชโร นาโค กึ โส ทชฺชา ปิตามหา ยสฺส นาสฺสสฺสเม สิลํ สุวณฺณรชตํ มณิ ปพาฬหรตนํ เจว กึ โส ทชฺชา ปิตามหาติ ฯ ตํ สุตฺวา สญฺชโย อาห ทานมสฺส ปสํสาม นาวนินฺทาม โปตก กถํ นุ หทยํ อาสิ ตุมฺเห ทตฺวา วนิพฺพเกติ ฯ ตตฺถ ทานมสฺส ปสํสามาติ โปตก มยํ ตว ปิตุโน ทานํ ปสํสาม น นินฺทามาติ ฯ ตํ สุตฺวา กุมาโร อาห ปิตา มยฺหํ มหาราช อมฺเห ทตฺวา วนิพฺพเก สุตฺวาน กลูนํ วาจํ อจฺฉกณฺหาย ภาสิตํ ทุกฺขสฺส หทยํ อาสิ อโถ อุณฺหํปิ อสฺสสิ โรหิณีเหว ตามฺพกฺขี ปิตา อสฺสูนิ วตฺตยีติ ฯ ตตฺถ ทุกฺขสฺสาติ ปิตามหา มม ภคินิยา กณฺหาชินาย วุตฺตํ เอตํ วจนํ สุตฺวา ตสฺส หทยํ ทุกฺขํ อาสิ ฯ โรหิณีเหว ตามฺพกฺขีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗๒.

ตามฺพวณฺณา โรหิณี วิย ตามฺพกฺขีหิ มม ปิตา ตสฺมึ ขเณ โลหิตอสฺสูนิ ปวตฺตยีติ อิทานิ ตํ กณฺหาชินาย วจนํ ทสฺเสนฺโต อาห ยนฺตํ กณฺหาชินาโวจ อยํ มํ ตาต พฺราหฺมโณ ลฏฺฐิยา ปฏิโกเฏติ ฆเร ชาตํว ทาสิยํ น จายํ พฺราหฺมโณ ตาต ธมฺมิกา โหนฺติ พฺราหฺมณา ยกฺโข พฺราหฺมณวณฺเณน ขาทิตุํ ตาต เนติ โน นียมานา ปิสาเจน กินฺนุ ตาต อุทิกฺขสีติ ฯ อถ โส เต พฺราหฺมณสฺส หตฺถโต อมุญฺจนฺเตเยว ทิสฺวา ราชา คาถมาห ราชปุตฺตี จ โว มาตา ราชปุตฺโต จ โว ปิตา ปุพฺเพ เม องฺกมารุยฺห กินฺนุ ติฏฺฐถ อารกาติ ฯ ตตฺถ ปุพฺเพ เมติ ตุมฺเห อิโต ปุพฺเพ มํ ทิสฺวา เวเคนาคนฺตฺวา มม องฺกมารุยฺห อิทานิ กินฺนุ โข การณํ อารกา ติฏฺฐถาติ ฯ ชาลิกุมาโร อาห ราชปุตฺตี จ โน มาตา ราชปุตฺโต จ โน ปิตา ทาสา มยํ พฺราหฺมณสฺส ตสฺมา ติฏฺฐาม อารกาติ ฯ ตตฺถ ทาสา มยนฺติ ปุพฺเพ มยํ เทว ราชปุตฺตาติ ชานาม อิทานิ ปน มยํ พฺราหฺมณสฺส ทาสา น ตุมฺหากํ นตฺตาโรติ ฯ ราชา สญฺชโย อาห มา สมฺเมวํ อวจุตฺถ ทยฺหเต หทยํ มม

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗๓.

จิตกายํว เม กาโย อาสเน น สุขํ ลเภ มา สมฺเมวํ อวจุตฺถ ภิยฺโย โสกํ ชเนถ มํ นิกฺกีณิสฺสามิ ทพฺเพน น โว ทาสา ภวิสฺสถ กิมคฺฆิยํ หิ โว ตาต พฺราหฺมณสฺส ปิตา อทา ยถาภูตํ เม อกฺขาถ ปฏิปาเทนฺตุ พฺราหฺมณนฺติ ตตฺถ สมฺมาติ ปิยวจนํ ฯ จิตกายํว เม กาโยติ อิทานิ มม กาโย องฺคารจิตกายํ อาโรปิโต วิย ฯ ชเนถ มนฺติ ชเนถ เม อยเมว ปาโฐ ฯ นิกฺกีณิสฺสามิ ทพฺเพนาติ ธนํ ทตฺวา โมเจสฺสามิ ฯ กิมคฺฆิยนฺติ กึ อคฺฆํ กตฺวา ฯ ปฏิปาเทนฺตูติ ธนํ ปฏิจฺฉาเทนฺตุ ฯ ตํ สุตฺวา กุมาโร อาห สหสฺสคฺฆํ หิ มํ ตาต พฺราหฺมณสฺส ปิตา อทา อจฺฉํ กณฺหาชินํ กญฺญํ หตฺถิอาทิสเตน วาติ ฯ ตตฺถ สหสฺสคฺฆมฺหิ มนฺติ เทว มํ ตาโต นิกฺขสหสฺส อคฺฆาเปตฺวา ตสฺส อทาสิ ฯ อจฺฉนฺติ กนิฏฺฐํ ปน เม กณฺหาชินํ กญฺญํ ฯ หตฺถิอาทิสเตนาติ หตฺถินา อสฺเสน จ รเถน จาติ สพฺเพสํ เอเตสํ สตานํ สเตน อนฺตมโสปิ มญฺจปีฐเก อุปาทาย สพฺพสเตน อคฺฆาเปสีติ อาห ฯ ตํ สุตฺวา ราชา กุมารานํ นิกฺกยํ ทาเปนฺโต อาห อุฏฺเฐหิ กตฺเต ตรมาโน พฺราหฺมณสฺส อวากร ทาสีสตํ ทาสสตํ ควํ หตฺถูสภํ สตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗๔.

ชาตรูปสหสฺสญฺจ โปตานํ เทหิ นิกฺกยนฺติ ฯ ตตฺถ อวากราติ เทหิ ฯ นิกฺกยนฺติ อคฺฆสฺส มูลํ เทหิ ฯ ตํ สุตฺวา กตฺตา ตถา กตฺวา กุมารานํ อคฺฆสฺส มูลํ พฺราหฺมณสฺส ขิปฺปํ ทาเปสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต กตฺตา ตรมาโน พฺราหฺมณสฺส อวากริ ทาสีสตํ ทาสสตํ คฺวํ หตฺถุสภํ สตํ ชาตรูปสหสฺสญฺจ โปตานํทาสิ นิกฺกยนฺติ ฯ ตตฺถ อวากรีติ อทาสิ ฯ นิกฺกยนฺติ อคฺฆสฺส มูลํ เทหิ ฯ เอวํ พฺราหฺมณสฺส สพฺพสตญฺจ นิกฺขสหสฺสญฺจ กุมารานํ นิกฺกยํ อทาสิ ฯ สตฺตภูมิกญฺจ ปาสาทํ ตสฺส อทาสิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย พฺราหฺมณสฺส มหาปริวาโร อโหสิ ฯ โส ธนํ ปฏิสาเมตฺวา ปาสาทํ อภิรุยฺห มหาปลฺลงฺเก นิสีทิตฺวา สาธุรสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา มหาสยเน นิปชฺชิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ทาสีสตํ ทาสสตํ คฺวํ หตฺถุสภํ สตํ อสฺสตรีรถญฺเจว สพฺพโภเค สตํ สตํ ชาตรูปสหสฺสญฺจ พฺราหฺมณสฺส ธเนสิโน อจฺจายิกสฺส ลุทฺทสฺส โปตานํทาสิ นิกฺกยนฺติ ฯ อถ สญฺชโย มหาราชา กุมาเรปิ สีสํ นหาเปตฺวา โภชนํ ภุญฺชาเปตฺวา เทฺว กุมาเร อลงฺกริตฺวา สีสํ จุมฺพิตฺวา เอกํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗๕.

อยฺยโก เอกํ อยฺยิกาติ เทฺว ขตฺติยา อุจฺจงฺเก อุปเวเสยฺยุํ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห นิกฺกีณิตฺวา นหาเปตฺวาน โภชยิตฺวาน ทารเก สมลงฺกริตฺวา ภณฺเฑหิ อุจฺจงฺเก อุปเวสยุํ สีสํ นหาเต สุจิวตฺเถ สพฺพาภรณภูสิเต ราชา องฺเก กริตฺวาน อยฺยโก ปริปุจฺฉถ กุณฺฑเล ฆุสิเต มาเล สพฺพาลงฺการภูสิเต ราชา องฺเก กริตฺวาน อิทํ วจนมพฺรวิ กจฺจิ อุโภ อโรคา เต ชาลิ มาตาปิตา ตว กจฺจิ อุญฺเฉน ยาเปนฺติ กจฺจิ มูลผลา พหู กจฺจิ ฑํสา จ มกสา อปฺปเมว สิรึสปา วเน พาฬมิคากิณฺเณ กจฺจิ หึสา น วิชฺชตีติ ฯ ตตฺถ กุณฺฑเลติ กุณฺฑลานิ ปิลนฺธาเปตฺวา ฯ ฆุสิเตติ อุคฺโฆสิเต มโนรมฺมรวํ รวนฺเต กุณฺฑเล ฯ มาเลติ อุโภ ตานิ ปุปฺผานิ ปิลนฺธาเปตฺวา ฯ องฺเก กริตฺวานาติ ชาลิกุมารํ องฺเก นิสีทาเปตฺวา ฯ ตํ สุตฺวา ชาลิกุมาโร อาห อโถ อุโภ อโรคา เต เทว มาตาปิตา มม อโถ อุญฺเฉน ยาเปนฺติ อโถ มูลผลา พหู อโถ ฑํสา จ มกสา อปฺปเมว สิรึสปา วเน พาฬมิคากิณฺเณ หึสา เนสํ น วิชฺชติ ขนนฺตาลุกลมฺพานิ วิฬานิตกฺกลานิ จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗๖.

โกลมฺพลา ตกฺกํ เวฬุํ สา โน อาหจฺจ โปสติ ยญฺเจว สา อาหรติ วนมูลผลหาริยา ตํ โน สพฺเพ สมาคนฺตฺวา รตฺตึ ภุญฺชาม โน ทิวา อมฺมา จ โน กีสา ปณฺฑุ อาหรนฺตี ทุมปฺผลํ วาตาตเปน สุขุมาลี ปทุมํ หตฺถคตมิว อมฺมาย ปตนูเกสา วิจรนฺตฺยา พฺรหาวเน วเน พาฬมิคากิณฺเณ ขคฺคทีปินิเสวิเต เกเสสุ ชฏํ พนฺธิตฺวา กจฺเฉ ชลฺลมธารยิ ธาเรนฺโต พฺราหฺมณวณฺณํ อาสทญฺจ มสญฺชฏํ จมฺมวาสี ฉมา เสติ ชาตเวทํ นมสฺสตีติ ฯ ตตฺถ ขนนฺตาลุกลมฺพานีติ อาลูนิ จ กลมฺพานิ จ ขนนฺติ อิมินา มาตาปิตูนํ กิจฺเฉน ชีวิตํ วณฺเณติ ฯ ตนฺโนติ เอตฺถ โนติ นิปาตมตฺตํ ฯ ปทุมํ หตฺถคตมิวาติ หตฺเถน ปริมทฺทิตํ ปทุมํ วิย ชาตา ฯ ปตนูเกสาติ เทว อมฺมาย เม พฺรหาวเน วิจรนฺติยา เต ภมรปตฺตวณฺณา กาฬเกสา รุกฺขสาขาทีหิ วิลุตฺตา ปตนูเกสา ชาตา ฯ ชลฺลมธารยีติ อุโภหิ กจฺเฉหิ ชลฺลิกํ ธาเรติ กิลิฏฺฐเวเสน วิจรตีติ ฯ โส เอวํ มาตุ ทุกฺขิตภาวํ กเถตฺวา ปุน อยฺยกํ โจเทนฺโต อิมํ คาถมาห ปุตฺตา ปิยา มนุสฺสานํ โลกสฺมึ อุทปชฺชึสุ น หิ นูนมฺหากํ อยฺยกสฺส ปุตฺเต สิเนโห อชายถาติ ฯ ตตฺถ อุทปชฺชึสูติ อุปฺปชฺชนฺติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗๗.

ตโต ราชา อตฺตโน โทสํ อาวิกโรนฺโต อาห ทุกฺกฏญฺจ หิ โน โปต ภูนหจฺจํ กตํ มยา โยหํ สิวีนํ วจนา ปพฺพาเชสึ อทูสกํ ยํ เม กิญฺจิ อิธ อตฺถิ ธนธญฺญญฺจ วิชฺชติ เอตุ เวสฺสนฺตโร ราชา สิวิรฏฺเฐ ปสาสตูติ ฯ ตตฺถ โปตาติ โปต ชาลิกุมาร เอตํ อมฺหากํ ทุกฺกฏํ ฯ ภูนหจฺจนฺติ วุฑฺฒิฆาตกมฺมํ ฯ ยํ เม กิญฺจีติ ยํ เม กิญฺจิ อิธ อตฺถิ สพฺพเมตํ เต ปิตุโน เทมิ ฯ สิวิรฏฺเฐ ปสาสตูติ อิมสฺมึ นคเร โส ราชา หุตฺวา ปสาสตุ ฯ ชาลิกุมาโร อาห น เทว มยฺหํ วจนา เอหิติ สิวิสุตฺตโม สยเมว เทโว คนฺตฺวาน สิญฺจ โภเคหิ อตฺรชนฺติ ฯ ตตฺถ สิวิสุตฺตโมติ สิวิเสฏฺโฐ ฯ สิญฺจาติ มหาเมโฆ วิย วุฏฺฐิยา โภเคหิ อภิสิญฺจ ฯ โส ตสฺส วจนํ สุตฺวา เสนาคุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา มหาเภริญฺจาราเปตฺวา อาณาเปสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต เสนาปตึ ราชา สญฺชโย อชฺฌภาสถ หตฺถิ อสฺสา รถา ปตฺติ เสนา สนฺนาหยนฺตุ นํ เนคมา จ มํ อนฺเวนฺตุ พฺราหฺมณา จ ปุโรหิตา ตโต สฏฺฐีสหสฺสานิ โยธิโน จารุทสฺสนา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗๘.

ขิปฺปมายนฺตุ สนฺนทฺธา นานาวตฺเถหิ อลงฺกตา นีลวตฺถาธราเนเก ปีตาเนเก นิวาสิตา อญฺเญ โลหิตอุณฺหีสา สุทฺธาเนเก นิวาสิตา ขิปฺปมายนฺตุ สนฺนทฺธา นานาวตฺเถหิ อลงฺกตา หิมวา ยถา คนฺธโร ปพฺพโต คนฺธมาทโน นานารุกฺเขหิ สญฺฉนฺโน มหาภูตคณาลโย โอสเถหิ จ ทิพฺเพหิ ทิสา ภาติ ปวาติ จ ขิปฺปมายนฺตุ สนฺนทฺธา ทิสา ภนฺตุ ปวนฺตุ จ ตโต นาคสหสฺสานิ โยชยนฺตุ จตุทฺทส สุวณฺณกจฺเฉ มาตงฺเค เหมกปฺปนิวาสเส อารุฬฺเห คามณีเยภิ โตมรํ กุสปาณิภิ ขิปฺปมายนฺตุ สนฺนทฺธา หตฺถิขนฺเธหิ ทสฺสิตา ตโต อสฺสสหสฺสานิ โยชยนฺตุ จตุทฺทส อาชานิเย จ ชาติเย สินฺธเว สีฆวาหเน อารูฬฺเห คามณีเยภิ อิลฺลิยาจาปธาริภิ ขิปฺปมายนฺตุ สนฺนทฺธา อสฺสปิฏฺเฐ อลงฺกตา ตโต รถสหสฺสานิ โยชยนฺตุ จตุทฺทส อโยสุกตเนมิโย สุวณฺณจิตฺรโปกฺขเร อาโรเปนฺตุ ธเช ตตฺถ จมฺมานิ กวจานิ จ วิปฺผาเลนฺตุ จ จาปานิ ทฬฺหธมฺมา ปหาริโน ขิปฺปมายนฺตุ สนฺนทฺธา รเถสุ รถชีวิโนติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗๙.

ตตฺถ สนฺนาหยนฺตูติ อาวุธานิ สนฺนยฺหนฺตุ ฯ สฏฺฐีสหสฺสานีติ มม ปุตฺเตน สหชาตา สฏฺฐีสหสฺสา อมจฺจา ฯ นีลวตฺถาธราเนเกติ เอเก นีลวตฺถาธรา นีลวตฺถานิ นิวาสิตา หุตฺวา อายนฺตุ ฯ มหาภูตคณาลโยติ ยกฺขคณานํ อาลโย ฯ ทิสา ภนฺตุ ปวนฺตุ จาติ วุตฺตปฺปการา หิมวา วิย อาภรณวิเลปนาทีหิ โอภาสยนฺตุ เจว ปวายนฺตุ จ ฯ หตฺถิกฺขนฺเธหีติ เต หตฺถิคามิโน หตฺถิกฺขนฺเธหิ ขิปฺปมายนฺตุ ฯ ทสฺสิตาติ ทสฺสิตวิภูสนา ฯ อโยสุกตเนมิโยติ อเยน สุฏฺฐุ ปริกฺขิตเนมิโย ฯ สุวณฺณจิตฺรโปกฺขเรติ สุวณฺเณน ขจิตโปกฺขเร เอวรูเป จตุทฺทสสหสฺสรเถ โยชยนฺตูติ วทติ ฯ วิปฺผาเลนฺตูติ อาโรเปนฺตุ ฯ เอวํ ราชา เสนางฺคํ ตํ วิจาเรตฺวา ปุตฺตสฺส เม เชตุตฺตรนครโต ยาว วงฺกตปพฺพตา อฏฺฐอุสภวิตฺถารโต อาคมนมคฺคํ สมตลํ อลงฺกริตฺวา มคฺคาลงฺการตฺถาย อิทญฺจิทญฺจ กโรถาติ อาณาเปนฺโต อาห ลาชา โอโลกิยา ปุปฺผา มาลาคนฺธวิเลปนา อคฺคิยานิ ปติฏฺฐนฺตุ เยน มคฺเคน เอหิติ คาเม คาเม สตํ กุมฺภา เมรยสฺส สุราย จ มคฺคมฺหิ ปติตา ฐนฺตุ เยน มคฺเคน เอหิติ มํสา ปูวา จ สํกุลฺยา กุมฺมาสา มจฺฉสํยุตา มคฺคมฺหิ ปติตา ฐนฺตุ เยน มคฺเคน เอหิติ สปฺปิ เตลํ ทธิ ขีรํ กงฺคุปิฏฺฐา พหู สุรา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๘๐.

มคฺคมฺหิ ปติตา ฐนฺตุ เยน มคฺเคน เอหิติ อาฬาริกา จ สูทา จ นฏฺฏนาฏกคายิกา ปาณิสฺสรา กุมฺภถูนิโย มุทฺทิกา โสกชฺฌายิกา อาหยนฺตุ สพฺพวีณาโย เภริโย ทินฺทิมานิ จ ขรมุขานิ ธมนฺตุ นทนฺตุ เอกโปกฺขรา มุทิงฺคา ปณฺฑวา สํขา โคธา ปริวเทนฺติกา ทินฺทิมานิ จ หญฺญนฺตุ กุฏุมฺพา ทินฺทิมานิ จาติ ฯ ตตฺถ ลาชา โอโลกิยา ปุปฺผาติ ลาเชหิ สทฺธึ ลาชปญฺจมากานิ ปุปฺผานิ โอกีรณปุปฺผานิ ปฏิยาเทถาติ อาณาเปสิ ฯ มาลาคนฺธวิเลปนา มคฺคมฺหิ วิตาเนสุ โอลมฺพกมาลานิ เจว คนฺธวิเลปนานิ จ ฯ อคฺฆิยานิ จาติ ปุปฺผคฺฆิยานิ จ รตนคฺฆิยานิ จ เยน มคฺเคน มม ปุตฺโต เอหิติ ตตฺถ มคฺเค ติฏฺฐนฺตุ ฯ คาเม คาเมติ คามทฺวาเร คามทฺวาเร ปติฏฺฐิเต ฯ ปติตา ฐนฺตูติ ปิปาสิตานํ ปิวนตฺถาย ปติยาทิตา หุตฺวา สุราเมรยกุมฺภาทีนิ ติฏฺฐนฺตุ ฯ มจฺฉสํยุตาติ มจฺเฉหิ สํยุตฺตา ฯ กงฺคุปิฏฺฐาติ กงฺคุปิฏฺฐมยา ฯ มุทฺทิกาติ มณฺฑกคายิกา ฯ โสกชฺฌายิกาติ มายาการา อญฺเญปิ วา เยเกจิ อุปนฺนโสกหรณสมตฺถา โสกชฺฌายิกาติ วุจฺจนฺติ ฯ ขรมุขานีติ สามุทฺทิกา มหาสํขา ทกฺขิณาวฏฺฏา ฯ สํขาติ มุฏฺฐิสํขา นาฬิกสํขาติ เทฺว สํขา ฯ โคธา ปริวเทนฺติกา ทินฺทิมานิ กุฏุมฺพานิ จาติ อิมานิ จตฺตาริ ตุริยาเนว ฯ เอวํ ราชา มคฺคาลงฺการํ วิจาเรสิ ฯ ตทา ชูชโกปิ ปมาณาติกฺกนฺตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๘๑.

ภุญฺชิตฺวา ชิราเปตุํ อสกฺโกนฺโต ตตฺเถว กาลมกาสิ ฯ อถ ราชา ตสฺส สรีรกิจฺจํ การาเปตฺวา นคเร มหาเภริญฺจาราเปตฺวา เยเกจิ ตสฺส ญาตกา อิมานิ เต คณฺหนฺตูติ กิญฺจิ ตสฺส ญาตกํ อปสฺสิตฺวา สพฺพํ ธนํ ปุน อตฺตโนเยว โกฏฺฐาคาเร สํหราเปสิ ฯ อถ ราชา สตฺตเมว ทิวเส สพฺพา ทฺวาทสอกฺโขภิณี เสนาโย สนฺนิปตึสุ ฯ ราชา มหนฺเตน ปริวาเรน ชาลิกุมารํ มคฺคนายกํ กตฺวา เสนํ อาทาย นครา นิกฺขมิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห สา เสนา มหตี อาสิ อุยฺยุตฺตา สิวิพาหิณี ชาลินา มคฺคนาเยน วงฺกํ ปายาสิ ปพฺพตํ โกญฺจํ นทติ มาตงฺโค กุญฺชโร สฏฺฐิหายโน กจฺฉาย พชฺฌมานาย โกญฺจํ นทติ วารโณ อาชานิยา หสิสฺสนฺติ เนมิโฆโส อชายถ นภํ รโช อจฺฉาเทหิ อุยฺยุตฺตา สิวิพาหิณี สา เสนา มหตี อาสิ อุยฺยุตฺตา หาริหารินี ชาลินา มคฺคนาเยน วงฺกํ ปายาสิ ปพฺพตํ เต ปาวึสุ พฺรหารญฺญํ พหุสาขํ มโหทกํ ปุปฺผรุกฺเขหิ สญฺฉนฺนํ ผลรุกฺเขหิ จูภยํ ตตฺถ วินฺทุสฺสรา วคฺคู นานาวณฺณา พหู ทิชา กูชนฺตมุปกูชนฺติ อุตุสํปุปฺผิเต ทุเม เต คนฺตฺวา ทีฆมทฺธานํ อโหรตฺตานมจฺจเยน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๘๒.

ปเทสนฺตํ อุปคญฺฉุํ ยตฺถ เวสฺสนฺตโร อหูติ ฯ ตตฺถ มหตีติ ทฺวาทสอกฺโขภิณีสํขาตา เสนา ฯ อุยฺยุตฺตาติ ปยาตา ฯ โกญฺจํ นทตีติ ตทา กาลิงฺครฏฺฐวาสิโน พฺราหฺมณา อตฺตโน รฏฺเฐ เทเว วุฏฺเฐ ตํ มหานาคํ อาหริตฺวา สญฺชยสฺส อทํสุ ฯ โส สามิกํ วต ปสฺสิตุํ ลภิสฺสามีติ ตุฏฺโฐ โกญฺจนาทํ อกาสิ ฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ กจฺฉายาติ สุวณฺณกจฺฉาย พชฺฌมานายปิ ตุสิตฺวา โกญฺจํ นทติ ฯ หสิสฺสนฺตีติ มหาสทฺทํ อกํสุ ฯ หาริหารินีติ หริตพฺพหรณสมตฺถา ฯ ปาวึสูติ ปวิสึสุ ฯ พหุสาขนฺติ พหุรุกฺขสาขํ ฯ ทีฆมทฺธานนฺติ สฏฺฐีโยชนมคฺคํ ฯ อุปาคญฺฉุนฺติ ยตฺถ เวสฺสนฺตโร อโหสิ ตํ ปเทสํ อุปาคตาติ อตฺโถ ฯ มหาราชปพฺพํ นิฏฺฐิตํ ฯ ชาลิกุมาโรปิ มุจลินฺทสรตีเร ขนฺธาวารํ นิวาสาเปตฺวา จตุทฺทสถรสหสฺสานิ อาคตมคฺคาภิมุขาเนว ฐปาเปตฺวา ตสฺมึ ตสฺมึ ปเทเส สีหพฺยคฺฆทีปิขคฺคาทีสุ อารกฺขํ สํวิทหิ ฯ หตฺถิอาทีนํ สทฺโท มหา อโหสิ ฯ อถ มหาสตฺโต ตํ สทฺทํ สุตฺวา กินฺนุ โข เม ปจฺจามิตฺตา มม ปิตรํ ฆาเตตฺวา มมตฺถาย อาคตาติ มรณภยภีโต มทฺทึ อาทาย ปพฺพตํ อารุยฺห เสนํ โอโลเกสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห เตสํ สุตฺวาน นิคฺโฆสํ ภีโต เวสฺสนฺตโร อหุ ปพฺพตํ อภิรุหิตฺวา ภีโต เสนํ อุทิกฺขติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๘๓.

อิงฺฆ มทฺทิ นิสาเมหิ นิคฺโฆโส ยาทิโส วเน อาชานียา หสิสฺสนฺติ ธชคฺคาเนว ทิสฺสเร อิเม นูน อรญฺญมฺหิ มิคสํฆานิ ลุทฺทกา วาคุราหิ ปริกฺขิตฺวา โสพฺเภ ปาเตตฺวา ตาวเท วิกฺโกสมานา ติปฺปาหิ หนฺติ เนสํ วรํ วรํ ตถา มยํ อทูสกา อรญฺเญ อวรุทฺธกา อมิตฺตหตฺถฏฺฐคตา ปสฺส ทุพฺพลฆาตกนฺติ ฯ ตตฺถ อิงฺฆาติ โจทนตฺเถ นิปาโต ฯ นิสาเมหีติ สกเสนา วา ปรเสนา วาติ โอโลเกหิ อุปทาเรหิ ฯ อิเม นูน อรญฺญมฺหีติ อาทีนํ อฑฺฒเตยฺยคาถานํ เอวํ อตฺถสมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ ฯ มทฺทิ ยถา อรญฺญมฺหิ มิคสํฆานิ ลุทฺทกา วาคุราหิ ปริกฺขิปิตฺวา อถ วา โสพฺเภ ปาเตตฺวา ตาวเทว หนถ อเร ทุฏฺฐมิเคติ วิกฺโกสมานา ติปฺปาหิ มิคมารณสตฺตีหิ เนสํ มิคานํ วรํ วรํ หนฺติ หนนฺติ ฯ อิเม นูน ตเถว อมฺเห อสพฺภาหิ วาจาหิ วิกฺโกสมานา ติปฺปาหิ สตฺตีหิ หนิสฺสนฺติ มยญฺจ อทูสกา อรญฺเญ อวรุทฺธกา รฏฺฐา ปพฺพาชิตา วสาม เอวํ สนฺเตปิ ฯ อมิตฺตหตฺถฏฺฐคตาติ อมิตฺตานํ หตฺถฏฺฐคตา ฯ ปสฺส ทุพฺพลฆาตกนฺติ เอวํ มรณภเยน ปริเทวิ ฯ สา ตสฺส วจนํ สุตฺวา เสนํ โอโลเกตฺวา สกเสนาย ภวิตพฺพนฺติ มหาสตฺตํ อสฺสาเสนฺตี อิมํ คาถมาห อมิตฺตา นปฺปสเหยฺยุํ อคฺคิว อุทกณฺณเว ตเทว ตฺวํ วิจินฺเตหิ อปิ โสตฺถิ อิโต สิยาติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๘๔.

ตตฺถ อคฺคิว อุทกณฺณเวติ ยถา ติณุกฺกาทิวเสน อุปฺปนีโต อคฺคิ อณฺณวสํขาตานิ ปุถุลคมฺภีรานิ อุทกานิ นปฺปสหติ ตาเปตุํ น สกฺโกติ ตถา ปจฺจามิตฺตา นปฺปสเหยฺยุํ นาภิภวิสฺสนฺติ ฯ ตเทวาติ ยํ ปน สกฺเกน ตุยฺหํ วรํ ทตฺวา มหาราช นจิรสฺเสว เต ปิตา เอหิตีติ วุตฺตํ ตเทว ตฺวํ วิจินฺเตหิ อปิจ นาม อิโต พลนิกายโต อมฺหากํ โสตฺถิ สิยาติ มหาสตฺตํ อสฺสาเสสิ ฯ อถ มหาสตฺโต โสกํ ตนุํ ปนุทิตฺวา ตาย สทฺธึ ปพฺพตา โอรุยฺห ปณฺณสาลทฺวาเร นิสีทิ อิตราปิ อตฺตโน ปณฺณสาลทฺวาเร นิสีทิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา โอโรหิตฺวาน ปพฺพตา นิสีทิ ปณฺณสาลายํ ทฬฺหํ กตฺวาน มานสนฺติ ฯ ตตฺถ ทฬฺหํ กตฺวาน มานสนฺติ มยํ ปพฺพชิตา นาม อมฺหากํ โกจิ กึ กริสฺสตีติ ถิรํ หทยํ กตฺวา นิสีทิ ฯ ตสฺมึ ขเณ สญฺชโย เทวึ อามนฺเตตฺวา ภทฺเท ผุสฺสติ อมฺเหสุ สพฺเพสุ เอกโต คเตสุ โสโก มหา ภวิสฺสติ ปฐมนฺตาว อหํ คจฺฉามิ ตโต อิทานิ โสกํ วิโนเทตฺวา นิสินฺนา ภวิสฺสนฺตีติ สลฺลกฺเขตฺวา ตฺวํ มหนฺเตน ปริวาเรน คจฺเฉยฺยาสิ อถ โถกํ กาลํ วีตินาเมตฺวา ชาลี จ กณฺหาชินา จ ปจฺฉโต อาคจฺฉนฺตูติ วตฺวา รถํ วิวตฺตาเปตฺวา อาคตมคฺคาภิมุขํ กตฺวา ตตฺถ ตตฺถ อารกฺขํ สํวิทหิตฺวา อลงฺกตหตฺถิกฺขนฺธวรคโต โอรุยฺห ปุสฺตสฺส สนฺติกํ อคมาสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๘๕.

นิวตฺตยิตฺวาน รถํ วุฏฺฐาเปตฺวาน เสนิโย เอกํ อรญฺเญ วิหรนฺตํ ปิตา ปุตฺตํ อุปาคมิ หตฺถิกฺขนฺธโต โอรุยฺห เอกํโส ปญฺชลีกโต ปริกิณฺโณ อมจฺเจหิ ปุตฺตํ สิญฺจิตุมาคมิ ตตฺถทฺทส กุมารํ โส รมฺมรูปํ สมาหิตํ นิสินฺนํ ปณฺณสาลายํ ฌายนฺตํ อกุโตภยนฺติ ฯ ตตฺถ วุฏฺฐาเปตฺวาน เสนิโยติ อารกฺขณตฺถาย พลนิกาเย วุฏฺฐาเปตฺวา ฯ เอกํโสติ เอกํสํ กตอุตราสงฺโค ฯ สิญฺจิตุมาคมีติ รชฺเช อภิสิญฺจิตุํ อุปาคมิ ฯ รมฺมรูปนฺติ อนญฺชิตมณฺฑิตํ ตญฺจ ทิสฺวาน อายนฺตํ ปิตรํ ปุตฺตคิทธินํ เวสฺสนฺตโร จ มทฺที จ ปจฺจุคคนฺตฺวา อวนฺทิสุํ มทฺที จ สิรสา ปาเท สสุรสฺสาภิวาทยิ มทฺที อหญฺจ เต เทว ปาเท วนฺทามิ เต หุสา เตสุ ตตฺถ ปลิสชฺช ปาณินา ปริมชฺชถาติ ฯ ตตฺถ ปาเท วนฺทามิ เต หุสาติ เทว อหํ เต สุณิสา ปาเท วนฺทามีติ เอวํ วตวา วนฺทิ ฯ เตสุ ตตฺถาติ เต อุโภปิ ชเน ตสฺมึ สกฺกทตฺติเย อสฺสเม ฯ ปลิสชฺชาติ หทเย นิปชฺชาเปตฺวา สีเส ปริจุมฺพิตฺวา มุทุเกน ปาณินา ปริมชฺชถ ปิฏฺฐิโย เนสํ ปริมชฺชิ ฯ ตโต ราชา โรทิตฺวา ปริเทวิตฺวา โสเก ปรินิพฺพุเต เตหิ สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อาห กจฺจิ โว กุสลํ ปุตฺต กจฺจิ ปุตฺต อนามยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๘๖.

กจฺจิ อุญฺเฉน ยาเปถ กจฺจิ มูลผลา พหู กจฺจิ ฑํสา จ มกสา อปฺปเมว สิรึสปา วเน พาฬมิคากิณฺเณ กจฺจิ หึสา น วิชฺชตีติ ฯ ปิตุ วจนํ สุตฺวา มหาสตฺโต อาห อตฺถิ โน ชีวิกา เทว สา จ ยาทิสิ กีทิสา กสิรา ชีวิกา โหม อุญฺฉาจริยาย ชีวิตํ อนิทฺธินํ มหาราช ทเมตฺยสฺสํว สารถิ ตฺยมฺหา อนิทฺธิกา ทนฺตา อสมิทฺธิ ทเมติ โน อปิ โน กีสานิ มํสานิ ปิตุ มาตุ อทสฺสนา อวรุทฺธานํ มหาราช อรญฺเญ ชีวิโสกินนฺติ ฯ ตตฺถ ยาทิสิ กีทิสาติ ยา วา สา วา ลามกาติ อตฺโถ ฯ กสิรา ชีวิกา โหมาติ ตาต อมฺหากํ อุญฺฉาจริยาย ชีวิตนฺนาม กีทิสํ ทุกฺขา โน ชีวิกา อโหสิ ฯ อนิทฺธินนฺติ มหาราช อนิทฺธิ อสมิทฺธินํ ทลิทฺทํ ปุริสํ นาม ทเมติ สา จ อนิทฺธิ เฉโก สารถิ อสฺสํ วิย ทเมติ นิพฺพิเสวนํ กโรติ เต มยํ อิธ วสนฺตา อนิทฺธิกา ทนฺตา นิพฺพิเสวนา กตา อสมิทฺธิเยว โน ทเมตีติ ฯ ทเมถ โนติปิ ปาโฐ ทมยิตฺถ โนติ อตฺโถ ฯ ชีวิโสกินนฺติ อวิคตโสกานํ อรญฺเญ วสนฺตานํ กินฺนาม อมฺหากํ สุขนฺติ วทติ ฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา ปุน ปุตฺตานํ ปวุตฺตึ ปจฺฉนฺโต อาห เยปิ เต สิวิเสฏฺฐสฺส ทายาทปฺปตฺตมานสา ชาลี กณฺหาชินา จุโภ พฺราหฺมณสฺส วสานุคา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๘๗.

อจฺจายิกสฺส ลุทฺทสฺส โย เน คาโวว สุมฺภติ เต ราชปุตฺติยา ปุตฺเต ยทิ ชานาถ สํสถ ปริยาปุณาถ โน ขิปฺปํ สปฺปทฏฺฐํว มาณวนฺติ ฯ ตตฺถ ทายาทปฺปตฺตมานสาติ มหาราช เย เต ตว สิวิเสฏฺฐสฺส ทายาทาว อปฺปตฺตมานสา อสมฺปุณฺณมโนรถา หุตฺวา พฺราหฺมณสฺส วสานุคา ชาตา เต เทฺว กุมารา โย โส พฺราหฺมโณ คาโว วิยปิ สุมฺภติ เต ราชปุตฺติยา ปุตฺเต ยทิ ทิฏฺฐวเสน วา สุตวเสน วา ชานาถ สํสถ ฯ สปฺปทฏฺฐํว มาณวนฺติ วิสนิมฺมทนตฺถาย สปฺปทฏฺฐํ มาณวํ ติกิจฺฉนฺโต วิย ขิปฺปํ โน ปริยาปุณาถ กเถถาติ วทติ ฯ ราชา อาห เอเต กุมารา นิกฺกีตา ชาลี กณฺหาชินา จุโภ พฺราหฺมณสฺส ธนํ ทตฺวา ปุตฺต มา ภายิ อสฺสสีติ ฯ ตตฺถ นิกฺกีตาติ นิกฺกยํ ทตฺวา คหิตา ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต ปฏิลทฺธสฺสาโส ปิตรา สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อาห กจฺจิ นุ ตาต กุสลํ กจฺจิ ตาต อนามยํ กจฺจิ นุ ตาต เม มาตุ จกฺขุ น ปริหายตีติ ฯ ตตฺถ จกฺขูติ ปุตฺตโสเกน โรทนฺติยา จกฺขุ น ปริหายตีติ ปุจฺฉิ ฯ ราชา อาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๘๘.

กุสลญฺเจว เม ปุตฺต อโถ ปุตฺต อนามยํ อโถ จ ปุตฺต เต มาตุ จกฺขุ น ปริหายตีติ ฯ มหาสตฺโต อาห กจฺจิ อโรคํ โยคฺคนฺเต กจฺจิ วหติ วาหนํ กจฺจิ ผีโต ขนปโท กจฺจิ วุฏฺฐิ น ฉิชฺชตีติ ฯ ตตฺถ วุฏฺฐีติ เทโว ฯ ราชา อาห อโถ อโรคํ โยคฺคมฺเม อโถ วหติ วาหนํ อโถ ผีโต ชนปโท อโถ วุฏฺฐิ น ฉิชฺชตีติ ฯ เอวํ เตสํ สลฺลปนฺตานญฺเจว ผุสฺสตีปิ โข เทวี อิทานิ เต ตโย โสกํ ตนุกํ กตฺวา นิสินฺนา ภวิสฺสนฺตีติ สลฺลกฺเขตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน สทฺธึ ปุตฺตสฺส สนฺติกํ อคมาสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อิจฺเจว มนฺตยนฺตานํ มาตา เนสํ อทิสฺสถ ราชปุตฺตี คิริทฺวาเร ปตฺติกา อนุปาหนา ตญฺจ ทิสฺวาน อายนฺตึ มาตรํ ปุตฺตคิทฺธินึ เวสฺสนฺตโร จ มทฺที จ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา อวนฺทิสุํ มทฺที จ สิรสา ปาเท สสฺสุยา อภิวาทยิ มทฺที อหญฺหิ เต อยฺเย ปาเท วนฺทามิ หุสาติ ฯ เตสํ หิ ผุสฺสตึ เทวึ วนฺทิตฺวา ฐิตกาเล เทฺว ปุตฺตา กุมารกุมาริกาหิ ปริวุตา อาคมึสุ ฯ มทฺที จ เตสํ อาคมนมคฺคํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๘๙.

โอโลเกนฺตีเยว อฏฺฐาสิ ฯ สา ปุตฺเต โสตฺถินา อาคจฺฉนฺเต ทิสฺวา สกภาเวน สนฺฐาเรตุํ อสกฺโกนฺตี ตรุณวจฺฉา วิย คาวี ปริเทวมานา ตโต ปายาสิ ฯ เตปิ ตํ ทิสฺวา ปริเทวนฺตา ตทภิมุขาว ธาวึสุ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห มทฺทิญฺจ ปุตฺตกา ทิสฺวา ทูรโต โสตฺถิมาคตา กนฺทนฺตา อภิธาวึสุ วจฺฉา พาลาว มาตรํ มทฺที จ ปุตฺตเก ทิสฺวา ทูรโต โสตฺถิมาคเต วารุณีว ปเวเธนฺติ ถนธาราภิสิญฺจถาติ ฯ ตตฺถ กนฺทนฺตา อภิธาวึสูติ กนฺทนฺตา อภิธาวึสุ ฯ วารุณีว ปเวเธนฺตีติ ยกฺขปวิฏฺฐา อิกฺขณิกา วิย ปเวธมานา ฯ ถนธาราภิสิญฺจถาติ ขีรธารา ทฺวีหิ ถเนหิ อภิสิญฺจถ ฯ สา กิร มหนฺเตน สทฺเทน ปริเทวิตฺวา กมฺปมานา วิสญฺญี หุตฺวา ทีฆโต ปฐวิยํ ปตติ ฯ กุมาราปิ เวเคนาคนฺตฺวา มาตรํ ปตฺวา วิสญฺญิโน หุตฺวา มาตุ อุปริเยว ปติตา ฯ ตสฺมึ ขเณ ตสฺสา ทฺวีหิ ถเนหิ เทฺว ขีรธารา นิกฺขมิตฺวา เตสํ มุเขเยว ปวิสึสุ ฯ สเจ กิร เอตฺตโก อสฺสาโส นาภวิสฺส เทฺว กุมารา สุกฺขหทยา หุตฺวา อนสฺสึสุ ฯ เวสฺสนฺตโรปิ ปิยปุตฺเต ทิสฺวา โสกํ สณฺฐาเรตุํ อสกฺโกนฺโต วิสญฺญี หุตฺวา ตตฺเถว ปตติ ฯ มาตาปิตโรปิสฺส วิสญฺญิโน หุตฺวา ตตฺเถว ปตึสุ ฯ ตถา มหาสตฺตสฺส สหชาตา สฏฺฐีสหสฺสา อมจฺจา เต ทิสฺวา วิสญฺญิโน หุตฺวา ตตฺเถว ปตึสุ ฯ ตํ การุญฺญํ ปสฺสนฺเตสุ เตสุ เอโกปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙๐.

สกภาเวน สณฺฐาเรตุํ นาสกฺขิ ฯ สกลํ อสฺสมปทํ ยุคนฺตวาตมทฺทิตํ วิย สาลวนํ อโหสิ ฯ ตสฺมึ ขเณ ปพฺพตา นทึสุ มหาปฐวี กมฺปิ มหาสมุทฺโท สํขุภิ สิเนรุปพฺพตราชา โอนมิ ฉกามาวจรเทวโลกา เอกโกลาหลา อเหสุํ ฯ อถ สกฺโก เทวราชา ฉ ขตฺติยา สปริสา วิสญฺญิโน ชาตา เตสุ เอโกปิ อุฏฺฐาย กสฺสจิ สรีเร อุทฺกํ สิญฺจิตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ หนฺททานิ เนสํ โปกฺขรวสฺสํ วสฺสาเปสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ฉกฺขตฺติยสมาคเม โปกฺขรวสฺสํ วสฺสาเปสิ ฯ ตตฺถ เย เตมิตุกามา เต เตเมนฺติ อเตมิตุกามานํ อุปริ เอกวินฺทุมตฺตมฺปิ น สณฺฐาติ ปทุมปตฺตโต อุทกํ วิย วินิวตฺติตฺวา คจฺฉติ ฯ อิติ โปกฺขรปตฺเต ปติตวสฺสํ วิย ตํ โปกฺขรวสฺสํ อโหสิ ฯ ตทา ฉ ขตฺติยา อสฺสาสํ ปฏิลภึสุ ฯ มหาชโน มหาสตฺตสฺส ญาติสมาคเม โปกฺขรวสฺสํ วสฺสิ มหาปฐวี กมฺปีติ อจฺฉิริยํ ปเวเทสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห สมาคตานํ ญาตีนํ มหาโฆโส อชายถ ปพฺพตา สมนาทึสุ มหี อากมฺปิตา อหุ วุฏฺฐิธารํ ปวตฺเตนฺโต เทโว ปาวสฺสิ ตาวเท อถ เวสฺสนฺตโร ราชา ญาตีหิ สมคจฺฉถ นตฺตาโร สุณิสา ปุตฺโต ราชา เทวี จ เอกโต ยทา สมาคตา อาสุํ ตทาสิ โลมหํสนํ ปญฺชลิกา ตสฺส ยาจนฺติ โรทนฺตา เภรเว วเน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙๑.

เวสฺสนฺตรญฺจ มทฺทิญฺจ สพฺเพ รฏฺฐา สมาคตา ตฺวํ โนสิ อิสฺสโร ราชา รชฺชํ กาเรถ โน อุโภติ ฯ ตตฺถ โฆโสติ การุญฺญโฆโส ฯ ปญฺชลิกาติ สพฺเพ นาครา เจว เนคมา จ ชานปทา จ ปคฺคหิตญฺชลี หุตฺวา ฯ ตสฺส ยาจนฺตีติ ตสฺส ปาเทสุ ปติตฺวา โรทิตฺวา กนฺทิตฺวา เทว ตฺวํ โน สามิโก อิสฺสโร ปิตา เต อิเธว อภิญฺจิตฺวา นครํ เนตุกาโม หุตฺวา กุลสนฺตกํ เสตจฺฉตฺตํ ปฏิจฺฉถาติ ยาจนฺตีติ ฯ ฉกฺขตฺติยปพฺพํ นิฏฺฐิตํ ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต ปิตรา สทฺธึ สลฺลปนฺโต อิมํ คาถมาห ธมฺเมน รชฺชํ กาเรนฺตํ รฏฺฐา ปพฺพาชยิตฺถ มํ ตวญฺจ ชานปทา เจว เนคมา จ สมาคตาติ ฯ ตโต ราชา อตฺตโน โทสํ ปุตฺตํ ขมาเปนฺโต อาห ทุกฺกฏญฺจ หิ โน ปุตฺต ภูนหจฺจํ กตํ มยา โยหํ สิวีนํ วจนา ปพฺพาเชสึ อทูสกนฺติ ฯ อิมํ คาถํ วตฺวา อตฺตโน ทุกฺขหรณตฺถํ ปุตฺตํ ยาจนฺโต อิตรํ คาถมาห เยน เกนจิ วณฺเณน ปิตุ ทุกฺขํ อุทพฺพเห มาตุยา ภคินิยาปิ อปิ ปาเณหิ อตฺตโนติ ฯ ตตฺถ อุทพฺพเหติ หเรยฺย ฯ อปิ ปาเณหิ อตฺตโนติ ตาต ปุตฺเตน นาม ชีวิตํ ปริจฺจชิตฺวาปิ มาตาปิตูนํ โสกทุกฺขํ หริตพฺพํ ตสฺมา มม โทสํ หทเย อกตฺวา มม วจนํ กโรหิ อิมํ อิสิลิงฺคํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙๒.

นีหริตฺวา ราชเวสํ คณฺห ตาตาติ อิมินา กิร ตํ อธิปฺปาเยเนวมาห โพธิสตฺโต รชฺชํ กาเรตุกาโมปิ เอตฺตเก ปน วจเน อกถิเต ครุกนฺนาม น โหติ ตสฺมา รญฺญา สทฺธึ กเถสิ ฯ ราชา มหาสตฺตํ อาราเธสิ ฯ มหาสตฺโต สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ อถสฺส อธิวาสนํ วิทิตฺวา สหชาตา สฏฺฐีสหสฺสา อมจฺจา นหานกาโล มหาราช รโชชลฺลํ ปวาหยาติ วทึสุ ฯ อถเน มหาสตฺโต โถกํ อธิวาเสถาติ วตฺวา ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา อิสิภณฺฑํ โอมุญฺจิตฺวา ปฏิสาเมตฺวา สงฺขวณฺณํ สาฏกํ นิวาเสตฺวา ปณฺณสาลโต นิกฺขมิตฺวา อิทํ มยา นวมาเส อฑฺฒมาสญฺจ สมณธมฺมสฺส กตฏฺฐานํ ปารมีกูฏํ คณฺหนเตน ทานํ ทตฺวา ปฐวิยา กมฺปิตฏฺฐานนฺติ ปณฺณสาลํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ปญฺจางฺคปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ อถสฺส กปฺปกาทโย เกสมสฺสุกมฺมาทีนิ กรึสุ ฯ ตตฺเถว นํ สพฺพาภรณภูสิตํ เทวราชมิว วิราชมานํ รชฺเช อภิสิญฺจึสุ ฯ เตน วุตฺตํ ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา รโชชลฺลํ ปวาหยิ สพฺพํ วตฺตํ จเชตฺวาน ราชเวสมธารยีติ ฯ ตตฺถ ปวาหยีติ หาเรสิ หาเรตฺวา จ ปน ราชเวสํ คณฺหีติ อตฺโถ ฯ อถสฺส ยโส มหา อโหสิ ฯ เตน โอโลกิโตโลกิตฏฺฐานํ กมฺปิ ฯ มุขมงฺคลิกา มงฺคลานิ โฆสยึสุ ฯ สพฺพตุริยานิ ปคฺคณฺหึสุ ฯ มหาสมุทฺทกุจฺฉิยํ เมฆตชฺชิตนิคฺโฆโส วิย ตุริยนิคฺโฆโส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙๓.

มหา อโหสิ ฯ หตฺถิรตนํ อลงฺกริตฺวา อมจฺจา อุปนยึสุ ฯ โส ขคฺครตนํ พนฺธิตฺวา หตฺถิรตนํ อภิรุหิ ฯ ตาวเทว นํ สพฺเพ สหชาตา สฏฺฐีสหสฺสา อมจฺจา สพฺปาลงฺการปฏิมณฺฑิตา ปริวารยึสุ ฯ สพฺพา กญฺญาโย มทฺทึปิ เทวึ นหาเปตฺวา อลงฺกริตฺวา อภิสิญฺจิตฺวา สีเส จ ปนสฺสา อภิเสโกทกํ อภิสิญฺจิยมานา เวสฺสนฺตโร อภิปาเลตูติ อาทีนิ มงฺคลานิ วทึสุ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห สีสนหาโต สุจิวตฺโถ สพฺพาลงฺการภูสิโต ปจฺจยํ นาคมารุยฺห ขคฺคํ พนฺธิ ปรนฺตปํ ตโต สฏฺฐีสหสฺสานิ โยธิโน จารุทสฺสนา สหชาตา ปริกรึสุ นนฺทยนฺตา รเถสภํ ตโต มทฺทึ นหาเปสุํ สิวิกญฺญา สมาคตา เวสฺสนฺตโรตํ ปาเลตุ ชาลี กณฺหาชินา จุโภ อโถปิ ตํ มหาราช สญฺชโย อภิรกฺขตูติ ฯ ตตฺถ ปจฺจยํ นาคมารุยฺหาติ ตํ อตฺตโน ชาตทิวเส อุปนฺนํ หตฺถินาคํ ฯ ปรนฺตปนฺติ อมิตฺตตาปนํ ฯ ปกรึสูติ ปริวารยึสุ ฯ นนฺทยนฺตาติ โตเสนฺตา ฯ สิวิกญฺญาติ สิวิรญฺโญ ปชาปติโย สนฺนิปติตฺวา คนฺโธทเกน นหาเปสุํ ฯ ชาลี กณฺหาชินา จุโภติ อิเม เต ปุตฺตาปิ มาตรํ รกฺขนฺตูติ ฯ อิทญฺจ ปจฺจยํ ลทฺธา ปุพฺเพ กิเลสมตฺตโน อานนฺทิยํ ปริจรึสุ รมฺมณีเย คิริพฺพเช

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙๔.

อิทญฺจ ปจฺจยํ ลทฺธา ปุพฺเพ กิเลสมตฺตโน อานนฺทจิตฺตา สุมนา ปุตฺเต สงฺคมฺม ลกฺขณา อิทญฺจ ปจฺจยํ ลทฺธา ปุพฺเพ กิเลสมตฺตโน อานนฺทจิตฺตา ปีติตา สห ปุตฺเตหิ ลกฺขณาติ ฯ ตตฺถ อิทญฺจ ปจฺจยํ ลทฺธาติ ภิกฺขเว เวสฺสนฺตโร จ มทฺที จ อิทํ ปจฺจยํ อิทํ ปติฏฺฐํ ลภิตฺวา รชฺเช ปติฏฺฐหิตฺวาติ อตฺโถ ฯ ปุพฺเพติ อิโต ปุพฺเพ อตฺตโน วนวาสํ กิเลสํ อนุสฺสริตฺวา อานนฺทิยํ เภรึ อาจรึสุ ฯ รมฺมณีเย คิริพฺพเชติ รมฺมณีเย วงฺกตคิริกุจฺฉิมฺหิ เวสฺสนฺตรสฺส รญฺโญ อาณาติ กญฺจนลตาวินทฺธํ อานนฺทเภริญฺจาราเปตฺวา อานนฺทฉณํ กรึสุ ฯ อานนฺทจิตฺตา สุมนาติ ลกฺขณสมฺปนฺนา ฯ มทฺที ปุตฺเต สงฺคมฺม ปาปุณิตฺวา จิตฺตา สุมนา หุตฺวา อติวิย นนฺทิตฺวาติ อตฺโถ ฯ ปีติตาติ ปวตฺตปีติโสมนสฺสา หุตฺวา ฯ เอวํ ปีติตา หุตฺวา จ ปน ปุตฺเต อาห เอกภตฺตา ปุเร อาสึ นิจฺจํ ถณฺฑิลสายินี อิติ เมตํ วตํ อาสิ ตุมฺหํ กามา หิ ปุตฺตกา ตเมว ตํ สมิทฺธชฺช ตุมฺเห สงฺคมฺม ปุตฺตกา มาตุชํปิ ตํ ปาเลตุ ปิตุชํปิ จ ปุตฺตกา อโถปิ ตํ มหาราชา สญฺชโย อภิรกฺขตุ ยํกิญฺจิตฺถิ กตํ ปุญฺญํ มยฺหญฺเจว ปิตุ จ เต สพฺเพน เตน กุสเลน อชโร ตฺวํ อมโร ภวาติ ฯ ตตฺถ ตุมฺหํ กามา หิ ปุตฺตกาติ ปุตฺตกา อหํ ตุมฺเห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙๕.

ปตฺถยมานา ปุเร ตุมฺเหสุ พฺราหฺมเณน นีเตสุ เอกภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา ภูมิยํ สยึ อิติ เม ตุมฺหากํ กามา เอตํ วตํ อาสีติ วทติ ฯ สมิทฺธชฺชาติ ตเมว วตํ อชฺช สมิทฺธํ ฯ มาตุชํปิ ตํ ปาเลตุ ปิตุชํปิ จ ปุตฺตกาติ ปุตฺตกา มาตุชาตํ โสมนสฺสํ ปิตุชาตํ โสมนสฺสํปิ ปาเลตุ มาตาปิตูนํ สนฺตกํ ปุญฺญํ ตํ ปาเลตูติ อตฺโถ ฯ เตเนวาห ยํกิญฺจิตฺถิ กตํ ปุญฺญนฺติ ฯ ผุสฺสตีปิ โข เทวี อิโต ปฏฺฐาย มม สุณฺหา อิมาเนว วตฺถานิ นิวาเสตุ อิมานิ จ อาภรณานิ ธาเรตูติ สุวณฺณสมุคฺเค ปูเรตฺวา ปหิณิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห กปฺปาสิกญฺจ โกเสยฺยํ โขมโกทุมฺพรานิ จ สสฺสู สุณฺหาย ปาเหสิ เยหิ มทฺที อโสภถ ตโต โขมญฺจ กายูรํ องฺคทํ มณิเมขลํ สสฺสู สุณฺหาย ปาเหสิ เยหิ มทฺที อโสภถ ตโต โขมญฺจ กายูรํ คีเวยฺยํ รตนามยํ สสฺสู สุณฺหาย ปาเหสิ เยหิ มทฺที อโสภถ อุณฺณตํ มุขผุลฺลญฺจ นานารตฺเต จ มาณิเย สสฺสู สุณฺหาย ปาเหสิ เยหิ มทฺที อโสภถ อุคฺคตฺถนํ คิงฺคมกํ เมขลํ ปฏิปาทุกํ สสฺสู สุณฺหาย ปาเหสิ เยหิ มทฺที อโสภถ สุตตญฺจ สุตฺตวชฺชญฺจ อุปนิชฺฌาย เสยฺยสิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙๖.

อโสภถ ราชปุตฺตี เทวกญฺญาว นนฺทเน สีสนหาตา สุจิวตฺถา สพฺพาภรณภูสิตา อโสภถ ราชปุตฺตี ตาวตึสาว อจฺฉรา กทลี วาตจฺฉุปิตา ชาตา จิตฺตลตาวเน ทนฺตาวรณสมฺปนฺนา ราชปุตฺตี อโสภถ สกุณี มานุสินีว ชาตา จิตฺตปฺปตฺตา ปติ นิโคฺรธปกฺกพิมฺโพฏฺฐี ราชปุตฺตี อโสภถาติ ฯ ตตฺถ โขมญฺจ กายูรนฺติ สุวณฺณมยํ ขชฺชูรีผลสณฺฐานํ คีวาปสาธนเมว ฯ รตนามยนฺติ อปรํปิ รตนมยํ คีเวยฺยํ ฯ องฺคทํ มณิเมขลนฺติ องฺคทาภรณญฺจ มณิมยเมขลญฺจ ฯ อุณฺณตนฺติ เอกํ ปสาธนํ ฯ มุขผุลฺลนฺติ นลาตนฺเต ติลกมาลาภรณํ ฯ นานารตฺเตติ นานาวณฺเณ ฯ มาณิเยติ มณิมเย ฯ อุคฺคตฺถนํ คิงฺคมกนฺติ เอตานิปิ เทฺว อาภรณานิ ฯ เมขลนฺติ สุวณฺณรชตมยํ เมขลํ ฯ ปฏิปาทุกนฺติ ปาทปสาธนํ ฯ สุตฺตญฺจ สุตฺตวชฺชญฺจาติ สุตฺตารุฬฺหญฺจ อสุตฺตารุฬฺหญฺจ ปสาธนํ ฯ ปาลิยํ ปน สุปฺปญฺจ สุปฺปวชฺชญฺจาติปิ ลิขิตํ ฯ อุปนิชฺฌาย เสยฺยสีติ เอตํ สุตฺตารุฬฺหญฺจ อสุตฺตารุฬฺหํ อาภรณํ ตํ ตํ โอนฏฺฐานํ โอโลเกตฺวา อลงฺกริตฺวา ฐิตา เสยฺยสิ อุตฺตมรูปธรา มทฺที เทวี เทวกญฺญาว นนฺทวเน อโสภถ ฯ วาตจฺฉุปิตาติ จิตฺตลตาวเน ชาตา วาตสํผุฏฺฐาสุวณฺณกทลี วิย ตํ ทิวสํ สา วิชิมฺหมานา อโสภถ ฯ ทนฺตาวรณสมฺปนฺนาติ พิมฺพผลสทิเสหิ รตฺตทนฺตาวรเณหิ สมนฺนาคตา ฯ สกุณี มานุสินีว ชาตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙๗.

จิตฺตปตฺตา ปตีติ ยถา มนุสฺสสรีเรน ชาตา มานุสินี นาม สกุณีปิ จิตฺตปฺปตฺตา อากาเส ปตฺตมานา ปกฺเข ปสาเรตฺวา คจฺฉนฺตี โสภติ เอวํ สา รตฺตโอฏฺฐตาย นิโคฺรธพิมฺพปกฺกสทิสโอฏฺฐา อโสภถ ตสฺสา จ นาคมาเนสุํ นาติวุฑฺฒํว กุญฺชรํ สตฺติกฺขมํ สรกฺขมํ อีสาทนฺตํ อุรุฬฺหวํ สา มทฺที นาคมารุหิ นาติวุฑฺฒํว กุญฺชรํ สตฺติกฺขมํ สรกฺขมํ อีสาทนฺตํ อุรุฬฺหวนฺติ ฯ ตตฺถ ตสฺสา จาติ ภิกฺขเว ตสฺสา จ มทฺทิยา สพฺพาลงฺการ ปฏิมณฺฑิตํ กตฺวา นาติวุฑฺฒํ ตรุณํ มชฺฌิมวยํ สตฺติสรปหารกฺขมํ เอกํ ตรุณหตฺถึ อุปเนสุํ ฯ นาคมารุหีติ หตฺถิปิฏฺฐึ อภิรุหิ ฯ อิติ เต อุโภปิ มหนฺเตน ยเสน ขนฺธาวารํ อคมํสุ ฯ สญฺชยราชาปิ ทฺวาทสหิ อกฺโขภิณีหิ สทฺธึ มาสมตฺตํ ปพฺพตกีฬญฺจ วนกีฬญฺจ กีฬิ ฯ มหาสตฺตสฺส เตเชน ตาว มหนฺเต อรญฺเญ โกจิ พาฬมิโค วา ปกฺขี วา น กิญฺจิ สตฺตํ วิเหเฐติ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห สพฺพมฺหิ ตํ อรญฺญมฺหิ ยาวนฺเตตฺถ มิคา อหุ เวสฺสนฺตรสฺส เตเชน นาญฺญมญฺญํ วิเหฐยุํ ฯ สพฺพมฺหิ ตํ อรญฺญมฺหิ ยาวนฺเตตฺถ ทิชา อหุ เวสฺสนฺตรสฺส เตเชน นาญฺญมญฺญํ วิเหฐยุํ สพฺพมฺหิ ตํ อรญฺญมฺหิ ยาวนฺเตตฺถ มิคา อหุ เอกชฺฌํ สนฺนิปตึสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙๘.

เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน สพฺพมฺหิ ตํ อรญฺญมฺหิ ยาวนฺเตตฺถ ทิชา อหุ เอกชฺฌํ สนฺนิปตึสุ เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน สพฺพมฺหิ ตํ อญฺญมฺหิ ยาวนฺเตตฺถ มิคาอหุ นาสฺส มญฺชูนิ กูชึสุ เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน สพฺพมฺหิ ตํ อรญฺญมฺหิ ยาวนฺเตตฺถ ทิชา อหุ นาสฺส มญฺชูนิ กูชึสุ เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเนติ ฯ ตตฺถ ยาวนฺเตตฺถาติ ยาวนฺโต เอตฺถ ฯ เอกชฺฌํ สนนิปตึสูติ เอกสฺมึ ฐาเน สนฺนิปตึสุ ฯ สนฺนิปติตฺวา จ ปน อิโต ปฏฺฐาย อิทานิ อมฺหากํ อญฺญมญฺญํ ลชฺชา วา สํวโร วา น ภวิสฺสตีติ โทมนสฺสปฺปตฺตา อเหสุํ ฯ นาสฺส มญฺชูนิ กูชึสูติ มหาสตฺตสฺส วิโยคทุกฺขิตา มธุรรวํ น รวึสุ ฯ สญฺชยนรินฺโท ทฺวทสหิ อกฺโขภิณีหิ สทฺธึ มาสมตฺตํ ปพฺพตกีฬนฺจ วนกีฬญฺจ กีฬิตฺวา เสนาคุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตาตา จิรํ โน อรญฺเญ วุฏฺฐามฺหา กินเต มม ปุตฺตสฺส คมนมคฺโค อลงฺกโตติ ปุจฺฉิตฺวา อาม เทว กาโล โว คมนายาติ วุตฺเต เวสฺสนฺตรสฺส อาโรเจตฺวา เภริญฺจาราเปตฺวา เสนํ อาทาย นิกฺขมิ ฯ วงฺกตคิริกุจฺฉิโต ยาว เชตุตฺตรนครา สฏฺฐีโยชนํ อลงฺกตมคฺคํ มหาสตฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙๙.

มหนฺเตน ปริวาเรน ปฏิปชฺชิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ปฏิยตฺโต ราชมคฺโค วิจิตฺโต ปุปฺผสณฺฐโต วสิ เวสฺสนฺตโร ราชา ยตฺถ ยาว เชตุตฺตรา ตโต สฏฺฐีสหสฺสานิ โยธิโน จารุทสฺสนา สมนฺตา ปริกรึสุ เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา สมนฺตา ปริกรึสุ เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา สมนฺตา ปริกรึสุ เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน กโรฏิยา จมฺมธรา ลิลฺลิหตฺถา สุวมฺมิกา ปุรโต ปฏิปชฺชึสุ เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน สมาคตา ชานปทา เนคมา จ สมาคตา สมนฺตา ปริกรึสุ เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเนติ ฯ ตตฺถ ปฏิยตฺโตติ วิสาขปุณฺณมีปูชากาเล วิย อลงฺกโต ฯ วิจิตฺโตติ กทลีปุณฺณฆฏธชปฏากาทีหิ วิจิตฺโต ฯ ปุปฺผสณฺฐโตติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๐.

ลาชปญฺจมเกหิ ปุปฺเผหิ สณฺฐโต ฯ ยตฺถาติ ยสฺมึ วงฺกตปพฺพเต เวสฺสนฺตโร วสิ ตโต ปฏฺฐาย ยาว เชตุตฺตรนครา นิรนฺตรํ อลงฺกตปฏิยตฺโต อโหสิ ฯ กโรฏิยาติ สีสกโรฏิโกติ ลทฺธนามา สีเส ปฏิมุกฺกกโรฏิกา โยธา ฯ จมฺมธราติ กณฺฐวารณจมฺมธรา ฯ สุวมฺมิกาติ วิจิตฺราหิ ชาลิกาหิ สุฏฺฐุวมฺมิกา ฯ ปุรโต ปฏิปชฺชึสูติ เอวรูปา มตฺตหตฺถีสุปิ อาคจฺฉนฺเตสุ อนิวตฺติโน สุรโยธา รญฺโญ เวสฺสนฺตรสฺส ปูรโต ปฏิปชฺชึสุ ฯ ราชา สฏฺฐีโยชนมคฺคํ ทฺวีหิ มาเสหิ อติกมฺม เชตุตฺตรนครํ ปตฺโต อลงฺกตปฏิยตฺตนครํ ปวิสิตฺวา ปาสาทํ อภิรุหิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห เต ปาวึสุ ปุรํ รมฺมํ พหุปาการโตรณํ อุเปตํ อนฺนปาเนหิ นจฺจคีเตหิ จูภยํ จิตฺตา ชานปทา อาสุํ เนคมา จ สมาคตา อนุปฺปตฺเต กุมารมฺหิ สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน เจลุกฺเขโป ปวตฺเตตฺถ อาคเต ธนทายเก นนฺทิปฺปเวสิ นคเร พนฺธโมกฺโข อโฆสถาติ ฯ ตตฺถ พหุปาการโตณนฺติ พหุเกหิ อุจฺเจหิ ปากาเรหิ จ อฏฺฏาลเกหิ โตรเณหิ จ สมนฺนาคตํ ฯ นจฺจคีเตหิ จูภยนฺติ นจฺเจหิ จ คีเตหิ จ อุภเยหิ สมนฺคตํ ฯ จิตฺตาติ ตุฏฺฐา โสมนสฺสปฺปตฺตา ฯ อาคเต ธนทายเกติ มหาชนสฺส ธนทายเก มหาสตฺเต อาคเต ฯ นนฺทิปฺปเวสีติ เวสฺสนฺตรสฺส มหาราชสฺส อาณาติ นคเร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๑.

นนฺทิเภริญฺจริ ฯ พนฺธโมกฺโข อโฆสถาติ สพฺพสตฺตานํ พนฺธนา โมกฺโข อุคฺโฆสิโต อนฺตมโส วิฬารํ อุปาทาย เวสฺสนฺตรมหาราชา สพฺพสตฺเต พนฺธนา วิสชฺชาเปสิ ฯ โส นครํ ปวิฏฺฐทิวเสเยว ปจฺจูสกาเล จินฺเตสิ เสฺว วิภาตาย รตฺติยา สมาคตภาวํ สุตฺวา ยาจกา อาคมิสฺสนฺติ เตสาหํ กึ ทสฺสามีติ ฯ ตสฺมึ ขเณ สกฺกสฺส ภวนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิ ฯ โส อาวชฺเชนฺโต ตํ การณํ ญตฺวา ตาวเทว ราชนิเวสนสฺส ปุริมวตฺถุญฺจ ปจฺฉิมวตฺถุญฺจ กฏิปฺปมาณํ ปูเรนฺโต ฆนเมโฆ วิย สตฺตรตนวสฺสํ วสฺสาเปสิ ฯ สกลนคเร ชาณุปฺปมาณํ วสฺสาเปสิ ฯ ปุนทิวเส มหาสตฺโต เตสํ เตสํ กุลานํ ปุริมปจฺฉิมวตฺถูสุ วุฏฺฏธนํ เตสญฺเญว โหตูติ ทาเปตฺวา อวเสสํ อาหราเปตฺวา อตฺตโน เคหวตฺถุสฺมึ ธเนน สทฺธึ โกฏฺฐาคาเรสุ โอกีราเปตฺวา ทานมุเข ปฏฺฐเปสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ชาตรูปมยํ วสฺสํ เทโว ปาวสฺสิ ตาวเท เวสฺสนฺตเร ปวิฏฺฐมฺหิ สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา ทานํ ทตฺวาน ขตฺติโย กายสฺส เภทา สปญฺโญ สคฺคํ โส อุปฺปชฺชถาติ ฯ ตตฺถ สคฺคํ โส อุปปชฺชถาติ ตโต จุโต ทุติยจิตฺเตน ตุสิตปุเร อุปปชฺชิ ฯ สตฺถา อิมํ คาถาสหสฺสปฏิมณฺฑิตํ มหาเวสฺสนฺตรธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา เอวํ ภิกฺขเว ปุพฺเพปิ มม ญาติสมาคเม มหาเมโฆ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๒.

โปกฺขรวสฺสํ วสฺสิเยวาติ วตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ฯ ตทา ชูชโก เทวทตฺโต อโหสิ อมิตฺตตาปนา จิญฺจมาณวิกา เจตปุตฺโต ฉนฺโน อจฺจุตตาปโส สาริปุตฺโต สกฺโก อนุรุทฺโธ สญฺชยนรินฺโท สุทฺโธทนมหาราชา ผุสฺสตี เทวี มหามายา มทฺที เทวี ราหุลมาตา ชาลิกุมาโร ราหุโล กณฺหาชินา อุปลวณฺณา เสสปริสา พุทฺธปริสา เวสฺสนฺตโร ราชา ปน อหเมว สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ฯ นครกณฺฑํ นิฏฺฐิตํ ฯ เวสฺสนฺตรชาตกวณฺณนา สมตฺตา ฯ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๔ หน้า ๓๑๕-๕๐๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=44&A=6531&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=44&A=6531&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=1045              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=28&A=6511              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=28&A=7624              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=28&A=7624              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘ http://84000.org/tipitaka/read/?index_28

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านเล่มถัดไป คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]