ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลีอักษรไทย วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)

หน้าที่ ๓๑๐.

๘. สมฺมปฺปธานวิภงฺค ๑. สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา [๓๙๐] อิทานิ ตทนนฺตเร สมฺมปฺปธานวิภงฺเค จตฺตาโรติ คณนปริจฺเฉโท, เตน น ตโต เหฏฺฐา น อุทฺธนฺติ สมฺมปฺปธานปริจฺเฉทํ ทีเปติ. สมฺมปฺปธานาติ การณปฺปธานา อุปายปฺปธานา โยนิโสปธานา. อิธ ภิกฺขูติ อิมสฺมึ สาสเน ปฏิปนฺนโก ภิกฺขุ. อนุปฺปนฺนานนฺติ อนิพฺพตฺตานํ. ปาปกานนฺติ ลามกานํ. อกุสลานํ ธมฺมานนฺติ อโกสลฺลสมฺภูตานํ ธมฺมานํ. อนุปฺปาทายาติ น อุปฺปาทนตฺถาย. ฉนฺทํ ชเนตีติ กตฺตุกมฺยตาสงฺขาตํ กุสลจฺฉนฺทํ ชเนติ อุปฺปาเทติ. วายมตีติ ปโยคํ ปรกฺกมํ กโรติ. วิริยํ อารภตีติ กายิกเจตสิกวิริยํ กโรติ. ปฏิปาฏิยา เตเนว สหชาเตน วิริเยน จิตฺตํ อุกฺขิปติ. ปทหตีติ ปธานวิริยํ กโรติ. ปฏิปาฏิยา ปเนตานิ จตฺตาริปิ ปทานิ อาเสวนาภาวนาพหุลีกมฺมสาตจฺจกิริยาหิ โยเชตพฺพานิ. อุปฺปนฺนานํ ปาปกานนฺติ อนุปฺปนฺนานนฺติ อวตฺตพฺพตํ อาปนฺนานํ ปาปธมฺมานํ. ปหานายาติ ปชหนตฺถาย. อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานนฺติ อนิพฺพตฺตานํ โกสลฺลสมฺภูตานํ ธมฺมานํ. อุปฺปาทายาติ อุปฺปาทนตฺถาย. อุปฺปนฺนานนฺติ นิพฺพตฺตานํ. ฐิติยาติ ฐิตตฺถาย. อสมฺโมสายาติ อนสฺสนตฺถํ. ภิยฺโยภาวายาติ ปุนปฺปุนํ ภาวาย. เวปุลฺลายาติ วิปุลภาวาย. ภาวนายาติ วุฑฺฒิยา. ๑- ปาริปูริยาติ ปริปูรณตฺถาย. อยํ ตาว จตุนฺนํ สมฺมปฺปธานานํ อุทฺเทสวารวเสน เอกปทิโก อตฺถุทฺธาโร. [๓๙๑] อิทานิ ปฏิปาฏิยา ตานิ ปทานิ ภาเชตฺวา ทสฺเสตุํ กถญฺจ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานนฺติอาทินา นเยน นิทฺเทสวาโร อารทฺโธ. ตตฺถ ยํ เหฏฺฐา ธมฺมสงฺคเห อาคตสทิสํ, ตํ ตสฺส วณฺณนายํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. ยํ ปน ตสฺมึ อนาคตํ, ตตฺถ ฉนฺทนิทฺเทเส ตาว โย ฉนฺโทติ โย ฉนฺทนียวเสน @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วฑฺฒิยา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๑.

ฉนฺโท. ฉนฺทีกตาติ ฉนฺทิกภาโว, ฉนฺทกรณากาโร วา. กตฺตุกมฺยตาติ กตฺตุกามตา. กุสโลติ เฉโก. ธมฺมจฺฉนฺโทติ สภาวจฺฉนฺโท. อยญฺหิ ฉนฺโท นาม ตณฺหาฉนฺโท ทิฏฺฐิฉนฺโท วิริยฉนฺโท ธมฺมจฺฉนฺโทติ พหุวิโธ นานปฺปกาโร. เตสุ ธมฺมจฺฉนฺโทติ อิมสฺมึ ฐาเน กตฺตุกมฺยตากุสลธมฺมจฺฉนฺโท อธิปฺเปโต. อิมํ ฉนฺทํ ชเนตีติ ฉนฺทํ กุรุมาโน ฉนฺทํ ชเนติ นาม. สญฺชเนตีติ อุปสคฺเคน ปทํ วฑฺฒิตํ. อุฏฺฐาเปตีติ ฉนฺทํ กุรุมาโนว ตํ อุฏฺฐาเปติ ๑- นาม. สมุฏฺฐาเปตีติ ๒- อุปสคฺเคน ปทํ วฑฺฒิตํ. นิพฺพตฺเตตีติ ฉนฺทํ กุรุมาโนว ตํ นิพฺพตฺเตติ นาม. อภินิพฺพตฺเตตีติ อุปสคฺเคน ปทํ วฑฺฒิตํ. อปิจ ฉนฺทํ กโรนฺโตว ฉนฺทํ ชเนติ นาม. ตเมว สตตํ กโรนฺโต สญฺชเนติ นาม. เกนจิเทว อนฺตราเยน ปติตํ ปุน อุกฺขิปนฺโต อุฏฺฐาเปติ ๑- นาม. ปพนฺธฏฺฐิตึ ปาเปนฺโต สมุฏฺฐาเปติ ๒- นาม. ตํ ปากฏํ กโรนฺโต นิพฺพตฺเตติ นาม. อโนสกฺกนตาย อลีนวุตฺติตาย อโนลีนวุตฺติตาย อภิมุขภาเวน นิพฺพตฺเตนฺโต อภินิพฺพตฺเตติ นาม. [๓๙๔] วิริยนิทฺเทเส วิริยํ กโรนฺโตว วิริยํ อารภติ นาม. ทุติยปทํ อุปสคฺเคน วฑฺฒิตํ. วิริยํ กโรนฺโตเยว จ อาเสวติ ภาเวติ นาม. ปุนปฺปุนํ กโรนฺโต พหุลีกโรติ. อาทิโตว กโรนฺโต อารภติ. ปุนปฺปุนํ กโรนฺโต สมารภติ. ภาวนาวเสน ภชนฺโต อาเสวติ. วฑฺเฒนฺโต ภาเวติ. สพฺพกิจฺเจสุ ตเทว พหุลีกโรนฺโต พหุลีกโรตีติ เวทิตพฺโพ. [๓๙๕] จิตฺตปคฺคหนิทฺเทเส วิริยปคฺคเหน โยเชนฺโต จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ, อุกฺขิปตีติ อตฺโถ. ปุนปฺปุนํ ปคฺคณฺหนฺโต สมฺปคฺคณฺหาติ. เอวํ สมฺปคฺคหิตํ ยถา น ปตติ, ตถา นํ วิริยุปตฺถมฺเภน อุปตฺถมฺเภนฺโต อุปตฺถมฺเภติ. อุปตฺถมฺภิตมฺปิ ถิรภาวตฺถาย ปุนปฺปุนํ อุปตฺถมฺเภนฺโต ปจฺจุปตฺถมฺเภติ นาม. [๔๐๖] ฐิติยาติ ปทสฺส นิทฺเทเส สพฺเพสมฺปิ อสมฺโมสาทีนํ ฐิติเววจนภาวํ ทสฺเสตุํ ยา ฐิติ โส อสมฺโมโสติอาทิ วุตฺตํ. เอตฺถ หิ เหฏฺฐิมํ เหฏฺฐิมํ ปทํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อุฏฺฐเปติ ฉ.ม. สมุฏฺฐเปตีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๒.

อุปริมสฺสุปริมสฺสตฺโถ, ๑- อุปริมํ อุปริมํ ปทํ ๒- เหฏฺฐิมสฺส เหฏฺฐิมสฺส อตฺโถติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ. อยนฺตาว ปาลิวณฺณนา. อยํ ปเนตฺถ วินิจฺฉยกถา:- อยญฺหิ สมฺมปฺปธานกถา นาม ทุวิธา โลกิยา โลกุตฺตรา จ. ตตฺถ โลกิยา สพฺพปุพฺพภาเค โหติ, สา กสฺสปสํยุตฺตปริยาเยน โลกิยมคฺคกฺขเณ เวทิตพฺพา. วุตฺตญฺหิ ตตฺถ:- ๓- "จตฺตาโรเม อาวุโส สมฺมปฺปธานา. กตเม จตฺตาโร. ๓- อิธาวุโส ภิกฺขุ `อนุปฺปนฺนา เม ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุนฺ'ติ อาตปฺปํ กโรติ, `อุปฺปนฺนา เม ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปฺปหียมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุนฺ'ติ อาตปฺปํ กโรติ, `อนุปฺปนฺนา เม กุสลา ธมฺมา อนุปฺปชฺชมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุนฺ'ติ อาตปฺปํ กโรติ, `อุปฺปนฺนา เม กุสลา ธมฺมา นิรุชฺฌมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุนฺ'ติ อาตปฺปํ กโรตี"ติ. ๔- เอตฺถ จ อนุปฺปนฺนา กุสลา ธมฺมาติ สมถวิปสฺสนา เจว มคฺโค จ. อุปฺปนฺนา กุสลา นาม สมถวิปสฺสนาว. มคฺโค ปน สกึ อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌมาโน อนตฺถาย สํวตฺตนโก นาม นตฺถิ. โส หิ ผลสฺส ปจฺจยํ ทตฺวาว นิรุชฺฌติ, ปุริมสฺมึ วา สมถวิปสฺสนาว คเหตพฺพาติ วุตฺตํ. ตํ ปน น ยุตฺตํ. ตตฺถ "อุปฺปนฺนา สมถวิปสฺสนา นิรุชฺฌมานา อนตฺถาย สํวตฺตนฺตี"ติ อตฺถสฺส อาวีภาวนตฺถํ อิทํ วตฺถุ:- เอโก กิร ขีณาสวตฺเถโร "มหาเจติยญฺจ มหาโพธิญฺจ วนฺทิสฺสามี"ติ สมาปตฺติลาภินา ภณฺฑคาหกสามเณเรน สทฺธึ ชนปทโต มหาวิหารํ อาคนฺตฺวา ปิงฺครปริเวณํ ๕- ปาวิสิ. สายณฺหสมเย มหาภิกฺขุสํเฆ เจติยํ วนฺทมาเน เจติยํ วนฺทนตฺถาย น นิกฺขมิ. กสฺมา? ขีณาสวานญฺหิ ตีสุ รตเนสุ มหนฺตํ คารวํ โหติ. ตสฺมา ภิกฺขุสํเฆ วนฺทิตฺวา ปฏิกฺกนฺเต มนุสฺสานํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อุปริมสฺส อุปริมสฺส ปทสฺส อตฺโถ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ @๓-๓ ปาลิยํ อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ สํ.นิ. ๑๖/๑๔๕/๑๘๙ @ ม. ปิยงฺคปริเวณํ, ฉ. วิหารปริเวณํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๓.

สายมาสภุตฺตเวลาย สามเณรมฺปิ อชานาเปตฺวา "เจติยํ วนฺทิสฺสามี"ติ เอกโกว นิกฺขมิ. สามเณโร "กินฺนุ โข เถโร อเวลาย เอกโกว คจฺฉติ, ชานิสฺสามี"ติ อุปชฺฌายสฺส ปทานุปทิโกว นิกฺขมิ. เถโร อนาวชฺชเนน ตสฺส อาคมนํ อชานนฺโต ทกฺขิณทฺวาเรน มหาเจติยงฺคณํ อารุโฬฺห. สามเณโรปิ อนุปทํเยว อารุโฬฺห. มหาเถโร มหาเจติยํ โอโลเกตฺวา ๑- พุทฺธารมฺมณํ ปีตึ คเหตฺวา สพฺพํ เจตโส สมนฺนาหริตฺวา หฏฺฐปหฏฺโฐ มหาเจติยํ วนฺทติ. สามเณโรปิ เถรสฺส วนฺทนาการํ ทิสฺวา "อุปชฺฌาโย เม อติวิย ปสนฺนจิตฺโต วนฺทติ, กึ นุ โข ปุปฺผานิ ลภิตฺวา ปูชํ กเรยฺยา"ติ จินฺเตสิ. เถเร วนฺทิตฺวา อุฏฺฐาย สิรสิ อญฺชลึ ฐเปตฺวา มหาเจติยํ อุลฺโลเกตฺวา ฐิเต สามเณโร อุกฺกาสิตฺวา อตฺตโน อาคตภาวํ ชานาเปสิ. เถโร ปริวตฺเตตฺวา โอโลเกนฺโต "กทา อาคโตสี"ติ ปุจฺฉิ. ตุมฺหากํ เจติยํ วนฺทนกาเล ภนฺเต, อติวิย ปสนฺนา เจติยํ วนฺทิตฺถ, กินฺนุ โข ปุปฺผานิ ลภิตฺวา ปูเชยฺยาถาติ. อาม ปูเชยฺยามิ ๒- สามเณร อิมสฺมึ เจติเย วิย อญฺญตฺร เอตฺตกํ ธาตุนิธานํ นาม นตฺถิ, เอวรูปํ อสทิสํ มหาถูปํ ปุปฺผานิ ลภิตฺวา โก น ปูเชยฺยาติ. เตนหิ ภนฺเต อธิวาเสถ, อาหริสฺสามีติ ตาวเทว ฌานํ สมาปชฺชิตฺวา อิทฺธิยา หิมวนฺตํ คนฺตฺวา วณฺณคนฺธสมฺปนฺนานิ ปุปฺผานิ คเหตฺวา ปริสฺสาวนํ ปูเรตฺวา มหาเถเร ทกฺขิณมุขโต ปจฺฉิมมุขํ อสมฺปตฺเตเยว อาคนฺตฺวา ปุปฺผปริสฺสาวนํ หตฺเถ ฐเปตฺวา "ปูเชถ ภนฺเต"ติ อาห. เถโร อติมนฺทานิ โน สามเณร ปุปฺผานีติ อาห. คจฺฉถ ภนฺเต ภควโต คุเณ อาวชฺเชตฺวา ปูเชถาติ. เถโร ปจฺฉิมมุขนิสฺสิเตน โสปาเณน อารุยฺห กุจฺฉิเวทิกาภูมิยํ ปุปฺผปูชํ กาตุํ อารทฺโธ. เวทิกาภูมิ ปริปุณฺณา, ปุปฺผานิ ปติตฺวา ทุติยภูมิยํ @เชิงอรรถ: ฉ. อุลฺโลเกตฺวา ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๔.

ชณฺณุปฺปมาเณน โอธินา ปูรยึสุ. ตโต โอตริตฺวา ปาทปิฏฺฐิกปนฺตึ ปูเชติ, ๑- สาปิ ปริปูริ. ปริปุณฺณภาวํ ญตฺวา เหฏฺฐิมตเล วิกิรนฺโต อคมาสิ, สพฺพํ เจติยงฺคณํ ปริปูริ. ตสฺมึ ปริปุณฺเณ "สามเณร ปุปฺผานิ น ขิยฺยนฺตี"ติ อาห. ปริสฺสาวนํ ภนฺเต อโธมุขํ กโรถาติ. อโธมุขํ กตฺวา จาเลสิ, ตทา ปุปฺผานิ ขีณานิ. เถโร ปริสฺสาวนํ สามเณรสฺส ทตฺวา สฏฺฐิหตฺถปากาเรน ๒- เจติยํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา จตูสุ ฐาเนสุ วนฺทิตฺวา ปริเวณํ คจฺฉนฺโต จินฺเตสิ "ยาว มหิทฺธิโก วตายํ สามเณโร, สกฺขิสฺสติ นุ โข อิมํ อิทฺธานุภาวํ รกฺขิตุํ ๓- โน"ติ. ตโต "น สกฺขิสฺสตี"ติ ทิสฺวา สามเณรํ อาห "สามเณร ตฺวํ อิทานิ มหิทฺธิโก, เอวรูปํ ปน อิทฺธึ นาเสตฺวา ปจฺฉิมกาเล กาณเปสการิยา หตฺเถน มทฺทิตํ กญฺชิยํ ปิวิสฺสสี"ติ. ทหรกภาวสฺส นาเมส โทโส, ยํ โส อุปชฺฌายสฺส กถาย สํเวเชตฺวา "กมฺมฏฺฐานํ เม ภนฺเต อาจิกฺขถา"ติ น ยาจิ. "อมฺหากํ อุปชฺฌาโย กึ วทตี"ติ ตํ ปน อสุณนฺโต วิย อคมาสิ. เถโร มหาเจติยญฺจ มหาโพธิญฺจ วนฺทิตฺวา สามเณรํ ปตฺตจีวรํ คาหาเปตฺวา อนุปุพฺเพน กุเฏฬิติสฺสมหาวิหารํ อคมาสิ. สามเณโร อุปชฺฌายสฺส ปทานุปทิโก หุตฺวา ภิกฺขาจารํ น คจฺฉติ, "กตรํ คามํ ปวิสถ ภนฺเต"ติ ปุจฺฉิตฺวา ปน "อิทานิ เม อุปชฺฌาโย คามทฺวารํ สมฺปตฺโต ภวิสฺสตี"ติ ญตฺวา อตฺตโน จ อุปชฺฌายสฺส จ ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา อากาเสนาคนฺตฺวา เถรสฺส ปตฺตจีวรํ ทตฺวา ปิณฺฑาย ปวิสติ. เถโร สพฺพกาลํ โอวทติ "สามเณร มา เอวมกาสิ, ปุถุชฺชนิทฺธิ นาม จลา อนิพทฺธา, อสปฺปายรูปาทิอารมฺมณํ ลภิตฺวา อปฺปมตฺตเกเนว ภิชฺชติ, สนฺตาย สมาปตฺติยา ปริหีนาย ๔- พฺรหฺมจริยวาเส สนฺถมฺภิตุํ น สกฺโกนฺตี"ติ. สามเณโร "กึ กเถติ ๕- มยฺหํ อุปชฺฌาโย"ติ โสตุํ น อิจฺฉติ, ตเถว กโรติ. เถโร อนุปุพฺเพน เจติยวนฺทนํ กโรนฺโต กมฺพุเปณฺฑวิหารํ ๖- นาม คโต. ตตฺถ วสนฺเตปิ เถเร สามเณโร ตเถว กโรติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปูเชสิ ฉ. สทฺธึ หตฺถิปากาเรน ฉ.ม. รกฺขิตุนฺติ @ ฉ.ม. ปริหีนา ฉ.ม. กเถสิ @ สี. กมฺปุเปลนฺทวิหารํ, ฉ.ม. กมฺมุเปนฺทวิหารํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๕.

อเถกทิวสํ เอกา เปสการธีตา อภิรูปา ปฐมวเย ฐิตา กมฺพุเปณฺฑคามโต นิกฺขมิตฺวา ปทุมสรํ โอรุยฺห คายมานา ปุปฺผานิ ภญฺชติ, ตสฺมึ สมเย สามเณโร ปทุมสรมตฺถเกน คจฺฉติ, คจฺฉนฺโต ปน สกฺกลสิกาย ๑- กาณมกฺขิกา วิย ตสฺสา คีตสทฺเท พชฺฌิ. ตาวเทว อิทฺธิ อนฺตรหิตา, ฉินฺนปกฺโข กาโก วิย อโหสิ. สนฺตสมาปตฺติพเลน ปน ตตฺเถว อุทกปิฏฺเฐ อปติตฺวา สิมฺพลีตูลํ วิย ปตมานํ อนุปุพฺเพน ปทุมสรตีเร อฏฺฐาสิ. โส เวเคนาคนฺตฺวา ๒- อุปชฺฌายสฺส ปตฺตจีวรํ ทตฺวา นิวตฺติ. มหาเถโร "ปเคเวตํ มยา ทิฏฺฐํ, นิวาริยมาโนปิ น นิวตฺติสฺสตี"ติ กิญฺจิ อวตฺวา ปิณฺฑาย ปาวิสิ. สามเณโร คนฺตฺวา ปทุมสรตีเร อฏฺฐาสิ ตสฺสา ปจฺจุตฺตรณํ อาคมยมาโน, สาปิ สามเณรํ อากาเสน คจฺฉนฺตญฺจ ปุนาคนฺตฺวา ฐิตญฺจ ทิสฺวา "อทฺธา เอส มํ นิสฺสาย อุกฺกณฺฐิโต"ติ ญตฺวา "ปฏิกฺกม สามเณรา"ติ อาห. โสปิ ปฏิกฺกมิ. อิตรา ปจฺจุตฺตริตฺวา สาฏกํ นิวาเสตฺวา ตํ อุปสงฺกมิตฺวา "กึ ภนฺเต"ติ ปุจฺฉิ. โส ตมตฺถํ อาโรเจสิ. สา พหูหิ การเณหิ ฆราวาเส อาทีนวํ พฺรหฺมจริยวาเส อานิสํสญฺจ ทสฺเสตฺวา โอวทมานาปิ ตสฺส อุกฺกณฺฐํ วิโนเทตุํ อสกฺโกนฺตี "อยํ มม การณา เอวรูปาย อิทฺธิยา ปริหีโน, น อิทานิ ยุตฺตํ ปริจฺจชิตุนฺ"ติ "อิเธว ติฏฺฐา"ติ วตฺวา ฆรํ คนฺตฺวา มาตาปิตูนํ ตํ ปวตฺตึ อาโรเจสิ. เตปิ คนฺตฺวา ๓- นานปฺปการํ โอวทมานา วจนํ อคณฺหนฺตํ อาหํสุ "ตฺวํ อเมฺห อุจฺจากุลาติ มา สลฺลกฺเขสิ, ๔- มยํ เปสการา, สกฺขิสฺสสิ เปสการกมฺมํ กาตุนฺ"ติ. สามเณโร อาห "อุปาสก คิหิภูโต นาม เปสการกมฺมํ วา กเรยฺย นฬการกมฺมํ วา, กึ อิมินา, มา สาฏกมตฺเต โลภํ กโรถา"ติ. เปสการโก อุทเร พนฺธสาฏกํ ๕- ทตฺวา ฆรํ เนตฺวา ธีตรํ อทาสิ. โส เปสการกมฺมํ อุคฺคณฺหิตฺวา เปสกาเรหิ สทฺธึ สาลาย กมฺมํ กโรติ. อญฺเญสํ อิตฺถิโย ปาโตว ภตฺตํ สมฺปาเทตฺวา อาหรึสุ. ตสฺส ภริยา น ตาว @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สกฺกรลสิกาย ฉ.ม. เวเคน คนฺตฺวา ฉ.ม. อาคนฺตฺวา @ สี. อุจฺจากุลิกาติ มา สลฺลกฺเขสิ, ฉ.ม. มา-สทฺโท น ทิสฺสติ @ ฉ.ม. พทฺธสาฏกํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๖.

อาคจฺฉติ, โส อิตเรสุ กมฺมํ วิสฺสชฺเชตฺวา ภุญฺชมาเนสุ ตสรํ วฏฺเฏนฺโต นิสีทิ. สา ปจฺฉา อาคมาสิ. อถ นํ โส "อติจิเรน อาคตาสี"ติ ตชฺเชสิ. มาตุคาโม จ นาม อปิ จกฺกวตฺติราชานํ อตฺตนิ ปฏิพทฺธจิตฺตํ ญตฺวา ทาสํ วิย สลฺลกฺเขติ. ตสฺมา สา เอวมาห "อญฺเญสํ ฆเร ทารุปณฺณโลณาทีนิ สนฺนิหิตานิ, พาหิรโต อาหริตฺวา ทายกา เปสการกาปิ อตฺถิ, อหญฺจ ๑- เอกิกา, ตฺวมฺปิ มยฺหํ ฆเร อิทํ อตฺถิ อิทํ นตฺถีติ น ชานาสิ. สเจ อิจฺฉสิ, ภุญฺช, โน เจ อิจฺฉสิ, มา ภุญฺชา"ติ. โส "น เกวลํ อุสฺสูเร ภตฺตํ อาหรสิ, วาจายปิ มํ ฆฏฺเฏสี"ติ กุชฺฌิตฺวา อญฺญํ ปหรณํ อปสฺสนฺโต ตเมว ตสรทณฺฑกํ ตสรโต ลุญฺจิตฺวา ขิปิ. สา ตํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา อีสกํ ปริวตฺติ. ตสรทณฺฑกสฺส จ โกฏิ นาม ติขิณา โหติ, สา ตสฺสา ปริวตฺตมานาย อกฺขิโกฏิยํ ปวิสิตฺวา อฏฺฐาสิ. สา อุโภหิ หตฺเถหิ เวเคน อกฺขึ อคฺคเหสิ, ภินฺนฏฺฐานโต โลหิตํ ปคฺฆริ. ๒- โส ตสฺมึ กาเล อุปชฺฌายสฺส วจนํ อนุสฺสริ "อิทํ สนฺธาย มํ อุปชฺฌาโย `อนาคเต กาเล กาณเปสการิยา หตฺเถน มทฺทิตํ กญฺชิยํ ปิวิสฺสสี'ติ อาห, อิทํ เถเรน ทิฏฺฐํ ภวิสฺสติ, อโห ทีฆทสฺสี อยฺโย"ติ มหาสทฺเทน โรทิตุมารภิ. ตเมนํ อญฺเญ "อลํ อาวุโส มา โรทิ, อกฺขิ นาม ภินฺนํ น สกฺกา โรทเนน ปฏิปากติกํ กาตุนฺ"ติ อาหํสุ. โส "นาหํ เอตมตฺถํ โรทามิ, อปิจ โข อิทํ สนฺธาย โรทามี"ติ สพฺพํ ปวตฺตึ ปฏิปาฏิยา กเถสิ. เอวํ อุปฺปนฺนา สมถวิปสฺสนา นิรุชฺฌมานา อนตฺถาย สํวตฺตนฺติ. อปรมฺปิ วตฺถุ:- ตึสมตฺตา ภิกฺขู กลฺยาณิยํ มหาเจติยํ วนฺทิตฺวา อฏวีมคฺเคน มหามคฺคํ โอตรมานา อนฺตรามคฺเค ฌามกฺเขตฺเต กมฺมํ กตฺวา อาคจฺฉนฺตํ เอกํ มนุสฺสํ อทฺทสึสุ. ๓- ตสฺส สรีรํ มสิมกฺขิตํ โหติ, มสิมกฺขิตํเยว จ เอกํ กาสาวํ กจฺฉํ ปีเฬตฺวา นิวตฺถํ, โอโลกิยมาโน ฌามขาณุโก วิย ๔- ขายติ. โส ทิวสภาเค กมฺมํ กตฺวา อุปฑฺฒฌายมานานํ ๕- ทารูนํ กลาปํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อหํ ปน ฉ.ม. ปคฺฆรติ ฉ.ม. อทฺทสํสุ @ ม. ฌามขาณุ วิย สี.,ม. อุปฑฺฒฌามกานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๗.

อุกฺขิปิตฺวา ปิฏฺฐิยํ วิปฺปกิณฺเณหิ เกเสหิ กุมฺมคฺเคน อาคนฺตฺวา ภิกฺขูนํ สมฺมุเข อฏฺฐาสิ. สามเณรา ทิสฺวา อญฺญมญฺญํ โอโลกยมานา "อาวุโส ตุยฺหํ ปิตา ตุยฺหํ ปิตามโห ๑- ตุยฺหํ มาตุโล"ติ หสมานา วตฺวา ๒- "โก นาโมสิ ตฺวํ อุปาสกา"ติ นามํ ปุจฺฉึสุ. โส นามํ ปุจฺฉิโต วิปฺปฏิสารี หุตฺวา ทารุกลาปํ ฉฑฺเฑตฺวา วตฺถํ สํวิธาย นิวาเสตฺวา มหาเถเร วนฺทิตฺวา "ติฏฺฐถ ตาว ภนฺเต"ติ อาห. มหาเถรา อฏฺฐํสุ. ทหรสามเณรา อาคนฺตฺวา มหาเถรานํ สมฺมุขาปิ ปริหาสํ กโรนฺติ. อุปาสโก อาห "ภนฺเต ตุเมฺห มํ ปสฺสิตฺวา ปริหสถ, เอตฺตเกเนว มตฺถกํ ปตฺตมฺหาติ สลฺลกฺเขถ. อหมฺปิ ปุพฺเพ ตุมฺหาทิโสว สมโณ อโหสึ, ตุมฺหากํ ปน จิตฺเตกคฺคตามตฺตมฺปิ นตฺถิ. อหํ อิมสฺมึ สาสเน มหิทฺธิโก มหานุภาโว อโหสึ, อากาสํ คเหตฺวา ปฐวึ กโรมิ, ปฐวึ อากาสํ. ทูรํ คณฺหิตฺวา สนฺติกํ, ๓- สนฺติกํ ทูรํ. จกฺกวาฬสหสฺสํ ขเณน วินิวิชฺฌามิ, หตฺเถ เม ปสฺสถ, อิทานิ ปน มกฺกฏหตฺถสทิสา. อหํ อิเมเหว หตฺเถหิ อิธ นิสินฺโนว จนฺทิมสุริเย ปรามสึ. อิเมสํเยว ปาทานํ จนฺทิมสุริเย ปาทกถลิกํ กตฺวา นิสีทึ. เอวรูปา เม อิทฺธิ ปมาเทน อนฺตรหิตา, ตุเมฺห มา ปมชฺชิตฺถ. ปมาเทน หิ เอวรูปํ พฺยสนํ ปาปุณนฺติ. อปฺปมตฺตา วิหรนฺตา ชาติชรามรณสฺส อนฺตํ กโรนฺติ. ตสฺมา ตุเมฺห มํเยว อารมฺมณํ กริตฺวา อปฺปมตฺตา โหถ ภนฺเต"ติ ตชฺเชตฺวา โอวาทมทาสิ. เต ตสฺส กเถนฺตสฺเสว สํเวคํ อาปชฺชิตฺวา วิปสฺสมานา ตึส ชนา ตตฺเถว อรหตฺตํ ปาปุณึสูติ. เอวมฺปิ อุปฺปนฺนา สมถวิปสฺสนา นิรุชฺฌมานา อนตฺถาย สํวตฺตนฺตีติ เวทิตพฺพา. อยํ ตาว โลกิยสมฺมปฺปธานกถาย วินิจฺฉโย. โลกุตฺตรมคฺคกฺขเณ ปเนตํ เอกเมว วิริยํ จตุกิจฺจสาธนวเสน จตฺตาริ นามานิ ลภติ. ตตฺถ อนุปฺปนฺนานนฺติ อสมุทาจารวเสน วา อนนุภูตารมฺมณวเสน วา อนุปฺปนฺนานํ. อญฺญถา หิ อนมตคฺเค สํสาเร อนุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. มหาปิตา ฉ.ม. คนฺตฺวา ฉ.ม. สนฺติกํ กโรมิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๘.

ธมฺมา นาม นตฺถิ. อนุปฺปนฺนา ปน อุปฺปชฺชมานาปิ เอเตเยว อุปฺปชฺชนฺติ, ปหียมานาปิ เอเตเยว ปหิยฺยนฺติ. ๑- ตตฺถ เอกจฺจสฺส วตฺตวเสน กิเลสา น สมุทาจรนฺติ, เอกจฺจสฺส คนฺถธุตงฺคสมาธิวิปสฺสนานวกมฺมภวานํ ๒- อญฺญตรวเสน. กถํ? เอกจฺโจ หิ วตฺตสมฺปนฺโน โหติ, ตสฺส จ ๓- ทฺวาสีติ ขุทฺทกวตฺตานิ ๔- จุทฺทส มหาวตฺตานิ ๕- เจติยงฺคณโพธิยงฺคณปานียมาฬกอุโปสถาคารอาคนฺตุกคมิกวตฺตานิ จ กโรนฺตสฺเสว กิเลสา โอกาสํ น ลภนฺติ. อปรภาเค ปนสฺส วตฺตํ วิสฺสชฺเชตฺวา ภินฺนวตฺตสฺส วิจรโต อโยนิโสมนสิการญฺเจว สติโวสฺสคฺคญฺจ อาคมฺม อุปฺปชฺชนฺติ. เอวํ อสมุทาจารวเสน อนุปฺปนฺนา อุปฺปชฺชนฺติ นาม. เอกจฺโจ คนฺถยุตฺโต โหติ, เอกมฺปิ นิกายํ คณฺหาติ, เทฺวปิ ตโยปิ จตฺตาโรปิ ปญฺจปิ. ตสฺเสว เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ อตฺถวเสน ปาลิวเสน อนุสนฺธิวเสน ปุพฺพาปรวเสน คณฺหนฺตสฺส สชฺฌายนฺตสฺส จินฺเตนฺตสฺส วาเจนฺตสฺส เทเสนฺตสฺส ปกาเสนฺตสฺส กิเลสา โอกาสํ น ลภนฺติ. อปรภาเค ปนสฺส คนฺถกมฺมํ ปหาย กุสีตสฺส วิจรโต อโยนิโสมนสิการสติโวสฺสคฺเค อาคมฺม อุปฺปชฺชนฺติ. เอวมฺปิ อสมุทาจารวเสน อนุปฺปนฺนา อุปฺปชฺชนฺติ นาม. เอกจฺโจ ปน ธุตงฺคธโร โหติ, เตรส ธุตงฺคคุเณ สมาทาย วตฺตติ, ตสฺส ธุตงฺคคุเณ ปริหรนฺตสฺส กิเลสา โอกาสํ น ลภนฺติ. อปรภาเค ปนสฺส ธุตงฺคานิ วิสฺสชฺเชตฺวา พาหุลฺลาย อาวฏฺฏนฺตสฺส ๖- วิจรโต อโยนิโสมนสิการสติโวสฺสคฺเค อาคมฺม อุปฺปชฺชนฺติ. เอวมฺปิ อสมุทาจารวเสน อนุปฺปนฺนา อุปฺปชฺชนฺติ นาม. เอกจฺโจ ปน อฏฺฐสุ สมาปตฺตีสุ จิณฺณวสี โหติ. ตสฺส ปฐมชฺฌานาทีสุ อาวชฺชนวสีอาทีนํ วเสน วิหรนฺตสฺส กิเลสา โอกาสํ น ลภนฺติ. อปรภาเค @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปหียนฺติ ฉ.ม.....วิปสฺสนา นวกมฺมิกานํ @ ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ วินย. ๗/๒๔๓/๑ @ วินย. ๗/๓๕๖/๑๕๓ สี. อาวตฺตสฺส, ฉ.ม. อาวฏฺฏสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๙.

ปนสฺส ปริหีนชฺฌานสฺส วา วิสฺสฏฺฐชฺฌานสฺส วา ภสฺสาทีสุ อนุยุตฺตสฺส วิหรโต อโยนิโสมนสิการสติโวสฺสคฺเค อาคมฺม อุปฺปชฺชนฺติ. เอวมฺปิ อสมุทาจารวเสน อนุปฺปนฺนา กิเลสา อุปฺปชฺชนฺติ นาม. เอกจฺโจ ปน วิปสฺสโก โหติ, สตฺตสุ วา อนุปสฺสนาสุ ๑- อฏฺฐารสสุ วา มหาวิปสฺสนาสุ กมฺมํ กโรนฺโต วิหรติ. ตสฺเสวํ วิหรโต กิเลสา โอกาสํ น ลภนฺติ. อปรภาเค ปนสฺส วิปสฺสนากมฺมํ ปหาย กายทฬฺหีพหุลสฺส วิหรโต อโยนิโสมนสิการสติโวสฺสคฺเค อาคมฺม อุปฺปชฺชนฺติ. เอวมฺปิ อสมุทาจารวเสน อนุปฺปนฺนา กิเลสา อุปฺปชฺชนฺติ นาม. เอกจฺโจ นวกมฺมิโก โหติ, อุโปสถาคารโภชนสาลาทีนิ กโรติ. ตสฺส เตสํ อุปกรณานิ จินฺเตนฺตสฺส กิเลสา โอกาสํ น ลภนฺติ. อปรภาเค ปนสฺส นวกมฺเม นิฏฺฐิเต วา วิสฺสฏฺเฐ วา อโยนิโสมนสิการสติโวสฺสคฺเค อาคมฺม อุปฺปชฺชนฺติ นาม. เอกจฺโจ ปน พฺรหฺมโลกา อาคโต สุทฺธสตฺโต โหติ, ตสฺส อนาเสวนาย กิเลสา โอกาสํ น ลภนฺติ. อปรภาเค ปนสฺส ลทฺธาเสวนสฺส อโยนิโสมนสิการ- สติโวสฺสคฺเค อาคมฺม อุปฺปชฺชนฺติ. เอวมฺปิ อสมุทาจารวเสน อนุปฺปนฺนา กิเลสา อุปฺปชฺชนฺติ นาม. เอวํ ตาว อสมุทาจารวเสน อนุปฺปนฺนตา เวทิตพฺพา. กถํ อนนุภูตารมฺมณวเสน? อิเธกจฺโจ อนนุภูตปุพฺพํ มนาปิยาทิเภทํ อารมฺมณํ ลภติ, ตสฺส ตตฺถ อโยนิโสมนสิการสติโวสฺสคฺเค อาคมฺม ราคาทโย กิเลสา อุปฺปชฺชนฺติ. เอวํ อนนุภูตารมฺมณวเสน อนุปฺปนฺนา อุปฺปชฺชนฺติ นาม. โลกุตฺตรมคฺคกฺขเณ ปน เอกเมว วิริยํ. เย จ เอวํ อนุปฺปนฺนา อุปฺปชฺเชยฺยุํ, เต ยถา เนว อุปฺปชฺชนฺติ, เอวํ เนสํ อนุปฺปาทกิจฺจํ อุปฺปนฺนานญฺจ ปหานกิจฺจํ สาเธติ. ตสฺมา อุปฺปนฺนานํ ปาปกานนฺติ เอตฺถ ปน จตุพฺพิธํ อุปฺปนฺนํ วตฺตมานุปฺปนฺนํ ภุตฺวา วิคตุปฺปนฺนํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วิปสฺสนาสุ, ขุ.ปฏิ. ๓๑/๗๒๗/๖๒๓ (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๐.

โอกาสกตุปฺปนฺนํ ภูมิลทฺธุปฺปนฺนนฺติ. ตตฺถ เย กิเลสา วิชฺชมานา อุปฺปาทาทิสมงฺคิโน, อิทํ วตฺตมานุปฺปนฺนํ นาม. กมฺเม ปน ชวิเต อารมฺมณรสํ อนุภวิตฺวา นิรุทฺธวิปาโก ภุตฺวา วิคตํ นาม. กมฺมํ อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺธํ ภุตฺวา วิคตํ นาม. ตทุภยมฺปิ ภุตฺวา วิคตุปฺปนฺนนฺติ สงฺขฺยํ คจฺฉติ. กุสลากุสลํ กมฺมํ อญฺญสฺส กมฺมสฺส วิปากํ ปฏิพาหิตฺวา อตฺตโน วิปากสฺส โอกาสํ กโรติ. เอวํ กเต โอกาเส วิปาโก อุปฺปชฺชมาโน โอกาสกรณโต ปฏฺฐาย อุปฺปนฺโนติ วุจฺจติ. อิทํ โอกาสกตุปฺปนฺนํ นาม. ปญฺจกฺขนฺธา ปน วิปสฺสนาย ภูมิ นาม, เต อตีตาทิเภทา โหนฺติ. เตสุ อนุสยิตกิเลสา ปน อตีตา วา อนาคตา วา ปจฺจุปฺปนฺนา วาติ น วตฺตพฺพา. อตีตกฺขนฺเธสุ อนุสยิตาปิ หิ อปฺปหีนาว โหนฺติ. อนาคตกฺขนฺเธสุ, ปจฺจุปฺปนฺนกฺขนฺเธสุ อนุสยิตาปิ อปฺปหีนาว โหนฺติ. อิทํ ภูมิลทฺธุปฺปนฺนํ นาม. เตนาหุ โปราณา "ตาสุ ตาสุ ภูมีสุ อสมุคฺฆาตงฺคตา ๑- กิเลสา ภูมิลทฺธุปฺปนฺนาติ สงฺขฺยํ คจฺฉนฺตี"ติ. อปรมฺปิ จตุพฺพิธํ อุปฺปนฺนํ สมุทาจารุปฺปนฺนํ อารมฺมณาธิคหิตุปฺปนฺนํ อวิกฺขมฺภิตุปฺปนฺนํ อสมุคฺฆาติตุปฺปนฺนนฺติ. ตตฺถ สมฺปติวตฺตมานํเยว สมุทาจารุปฺปนฺนํ นาม. สกึ จกฺขูนิ อุมฺมีเลตฺวา อารมฺมเณ นิมิตฺเต คหิเต อนุสฺสริตานุสฺสริตกฺขเณ กิเลสา นุปฺปชฺชิสฺสนฺตีติ น วตฺตพฺพา. กสฺมา? อารมฺมณสฺส อธิคหิตตฺตา. ยถากึ? ยถา ขีรรุกฺขสฺส กุธาริยา ๒- อาหฏาหฏฏฺฐาเน ขีรํ น นิกฺขมิสฺสตีติ น วตฺตพฺพํ, เอวํ. อิทํ อารมฺมณาธิคหิตุปฺปนฺนํ นาม. สมาปตฺติยา อวิกฺขมฺภิตกิเลสา ปน อิมสฺมึ นาม ฐาเน นุปฺปชฺชิสฺสนฺตีติ น วตฺตพฺพา, กสฺมา? อวิกฺขมฺภิตตฺตา. ยถากึ? สเจ ขีรรุกฺขํ กุธาริยา อาหเนยฺยุํ, อิมสฺมึ นาม ฐาเน ขีรํ น นิกฺขเมยฺยาติ น วตฺตพฺพํ, เอวํ. อิทํ อวิกฺขมฺภิตุปฺปนฺนํ นาม. มคฺเคน @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อสมุคฺฆาฏิตา ฉ.ม. กุฐาริยา. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๑.

อสมุคฺฆาติตกิเลสา ปน ภวคฺเค นิพฺพตฺตสฺสาปิ นุปฺปชฺชิสฺสนฺตีติ ปุริมนเยเนว วิตฺถาเรตพฺพํ. อิทํ อสมุคฺฆาติตุปฺปนฺนํ นาม. อิเมสุ อุปฺปนฺเนสุ วตฺตมานุปฺปนฺนํ ภุตฺวาวิคตุปฺปนฺนํ โอกาสกตุปฺปนฺนํ สมุทาจารุปฺปนฺนนฺติ จตุพฺพิธํ อุปฺปนฺนํ น มคฺควชฺฌํ, ภูมิลทฺธุปฺปนฺนํ อารมฺมณาธิคหิตุปฺปนฺนํ อวิกฺขมฺภิตุปฺปนฺนํ อสมุคฺฆาติตุปฺปนฺนนฺติ จตุพฺพิธํ มคฺควชฺฌํ. มคฺโค หิ อุปฺปชฺชมาโน เอเต กิเลเส ปชหติ. โส เย กิเลเส ปชหติ, เต อตีตา วา อนาคตา วา ปจฺจุปฺปนฺนา วาติ น วตฺตพฺพา. วุตฺตมฺปิ เจตํ:- "หญฺจิ อตีเต กิเลเส ปชหติ, เตน หิ ขีณํ เขเปติ, นิรุทฺธํ นิโรเธติ, วิคตํ วิคเมติ, ๑- อตฺถงฺคตํ อตฺถงฺคเมติ, อตีตํ ยํ นตฺถิ, ตํ ปชหติ. หญฺจิ อนาคเต กิเลเส ปชหติ, เตน หิ อชาตํ ปชหติ, อนิพฺพตฺตํ, อนุปฺปนฺนํ, อปาตุภูตํ ปชหติ. อนาคตํ ยํ นตฺถิ, ตํ ปชหติ. หญฺจิ ปจฺจุปฺปนฺเน กิเลเส ปชหติ, เตน หิ รตฺโต ราคํ ปชหติ, ทุฏฺโฐ โทสํ, มูโฬฺห โมหํ, วินิพนฺโธ ๒- มานํ, ปรามฏฺโฐ ทิฏฺฐึ, วิกฺเขปคโต อุทฺธจฺจํ, อนิฏฺฐงฺคโต วิจิกิจฺฉํ, ถามคโต อนุสยํ ปชหติ, กณฺหสุกฺกธมฺมา ยุคนทฺธา ปวตฺตนฺติ. ๓- สงฺกิเลสิกา มคฺคภาวนา โหติ ฯเปฯ เตน หิ นตฺถิ มคฺคภาวนา, นตฺถิ ผลสจฺฉิกิริยา, นตฺถิ กิเลสปฺปหานํ, นตฺถิ ธมฺมาภิสมโยติ. อตฺถิ มคฺคภาวนา ฯเปฯ อตฺถิ ธมฺมาภิสมโยติ. ยถา กถํ วิย, ยถาปิ ๔- ตรุโณ รุกฺโข ฯเปฯ อปาตุภูตาเยว น ปาตุภวนฺตี"ติ. ๕- อิติ ปาลิยํ อชาตผลรุกฺโข อาคโต, ชาตผลรุกฺเขน ปน ทีเปตพฺพํ. ยถา หิ สผโล ตรุณอมฺพรุกฺโข, ตสฺส ผลานิ มนุสฺสา ปริภุญฺเชยฺยุํ, เสสานิ ปาเตตฺวา @เชิงอรรถ: ก พฺยนฺตีกโรติ ฉ.ม. วินิพทฺโธ ฉ.ม. สมเมว วตฺตนฺติ @ ฉ.ม. เสยฺยถาปิ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๖๙๙,๗๐๐/๖๐๕-๖ (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๒.

ปจฺฉิโย ปูเรยฺยุํ, อถญฺโญ ปุริโส ตํ ผรสุนา ฉินฺเทยฺย. เตนสฺส เนว อตีตานิ ผลานิ นาสิตานิ โหนฺติ, น อนาคตปจฺจุปฺปนฺนานิ จ นาสิตานิ. อตีตานิ หิ มนุสฺเสหิ ปริภุตฺตานิ, อนาคตานิ อนิพฺพตฺตานิ, น สกฺกา นาเสตุํ. ยสฺมึ ปน สมเย โส ฉินฺโน, ตทา ผลานิเยว นตฺถีติ ปจฺจุปฺปนฺนานิปิ อนาสิตานิ. สเจ ปน รุกฺโข อจฺฉินฺโน อสฺส, อถสฺส ปฐวีรสญฺจ อาโปรสญฺจ อาคมฺม ยานิ ผลานิ นิพฺพตฺเตยฺยุํ, ตานิ นาสิตานิ โหนฺติ. ตานิ หิ อชาตาเนว น ชายนฺติ, อนิพฺพตฺตาเนว น นิพฺพตฺตนฺติ, อปาตุภูตาเนว น ปาตุภวนฺติ. เอวเมว มคฺโค นาปิ อตีตาทิเภเท กิเลเส ปชหติ, นาปิ น ปชหติ. เยสญฺหิ กิเลสานํ มคฺเคน ขนฺเธสุ อปริญฺญาเตสุ อุปฺปตฺติ สิยา, มคฺเคน อุปฺปชฺชิตฺวา ขนฺธานํ ปริญฺญาตตฺตา เต กิเลสา อชาตาว น ชายนฺติ, อนิพฺพตฺตาว น นิพฺพตฺตนฺติ, อปาตุภูตาว น ปาตุภวนฺติ. ตรุณปุตฺตาย อิตฺถิยา ปุน อวิชายนตฺถํ พฺยาธิกานํ ๑- โรควูปสมนตฺถํ ปีตเภสชฺเชหิ วาปิ ๒- อยมตฺโถ วิภาเวตพฺโพ. เอวํ มคฺโค เย กิเลเส ปชหติ, เต อตีตา วา อนาคตา วา ปจฺจุปฺปนฺนา วาติ น วตฺตพฺพา. น จ มคฺโค กิเลเส น ปชหติ. เย ปน มคฺโค กิเลเส ปชหติ, เต สนฺธาย "อุปฺปนฺนานํ ปาปกานนฺ"ติอาทิ วุตฺตํ. น เกวลญฺจ มคฺโค กิเลเสเยว ปชหติ, กิเลสานํ ปน อปฺปหีนตฺตา เย อุปฺปชฺเชยฺยุํ อุปาทินฺนา ขนฺธา, เตปิ ปชหติเยว. วุตฺตมฺปิ เจตํ "โสตาปตฺติมคฺคญาเณน อภิสงฺขารวิญฺญาณสฺส นิโรเธน สตฺต ภเว ฐเปตฺวา อนมตคฺเค สํสาเร เย อุปฺปชฺเชยฺยุํ นามญฺจ รูปญฺจ, เอตฺเถเต นิรุชฺฌนฺตี"ติ ๓- วิตฺถาโร. อิติ มคฺโค อุปาทินฺนโต อนุปาทินฺนโต จ วุฏฺฐาติ. ภววเสน ปน โสตาปตฺติมคฺโค อปายภวโต วุฏฺฐาติ, สกทาคามิมคฺโค สุคติภเวกเทสโต, อนาคามิมคฺโค สุคติกามภวโต วุฏฺฐาติ. อรหตฺตมคฺโค รูปารูปภวโต วุฏฺฐาติ. สพฺพภเวหิ วุฏฺฐาติเยวาติปิ วทนฺติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. พฺยาธิตานํ ฉ.ม. จาปิ ขุ.จูฬ. ๓๐/๘๙/๒๒ (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๓.

อถ มคฺคกฺขเณ กถํ อนุปฺปนฺนานํ อุปฺปาทาย ภาวนา โหติ, กถํ วา อุปฺปนฺนานํ ฐิติยาติ. มคฺคปฺปวตฺติยาเอว. มคฺโค หิ ปวตฺตมาโน ปุพฺเพ อนุปฺปนฺนปุพฺพตฺตา อนุปฺปนฺโน นาม วุจฺจติ. อนาคตปุพฺพญฺหิ ฐานํ คนฺตฺวา อนนุภูตปุพฺพํ วา อารมฺมณํ อนุภวิตฺวา วตฺตาโร ภวนฺติ "อนาคตฏฺฐานํ อาคตมฺห, อนนุภูตํ อารมฺมณํ อนุภวามา"ติ. ยา จสฺส ปวตฺติ, อยเมว ฐิติ นามาติ ฐิติยา ภาเวตีติ วตฺตุํ วฏฺฏติ. เอวเมตสฺส ภิกฺขุโน อิทํ โลกุตฺตรมคฺคกฺขเณ วิริยํ "อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทายา"ติอาทีนิ จตฺตาริ นามานิ ลภติ. อยํ โลกุตฺตรมคฺคกฺขเณ สมฺมปฺปธานกถา. เอวเมตฺถ โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกา สมฺมปฺปธานา นิทฺทิฏฺฐาติ. สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตา. --------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้า ๓๑๐-๓๒๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=54&A=7357&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=7357&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=465              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=6456              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=5657              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=5657              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]