บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๕๕

หน้าที่ ๕.

๒. นิทฺเทสวณฺณนา ๑. ปมนย สงฺคหาสงฺคหปทวณฺณนา ๑. ขนฺธปทวณฺณนา [๖] อิทานิ ปญฺจกฺขนฺธาทิวเสน นิกฺขิตฺตมาติกํ "สงฺคโห อสงฺคโห"ติอาทีหิ นยมาติกาปเทหิ สทฺธึ โยเชตฺวา ทสฺเสตุํ รูปกฺขนฺโธ กตีหิ ขนฺเธหีติอาทินา นเยน นิทฺเทสวาโร อารทฺโธ. ตตฺถ ยสฺมา "สงฺคโห อสงฺคโห"ติอาทิกาย นยมาติกาย "ตีหิ สงฺคโห. ตีหิ อสงฺคโห"ติ นยมุขมาติกา ปิตา, ตสฺมา รูปกฺขนฺธาทีนํ สงฺคหํ ทสฺเสตุํ กตีหิ ขนฺเธหิ กตีหายตเนหิ กตีหิ ธาตูหีติ ตีณิ ขนฺธายตนธาตุปทาเนว อุทฺทิฏฺานิ. ^๑- จตฺตาริ สจฺจานีติอาทีสุ เอกมฺปิ น ปรามฏฺ. ยสฺมา จ "สภาโค. วิสภาโค"ติ เอวํ ลกฺขณมาติกา ปิตา, ตสฺมา อิมสฺส ปญฺหสฺส วิสฺสชฺชเน รูปกฺขนฺโธ เอเกน ขนฺเธนาติอาทิ วุตฺตํ. สภาคา หิ ตสฺส เอเต ขนฺธาทโยติ. ตตฺถ เอเกน ขนฺเธนาติ รูปกฺขนฺเธเนว. ยญฺหิ กิญฺจิ รูปํ รูปกฺขนฺธสภาคตฺตา รูปกฺขนฺโธเตฺวว สงฺคหํ คจฺฉตีติ รูปกฺขนฺเธเนว คหิตํ. ^๒- ตํ รูปกฺขนฺเธเนว ปริจฺฉินฺนํ. เอกาทสหายตเนหีติ มนายตนวชฺเชหิ. สพฺโพปิ หิ รูปกฺขนฺโธ ทสายตนานิ ธมฺมายตเนกเทโส จ โหติ, ตสฺมา เอกาทสหายตเนหิ คณิโต ปริจฺฉินฺโน. เอกาทสหิ ธาตูหีติ สตฺตวิญฺาณธาตุวชฺชาหิ เอกาทสหิ ธาตูหิ. ^๓- เอตาสุ หิ อปริยาปนฺนํ รูปํ นาม นตฺถิ. อสงฺคหนยนิทฺเทเส กตีหิ อสงฺคหิโตติ สงฺเขเปเนว ปุจฺฉา กตา. วิสฺสชฺชเน ปนสฺส ยสฺมา รูปกฺขนฺธสฺส วิสภาคา จตฺตาโร อรูปกฺขนฺธา, เอกํ มนายตนํ, สตฺต วิญฺาณธาตุโย, ตสฺมา จตูหิ ขนฺเธหีติอาทิ วุตฺตํ. อิมินา นเยน สพฺพปเทสุ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อุทฺธฏานิ ^๓ ฉ.ม. คณิตํ ^๓ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖.

สงฺคหาสงฺคโห เวทิตพฺโพ. อิมสฺมึ ปน ขนฺธนิทฺเทเส "รูปกฺขนฺโธ กตีหิ ขนฺเธหี"ติอาทิมฺหิ ตาว เอกมูลเก สงฺคหนเย สรูเปเนว ทสฺสิตานิ ปญฺจปุจฺฉา- ปญฺจวิสฺสชฺชนานิ. ^๑- อสงฺคหนเย สงฺเขเปน ทสฺสิตานิ ปญฺจปุจฺฉาปญฺจ- วิสฺสชฺชนานิ. ^๑- อิมินา อุปาเยน ทุกมูลกาทีสุปิ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนานิ เวทิตพฺพานิ. รูปกฺขนฺธมูลกาเยว เจตฺถ ทุกติกจตุกฺกา ทสฺสิตา. ปญฺจเก ปน "รูปกฺขนฺโธ จ ฯเปฯ วิญฺาณกฺขนฺโธ จา"ติ เอวํ เภทโต จ "ปญฺจกฺขนฺธา กตีหิ ขนฺเธหี"ติ เอวํ อเภทโต จาติ ทฺวิธา ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนานิ กตานิ. เอวํ ปาลินโย เวทิตพฺโพติ. อพฺภนฺตรมาติกาย ขนฺธปทนิทฺเทโส. ------------- ๒. อายตนปทาทิวณฺณนา [๒๒] อายตนปทนิทฺเทสาทีสุ อายตนปทนิทฺเทเส ตาว จกฺขฺวายตนํ ^๒- เอเกน ขนฺเธนาติ ^๓- เอเกน รูปกฺขนฺเธน จ เอเกน จกฺขฺวายตเนน จ เอกาย จกฺขุธาตุยา จ ^๓- สงฺคหิตนฺติ เวทิตพฺพํ. โสตายตนาทีสุปิ อิมินาว นเยน สงฺคหาสงฺคโห เวทิตพฺโพ. อสงฺขตํ ขนฺธโต เปตฺวาติ เอตฺถ ปน ยสฺมา อสงฺขตํ ธมฺมายตนํ นาม นิพฺพานํ, ตญฺจ ขนฺธสงฺคหํ น คจฺฉติ, ตสฺมา "ขนฺธโต เปตฺวา"ติ วุตฺตํ. จตูหิ ขนฺเธหีติ รูปเวทนาสญฺาสงฺขารกฺขนฺเธหิ. นิพฺพานวชฺชํ หิ ธมฺมายตนํ เอเตหิ สงฺคหิตํ. วิญฺาณกฺขนฺเธน ปน เปตฺวา ธมฺมายตนธมฺมธาตุโย เสสายตนธาตูหิ จ ตํ น สงฺคยฺหติ. เตน วุตฺตํ "เอเกน ขนฺเธน เอกาทสหายตเนหิ สตฺตรสหิ ธาตูหิ อสงฺคหิตนฺ"ติ. ยถา จ เต เหฏฺา รูปกฺขนฺธมูลกา, เอวมิธาปิ จกฺขฺวายตนมูลกาว นยา เวทิตพฺพา. ทุกมตฺตเมว @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ทิสฺสิตา ปญฺจ ปุจฺฉา, ปญฺจ วิสฺสชฺชนานิ @^๒ ปาลิ., ฉ.ม. จกฺขายตนํ. เอวมุปริปิ @^๒-๒ ฉ.ม. เอเกน รูปกฺขนฺเธเนว เอเกน จกฺขายตเนเนว เอกาย จกฺขุธาตุยาว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗.

ปน ปาลิยํ ทสฺเสตฺวา "ทฺวาทสายตนานี"ติ อเภทโตว ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนํ กตํ. ธาตุนิทฺเทเสปิ เอเสว นโย. [๔๐] สจฺจนิทฺเทเส สพฺเพปิ ทุกติกจตุกฺกา ปาลิยํ ทสฺสิตา. ยสฺมา จ ทุกติเกสุ สมุทยสจฺจสทิสเมว มคฺคสจฺเจปิ วิสฺสชฺชนํ, ตสฺมา ตํ สมุทยานนฺตรํ วุตฺตํ. [๕๐] อินฺทฺริยนิทฺเทเส ชีวิตินฺทฺริยํ ทฺวีหิ ขนฺเธหีติ รูปชีวิตินฺทฺริยํ รูปกฺขนฺเธน, อรูปชีวิตินฺทฺริยํ สงฺขารกฺขนฺเธน สงฺคหิตํ. เสสํ วุตฺตนยานุสาเร- เนว เวทิตพฺพํ. ปาลิววตฺถานํ ปเนตฺถ อายตนธาตุนิทฺเทสสทิสเมว. ๖. ปฏิจฺจสมุปฺปาทวณฺณนา [๖๑] ปฏิจฺจสมุปฺปาทนิทฺเทเส "อวิชฺชา กตีหิ ขนฺเธหี"ติ ปุจฺฉํ อนารภิตฺวา อวิชฺชา เอเกน ขนฺเธนาติ เอวํ วิสฺสชฺชนเมว ทสฺสิตํ. ตตฺถ สงฺขารปจฺจยา วิญฺาณนฺติ ปฏิสนฺธิยํ ปวตฺเต จ สพฺพมฺปิ วิปากวิญฺาณํ. เตเนวาห "สตฺตหิ ธาตูหิ สงฺคหิตนฺ"ติ. นามรูปมฺปิ ปฏิสนฺธิปวตฺติวเสเนว เวทิตพฺพํ. เตเนเวตฺถ สทฺทายตนมฺปิ สงฺคเหตฺวา เอกาทสหายตเนหิ สงฺคโห ทสฺสิโต. ผสฺสาทีสุ ขนฺธเภโท เวทิตพฺโพ. อญฺเเนว หิ เอเกน ขนฺเธน ผสฺโส สงฺคหิโต, อญฺเน เวทนา, ตณฺหุปาทานกมฺมภวา ปน สงฺขารกฺขนฺเธเนว สงฺคหิตา. ภวปทญฺเจตฺถ กมฺมภวาทีนํ วเสน เอกาทสธา วิภตฺตํ. ตตฺถ กมฺมภโว ผสฺสาทีหิ สทิสวิสฺ- ชฺสชนตฺตา เตหิ สทฺธึ เอกโต ทสฺสิโต. อุปปตฺติภวกามภวสญฺาภวปญฺจโวการภวา อญฺมญฺสทิสวิสฺสชฺชนตฺตา เอกโต ทสฺสิตา. ยสฺมา เจเต อุปาทินฺนกธมฺมาว, ตสฺมา "เอกาทสหายตเนหิ สตฺตรสหิ ธาตูหี"ติ วุตฺตํ. สทฺทายตนญฺหิ อนุปาทินฺนํ, ตํ เอตฺถ น คหิตํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘.

[๖๘] รูปภวนิทฺเทเส ปญฺจหายตเนหีติ จกฺขุโสตมนรูปธมฺมายตเนหิ. อฏฺหิ ธาตูหีติ จกฺขุโสตจกฺขุวิญฺาณโสตวิญฺาณรูปธมฺมมโนธาตุมโนวิญฺาณธาตูหิ. อรูปภวาทโยปิ ตโย สทิสวิสฺสชฺชนตฺตาว เอกโต ทสฺสิตา. ตถา อสญฺาภว- เอกโวการภวา. ตตฺถ ทฺวีหายตเนหีติ รูปายตนธมฺมายตเนหิ. ธาตูสุปิ เอเสว นโย. เอกตลวาสิกานญฺหิ เสสพฺรหฺมานํ จกฺขุสมฺภวโต ^๑- ตสฺสารมฺมณตฺตา ตตฺถ รูปายตนํ อุทฺธฏํ. [๗๑] ชาติ ทฺวีหิ ขนฺเธหีติ รูปชาติ รูปกฺขนฺเธน, อรูปชาติ สงฺขารกฺขนฺเธน. ชรามรเณสุปิ เอเสว นโย. โสกาทีสุปิ เอเกน ขนฺเธนาติ โสกทุกฺขโทมนสฺสานิ เวทนากฺขนฺเธน, ปริเทโว รูปกฺขนฺเธน, อุปายาสาทโย สงฺขารกฺขนฺเธนาติ เอวํ ขนฺธวิเสโส เวทิตพฺโพ. [๗๓] อิทฺธิปาโท ทฺวีหิ ขนฺเธหีติ ^๒- สงฺขารวิญฺาณกฺขนฺเธหิ มนายตน- ธมฺมายตเนหิ ธมฺมธาตุมโนวิญฺาณธาตูหิ จ. ^๓- ฌานํ ทฺวีหิ ขนฺเธหีติ ^๔- เวทนากฺขนฺธสงฺขารกฺขนฺเธหิ. อปฺปมญฺาทโย สทิสวิสฺสชฺชนตฺตา เอกโต นิทฺทิฏฺา. จิตฺตํ ปน เจตนานนฺตรํ นิกฺขิตฺตมฺปิ อสทิสวิสฺสชฺชนตฺตา ปจฺฉา คหิตํ. ตตฺถ อปฺปมญฺาทีสุ เอเกน ขนฺเธนาติ เวทนา เวทนากฺขนฺเธน, สญฺา สญฺากฺขนฺเธน, เสสา สงฺขารกฺขนฺเธน สงฺคหิตาติ เอวํ ขนฺธวิเสโส เวทิตพฺโพ. ๗. ติกปทวณฺณนา [๗๗] เอวํ อพฺภนฺตรมาติกาย สงฺคหาสงฺคหํ ^๕- ทสฺเสตฺวา อิทานิ พาหิรมาติกาย สงฺคหํ ทสฺเสตุํ กุสลา ธมฺมาติอาทิ อารทฺธํ. ตตฺถ เวทนาตฺติเก @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. จกฺขุสพฺภาวโต ^๒ ฉ.ม. อิทฺธิปาโท ทฺวีหีติ @^๓ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทีสฺสติ ^๔ ฉ.ม. ฌานํ ทฺวีหีติ ^๕ ฉ.ม. สงฺคหํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙.

ตีหิ ธาตูหีติ กายวิญฺาณมโนวิญฺาณธมฺมธาตูหิ. สตฺตหิ ธาตูหีติ จกฺขุโสตฆาน- ชิวฺหาวิญฺาณธาตูหิ เจว มโนธาตุธมฺมธาตุมโนวิญฺาณธาตูหิ จ. วิปากตฺติเก อฏหิ ธาตูหีติ กายวิญฺาณธาตุยา สทฺธึ ตาหิเยว, วิปากธมฺมธมฺมา ปน สงฺกิลิฏฺสงฺกิเลสิเกหิ สทฺธึ สทิสวิสฺสชฺชนตฺตา เอกโต คหิตา. ยถา เจเต, เอวํ สพฺพตฺติกทุกปเทสุ ยํ ยํ ปทํ เยน เยน ปเทน สทฺธึ สทิสวิสฺสชฺชนํ โหติ, ตํ ตํ อุปฺปฏิปาฏิยาปิ เตน เตน สทฺธึ คเหตฺวา วิสฺสชฺชิตํ. ตตฺถ วุตฺตานุสาเรเนว สงฺคหาสงฺคหนโย เวทิตพฺโพติ. สงฺคหาสงฺคหปทวณฺณนา นิฏฺิตา. -------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๕-๙. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=55&A=74&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=74&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=36&i=2 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=36&A=68 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=36&A=20 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=36&A=20 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_36