ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย
อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

                       ๒. อลคทฺทูปมสุตฺตวณฺณนา
    [๒๓๔] เอวมฺเม สุตนฺติ อลคทฺทูปมสุตฺตํ. ตตฺถ คทฺเธ พาธยึสูติ
คทฺธพาธิโน, คทฺธพาธิโน ปุพฺพปุริสา อสฺสาติ คทฺธพาธิปุพฺโพ, ตสฺส
คทฺธพาธิปุพฺพสฺส, คิชฺฌฆาตกกุลปฺปสุตสฺสาติ อตฺโถ. สคฺคโมกฺขานํ อนฺตรายํ
กโรนฺตีติ อนฺตรายิกา. เต กมฺมกิเลสวิปากอริยูปวาทอาณาวีติกฺกมวเสน ปญฺจวิธา.
ตตฺถ ปญฺจานนฺตริยกมฺมานิ กมฺมนฺตรายิกา นาม. ตถา ภิกฺขุนีทูสกกมฺมํ, ตํ
ปน โมกฺขสฺเสว อนฺตรายํ กโรติ, น สคฺคสฺส. นิยตมิจฺฉาทิฏฺิธมฺมา
กิเลสนฺตรายิกา นาม. ปณฺฑกติรจฺฉานคตอุภโตพฺยญฺชนกานํ ปฏิสนฺธิธมฺมา
วิปากนฺตรายิกา นาม. อริยูปวาทธมฺมา อุปวาทนฺตรายิกา นาม, เต ปน ยาว
อริเย น ขมาเปนฺติ, ตาวเทว, น ตโต ปรํ. สญฺจิจฺจ วีติกฺกนฺตา สตฺตอาปตฺติกฺขนฺธา
อาณาวีติกฺกมนฺตรายิกา นาม, เตปิ ยาว ภิกฺขุภาวํ วา ปฏิชานาติ
น วุฏฺาติ วา เทเสติ วา, ตาวเทว, น ตโต ปรํ.
    ตตฺรายํ ภิกฺขุ พหุสฺสุโต ธมฺมกถิโก เสสนฺตรายิเก ชานาติ, วินเย
ปน อโกวิทตฺตา ปณฺณตฺติวีติกฺกมนฺตรายิเก น ชานาติ, ตสฺมา รโหคโต เอวํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐.

จินฺเตสิ:- อิเม อาคาริกา ปญฺจ กามคุเณ ปริภุญฺชนฺตา โสตาปนฺนาปิ สกทาคามิโนปิ อนาคามิโนปิ โหนฺติ, ๑- ภิกฺขูปิ มนาปิกานิ จ ๒- จกฺขุวิญฺเยฺยานิ รูปานิ ปสฺสนฺติ ฯเปฯ กายวิญฺเยฺเย โผฏฺพฺเพ ผุสนฺติ, มุทุกานิ อตฺถรณปาปุรณานิ ๓- ปริภุญฺชนฺติ, เอตํ สพฺพํ วฏฺฏติ. กสฺมา อิตฺถีนํเยว รูปสทฺทคนฺธรสโผฏฺพฺพา น วฏฺฏนฺติ, เอเตปิ วฏฺฏนฺตีติ. เอวํ รเสน รสํ สํสนฺเทตฺวา สจฺฉนฺทราคปริโภคญฺจ นิจฺฉนฺทราคปริโภคญฺจ เอกํ กตฺวา ถูลวาเกหิ สทฺธึ อติสุขุมสุตฺตํ ฆเฏนฺโต วิย, ๔- สาสเปน สทฺธึ สิเนรุํ อุปสํหรนฺโต วิย, ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปาเทตฺวา "กึ ภควตา มหาสมุทฺทํ พนฺธนฺเตน วิย มหตา อุสฺสาเหน ปมปาราชิกํ ปญฺตฺตํ, นตฺถิ เอตฺถ โทโส"ติ สพฺพญฺุตาเณน สทฺธึ ปฏิวิรุชฺฌนฺโต เวสารชฺชาณํ ปฏิพาหนฺโต อริยมคฺเค ขาณุกณฺฏกาทีนิ ปกฺขิปนฺโต เมถุนธมฺเม โทโส นตฺถีติ ชินสฺส อาณาจกฺเก ปหารํ อทาสิ. เตนาห "ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามี"ติอาทิ. เอวํ พฺยา โขติ เอวํ วิย โข. สมนุยุญฺชนฺตีติอาทีสุ กึลทฺธิโก ตฺวํ, ลทฺธึ วเทหีติ ปุจฺฉมานา สมนุยุญฺชนฺติ นาม. ทิฏฺึ ปฏฺเปนฺตา ๕- สมนุคฺคาหนฺติ นาม. เกน การเณน เอวํ วเทสีติ การณํ ปุจฺฉนฺตา สมนุภาสนฺติ นาม. ๖- อฏฺิกงฺกลูปมาติอาทีสุ อฏฺิกงฺกลูปมา อปฺปสฺสาทฏฺเน. มํสเปสูปมา พหุสาธารณฏฺเน. ติณุกฺกูปมา อนุทหนฏฺเน. องฺคารกาสูปมา มหาภิตาปนฏฺเน. สุปินกูปมา อิตรปจฺจุปฏฺานฏฺเน. ยาจิตกูปมา ตาวกาลิกฏฺเน. วิสรุกฺขผลูปมา สพฺพงฺคปจฺจงฺคปลิภญฺชนฏฺเน. ๖- อสิสูนูปมาติ อธิฉินฺทนฏฺเน. ๗- สตฺติสูลูปมาติ วินิวิชฺฌนฏฺเน. สปฺปสิรูปมา สาสงฺกสปฺปฏิภยฏฺเน. ๘- ถามสาติ ทิฏฺิถาเมน. ปรามาสาติ ทิฏฺิปรามาเสน. อภินิวิสฺส โวหรตีติ อธิฏฺหิตฺวา โวหรติ ทีเปติ วา. @เชิงอรรถ: สกทาคามิโนปีโหนฺติ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ @ ฉ.ม....ปาวุรณาทีนิ ฉ.ม. อุปเนนฺโต วิย ฉ.ม. ปติฏฺาเปนฺตา @๖-๖ ม.ม. ๑๓/๔๒-๘/๒๙-๓๑ โปตลิยสุตฺต ฉ.ม. อธิกุฏฺฏนฏฺเน, @ม.มู. ๑๒/๓๕๑/๒๑๔ วมฺมิกสุตฺต ขุ. มหา.๒๙/๑๒/๗ กามสุตฺตนิทฺเทส(สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑.

[๒๓๕] ยโต โข เต ภิกฺขูติ ยทา เต ภิกฺขู. เอวํ พฺยา โข อหํ ภนฺเต ภควตาติ อิทํ เอส อตฺตโน อชฺฌาสเยน นตฺถีติ วตฺตุกาโมปิ ภควโต อานุภาเวน สมฺปฏิจฺฉติ, พุทฺธานํ กิร สมฺมุขา เทฺว กถา กเถตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ. [๒๓๖] กสฺส โข นาม ตฺวํ โมฆปุริสาติ ตฺวํ โมฆปุริส กสฺส ขตฺติยสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา เวสฺสสฺส วา สุทฺทสฺส วา คหฏฺสฺส วา ปพฺพชิตสฺส วา เทวสฺส วา มนุสฺสสฺส วา มยา เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาสิ. อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสีติ อยํ ปาฏิเยกฺโก อนุสนฺธิ. อริฏฺโ กิร จินฺเตสิ "ภควา มํ โมฆปุริโสติ วเทติ, น โข ปน โมฆปุริโสติ วุตฺตมตฺตเกน มคฺคผลานํ อุปนิสฺสโย น โหติ. อุปเสนํปิ หิ วงฺคนฺตปุตฺตํ อติลหุํ โข ตฺวํ โมฆปุริส พาหุลฺลาย อาวตฺโต'ติ ๑- ภควา โมฆปุริสวาเทน โอวทิ, เถโร อปรภาเค ฆเฏนฺโต วายมนฺโต ฉ อภิญฺา สจฺฉากาสิ. อหํปิ ตถารูปํ วิริยํ ปคฺคณฺหิตฺวา มคฺคผลานิ นิพฺพตฺเตสฺสามี"ติ. อถสฺส ภควา พนฺธนา มุตฺตสฺส ๒- ปณฺฑุปลาสสฺส วิย อวิรุฬฺหิภาวํ ทสฺเสนฺโต อิมํ เทสนํ อารภิ. อุสฺมีกโตปีติ ภิกฺขเว ตุเมฺห กินฺติ มญฺถ, อยํ อริฏฺโ เอวํลทฺธิโก สพฺพญฺุตาเณน ปฏิวิรุชฺฌิตฺวา เวสารชฺชาณํ ปฏิพาเหตฺวา ตถาคตสฺส อาณาจกฺเก ปหารํ ททมาโน อปิ นุ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อุสฺมีกโตปิ. ยถา นิพฺพุเตปิ มหนฺเต อคฺคิกฺขนฺเธ ขชฺชุปนกมตฺตาปิ อคฺคิปปฏิกา โหติเยว, ยํ นิสฺสาย ปุน มหาอคฺคิกฺขนฺโธ ภเวยฺย, กึ นุโข เอวํ อิมสฺส อปฺปมตฺติกาปิ าณุสฺมา อตฺถิ, ยํ นิสฺสาย วายมนฺโต มคฺคผลานิ นิพฺพตฺเตยฺยาติ. โน เหตํ ภนฺเตติ ภนฺเต เอวํลทฺธิกสฺส กุโต เอวรูปา าณุสฺมาติ มคฺคผลานํ ปจฺจยสมตฺถาย าณุสฺมาย อุสฺมีกตภาวํ ปฏิกฺขิปนฺตา วทนฺติ. มงฺกุภูโตติ นิตฺเตชภูโต. ปตฺตกฺขนฺโธติ ปติตกฺขนฺโธ. อปฺปฏิภาโณติ กิญฺจิ ปฏิภาณํ อปสฺสนฺโต ฉินฺนปฏิภาโณ ๓- เอวรูปมฺปิ นาม นิยฺยานิกสาสนํ ลภิตฺวา อวิรุฬฺหิธมฺโม กิรมฺหิ สมุคฺฆาติตปจฺจโย ชาโตติ อตฺตโน อภพฺพตํ ปจฺจเวกฺขนฺโต ปาทงฺคุฏฺเกน ภูมึ ขณมาโน นิสีทิ. @เชิงอรรถ: วินย. มหา. ๔๗/๗๕/๗๖ มหาขนฺธก ฉ.ม. ปวุตฺตสฺส ฉ.ม. ภินฺนปฏิภาโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒.

ปญฺายิสฺสสิ โขติ อยมฺปิ ปาฏิเยกฺโก อนุสนฺธิ. อริฏฺโ กิร จินฺเตสิ "ภควา มยฺหํ มคฺคผลานํ อุปนิสฺสโย ปจฺฉินฺโนติ วทติ, น โข ปน พุทฺธา สอุปนิสฺสยานํเยว ธมฺมํ เทเสนฺติ, อนุปนิสฺสยานํปิ เทเสนฺติ, อหํ สตฺถุ สนฺติกา สุคโตวาทํ ลภิตฺวา อตฺตโน สมฺปตฺตูปคํ กุสลํ กริสฺสามี"ติ. อถ ภควา โอวาทํ ๑- ปฏิปสฺสมฺเภนฺโต "ปญฺายิสฺสสี"ติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ, ตฺวํเยว โข โมฆปุริส อิมินา ปาปเกน ทิฏฺิคเตน นิรยาทีสุ ปญฺายิสฺสสิ, มม สนฺติกา ตุยฺหํ สุคโตวาโท นาม นตฺถิ, น เม ตยา อตฺโถ, อิธาหํ ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิสฺสามีติ. [๒๓๗] อถโข ภควาติ อยมฺปิ ปาฏิเยกฺโก อนุสนฺธิ. อิมสฺมึ หิ าเน ภควา ปริสํ โสเธติ, อริฏฺ คณโต นิสฺสาเรติ. สเจ หิ ปริสคตานํ กสฺสจิ เอวํ ภเวยฺย "อยํ อริฏฺโ ภควตา อกถิตํ กเถตุํ กึ สกฺขิสฺสติ, กจฺจิ นุโข ปริสมชฺเฌ ภควตา กถาย สมารทฺธาย สหสา กถิตนฺ"ติ. เอวํ กถิตํ ปน น อริฏฺโเยว สุณาติ, อญฺเนปิ สุตํ ภวิสฺสติ. อถาปิสฺส สิยา "ยถา สตฺถา อริฏฺ นิคฺคณฺหติ, มํปิ เอวํ นิคฺคเณฺหยฺยาติ สุตฺวาปิ ตุณฺหีภาวํ อาปชฺเชยฺยา"ติ. "ตํ สพฺพํ น กริสฺสนฺตี"ติ มยาปิ น กถิตํ, อญฺเน สุตํปิ นตฺถีติ "ตุเมฺหปิ เม ภิกฺขเว"ติอาทินา ปริสาย ลทฺธึ โสเธติ. ปริสาย ปน ลทฺธิโสธเนเนว อริฏฺโ คณโต ๒- นิสฺสาริโต นาม โหติ. อิทานิ อริฏฺสฺส ลทฺธึ ปกาเสนฺโต โส วต ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ อญฺตฺเรว กาเมหีติอาทีสุ โย โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ "เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา"ติ เอวํลทฺธิโก, โส วต กิเลสกาเมหิ เจว กิเลสกามสมฺปยุตฺเตหิ สญฺาวิตกฺเกหิ จ อญฺตฺร, เอเต ธมฺเม ปหาย, วินา เอเตหิ ธมฺเมหิ, วตฺถุกาเม ปฏิเสวิสฺสติ, เมถุนสมาจารํ สมาจริสฺสตีติ เนตํ านํ วิชฺชติ, อิทํ การณํ นาม นตฺถิ, อฏฺานเมตํ อนวกาโสติ. [๒๓๘] เอวํ ภควา อยํ อริฏฺโ ยถา นาม รชโก สุคนฺธานิปิ ทุคฺคนฺธานิปิ ชิณฺณานิปิ นวานิปิ สุทฺธานิปิ อสุทฺธานิปิ วตฺถานิ เอกโต ภณฺฑิกํ กโรติ, เอวเมว ภิกฺขูนํ นิจฺฉนฺทราคปณีตจีวราทิปริโภคญฺจ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อถสฺส ภควา โอวาทํ, ม. ภควา เอตํ โอวาทํ, สี. สตฺถา โอวาทํ ม. ภควตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓.

อนิพทฺธสีลานํ คหฏฺานํ อนฺตรายกรํ สจฺฉนฺทราคปริโภคญฺจ นิพทฺธสีลานํ ภิกฺขูนํ อาวรณกรํ สจฺฉนฺทราคปริโภคญฺจ สพฺพํ เอกสทิสํ กโรตีติ อริฏฺสฺส ลทฺธึ ปกาเสตฺวา อิทานิ อุคฺคหิตาย ปริยตฺติยา โทสํ ทสฺเสนฺโต อิธ ภิกฺขเว เอกจฺเจติอาทิมาห. ตตฺถ ปริยาปุณนฺตีติ อุคฺคณฺหนฺติ. สุตฺตนฺติอาทีสุ อุภโตวิภงฺคนิทฺเทสขนฺธกปริวารา, สุตฺตนิปาเต มงฺคลสุตฺตรตนสุตฺตนาฬก- สุตฺตตุวฏฺฏกสุตฺตานิ, อญฺปิ จ สุตฺตนามกํ ตถาคตวจนํ สุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. สพฺพํปิ สคาถกํ สุตฺตํ เคยฺยนฺติ เวทิตพฺพํ, วิเสเสน สํยุตฺตเก สกโลปิ สคาถาวคฺโค. สกลํ อภิธมฺมปิฏกํ, นิคฺคาถกํ สุตฺตํ, ยญฺจ อญฺปิ อฏฺหิ องฺเคหิ อสงฺคหิตํ พุทฺธวจนํ, ตํ เวยฺยากรณนฺติ เวทิตพฺพํ. ธมฺมปทํ, เถรคาถา, เถรีคาถา, สุตฺตนิปาเต โน สุตฺตนามิกา สุทฺธิกคาถา จ คาถาติ เวทิตพฺพา. โสมนสฺสาณมยิก- คาถาปฏิสํยุตฺตา เทฺวอสีติ สุตฺตนฺตา อุทานนฺติ เวทิตพฺพา. "วุตฺตมิทํ ๑- ภควตา"ติอาทินยปฺปวตฺตา ๒- ทสุตฺตรสตสุตฺตนฺตา อิติวุตฺตกนฺติ เวทิตพฺพา. อปณฺณกชาตกาทีนิ ปณฺณาสาธิกานิ ปญฺจชาตกสตานิ ชาตกนฺติ เวทิตพฺพานิ. "จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อจฺฉริยา อพฺภุตธมฺมา อานนฺเท"ติอาทินยปฺปวตฺตา ๓- สพฺเพปิ อจฺฉริยพฺภูตธมฺมปฺปฏิสํยุตฺตา สุตฺตนฺตา อพฺภูตธมฺมนฺติ เวทิตพฺพา. จูฬเวทลฺลมหาเวทลฺลสมฺมาทิฏฺิสกฺกปญฺหสงฺขารภาชนียมหาปุณฺณมสุตฺตาทโย สพฺเพปิ เวทญฺจ ตุฏฺิญฺจ ลทฺธา ลทฺธา ปุจฺฉิตสุตฺตนฺตา เวทลฺลนฺติ เวทิตพฺพา. อตฺถํ น อุปปริกฺขนฺตีติ สุตฺตตฺถํ ๔- การณตฺถํ น ปสฺสนฺติ ๕- น จ ๖- ปริคฺคณฺหนฺติ. อนุปปริกฺขตนฺติ อนุปปริกฺขนฺตานํ. น นิชฺฌานํ ขมนฺตีติ น อุปฏฺหนฺติ น อาปาถํ อาคจฺฉนฺติ, อิมสฺมึ าเน สีลํ สมาธิ วิปสฺสนา มคฺโค ผลํ วฏฺฏํ วิวฏฺฏํ กถิตนฺติ เอวํ ชานิตุํ น สกฺกา โหตีติ ๗- อตฺโถ. เต อุปารมฺภานิสํสา เจวาติ เต ปเรสํ วาเท โทสาโรปนานิสํสา หุตฺวา ปริยาปุณนฺตีติ อตฺโถ. อิติวาทปฺปโมกฺขานิสํสา จาติ เอวํ วาทปโมกฺขานิสํสา, ปเรหิ สกวาเท โทเส อาโรปิเต ตํ โทสํ เอวํ ๘- โมเจสฺสามาติ อิมินาว การเณน ปริยาปุณนฺตีติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วุตํตเญฺหตํ ขุ. อิติ. ๒๕/๑/๒๓๓ โลภสุตฺต @ องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๑๒๙/๑๔๙ อานนฺทอจฺฉริยสุตฺต ฉ.ม. อตฺถตฺถํ @ สี. น ตุลยนฺติ ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. โหนฺตีติ @ สี.เอวญฺจ เอวญฺจ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔.

อตฺโถ. ตญฺจสฺส อตฺถํ นานุโภนฺตีติ ยสฺส จ มคฺคสฺส วา ผลสฺส วา อตฺถาย กุลปุตฺตา ธมฺมํ ปริยาปุณนฺติ, ตญฺจสฺส ธมฺมสฺส อตฺถํ เอเต ทุคฺคหิตคาหิโน นานุโภนฺติ. อปิจ ปรสฺส วาเท อุปารมฺภํ อาโรเปตุํ อตฺตโน วาทํ โมเจตุํ อสกฺโกนฺตาปิ ตญฺจ อตฺถํ นานุโภนฺติเยว. [๒๓๙] อลคทฺทตฺถิโกติ อาสีวิสอตฺถิโก. คทฺโทติ หิ วิสสฺส นามํ, ตํ ตสฺส อลํ ปริปุณฺณํ อตฺถีติ อลคทฺโท. โภเคติ สรีเร. อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺเจ กุลปุตฺตา ธมฺมํ ปริยาปุณนฺตีติ นิตฺถรณปริยตฺติวเสน อุคฺคณฺหนฺติ. ติสฺโส หิ ปริยตฺติโย อลคทฺทปริยตฺติ นิตฺถรณปริยตฺติ ภณฺฑาคาริกปริยตฺตีติ. ตตฺถ โย พุทฺธวจนํ อุคฺคเหตฺวา เอวํ จีวราทีนิ วา ลภิสฺสามิ, จตุปริสมชฺเฌ วา มํ ชานิสฺสนฺตีติ ลาภสกฺการเหตุ ปริยาปุณาติ, ตสฺส สา ปริยตฺติ อลคทฺทปริยตฺติ นาม. เอวํ ปริยาปุณโต หิ พุทฺธวจนํ อปริยาปุณิตฺวา นิทฺโทกฺกมนํ วรตรํ. โย ปน พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา สีลสฺส อาคตฏฺาเน สีลํ ปูเรตฺวา สมาธิสฺส อาคตฏฺาเน สมาธิคพฺภํ คณฺหาเปตฺวา วิปสฺสนาย อาคตฏฺาเน วิปสฺสนํ ปฏฺเปตฺวา มคฺคผลานํ อาคตฏฺาเน มคฺคํ ภาเวสฺสามิ ผลํ สจฺฉิกริสฺสามีติ อุคฺคณฺหาติ, ตสฺส สา ปริยตฺติ นิตฺถรณปริยตฺติ นาม โหติ. ขีณาสวสฺส ปน ปริยตฺติ ภณฺฑาคาริกปริยตฺติ นาม. ตสฺส หิ อปริญฺาตํ อปฺปหีนํ อภาวิตํ อสจฺฉิกตํ วา นตฺถิ, โส หิ ปริญฺาตกฺขนฺโธ ปหีนกิเลโส ภาวิตมคฺโค สจฺฉิกตผโล, ตสฺมา พุทฺธวจนํ ปริยาปุณนฺโต ตนฺติธารโก ปเวณิปาลโก วํสานุรกฺขิโตว ๑- หุตฺวา อุคฺคณฺหาติ, อิติสฺส สา ปริยตฺติ ภณฺฑาคาริกปริยตฺติ นาม โหติ. โย ปน ปุถุชฺชโน ฉาตกภยาทีสุ คนฺถธุเรสุ ๒- เอกสฺมึ าเน วสิตุํ อสกฺโกนฺเตสุ สยํ ภิกฺขาจาเรน อกิลมมาโน อติมธุรํ พุทฺธวจนํ มา นสฺสตุ, ตนฺตึ ธาเรสฺสามิ, วํสํ เปสฺสามิ, ปเวณึ ปาเลสฺสามีติ ปริยาปุณาติ, ตสฺส ปริยตฺติ ภณฺฑาคาริกปริยตฺติ โหติ, น โหตีติ. น โหติ. กสฺมา? น อตฺตโน @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วํสานุรกฺขโกว ฉ.ม. คนฺถธเรสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕.

าเน ตฺวา ปริยาปุณตฺตา. ปุถุชฺชนสฺส หิ ปริยตฺติ นาม อลคทฺทา วา โหติ นิตฺถรณา วา, สตฺตนฺนํ เสขานํ นิตฺถรณาว, ขีณาสวสฺส ภณฺฑาคาริกปริยตฺติเยว. อิมสฺมึ ปน าเน นิตฺถรณปริยตฺติ อธิปฺเปตา. นิชฺฌานํ ขมนฺตีติ สีลาทีนํ อาคตฏฺาเนสุ อิธ สีลํ กถิตํ, อิธ สมาธิ, อิธ วิปสฺสนา, อิธ มคฺโค, อิธ ผลํ, อิธ วฏฺฏํ, อิธ วิวฏฺฏนฺติ อาปาถํ อาคจฺฉนฺติ. ตญฺจสฺส อตฺถํ อนุโภนฺตีติ เยสํ มคฺคผลานํ อตฺถาย ปริยาปุณนฺติ. สุคฺคหิตํ ปริยตฺตึ นิสฺสาย มคฺคํ ภาเวตฺวา ผลํ สจฺฉิกโรนฺตา ตญฺจสฺส ธมฺมสฺส อตฺถํ อนุภวนฺติ. ปรวาเท อุปารมฺภํ อาโรเปตุํ อสกฺโกนฺตาปิ ๑- สกวาเท อาโรปิตโทสํ อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺานํ คเหตฺวา โมเจตุํ อสกฺโกนฺตาปิ อนุโภนฺติเยว. ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺตีติ สีลาทีนํ อาคตฏฺาเน สีลาทีนิ ปูเรนฺตานํปิ, ปเรสํ วาเท สห ธมฺเมน อุปารมฺภํ อาโรเปนฺตานํปิ, สกวาทโต โทสํ หรนฺตานํปิ, อรหตฺตํ ปตฺวา ปริสมชฺเฌ ธมฺมํ เทเสตฺวา ธมฺมเทสนาย ปสนฺเนหิ อุปนีเต จตฺตาโร ปจฺจเย ปริภุญฺชนฺตานํปิ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺติ. เอวํ สุคฺคหิเต พุทฺธวจเน อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตตฺเถว นิโยเชนฺโต ตสฺมาติห ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ ตสฺมาติ ยสฺมา ทุคฺคหิตา ปริยตฺติ ทุคฺคหิตอลคทฺโท วิย ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺตติ, สุคฺคหิตปริยตฺติ สุคฺคหิตอลคทฺโท วิย ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สํวตฺตติ, ตสฺมาติ อตฺโถ. ตถา นํ ธาเรยฺยาถาติ ตเถว นํ ธาเรยฺยาถ, เตเนว อตฺเถน คเณฺหยฺยาถ. เย วา ปนสฺสุ วิยตฺตา ภิกฺขูติ เย วา ปน อญฺเ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานมหากสฺสป- มหากจฺจายนาทิกา พฺยตฺตา ปณฺฑิตา ภิกฺขู อสฺสุ, เต ปุจฺฉิตพฺพา. น อริฏฺเน วิย ปน มม สาสเน กลลํ วา กจวรํ วา ปกฺขิปิตพฺพํ. [๒๔๐] กุลฺลูปมนฺติ กุลฺลสทิสํ. นิตฺถรณตฺถายาติ จตุโรฆนิตฺถรณตฺถาย. อุทกณฺณวนฺติ ยญฺหิ อุทกํ คมฺภีรํ, น ปุถุลํ. ปุถุลํ วา ปน น คมฺภีรํ, น ตํ อณฺณโวติ วุจฺจติ. ยํ ปน คมภีรํ เจว ปุถุลํ จ, ตํ อณฺณโวติ วุจฺจติ. ตสฺมา มหนฺตํ อุทกณฺณวนฺติ มหนฺตํ ปุถุลํ คมฺภีรํ อุทกนฺติ อยเมตฺถ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สกฺโกนฺตาปิ, เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖.

สาสงฺกํ นาม ยตฺถ โจรานํ นิวุฏฺโกาโส ทิสฺสติ ิโตกาโส, นิสินฺโนกาโส, นิปนฺโนกาโส ทิสฺสติ. สปฺปฏิภยํ นาม ยตฺถ โจเรหิ มนุสฺสา หตา ทิสฺสนฺติ, วิลุตฺตา ทิสฺสนฺติ, อาโกฏฺฏิตา ทิสฺสนฺติ. อุตฺตรเสตูติ อุทกณฺณวสฺส อุปริ พทฺโธ เสตุ. กุลฺลํ พนฺธิตฺวาติ กุลฺโล นาม ตรณตฺถาย กลาปํ กตฺวา พทฺโธ. ปตฺถริตฺวา พทฺธา ปน ทารุจาฏิอาทโย ๑- อุฬุมฺโปติ วุจฺจนฺติ. อุจฺจาเรตฺวาติ ๒- เปตฺวา. กิจฺจการีติ ปตฺตการี ๓- ยุตฺตการี, ปฏิรูปการีติ อตฺโถ. ธมฺมาปิ โว ปหาตพฺพาติ เอตฺถ ธมฺมาติ สมถวิปสฺสนา. ภควา หิ สมเถปิ ฉนฺทราคํ ปชหาเปสิ, วิปสฺสนายปิ. สมเถ ฉนฺทราคํ กตฺถ ปชหาเปสิ? "อิติ โข อหํ อุทายิ เนว สญฺานาสญฺายตนสฺสปิ ปหานํ วทามิ, ปสฺสสิ โน ตฺวํ อุทายิ ตํ สญฺโชนํ อณุํ วา ถูลํ วา, ยสฺสาหํ โน ปหานํ วทามี"ติ ๔- เอตฺถ สมเถ ฉนฺทราคํ ปชหาเปสิ. "อิมญฺเจ ตุเมฺห ภิกฺขเว ทิฏฺึ เอวํ ปริสุทฺธํ เอวํ ปริโยทาตํ น อลฺลีเยถ น เกฬาเยถ น ธนาเยถา"ติ ๕- เอตฺถ วิปสฺสนาย ฉนฺทราคํ ปชหาเปสิ. อิธ ปน อุภยตฺถ ปชหาเปนฺโต "ธมฺมาปิ โว ปหาตพฺพา, ปเคว อธมฺมา"ติ อาห. ตตฺรายํ อธิปฺปาโย:- ภิกฺขเว อหํ เอวรูเปสุ สนฺตปณีเตสุ ธมฺเมสุ ฉนฺทราคปฺปหานํ วทามิ, กึ ปน อิมสฺมึ อสทฺธมฺเม คามธมฺเม วสลธมฺเม ทุฏฺุลฺเล โอทกนฺติเก, ยตฺถ อยํ อริฏฺโ โมฆปุริโส นิทฺโทสสญฺี ปญฺจสุ กามคุเณสุ ฉนฺทราคํ นาลํ อนฺตรายายาติ วทติ, อริฏฺเน วิย น ตุเมฺหหิ มยฺหํ สาสเน กลลํ วา กจวโร วา ปกฺขิปิตพฺโพติ เอวํ ภควา อิมินาปิ โอวาเทน อริฏฺเยว นิคฺคณฺหาติ. [๒๔๑] อิทานิ โย ปญฺจสุ ขนฺเธสุ ติวิธคาหวเสน อหํ มมนฺติ คณฺหาติ, โส มยฺหํ สาสเน อยํ อริฏฺโ วิย กลลํ วา กจวรํ วา ปกฺขิปตีติ ทสฺเสนฺโต ฉยิมานิ ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ ทิฏฺิฏฺานานีติ ทิฏฺิปิ ทิฏฺิฏฺานํ, ทิฏฺิยา อารมฺมณํปิ ทิฏฺิฏฺานํ, ทิฏฺิยา ปจฺจโยปิ. รูปํ เอตํ มมาติอาทีสุ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปทรจาฏิอาทโย ก. อุสฺสาเปตฺวาติ สี. กตฺตพฺพการี @ ม.ม. ๑๓/๑๕๖/๑๓๐ ลฏุกิโกปมสุตฺต ม.มู. ๑๒/๔๐๑/๓๕๙ มหาตณฺหาสงฺขยสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗.

เอตํ มมาติ ตณฺหาคาโห. เอโสหมสฺมีติ มานคฺคาโห. เอโส เม อตฺตาติ ทิฏฺิคฺคาโห โหติ. ๑- เอวํ รูปารมฺมณา ตณฺหามานทิฏฺิโย กถิตา โหนฺติ. รูปํ ปน อตฺตาติ น วตฺตพฺพํ. เวทนาทีสุปิ เอเสว นโย. ทิฏฺ รูปายตนํ, สุตํ สทฺทายตนํ, มุตํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ, ตญฺหิ ปตฺวา คเหตพฺพโต มุตนฺติ วุตฺตํ. อวเสสานิ สตฺตายตนานิ วิญฺาตนฺนาม. ปตฺตนฺติ ปริเยสิตฺวา วา อปริเยสิตฺวา วา ปตฺตํ. ปริเยสิตนฺติ ปตฺตํ วา อปฺปตฺตํ วา ปริเยสิตํ. อนุวิจริตํ มนสาติ จิตฺเตน อนุสญฺจริตํ. โลกสฺมึ หิ ปริเยสิตฺวา ปตฺตํปิ อตฺถิ, ปริเยสิตฺวา โน ปตฺตํปิ. อปริเยสิตฺวา ปตฺตมฺปิ อตฺถิ, อปริเยสิตฺวา โน ปตฺตมฺปิ. ตตฺถ ปริเยสิตฺวา ปตฺตํ ปตฺตนฺนาม. ปริเยสิตฺวา โน ปตฺตํ ปริเยสิตํ นาม. อปริเยสิตฺวา ปตฺตญฺจ อปริเยสิตฺวา โน ปตฺตญฺจ มนสานุจริตํ นาม. อถวา ปริเยสิตฺวา ปตฺตํปิ อปริเยสิตฺวา โน ๒- ปตฺตมฺปิ ปตฺตฏฺเน ปตฺตํ นาม. ปริเยสิตฺวา โน ปตฺตเมว ปริเยสิตนฺนาม. ๓- อปริเยสิตฺวา ปตฺตญฺจ อปริเยสิตฺวา โน ปตฺตญฺจ มนสานุจริตนฺนาม. ๓- สพฺพํ วา เอตํ มนสานุจริตตฺตา มนสานุจริตํ นาม. อิมินา วิญฺาณารมฺมณา ตณฺหามานทิฏฺิโย กถิตา, เทสนาวิลาเสน เหฏฺา ทิฏฺาทิอารมฺมณวเสน วิญฺาณํ ทสฺสิตํ. ยมฺปิ ตํ ทิฏฺิฏฺานนฺติ ยํปิ เอตํ โส โลโกติอาทินา นเยน ปวตฺตทิฏฺิฏฺานํ. โส โลโก โส อตฺตาติ ยา เอสา "รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสตี"ติอาทินา นเยน ปวตฺตา ทิฏฺิ โลโก จ อตฺตา จาติ คณฺหาติ, ตํ สนฺธาเยตํ ๔- วุตฺตํ. โส เปจฺจ ภวิสฺสามีติ โส อหํ ปรโลกํ คนฺตฺวา นิจฺโจ ภวิสฺสามิ, ธุโว สสฺสโต อวิปริณามธมฺโม ภวิสฺสามิ, สิเนรุมหาปวีมหาสมุทฺทาทิสสฺสติสมํ ตเถว สฺสามิ. ตมฺปิ เอตํ มมาติ ตํปิ ทสฺสนํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ สมนุปสฺสติ. อิมินา ทิฏฺารมฺมณา ตณฺหามานทิฏฺิโย กถิตา. วิปสฺสนาย ปฏิวิปสฺสนากาโล วิย ปจฺฉิมทิฏฺิยา ปุริมทิฏฺิคหณกาโลเอว ๕- โหติ. สุกฺกปกฺเข รูปํ เนตํ มมาติ รูเป ตณฺหามานทิฏฺิคาหา ปฏิกฺขิตฺตา. สุกฺกปกฺเข รูปํ เนตํ มมาติ รูเป ตณฺหามานทิฏฺิคาหา ปฏิกฺขิตฺตา. เวทนาทีสุปิ เอเสว นโย. สมนุปสฺสตีติ อิมสฺส ปน ปทสฺส ตณฺหาสมนุปสฺสนา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ @๓-๓ ฉ.ม. อปริเยสิตฺวา โน ปตฺตํ มนสานุวิจริตํ นาม @ ฉ.ม. สนฺธาย ฉ.ม....กาเล เอวํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘.

มานสมนุปสฺสนา ทิฏฺิสมนุปสฺสนา าณสมนุปสฺสนาติ จตสฺโส สมนุปสฺสนาติ อตฺโถ. ตา กณฺหปกฺเข ติสฺสนฺนํ สมนุปสฺสนานํ สุกฺกปกฺเข าณสมนุปสฺสนาย วเสน เวทิตพฺพา. อสติ น ปริตสฺสตีติ อวิชฺชมาเน ภยปริตสฺสนาย ตณฺหาปริตสฺสนาย วา น ปริตสฺสติ. อิมินา ภควา อชฺฌตฺตกฺขนฺธวินาเส อปริตสฺสมานํ ขีณาสวํ ทสฺเสนฺโต เทสนํ มตฺถกํ ปาเปสิ. [๒๔๒] เอวํ วุตฺเต อญฺตโร ภิกฺขูติ เอวํ ภควตา วุตฺเต อญฺตโร อนุสนฺธิกุสโล ภิกฺขุ "ภควตา อชฺฌตฺตกฺขนฺธวินาเส อปริตสฺสนฺตํ ขีณาสวํ ทสฺเสตฺวา เทสนา นิฏฺาปิตา, อชฺฌตฺตํ อปริตสฺสนฺเต โข ปน สติ อชฺฌตฺตํ ปริตสฺสเกน พหิทฺธา ปริกฺขารวินาเส ปริตสฺสเกน อปริตสฺสเกน ตหึ ๑- ภวิตพฺพํ, อิติ อิเมหิ จตูหิ การเณหิ อยํ ปโญฺห ปุจฺฉิตพฺโพ"ติ จินฺเตตฺวา เอกํสํ จีวรํ กตฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห ภควนฺตํ เอตทโวจ. พหิทฺธา อสตีติ พหิทฺธา ปริกฺขารวินาเส. อหุ วต เมติ อโหสิ วต เม ภณฺฑกํ ๒- ยานํ วาหนํ หิรญฺ สุวณฺณนฺติ อตฺโถ. ตํ วต เม นตฺถีติ ตํ วต อิทานิ มยฺหํ นตฺถิ, ราชูหิ วา โจเรหิ วา หตํ, ๓- อคฺคินา วา ทฑฺฒํ, อุทเกน วา วุฬฺหํ, ปริโภเคน วา ชิณฺณํ. สิยา วต เมติ ภเวยฺย วต มยฺหํ ยานํ วาหนํ หิรญฺ สุวณฺณํ สาลิ วีหิ ยโว โคธุโม. ตํ วตาหํ น ลภามีติ ตมหํ อลภมาโน ตทนุจฺฉวิกํ กมฺมํ อกตฺวา นิสินฺนตฺตา อิทานิ น ลภามีติ โสจติ, อยํ อาคาริยโสจนา, อนาคาริยสฺส ปตฺตจีวราทีนํ วเสน เวทิตพฺพา. อปริตสฺสนาวาเร น เอวํ โหตีติ เยหิ กิเลเสหิ เอวํ ภเวยฺย, เตสํ ปหีนตฺตา น เอวํ โหติ. ทิฏฺิฏฺานาธิฏฺานปริยุฏฺานาภินิเวสานุสยานนฺติ ทิฏฺีนญฺจ ทิฏฺิฏฺานานญฺจ ทิฏฺาธิฏฺานานญฺจ ทิฏฺิปริยุฏฺานานญฺจ อภินิเวสานุสยานญฺจ. สพฺพสงฺขารสมถายาติ นิพฺพานตฺถาย. นิพฺพานํ หิ อาคมฺม สพฺพสงฺขารอิญฺชิตานิ สพฺพสงฺขารจลนานิ สพฺพสงฺขารวิปฺผนฺทิตานิ สมฺมนฺติ วูปสมฺมนฺติ, ตสฺมา ตํ "สพฺพสงฺขารสมโถ"ติ วุจฺจติ. ตเทว จ อาคมฺม ขนฺธูปธิ กิเลสูปธิ อภิสงฺขารูปธิ ปญฺจกามคุณูปธีติ อิเม อุปธโย ปฏินิสชฺชิยนฺติ, ตณฺหา ขียติ วิรชฺชติ นิรุชฺฌติ, @เชิงอรรถ: ฉ.ม. จาปิ ฉ.ม. ภทฺทกํ ฉ.ม. หฏํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙.

ตสฺมา ตํ "สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ"ติ วุจฺจติ. นิพฺพานายาติ อยํ ปนสฺส สรูปนิทฺเทโส, อิติ สพฺเพเหว อิเมหิ ปเทหิ นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยตฺถาย ธมฺมํ เทเสนฺตสฺสาติ อยมตฺโถ ทีปิโต. ตสฺเสวํ โหตีติ ตสฺส ทิฏฺิคติกสฺส อุจฺฉิชฺชิสฺสามิ นามสฺสุ, วินสฺสิสฺสามิ นามสฺสุ, นาสฺสุ นาม ภวิสฺสามีติ เอวํ โหติ. ทิฏฺิคติกสฺส หิ ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา สุญฺตปฏิสํยุตฺตํ กตฺวา เทสิยมานํ ธมฺมํ สุณนฺตสฺส ตาโส อุปฺปชฺชติ. วุตฺตํปิ เจตํ ๑- "ตาโส เหโส ภิกฺขเว อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส โน จสฺสํ, โน จ เม สิยา"ติ. ๒- [๒๔๓] เอตฺตาวตา พหิทฺธาปริกฺขารวินาเส ตสฺสนกสฺส จ โน ตสฺสนกสฺส จ อชฺฌตฺตกฺขนฺธวินาเส ตสฺสนกสฺส จ โน ตสฺสนกสฺส จาติ อิเมสํ วเสน จตุโกฏิกา สุญฺตา กถิตา. อิทานิ พหิทฺธาปริกฺขารํ ปริคฺคหํ นาม กตฺวา วีสติวตฺถุกํ สกฺกายทิฏฺึ อตฺตวาทูปาทานํ นาม กตฺวา สกฺกายทิฏฺิปฺปมุขา ทฺวาสฏฺี ทิฏฺิโย นิสฺสยํ ๓- นาม กตฺวาติ โกฏิกํ สุญฺตํ ทสฺเสตุํ ตํ ภิกฺขเว ปริคฺคหนฺติอาทิมาห. ตตฺถ ปริคฺคหนฺติ พหิทฺธาปริกฺขารํ. ปริคฺคเณฺหยฺยาถาติ ยถา วิญฺูมนุสฺโส ปริคฺคเณฺหยฺย. อหมฺปิ โข ตํ ภิกฺขเวติ ภิกฺขเว ตุเมฺหปิ น ปสฺสถ, อหํปิ น ปสฺสามิ, อิติ เอวรูโป ปริคฺคโห นตฺถีติ ทสฺเสติ. เอวํ สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. [๒๔๔] เอวํ ติโกฏิกํ สุญฺตํ ทสฺเสตฺวา อินานิ อชฺฌตฺตกฺขนฺเธ อตฺตาติ พหิทฺธาปริกฺขาเร อตฺตนิยนฺติ กตฺวา เทฺวโกฏิกํ ทสฺเสนฺโต อตฺตนิ วา ภิกฺขเว สตีติอาทิมาห. ตตฺถ อยํ สงฺเขปตฺโถ, ภิกฺขเว อตฺตนิ วา สติ อิทํ เม ปริกฺขารชาตํ อตฺตนิยนฺติ อสฺส, อตฺตนิเยว วา ปริกฺขาเร สติ อยํ เม อตฺตา อิมสฺส ปริกฺขารสฺส สามีติ, เอวมหนฺติ. สติ มมาติ, มมาติ สติ อหนฺติ ยุตฺตํ ภเวยฺย. สจฺจโตติ ภูตโต. เถตโตติ ตถโต ถิรโต วา. อิทานิ อิเม ปญฺจกฺขนฺเธ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตาติ เอวนฺติปริวฏฺฏวเสน อคฺคณฺหนฺโต อยํ อริฏฺโ วิย มยฺหํ สาสเน กลลํ กจวรํ ปกฺขิปตีติ ทสฺเสนฺโต ตํ กึ มญฺถ ภิกฺขเว รูปํ นิจฺจํ วาติอาทิมาห. ตตฺถ อนิจฺจํ ภนฺเตติ ภนฺเต ยสฺมา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วุตฺตํ เหตํ, สี. วุตฺตมฺปิ เหตํ ฉ.ม. ตาโส เหสา ภิกฺขเว, ปาลิ. @ตาโส เหสา ภิกฺขุสํ.ขนฺธ ๑๗/๕๕/๔๗ อุทานสุตฺต ฉ.ม. ทิฏฺินิสฺสยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐.

หุตฺวา น โหติ, ตสฺมา อนิจฺจํ, อุปฺปาทวยวตฺติโต วิปริณามตาวกาลิก- นิจฺจปฏิกฺเขปฏฺเน วาติ จตูหิ การเณหิ อนิจฺจํ. ทุกฺขํ ภนฺเตติ ภนฺเต ปฏิปีฬนากาเรน ทุกฺขํ, สนฺตาปทุกฺขมทุกฺขวตฺถุกสุขปฏิกฺเขปฏฺเน วาติ จตูหิ การเณหิ ทุกฺขํ. วิปริณามธมฺมนฺติ ภวสงฺกนฺติอุปคมนสภาวํ ปกติภาววิชหนสภาวํ. กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ ยุตฺตํ นุโข ตํ อิเมสํ ติณฺณํ ตณฺหามานทิฏฺิคาหานํ วเสน อหํ มมาติ เอวํ คเหตุํ. โน เหตํ ภนฺเตติ อิมินา เต ภิกฺขู อวสวตฺตนากาเรน รูปํ ภนฺเต อนตฺตาติ ปฏิชานนฺติ. สุญฺอสฺสามิกอนิสฺสรอตฺตปฏิกฺเขปฏฺเน วาติ จตูหิ การเณหิ อนตฺตา. ภควา หิ กตฺถจิ อนิจฺจวเสน อนตฺตตํ ทสฺเสติ, กตฺถจิ ทุกฺขวเสน กตฺถจิ อุภยวเสน. "จกฺขุ อตฺตาติ โย วเทยฺย, ตํ น อุปปชฺชติ, จกฺขุสฺส อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ. ยสฺส โข ปน อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺายติ, อตฺตา เม อุปฺปชฺชติ จ เวติ จาติ อิจฺจสฺส เอวมาคตํ โหติ, ตสฺมา ตํ น อุปปชฺชติ, จกฺขุ อนตฺตาติ โย วเทยฺย, อิติ จกฺขุ อนตฺตา"ติ ๑- อิมสฺมึ หิ ฉฉกฺกสุตฺเต อนิจฺจวเสน อนตฺตตํ ทสฺเสติ. "รูปญฺจ หิทํ ภิกฺขเว อตฺตา อภวิสฺส, นยิทํ รูปํ อาพาธาย สํวตฺเตยฺย, ลพฺเภถ จ รูเป' เอวํ เม รูปํ โหติ, เอวํ เม รูปํ มา อโหสี'ติ. ยสฺมา จ โข ภิกฺขเว รูปํ อนตฺตา, ตสฺมา รูปํ อาพาธาย สํวตฺตติ, น จ ลพฺภติ รูเป'เอวํ เม รูปํ โหตุ, เอวํ เม รูปํ มา อโหสี"ติ ๒- อิมสฺมึ อนตฺตลกฺขณสุตฺเต ทุกฺขวเสน อนตฺตตํ ทสฺเสติ. "รูปํ ภิกฺขเว อนิจฺจํ, ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ, ยํ ทุกฺขํ ตทนตฺตา, ยทนตฺตา, ตํ' เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา'ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย ทฏฺพฺพนฺ"ติ ๓- อิมสฺมึ อรหตฺตสุตฺเต อุภยวเสน อนตฺตตํ ทสฺเสติ. กสฺมา? อนิจฺจํ ทุกฺขํ จ ปากฏํ. อนตฺตาติ น ปากฏํ. ปริโภคภาชนาทีสุ หิ ภินฺเนสุ อโห อนิจฺจนฺติ วทนฺติ, อโห อนตฺตาติ วตฺตา นาม นตฺถิ. สรีเร คณฺฑปีฬกาทีสุ วา อุฏฺิตาสุ กณฺฏเกน วา ปวิทฺธา @เชิงอรรถ: ปาลิ. อตฺตาติ, ม. อุปริ. ๑๔/๔๒๒/๓๖๒ สฬายตนวคฺค @ วินย. มหา. ๔/๒๐/๑๗ ปญฺจวคฺคิยกถา, สํ.ขนฺธ. ๑๗/๕๙/๕๕ อุปยวคฺค @ สํ. ขนฺธ. ๑๗/๗๖/๖๗ ขชฺชนียวคฺค

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑.

อโห ทุกฺขนฺติ วทนฺติ, อโห อนตฺตาติ ปน วตฺตา นาม นตฺถิ. กสฺมา? อิทํ หิ อนตฺตลกฺขณํ นาม อวิภูตํ ทุทฺทสํ ทุปฺปญฺาปนํ. เตน ตํ ภควา อนิจฺจวเสน วา ทุกฺขวเสน วา อุภยวเสน วา ทสฺเสติ. ตยิทํ อิมสฺมึปิ เตปริวฏฺเฏ อนิจฺจทุกฺขวเสเนว ทสฺสิตํ. เวทนาทีสุปิ เอเสว นโย. ตสฺมาติห ภิกฺขเวติ ภิกฺขเว ยสฺมา เอตรหิปิ อญฺทาปิ รูปํ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา, ตสฺมาติ อตฺโถ. ยํ กิญฺจิ รูปนฺติอาทีนิ วิสุทฺธิมคฺเค ขนฺธนิทฺเทเส วิตฺถาริตาเนว. [๒๔๕] นิพฺพินฺทตีติ อุกฺกณฺติ. เอตฺถ จ นิพฺพิทาติ วุฏฺานคามินีวิปสฺสนา อธิปฺเปตา. วุฏฺานคามินีวิปสฺสนาย หิ พหูนิ นามานิ. เอสา หิ กตฺถจิ สญฺคฺคนฺติ วุตฺตา. กตฺถจิ ธมฺมฏฺิติาณนฺติ. กตฺถจิ ปาริสุทฺธิปธานิยงฺคนฺติ. กตฺถจิ ปฏิปทาาณทสฺสนวิสุทฺธีติ. กตฺถจิ ตมฺมยํ ปริยาทานนฺติ. ๑- กตฺถจิ ตีหิ นาเมหิ. กตฺถจิ ทฺวีหิ. ๒- ตตฺถ โปฏฺปาทสุตฺเต ตาว "สญฺา โข โปฏฺปาท ปมํ อุปฺปชฺชติ, ปจฺฉา าณนฺ"ติ ๓- เอวํ สญฺคฺคนฺติ วุตฺตา. สุสิมสุตฺเต "ปุพฺเพ โข สุสิม ธมฺมฏฺิติาณํ, ปจฺฉา นิพฺพาเน าณนฺ"ติ ๔- เอวํ ธมฺมฏฺิติาณนฺติ วุตฺตา. ทสุตฺตรสุตฺเต "ปฏิปทาาณทสฺสนวิสุทฺธิปธานิยงฺคนฺ"ติ ๕- เอวํ ปาริสุทฺธิ- ปธานิยงฺคนฺติ วุตฺตา รถวินีเต "กึ นุ โข อาวุโส ปฏิปทาาณทสฺสนวิสุทฺธตฺถํ ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี"ติ ๖- เอวํ ปฏิปทาาณทสฺสนวิสุทฺธีติ วุตฺตา. สฬายตนวิภงฺเค "อตมฺมยตํ ภิกฺขเว นิสฺสาย อตมฺมยตํ อาคมฺม ยายํ อุเปกฺขา นานตฺตา นานตฺตสิตา, ตํ อภินิวชฺเชตฺวา ยายํ อุเปกฺขา เอกตฺตา เอกตฺตสิตา, ตํ นิสฺสาย ตํ อาคมฺม เอวเมติสฺสา ปหานํ โหติ, เอวเมติสฺสา สมติกฺกโม โหตี"ติ ๗- เอวํ ตมฺมยํ ปริยาทานนฺติ วุตฺตา. ปฏิสมฺภิทามคฺเค "ยา จ มุญฺจิตุกมฺยตา, @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ตมฺมยตาปริยาทานนฺติ, สี. ตมฺมยปริยาทานนฺติ, เอวมูปริปิ @ ฉ.ม. ทฺวีหีติ ที.สี. ๙/๔๑๖/๑๘๑ สเหตุกสญฺุปฺปาทนิโรธกถา @ สํ. นิทาน. ๑๖/๗๐/๑๒๐ มหาวคฺค ที. ปาฏิ. ๑๑/๓๕๙/๒๗๒ นว ธมฺมา @ ม.มู. ๑๒/๒๕๗/๒๑๗ โอปมฺมวคฺค ม. อุปริ. ๑๔/๓๑๐/๒๘๔ วิภงฺควคฺค

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒.

ยา จ ปฏิสงฺขานุปสฺสสา, ยา จ สงฺขารุเปกฺขา, อิเม ธมฺมา เอกตฺถา พฺยญฺชนเมว นานนฺ"ติ ๑- เอวํ ตีหิ นาเมหิ วุตฺตา. ปฏฺาเน "อนุโลมํ โคตฺรภุสฺส อนนฺตร- ปจฺจเยน ปจฺจโย, อนุโลมํ โวทานสฺส อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย"ติ ๒- เอวํ ทฺวีหิ นาเมหิ วุตฺตา. อิมสฺมึ ปน อลคทฺทสุตฺเต นิพฺพินฺทตีติ นิพฺพิทานาเมน อาคตา. นิพฺพินฺทํ ๓- วิรชฺชตีติ เอตฺถ วิราโคติ มคฺโค. วิราคา วิมุจฺจตีติ เอตฺถ วิราเคน มคฺเคน วิมุจฺจตีติ ผลํ กถิตํ. วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ าณํ โหตีติ อิธ ปจฺจเวกฺขณา กถิตา. เอวํ วิมุตฺตจิตฺตํ มหาขีณาสวํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตสฺส ยถาภูเตหิ ปญฺจหิ การเณหิ นามํ คณฺหนฺโต อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเวติอาทิมาห. อวิชฺชาติ วฏฺฏมูลิกา อวิชฺชา. อยํ หิ ทุรุกฺขิปนฏฺเน ปลิโฆติ วุจฺจติ. เตเนส ตสฺสา ๔- อุกฺขิตฺตตฺตา อุกฺขิตฺตปลิโฆติ วุตฺโต. ตาลาวตฺถุกตาติ สีสจฺฉินฺนตาโล วิย กตา, สมูลํ วา ตาลํ อุทฺธริตฺวา ตาลสฺส วตฺถุ วิย กตา, ยถา ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ ปุน โส ตาโล น ปญฺายติ, เอวํ ปุน อปฺปญฺตฺติภาวํ นีตาติ อตฺโถ. โปโนพฺภวิโกติ ปุนพฺภวทายโก. ชาติสํสาโรติ ชาตีสุ ชายนวเสน เจว สํสรณวเสน จ เอวํ ลทฺธนามานํ ปุนพฺภวกฺขนฺธานํ ปจฺจโย กมฺมาภิสงฺขาโร. โส หิ ปุนปฺปุนํ อุปฺปตฺติกรณวเสน ปริกฺขิปิตฺวา ิตตฺตา ปริกฺขาติ วุจฺจติ, เตเนส ตสฺสา สงฺกิณฺณตฺตา วิกิณฺณตฺตา สงฺกิณฺณปริกฺโขติ วุตฺโต. ตณฺหาติ วฏฺฏมูลิกา ตณฺหา. อยํ หิ คมฺภีรานุคตฏฺเน เอสิกาติ วุจฺจติ. เตเนส ตสฺสา อพฺภุฬฺหตฺตา ลุญฺจิตฺวา ฉฑฺฑิตตฺตา อพฺภุเฬฺหสิโกติ วุตฺโต. โอรมฺภาคิยานีติ โอรมฺภชนกานิ กามภเว อุปปตฺติปจฺจยานิ. เอตานิ หิ กวาฏํ วิย นครทฺวารํ จิตฺตํ ปิทหิตฺวา ิตตฺตาว ๕- อคฺคฬาติ วุจฺจนฺติ. เตเนส เตสํ นิรากตตฺตา ภินฺนตฺตา นิรคฺคโฬติ วุตฺโต. อริโยติ นิกฺกิเลโส ปริสุทฺโธ. ปนฺนทฺธโชติ ปติตมานทฺธโช. ปนฺนภาโรติ ขนฺธภารกิเลสภารอภิสงฺขารภารปญฺจกามคุณภารา ปนฺนา โอโรหิตา อสฺสาติ ปนฺนภาโร. อปิจ อิธ มานภารสฺเสว โอโรหิตตฺตา @เชิงอรรถ: ขุ. ปฏิ. ๓๑/๑๒๐ อาทิ/๘๗ าณกถา (สฺยา) อตฺถโต สมานํ @ อภิ. ปฏฺาน ๔๐/๔๑๗/๑๒๘- กุสลตฺติก ฉ.ม. นิพฺพิทา วิรชฺชตีติ @ ฉ.ม. ตสฺส ฉ.ม. ว-สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓.

ปนฺนภาโรติ อธิปฺเปโต, วิสํยุตฺโตติ จตูหิ โยเคหิ สพฺพกิเลเสหิ จ วิสํยุตฺโต. อิธ ปน มานสํโยเคเนว วิสํยุตฺตตฺตา วิสํยุตฺโตติ อธิปฺเปโต. อสฺมิมาโนติ รูเป อสฺมีติ มาโน, เวทนาย, สญฺาย, สงฺขาเรสุ, วิญฺาเณ อสฺมีติ มาโน. เอตฺตาวตา ภควตา มคฺเคน กิเลเส เขเปตฺวา นิโรธสยนวรคตสฺส นิพฺพานารมฺมณํ ผลสมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา วิหรโต ขีณาสวสฺส กาโล ทสฺสิโต. ยถา หิ เทฺว นครานิ เอกํ โจรนครํ, เอกํ เขมนครํ. อถ เอกสฺส มหาโยธสฺส เอวํ ภเวยฺย "ยาวิทํ โจรนครํ ติฏฺติ, ตาว เขมนครํ ภยโต น มุจฺจติ, โจรนครํ อนครํ กริสฺสามี"ติ สนฺนาหํ กตฺวา ขคฺคํ คเหตฺวา โจรนครํ อุปสงฺกมิตฺวา นครทฺวาเร อุสฺสาปิเต เอสิกตฺถมฺเภ ขคฺเคน ฉินฺทิตฺวา สทฺธึ ทฺวารพาหาหิ ๑- กวาฏํ ภินฺทิตฺวา ปลิฆํ อุกฺขิปิตฺวา ปาการํ ภินฺทนฺโต ปริกฺขํ สงฺกิริตฺวา นครโสภนตฺถาย อุสฺสิเต ธเช ปาเตตฺวา นครํ อคฺคินา ฌาเปตฺวา เขมนครํ ปวิสิตฺวา ปาสาทํ อภิรุยฺห าติคณปริวุโต สุรสโภชนํ ภุญฺเชยฺย, เอวํ โจรนครํ วิย สกฺกาโย, เขมนครํ วิย นิพฺพานํ, มหาโยโธ วิย โยคาวจโร. ตสฺเสวํ โหติ "ยาว สกฺกายวฏฺฏํ วตฺตติ, ตาว ทฺวตฺตึสกมฺมกรณอฏฺนวุติโรค- ปญฺจวีสติมหาภเยหิ ปริมุจฺจนํ นตฺถี"ติ. โส มหาโยโธ วิย สนฺนาหํ สีลสนฺนาหํ กตฺวา, ปญฺาขคฺคํ คเหตฺวา ขคฺเคน เอสิกตฺถมฺเภ วิย อรหตฺตมคฺเคน ตณฺเหสิกํ ลุญฺจิตฺวา, โส โยโธ สทฺวารพาหํ นครกวาฏํ วิย ปญฺโจรมฺภาคิยสํโยชนคฺคฬํ อุคฺฆาเฏตฺวา, โส โยโธ ปลิฆํ วิย อวิชฺชาปลิฆํ อุกฺขิปิตฺวา, โส โยโธ ปาการํ ภินฺทนฺโต ปริกฺขํ วิย กมฺมาภิสงฺขารํ ภินฺทนฺโต ชาติสํสารปริกฺขํ สงฺกิริตฺวา, โส โยโธ นครโสภนตฺถาย อุสฺสาปิเต ธเช วิย มานทฺธเช ปาเตตฺวา สกฺกายนครํ ฌาเปตฺวา, โส โยโธ เขมนคเร อุปริปาสาเท สุรสโภชนํ วิย กิเลสนิพฺพานนครํ ปวิสิตฺวา อมตนิโรธารมฺมณํ ผลสมาปตฺติสุขํ อนุภวมาโน กาลํ วีตินาเมติ. [๒๔๖] อิทานิ เอวํ วิมุตฺตจิตฺตสฺส ขีณาสวสฺส ปเรหิ อนธิคมนียวิญฺาณํ ๒- ทสฺเสนฺโต เอวํ วิมุตฺตจิตฺตํ โขติอาทิมาห. ตตฺถ อนฺเวสนฺตาติ ๓- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สทฺวารพาหกํ ฉ.ม....วิญฺาณตํ ฉ.ม., ปาลิ. อนฺเวสนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔.

อนฺเวสนฺตา คเวสนฺตา. อิทํ นิสฺสิตนฺติ อิทํ นาม นิสฺสิตํ. ตถาคตสฺสาติ เอตฺถ สตฺโตปิ ตถาคโตติ อธิปฺเปโต, อุตฺตมปุคฺคโล ขีณาสโวปิ. อนนุวิชฺโชติ อสํวิชฺชมาโน วา อวินฺเทยฺโย วา. ตถาคโตติ หิ สตฺเต คหิเต อสํวิชฺชมาโนติ อตฺโถ วฏฺฏติ, ขีณาสเว คหิเต อวินฺเทยฺโยติ อตฺโถ วฏฺฏติ. ตตฺถ ปุริมนเย อยมธิปฺปาโย:- ภิกฺขเว อหํ ทิฏฺเว ธมฺเม ธรมานกํเยว ขีณาสวํ ตถาคโต สตฺโต ปุคฺคโลติ น ปญฺเปมิ. อปฺปฏิสนฺธิกํ ปน ปรินิพฺพุตํ ขีณาสวํ สตฺโตติ วา ปุคฺคโลติ วา กึ ปญฺเปสฺสามิ. อนนุวิชฺโช ตถาคโต, น หิ ปรมตฺถโต สตฺโต นาม โกจิ อตฺถิ, ตสฺส อวิชฺชมานสฺส อิทํ นิสฺสิตํ วิญฺาณนฺติ อนฺเวสนฺตาปิ กึ อธิคจฺฉิสฺสนฺติ, กถํ ปฏิลภิสฺสนฺตีติ อตฺโถ. ทุติยนเย อยมธิปฺปาโย:- ภิกฺขเว อหํ ทิฏฺเว ธมฺเม ธรมานกํเยว ขีณาสวํ วิญฺาณวเสน อินฺทาทีหิ อวินฺทิยํ วทามิ, น หิ สอินฺทา เทวา สพฺรหฺมกา สปชาปติกา อนฺเวสนฺตาปิ ขีณาสวสฺส วิปสฺสนาจิตฺตํ วา มคฺคจิตฺตํ วา ผลจิตฺตํ วา อิทํ นาม อารมฺมณํ นิสฺสาย วตฺตตีติ ชานิตุํ สกฺโกนฺติ, เต อปฺปฏิสนฺธิกสฺส ปรินิพฺพุตสฺส กึ ชานิสฺสนฺตีติ. อสตาติ อสนฺเตน. ตุจฺฉาติ ตุจฺฉเกน. มุสาติ มุสาวาเทน. อภูเตนาติ ยํ นตฺถิ, เตน. อพฺภาจิกฺขนฺตีติ อภิอาจิกฺขนฺติ, อภิภวิตฺวา วทนฺติ. เวนยิโกติ วินยติ วินาเสตีติ วินโย, โส เอว เวนยิโก, สตฺตวินาสโกติ อธิปฺปาโย. ยถา จาหํ ภิกฺขเว นาติ ๑- ภิกฺขเว เยน การเณน ๒- อหํ น สตฺตวินาสโก. ยถา จาหํ น วทามีติ เยน วา การเณน อหํ สตฺตวินาสํ น ปญฺเปมิ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- ยถาหํ น สตฺตวินาสโก, ยถา จ น สตฺตวินาสํ ปญฺเปมิ, ตถา มํ เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา "เวนยิโก สมโณ โคตโม"ติ วทนฺตา สตฺตวินาสโก สมโณ โคตโมติ จ, "สโต สตฺตสฺส อุจฺเฉทํ วินาสํ วิภวํ ปญฺเปมี"ติ ๓- วทนฺตา สตฺตวินาสํ ปญฺเปมีติ จ อสตา ตุจฺฉา มุสา อภูเตน อพฺภาจิกฺขนฺตีติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ยถา จาหํ น ภิกฺขเวติ ฉ.ม. วา กาเรน ฉ.ม. ปญฺเปตีติ เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕.

ปุพฺเพ จาติ ปุพฺเพ มหาโพธิมณฺฑมฺหิเยว จ. เอตรหิ จาติ เอตรหิ ธมฺมเทสนายํ จ. ทุกฺขํ เจว ปญฺเปมิ, ทุกฺขสฺส จ นิโรธนฺติ ธมฺมจกฺกํ อปฺปวตฺเตตฺวา โพธิมณฺเฑ วิหรนฺโตปิ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนโต ปฏฺาย ธมฺมํ เทเสนฺโตปิ จตุสจฺจเมว ปญฺเปมีติ อตฺโถ. เอตฺถ หิ ทุกฺขคฺคหเณน ตสฺส มูลภูโต สมุทโย, นิโรธคฺคหเณน จ ๑- ตํสมฺปาปโก มคฺโค คหิโตว โหตีติ เวทิตพฺโพ. ตตฺร เจติ ตสฺมึ จตุสจฺจปฺปกาสเน. ปเรติ สจฺจานิ อาชานิตุํ ปฏิวิชฺฌิตุํ อสมตฺถปุคฺคลา. อกฺโกสนฺตีติ ทสหิ อกฺโกสวตฺถูหิ อกฺโกสนฺติ. ปริภาสนฺตีติ วาจาย ปริภาสนฺติ. โรเสนฺติ วิเหเสนฺตีติ โรเสสฺสาม วิเหเสสฺสามาติ อธิปฺปาเยน ฆฏฺเฏนฺติ ทุกฺขาเปนฺติ. ตตฺราติ เตสุ อกฺโกสาทีสุ, เตสุ วา ปรปุคฺคเลสุ. อาฆาโตติ โกโธ. ๒- อปฺปจฺจโยติ โทมนสฺสํ. อนภิรทฺธีติ ๓- อตุฏฺิ. ตตฺร เจติ จตุสจฺจปฺปกาสเนเยว. ปเรติ จตุสจฺจปฺปกาสนํ อาชานิตุํ ปฏิวิชฺฌิตุํ สมตฺถปุคฺคลา. อานนฺโทติ อานนฺทปีติ. อุพฺพิลาวิตตฺตนฺติ ๔- อุพฺพิลาปนปีติ. ตตฺรเจติ จตุสจฺจปฺปกาสนมฺหิเยว. ตตฺราติ สกฺการาทีสุ. ยํ โข อิทํ ปุพฺเพ ปริญฺาตนฺติ ยํ อิทํ ขนฺธปญฺจกํ ปพฺเพ โพธิมณฺเฑ ตีหิ ปริญฺาหิ ปริญฺาตํ. ตตฺถ'เมติ ตสฺมึ ขนฺธปญฺจเก อิเม. กึ วุตฺตํ โหติ? ตตฺรปิ ตถาคตสฺส อิเม สกฺการา มยิ ภวิสฺสนฺติ ๕- วา อหํ เอเต อนุภวามีติ วา น โหติ. ปุพฺเพ ๖- ปริญฺาตกฺขนฺธปญฺจกสฺเสว เอเต สกฺการา ขนฺธปญฺจกํเยว จ เต สกฺกาเร อนุโภตีติ ๖- เอตฺตกเมว โหตีติ. ตสฺมาติ ยสฺมา สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌิตุํ อสมตฺถา ตถาคตํปิ อกฺโกสนฺติ, ตสฺมา. เสสํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. [๒๔๗] ตสฺมาติห ภิกฺขเว ยํ น ตุมฺหากนฺติ ยสฺมา อตฺตนิเยปิ ฉนฺทราคปฺปหานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สํวตฺตติ, ตสฺมา ยํ น ตุมฺหากํ, ตํ ปชหถาติ อตฺโถ. ยถาปจฺจยํ วา กเรยฺยาติ ยถา ยถา อิจฺเฉยฺย, ตถา ตถา กเรยฺย. น หิ โน เอตํ ภนฺเต อตฺตา วาติ ภนฺเต เอตํ ติณกฏฺสาขาปลาสํ อมฺหากํ เนว อตฺตา น อมฺหากํ รูปํ น วิญฺาณนฺติ วทนฺติ. อตฺตนิยํ วาติ อมฺหากํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. โกโป ก. อนภินนฺทีติ @ ฉ.ม. อุปฺปิลาวิตตฺตนฺติ ฉ.ม. กรียนฺตีติ @๖-๖ ฉ.ม. ปุพฺเพ ปริญฺาตกฺขนฺธปญฺจกํเยว เอเต สกฺกาเร อนุโภตีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖.

จีวราทิปริกฺขาโรปิ น โหตีติ อตฺโถ. เอวเมว โข ภิกฺขเว ยํ น ตุมฺหากํ ตํ ปชหถาติ ภควา ขนฺธปญฺจกํเยว น ตุมฺหากนฺติ ทสฺเสตฺวา ปชหาเปติ, ตญฺจ โข น อุปฺปาเฏตฺวา ลุญฺจิตฺวา วา, ฉนฺทราควินเยน ปเนตํ ปชหาเปติ. [๒๔๘] เอวํ สฺวากฺขาโตติ เอตฺถ ติปริวฏฺฏโต ปฏฺาย ยาว อิมํ านํ อาหริตุํปิ วฏฺฏติ, ปฏิโลเมน เปมมตฺตเกน สคฺคปรายนโต ปฏฺาย ยาว อิมํ านํ อาหริตุํปิ วฏฺฏติ. สฺวากฺขาโตติ สุกถิโต. สุกถิตตฺตา จ ๑- อุตฺตาโน วิวโฏ ปกาสิโต. ฉินฺนปิโลติโกติ ปิโลติกาติ วุจฺจติ ฉินฺนํ ภินฺนํ ตตฺถ ตตฺถ สิพฺพิตํ คณฺิกตํ ชิณฺณวตฺถํ, ตํ ยสฺส นตฺถิ, อฏฺหตฺถํ วา นวหตฺถํ วา อหฏสาฏกํ นิวตฺโถ, โส ฉินฺนปิโลติโก นาม. อยํปิ ธมฺโม ตาทิโส, น เหตฺถ โกหญฺาทิวเสน ฉินฺนภินฺนสิพฺพิตคณฺิกตภาโว อตฺถิ. อปิจ กจวโร ปิโลติโกติ วุจฺจติ. อิมสฺมึ จ สาสเน สมณกจวรํ นาม ปติฏฺาตุํ น ลภติ. เตเนวาห:- "การณฺฑํว ๒- นิทฺธมถ กสมฺพุญฺจาวกสฺสถ ๓- ตโต ปลาเส ๔- วาเหถ อสฺสมเณ สมณมานิเน. นิทฺธมิตฺวาน ปาปิจฺเฉ ปาปอาจารโคจเร สุทฺธา สุทฺเธหิ สํวาสํ กปฺปยวฺโห ปฏิสฺสตา ตโต สมคฺคา นิปกฺกา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสถา"ติ. ๕- อิติ สมณกจวรสฺส ฉินฺนตฺตาปิ อยํ ธมฺโม ฉินฺนปิโลติโก นาม โหติ. วฏฺฏนฺเตสํ นตฺถิ ปญฺาปนายาติ เตสํ วฏฺฏํ อปญฺตฺติภาวํ คตํ นิปฺปญฺตฺติกํ ชาตํ. เอวรูโป มหาขีณาสโว เอวํ สฺวากฺขาเต สาสเนเยว อุปฺปชฺชติ. ยถา จ ขีณาสโว, เอวํ อนาคามิอาทโยปิ. ตตฺถ ธมฺมานุสาริโน สทฺธานุสาริโนติ อิเม เทฺว โสตาปตฺติมคฺคฏฺา โหนฺติ. ยถาห "กตโม จ ปุคฺคโล ธมฺมานุสารี. ยสฺส ปุคฺคลสฺส โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส ปญฺินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, ปญฺาวาหึ ปญฺาปุพฺพงฺคมํ อริยมคฺคํ ภาเวติ. อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล ธมฺมานุสารี. โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน ปุคฺคโล ธมฺมานุสารี, ผเล ิโต ทิฏฺิปฺปตฺโต. กตโม @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เอว ฉ.ม. การณฺฑวํ ฉ.ม. กสมฺพุญฺจาปกสฺสถ @ ปาลิ, ฉ.ม. ปลาเป ขุ.สุตฺต. ๒๕/๒๘๔-๖/๓๘๘-๙ ธมฺมจริยสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗.

จ ปุคฺคโล สทฺธานุสารี. ยสฺส ปุคฺคลสฺส โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, สทฺธาวาหึ สทฺธาปุพฺพงฺคมํ อริยมคฺคํ ภาเวติ. อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล สทฺธานุสารี. โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน ปุคฺคโล สทฺธานุสารี, ผเล ิโต สทฺธาวิมุตฺโต"ติ. ๑- เยสํ มยิ สทฺธามตฺตํ เปมมตฺตนฺติ อิมินา เยสํ อญฺโ อริยธมฺโม นตฺถิ, ตถาคเต ปน สทฺธามตฺตํ เปมมตฺตเมว โหติ. เต วิปสฺสกา ปุคฺคลา อธิปฺเปตา. วิปสฺสกภิกฺขูนญฺหิ เอวํ วิปสฺสนํ ปฏฺเปตฺวา นิสินฺนานํ ทสพเล เอกา สทฺธา เอกํ เปมํ อุปฺปชฺชติ. ตาย สทฺธาย เตน เปเมน หตฺเถ คเหตฺวา สคฺเค ปิตา วิย โหนฺติ, นิยตคติกา กิร เอเต. โปราณกตฺเถรา ปน เอวรูปํ ภิกฺขุํ จูฬโสตาปนฺโนติ วทนฺติ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย อลคทฺทูปมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา. ---------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๙-๒๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=8&A=214&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=214&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=274              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=4443              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=5284              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=5284              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]