อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

                     ๘. มหาตณฺหาสงฺขยสุตฺตวณฺณนา
    [๓๙๖] เอวมฺเม สุตนฺติ มหาตณฺหาสงฺขยสุตฺตํ. ตตฺถ ทิฏฺิคตนฺติ
อลคทฺทูปมสุตฺเต ลทฺธิมตฺตํ ทิฏฺิคตนฺติ วุตฺตํ, อิธ สสฺสตทิฏฺิ. โส จ ภิกฺขุ
พหุสฺสุโต, อยํ อปฺปสฺสุโต ชาตกภาณโก ภควนฺตํ ชาตกํ กเถตฺวา "อหํ ภิกฺขเว
เตน สมเยน เวสฺสนฺตโร อโหสึ, ๓- มโหสโถ, วิธูรปณฺฑิโต, ๓- เสนกปณฺฑิโต,
มหาชนโก ราชา อโหสินฺ"ติ สโมธาเนนฺตํ สุณาติ. อถสฺส เอตทโหสิ "อิเม
รูปเวทนา สญฺา สงฺขารา ตตฺถ ตตฺเถว นิรุชฺฌนฺติ, วิญฺาณํ ปน อิธโลกโต
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อญฺาตญฺตรสฺสาติ    ๒ ฉ.ม. ยถานุสนฺธินาว
@๓-๓ ฉ.ม. มโหสโธ วิธุรปณฺฑิโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๓.
ปรโลกํ, ปรโลกโต อิมํ โลกํ สนฺธาวติ สํสรตี"ติ สสฺสตทสฺสนํ อุปฺปนฺนํ.
เตนาห "ตเทวิทํ วิญฺาณํ สนฺธาวติ สํสรติ อนญฺนฺ"ติ.
    สมฺมาสมฺพุทฺเธน ปน "วิญฺาณสมฺภโว ๑- สติ ปจฺจเย อุปฺปชฺชติ, วินา
ปจฺจยํ นตฺถิ วิญฺาณสฺส สมฺภโว"ติ วุตฺตํ ตสฺมา อยํ ภิกฺขุ พุทฺเธน อกถิตํ
กเถติ, ชินจกฺเก ปหารํ เทติ, เวสารชฺชาณํ ปฏิพาหติ, โสตุกามชนํ วิสํวาเทติ,
อริยปเถ ติริยํ นิปติตฺวา มหาชนสฺส อหิตาย ทุกฺขาย ปฏิปนฺโน. ยถา นาม
รญฺโ รชฺเช มหาโจโร อุปฺปชฺชมาโน มหาชนสฺส อหิตาย ทุกฺขาย อุปฺปชฺชติ,
เอวํ ชินสาสเน โจโร หุตฺวา มหาชนสฺส อหิตาย ทุกฺขาย อุปฺปนฺโนติ เวทิตพฺโพ.
สมฺพหุลา ภิกฺขูติ ชนปทวาสิโน ปิณฺฑปาติกภิกฺขู. เตนุปสงฺกมึสูติ อยํ ปริสํ
ลภิตฺวา สาสนํปิ อนฺตรธาเปยฺย, ยาว ปกฺขํ น ลภติ, ตาวเทว นํ ทิฏฺิคตา
วิเวเจมาติ สุตสุตฏฺานโตเยว อตฺวา อนิสีทิตฺวา อุปสงฺกมึสุ.
    [๓๙๘] กตมํ ตํ สาติ วิญฺาณนฺติ สาติ ยํ ตฺวํ วิญฺาณํ สนฺธาย
วเทสิ, กตมํ ตํ วิญฺาณนฺติ. ยฺวายํ ภนฺเต วโท เวเทยฺโย ตตฺร ตตฺร
กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ วิปากํ ปฏิสํเวเทตีติ ภนฺเต โย อยํ วทติ เวทยติ, โส
จายํ ตหึ ตหึ กุสลากุสลกมฺมานํ วิปากํ ปจฺจนุโภติ. อิทํ ภนฺเต วิญฺาณํ,
ยมหํ สนฺธาย วเทมีติ. กสฺส นุ โข นามาติ กสฺส ขตฺติยสฺส วา พฺราหฺมณสฺส
วา เวสฺสสุทฺทคหฏฺปพฺพชิตเทวมนุสฺสานํ วา อญฺตรสฺส.
    [๓๙๙] อถโข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสีติ กสฺมา อามนฺเตสิ? สาติสฺส
กิร เอวํ อโหสิ "สตฺถา มํ `โมฆปุริโส'ติ  วทติ, น จ โมฆปุริโสติ วุตฺตมตฺเตเนว
มคฺคผลานํ อุปนิสฺสโย น โหติ. อุปเสนมฺปิ หิ วงฺคนฺตปุตฺตํ  `อติลหุํ โข ตฺวํ
โมฆปุริส พาหุลฺลาย อาวตฺโต'ติ ๒- ภควา โมฆปุริสวาเทน โอวทิ. อุปเสนตฺเถโรปิ ๓-
อปรภาเค ฆเฏนฺโต วายมนฺโต ฉ อภิญฺา สจฺฉากาสิ. อหํปิ ตถารูปํ วิริยํ
ปคฺคณฺหิตฺวา มคฺคผลานิ สจฺฉิกริสฺสามี"ติ ๔- อถสฺส ภควา ฉินฺนปจฺจโย อยํ
สาสเน อวิรุฬฺหธมฺโมติ ทสฺเสนฺโต ภิกฺขู อามนฺเตสิ. อุสฺมีกโตติอาทิ เหฏฺา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วิญฺาณํ  ปจฺจยสมฺภวํ   ๒ วินย. มหา. /๔/๗๕/๗๖ อาจริยวตฺตกถา
@๓ ฉ.ม. เถโร             ๔ ฉ.ม. นิพฺพตฺเตสฺสามีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๔.
วุตฺตาธิปฺปายเมว. อถโข ภควาติ อยํปิ ปาฏิเยกฺโก อนุสนฺธิ. สาติสฺส กิร
เอตทโหสิ "ภควา มยฺหํ มคฺคผลานํ อุปนิสฺสโย นตฺถีติ วทติ, กึ สกฺกา อุปนิสฺสเย
อสติ อุปนิสฺสโย ปฏิกาตุํ, ๑- น หิ ตถาคตา สอุปนิสฺสยสฺเสว ธมฺมํ เทเสนฺติ,
ยสฺส กสฺสจิ เทเสนฺติเยว, อหํ พุทฺธสฺส สนฺติกา สุคโตวาทํ ลภิตฺวา
สคฺคสมฺปตฺติยา ๒- กุสลํ กริสฺสามี"ติ. อถสฺส ภควา "นาหํ โมฆปุริส ตุยฺหํ โอวาทํ
วา อนุสาสนึ วา เทมี"ติ สุคโตวาทํ ปฏิปสฺสมฺเภนฺโต อิมํ เทสนํ อารภิ, ตสฺสตฺโถ
เหฏฺา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. อิทานิ ปริสาย ลทฺธึ สาเธนฺโต ๓- "อิธาหํ ภิกฺขู
ปฏิปุจฺฉิสฺสามี"ติอาทิมาห. ตํ สพฺพํปิ เหฏฺา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
    [๔๐๐] อิทานิ วิญฺาณสฺส สปฺปจฺจยภาวํ ทสฺเสตุํ ยํ ยเทว ภิกฺขเวติอาทิมาห.
ตตฺถ มนญฺจ ปฏิจฺจ ธมฺเม จาติ สหาวชฺชเนน ภวงฺคมนญฺจ เตภูมิกธมฺเม
จ ปฏิจฺจ. กฏฺญฺจ ปฏิจฺจาติอาทิ โอปมฺมนิทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. เตน กึ ทีเปติ?
ทฺวารสงฺกนฺติยา อภาวํ. ยถา หิ กฏฺ ปฏิจฺจ ชลมาโน อคฺคิ อุปาทานปจฺจเย
สติเยว ชลติ, ตสฺมึ อสติ ปจฺจยเวกลฺเลน ตตฺเถว วูปสมฺมติ, น สกลิกาทีนิ
สงฺกมิตฺวา สกลิกคฺคีติอาทิสงฺขยํ คจฺฉติ, เอวเมว จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ
อุปฺปนฺนํ วิญฺาณํ ตสฺมึ ทฺวาเร จกฺขุรูปอาโลกมนสิการสงฺขาเต ปจฺจยมฺหิ
สติเยว อุปฺปชฺชติ, ตสฺมึ อสติ ปจฺจยเวกลฺเลน ตตฺเถว นิรุชฺฌติ, น โสตาทีนิ
สงฺกมิตฺวา โสตวิญฺาณนฺติอาทิสงฺขฺยํ คจฺฉติ. เอเสว นโย สพฺพวาเรสุ. อิติ
ภควา นาหํ วิญฺาณปฺปวตฺเต ทฺวารสงฺกนฺติมตฺตํปิ วทามิ, อยํ ปน สาติ
โมฆปุริโส ภวสงฺกนฺตึ วทตีติ สาตึ นิคฺคเหสิ.
    [๔๐๑] เอวํ วิญฺาณสฺส สปฺปจฺจยภาวํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ปน ปญฺจนฺนํปิ
ขนฺธานํ สปฺปจฺจยภาวํ ทสฺเสนฺโต ภูตมิทนฺติอาทิมาห. ตตฺถ ภูตมิทนฺติ อิทํ
ขนฺธปญฺจกํ ชาตํ ภูตํ นิพฺพตฺตํ, ตุเมฺหปิ ตํ ภูตมิทนฺติ ภิกฺขเว ปสฺสถาติ.
ตทาหารสมฺภวนฺติ ตํ ปเนตํ ขนฺธปญฺจกํ อาหารสมฺภวํ ปจฺจยสมฺภวํ, สติ ปจฺจเย
อุปฺปชฺชติ เอวํ ปสฺสถาติ ปุจฺฉติ. ตทาหารนิโรธาติ ตสฺส ปจฺจยสฺส นิโรธา.
ภูตมิทํ โนสฺสูติ ภูตํ นุ โข อิทํ, น นุ โข ภูตนฺติ. ตทาหารสมฺภวํ โนสฺสูติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุปนิสฺสเย อสติ กาตุํ    ๒ ฉ.ม. สคฺคสมฺปตฺตูปคํ   ๓ ฉ.ม. โสเธนฺโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๕.
ตํ ปเนตํ ๑- ภูตํ ขนฺธปญฺจกํ ปจฺจยสมฺภวํ นุ โข, น นุ โขติ. ตทาหารนิโรธาติ
ตสฺส ปจฺจยสฺส นิโรธา. นิโรธธมฺมํ โนสฺสูติ นิโรธธมฺมํ นุ โข, น นุ โขติ.
สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสโตติ อิทํ ขนฺธปญฺจกํ ชาตํ ภูตํ นิพฺพตฺตนฺติ ยาถาวสรสลกฺขณโต
วิปสฺสนาปญฺาย สมฺมา ปสฺสนฺตสฺส. ปญฺาย สุทิฏฺนฺติ วุตฺตนเยเนว
วิปสฺสนาปญฺาย สุฏฺุ ทิฏฺ. เอวํ เย เย ตํ ปุจฺฉํ สลฺลกฺเขสุํ, เตสํ เตสํ
ปฏิญฺ คณฺหนฺโต ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ สปฺปจฺจยภาวํ ทสฺเสสิ.
    อิทานิ ยาย ปญฺาย เตหิ ตํ สปฺปจฺจยํ สนิโรธํ ขนฺธปญฺจกํ สุฏฺุ
ทิฏฺ ๒- ตตฺถ นิตฺตณฺหภาวํ ปุจฺฉนฺโต อิมํ เจ ตุเมฺหติอาทิมาห. ตตฺถ ทิฏฺินฺติ
วิปสฺสนาสมฺมาทิฏฺึ. สภาวทสฺสเนน ปริสุทฺธํ. ปจฺจยทสฺสเนน ปริโยทาตํ.
อลฺลีเยถาติ ตณฺหาทิฏฺีหิ อลฺลียิตฺวา วิหเรยฺยาถ. เกฬาเยถาติ ตณฺหาทิฏฺีหิ
กีฬมานา วิหเรยฺยาถ. ธนาเยถาติ ธนํ วิย อิจฺฉนฺตา เคธํ อาปชฺเชยฺยาถ.
มมาเยถาติ ตณฺหาทิฏฺิมมตฺตํ ๓- อุปฺปาเทยฺยาถ. นิตฺถรณตฺถาย โน คหณตฺถายาติ
โส โย มยา จตุโรฆนิตฺถรณตฺถาย กุลฺลูปโม ธมฺโม เทสิโต, โน นิกนฺติวเสน
คหณตฺถาย. อปิ นุ ตํ ตุเมฺห อาชาเนยฺยาถาติ. วิปริยาเยน สุกฺกปกฺโข
เวทิตพฺโพ.
    [๔๐๒] อิทานิ เตสํ ขนฺธานํ ปจฺจยํ ทสฺเสนฺโต จตฺตาโรเม ภิกฺขเว
อาหาราติอาทิมาห, ตมฺปิ ๔- วุตฺตตฺถเมว. ยถา ปน เอโก อิมํ ชานาสีติ วุตฺโต
"น เกวลํ อิมํ, มาตรํปิสฺส ชานามิ, มาตุ มาตรํปี"ติ เอวํ ปเวณิวเสน ชานนฺโต
สุฏฺุ ชานาติ นาม, เอวเมว ภควา น เกวลํ ขนฺธมตฺตเมว ชานาติ, ขนฺธานํ
ปจฺจยํปิ เตสํปิ ปจฺจยานํ ปจฺจยนฺติ เอวํ สพฺพปจฺจยปรมฺปรํ ชานาติ, โส ตํ
พุทฺธพลํ ทีเปนฺโต อิทานิ ปจฺจยปรมฺปรํ ทสฺเสตุํ ๕- อิเม จ ภิกฺขเว จตฺตาโร
อาหาราติอาทิมาห, ตํปิ วุตฺตตฺถเมว. อิติ โข ภิกฺขเว อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา
ฯเปฯ ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตีติ เอตฺถ ปน ปฏิจฺจสมุปฺปาทกถา วิตฺถาเรตพฺพา
ภเวยฺย, สา วิสุทฺธิมคฺเค วิตฺถาริตาว.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ     ๒ ฉ.ม. สุทิฏฺ   ๓ ฉ.ม. ตณฺหาทิฏฺีหิ   มมตฺตํ
@๔ ฉ.ม. ตํ          ๕ ม. นิทานปรมฺปรํ ทสฺเสนฺโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๖.
    [๔๐๔] อิมสฺมึ สติ อิทํ โหตีติ อิมสฺมึ อวิชฺชาทิเก ปจฺจเย สติ อิทํ
สงฺขาราทิกํ ผลํ โหติ. อิมสฺสุปฺปาทา อิทํ อุปฺปชฺชตีติ อิมสฺส อวิชฺชาทิกสฺส
ปจฺจยสฺส อุปฺปาทา อิทํ สงฺขาราทิกํ ผลํ อุปฺปชฺชติ, เตเนวาห "ยทิทํ
อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา ฯเปฯ สมุทโย โหตี"ติ. เอวํ วฏฺฏํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ
วิวฏฺฏํ ทสฺเสนฺโต อวิชฺชาย เตฺวว อเสสวิราคนิโรธาติอาทิมาห. ตตฺถ อวิชฺชาย
เตฺววาติ อวิชฺชาย เอว ตุ. อเสสวิราคนิโรธาติ วิราคสงฺขาเตน มคฺเคน
อเสสนิโรธา อนุปฺปาทนิโรธา. สงฺขารนิโรโธติ สงฺขารานํ อนุปฺปาทนิโรโธ
โหติ, เอวํ นิรุทฺธานํ ปน สงฺขารานํ นิโรธา วิญฺาณนิโรโธ โหติ, วิญฺาณาทีนํ
จ นิโรธา นามรูปาทีนิ นิรุทฺธานิเยว โหนฺตีติ ทสฺเสตุํ สงฺขารนิโรธา
วิญฺาณนิโรโธติอาทึ วตฺวา เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตีติ
วุตฺตํ. ตตฺถ เกวลสฺสาติ สกลสฺส, สุทฺธสฺส วา, สตฺตวิรหิตสฺสาติ อตฺโถ.
ทุกฺขกฺขนฺธสฺสาติ ทุกฺขราสิสฺส. นิโรโธ โหตีติ อนุปฺปาโท โหติ.
    [๔๐๖] อิมสฺมึ อสตีติอาทิ วุตฺตปฏิปกฺขนเยน เวทิตพฺพํ.
    [๔๐๗] เอวํ วฏฺฏวิวฏฺฏํ กเถตฺวา อิทานิ อิมํ ทฺวาทสงฺคปจฺจยวฏฺฏํ สห
วิปสฺสนาย มคฺเคน ชานนฺตสฺส ยา ปฏิธาวนา ปหิยฺยติ, ตสฺสา อภาวํ ปุจฺฉนฺโต
อปิ นุ ตุเมฺห ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ เอวํ ชานนฺตาติ เอวํ สห วิปสฺสนาย
มคฺเคน ชานนฺตา. เอวํ ปสฺสนฺตาติ ตสฺเสว เววจนํ. ปุพฺพนฺตนฺติ ปุริมโกฏฺาสํ,
อตีตกฺขนฺธธาตุอายตนานีติ อตฺโถ. ปฏิธาเวยฺยาถาติ ตณฺหาทิฏฺิวเสน ปฏิธาเวยฺยาถ.
เสสํ สพฺพาสวสุตฺเต วิตฺถาริตเมว.
    อิทานิ เนสํ ตตฺถ นิจฺจลภาวํ ปุจฺฉนฺโต อปิ นุ ตุเมฺห ภิกฺขเว
เอวํ ชานนฺตา เอวํ ปสฺสนฺตา เอวํ วเทยฺยาถ, สตฺถา โน ครูติอาทิมาห.
ตตฺถ ครูติ ภาริโก อกามา อนุวตฺติตพฺโพ. สมโณติ พุทฺธสมโณ. อญฺ สตฺถารํ
อุทฺทิเสยฺยาถาติ อยํ สตฺถา อมฺหากํ กิจฺจํ สาเธตุํ น สกฺโกตีติ อปิ นุ เอวํ
สญฺิโน หุตฺวา อญฺ พาหิรกํ สตฺถารํ อุทฺทิเสยฺยาถ. ปุถุสมณพฺราหฺมณานนฺติ เอวํ
สญฺิโน หุตฺวา ปุถูนํ ติตฺถิยสมณานํ เจว พฺราหฺมณานญฺจ. วตโกตุหลมงฺคลานีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๗.
วตสมาทานานิ จ ทิฏฺิกุตุหลานิ จ ทิฏฺสุตมุตมงฺคลานิ จ. ตานิ สารโต
ปจฺจาคจฺเฉยฺยาถาติ เอตานิ สารนฺติ เอวํสญฺิโน หุตฺวา ปฏิอาคจฺเฉยฺยาถ, เอวํ
นิสฺสฏฺานิ จ ปุน คเณฺหยฺยาถาติ อตฺโถ. สามํ าตนฺติ สยํ าเณน าตํ.
สามํ ทิฏฺนฺติ สยํ ปญฺาจกฺขุนา ทิฏฺ. สามํ วิทิตนฺติ สยํ วิภาวิตํ ปากฏํ
กตํ, อุปนีตา โข เม ตุเมฺหติ มยา ภิกฺขเว ตุเมฺห อิมินา สนฺทิฏฺิกาทิสภาเวน
ธมฺเมน นิพฺพานํ อุปนีตา, ปาปิตาติ อตฺโถ. สนฺทิฏฺิโกติอาทีนมตฺโถ วิสุทฺธิมคฺเค
วิตฺถาริโต. อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺติ เอตํ วจนํ อิทํ ตุเมฺหหิ สามํ าตาทิภาวํ
ปฏิจฺจ วุตฺตํ.
    [๔๐๘] ติณฺณํ โข ปน ภิกฺขเวติ กสฺมา อารภิ? นนุ เหฏฺา
วฏฺฏวิวฏฺฏวเสน เทสนา มตฺถกํ ปาปิตาติ. อาม ปาปิตา. อยํ ปน ปาฏิเอกฺโก
อนุสนฺธิ, "อยญฺหิ โลกสนฺนิวาโส ปฏิสนฺธิสมฺมุโฬฺห, ตสฺส สมฺโมหฏฺานํ
วิทฺธํเสตฺวา ปากฏํ กริสฺสามี"ติ อิมํ เทสนํ อารภิ. อปิจ วฏฺฏมูลํ อวิชฺชา,
วิวฏฺฏมูลํ พุทฺธุปฺปาโท, อิติ วฏฺฏมูลํ อวิชฺชํ วิวฏฺฏมูลํ จ พุทฺธุปฺปาทํ
ทสฺเสตฺวาปิ "ปุน เอกวารํ วฏฺฏวิวฏฺฏวเสน เทสนํ มตฺถกํ ปาเปสฺสามี"ติ อิมํ เทสนํ
อารภิ. ตตฺถ สนฺนิปาตาติ สโมธาเนน ปิณฺฑภาเวน. คพฺภสฺสาติ คพฺเภ
นิพฺพตฺตนกสตฺตสฺส. อวกฺกนฺติ โหตีติ นิพฺพตฺติ โหติ. กตฺถจิ หิ คพฺโภติ
มาตุกุจฺฉิ  วุตฺตา. ๑- ยถาห:-
              "ยเมกรตฺตึ ปมํ         คพฺเภ วสติ มาณโว
               อพฺภุฏฺิโตว โส ยาติ ๒-  ส คจฺฉํ น นิวตฺตตี"ติ. ๓-
     กตฺถจิ คพฺเภ นิพฺพตฺตสตฺโต. ยถาห "ยถา โข ปนานนฺท อญฺา
อิตฺถิโย ๔- นว วา ทส วา มาเส คพฺภํ กุจฺฉินา ปริหริตฺวา วิชายนฺตี"ติ. ๕-
อิธ สตฺโต อธิปฺเปโต, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "คพฺภสฺส อวกฺกนฺติ โหตี"ติ.
     อิธาติ อิมสฺมึ สตฺตโลเก. มาตา จ อุตุนี โหตีติ อิทํ อุตุสมยํ สนฺธาย
วุตฺตํ. มาตุคามสฺส กิร ยสฺมึ โอกาเส ทารโก นิพฺพตฺตติ, ตตฺถ มหตี โลหิตปีฬกา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วุตฺโต    ๒ ก. สยติ    ๓ ขุ.ชา. ๒๗/๒๒๖๑/๔๖๙ อโยฆรชาตก (สฺยา)
@๔ ฉ.ม., ปาลิ. อิตฺถิกา    ๕ ม. อุปริ. ๑๔/๒๐๕/๑๗๑ อจฺฉริยพฺภูตธมฺมสุตฺต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๘.
สณฺหิตฺวา ภิชฺชิตฺวา ปคฺฆรติ, วตฺถุ สุทฺธํ โหติ, สุทฺเธ วตฺถุมฺหิ มาตาปิตูสุ
เอกวารํ สนฺนิปติเตสุ ยาว สตฺตทิวสานิ เขตฺตเมว โหติ. ตสฺมึ สมเย หตฺถคฺคาห-
เวณิคฺคาหาทินา องฺคปรามสเนนปิ ทารโก นิพฺพตฺตติเยว. คนฺธพฺโพติ ตตฺรูปคสตฺโต.
ปจฺจุปฏฺิโต โหตีติ น มาตาปิตูนํ สนฺนิปาตํ โอโลกยมาโน สมีเป ิโต
ปจฺจุปฏฺิโต นาม โหติ. กมฺมยนฺตยนฺติโต ปน เอโก สตฺโต ตสฺมึ โอกาเส
นิพฺพตฺตนโก โหตีติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย. สํสเยนาติ "อโรโค นุ โข ภวิสฺสามิ
อหํ วา, ปุตฺโต วา เม"ติ เอวํ มหนฺเตน ชีวิตสํสเยน. โลหิตเญฺหตํ ภิกฺขเวติ
ตทา กิร มาตุโลหิตํ ตํ านํ สมฺปตฺตํ ปุตฺตสิเนเหน ปณฺฑรํ โหติ. ตสฺมา
เอวมาห. วงฺกกนฺติ คามทารกานํ กีฬกํ ขุทฺทกนงฺคลํ. ฆฏิกา วุจฺจติ ทีฆทณฺเฑน
รสฺสทณฺฑกํ ปหรณกีฬา, โมกฺขจิกนฺติ สมฺปริวตฺตกกีฬา, อากาเส วา ทณฺฑกํ
คเหตฺวา ภูมิยํ วา สีสํ เปตฺวา เหฏฺุปฺปริยภาเวน ปริวตฺตนกีฬนนฺติ วุตฺตํ
โหติ. จิงฺคุลิกํ วุจฺจติ ตาลปณฺณาทีหิ กตํ วาตปฺปหาเรน ปริพฺภมนจกฺกํ.
ปตฺตาฬฺหกํ วุจฺจติ ปณฺณนาฬิกา. ตาย วาลิกาทีนิ มินนฺตา กีฬนฺติ. รถกนฺติ
ขุทฺทกรถํ. ธนุกํปิ ขุทฺทกธนุเมว.
    [๔๐๙] สารชฺชตีติ ราคํ อุปฺปาเทติ. พฺยาปชฺชตีติ พฺยาปาทํ อุปฺปาเทติ.
อนุปฏฺิตกายสตีติ กาเย สติ กายสติ, ตํ อนุปฏฺเปตฺวาติ อตฺโถ. ปริตฺตเจตโสติ
อกุสลจิตฺโต. ยตฺถสฺส เต ปาปกาติ ยสฺสํ ผลสมาปตฺติยํ เอเต นิรุชฺฌนฺติ, ตํ
น ชานาติ นาธิคจฺฉตีติ อตฺโถ. อนุโรธวิโรธนฺติ ราคญฺเจว โทสญฺจ. อภินนฺทตีติ
ตณฺหาวเสน อภินนฺทติ, ตณฺหาวเสเนว อโห สุขนฺติอาทีนิ วทนฺโต อภิวทติ.
อชฺโฌสาย ติฏฺตีติ ตณฺหาชฺโฌสานคหเณน คิลิตฺวา ปรินิฏฺเปตฺวา คณฺหาติ.
สุขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา อภินนฺทตุ, ทุกฺขํ กถํ อภินนฺทตีติ. "อหํ ทุกฺขิโต
มม ทุกฺขนฺ"ติ คณฺหนฺโต อภินนฺทติ นาม. อุปฺปชฺชติ นนฺทีติ ตณฺหา อุปฺปชฺชติ.
ตทุปาทานนฺติ สาว ตณฺหา คหณฏฺเน อุปาทานํ นาม, ตสฺส อุปาทานปจฺจยา
ภโว ฯเปฯ สมุทโย โหตีติ, อิทํ หิ ภควตา ปุน เอกวารํ ติสนฺธิจตุสงฺเขปํ ๑-
ปจฺจยาการวฏฺฏํ ทสฺสิตํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ทฺวิสนฺธิ ติสงฺเขปํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๙.
    [๔๑๐-๔] อิทานิ วิวฏฺฏํ ทสฺเสตุํ อิธ ภิกฺขเว ตถาคโต โลเก
อุปฺปชฺชตีติอาทิมาห. ตตฺถ อปฺปมาณเจตโสติ อปฺปมาณํ โลกุตฺตรํ เจโต อสฺสาติ
อปฺปมาณเจตโส, มคฺคจิตฺตสมงฺคีติ อตฺโถ. อิมํ โข เม ตุเมฺห ภิกฺขเว สงฺขิตฺเตน
ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺตึ ธาเรถาติ ภิกฺขเว อิมํ สงฺขิตฺเตน เทสิตํ มยฺหํ ตณฺหาสงฺขย-
วิมุตฺติเทสนํ ตุเมฺห นิจฺจกาลํ ธาเรยฺยาถ มา ปมชฺเชยฺยาถ. เทสนา หิ เอตฺถ
วิมุตฺติปฏิลาภเหตุโต วิมุตฺตีติ วุตฺตา. มหาตณฺหาชาลตณฺหาสงฺฆาฏปฏิมุกฺกนฺติ
ตณฺหาว สํสิพฺพิตฏฺเน มหาตณฺหาชาลํ, สงฺฆฏิตฏฺเน สงฺฆาฏนฺติ วุจฺจติ,
อิติ เอตสฺมึ มหาตณฺหาชาเล ตณฺหาสงฺฆาเฏ จ อิมํ สาตึ ภิกฺขุํ เกวฏฺฏปุตฺตํ
ปฏิมุกฺกํ ธาเรถ, อนุปวิฏฺโ อนฺโตคโธติ นํ ธาเรยฺยาถาติ ๑- อตฺโถ. เสสํ
สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย
                   มหาตณฺหาสงฺขยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                       -------------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๒๑๒-๒๑๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=8&A=5435&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=5435&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=440
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=8041
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=9558
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=9558
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_12