ฉฏฺโ ชราสุตฺตนิทฺเทโส
[๑๘๑] อปฺปํ วต ชีวิตํ อิทํ
โอรํ วสฺสสตาปิ มิยฺยติ
โย เจปิ อติจฺจ ชีวติ
อถโข โส ชรสาปิ มิยฺยติ ฯ
[๑๘๒] อปฺปํ วต ชีวิตํ อิทนฺติ ชีวิตนฺติ อายุ ิติ ยปนา
ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ ฯ อปิจ ทฺวีหิ
การเณหิ อปฺปกํ ชีวิตํ โถกํ ชีวิตํ ิติปริตฺตตาย วา อปฺปกํ
ชีวิตํ สรสปริตฺตตาย วา อปฺปกํ ชีวิตํ ฯ
{๑๘๒.๑} กถํ ิติปริตฺตตาย อปฺปกํ ชีวิตํ ฯ อตีเต จิตฺตกฺขเณ
ชีวิตฺถ น ชีวติ น ชีวิสฺสติ ฯ อนาคเต จิตฺตกฺขเณ ชีวิสฺสติ
น ชีวติ น ชีวิตฺถ ฯ ปจฺจุปฺปนฺเน จิตฺตกฺขเณ ชีวติ น
ชีวิตฺถ น ชีวิสฺสติ ฯ
ชีวิตํ อตฺตภาโว จ สุขทุกฺขา จ เกวลา
เอกจิตฺตสมายุตฺตา ลหุโส วตฺตติกฺขโณ ๑-
จูฬาสีติสหสฺสานิ กปฺปา ติฏฺนฺติ เย มรู
น เตฺวว เตปิ ชีวนฺติ ทฺวีหิ จิตฺเตหิ สมาหิตา ๒-
เย นิรุทฺธา มรนฺตสฺส ติฏฺมานสฺส วา อิธ
สพฺเพว ๓- สทิสา ขนฺธา คตา อปฺปฏิสนฺธิกา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วตฺตเต ฯ ๒ โป. ม. สํยุตา ฯ ๓ ม. สพฺเพปิ ฯ
อนนฺตรา จ เย ภงฺคา ๑- เย จ ภงฺคา ๒- อนาคตา
ตทนฺตเร นิรุทฺธานํ เวสมฺมํ ๓- นตฺถิ ลกฺขเณ
อนิพฺพตฺเตน น ชาโต ปจฺจุปฺปนฺเน น ชีวติ
จิตฺตภงฺคมโต โลโก ปญฺตฺติ ปรมตฺถิยา
ยถา นินฺนา ปวตฺตนฺติ ฉนฺเทน ปริณามิตา
อจฺฉินฺนวารา ๔- วตฺตนฺติ สฬายตนปจฺจยา
อนิธานคตา ภงฺคา ปุญฺโช นตฺถิ อนาคเต
นิพฺพตฺตาเยว ติฏฺนฺติ อารคฺเค สาสปูปมา
นิพฺพตฺตานญฺจ ธมฺมานํ ภงฺโค เนสํ ปุเรกฺขโต
ปโลกธมฺมา ติฏฺนฺติ โปราเณหิ อมิสฺสิตา
อทสฺสนโต อายนฺติ ภงฺคา คจฺฉนฺติ ทสฺสนํ
วิชฺชุปฺปาโทว อากาเส อุปฺปชฺชนฺติ วยนฺติ จาติ ฯ
เอวํ ิติปริตฺตตาย อปฺปกํ ชีวิตํ ฯ
{๑๘๒.๒} กถํ สรสปริตฺตตาย อปฺปกํ ชีวิตํ ฯ อสฺสาสูปนิพทฺธํ
ชีวิตํ ปสฺสาสูปนิพทฺธํ ชีวิตํ อสฺสาสปฺปสฺสาสูปนิพทฺธํ ชีวิตํ
มหาภูตูปนิพทฺธํ ชีวิตํ อุสฺมูปนิพทฺธํ ชีวิตํ กวฬิงฺการาหารูปนิพทฺธํ
ชีวิตํ วิญฺาณูปนิพทฺธํ ชีวิตํ ฯ มูลมฺปิ อิเมสํ ทุพฺพลํ ฯ
ปุพฺพเหตูปิ อิเมสํ ทุพฺพลา ฯ เยปิ ปจฺจยา เตปิ ทุพฺพลา ฯ
เยปิ ปภวิกา ๕- เตปิ ทุพฺพลา ฯ สหภูปิ อิเมสํ ทุพฺพลา ฯ
สมฺปโยคาปิ อิเมสํ ทุพฺพลา ฯ สหชาปิ อิเมสํ ทุพฺพลา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. ภคฺคา ฯ ๓ โป. ม. เวสมํ ฯ ๔ โป. ม. อจฺฉินฺนธารา ฯ ๕ โป. ม. ปภาวิกา ฯ
ยาปิ ปโยชิกา สาปิ ทุพฺพลา ฯ อญฺมญฺ นิจฺจทุพฺพลา อิเม ฯ
อญฺมญฺ อนวตฺถิตา อิเม ฯ อญฺมญฺ ปริปาตยนฺติ อิเม ฯ
อญฺมญฺสฺส หิ นตฺถิ ตายิตา ฯ น จาปิ เปนฺติ อญฺมญฺิเม ฯ
โยปิ นิพฺพตฺตโก โส น วิชฺชติ ฯ น จ เกนจิ โกจิ หายติ ฯ ภงฺคพฺยา
จ อิเม หิ สพฺพโส ฯ ปุริเมหิ ปภาวิตา อิเม ฯ เยปิ ปภาวิตา เต ปุเร
มตา ฯ ปุริมาปิจ ปจฺฉิมาปิจ อญฺมญฺ น กทาจิ อทฺทสํสูติ ฯ
เอวํ สรสปริตฺตตาย อปฺปกํ ชีวิตํ ฯ
{๑๘๒.๓} อปิจ จาตุมฺมหาราชิกานํ เทวานํ ชีวิตํ อุปาทาย
มนุสฺสานํ อปฺปกํ ชีวิตํ ปริตฺตกํ ชีวิตํ โถกํ ชีวิตํ ขณิกํ ชีวิตํ ลหุกํ
ชีวิตํ อิตฺตรํ ชีวิตํ อนทฺธนียํ ชีวิตํ น จิรฏฺิติกํ ชีวิตํ ฯ ตาวตึสานํ
เทวานํ ฯ ยามานํ เทวานํ ฯ ตุสิตานํ เทวานํ ฯ นิมฺมานรตีนํ
เทวานํ ฯ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ ฯ พฺรหฺมกายิกานํ เทวานํ
ชีวิตํ อุปาทาย มนุสฺสานํ อปฺปกํ ชีวิตํ ปริตฺตกํ ชีวิตํ โถกํ ชีวิตํ
ขณิกํ ชีวิตํ ลหุกํ ชีวิตํ อิตฺตรํ ชีวิตํ อนทฺธนียํ ชีวิตํ น จิรฏฺิติกํ
ชีวิตํ ฯ วุตฺตํ เหตํ ภควตา อปฺปมิทํ ภิกฺขเว มนุสฺสานํ อายุ คมนีโย
สมฺปราโย มนฺตาย โผฏฺพฺพํ กตฺตพฺพํ กุสลํ จริตพฺพํ พฺรหฺมจริยํ
นตฺถิ ชาตสฺส อมรณํ โย ภิกฺขเว จิรํ ชีวติ โส วสฺสสตํ อปฺปํ วา ภิยฺโย
อปฺปมายุ มนุสฺสานํ หิเฬยฺย นํ สุโปริโส
จเรยฺยาทิตฺตสีโสว นตฺถิ มจฺจุสฺส นาคโม
อจฺจยนฺติ อโหรตฺตา ชีวิตํ อุปรุชฺฌติ
อายุ ขียติ มจฺจานํ กุนฺนทีนํว อูทกนฺติ ฯ
อปฺปํ วต ชีวิตํ อิทํ ฯ
[๑๘๓] โอรํ วสฺสสตาปิ มิยฺยตีติ กลลกาเลปิ จวติ มรติ
อนฺตรธายติ วิปฺปลุชฺชติ ฯ อมฺพุทกาเลปิ ๑- จวติ มรติ อนฺตรธายติ
วิปฺปลุชฺชติ ฯ เปสิกาเลปิ จวติ มรติ อนฺตรธายติ วิปฺปลุชฺชติ ฯ
ฆนกาเลปิ จวติ มรติ อนฺตรธายติ วิปฺปลุชฺชติ ฯ ปญฺจสาขกาเลปิ ๒-
จวติ มรติ อนฺตรธายติ วิปฺปลุชฺชติ ฯ ชาติมตฺโตปิ จวติ มรติ
อนฺตรธายติ วิปฺปลุชฺชติ ฯ ปสูติฆเรปิ จวติ มรติ อนฺตรธายติ
วิปฺปลุชฺชติ ฯ อฑฺฒมาสิโกปิ จวติ มรติ อนฺตรธายติ วิปฺปลุชฺชติ ฯ
มาสิโกปิ จวติ มรติ อนฺตรธายติ วิปฺปลุชฺชติ ฯ ทฺวิมาสิโกปิ
ติมาสิโกปิ จตุมาสิโกปิ ปญฺจมาสิโกปิ จวติ มรติ อนฺตรธายติ
วิปฺปลุชฺชติ ฯ ฉมาสิโกปิ สตฺตมาสิโกปิ อฏฺมาสิโกปิ นวมาสิโกปิ
ทสมาสิโกปิ สํวจฺฉริโกปิ จวติ มรติ อนฺตรธายติ วิปฺปลุชฺชติ ฯ
ทฺวิวสฺสิโกปิ ติวสฺสิโกปิ จตุวสฺสิโกปิ ปญฺจวสฺสิโกปิ ฉวสฺสิโกปิ
สตฺตวสฺสิโกปิ อฏฺวสฺสิโกปิ นววสฺสิโกปิ ทสวสฺสิโกปิ วีสติวสฺสิโกปิ
ตึสวสฺสิโกปิ จตฺตาฬีสวสฺสิโกปิ ปญฺาสวสฺสิโกปิ สฏฺิวสฺสิโกปิ
สตฺตติวสฺสิโกปิ อสีติวสฺสิโกปิ นวุติวสฺสิโกปิ จวติ มรติ อนฺตรธายติ
วิปฺปลุชฺชตีติ โอรํ วสฺสสตาปิ มิยฺยติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อพฺพุทกาเลปิ ฯ ๒ ม. ยุ. ปสาขกาเลปิ ฯ
[๑๘๔] โย เจปิ อติจฺจ ชีวตีติ โย วสฺสสตํ อติกฺกมิตฺวา ชีวติ
โส เอกํ วา วสฺสํ ชีวติ เทฺว วา วสฺสานิ ชีวติ ตีณิ วา วสฺสานิ ชีวติ
จตฺตาริ วา วสฺสานิ ชีวติ ปญฺจ วา วสฺสานิ ชีวติ ทส วา วสฺสานิ
ชีวติ วีสติ วา วสฺสานิ ชีวติ ตึสํ วา วสฺสานิ ชีวติ จตฺตาฬีสํ วา
วสฺสานิ ชีวตีติ โย เจปิ อติจฺจ ชีวติ ฯ
[๑๘๕] อถโข โส ชรสาปิ มิยฺยตีติ ยทา ชิณฺโณ โหติ วุฑฺโฒ
มหลฺลโก อทฺธคโต วโยอนุปฺปตฺโต ขณฺฑทนฺโต ปลิตเกโส วิลูนํ
ขลิตสิโร วลินํ ติลกาหตคตฺโต วงฺโก ภคฺโค ทณฺฑปรายโน โส
ชรายปิ จวติ มรติ อนฺตรธายติ วิปฺปลุชฺชติ ฯ
นตฺถิ มรณมฺหา โมกฺโข
ผลานมิว ปกฺกานํ ปาโต ปตนโต ภยํ
เอวํ ชาตาน มจฺจานํ นิจฺจํ มรณโต ภยํ
ยถาปิ กุมฺภการสฺส กตา มตฺติกภาชนา
สพฺเพ เภทปริยนฺตา เอวํ มจฺจาน ชีวิตํ
ทหรา จ มหนฺตา จ เย พาลา เย จ ปณฺฑิตา
สพฺเพ มจฺจุวสํ ยนฺติ สพฺเพ มจฺจุปรายนา
เตสํ มจฺจุปเรตานํ คจฺฉตํ ปรโลกโต
น ปิตา ตายเต ปุตฺตํ าตี วา ปน าตเก
เปกฺขตญฺเว าตีนํ ปสฺส ลาลปฺปตํ ปุถู
เอกเมโกว มจฺจานํ โควชฺโฌ วิย นิยฺยติ
เอวํ อพฺภาหโต โลโก มจฺจุนา จ ชราย จาติ ฯ
อถโข โส ชรสาปิ มิยฺยติ ฯ เตนาห ภควา
อปฺปํ วต ชีวิตํ อิทํ
โอรํ วสฺสสตาปิ มิยฺยติ
โย เจปิ อติจฺจ ชีวติ
อถโข โส ชรสาปิ มิยฺยตีติ ฯ
[๑๘๖] โสจนฺติ ชนา มมายิเต
น หิ สนฺติ นิจฺจา ปริคฺคหา
วินาภาวสนฺตเมวิทํ
อิติ ทิสฺวา นาคารมาวเส ฯ
[๑๘๗] โสจนฺติ ชนา มมายิเตติ ชนาติ ขตฺติยา จ พฺราหฺมณา
จ เวสฺสา จ สุทฺทา จ คหฏฺา จ ปพฺพชิตา จ เทวา จ มนุสฺสา จ ฯ
มมตฺตาติ เทฺว มมตฺตา ตณฺหามมตฺตญฺจ ทิฏฺิมมตฺตญฺจ ฯเปฯ
อิทํ ตณฺหามมตฺตํ ฯเปฯ อิทํ ทิฏฺิมมตฺตํ ฯ มมายิตวตฺถุอจฺเฉท-
สงฺกิโนปิ โสจนฺติ อจฺฉิชฺชนฺเตปิ โสจนฺติ อจฺฉินฺเนปิ โสจนฺติ
มมายิตวตฺถุวิปริณามสงฺกิโนปิ โสจนฺติ วิปริณามนฺเตปิ โสจนฺติ
วิปริณเตปิ โสจนฺติ กิลมนฺติ ปริเทวนฺติ อุรตฺตาฬึ กนฺทนฺติ สมฺโมหํ
อาปชฺชนฺตีติ โสจนฺติ ชนา มมายิเต ฯ
[๑๘๘] น หิ สนฺติ นิจฺจา ปริคฺคหาติ ปริคฺคหาติ เทฺว
ปริคฺคหา ตณฺหาปริคฺคโห จ ทิฏฺิปริคฺคโห จ ฯเปฯ อยํ
ตณฺหาปริคฺคโห ฯเปฯ อยํ ทิฏฺิปริคฺคโห ฯ ตณฺหาปริคฺคโห
อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม วิราคธมฺโม
นิโรธธมฺโม วิปริณามธมฺโม ฯ ทิฏฺิปริคฺคโห อนิจฺโจ สงฺขโต
ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม วิราคธมฺโม นิโรธธมฺโม
วิปริณามธมฺโม ฯ วุตฺตํ เหตํ ภควตา ปสฺสถ โน ตุเมฺห
ภิกฺขเว ตํ ปริคฺคหํ ยฺวายํ ปริคฺคโห นิจฺโจ ธุโว สสฺสโต
อวิปริณามธมฺโม สสฺสติสมํ ตเถว สฺสตีติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ
สาธุ ภิกฺขเว อหมฺปิ โข เอตํ ภิกฺขเว ปริคฺคหํ น สมนุปสฺสามิ
ยฺวายํ ปริคฺคโห นิจฺโจ ธุโว สสฺสโต อวิปริณามธมฺโม สสฺสติสมํ
ตเถว สฺสตีติ ฯ ปริคฺคหา นิจฺจา ธุวา สสฺสตา อวิปริณามธมฺมา
นตฺถิ น สนฺติ น สํวิชฺชนฺติ นุปลพฺภนฺตีติ น หิ สนฺติ นิจฺจา
ปริคฺคหา ฯ
[๑๘๙] วินาภาวสนฺตเมวิทนฺติ นานาภาเว วินาภาเว อญฺถาภาเว
สนฺเต สํวิชฺชมาเน อุปลพฺภิยมาเน ฯ วุตฺตํ เหตํ ภควตา
อลํ อานนฺท มา โสจิ มา ปริเทวิ นนุ เอตํ อานนฺท มยา
ปฏิกจฺเจว ๑- อกฺขาตํ สพฺเพเหว ปิเยหิ มนาเปหิ นานาภาโว
วินาภาโว อญฺถาภาโว ตํ กุเตตฺถ อานนฺท ลพฺภา ยนฺตํ ชาตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ปฏิคจฺเจวาติปิ ปาโ ฯ
ภูตํ สงฺขตํ ปโลกธมฺมํ ตํ วต มา ปลุชฺชีติ เนตํ านํ วิชฺชตีติ ฯ
ปุริมานํ ปุริมานํ ขนฺธานํ ธาตูนํ อายตนานํ วิปริณามญฺถาภาวา
ปจฺฉิมา ปจฺฉิมา ขนฺธา จ ธาตุโย จ อายตนานิ จ ปวตฺตนฺตีติ
วินาภาวสนฺตเมวิทํ ฯ
[๑๙๐] อิติ ทิสฺวา นาคารมาวเสติ อิตีติ ปทสนฺธิ ปทสํสคฺโค
ปทปาริปูริ อกฺขรสมวาโย พฺยญฺชนสิลิฏฺตา ปทานุปุพฺพตาเมตํ
อิตีติ ฯ อิติ ทิสฺวา ปสฺสิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ
กตฺวา มมตฺเตสูติ อิติ ทิสฺวา ฯ นาคารมาวเสติ สพฺพํ ฆราวาสปลิโพธํ
ฉินฺทิตฺวา ปุตฺตทารปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา าติปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา
มิตฺตามจฺจปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา สนฺนิธิปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา เกสมสฺสุํ
โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ
ปพฺพชิตฺวา อกิญฺจนภาวํ อุปคนฺตฺวา เอโก จเรยฺย วิหเรยฺย
อิริเยยฺย วตฺเตยฺย ปาเลยฺย ยเปยฺย ยาเปยฺยาติ อิติ ทิสฺวา
นาคารมาวเส ฯ เตนาห ภควา
โสจนฺติ ชนา มมายิเต
น หิ สนฺติ นิจฺจา ปริคฺคหา
วินาภาวสนฺตเมวิทํ
อิติ ทิสฺวา นาคารมาวเสติ ฯ
[๑๙๑] มรเณนปิ ตํ ปหียติ
ยํ ปุริโส มมยิทนฺติ มญฺติ
เอตมฺปิ วิทิตฺวา ๑- ปณฺฑิโต
น มมตฺตาย นเมถ มามโก ฯ
[๑๙๒] มรเณนปิ ตํ ปหียตีติ มรณนฺติ ยา เตสํ เตสํ
สตฺตานํ ตมฺหา ตมฺหา สตฺตนิกายา จุติ จวนตา เภโท อนฺตรธานํ
มจฺจุ มรณํ กาลกิริยา ขนฺธานํ เภโท กเฬวรสฺส นิกฺเขโป
ชีวิตินฺทฺริยสฺสุปจฺเฉโท ฯ ตนฺติ รูปคตํ เวทนาคตํ สญฺาคตํ
สงฺขารคตํ วิญฺาณคตํ ฯ ปหียตีติ ปหียติ ชหียติ วิชหียติ
อนฺตรธายติ วิปฺปลุชฺชติ ฯ ภาสิตมฺปิ เหตํ
ปุพฺเพว มจฺจํ วิชหนฺติ โภคา
มจฺโจว เน ปุพฺพตรํ ชหาติ
อสสฺสตา โภคิโน กามกามี
ตสฺมา น โสจามหํ โสกกาเล
อุเทติ อาปูรติ เวติ จนฺโท
อตฺถํ คเมตฺวาน ปเลติ สุริโย
วิทิตา มยา สตฺตุก ๒- โลกธมฺมา
ตสฺมา น โสจามหํ โสกกาเลติ ฯ
มรเณนปิ ตํ ปหียติ ฯ
[๑๙๓] ยํ ปุริโส มมยิทนฺติ มญฺตีติ ยนฺติ รูปคตํ
เวทนาคตํ สญฺาคตํ สงฺขารคตํ วิญฺาณคตํ ฯ ปุริโสติ สงฺขา
สมญฺา ปญฺตฺติ โลกโวหาโร นามํ นามกมฺมํ นามเธยฺยํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิทิตฺวาน ๒ ยุ. สตฺตก ฯ
นิรุตฺติ พฺยญฺชนํ อภิลาโป ฯ มมยิทนฺติ มญฺตีติ ตณฺหามญฺนาย
มญฺติ ทิฏฺิมญฺนาย มญฺติ มานมญฺนาย มญฺติ
กิเลสมญฺนาย มญฺติ ทุจฺจริตมญฺนาย มญฺติ ปโยคมญฺนาย
มญฺติ วิปากมญฺนาย มญฺตีติ ยํ ปุริโส มมยิทนฺติ มญฺติ ฯ
[๑๙๔] เอตมฺปิ วิทิตฺวา ปณฺฑิโตติ เอตํ อาทีนวํ ตฺวา
ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา มมตฺเตสูติ
เอตมฺปิ วิทิตฺวา ฯ ปณฺฑิโตติ [๑]- พุทฺธิมา าณี วิภาวี เมธาวีติ
เอตมฺปิ วิทิตฺวา ปณฺฑิโต ฯ
[๑๙๕] น มมตฺตาย นเมถ มามโกติ มมตฺตาติ เทฺว มมตฺตา
ตณฺหามมตฺตญฺจ ทิฏฺิมมตฺตญฺจ ฯเปฯ อิทํ ตณฺหามมตฺตํ
ฯเปฯ อิทํ ทิฏฺิมมตฺตํ ฯ มามโกติ พุทฺธมามโก ธมฺมมามโก
สงฺฆมามโก โส ภควนฺตํ มมายติ ภควา ตํ ปุคฺคลํ
ปริคฺคณฺหาติ ฯ วุตฺตํ เหตํ ภควตา เย เต ภิกฺขเว ภิกฺขู
กุหา ถทฺธา ลปา สงฺคี อุนฺนฬา อสมาหิตา น เม เต ภิกฺขเว
ภิกฺขู มามกา อปคตา จ เต [๒]- ภิกฺขู อิมสฺมา ธมฺมวินยา
น จ เต อิมสฺมึ ธมฺมวินเย วุฑฺฒึ วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺชนฺติ
เย จ โข เต ภิกฺขเว ภิกฺขู นิกฺกุหา นิลฺลปา ธีรา อถทฺธา
สุสมาหิตา เต โข เม ภิกฺขเว ภิกฺขู มามกา อนปคตา จ
เต ภิกฺขู อิมสฺมา ธมฺมวินยา เต จ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย วุฑฺฒึ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปณฺฑิโต ธีโร ปณฺฑิโต ปญฺวา ฯ ๒ ม. ภิกฺขเว ฯ
วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺชนฺตีติ ฯ
กุหา ถทฺธา ลปา สงฺคี อุนฺนฬา อสมาหิตา
น เต ธมฺเม วิรูหนฺติ สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิเต
นิกฺกุหา นิลฺลปา ธีรา อถทฺธา สุสมาหิตา
เต เว ธมฺเม วิรูหนฺติ สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิเต ฯ
น มมตฺตาย นเมถ มามโกติ มามโก ตณฺหามมตฺตํ ปหาย
ทิฏฺิมมตฺตํ ปฏินิสฺสชฺชิตฺวา มมตฺตาย น นเมยฺย น โอนเมยฺย
น ตนฺนินฺโน อสฺส น ตปฺโปโณ น ตปฺปพฺภาโร น ตทธิมุตฺโต
น ตทาธิปเตยฺโยติ น มมตฺตาย นเมถ มามโก ฯ เตนาห
ภควา
มรเณนปิ ตํ ปหียติ
ยํ ปุริโส มมยิทนฺติ มญฺติ
เอตมฺปิ วิทิตฺวา ปณฺฑิโต
น มมตฺตาย นเมถ มามโกติ ฯ
[๑๙๖] สุปิเนน ยถาปิ สงฺคตํ
ปฏิพุทฺโธ ปุริโส น ปสฺสติ
เอวมฺปิ ปิยายิตํ ชนํ
เปตํ กาลกตํ น ปสฺสติ ฯ
[๑๙๗] สุปิเนน ยถาปิ สงฺคตนฺติ สงฺคตํ สมาคตํ สมาหิตํ
สนฺนิปติตนฺติ สุปิเนน ยถาปิ สงฺคตํ ฯ
[๑๙๘] ปฏิพุทฺโธ ปุริโส น ปสฺสตีติ ยถา ปุริโส สุปินคโต
จนฺทํ ปสฺสติ สุริยํ ปสฺสติ มหาสมุทฺทํ ปสฺสติ สิเนรุปพฺพตราชํ
ปสฺสติ หตฺถึ ปสฺสติ อสฺสํ ปสฺสติ รถํ ปสฺสติ ปตฺตึ ปสฺสติ
เสนาพฺยูหํ ปสฺสติ อารามรามเณยฺยกํ ปสฺสติ วนรามเณยฺยกํ
ปสฺสติ ภูมิรามเณยฺยกํ ปสฺสติ โปกฺขรณิรามเณยฺยกํ ปสฺสติ
ปฏิพุทฺโธ น กิญฺจิ ปสฺสตีติ ปฏิพุทฺโธ ปุริโส น ปสฺสติ ฯ
[๑๙๙] เอวมฺปิ ปิยายิตํ ชนนฺติ เอวนฺติ โอปมฺมสมฺปฏิปาทนา ฯ
ปิยายิตํ ชนนฺติ ปิยายิตํ มมายิตํ ชนํ มาตรํ วา
ปิตรํ วา ภาตรํ วา ภคินึ วา ปุตฺตํ วา ธีตรํ วา มิตฺตํ
วา อมจฺจํ วา าติสาโลหิตํ วาติ เอวมฺปิ ปิยายิตํ ชนํ ฯ
[๒๐๐] เปตํ กาลกตํ น ปสฺสตีติ เปตา วุจฺจนฺติ มตา
กาลกตา ฯ น ปสฺสติ น ทกฺขติ นาธิคจฺฉติ น วินฺทติ น
ปฏิลภตีติ เปตํ กาลกตํ น ปสฺสติ ฯ เตนาห ภควา
สุปิเนน ยถาปิ สงฺคตํ
ปฏิพุทฺโธ ปุริโส น ปสฺสติ
เอวมฺปิ ปิยายิตํ ชนํ
เปตํ กาลกตํ น ปสฺสตีติ ฯ
[๒๐๑] ทิฏฺาปิ สุตาปิ เต ชนา
เยสํ นามมิทํ ปวุจฺจติ
นามเมวาวสิสฺสติ
อกฺเขยฺยํ เปตสฺส ชนฺตุโน ฯ
[๒๐๒] ทิฏฺาปิ สุตาปิ เต ชนาติ ทิฏฺาติ เย
จกฺขุวิญฺาณาภิสมฺภูตา ฯ สุตาติ เย โสตวิญฺาณาภิสมฺภูตา ฯ เต
ชนาติ ขตฺติยา จ พฺราหฺมณา จ เวสฺสา จ สุทฺทา จ คหฏฺา
จ ปพฺพชิตา จ เทวา จ มนุสฺสา จาติ ทิฏฺาปิ สุตาปิ
เต ชนา ฯ
[๒๐๓] เยสํ นามมิทํ ปวุจฺจตีติ เยสนฺติ เยสํ ขตฺติยานํ
พฺราหฺมณานํ เวสฺสานํ สุทฺทานํ คหฏฺานํ ปพฺพชิตานํ เทวานํ
มนุสฺสานํ ฯ นามนฺติ สงฺขา สมญฺา ปญฺตฺติ โลกโวหาโร
นามํ นามกมฺมํ นามเธยฺยํ นิรุตฺติ พฺยญฺชนํ อภิลาโป ฯ ปวุจฺจตีติ
กถิยติ ภณิยติ ทีปิยติ โวหริยตีติ เยสํ นามมิทํ ปวุจฺจติ ฯ
[๒๐๔] นามเมวาวสิสฺสติ อกฺเขยฺยนฺติ รูปคตํ เวทนาคตํ
สญฺาคตํ สงฺขารคตํ วิญฺาณคตํ ปหียติ ชหียติ วิชหียติ
อนฺตรธายติ วิปฺปลุชฺชติ นามเมวาวสิสฺสติ ฯ อกฺเขยฺยนฺติ อกฺขาตุํ
กเถตุํ ภณิตุํ ทีปยิตุํ โวหริตุนฺติ นามเมวาวสิสฺสติ อกฺเขยฺยํ ฯ
เปตสฺส ชนฺตุโนติ เปตสฺสาติ มตสฺส กาลกตสฺส ฯ ชนฺตุโนติ
สตฺตสฺส นรสฺส มานวสฺส โปสสฺส ปุคฺคลสฺส ชีวสฺส ชาตุสฺส ๑-
ชนฺตุสฺส อินฺทคุสฺส มนุชสฺสาติ อกฺเขยฺยํ เปตสฺส ชนฺตุโน ฯ
เตนาห ภควา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ชาคุสฺส ฯ ยุ. ชคุสฺส ฯ
ทิฏฺาปิ สุตาปิ เต ชนา
เยสํ นามมิทํ ปวุจฺจติ
นามเมวาวสิสฺสติ
อกฺเขยฺยํ เปตสฺส ชนฺตุโนติ ฯ
[๒๐๕] โสกปริเทวมจฺฉรํ
น ชหนฺติ คิทฺธา มมายิเต
ตสฺมา มุนโย ปริคฺคหํ
หิตฺวา อจรึสุ เขมทสฺสิโน ฯ
[๒๐๖] โสกปริเทวมจฺฉรํ น ชหนฺติ คิทฺธา มมายิเตติ โสโกติ
าติพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส โภคพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส โรคพฺยสเนน
วา ผุฏฺสฺส สีลพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส ทิฏฺิพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส
อญฺตรญฺตเรน วา พฺยสเนน สมนฺนาคตสฺส อญฺตรญฺตเรน
วา ทุกฺขธมฺเมน ผุฏฺสฺส โสโก โสจนา โสจิตตฺตํ อนฺโตโสโก
อนฺโตปริโสโก อนฺโตฑาโห อนฺโตปริฑาโห เจตโส ปริชฺฌายนา
โทมนสฺสํ โสกสลฺลํ ฯ ปริเทโวติ าติพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส ฯเปฯ
ทิฏฺิพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส อญฺตรญฺตเรน วา พฺยสเนน
สมนฺนาคตสฺส อญฺตรญฺตเรน วา ทุกฺขธมฺเมน ผุฏฺสฺส อาเทโว
ปริเทโว อาเทวนา ปริเทวนา อาเทวิตตฺตํ ปริเทวิตตฺตํ วาจา
ปลาโป วิปฺปลาโป ลาลปฺโป ลาลปฺปายนา ลาลปฺปายิตตฺตํ ฯ
{๒๐๖.๑} มจฺฉริยนฺติ ปญฺจ มจฺฉริยานิ อาวาสมจฺฉริยํ กุลมจฺฉริยํ ลาภมจฺฉริยํ
วณฺณมจฺฉริยํ ธมฺมมจฺฉริยํ ยํ เอวรูปํ มจฺฉริยํ มจฺฉรายนา
มจฺฉรายิตตฺตํ เววิจฺฉํ กทริยํ กฏุกญฺจกตา อคฺคหิตตฺตํ จิตฺตสฺส
อิทํ วุจฺจติ มจฺฉริยํ ฯ อปิจ ขนฺธมจฺฉริยํปิ มจฺฉริยํ ธาตุมจฺฉริยํปิ
มจฺฉริยํ อายตนมจฺฉริยํปิ มจฺฉริยํ คาโห อิทํ วุจฺจติ มจฺฉริยํ ฯ
เคโธ วุจฺจติ ตณฺหา โย ราโค สาราโค ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ
อกุสลมูลํ ฯ มมตฺตาติ เทฺว มมตฺตา ตณฺหามมตฺตญฺจ ทิฏฺิมมตฺตญฺจ
ฯเปฯ อิทํ ตณฺหามมตฺตํ ฯเปฯ อิทํ ทิฏฺิมมตฺตํ ฯ มมายิตวตฺถ-
ุอจฺเฉทสงฺกิโนปิ โสจนฺติ อิจฺฉิชฺชนฺเตปิ โสจนฺติ อจฺฉินฺเนปิ โสจนฺติ ฯ
มมายิตวตฺถุวิปริณามสงฺกิโนปิ โสจนฺติ วิปริณามนฺเตปิ โสจนฺติ
วิปริณเตปิ โสจนฺติ ฯ มมายิตวตฺถุอจฺเฉทสงฺกิโนปิ ปริเทวนฺติ
อจฺฉิชฺชนฺเตปิ ปริเทวนฺติ อจฺฉินฺเนปิ ปริเทวนฺติ ฯ มมายิตวตฺถุ-
วิปริณามสงฺกิโนปิ ปริเทวนฺติ วิปริณามนฺเตปิ ปริเทวนฺติ วิปริณเตปิ
ปริเทวนฺติ ฯ มมายิตวตฺถุํ รกฺขนฺติ โคเปนฺติ ปริคฺคณฺหนฺติ มมายิตนฺติ
มจฺฉรายนฺติ ฯ มมายิตสฺมึ วตฺถุสฺมึ โสจนฺติ โสกํ น ชหนฺติ ปริเทวํ
น ชหนฺติ มจฺฉริยํ น ชหนฺติ เคธํ น ชหนฺติ นปฺปชหนฺติ น วิโนเทนฺติ
น พฺยนฺตีกโรนฺติ น อนภาวงฺคเมนฺตีติ โสกปริเทวมจฺฉรํ น ชหนฺติ
คิทฺธา มมายิเต ฯ
[๒๐๗] ตสฺมา มุนโย ปริคฺคหํ หิตฺวา อจรึสุ เขมทสฺสิโนติ
ตสฺมาติ ตสฺมา ตํการณา ตํเหตุ ตปฺปจฺจยา ตํนิทานา เอตํ
อาทีนวํ สมฺปสฺสมาโน มมตฺเตสูติ ตสฺมา ฯ มุนโยติ โมนํ
วุจฺจติ าณํ ยา ปญฺา ปชานนา ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย
สมฺมาทิฏฺิ เตน าเณน สมนฺนาคตา มุนโย โมนปฺปตฺตา ฯ
ตีณิ โมเนยฺยานิ กายโมเนยฺยํ วจีโมเนยฺยํ มโนโมเนยฺยํ ฯเปฯ
สงฺคชาลมติจฺจ โส มุนิ ฯ ปริคฺคโหติ เทฺว ปริคฺคหา ตณฺหาปริคฺคโห
จ ทิฏฺิปริคฺคโห จ ฯเปฯ อยํ ตณฺหาปริคฺคโห ฯเปฯ อยํ
ทิฏฺิปริคฺคโห ฯ มุนโย ตณฺหาปริคฺคหํ ปหาย ๑- ทิฏฺิปริคฺคหํ
ปฏินิสฺสชฺชิตฺวา อจรึสุ วิจรึสุ อิริยึสุ วตฺตึสุ ปาลึสุ ยปึสุ ยาปึสุ ฯ
{๒๐๗.๑} เขมทสฺสิโนติ เขมํ วุจฺจติ อมตํ นิพฺพานํ โย โส
สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ
นิพฺพานํ ฯ เขมทสฺสิโนติ เขมทสฺสิโน ตาณทสฺสิโน เลณทสฺสิโน
สรณทสฺสิโน อภยทสฺสิโน อจฺจุตทสฺสิโน อมตทสฺสิโน นิพฺพานทสฺสิโนติ
ตสฺมา มุนโย ปริคฺคหํ หิตฺวา อจรึสุ เขมทสฺสิโน ฯ เตนาห ภควา
โสกปริเทวมจฺฉรํ
น ชหนฺติ คิทฺธา มมายิเต
ตสฺมา มุนโย ปริคฺคหํ
หิตฺวา อจรึสุ เขมทสฺสิโนติ ฯ
[๒๐๘] ปฏิลีนจรสฺส ภิกฺขุโน
ภชมานสฺส วิวิตฺตมาสนํ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ปริจฺจชิตฺวา ฯ
สามคฺคิยมาหุ ตสฺส ตํ
โย อตฺตานํ ภวเน น ทสฺสเย ฯ
[๒๐๙] ปฏิลีนจรสฺส ภิกฺขุโนติ ปฏิลีนจรา วุจฺจนฺติ สตฺต
เสขา ๑- อรหา ปฏิลีโน ฯ กึการณา ปฏิลีนจรา กุจฺจนฺติ สตฺต
เสขา ฯ เต ตโต ตโต จิตฺตํ ปฏิลีเนนฺตา ปฏิกุชฺเชนฺตา ปฏิวฏฺเฏนฺตา
สนฺนิรุทฺธนฺตา สนฺนิคฺคณฺหนฺตา สนฺนิวาเรนฺตา รกฺขนฺตา โคเปนฺตา
จรนฺติ วิหรนฺติ อิริยนฺติ วตฺเตนฺติ ปาเลนฺติ ยเปนฺติ ยาเปนฺติ ฯ
จกฺขุทฺวาเร จิตฺตํ ปฏิลีเนนฺตา ปฏิกุชฺเชนฺตา ปฏิวฏฺเฏนฺตา
สนฺนิรุทฺธนฺตา สนฺนิคฺคณฺหนฺตา สนฺนิวาเรนฺตา รกฺขนฺตา โคเปนฺตา
จรนฺติ วิหรนฺติ อิริยนฺติ วตฺเตนฺติ ปาเลนฺติ ยเปนฺติ ยาเปนฺติ ฯ
{๒๐๙.๑} โสตทฺวาเร จิตฺตํ ฆานทฺวาเร จิตฺตํ ชิวฺหาทฺวาเร จิตฺตํ
กายทฺวาเร จิตฺตํ มโนทฺวาเร จิตฺตํ ปฏิลีเนนฺตา ปฏิกุชฺเชนฺตา
ปฏิวฏฺเฏนฺตา สนฺนิรุทฺธนฺตา สนฺนิคฺคณฺหนฺตา สนฺนิวาเรนฺตา
รกฺขนฺตา โคเปนฺตา จรนฺติ วิหรนฺติ อิริยนฺติ วตฺเตนฺติ ปาเลนฺติ
ยเปนฺติ ยาเปนฺติ ฯ ยถา กุกฺกุฏปตฺตํ วา นหารุททฺทลํ ๒- วา
อคฺคิมฺหิ ปกฺขิตฺตํ โหติ ปฏิลียติ ปฏิกุชฺชติ ปฏิวตฺตติ น
สมฺปสาริยติ เอวเมว เต ตโต ตโต จิตฺตํ ปฏิลีเนนฺตา ปฏิกุชฺเชนฺตา
ปฏิวฏฺเฏนฺตา สนฺนิรุทฺธนฺตา สนฺนิคฺคณฺหนฺตา สนฺนิวาเรนฺตา
รกฺขนฺตา โคเปนฺตา จรนฺติ วิหรนฺติ อิริยนฺติ วตฺเตนฺติ ปาเลนฺติ
ยเปนฺติ ยาเปนฺติ จกฺขุทฺวาเร จิตฺตํ โสตทฺวาเร จิตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เสกฺขา ฯ อปรํปิ เอวํ าตพฺพํ ฯ ๒ ม นหารุททฺทุลํ ฯ ยุ. นหารุคทฺทุลํ
ฆานทฺวาเร จิตฺตํ ชิวฺหาทฺวาเร จิตฺตํ กายทฺวาเร จิตฺตํ มโนทฺวาเร
จิตฺตํ ปฏิลีเนนฺตา ปฏิกุชฺเชนฺตา ปฏิวฏฺเฏนฺตา สนฺนิรุทฺธนฺตา
สนฺนิคฺคณฺหนฺตา สนฺนิวาเรนฺตา รกฺขนฺตา โคเปนฺตา จรนฺติ วิหรนฺติ
อิริยนฺติ วตฺเตนฺติ ปาเลนฺติ ยเปนฺติ ยาเปนฺติ ฯ ตํการณา ปฏิลีนจรา
วุจฺจนฺติ สตฺต เสขา ฯ ภิกฺขุโนติ กลฺยาณปุถุชฺชนสฺส วา ภิกฺขุโน
เสขสฺส วา ภิกฺขุโนติ ปฏิลีนจรสฺส ภิกฺขุโน ฯ
[๒๑๐] ภชมานสฺส วิวิตฺตมาสนนฺติ อาสนํ วุจฺจติ ยตฺถ
นิสีทติ มญฺโจ ปี ภิสิ ตฏฺฏิกา จมฺมขณฺโฑ ติณสนฺถาโร
ปณฺณสนฺถาโร ปลาสสนฺถาโร ๑- ฯ ตํ อาสนํ อสปฺปายรูปทสฺสเนน
วิตฺตํ ๒- วิวิตฺตํ ปวิวิตฺตํ อสปฺปายสทฺทสฺสวเนน วิตฺตํ ๓- วิวิตฺตํ
ปวิวิตฺตํ อสปฺปายคนฺธฆายเนน อสปฺปายรสสายเนน อสปฺปาย-
โผฏฺพฺพผุสเนน อสปฺปาเยหิ ปญฺจหิ กามคุเณหิ วิตฺตํ ๔- วิวิตฺตํ
ปวิวิตฺตํ ฯ ตํ [๕]- อาสนํ ภชโต สมฺภชโต เสวโต นิเสวโต สํเสวโต
ปฏิเสวโตติ ภชมานสฺส วิวิตฺตมาสนํ ฯ
[๒๑๑] สามคฺคิยมาหุ ตสฺส ตํ โย อตฺตานํ ภวเน น ทสฺสเยติ
สามคฺคิยาติ ติสฺโส สามคฺคิโย คณสามคฺคี ธมฺมสามคฺคี
อนภินิพฺพตฺติสามคฺคี ฯ
{๒๑๑.๑} กตมา คณสามคฺคี ฯ พหู เจปิ ภิกฺขู สมคฺคา สมฺโมทมานา
อวิวทมานา ขีโรทกีภูตา อญฺมญฺ ปิยจกฺขูหิ สมฺปสฺสนฺตา วิหรนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปลาลสนฺถาโร ฯ สพฺพตฺถ อิทิสเมว ฯ ๒-๓-๔ โป. ม. ริตฺตํ ฯ
@๕ โป. ม. วิวิตฺตํ ฯ
อยํ คณสามคฺคี ฯ
{๒๑๑.๒} กตมา ธมฺมสามคฺคี ฯ จตฺตาโร สติปฏฺานา จตฺตาโร
สมฺมปฺปธานา จตฺตาโร อิทฺธิปฺปาทา ปญฺจินฺทฺริยานิ ปญฺจ พลานิ
สตฺต โพชฺฌงฺคา อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค เต เอกโต ปกฺขนฺทนฺติ
ปสีทนฺติ สมฺปติฏฺนฺติ วิมุจฺจนฺติ น เตสํ ธมฺมานํ วิวาโท วิปฺปวาโท
อตฺถิ อยํ ธมฺมสามคฺคี ฯ
{๒๑๑.๓} กตมา อนภินิพฺพตฺติสามคฺคี ฯ พหู เจปิ ภิกฺขู อนุปาทิเสสาย
นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายนฺติ น เตสํ นิพฺพานธาตุยา โอนตฺตํ
วา ปุณฺณตฺตํ วา ปญฺายติ อยํ อนภินิพฺพตฺติสามคฺคี ฯ
{๒๑๑.๔} ภวเนติ เนรยิกานํ นิรโย ภวนํ ติรจฺฉานโยนิกานํ
ติรจฺฉานโยนิ ภวนํ ปิตฺติวิสยิกานํ ปิตฺติวิสโย ภวนํ มนุสฺสานํ
มนุสฺสโลโก ภวนํ เทวานํ เทวโลโก ภวนํ ฯ สามคฺคิยมาหุ ตสฺส
ตํ โย อตฺตานํ ภวเน น ทสฺสเยติ ตสฺเสสา สามคฺคี เอตํ ฉนฺนํ
เอตํ ปฏิรูปํ เอตํ อนุจฺฉวิกํ เอตํ อนุโลมํ โย เอวํ ปฏิปนฺโน ๑-
นิรเย อตฺตานํ น ทสฺเสยฺย ติรจฺฉานโยนิยา อตฺตานํ น ทสฺเสยฺย
ปิตฺติวิสเย อตฺตานํ น ทสฺเสยฺย มนุสฺสโลเก อตฺตานํ น ทสฺเสยฺย
เทวโลเก อตฺตานํ น ทสฺเสยฺยาติ เอวมาหุ เอวมาหํสุ เอวํ กเถนฺติ
เอวํ ภณนฺติ เอวํ ทีปยนฺติ เอวํ โวหรนฺตีติ สามคฺคิยมาหุ ตสฺส
ตํ โย อตฺตานํ ภวเน น ทสฺสเย ฯ เตนาห ภควา
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ปฏิจฺฉนฺเน ฯ
ปฏิลีนจรสฺส ภิกฺขุโน
ภชมานสฺส วิวิตฺตมาสนํ
สามคฺคิยมาหุ ตสฺส ตํ
โย อตฺตานํ ภวเน น ทสฺสเยติ ฯ
[๒๑๒] สพฺพตฺถ มุนิ อนิสฺสิโต
น ปิยํ กุพฺพติ โนปิ อปฺปิยํ
ตสฺมึ ปริเทวมจฺฉรํ
ปณฺเณ วาริ ยถา น ลิมฺปติ ฯ
[๒๑๓] สพฺพตฺถ มุนิ อนิสฺสิโตติ สพฺพํ วุจฺจติ ทฺวาทสายตนานิ
จกฺขุ เจว รูปา จ โสตญฺจ สทฺทา จ ฆานญฺจ คนฺธา จ ชิวฺหา จ รสา
จ กาโย จ โผฏฺพฺพา จ มโน จ ธมฺมา จ ฯ มุนีติ โมนํ วุจฺจติ าณํ
ยา ปญฺา ปชานนา ฯเปฯ สงฺคชาลมติจฺจ โส มุนิ ฯ อนิสฺสิโตติ
เทฺว นิสฺสยา ตณฺหานิสฺสโย จ ทิฏฺินิสฺสโย จ ฯเปฯ อยํ ตณฺหานิสฺสโย
ฯเปฯ อยํ ทิฏฺินิสฺสโย ฯ มุนิ ตณฺหานิสฺสยํ ปหาย ทิฏฺินิสฺสยํ
ปฏินิสฺสชฺชิตฺวา จกฺขุํ อนิสฺสิโต โสตํ อนิสฺสิโต ฆานํ อนิสฺสิโต ชิวฺหํ
อนิสฺสิโต กายํ อนิสฺสิโต มนํ อนิสฺสิโต รูเป สทฺเท คนฺเธ รเส
โผฏฺพฺเพ ธมฺเม กุลํ คณํ อาวาสํ ลาภํ ยสํ ปสํสํ สุขํ
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ กามธาตุํ
รูปธาตุํ อรูปธาตุํ กามภวํ รูปภวํ อรูปภวํ สญฺาภวํ อสญฺาภวํ
เนวสญฺานาสญฺาภวํ เอกโวการภวํ จตุโวการภวํ ปญฺจโวการภวํ
อตีตํ อนาคตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ ทิฏฺสุตมุตวิญฺาตพฺเพ ธมฺเม อนิสฺสิโต
อสนฺนิสฺสิโต อนลฺลีโน อนุปคโต อนชฺโฌสิโต อนธิมุตฺโต นิกฺขนฺโต
นิสฺสฏฺโ วิปฺปมุตฺโต วิสญฺุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรตีติ
สพฺพตฺถ มุนิ อนิสฺสิโต ฯ
[๒๑๔] น ปิยํ กุพฺพติ โนปิ อปฺปิยนฺติ ปิยาติ เทฺว ปิยา
สตฺตา วา สงฺขารา วา ฯ
{๒๑๔.๑} กตเม สตฺตา ปิยา ฯ อิธ ยสฺส เต โหนฺติ อตฺถกามา
หิตกามา ผาสุกามา โยคกฺเขมกามา มาตา วา ปิตา วา ภาตา วา
ภคินี วา ปุตฺโต วา ธีตา วา มิตฺตา วา อมจฺจา วา าตี วา สาโลหิตา
วา อิเม สตฺตา ปิยา ฯ
{๒๑๔.๒} กตเม สงฺขารา ปิยา ฯ มนาปิกา รูปา มนาปิกา สทฺทา
มนาปิกา คนฺธา มนาปิกา รสา มนาปิกา โผฏฺพฺพา อิเม สงฺขารา
ปิยา ฯ
{๒๑๔.๓} อปฺปิยาติ เทฺว อปฺปิยา สตฺตา วา สงฺขารา วา ฯ
{๒๑๔.๔} กตเม สตฺตา อปฺปิยา ฯ อิธ ยสฺส เต โหนฺติ อนตฺถกามา
อหิตกามา อผาสุกามา อโยคกฺเขมกามา ชีวิตา โวโรเปตุกามา
อิเม สตฺตา อปฺปิยา ฯ
{๒๑๔.๕} กตเม สงฺขารา อปฺปิยา ฯ อมนาปิกา รูปา อมนาปิกา
สทฺทา อมนาปิกา คนฺธา อมนาปิกา รสา อมนาปิกา โผฏฺพฺพา อิเม
สงฺขารา อปฺปิยา ฯ
{๒๑๔.๖} น ปิยํ กุพฺพติ โนปิ อปฺปิยนฺติ อยํ เม สตฺโต ปิโย อิเม
จ เม สงฺขารา มนาปาติ ราควเสน ปิยํ น กโรติ อยํ เม สตฺโต อปฺปิโย
อิเม จ เม สงฺขารา อมนาปาติ ปฏิฆวเสน อปฺปิยํ น กโรติ น ชเนติ
น สญฺชเนติ น นิพฺพตฺเตติ นาภินิพฺพตฺเตตีติ น ปิยํ กุพฺพติ โนปิ
อปฺปิยํ ฯ
[๒๑๕] ตสฺมึ ปริเทวมจฺฉรํ ปณฺเณ วาริ ยถา น ลิมฺปตีติ
ตสฺมินฺติ [๑]- ปุคฺคเล อรหนฺเต ขีณาสเว ฯ ปริเทโวติ าติพฺยสเนน
วา ผุฏฺสฺส โภคพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส โรคพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส
สีลพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส ทิฏฺิพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส
อญฺตรญฺตเรน วา พฺยสเนน สมนฺนาคตสฺส อญฺตรญฺตเรน
วา ทุกฺขธมฺเมน ผุฏฺสฺส อาเทโว ปริเทโว อาเทวนา ปริเทวนา
อาเทวิตตฺตํ ปริเทวิตตฺตํ วาจา ปลาโป วิปฺปลาโป ลาลปฺโป
ลาลปฺปายนา ลาลปฺปายิตตฺตํ ฯ
{๒๑๕.๑} มจฺฉริยนฺติ ปญฺจ มจฺฉริยานิ อาวาสมจฺฉริยํ กุลมจฺฉริยํ
ลาภมจฺฉริยํ วณฺณมจฺฉริยํ ธมฺมมจฺฉริยํ ยํ เอวรูปํ มจฺฉริยํ มจฺฉรายนา
มจฺฉรายิตตฺตํ เววิจฺฉํ กทริยํ กฏุกญฺจกตา อคฺคหิตตฺตํ จิตฺตสฺส อิทํ
วุจฺจติ มจฺฉริยํ อปิจ ขนฺธมจฺฉริยํปิ มจฺฉริยํ ธาตุมจฺฉริยํปิ มจฺฉริยํ
อายตนมจฺฉริยํปิ มจฺฉริยํ คาโห อิทํ วุจฺจติ มจฺฉริยํ ฯ ปณฺเณ
วาริ ยถา น ลิมฺปตีติ ปณฺณํ วุจฺจติ ปทุมปตฺตํ ฯ วาริ วุจฺจติ อุทกํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ตสฺมึ ฯ
ยถา วาริ ปทุมปตฺเต น ลิมฺปติ น สํลิมฺปติ นุปลิมฺปติ อลิตฺตํ
อสํลิตฺตํ อนูปลิตฺตํ เอวเมว ตสฺมึ ปุคฺคเล อรหนฺเต ขีณาสเว
ปริเทโว จ มจฺฉริยญฺจ น ลิมฺปติ น สํลิมฺปติ นุปลิมฺปติ
อลิตฺตา อสํลิตฺตา อนูปลิตฺตา โส จ ปุคฺคโล [๑]- เตหิ กิเลเสหิ
น ลิมฺปติ น สํลิมฺปติ นุปลิมฺปติ อลิตฺโต อสํลิตฺโต อนูปลิตฺโต
นิกฺขนฺโต นิสฺสฏฺโ วิปฺปมุตฺโต วิสญฺุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา
วิหรตีติ ตสฺมึ ปริเทวมจฺฉรํ ปณฺเณ วาริ ยถา น ลิมฺปติ ฯ
เตนาห ภควา
สพฺพตฺถ มุนิ อนิสฺสิโต
น ปิยํ กุพฺพติ โนปิ อปฺปิยํ
ตสฺมึ ปริเทวมจฺฉรํ
ปณฺเณ วาริ ยถา น ลิมฺปตีติ ฯ
[๒๑๖] อุทวินฺทุ ยถาปิ โปกฺขเร
ปทุเม วาริ ยถา น ลิมฺปติ
เอวํ มุนิ โนปลิมฺปติ
ยทิทํ ทิฏฺสุตํ มุเตสุ วา ฯ
[๒๑๗] อุทวินฺทุ ยถาปิ โปกฺขเรติ อุทวินฺทูติ วุจฺจติ อุทกเถโว ฯ
โปกฺขรํ วุจฺจติ ปทุมปตฺตํ ฯ ยถา อุทกวินฺทุ ปทุมปตฺเต น ลิมฺปติ น
สํลิมฺปติ นุปลิมฺปติ อลิตฺตํ อสํลิตฺตํ อนูปลิตฺตนฺติ อุทวินฺทุ ยถาปิ
โปกฺขเร ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อรหนฺโต ฯ
[๒๑๘] ปทุเม วาริ ยถา น ลิมฺปตีติ ปทุมํ วุจฺจติ
ปทุมปุปฺผํ ฯ วาริ วุจฺจติ อุทกํ ฯ ยถา วาริ ปทุมปุปฺเผ ๑- น
ลิมฺปติ น สํลิมฺปติ นุปลิมฺปติ อลิตฺตํ อสํลิตฺตํ อนูปลิตฺตนฺติ
ปทุเม วาริ ยถา น ลิมฺปติ ฯ
[๒๑๙] เอวํ มุนิ โนปลิมฺปติ ยทิทํ ทิฏฺสุตํ มุเตสุ วาติ
เอวนฺติ โอปมฺมสมฺปฏิปาทนา ฯ มุนีติ โมนํ วุจฺจติ าณํ ยา
ปญฺา ปชานนา ฯเปฯ สงฺคชาลมติจฺจ โส มุนิ ฯ เลปาติ
เทฺว เลปา ตณฺหาเลโป จ ทิฏฺิเลโป จ ฯเปฯ อยํ ตณฺหาเลโป
ฯเปฯ อยํ ทิฏฺิเลโป ฯ มุนิ ตณฺหาเลปํ ปหาย ทิฏฺิเลปํ
ปฏินิสฺสชฺชิตฺวา ทิฏฺเ น ลิมฺปติ สุเต น ลิมฺปติ มุเต น ลิมฺปติ
วิญฺาเต น ลิมฺปติ น สํลิมฺปติ นุปลิมฺปติ อลิตฺโต อสํลิตฺโต
อนูปลิตฺโต นิกฺขนฺโต นิสฺสฏฺโ วิปฺปมุตฺโต วิสญฺุตฺโต
วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรตีติ เอวํ มุนิ โนปลิมฺปติ ยทิทํ
ทิฏฺสุตํ มุเตสุ วา ฯ เตนาห ภควา
อุทวินฺทุ ยถาปิ โปกฺขเร
ปทุเม วาริ ยถา น ลิมฺปติ
เอวํ มุนิ โนปลิมฺปติ
ยทิทํ ทิฏฺสุตํ มุเตสุ วาติ ฯ
[๒๒๐] โธโน น หิ เตน มญฺติ
ยทิทํ ทิฏฺสุตํ มุเตสุ วา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปทุมปุปฺผํ ฯ
นาญฺเน วิสุทฺธิมิจฺฉติ
น หิ โส รชฺชติ โน วิรชฺชติ ฯ
[๒๒๑] โธโน น หิ เตน มญฺติ ยทิทํ ทิฏฺสุตํ มุเตสุ วาติ
โธโนติ โธนา วุจฺจติ ปญฺา ยา ปญฺา ปชานนา ฯเปฯ
อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ฯ กึการณา โธนา วุจฺจติ
ปญฺา ฯ ตาย ปญฺาย กายทุจฺจริตํ ธุตญฺจ โธตญฺจ
สนฺโธตญฺจ นิทฺโธตญฺจ ฯ วจีทุจฺจริตํ ธุตญฺจ โธตญฺจ สนฺโธตญฺจ
นิทฺโธตญฺจ ฯ มโนทุจฺจริตํ ธุตญฺจ โธตญฺจ สนฺโธตญฺจ
นิทฺโธตญฺจ ฯ ราโค ธุโต จ โธโต จ สนฺโธโต จ นิทฺโธโต จ ฯ
โทโส โมโห โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส อิสฺสา มจฺฉริยํ
มายา สาเยฺยํ ถมฺโภ สารมฺโภ มาโน อติมาโน มโท ปมาโท
สพฺเพ กิเลสา สพฺเพ ทุจฺจริตา สพฺเพ ทรถา สพฺเพ ปริฬาหา
สพฺเพ สนฺตาปา สพฺพากุสลาภิสงฺขารา ธุตา จ โธตา จ
สนฺโธตา จ นิทฺโธตา จ ฯ
{๒๒๑.๑} ตํการณา โธนา วุจฺจติ ปญฺา ฯ อถวา สมฺมาทิฏฺิยา
มิจฺฉาทิฏฺิ ธุตา จ โธตา จ สนฺโธตา จ นิทฺโธตา จ ฯ สมฺมาสงฺกปฺเปน
มิจฺฉาสงฺกปฺโป ธุโต จ โธโต จ สนฺโธโต จ นิทฺโธโต จ ฯ สมฺมาวาจาย
มิจฺฉาวาจา ธุตา จ ฯ สมฺมากมฺมนฺเตน มิจฺฉากมฺมนฺโต ธุโต จ ฯ สมฺมาอาชีเวน
มิจฺฉาอาชีโว ธุโต จ ฯ สมฺมาวายาเมน มิจฺฉาวายาโม ธุโต จ ฯ สมฺมาสติยา
มิจฺฉาสติ ธุตา จ ฯ สมฺมาสมาธินา มิจฺฉาสมาธิ ธุโต จ ฯ
สมฺมาาเณน มิจฺฉาาณํ ธุตญฺจ ฯ สมฺมาวิมุตฺติยา
มิจฺฉาวิมุตฺติ ธุตา จ โธตา จ สนฺโธตา จ นิทฺโธตา จ ฯ อถวา
อริเยน อฏฺงฺคิเกน มคฺเคน สพฺเพ กิเลสา สพฺเพ ทุจฺจริตา
สพฺเพ ทรถา สพฺเพ ปริฬาหา สพฺเพ สนฺตาปา สพฺพากุสลาภิสงฺขารา
ธุตา จ โธตา จ สนฺโธตา จ นิทฺโธตา จ ฯ อรหา อิเมหิ โธเนยฺเยหิ ๑-
ธมฺเมหิ อุเปโต สมุเปโต อุปคโต สมุปคโต อุปปนฺโน สมุปปนฺโน
สมนฺนาคโต ตสฺมา อรหา โธโน ฯ โส ธุตราโค ธุตปาโป ธุตกิเลโส
ธุตปริฬาโหติ โธโน ฯ
{๒๒๑.๒} โธโน น หิ เตน มญฺติ ยทิทํ ทิฏฺสุตํ มุเตสุ
วาติ โธโน ทิฏฺ น มญฺติ ทิฏฺสฺมึ น มญฺติ ทิฏฺโต น
มญฺติ ทิฏฺ เมติ น มญฺติ ฯ สุตํ น มญฺติ สุตสฺมึ
น มญฺติ สุตโต น มญฺติ สุตํ เมติ น มญฺติ ฯ
มุตํ น มญฺติ มุตสฺมึ น มญฺติ มุตโต น มญฺติ
มุตํ เมติ น มญฺติ ฯ วิญฺาตํ น มญฺติ วิญฺาตสฺมึ น
มญฺติ วิญฺาตโต น มญฺติ วิญฺาตํ เมติ น มญฺติ ฯ
วุตฺตํ เหตํ ภควตา อสฺมีติ ภิกฺขเว มญฺิตเมตํ อนสฺมีติ ๒-
มญฺิตเมตํ ภวิสฺสนฺติ มญฺิตเมตํ น ภวิสฺสนฺติ มญฺิตเมตํ
รูปี ภวิสฺสนฺติ มญฺิตเมตํ อรูปี ภวิสฺสนฺติ มญฺิตเมตํ สญฺี
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โธเนหิ. ฯ ๒ ม. ยุ. อยมหมสฺมีติ ฯ
ภวิสฺสนฺติ มญฺิตเมตํ อสญฺี ภวิสฺสนฺติ มญฺิตเมตํ
เนวสญฺีนาสญฺี ภวิสฺสนฺติ มญฺิตเมตํ มญฺิตํ ภิกฺขเว
โรโค มญฺิตํ คณฺโฑ มญฺิตํ สลฺลํ มญฺิตํ อุปทฺทโว ตสฺมา
ติห ภิกฺขเว อมญฺมาเนน เจตสา วิหริสฺสามาติ เอวญฺหิ โว
ภิกฺขเว สิกฺขิตพฺพนฺติ ฯ โธโน น หิ เตน มญฺติ ยทิทํ
ทิฏฺสุตํ มุเตสุ วา ฯ
[๒๒๒] นาญฺเน วิสุทฺธิมิจฺฉตีติ โธโน อญฺเน อสุทฺธิมคฺเคน
มิจฺฉาปฏิปทาย อนิยฺยานิกปเถน อญฺตฺร สติปฏฺาเนหิ
อญฺตฺร สมฺมปฺปธาเนหิ อญฺตฺร อิทฺธิปฺปาเทหิ อญฺตฺร
อินฺทฺริเยหิ อญฺตฺร พเลหิ อญฺตฺร โพชฺฌงฺเคหิ อญฺตฺร อริยา
อฏฺงฺคิกา มคฺคา สุทฺธึ วิสุทฺธึ ปริสุทฺธึ มุตฺตึ วิมุตฺตึ ปริมุตฺตึ น
อิจฺฉติ น สาทิยติ น ปตฺเถติ น ปิเหติ นาภิชปฺปตีติ นาญฺเน
วิสุทฺธิมิจฺฉติ ฯ
[๒๒๓] น หิ โส รชฺชติ โน วิรชฺชตีติ สพฺเพ พาลปุถุชฺชนา
รชฺชนฺติ กลฺยาณปุถุชฺชนํ อุปาทาย สตฺต เสขา วิรชฺชนฺติ อรหา
เนว รชฺชติ โน วิรชฺชติ ฯ วิรตฺโต โส ขยา ราคสฺส วีตราคตฺตา
ขยา โทสสฺส วีตโทสตฺตา ขยา โมหสฺส วีตโมหตฺตา ฯ โส
วุฏฺวาโส จิณฺณจรโณ ฯเปฯ นตฺถิ ตสฺส ปุนพฺภโวติ น หิ โส
รชฺชติ โน วิรชฺชติ ฯ เตนาห ภควา
โธโน น หิ เตน มญฺติ
ยทิทํ ทิฏฺสุตํ มุเตสุ วา
นาญฺเน วิสุทฺธิมิจฺฉติ
น หิ โส รชฺชติ โน วิรชฺชตีติ ฯ
ฉฏฺโ ชราสุตฺตนิทฺเทโส นิฏฺิโต ฯ
------------------
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้าที่ ๑๔๑-๑๖๘.
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=29&item=181&items=43
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=29&item=181&items=43&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=29&item=181&items=43
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=29&item=181&items=43
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=29&i=181
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๙
https://84000.org/tipitaka/read/?index_29
https://84000.org/tipitaka/english/?index_29
บันทึก ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
