สุตฺตนฺตปิฏเก ขุทฺทกนิกายสฺส จูฬนิทฺเทโส
------------
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
ปารายนวคฺโค
วตฺถุคาถา
[๑] โกสลานํ ปุรา รมฺมา อคมา ทกฺขิณาปถํ
อากิญฺจญฺ ปตฺถยาโน พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู ฯ
[๒] โส อสฺสกสฺส วิสเย มุฬกสฺส ๑- สมาสเน
วสี ๒- โคธาวรีกูเล อุญฺเฉน จ ผเลน จ ฯ
[๓] ตสฺเสว อุปนิสฺสาย คาโม จ วิปุโล อหุ
ตโต ชาเตน อาเยน มหายญฺ อกปฺปยิ ฯ
[๔] มหายญฺ ยชิตฺวาน ปุน ปาวิสิ อสฺสมํ
ตสฺมึ ปฏิปวิฏฺมฺหิ อญฺโ อาคญฺฉิ พฺราหฺมโณ ฯ
[๕] อุคฺฆฏฺฏปาโท ตสิโต ปงฺกทนฺโต รชสฺสิโร
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มฬกสฺส ฯ ยุ. อฬกสฺส ฯ ๒ ม. วสิ ฯ
โส จ นํ อุปสงฺกมฺม สตานิ ปญฺจ ยาจติ ฯ
[๖] ตเมนํ พาวรี ทิสฺวา อาสเนน นิมนฺตยิ
สุขญฺจ กุสลํ ปุจฺฉิ อิทํ วจนมพฺรวิ ฯ
[๗] ยํ โข มมํ เทยฺยธมฺมํ สพฺพํ วิสชฺชิตํ มยา
อนุชานาหิ เม พฺรหฺเม นตฺถิ ปญฺจ สตานิ เม ฯ
[๘] สเจ เม ยาจมานสฺส ภวํ นานุปฺปทสฺสติ
สตฺตเม ทิวเส ตุยฺหํ มุทฺธา ผลตุ สตฺตธา ฯ
[๙] อภิสงฺขริตฺวา กุหโก เภรวํ โส อกิตฺตยิ
ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา พาวรี ทุกฺขิโต อหุ ฯ
[๑๐] อุสฺสุสฺสติ อนาหาโร โสกสลฺลสมปฺปิโต
อโถปิ เอวํจิตฺตสฺส ชหาเน ๑- น รมตี มโน ฯ
[๑๑] อุตฺรสฺตํ ทุกฺขิตํ ทิสฺวา เทวตา อตฺถกามินี
พาวรึ อุปสงฺกมฺม อิทํ วจนมพฺรวิ ฯ
[๑๒] น โส มุทฺธํ ปชานาติ กุหโก โส ธนตฺถิโก
มุทฺธนิ มุทฺธาธิปาเต ๒- วา าณํ ตสฺส น วิชฺชติ ฯ
[๑๓] ปโหตี ๓- จรหิ ชานาติ ตมฺเม อกฺขาหิ ปุจฺฉิตา
มุทฺธํ มุทฺธาธิปาตญฺจ ตํ สุโณม วโจ ตว ฯ
[๑๔] อหมฺเปตํ น ชานามิ าณมฺเมตฺถ ๔- น วิชฺชติ
มุทฺธํ มุทฺธาธิปาโต ๕- จ ชินานํ เหต ทสฺสนํ ๖- ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ฌาเน ฯ ๒ ม. มุทฺธปาเต ฯ ๓ ม. ยุ. โภตี ฯ ๔ ม. าณํ เมตฺถ ฯ
@๕ ม. มุทฺธาธิปาเต จ ฯ ๖ ม. เหตฺถ ทสฺสนํ ฯ
[๑๕] อถ โก จรหิ ชานาติ อสฺมึ ปวิมณฺฑเล ๑-
มุทฺธํ มุทฺธาธิปาตญฺจ ตมฺเม อกฺขาหิ เทวเต ฯ
[๑๖] ปุรา กปิลวตฺถุมฺหา นิกฺขนฺโต โลกนายโก
อปจฺโจ โอกฺกากราชสฺส สกฺยปุตฺโต ปภงฺกโร ฯ
[๑๗] โส หิ พฺราหฺมณ สมฺพุทฺโธ สพฺพธมฺมาน ปารคู
สพฺพาภิญฺาพลปฺปตฺโต สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา
สพฺพธมฺมกฺขยํ ๒- ปตฺโต วิมุตฺโต อุปธิกฺขเย ฯ
[๑๘] พุทฺโธ โส ภควา โลเก ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมา
ตํ ตฺวํ คนฺตฺวาน ปุจฺฉสฺสุ โส เต ตํ พฺยากริสฺสติ ฯ
[๑๙] สมฺพุทฺโธติ วโจ สุตฺวา อุทคฺโค พาวรี อหุ
โสกสฺส ตนุโก อาสิ ปีติญฺจ วิปุลํ ลภิ ฯ
[๒๐] โส พาวรี อตฺตมโน อุทคฺโค
ตํ เทวตํ ปุจฺฉติ เวทชาโต
กตมมฺหิ คาเม นิคมมฺหิ วา ปน
กตมมฺหิ วา ชนปเท โลกนาโถ
ยตฺถ คนฺตฺวา นมสฺเสมุ ๓-
สมฺพุทฺธํ ทิปทุตฺตมํ ๔- ฯ
[๒๑] สาวตฺถิยํ โกสลมนฺทิเร ชิโน
ปหูตปญฺโ วรภูริเมธโส
โส สกฺยปุตฺโต วิธุโร อนาสโว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปถวิมณฺฑเล ฯ สี. ปุถวิมณฺฑเล ฯ ๒ ม. สพฺพกมฺมกฺขยํ ฯ
@๓ ม. ปสฺเสมุ ฯ ๔ ม. สพฺพตฺถ ทฺวิปทุตฺตมํ ฯ
มุทฺธาธิปาตสฺส วิทู นราสโภ ฯ
[๒๒] ตโต อามนฺตยี สิสฺเส พฺราหฺมเณ มนฺตปารเค ๑-
เอถ มาณวา อกฺขิสฺสํ สุโณถ วจนํ มม ฯ
[๒๓] ยสฺเสโส ทุลฺลโภ โลเก ปาตุภาโว อภิณฺหโส
สฺวาชฺช โลกมฺหิ อุปฺปนฺโน สมฺพุทฺโธ อิติ วิสฺสุโต
ขิปฺปํ คนฺตฺวาน สาวตฺถึ ปสฺสโวฺห ทิปทุตฺตมํ ฯ
[๒๔] กถํ จรหิ ชาเนมุ ทิสฺวา พุทฺโธติ พฺราหฺมณ
อชานตํ โน ปพฺรูหิ ยถา ชาเนมุ ตํ มยํ ฯ
[๒๕] อาคตานิ หิ มนฺเตสุ มหาปุริสลกฺขณา
ทฺวตฺตึสา จ พฺยาขฺยาตา ๒- สมตฺตา อนุปุพฺพโส ฯ
[๒๖] ยสฺเสเต โหนฺติ คตฺเตสุ มหาปุริสลกฺขณา
ทุเวว ๓- ตสฺส คติโย ตติยา หิ น วิชฺชติ ฯ
[๒๗] สเจ อคารํ อาวสติ วิเชยฺย ปวึ อิมํ
อทณฺเฑน อสตฺเถน ธมฺเมนมนุสาสติ ๔- ฯ
[๒๘] สเจ จ โส ปพฺพชติ อคารา อนคาริยํ
วิวฏจฺฉโท ๕- สมฺพุทฺโธ อรหา ภวติ อนุตฺตโร ฯ
[๒๙] ชาตึ โคตฺตญฺจ ลกฺขณํ มนฺเต สิสฺเส ปุนาปเร
มุทฺธํ มุทฺธาธิปาตญฺจ มนสาเยว ปุจฺฉถ ฯ
[๓๐] อนาวรณทสฺสาวี ยทิ พุทฺโธ ภวิสฺสติ
มนสา ปุจฺฉิเต ปเญฺห วาจาย วิสฺสเชสฺสติ ๖- ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มนฺตปารคู ฯ ๒ ม. ทฺวตฺตึสานิ จ พฺยากฺขาตา ฯ ๓ ม. เทฺวเยว ฯ
@๔ ม. ธมฺเมน อนุสาสติ ฯ ๕ สี. วิวตฺตจฺฉทฺโท ฯ ม. วิวฏฺฏจฺฉโท ฯ
@๖ ม. วิสชฺชิสฺสติ ฯ
[๓๑] พาวริสฺส วโจ สุตฺวา สิสฺสา โสฬส พฺราหฺมณา
อชิโต ติสฺสเมตฺเตยฺโย ปุณฺณโก อถ เมตฺตคู ฯ
[๓๒] โธตโก อุปสีโว จ นนฺโท จ อถ เหมโก
โตเทยฺยกปฺปา ทุภโย ชตุกณฺณี จ ปณฺฑิโต ฯ
[๓๓] ภทฺราวุโธ อุทโย จ โปสาโล จาปิ พฺราหฺมโณ
โมฆราชา จ เมธาวี ปิงฺคิโย จ มหาอิสิ ฯ
[๓๔] ปจฺเจกคณิโน สพฺเพ สพฺพโลกสฺส วิสฺสุตา
ฌายี ฌานรตา ธีรา ปุพฺพวาสนวาสิตา ฯ
[๓๕] พาวรึ อภิวาเทตฺวา กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ
ชฏาชินธรา สพฺเพ ปกฺกามุํ อุตฺตรามุขา ฯ
[๓๖] มุฬกสฺส ๑- ปติฏฺานํ ปุริมํ มาหิสฺสตึ ๒- ตทา
อุชฺเชนิญฺจาปิ โคนทฺธํ เวทิสํ วนสวฺหยํ ฯ
[๓๗] โกสมฺพิญฺจาปิ สาเกตํ สาวตฺถิญฺจ ปุรุตฺตมํ
เสตพฺยํ กปิลวตฺถุํ กุสินารญฺจ มนฺทิรํ ฯ
[๓๘] ปาวญฺจ โภคนครํ เวสาลึ มาคธํ ปุรํ
ปาสาณกํ เจติยญฺจ รมณียํ มโนรมํ ฯ
[๓๙] ตสิโต วุทกํ สีตํ มหาลาภํว วาณิโช
ฉายํ ฆมฺมาภิตตฺโตว ตุริตา ปพฺพตมารุหุํ ฯ
[๔๐] ภควา จ ๓- ตมฺหิ สมเย ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขโต
ภิกฺขูนํ ธมฺมํ เทเสติ สีโหว นทตี วเน ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มฬกสฺส ฯ ๒ ม. ปุรมาหิสฺสตึ ฯ ๓ ม. จสทฺโท นตฺถิ ฯ
[๔๑] อชิโต อทฺทส สมฺพุทฺธํ ๑- วีตรํสึว ๒- ภาณุมํ
จนฺทํ ยถา ปณฺณรเส ปาริปูรึ ๓- อุปาคตํ ฯ
[๔๒] อถสฺส คตฺเต ทิสฺวาน ปริปูรญฺจ พฺยญฺชนํ
เอกมนฺตํ ิโต หฏฺโ มโนปเญฺห อปุจฺฉถ ฯ
[๔๓] อาทิสฺส ชมฺมนํ พฺรูหิ โคตฺตํ พฺรูหิ สลกฺขณํ
มนฺเตสุ ปารมึ พฺรูหิ กติ วาเจติ พฺราหฺมโณ ฯ
[๔๔] วีสํ วสฺสสตํ อายุ โส จ โคตฺเตน พาวรี
ตีณสฺส ๔- ลกฺขณา คตฺเต ติณฺณํ เวทาน ปารคู ฯ
[๔๕] ลกฺขเณ อิติหาเส จ สนิฆณฺฑุสเกฏุเภ
ปญฺจสตานิ วาเจติ สธมฺเม ปารมึ คโต ฯ
[๔๖] ลกฺขณานํ ปวิจยํ พาวริสฺส นรุตฺตม
ตณฺหจฺฉิท ปกาเสหิ มา โน กงฺขายิตํ อหุ ฯ
[๔๗] มุขํ ชิวฺหาย ฉาเทติ อุณฺณาสฺส ภมุกนฺตเร
โกโสหิตํ วตฺถคุยฺหํ เอวํ ชานาหิ มาณว ฯ
[๔๘] ปุจฺฉํ หิ กญฺจิ ๕- อสุณนฺโต สุตฺวา ปเญฺห วิยากเต
วิจินฺเตติ ชโน สพฺโพ เวทชาโต กตญฺชลิ ๖- ฯ
[๔๙] โก นุ เทโวว ๗- พฺรหฺมา วา อินฺโท วาปิ สุชมฺปติ
มนสา ปุจฺฉิเต ปเญฺห กเมตํ ปฏิภาสติ ฯ
[๕๐] มุทฺธํ มุทฺธาธิปาตญฺจ พาวรี ปริปุจฺฉติ
ตํ พฺยากโรหิ ภควา กงฺขํ วินย โน อิเส ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. พุทฺธํ ฯ ๒ ม. ปีตรํสึว ฯ ๓ ม. ปริปูรํ ฯ ๔ ม. ตีณิสฺส ฯ
@๕ ม. กิญฺจิ ฯ ๖ ม. กตญฺชลี ฯ ๗ ม. เทโว วา ฯ
[๕๑] อวิชฺชา มุทฺธาติ ชานาหิ วิชฺชา มุทฺธาธิปาตินี
สทฺธาสติสมาธีหิ ฉนฺทวิริเยน ๑- สํยุตา ฯ
[๕๒] ตโต เวเทน มหตา สนฺถมฺภิตฺวาน ๒- มาณโว
เอกํสํ อชินํ กตฺวา ปาเทสุ สิรสา ปติ ฯ
[๕๓] พาวรี พฺราหฺมโณ โกโต สห สิสฺเสหิ มาริส
อุทคฺคจิตฺโต สุมโน ปาเท วนฺทติ จกฺขุม ฯ
[๕๔] สุขิโต พาวรี โหตุ สห สิสฺเสหิ พฺราหฺมโณ
ตฺวญฺจาปิ สุขิโต โหหิ จิรํ ชีวาหิ มาณว ฯ
[๕๕] พาวริสฺส จ ตุยฺหํ วา สพฺเพสํ สพฺพสํสยํ
กตาวกาสา ปุจฺฉโวฺห ยงฺกิญฺจิ มนสิจฺฉถ ฯ
[๕๖] สมฺพุทฺเธน กโตกาโส นิสีทิตฺวาน ปญฺชลิ ๓-
อชิโต ปมํ ปญฺหํ ตตฺถ ปุจฺฉิ ตถาคตํ ฯ
วตฺถุคาถา นิฏฺิตา ฯ
[๔]-
-------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สพฺพตฺถ ฉนฺทวีริเยน ฯ ๒ ม. สนฺถมฺเภตฺวาน ฯ ๓ ม. ปญฺชลี ฯ เอวมุปริ ฯ
@๔ ม. เอตฺถนฺตเร อชิตมาณวปุจฺฉาย ปฏาย ยาว ปรายนานุคีติคาถาปริโยสานา สพฺเพสํ
@มาณวกานญฺเจว พุทฺธสฺสจ ปญฺหาปุจฺฉาวิสชฺชนํ อตฺถิ ฯ สฺยามโปฏฺเก ปเนตํ นตฺถิ ฯ
อชิตมาณวกปญฺหานิทฺเทโส ๑-
[๕๗] เกนสฺสุ นิวุโต โลโก (อิจฺจายสฺมา อชิโต)
เกนสฺสุ นปฺปกาสติ
กิสฺสาภิเลปนํ พฺรูหิ ๒-
กึสุ ตสฺส มหพฺภยํ ฯ
[๕๘] เกนสฺสุ นิวุโต โลโกติ นิรยโลโก ติรจฺฉานโลโก
ปิตฺติวิสยโลโก ๓- มนุสฺสโลโก เทวโลโก ขนฺธโลโก ธาตุโลโก
อายตนโลโก อยํ โลโก ปโร โลโก พฺรหฺมโลโก สเทวโลโก ๔-
อยํ วุจฺจติ โลโก ฯ อยํ โลโก เกน อาวุโต นิวุโต โอผุโฏ ๕-
ปิหิโต ปฏิจฺฉนฺโน ปฏิกุชฺชิโตติ เกนสฺสุ นิวุโต โลโก ฯ
[๕๙] อิจฺจายสฺมา อชิโตติ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ ปทสํสคฺโค
ปทปาริปูริ ๖- อกฺขรสมวาโย พฺยญฺชนสิลิฏฺตา
ปทานุปุพฺพกเมตํ ๗- อิจฺจาติ ฯ อายสฺมาติ ปิยวจนํ ครุกวจนํ
สคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมตํ อายสฺมาติ ฯ อชิโตติ ตสฺส
พฺราหฺมณสฺส นามํ สงฺขา สมญฺา ปญฺตฺติ โวหาโร นามํ
นามกมฺมํ นามเธยฺยํ นิรุตฺติ พฺยญฺชนํ อภิลาโปติ อิจฺจายสฺมา
อชิโต ฯ
[๖๐] เกนสฺสุ นปฺปกาสตีติ เกน โลโก นปฺปกาสติ น ภาสติ
น ตปติ น วิโรจติ น สญฺายติ ๘- น ปญฺายตีติ เกนสฺสุ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มาณวปุจฺฉานิทฺเทโส ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. ยุ. พฺรูสิ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@๓ ม. สพฺพตฺถ เปตฺติวิสยโลโก ฯ ๔ ม เทวโลโก ฯ ๕ ม. โอวุโต ฯ
@๖ ม. ปทปาริปูรี ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๗ ม. ปทานุปพฺพตาเปตํ ฯ
@๘ ม. ายติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
นปฺปกาสติ ฯ
[๖๑] กิสฺสาภิเลปนํ พฺรูหีติ กึ อสฺส ๑- โลกสฺส อภิเลปนํ ๒-
ลคฺคนํ พนฺธนํ อุปกฺกิเลโส ฯ เกน โลโก ลิตฺโต [๓]- ปลิตฺโต ๔-
กิลิฏฺโ สงฺกิลิฏฺโ มกฺขิโต สํสฏฺโ ลคฺโค ลคฺคิโต ปลิพุทฺโธ
พฺรูหิ อาจิกฺขาหิ เทเสหิ ปญฺเปหิ ปฏฺเปหิ วิวราหิ วิภชาหิ
อุตฺตานีกโรหิ ปกาเสหีติ กิสฺสาภิเลปนํ พฺรูหิ ฯ
[๖๒] กึสุ ตสฺส มหพฺภยนฺติ กึ ตสฺส ๕- โลกสฺส [๖]- มหพฺภยํ
ปีฬนํ ฆฏฺฏนํ อุปทฺทโว อุปสคฺโคติ กึสุ ตสฺส มหพฺภยํ ฯ เตนาห
โส พฺราหฺมโณ
เกนสฺสุ นิวุโต โลโก (อิจฺจายสฺมา อชิโต)
เกนสฺสุ นปฺปกาสติ
กิสฺสาภิเลปนํ พฺรูหิ
กึสุ ตสฺส มหพฺภยนฺติ ฯ
[๖๓] อวิชฺชาย นิวุโต โลโก (อชิตาติ ภควา)
เววิจฺฉา (ปมาทา) นปฺปกาสติ
ชปฺปาภิเลปนํ พฺรูมิ
ทุกฺขมสฺส มหพฺภยํ ฯ
[๖๔] อวิชฺชาย นิวุโต โลโกติ อวิชฺชาติ ทุกฺเข อาณํ ทุกฺขสมุทเย
อาณํ ทุกฺขนิโรเธ อาณํ ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อาณํ
ปุพฺพนฺเต อาณํ อปรนฺเต อาณํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ ๒ ม. เลปนํ ฯ ๓ ม. สํลิตฺโต ฯ ๔ ม. อุปลิตฺโต ฯ
@๕ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ ๖ ม. ภยํ ฯ
ปุพฺพนฺตาปรนฺเต อาณํ อิทปฺปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ
อาณํ ยํ เอวรูปํ อาณํ อทสฺสนํ อนภิสมโย อนนุโพโธ อสมฺโพโธ
อปฺปฏิเวโธ อสงฺคาหนา อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขนา
อปจฺจกฺขกมฺมํ ๑- ทุมฺเมชฺฌํ พาลฺยํ อสมฺปชญฺ [๒]- ปโมโห
สมฺปโมโห ๓- [๔]- อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชา-
ปริยุฏฺานํ อวิชฺชาชาลํ ๕- โมโห อกุสลมูลํ อยํ วุจฺจติ อวิชฺชา ฯ
โลโกติ นิรยโลโก ติรจฺฉานโลโก ปิตฺติวิสยโลโก มนุสฺสโลโก เทวโลโก
ขนฺธโลโก ธาตุโลโก อายตนโลโก อยํ โลโก ปโร โลโก พฺรหฺมโลโก
สเทวโลโก อยํ วุจฺจติ โลโก ฯ [๖]- อิมาย อวิชฺชาย อาวุโต นิวุโต
โอผุโฏ ปิหิโต ปฏิจฺฉนฺโน ปฏิกุชฺชิโตติ อวิชฺชาย นิวุโต โลโก ฯ
[๖๕] อชิตาติ ภควา ตํ พฺราหฺมณํ นาเมน อาลปติ ฯ ภควาติ
คารวาธิวจนเมตํ ฯ อปิจ ภคฺคราโคติ ภควา ฯ ภคฺคโทโสติ ภควา ฯ
ภคฺคโมโหติ ภควา ฯ ภคฺคมาโนติ ภควา ฯ ภคฺคทิฏฺีติ ภควา ฯ
ภคฺคกณฺฏโกติ ภควา ฯ ภคฺคกิเลโสติ ภควา ฯ ภชิ วิภชิ ปฏิวิภชิ
ธมฺมรตนนฺติ ภควา ฯ ภวานํ อนฺตกโรติ ภควา ฯ ภาวิตกาโยติ
ภควา ฯ ภาวิตสีโลติ ภาวิตจิตฺโตติ ภาวิตปญฺโติ ๗- ภควา ฯ
ภชิ วา ภควา อรญฺวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ อปฺปสทฺทานิ
อปฺปนิคฺโฆสานิ วิชนวาตานิ มนุสฺสราหเสยฺยกานิ ๘- ปฏิสลฺลาน-
สารูปานีติ ภควา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อปจฺจเวกฺขณา อปจฺจเวกฺขณกมฺมํ ฯ ๒ ม. โมโห ฯ ๓ ม. สมฺโมโห ฯ
@๔ ม. อวิชฺชา ฯ ๕ ม. อวิชฺชาลงฺคี ฯ ๖ ม. อยํ โลโก ฯ ๗ ม. ภาวิตกาโย, ภาวิตสีโล,
@ภาวิตจิตฺโต, ภาวิตปญฺโติ ฯ ๘ ม. มนุสฺสราหสฺเสยฺยกานิ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ภาคี วา ภควา จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺช-
ปริกฺขารานนฺติ ภควา ฯ ภาคี วา ภควา อตฺถรสสฺส ธมฺมรสสฺส
วิมุตฺติรสสฺส อธิสีลสฺส อธิจิตฺตสฺส อธิปญฺายาติ ภควา ฯ ภาคี
วา ภควา จตุนฺนํ ฌานานํ จตุนฺนํ อปฺปมญฺานํ จตุนฺนํ
อรูปสมาปตฺตีนนฺติ ภควา ฯ ภาคี วา ภควา อฏฺนฺนํ วิโมกฺขานํ
อฏฺนฺนํ อภิภายตนานํ นวนฺนํ อนปุพฺพวิหารสมาปตฺตีนนฺติ ๑-
ภควา ฯ ภาคี วา ภควา ทสนฺนํ สญฺาภาวนานํ ทสนฺนํ
กสิณสมาปตฺตีนํ อนาปานสฺสติสมาธิสฺส อสุภสมาปตฺติยาติ
ภควา ฯ
{๖๕.๑} ภาคี วา ภควา จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ จตุนฺนํ
สมฺมปฺปธานานํ จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ
ปญฺจนฺนํ พลานํ สตฺตนฺนํ โพชฺฌงฺคานํ อริยสฺส อฏฺงฺคิกสฺส
มคฺคสฺสาติ ภควา ฯ ภาคี วา ภควา ทสนฺนํ ตถาคตพลานํ จตุนฺนํ
เวสารชฺชานํ จตุนฺนํ ปฏิสมฺภิทานํ ฉนฺนํ อภิญฺานํ ฉนฺนํ
พุทฺธธมฺมานนฺติ ภควา ฯ ภควาติ เนตํ นามํ มาตรา กตํ น ปิตรา
กตํ น ภาตรา กตํ น ภคินิยา กตํ น มิตฺตามจฺเจหิ กตํ น
าติสาโลหิเตหิ กตํ น สมณพฺราหฺมเณหิ กตํ น เทวตาหิ
กตํ วิโมกฺขนฺติกเมตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ โพธิยา มูเล สห
สพฺพญฺุตาณสฺส ปฏิลาภา สจฺฉิกา ปญฺตฺติ ยทิทํ ภควาติ
อชิตาติ ภควา ฯ
[๖๖] เววิจฺฉา ปมาทา นปฺปกาสตีติ เววิจฺฉํ วุจฺจนฺติ
ปญฺจ มจฺฉริยานิ อาวาสมจฺฉริยํ กุลมจฺฉริยํ ลาภมจฺฉริยํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อนุปุพฺพสมาปตฺตีนนฺติ ฯ
วณฺณมจฺฉริยํ ธมฺมมจฺฉริยํ ยํ เอวรูปํ มจฺฉริยํ ๑- มจฺฉรายนา
มจฺฉรายิตตฺตํ เววิจฺฉํ กทริยํ กฏุกญฺจกตา ๒- อคฺคหิตตฺตํ จิตฺตสฺส อิทํ
วุจฺจติ มจฺฉริยํ ฯ อปิจ ขนฺธมจฺฉริยํปิ มจฺฉริยํ ธาตุมจฺฉริยํปิ มจฺฉริยํ
อายตนมจฺฉริยํปิ มจฺฉริยํ คาโห วุจฺจติ มจฺฉริยํ ฯ ปมาโท วตฺตพฺโพ
กายทุจฺจริเต วา วจีทุจฺจริเต วา มโนทุจฺจริเต วา ปญฺจสุ วา
กามคุเณสุ จิตฺตสฺส โวสฺสคฺโค โวสฺสคฺคานุปฺปทานํ ๓- กุสลานํ
วา ธมฺมานํ ภาวนาย อสกฺกจฺจกิริยตา อสาตจฺจกิริยตา อนฏฺิตตา ๔-
โอลีนวุตฺติตา นิกฺขิตฺตจฺฉนฺทตา นิกฺขิตฺตธุรตา อนาเสวนา อภาวนา
อพหุลีกมฺมํ อนธิฏฺานํ อนนุโยโค ปมาโท โย เอวรูโป ปมาโท
ปมชฺชนา ปมชฺชิตตฺตํ อยํ วุจฺจติ ปมาโท ฯ เววิจฺฉา ปมาทา
นปฺปกาสตีติ อิมินา มจฺฉริเยน อิมินา ปมาเทน โลโก นปฺปกาสติ
น ภาสติ น ตปติ น วิโรจติ น สญฺายติ น ปญฺายตีติ เววิจฺฉา
ปมาทา นปฺปกาสติ ฯ
[๖๗] ชปฺปาภิเลปนํ พฺรูมีติ ชปฺปา วุจฺจติ ตณฺหา โย
ราโค สาราโค อนุนโย อนุโรโธ นนฺทิ ๕- นนฺทิราโค จิตฺตสฺส
สาราโค อิจฺฉา มุจฺฉา อชฺโฌสานํ เคโธ ปลิเคโธ สงฺโค
ปงฺโก เอชา มายา ชนิกา สญฺชนนี สิพฺพินี ชาลินี สริตา
วิสตฺติกา โสตฺตํ วิสตา ๖- อายูหนี ทุติยา ปณิธิ ภวเนตฺติ วนํ
วนโถ สนฺถโว สิเนโห อเปกฺขา ปฏิพทฺธา ๗- อาสา อาสึสนา ๘-
อาสึสิตตฺตํ รูปาสา สทฺทาสา คนฺธาสา รสาสา โผฏฺพฺพาสา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มจฺเฉรํ ฯ ๒ ม. กฏุกญฺจุกตา ฯ ๓ ม. โวสคฺโค โวสคฺคานุปฺปทานํ ฯ
@๔ ม. อนฏฺิตกิริยตา ฯ ๕ ม. นนฺที ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๖ ม. สุตฺตํ วิสฏา ฯ
@๗ ม. ปฏิพนฺธุ ฯ ๘ ม. สพฺพตฺถ อาสีส ... ฯ
ลาภาสา ธนาสา ปุตฺตาสา ชีวิตาสา ชปฺปา ปชปฺปา อภิชปฺปา
ชปฺปนา ชปฺปิตตฺตํ โลลุปฺปา ๑- โลลุปฺปายนา โลลุปฺปายิตตฺตํ
ปุจฺฉญฺจิกตา ๒- สาธุกมฺยตา อธมฺมราโค วิสมโลโภ นิกนฺติ
นิกามนา ปตฺถนา ปิหนา สมฺปตฺถนา กามตณฺหา ภวตณฺหา
วิภวตณฺหา รูปตณฺหา อรูปตณฺหา นิโรธตณฺหา รูปตณฺหา
สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา
โอโฆ โยโค คนฺโถ อุปาทานํ อาวรณํ นีวรณํ ฉทนํ พนฺธนํ
อุปกฺกิเลโส อนุสโย ปริยุฏฺานํ ลตา เววิจฺฉํ ทุกฺขมูลํ ทุกฺขนิทานํ
ทุกฺขปฺปภโว มารปาโส มารพฬิสํ [๓]- มารวิสโย [๔]- มารโคจโร
มารพนฺธนํ ตณฺหานที ตณฺหาชาลํ ตณฺหาคทฺทลํ ๕- ตณฺหาสมุทฺโท
อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ อยํ วุจฺจติ ชปฺปา ฯ โลกสฺส เลปนํ
ลคฺคนํ พนฺธนํ อุปกฺกิเลโส อิมาย ชปฺปาย โลโก ลิตฺโต [๖]- ปลิตฺโต ๗-
กิลิฏฺโ สงฺกิลิฏฺโ มกฺขิโต สํสฏฺโ ลคฺโค ลคฺคิโต ปลิพุทฺโธ ฯ
พฺรูมิ อาจิกฺขามิ เทเสมิ ปญฺเปมิ ปฏฺเปมิ วิวรามิ วิภชามิ
อุตฺตานีกโรมิ ปกาเสมีติ ชปฺปาภิเลปนํ พฺรูมิ ฯ
[๖๘] ทุกฺขมสฺส มหพฺภยนฺติ ทุกฺขนฺติ ชาติทุกฺขํ ชราทุกฺขํ
พฺยาธิทุกฺขํ มรณทุกฺขํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสทุกฺขํ
เนรยิกํ ทุกฺขํ ติรจฺฉานโยนิกํ ทุกฺขํ ปิตฺติวิสยิกํ ทุกฺขํ มานุสิกํ ทุกฺขํ
คพฺโภกฺกนฺติมูลกํ ทุกฺขํ คพฺเภิติมูลกํ ๘- ทุกฺขํ คพฺภวุฏฺานมูลกํ
ทุกฺขํ ชาตสฺสูปนิพนฺธกํ ทุกฺขํ ชาตสฺส ปราเธยฺยกํ ทุกฺขํ อตฺตูปกฺกมํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โลลุปฺปํ ฯ ๒ ม. ปุจฺฉญฺชิกตา ฯ ๓ ม. มารามิสํ ฯ ๔ ม. มารนิวาโส ฯ
@๕ ม. ตณฺหาคทฺทุลํ ฯ ๖ ม. สํลิตฺโต ฯ ๗ ม. อุปลิตฺโต ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@๘ ม. คพฺภฏฺิติมูลกํ ฯ
ทุกฺขํ ปรูปกฺกมํ ทุกฺขํ ทุกฺขทุกฺขํ ๑- สํสารทุกฺขํ วิปริณามทุกฺขํ
จกฺขุโรโค โสตโรโค ฆานโรโค ชิวฺหาโรโค กายโรโค สีสโรโค
กณฺณโรโค มุขโรโค ทนฺตโรโค กาโส สาโส ปินาโส ฑโห ๒-
ชโร กุจฺฉิโรโค มุจฺฉา ปกฺขนฺทิกา สุลา ๓- วิสูจิกา กุฏฺ คณฺโฑ
กิลาโส โสโส อปมาโร ททฺทุ กณฺฑุ กจฺฉุ รขสา วิตจฺฉิกา โลหิตํ
ปิตฺตํ มธุเมโห อํสา ปิฬกา ภคนฺทลา ปิตฺตสมุฏฺานา อาพาธา
เสมฺหสมุฏฺานา อาพาธา วาตสมุฏฺานา อาพาธา สนฺนิปาติกา
อาพาธา อุตุปริณามชา อาพาธา วิสมปริหารชา อาพาธา
โอปกฺกมิกา อาพาธา กมฺมวิปากชา อาพาธา สีตํ อุณฺหํ ชิฆจฺฉา
ปิปาสา อุจฺจาโร ปสฺสาโว
{๖๘.๑} ฑํสมกสวาตาตปสิรึสปสมฺผสฺสทุกฺขํ มาตุมรณํ
ทุกฺขํ ปิตุมรณํ ทุกฺขํ ภาตุมรณํ ทุกฺขํ ภคินีมรณํ ทุกฺขํ ปุตฺตมรณํ
ทุกฺขํ ธีตุมรณํ ทุกฺขํ าติพฺยสนํ ทุกฺขํ โภคพฺยสนํ ทุกฺขํ โรคพฺยสนํ
ทุกฺขํ สีลพฺยสนํ ทุกฺขํ ทิฏฺิพฺยสนํ ทุกฺขํ เยสํ ธมฺมานํ อาทิโต
สมุทาคมนํ ปญฺายติ อตฺถงฺคมโต นิโรโธ ปญฺายติ
กมฺมสนฺนิสฺสิโต วิปาโก วิปากสนฺนิสฺสิตํ กมฺมํ นามสนฺนิสฺสิตํ รูปํ
รูปสนฺนิสฺสิตํ นามํ ชาติยา อนุคตํ ชราย อนุสฏํ พฺยาธินา อภิภูตํ
มรเณน อพฺภาหตํ ทุกฺเข ปติฏฺิตํ อตาณํ อเลณํ อสรณํ อสรณีภูตํ
อิทํ วุจฺจติ ทุกฺขํ ฯ [๕]- อสฺส ๖- โลกสฺส ทุกฺขํ ๗- มหพฺภยํ ๘- ปีฬนํ
ฆฏฺฏนํ อุปทฺทโว อุปสคฺโคติ ทุกฺขมสฺส มหพฺภยํ ฯ เตนาห ภควา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ ๒ ม. ฑาโห ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ม. สูลา ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@๔ ม. สพฺพตฺถ -สรีสป- ฯ ๕ ม. อิทํ ทุกฺขํ ฯ ๖ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ
@๗-๘ ม. ภยํ มหาภยํ ฯ
อวิชฺชาย นิวุโต โลโก (อชิตาติ ภควา)
เววิจฺฉา (ปมาทา) นปฺปกาสติ
ชปฺปาภิเลปนํ พฺรูมิ
ทุกฺขมสฺส มหพฺภยนฺติ ฯ
[๖๙] สวนฺติ สพฺพธิ โสตา (อิจฺจายสฺมา อชิโต)
โสตานํ กินฺนิวารณํ
โสตานํ สํวรํ พฺรูหิ
เกน โสตา ปิถิยฺยเร ๑- ฯ
[๗๐] สวนฺติ สพฺพธิ โสตาติ โสตาติ ตณฺหาโสโต ทิฏฺิโสโต
กิเลสโสโต ทุจฺจริตโสโต อวิชฺชาโสโต ฯ สพฺพธีติ สพฺเพสุ
อายตเนสุ ฯ สวนฺตีติ สวนฺติ อาสวนฺติ สนฺทนฺติ ปวตฺตนฺติ
จกฺขุโต รูเป สวนฺติ อาสวนฺติ สนฺทนฺติ ปวตฺตนฺติ โสตโต
สทฺเท สวนฺติ ฆานโต คนฺเธ สวนฺติ ชิวฺหาโต รเส สวนฺติ
กายโต โผฏฺพฺเพ สวนฺติ มนโต ธมฺเม สวนฺติ อาสวนฺติ
สนฺทนฺติ ปวตฺตนฺติ จกฺขุโต รูปตณฺหา สวนฺติ อาสวนฺติ
สนฺทนฺติ ปวตฺตนฺติ โสตโต สทฺทตณฺหา สวนฺติ อาสวนฺติ สนฺทนฺติ
ปวตฺตนฺติ ฆานโต คนฺธตณฺหา สวนฺติ ชิวฺหาโต รสตณฺหา
สวนฺติ กายโต โผฏฺพฺพตณฺหา สวนฺติ มนโต ธมฺมตณฺหา
สวนฺติ อาสวนฺติ สนฺทนฺติ ปวตฺตนฺตีติ สวนฺติ สพฺพธิ โสตา ฯ
[๗๑] อิจฺจายสฺมา อชิโตติ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ ปทสํสคฺโค
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปิถียเร ฯ ม. ปิธียเร ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ปทปาริปูริ อกฺขรสมวาโย พฺยญฺชนสิลิฏฺตา ปทานุปุพฺพกเมตํ
อิจฺจาติ ฯ อายสฺมาติ ปิยวจนํ ครุวจนํ สคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมตํ
อายสฺมาติ ฯ อชิโตติ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํ สงฺขา สมญฺา
ปญฺตฺติ โวหาโร นามํ นามกมฺมํ นามเธยฺยํ นิรุตฺติ พฺยญฺชนํ
อภิลาโปติ อิจฺจายสฺมา อชิโต ฯ
[๗๒] โสตานํ กินฺนิวารณนฺติ โสตานํ กึ อาวรณํ นีวรณํ
สํวรณํ รกฺขนํ โคปนนฺติ โสตานํ กินฺนิวารณํ ฯ
[๗๓] โสตานํ สํวรํ พฺรูหีติ โสตานํ อาวรณํ นีวรณํ สํวรณํ
รกฺขนํ โคปนํ พฺรูหิ อาจิกฺขาหิ เทเสหิ ปญฺเปหิ ปฏฺเปหิ
วิวราหิ วิภชาหิ อุตฺตานีกโรหิ ปกาเสหีติ โสตานํ สํวรํ พฺรูหิ ฯ
[๗๔] เกน โสตา ปิถิยฺยเรติ เกน โสตา ปิถิยฺยนฺติ
ปจฺฉิชฺชนฺติ น สวนฺติ น อาสวนฺติ น สนฺทนฺติ นปฺปวตฺตนฺตีติ
เกน โสตา ปิถิยฺยเร ฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ
สวนฺติ สพฺพธิ โสตา (อิจฺจายสฺมา อชิโต)
โสตานํ กินฺนิวารณํ
โสตานํ สํวรํ พฺรูหิ
เกน โสตา ปิถิยฺยเรติ ฯ
[๗๕] ยานิ โสตานิ โลกสฺมึ (อชิตาติ ภควา)
สติ เตสํ นิวารณํ
โสตานํ สํวรํ พฺรูมิ
ปญฺาเยเต ปิถิยฺยเร ฯ
[๗๖] ยานิ โสตานิ โลกสฺมินฺติ ยานิ เอตานิ โสตานิ มยา
กิตฺติตานิ [๑]- อาจิกฺขิตานิ เทสิตานิ ปญฺปิตานิ ปฏฺปิตานิ
วิวริตานิ วิภชิตานิ อุตฺตานีกตานิ ปกาสิตานิ เสยฺยถีทํ ตณฺหาโสโต
ทิฏฺิโสโต กิเลสโสโต ทุจฺจริตโสโต อวิชฺชาโสโต ฯ โลกสฺมินฺติ
อปายโลเก มนุสฺสโลเก เทวโลเก ขนฺธโลเก ธาตุโลเก อายตนโลเกติ
ยานิ โสตานิ โลกสฺมึ ฯ อชิตาติ ภควา ตํ พฺราหฺมณํ นาเมน อาลปติ ฯ
[๗๗] สติ เตสํ นิวารณนฺติ สตีติ ยา สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ
สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ [๒]-
สติสมฺโพชฺฌงฺโค เอกายนมคฺโค อยํ วุจฺจติ สติ ฯ นิวารณนฺติ
อาวรณํ นีวรณํ สํวรณํ รกฺขนํ โคปนนฺติ สติ เตสํ นิวารณํ ฯ
[๗๘] โสตานํ สํวรํ พฺรูมีติ โสตานํ อาวรณํ นีวรณํ
สํวรณํ รกฺขนํ โคปนํ พฺรูมิ อาจิกฺขามิ เทเสมิ ปญฺเปมิ ปฏฺเปมิ
วิวรามิ วิภชามิ อุตฺตานีกโรมิ ปกาเสมีติ โสตานํ สํวรํ พฺรูมิ ฯ
[๗๙] ปญฺาเยเต ปิถิยฺยเรติ ปญฺาติ ยา ปญฺา
ปชานนา ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ฯ ปญฺาเยเต
ปิถิยฺยเรติ ปญฺาย เอเต โสตา ปิถิยฺยนฺติ ปจฺฉิชฺชนฺติ น สวนฺติ
น อาสวนฺติ น สนฺทนฺติ นปฺปวตฺตนฺติ ฯ สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ
ชานโต ปสฺสโต ปญฺาย เอเต โสตา ปิถิยฺยนฺติ ปจฺฉิชฺชนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปกิตฺติตานิ ฯ ๒ ม. สติพลํ สมฺมาสติ ฯ
น สวนฺติ น อาสวนฺติ น สนฺทนฺติ นปฺปวตฺตนฺติ ฯ สพฺเพ สงฺขารา
ทุกฺขาติ ชานโต ปสฺสโต ปญฺาย เอเต โสตา ปิถิยฺยนฺติ
ปจฺฉิชฺชนฺติ น สวนฺติ น อาสวนฺติ น สนฺทนฺติ นปฺปวตฺตนฺติ ฯ
สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ ชานโต ปสฺสโต ปญฺาย เอเต โสตา
ปิถิยฺยนฺติ ปจฺฉิชฺชนฺติ น สวนฺติ น อาสวนฺติ น สนฺทนฺติ
นปฺปวตฺตนฺติ ฯ
{๗๙.๑} อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ ชานโต ปสฺสโต ปญฺาย
เอเต โสตา ปิถิยฺยนฺติ ปจฺฉิชฺชนฺติ น สวนฺติ น อาสวนฺติ น สนฺทนฺติ
นปฺปวตฺตนฺติ ฯ
{๗๙.๒} สงฺขารปจฺจยา วิญฺาณนฺติ วิญฺาณปจฺจยา
นามรูปนฺติ นามรูปจฺจยา สฬายตนนฺติ สฬายตนปจฺจยา
ผสฺโสติ ผสฺสปจฺจยา เวทนาติ เวทนาปจฺจยา ตณฺหาติ
ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานนฺติ อุปาทานปจฺจยา ภโวติ ภวปจฺจยา
ชาตีติ ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺติ ชานโต ปสฺสโต ปญฺาย
เอเต โสตา ปิถิยฺยนฺติ ปจฺฉิชฺชนฺติ น สวนฺติ น อาสวนฺติ น
สนฺทนฺติ นปฺปวตฺตนฺติ ฯ
{๗๙.๓} อวิชฺชานิโรธา สงฺขารนิโรโธติ สงฺขารนิโรธา
วิญฺาณนิโรโธติ วิญฺาณนิโรธา นามรูปนิโรโธติ นามรูปนิโรธา
สฬายตนนิโรโธติ สฬายตนนิโรธา ผสฺสนิโรโธติ ผสฺสนิโรธา
เวทนานิโรโธติ เวทนานิโรธา ตณฺหานิโรโธติ ตณฺหานิโรธา
อุปาทานนิโรโธติ อุปาทานนิโรธา ภวนิโรโธติ ภวนิโรธา
ชาตินิโรโธติ ชาตินิโรธา ชรามรณนิโรโธติ ชานโต ปสฺสโต
ปญฺาย เอเต โสตา ปิถิยฺยนฺติ ปจฺฉิชฺชนฺติ น สวนฺติ น
อาสวนฺติ น สนฺทนฺติ นปฺปวตฺตนฺติ ฯ อิทํ ทุกฺขนฺติ อยํ
ทุกฺขสมุทโยติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ ชานโต ปสฺสโต ปญฺาย เอเต โสตา ปิถิยฺยนฺติ
ปจฺฉิชฺชนฺติ น สวนฺติ น อาสวนฺติ น สนฺทนฺติ นปฺปวตฺตนฺติ ฯ
{๗๙.๔} อิเม [๑]- อาสวาติ อยํ อาสวสมุทโยติ อยํ อาสวนิโรโธติ
อยํ อาสวนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ชานโต ปสฺสโต ปญฺาย เอเต
โสตา ปิถิยฺยนฺติ ปจฺฉิชฺชนฺติ น สวนฺติ น อาสวนฺติ น สนฺทนฺติ
นปฺปวตฺตนฺติ ฯ อิเม ธมฺมา อภิเยฺยาติ อิเม ธมฺมา ปริญฺเยฺยาติ
อิเม ธมฺมา ปหาตพฺพาติ อิเม ธมฺมา ภาเวตพฺพาติ อิเม ธมฺมา
สจฺฉิกาตพฺพาติ ชานโต ปสฺสโต ปญฺาย เอเต โสตา ปิถิยฺยนฺติ
ปจฺฉิชฺชนฺติ น สวนฺติ น อาสวนฺติ น สนฺทนฺติ นปฺปวตฺตนฺติ ฯ
{๗๙.๕} ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ
อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ชานโต ปสฺสโต ปญฺาย เอเต โสตา
ปิถิยฺยนฺติ ปจฺฉิชฺชนฺติ น สวนฺติ น อาสวนฺติ น สนฺทนฺติ นปฺปวตฺตนฺติ ฯ
ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ
อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ชานโต ปสฺสโต จตุนฺนํ มหาภูตานํ สมุทยญฺจ
อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ชานโต ปสฺสโต
ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ ชานโต ปสฺสโต ปญฺาย
เอเต โสตา ปิถิยฺยนฺติ ปจฺฉิชฺชนฺติ น สวนฺติ น อาสวนฺติ น
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ธมฺมา ฯ
สนฺทนฺติ นปฺปวตฺตนฺตีติ ปญฺาย เอเต โสตา ปิถิยฺยเร ฯ
เตนาห ภควา
ยานิ โสตานิ โลกสฺมึ (อชิตาติ ภควา)
สติ เตสํ นิวารณํ
โสตานํ สํวรํ พฺรูมิ
ปญฺาเยเต ปิถิยฺยเรติ ฯ
[๘๐] ปญฺา เจว สติ จาปิ (อิจฺจายสฺมา อชิโต)
นามรูปญฺจ มาริส
เอตมฺเม ปุฏฺโ ปพฺรูหิ
กตฺเถตํ อุปรุชฺฌติ ฯ
[๘๑] ปญฺา เจว สติ จาปีติ ปญฺาติ ยา ปญฺา ปชานนา
วิจโย ปวิจโย [๑]- สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ
โกสลฺลํ เนปุญฺ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา
วิปสฺสนา สมฺปชญฺ ปโตโท ปญฺา ปญฺินฺทฺริยํ ปญฺาพลํ
ปญฺาสตฺถํ ปญฺาปาสาโท ปญฺาอาโลโก ปญฺาโอภาโส
ปญฺาปชฺโชโต ปญฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ฯ
สตีติ ยา สติ อนุสฺสติ ฯเปฯ สมฺมาสตีติ ปญฺา เจว สติ จาปิ
อิจฺจายสฺมา อชิโต ฯ
[๘๒] นามรูปญฺจ มาริสาติ นามนฺติ จตฺตาโร อรูปิโน
ขนฺธา ฯ รูปนฺติ จตฺตาโร จ มหาภูตา จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ธมฺมวิจโย ฯ
อุปาทายรูปํ ฯ มาริสาติ ปิยวจนํ ครุวจนํ สคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมตํ
มาริสาติ นามรูปญฺจ มาริส ฯ
[๘๓] เอตมฺเม ปุฏฺโ ปพฺรูหีติ เอตมฺเมติ ยํ ปุจฺฉามิ ยํ
ยาจามิ ยํ อชฺเฌสามิ ยํ ปสาเทมิ ฯ ปุฏฺโติ ปุจฺฉิโต ยาจิโต
อชฺเฌสิโต ปสาทิโต ฯ ปพฺรูหีติ พฺรูหิ อาจิกฺขาหิ เทเสหิ
ปญฺเปหิ ปฏฺเปหิ วิวราหิ วิภชาหิ อุตฺตานีกโรหิ ปกาเสหีติ
เอตมฺเม ปุฏฺโ ปพฺรูหิ ฯ
[๘๔] กตฺเถตํ อุปรุชฺฌตีติ กตฺเถตํ นิรุชฺฌติ วูปสมฺมติ อตฺถํ
คจฺฉติ ปฏิปฺปสฺสมฺภตีติ กตฺเถตํ อุปรุชฺฌติ ฯ เตนาห โส
พฺราหฺมโณ
ปญฺา เจว สติ จาปิ (อิจฺจายสฺมา อชิโต)
นามรูปญฺจ มาริส
เอตมฺเม ปุฏฺโ ปพฺรูหิ
กตฺเถตํ อุปรุชฺฌตีติ ฯ
[๘๕] ยเมตํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ อชิต ตํ วทามิ เต
ยตฺถ นามญฺจ รูปญฺจ อเสสํ อุปรุชฺฌติ
วิญฺาณสฺส นิโรเธน เอตฺเถตํ อุปรุชฺฌติ ฯ
[๘๖] ยเมตํ ปญฺหํ อปุจฺฉีติ ยเมตนฺติ ปญฺญฺจ สติญฺจ
นามรูปญฺจ ฯ อปุจฺฉีติ อาปุจฺฉสิ อายาจสิ อชฺเฌสสิ ปสาเทสีติ
ยเมตํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ ฯ
[๘๗] อชิต ตํ วทามิ เตติ อชิตาติ ภควา ตํ พฺราหฺมณํ
นาเมน อาลปติ ฯ ตนฺติ ปญฺญฺจ สติญฺจ นามรูปญฺจ ฯ
วทามีติ ตํ วทามิ อาจิกฺขามิ เทเสมิ ปญฺเปมิ ปฏฺเปมิ วิวรามิ
วิภชามิ อุตฺตานีกโรมิ ปกาเสมีติ อชิต ตํ วทามิ เต ฯ
[๘๘] ยตฺถ นามญฺจ รูปญฺจ อเสสํ อุปรุชฺฌตีติ นามนฺติ
จตฺตาโร อรูปิโน ขนฺธา ฯ รูปนฺติ จตฺตาโร จ มหาภูตา
จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทายรูปํ ฯ อเสสนฺติ สพฺเพน สพฺพํ
สพฺพถา สพฺพํ อเสสํ นิสฺเสสํ ปริยาทายวจนเมตํ ๑- อเสสนฺติ ฯ
อุปรุชฺฌตีติ นิรุชฺฌติ วูปสมฺมติ อตฺถํ คจฺฉติ ปฏิปฺปสฺสมฺภตีติ
ยตฺถ นามญฺจ รูปญฺจ อเสสํ อุปรุชฺฌติ ฯ
[๘๙] วิญฺาณสฺส นิโรเธน เอตฺเถตํ อุปรุชฺฌตีติ
โสตาปตฺติมคฺคาเณน อภิสงฺขารวิญฺาณสฺส นิโรเธน สตฺต ภเว
เปตฺวา อนมตคฺเค สํสาเร เย อุปฺปชฺเชยฺยุํ นามญฺจ รูปญฺจ
เอตฺเถเต นิรุชฺฌนฺติ วูปสมนฺติ อตฺถํ คจฺฉนฺติ ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ ฯ
สกทาคามิมคฺคาเณน อภิสงฺขารวิญฺาณสฺส นิโรเธน เทฺว ภเว
เปตฺวา ปญฺจสุ ภเวสุ เย อุปฺปชฺเชยฺยุํ นามญฺจ รูปญฺจ
เอตฺเถเต นิรุชฺฌนฺติ วูปสมนฺติ อตฺถํ คจฺฉนฺติ ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ ฯ
อนาคามิมคฺคาเณน อภิสงฺขารวิญฺาณสฺส นิโรเธน เอกํ ภวํ
เปตฺวา กามธาตุยา ๒- วา รูปธาตุยา วา อรูปธาตุยา วา เย
อุปฺปชฺเชยฺยุํ นามญฺจ รูปญฺจ เอตฺเถเต นิรุชฺฌนฺติ วูปสมนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปริยาทิยนวจนเมตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ
อตฺถํ คจฺฉนฺติ ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ ฯ อรหตฺตมคฺคาเณน
อภิสงฺขารวิญฺาณสฺส นิโรเธน เย อุปฺปชฺเชยฺยุํ นามญฺจ รูปญฺจ
เอตฺเถเต นิรุชฺฌนฺติ วูปสมนฺติ อตฺถํ คจฺฉนฺติ ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ ฯ
อรหโต อนุปาทิเสสาย ปรินิพฺพานธาตุยา ๑- ปรินิพฺพายนฺตสฺส
ปุริมวิญฺาณสฺส ๒- นิโรเธน ปญฺา จ สติ จ นามญฺจ รูปญฺจ
เอตฺเถเต นิรุชฺฌนฺติ วูปสมนฺติ อตฺถํ คจฺฉนฺติ ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺตีติ
วิญฺาณสฺส นิโรเธน เอตฺเถตํ อุปรุชฺฌติ ฯ เตนาห ภควา
ยเมตํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ อชิต ตํ วทามิ เต
ยตฺถ นามญฺจ รูปญฺจ อเสสํ อุปรุชฺฌติ
วิญฺาณสฺส นิโรเธน เอตฺเถตํ อุปรุชฺฌตีติ ฯ
[๙๐] เย จ สงฺขาตธมฺมาเส เย จ เสกฺขา ๓- ปุถู อิธ
เตสํ เม นิปโก อิริยํ ปุฏฺโ ปพฺรูหิ มาริส ฯ
[๙๑] เย จ สงฺขาตธมฺมาเสติ สงฺขาตธมฺมา วุจฺจนฺติ
อรหนฺโต ขีณาสวา ฯ กึการณา สงฺขาตธมฺมา วุจฺจนฺติ อรหนฺโต
ขีณาสวา ฯ เต สงฺขาตธมฺมา าตธมฺมา ตุลิตธมฺมา ติริตธมฺมา ๔-
วิภูตธมฺมา วิภาวิตธมฺมา สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ สงฺขาตธมฺมา
าตธมฺมา ตุลิตธมฺมา ติริตธมฺมา วิภูตธมฺมา วิภาวิตธมฺมา
สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ สงฺขาตธมฺมา ฯเปฯ สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ
สงฺขาตธมฺมา อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ สงฺขาตธมฺมา ฯเปฯ
ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ สงฺขาตธมฺมา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. นิพฺพานธาตุยา ฯ ๒ ม. จริมวิญฺาณสฺส ฯ ๓ ม. เสขา ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ
@๔ ม. ตีริตธมฺมา ฯ เอวมุปริปิ ฯ
าตธมฺมา ตุลิตธมฺมา ติริตธมฺมา วิภูตธมฺมา วิภาวิตธมฺมา ฯ อถวา
เตสํ ขนฺธา สงฺขาตา ธาตุโย สงฺขาตา อายตนานิ สงฺขาตานิ คติโย
สงฺขาตา อุปปตฺติโย สงฺขาตา ปฏิสนฺธิโย สงฺขาตา ภวา สงฺขาตา
สํสารา สงฺขาตา วฏฺฏา สงฺขาตา ฯ อถวา เต ขนฺธปริยนฺเต ิตา
ธาตุปริยนฺเต ิตา อายตนปริยนฺเต ิตา คติปริยนฺเต ิตา
อุปปตฺติปริยนฺเต ิตา ปฏิสนฺธิปริยนฺเต ิตา ภวปริยนฺเต ิตา
สํสารปริยนฺเต ิตา วฏฺฏปริยนฺเต ิตา อนฺติมภเว ิตา
อนฺติมสมุสฺสเย ิตา อนฺติมเทหธรา อรหนฺโต ฯ
เตสํ จายํ ปจฺฉิมโก จริโมยํ สมุสฺสโย
ชาติมรณสํสาโร นตฺถิ เนสํ ปุนพฺภโวติ ฯ
ตํการณา สงฺขาตธมฺมา วุจฺจนฺติ อรหนฺโต ขีณาสวาติ เย
จ สงฺขาตธมฺมาเส ฯ
[๙๒] เย จ เสกฺขา ปุถู อิธาติ เสกฺขาติ กึการณา
วุจฺจนฺติ เสกฺขา ฯ สิกฺขนฺตีติ เสกฺขา ฯ กึ สิกฺขนฺติ ฯ
อธิสีลมฺปิ สิกฺขนฺติ อธิจิตฺตมฺปิ สิกฺขนฺติ อธิปญฺมฺปิ สิกฺขนฺติ ฯ
{๙๒.๑} กตมา จ ๑- อธิสีลสิกฺขา ฯ อิธ ภิกฺขุ สีลวา โหติ
ปาฏิโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ
วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ ขุทฺทโกปิ ๒-
สีลกฺขนฺโธ มหนฺโตปิ ๓- สีลกฺขนฺโธ สีลํ ปติฏฺา อาวรณํ ๔-
สํยโม สํวโร มุขํ ปมุขํ กุสลานํ ธมฺมานํ สมฺมาปตฺติยา ๕- อยํ
อธิสีลสิกฺขา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. จสทฺโท นตฺถิ ฯ เอวมีทิเสสุ าเนสุ ฯ ๒-๓ ม. ปิสทฺโท นตฺถิ ฯ
@๔ ม. จรณํ ฯ ๕ ม. สมาปตฺติยา ฯ
{๙๒.๒} กตมา จ อธิจิตฺตสิกฺขา ฯ อิธ ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ
วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ
ทุติยํ ฌานํ ตติยํ ฌานํ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ
อธิจิตฺตสิกฺขา ฯ
{๙๒.๓} กตมา จ อธิปญฺาสิกฺขา ฯ อิธ ภิกฺขุ ปญฺวา โหติ
อุยยตฺถคามินิยา ปญฺาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย
สมฺมาทุกฺขกฺขยคามินิยา โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ
อยํ ทุกฺขสมุทโยติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ อิเม อาสวาติ อยํ อาสวสมุทโยติ
อยํ อาสวนิโรโธติ อยํ อาสวนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ
ปชานาติ อยํ อธิปญฺาสิกฺขา ฯ
{๙๒.๔} อิมา ติสฺโส สิกฺขา อาวชฺเชนฺตา สิกฺขนฺติ ชานนฺตา
สิกฺขนฺติ [๑]- จิตฺตํ อธิฏฺหนฺตา สิกฺขนฺติ สทฺธาย อธิมุจฺจนฺตา
สิกฺขนฺติ วิริยํ ๒- ปคฺคณฺหนฺตา สิกฺขนฺติ สตึ อุปฏฺเปนฺตา สิกฺขนฺติ
จิตฺตํ สมาทหนฺตา สิกฺขนฺติ ปญฺาย ปชานนฺตา สิกฺขนฺติ อภิญฺเยฺยํ
อภิชานนฺตา สิกฺขนฺติ ปริญฺเยฺยํ ปริชานนฺตา สิกฺขนฺติ ปหาตพฺพํ
ปชหนฺตา สิกฺขนฺติ ภาเวตพฺพํ ภาเวนฺตา สิกฺขนฺติ สจฺฉิกาตพฺพํ
สจฺฉิกโรนฺตา สิกฺขนฺติ จรนฺติ ๓- อาจรนฺติ สมาจรนฺติ สมาทาย
วตฺตนฺติ ตํการณา วุจฺจนฺติ เสกฺขา ฯ ปุถูติ พหุกา เอเต เสกฺขา
โสตาปนฺนา จ ปฏิปนฺนา จ สกทาคามิโน จ ปฏิปนฺนา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปสฺสนฺตา สิกฺขนฺติ ฯ ๒ ม. วีริยํ ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ ๓ ม. อยํ ปาโ
@นตฺถิ ฯ
จ อนาคามิโน จ ปฏิปนฺนา จ อรหนฺตา จ ปฏิปนฺนา จ ฯ
อิธาติ อิมิสฺสา ทิฏฺิยา อิมิสฺสา ขนฺติยา อิมิสฺสา รุจิยา อิมสฺมึ
อาทาเย อิมสฺมึ วินเย อิมสฺมึ ธมฺเม อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อิมสฺมึ
ปาวจเน อิมสฺมึ พฺรหฺมจริเย อิมสฺมึ สตฺถุสาสเน อิมสฺมึ
อตฺตภาเว อิมสฺมึ มนุสฺสโลเกติ เย จ เสกฺขา ปุถู อิธ ฯ
[๙๓] เตสํ เม นิปโก อิริยํ ปุฏฺโ ปพฺรูหิ มาริสาติ ตฺวํปิ
นิปโก ปณฺฑิโต ปญฺวา พุทฺธิมา าณี วิภาวี เมธาวี เตสํ
สงฺขาตธมฺมานญฺจ เสกฺขานญฺจ อิริยํ จริยํ วุตฺตึ อาจารํ โคจรํ
วิหารํ ปฏิปทํ ฯ ปุฏฺโติ ปุฏฺโ ๑- ปุจฺฉิโต ยาจิโต อชฺเฌสิโต
ปสาทิโต ฯ ปพฺรูหีติ พฺรูหิ อาจิกฺขาหิ เทเสหิ ปญฺเปหิ
ปฏฺเปหิ วิวราหิ วิภชาหิ อุตฺตานีกโรหิ ปกาเสหิ ฯ มาริสาติ
ปิยวจนํ ครุวจนํ สคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมตํ มาริสาติ เตสํ เม
นิปโก อิริยํ ปุฏฺโ ปพฺรูหิ มาริส ฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ
เย จ สงฺขาตธมฺมาเส เย จ เสกฺขา ปุถู อิธ
เตสํ เม นิปโก อิริยํ ปุฏฺโ ปพฺรูหิ มาริสาติ ฯ
[๙๔] กาเมสุ นาภิคิชฺเฌยฺย มนสานาวิโล สิยา
กุสโล สพฺพธมฺมานํ สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช ฯ
[๙๕] กาเมสุ นาภิคิชฺเฌยฺยาติ กามาติ อุทฺทานโต เทฺว
กามา วตฺถุกามา จ กิเลสกามา จ ฯ
{๙๕.๑} กตเม วตฺถุกามา ฯ มนาปิกา รูปา มนาปิกา
สทฺทา มนาปิกา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ
คนฺธา มนาปิกา รสา มนาปิกา โผฏฺพฺพา อตฺถรณา ปาปุรณา ๑-
ทาสีทาสา อเชฬกา กุกฺกุฏสูกรา หตฺถิควาสฺสวฬวา เขตฺตํ
วตฺถุ หิรญฺ สุวณฺณํ คามนิคมราชธานิโย รฏฺญฺจ ชนปโท
จ โกโส จ โกฏฺาคารญฺจ ยงฺกิญฺจิ รชนียวตฺถุ วตฺถุกามา ฯ
อปิจ อตีตา กามา อนาคตา กามา ปจฺจุปฺปนฺนา กามา อชฺฌตฺตา
กามา พหิทฺธา กามา อชฺฌตฺตพหิทฺธา กามา หีนา กามา มชฺฌิมา
กามา ปณีตา กามา อาปายิกา กามา มานุสิกา กามา ทิพฺพา
กามา ปจฺจุปฏฺิตา กามา นิมฺมิตา กามา ปรนิมฺมิตา กามา
ปริคฺคหิตา กามา อปริคฺคหิตา กามา มมายิตา กามา อมมายิตา
กามา สพฺเพปิ กามาวจรา ธมฺมา สพฺเพปิ รูปาวจรา ธมฺมา
สพฺเพปิ อรูปาวจรา ธมฺมา ตณฺหาวตฺถุกา ตณฺหารมฺมณา
กามนียฏฺเน รชนียฏฺเน มทนียฏฺเน [๒]- กามา อิเม วุจฺจนฺติ
วตฺถุกามา ฯ
{๙๕.๒} กตเม กิเลสกามา ฯ ฉนฺโท กาโม ราโค กาโม ฉนฺทราโค
กาโม สงฺกปฺโป กาโม ราโค กาโม สงฺกปฺปราโค กาโม โย กาเมสุ
กามจฺฉนฺโท กามราโค กามนนฺทิ ๓- กามตณฺหา กามสิเนโห
กามปิปาสา กามปริฬาโห กามเคโธ กามมุจฺฉา กามชฺโฌสานํ
กาโมโฆ กามโยโค กามุปาทานํ กามจฺฉนฺทนีวรณํ ฯ
อทฺทสํ กาม เต มูลํ สงฺกปฺปา กาม ชายสิ
น ตํ สงฺกปฺปยิสฺสามิ เอวํ กาม น เหหิสีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปาวุรณา ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. รมณียฏฺเน ฯ ๓ ม. สพฺพตฺถ กามนนฺที ฯ
@เอวมุปริปิ ฯ
อิเม วุจฺจนฺติ กิเลสกามา ฯ เคโธ วุจฺจติ ตณฺหา โย ราโค สาราโค
ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ กาเมสุ นาภิคิชฺเฌยฺยาติ
กิเลสกาเมสุ วตฺถุกาเมสุ นาภิคิชฺเฌยฺย น ปลิพุชฺเฌยฺย ๑-
อคิทฺโธ อคธิโต อมุจฺฉิโต อนชฺโฌปนฺโน ๒- วีตเคโธ [๓]- จตฺตเคโธ
วนฺตเคโธ มุตฺตเคโธ ปหีนเคโธ ปฏินิสฺสฏฺเคโธ วีตราโค [๔]-
จตฺตราโค วนฺตราโค มุตฺตราโค ปหีนราโค ปฏินิสฺสฏฺราโค
นิจฺฉาโต นิพฺพุโต สีติภูโต สุขปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา
วิหเรยฺยาติ กาเมสุ นาภิคิชฺเฌยฺย ฯ
[๙๖] มนสานาวิโล สิยาติ มโนติ ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ
ปณฺฑรํ [๕]- มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิญฺาณํ วิญฺาณกฺขนฺโธ [๖]-
มโนวิญฺาณธาตุ ฯ กายทุจฺจริเตน จิตฺตํ อาวิลํ โหติ ลุฬิตํ เอริตํ
ฆฏฺฏิตํ จลิตํ ภนฺตํ อวูปสนฺตํ วจีทุจฺจริเตน มโนทุจฺจริเตน ราเคน
โทเสน โมเหน โกเธน อุปนาเหน มกฺเขน ปฬาเสน อิสฺสาย มจฺฉริเยน
มายาย สาเยฺเยน ถมฺเภน สารมฺเภน มาเนน อติมาเนน มเทน
ปมาเทน สพฺพกิเลเสหิ สพฺพทุจฺจริเตหิ สพฺพทรเถหิ ๗- สพฺพปริฬาเหหิ
สพฺพสนฺตาเปหิ สพฺพากุสลาภิสงฺขาเรหิ จิตฺตํ อาวิลํ โหติ ลุฬิตํ
เอริตํ ฆฏฺฏิตํ จลิตํ ภนฺตํ อวูปสนฺตํ ฯ มนสานาวิโล สิยาติ จิตฺเตน
อนาวิโล สิยา อลุฬิโต อเนริโต อฆฏฺฏิโต อจลิโต อภนฺโต วูปสนฺโต
อาวิลกเร กิเลเส ชเหยฺย ปชเหยฺย วิโนเทยฺย พฺยนฺตีกเรยฺย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปลิพุนฺเธยฺย ฯ ๒ ม. อนชฺฌาปนฺโน ฯ ๓ ม. วิคตเคโธ ฯ ๔ ม. วิคตราโค ฯ
@๕ ม. มโน ฯ ๖ ตชฺชา ฯ ๗ ม. สพฺพฑาเหหิ ฯ
อนภาวงฺคเมยฺย อาวิลกเรหิ กิเลเสหิ จ อารโต วิรโต ปฏิวิรโต
นิกฺขนฺโต นิสฺสฏฺโ วูปสนฺโต วิปฺปมุตฺโต วิสญฺุตฺโต
วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหเรยฺยาติ มนสานาวิโล สิยา ฯ
[๙๗] กุสโล สพฺพธมฺมานนฺติ สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ กุสโล
สพฺพธมฺมานํ สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ กุสโล สพฺพธมฺมานํ สพฺเพ
ธมฺมา อนตฺตาติ กุสโล สพฺพธมฺมานํ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ
กุสโล สพฺพธมฺมานํ ฯเปฯ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ
กุสโล สพฺพธมฺมานํ เอวมฺปิ กุสโล สพฺพธมฺมานํ ฯ
{๙๗.๑} อถวา อนิจฺจโต กุสโล สพฺพธมฺมานํ ทุกฺขโต โรคโต
คณฺฑโต สลฺลโต อฆโต อาพาธโต ปรโต ปโลกโต อีติโต อุปทฺทวโต
อสาตโต ๑- ภยโต อุปสคฺคโต จลโต ปภงฺคุโต อทฺธุวโต อตาณโต
อเลณโต อสรณโต อสรณีภูตโต ริตฺตโต ตุจฺฉโต สุญฺโต อนตฺตโต
อาทีนวโต วิปริณามธมฺมโต อสารกโต อฆมูลโต วธกโต วิภวโต
สาสวโต สงฺขตโต มารามิสโต ชาติธมฺมโต ชราธมฺมโต พฺยาธิธมฺมโต
มรณธมฺมโต โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสธมฺมโต สงฺกิเลสธมฺมโต
สมุทยโต อตฺถงฺคมโต อนสฺสาทโต ๒- อาทีนวโต อนิสฺสรณโต ๓-
กุสโล สพฺพธมฺมานํ เอวมฺปิ กุสโล สพฺพธมฺมานํ ฯ
{๙๗.๒} อถวา ขนฺธกุสโล ธาตุกุสโล อายตนกุสโล ปฏิจฺจสมุปฺปาท-
กุสโล สติปฏฺานกุสโล สมฺมปฺปธานกุสโล อิทฺธิปฺปาทกุสโล
อินฺทฺริยกุสโล พลกุสโล โพชฺฌงฺคกุสโล มคฺคกุสโล
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ ๒ ม. อสฺสาทโต ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ม. นิสฺสรณโตปิ ฯ
@เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ
ผลกุสโล นิพฺพานกุสโล เอวมฺปิ กุสโล สพฺพธมฺมานํ ฯ อถวา
สพฺพธมฺมา วุจฺจนฺติ ทฺวาทสายตนานิ จกฺขุ เจว รูปา จ โสตญฺจ
สทฺทา จ ฆานญฺจ คนฺธา จ ชิวฺหา จ รสา จ กาโย จ โผฏฺพฺพา
จ มโน จ ธมฺมา จ ฯ ยโต จ อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ
อายตเนสุ ราโค ๑- ปหีโน โหติ อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต
อนภาวงฺคโต อายตึอนุปฺปาทธมฺโม เอตฺตาวตาปิ กุสโล
สพฺพธมฺมานนฺติ กุสโล สพฺพธมฺมานํ ฯ
[๙๘] สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเชติ สโตติ จตูหิ การเณหิ สโต
กาเย กายานุปสฺสนาสติปฏฺานํ ภาเวนฺโต สโต เวทนาสุ
เวทนานุปสฺสนาสติปฏฺานํ ภาเวนฺโต สโต จิตฺเต
จิตฺตานุปสฺสนาสติปฏฺานํ ภาเวนฺโต สโต ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสนาสติปฏฺานํ ภาเวนฺโต สโต ฯ อปเรหิปิ
จตูหิ การเณหิ สโต อสติปริวชฺชนาย สโต สติกรณียานํ
ธมฺมานํ กตตฺตา สโต สติปฏิปกฺขานํ ๒- ธมฺมานํ หตตฺตา
สโต สตินิมิตฺตานํ ธมฺมานํ อปฺปมุฏฺตฺตา ๓- สโต ฯ
{๙๘.๑} อปเรหิปิ จตูหิ การเณหิ สโต สติยา สมนฺนาคตตฺตา
สโต สติยา วสิตตฺตา สโต สติยา ปาคุญฺตาย ๔- สโต สติยา
อปจฺโจโรหณตาย สโต ฯ อปเรหิปิ จตูหิ การเณหิ สโต สตตฺตา ๕-
สโต สนฺตตฺตา สโต สมิตตฺตา สโต สนฺตธมฺมสมนฺนาคตตฺตา
สโต ฯ พุทฺธานุสฺสติยา สโต ธมฺมานุสฺสติยา สโต สงฺฆานุสฺสติยา
สโต สีลานุสฺสติยา สโต จาคานุสฺสติยา สโต เทวตานุสฺสติยา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ฉนฺทราโค ฯ ๒ ม. สติปริพนฺธานํ ฯ ๓ ม. อสมฺมุฏฺตฺตา ฯ ๔ ม. ปาคุญฺเน
@สมนฺนาคตตฺตา ฯ ๕ ม. สติยา สมนฺนาคตตฺตา ฯ
สโต อานาปานสฺสติยา สโต มรณานุสฺสติยา ๑- สโต กายคตาสติยา
สโต อุปสมานุสฺสติยา สโต ฯ ยา สติ ฯเปฯ สมฺมาสติ
สติสมฺโพชฺฌงฺโค เอกายนมคฺโค อยํ วุจฺจติ สติ ฯ อิมาย อุเปโต
โหติ สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมุปปนฺโน
สมนฺนาคโต โส วุจฺจติ สโต ฯ ภิกฺขูติ สตฺตนฺนํ ธมฺมานํ
ภินฺนตฺตา ภิกฺขุ ฯ สกฺกายทิฏฺิ ภินฺนา โหติ วิจิกิจฺฉา ภินฺนา
โหติ สีลพฺพตปรามาโส ภินฺโน โหติ ราโค ภินฺโน โหติ โทโส
ภินฺโน โหติ โมโห ภินฺโน โหติ มาโน ภินฺโน โหติ ภินฺนสฺส ๒-
โหนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สงฺกิเลสิกา โปโนพฺภวิกา ๓-
สทรา ทุกฺขวิปากา อายตึชาติชรามรณียา ฯ
ปชฺเชน กเตน อตฺตนา (สภิยาติ ภควา)
ปรินิพฺพานคโต วิติณฺณกงฺโข
วิภวญฺจ ภวญฺจ วิปฺปหาย
วุสิตวา ขีณปุนพฺภโว ส ภิกฺขูติ ฯ
{๙๘.๒} สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเชติ สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช สโต
คจฺเฉยฺย สโต ติฏฺเยฺย สโต นิสีเทยฺย สโต เสยฺยํ กปฺเปยฺย
สโต อภิกฺกเมยฺย สโต ปฏิกฺกเมยฺย สโต อาโลเกยฺย สโต
วิโลเกยฺย สโต สมฺมิญฺเชยฺย ๔- สโต ปสาเรยฺย สโต สงฺฆาฏิ-
ปตฺตจีวรํ ธาเรยฺย สโต จเรยฺย สโต ๕- วิหเรยฺย วตฺเตยฺย
อิริเยยฺย ปาเลยฺย ยเปยฺย ยาเปยฺยาติ สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช ฯ
เตนาห ภควา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มรณสฺสติยา ฯ ๒ ม. ภินฺนา ฯ ๓ ม. โปโนภวิกา ฯ ๔ ม. สมิญฺเชยฺย ฯ
@๕ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ
กาเมสุ นาภิคิชฺเฌยฺย มนสานาวิโล สิยา
กุสโล สพฺพธมฺมานํ สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเชติ ฯ
[๙๙] สห คาถาปริโยสานา เตน ๑- พฺราหฺมเณน สทฺธึ
เอกจฺฉนฺทา เอกปฺปโยคา เอกาธิปฺปายา เอกวาสนวาสิตา
เตสํ อเนกปาณสหสฺสานํ วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ
ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ ตสฺส จ พฺราหฺมณสฺส
อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจิ ฯ สห อรหตฺตปฺปตฺตา
อชินชฏาวากจีรทณฺฑกมณฺฑลุเกสา จ มสฺสู จ อนฺตรหิตา ฯ
ภณฺฑกาสายวตฺถวสโน ๓- สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธโร ภิกฺขุ ๔-
อนฺวตฺถปฏิปตฺติยา ปญฺชลิโก ภควนฺตํ นมสฺสมาโน นิสินฺโน
โหติ สตฺถา เม ภนฺเต ภควา สาวโกหมสฺมีติ ฯ
อชิตมาณวกปญฺหานิทฺเทโส ปโม ฯ
---------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เย เต ฯ ๒ ม.-ติทณฺฑก .. ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ม. ภณฺฑุ .. ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@๔ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ
ติสฺสเมตฺเตยฺยมาณวกปญฺหานิทฺเทโส
[๑๐๐] โกธ สนฺตุสิโต โลเก (อิจฺจายสฺมา ติสฺสเมตฺเตยฺโย)
กสฺส โน สนฺติ อิญฺชิตา
โก อุภนฺตมภิญฺาย
มชฺเฌ มนฺตา น ลิมฺปติ ๑-
กํ พฺรูสิ มหาปุริโสติ
โก อิธ สิพฺพนิมจฺจคาติ ๒- ฯ
[๑๐๑] โกธ สนฺตุสิโต โลเกติ [๓]- สนฺตุฏฺโ อตฺตมโน
ปริปุณฺณสงฺกปฺโปติ โกธ สนฺตุสิโต โลเก ฯ อิจฺจายสฺมา
ติสฺสเมตฺเตยฺโยติ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ ปทสํสคฺโค ปทปาริปูริ
อกฺขรสมวาโย พฺยญฺชนสิลิฏฺตา ปทานุปุพฺพกเมตํ ๔-
อิจฺจาติ ฯ อายสฺมาติ ปิยวจนํ ครุวจนํ สคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมตํ
อายสฺมาติ ฯ ติสฺสาติ ๕- ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํ สงฺขา
สมญฺา ปญฺตฺติ โวหาโร นามํ นามกมฺมํ นามเธยฺยํ นิรุตฺติ
พฺยญฺชนํ อภิลาโป ฯ เมตฺเตยฺยาติ ๖- ตสฺส พฺราหฺมณสฺส
โคตฺตํ สงฺขา สมญฺา ปญฺตฺติ โวหาโรติ อิจฺจายสฺมา
ติสฺสเมตฺเตยฺโย ฯ
[๑๐๒] กสฺส โน สนฺติ อิญฺชิตาติ ตณฺหิญฺชิตํ ทิฏฺิญฺชิตํ
มานิญฺชิตํ กิเลสิญฺชิตํ กมฺมิญฺชิตํ กสฺสิเม อิญฺชิตา นตฺถิ น
สนฺติ น สํวิชฺชนฺติ นูปลพฺภนฺติ ปหีนา สมุจฺฉินฺนา วูปสนฺตา
@เชิงอรรถ: ๑ น. ลิปฺปติ ฯ ๒ ม. สพฺพินิมจฺจคา ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ตุฏฺโ ฯ ๔ ม.
@ปทานุปุพฺพตาเมตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๕ ม. ติสฺโสติ ฯ ๖ เมตฺเตยฺโยติ ฯ
ปฏิปฺปสฺสทฺธา อภพฺพุปฺปตฺติกา าณคฺคินา ทฑฺฒาติ กสฺส โน
สนฺติ อิญฺชิตา ฯ
[๑๐๓] โก อุภนฺตมภิญฺายาติ โก อุโภ อนฺเต อภิญฺาย
ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ติรยิตฺวา ๑- วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ โก
อุภนฺตมภิญฺาย ฯ
[๑๐๔] มชฺเฌ มนฺตา นลิมฺปตีติ [๑]- อลิตฺโต อนุปลิตฺโต
นิกฺขนฺโต นิสฺสฏฺโ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา
วิหรตีติ มชฺเฌ มนฺตา น ลิมฺปติ ฯ
[๑๐๕] กํ พฺรูสิ มหาปุริโสติ มหาปุริโส อคฺคปุริโส เสฏฺปุริโส
วิเสฏฺปุริโส ปาโมกฺขปุริโส อุตฺตมปุริโส [๓]- ปวรปุริโสติ กํ
พฺรูสิ กํ กเถสิ กํ มญฺเสิ กํ ภณสิ กํ ปสฺสสิ กํ โวหาเรสีติ ๔-
กํ พฺรูสิ มหาปุริโสติ ฯ
[๑๐๖] โก อิธ สิพฺพนิมจฺจคาติ โก สิพฺพนึ ๕- ตณฺหํ อจฺจคา
อุปจฺจคา อติกฺกนฺโต สมติกฺกนฺโต วีติวตฺโตติ โก อิธ สิพฺพนิมจฺจคา ฯ
เตนาห โส พฺราหฺมโณ
โกธ สนฺตุสิโต โลเก (อจฺจายสฺมา ติสฺสเมตฺเตยฺโย)
กสฺส โน สนฺติ อิญฺชิตา
โก อุภนฺตมภิญฺาย
มชฺเฌ มนฺตา น ลิมฺปติ
กํ พฺรูสิ มหาปุริโสติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตีรยิตฺวา ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. มชฺเฌ มนฺตาย นลิปฺปติ ฯ ๓ ม. ปธานปุริโส ฯ
@๔ ม. โวหรสีติ ฯ ๕ ม. สิพฺพินึ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
โก อิธ สิพฺพนิมจฺจคาติ ฯ
[๑๐๗] กาเมสุ พฺรหฺมจริยวา (เมตฺเตยฺยาติ ภควา)
วีตตโณฺห สทา สโต
สงฺขาย นิพฺพุโต ภิกฺขุ
ตสฺส โน สนฺติ อิญฺชิตา
โส อุภนฺตมภิญฺาย
มชฺเฌ มนฺตา น ลิมฺปติ
ตํ พฺรูมิ มหาปุริโสติ
โส อิธ สิพฺพนิมจฺจคาติ ฯ
[๑๐๘] กาเมสุ พฺรหฺมจริยวาติ กามาติ อุทฺทานโต เทฺว
กามา วตฺถุกามา จ กิเลสกามา จ ฯเปฯ อิเม วุจฺจนฺติ วตฺถุกามา
ฯเปฯ อิเม วุจฺจนฺติ กิเลสกามา ฯ พฺรหฺมจริยวาติ ๑- พฺรหฺมจริยํ
วุจฺจติ อสฺสทฺธมฺมสมาปตฺติยา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรณี
อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม ฯ อปิจ นิปฺปริยาเยน
พฺรหฺมจริยํ วุจฺจติ อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค เสยฺยถีทํ สมฺมาทิฏฺิ
สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต สมฺมาอาชีโว
สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ ฯ โย อิมินา อริเยน
อฏฺงฺคิเกน มคฺเคน อุเปโต สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต
อุปปนฺโน สมุปปนฺโน สมนฺนาคโต โส วุจฺจติ พฺรหฺมจริยวา ฯ
ยถา จ ธเนน ธนวาติ วุจฺจติ โภเคน โภควาติ วุจฺจติ ยเสน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ
ยสวาติ วุจฺจติ สิปฺเปน สิปฺปวาติ วุจฺจติ สีเลน สีลวาติ
วุจฺจติ วิริเยน วิริยวาติ วุจฺจติ ปญฺาย ปญฺวาติ วุจฺจติ
วิชฺชาย วิชฺชวาติ วุจฺจติ เอวเมว โย อิมินา อริเยน อฏฺงฺคิเกน
มคฺเคน อุเปโต สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน
สมุปปนฺโน สมนฺนาคโต โส วุจฺจติ พฺรหฺมจริยวาติ กาเมสุ
พฺรหฺมจริยวา ฯ เมตฺเตยฺยาติ ภควา ตํ พฺราหฺมณํ โคตฺเตน
อาลปติ ฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺตฺติ
ยทิทํ ภควาติ เมตฺเตยฺยาติ ภควา ฯ
[๑๐๙] วีตตโณฺห สทา สโตติ ตณฺหาติ รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา
คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา ฯ ยสฺเสสา
ตณฺหา ปหีนา สมุจฺฉินฺนา วูปสนฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธา อภพฺพุปฺปตฺติกา
าณคฺคินา ทฑฺฒา โส วุจฺจติ วีตตโณฺห จตฺตตโณฺห วนฺตตโณฺห
มุตฺตตโณฺห ปหีนตโณฺห ปฏินิสฺสฏฺตโณฺห วีตราโค จตฺตราโค
วนฺตราโค มุตฺตราโค ปหีนราโค ปฏินิสฺสฏฺราโค นิจฺฉาโต
นิพฺพุโต สีติภูโต สุขปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา วิหรติ ฯ
สทาติ สทา สพฺพทา สพฺพกาลํ นิจฺจกาลํ ธุวกาลํ สตตํ สมิตํ
อพฺโพกิณฺณํ โปขานุโปขํ ๑- อวิจิ สมงฺคิ สหิตํ ผุสิตํ ปุเรภตฺตํ
ปจฺฉาภตฺตํ ปุริมยามํ มชฺฌิมยามํ ปจฺฉิมยามํ กาเฬ ชุเณฺห
วสฺเส เหมนฺเต คิเมฺห ปุริเม วโยขนฺเธ มชฺฌิเม วโยขนฺเธ ปจฺฉิเม
วโยขนฺเธ ฯ สโตติ จตูหิ การเณหิ สโต
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. โปงฺขานุโปงฺขํ อุทกูมิกชาตํ อวีจิสนฺตติสหิตํ ผสฺสิตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
กาเย กายานุปสฺสนาสติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา ๑- สโต เวทนาสุ
เวทนานุปสฺสนาสติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา สโต จิตฺเต จิตฺตานุปสฺสนา-
สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา สโต ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสนาสติปฏฺานานํ
ภาวิตตฺตา สโต ฯเปฯ โส วุจฺจติ สโตติ วีตตโณฺห สทา สโต ฯ
[๑๑๐] สงฺขาย นิพฺพุโต ภิกฺขูติ สงฺขาติ ๒- าณํ ยา ปญฺา
ปชานนา วิจโย ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ฯ สงฺขายาติ
สงฺขาย ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ติรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา
สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ สงฺขาย ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ติรยิตฺวา
วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ สพฺเพ ธมฺมา
อนตฺตาติ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ ฯเปฯ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ
สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ สงฺขาย ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ติรยิตฺวา
วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา ฯ
{๑๑๐.๑} อถวา อนิจฺจโต สงฺขาย ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา
ติรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา ทุกฺขโต โรคโต คณฺฑโต
สลฺลโต ฯเปฯ อนิสฺสรณโต สงฺขาย ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ติรยิตฺวา
วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา ฯ นิพฺพุโตติ ราคสฺส นิพฺพาปิตตฺตา
นิพฺพุโต โทสสฺส นิพฺพาปิตตฺตา นิพฺพุโต โมหสฺส นิพฺพาปิตตฺตา
นิพฺพุโต โกธสฺส อุปานาหสฺส มกฺขสฺส ปฬาสสฺส อิสฺสาย
มจฺฉริยสฺส มายาย สาเยฺยสฺส ถมฺภสฺส สารมฺภสฺส มานสฺส
อติมานสฺส มทสฺส ปมาทสฺส สพฺพกิเลสานํ สพฺพทุจฺจริตานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ... สติปฏฺานํ ภาเวนฺโต ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. สงฺขา วุจฺจติ าณํ ฯ
สพฺพทรถานํ สพฺพปริฬาหานํ สพฺพสนฺตาปานํ สพฺพากุสลาภิสงฺขารานํ
นิพฺพาปิตตฺตา นิพฺพุโต ฯ ภิกฺขูติ สตฺตนฺนํ ธมฺมานํ ภินฺนตฺตา ภิกฺขุ
ฯเปฯ วุสิตวา ขีณปุนพฺภโว ส ภิกฺขูติ สงฺขาย นิพฺพุโต ภิกฺขุ ฯ
[๑๑๑] ตสฺส โน สนฺติ อิญฺชิตาติ ตสฺสาติ อรหโต ขีณาสวสฺส
อิญฺชิตา ตณฺหิญฺชิตํ ทิฏฺิญฺชิตํ มานิญฺชิตํ กิเลสิญฺชิตํ กมฺมิญฺชิตํ ฯ
ตสฺสิเม อิญฺชิตา นตฺถิ น สนฺติ น สํวิชฺชนฺติ นูปลพฺภนฺติ ปหีนา
สมุจฺฉินฺนา วูปสนฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธา อภพฺพุปฺปตฺติกา าณคฺคินา
ทฑฺฒาติ ตสฺส โน สนฺติ อิญฺชิตา ฯ
[๑๑๒] โส อุภนฺตมภิญฺาย มชฺเฌ มนฺตา น ลิมฺปตีติ
อนฺโตติ ผสฺโส เอโก อนฺโต ผสฺสสมุทโย ทุติโย อนฺโต
ผสฺสนิโรโธ มชฺเฌ อตีตํ เอโก อนฺโต อนาคตํ ทุติโย อนฺโต
ปจฺจุปฺปนฺนํ มชฺเฌ สุขา เวทนา เอโก อนฺโต ทุกฺขา เวทนา
ทุติโย อนฺโต อทุกฺขมสุขา เวทนา มชฺเฌ นามํ เอโก อนฺโต
รูปํ ทุติโย อนฺโต วิญฺาณํ มชฺเฌ ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ
เอโก อนฺโต ฉ พาหิรานิ อายตนานิ ทุติโย อนฺโต วิญฺาณํ
มชฺเฌ สกฺกาโย เอโก อนฺโต สกฺกายสมุทโย ทุติโย อนฺโต
สกฺกายนิโรโธ มชฺเฌ ฯ มนฺตา วุจฺจติ ปญฺา ยา ปญฺา
ปชานนา ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ฯ เลปาติ
เทฺว เลปา ตณฺหาเลโป จ ทิฏฺิเลโป จ ฯ กตโม
ตณฺหาเลโป ฯ ยาวตา ตณฺหาสงฺขาเตน สีมกตํ มริยาทิกตํ ๑-
โอธิกตํ ปริยนฺติกตํ ๒- ปริคฺคหิตํ มมายิตํ อิทํ มมํ เอตํ มมํ เอตฺตกํ
มมํ เอตฺตาวตา มมํ มม รูปา สทฺทา คนฺธา รสา โผฏฺพฺพา
อตฺถรณา ปาปุรณา ทาสีทาสา อเชฬกา กุกฺกุฏสูกรา
หตฺถิควาสฺสวฬวา เขตฺตํ วตฺถุ หิรญฺ สุวณฺณํ คามนิคมราชธานิโย
รฏฺญฺจ ชนปโท จ โกโส จ โกฏฺาคารญฺจ เกวลมฺปิ
มหาปวึ ตณฺหาวเสน มมายติ ยาวตา อฏฺสตตณฺหาวิปรีตํ
อยํ ตณฺหาเลโป ฯ กตโม ทิฏฺิเลโป ฯ
{๑๑๒.๑} วีสติวตฺถุกา สกฺกายทิฏฺิ ทสวตฺถุกา มิจฺฉาทิฏฺิ
ทสวตฺถุกา อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺิ ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ
ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ
ทิฏฺิสญฺโชนํ คาโห ปฏิคฺคาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค
มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริเยสคฺคาโห ๓- วิปรีตคฺคาโห
วิปลฺลาสคฺคาโห มิจฺฉาคาโห อยาถาวกสฺมึ ยาถาวกนฺติ คาโห
ยาวตา ทฺวาสฏฺี ทิฏฺิคตานิ อยํ ทิฏฺิเลโป ฯ โส อุภนฺตมภิญฺาย
มชฺเฌ มนฺตา น ลิมฺปตีติ โส อุโภ จ อนฺเต มชฺฌญฺจ มนฺตาย
อภิญฺาย ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ติรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ
กตฺวา น ลิมฺปติ [๔]- นุปลิมฺปติ อลิตฺโต [๕]- อนุปลิตฺโต
นิกฺขนฺโต นิสฺสฏฺโ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน
เจตสา วิหรตีติ โส อุภนฺตมภิญฺาย มชฺเฌ มนฺตา น ลิมฺปติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ ๒ ม. ปริยนฺตกตํ ฯ ๓ ม. ปริยาสคฺคาโห ... ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@๔ ม. น ปลิปฺปติ ฯ ๕ ม. อสํลิตฺโต ฯ เอวมุปริปิ ฯ
[๑๑๓] ตํ พฺรูมิ มหาปุริโสติ มหาปุริโส อคฺคปุริโส เสฏฺปุริโส
วิเสฏฺปุริโส ปาโมกฺขปุริโส อุตฺตมปุริโส ปวรปุริโสติ ตํ พฺรูมิ ตํ
กเถมิ ตํ มญฺามิ ตํ ภณามิ ตํ ปสฺสามิ ตํ โวหาเรมิ ฯ อายสฺมา
สารีปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ มหาปุริโสติ ๑- ภนฺเต วุจฺจติ
กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต มหาปุริโส โหตีติ ฯ วิมุตฺตจิตฺตตฺตา
ขฺวาหํ สารีปุตฺต มหาปุริโสติ วทามิ อธิมุตฺตจิตฺตตฺตา โน
มหาปุริโสติ วทามิ กถญฺจ สารีปุตฺต วิมุตฺตจิตฺโต โหติ อิธ
สารีปุตฺต ภิกฺขุ อชฺฌตฺตํ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี
สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ ตสฺส กาเย
กายานุปสฺสิโน วิหรโต จิตฺตํ วิรชฺชติ วิมุจฺจติ อนุปาทาย
อาสเวหิ เวทนาสุ จิตฺเต ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี
สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ ตสฺส ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสิโน วิหรโต จิตฺตํ วิรชฺชติ วิมุจฺจติ อนุปาทาย
อาสเวหิ เอวํ โข สารีปุตฺต ภิกฺขุ วิมุตฺตจิตฺโต วิมุตฺตจิตฺตตฺตา
ขฺวาหํ สารีปุตฺต มหาปุริโสติ วทามิ อธิมุตฺตจิตฺตตฺตา
โน มหาปุริโสติ วทามีติ ตํ พฺรูมิ มหาปุริโสติ ฯ
[๑๑๔] โส อิธ สิพฺพนิมจฺจคาติ สิพฺพนี วุจฺจติ ตณฺหา
โย ราโค สาราโค ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ ยสฺเสสา
สิพฺพนี ตณฺหา ปหีนา สมุจฺฉินฺนา วูปสนฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธา
อภพฺพุปฺปตฺติกา าณคฺคินา ทฑฺฒา โส สิพฺพนึ ตณฺหํ อจฺจคา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มหาปุริโส มหาปุริโสติ ฯ
อุปจฺจคา อติกฺกนฺโต สมติกฺกนฺโต วีติวตฺโตติ โส อิธ
สิพฺพนิมจฺจคา ฯ เตนาห ภควา
กาเมสุ พฺรหฺมจริยวา (เมตฺเตยฺยาติ ภควา)
วีตตโณฺห สทา สโต
สงฺขาย นิพฺพุโต ภิกฺขุ
ตสฺส โน สนฺติ อิญฺชิตา
โส อุภนฺตมภิญฺาย
มชฺเฌ มนฺตา น ลิมฺปติ
ตํ พฺรูมิ มหาปุริโสติ
โส อิธ สิพฺพนิมจฺจคาติ ฯ
[๑๑๕] สห คาถาปริโยสานา เตน พฺราหฺมเณน สทฺธึ
เอกจฺฉนฺทา เอกปฺปโยคา เอกาธิปฺปายา เอกวาสนวาสิตา
เตสํ อเนกปาณสหสฺสานํ วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ
ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ ตสฺส จ พฺราหฺมณสฺส
อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจิ ฯ สห อรหตฺตปฺปตฺตา
อชินชฏาวากจีรทณฺฑกมณฺฑลุเกสา จ มสฺสู จ อนฺตรหิตา ฯ
ภณฺฑกาสายวตฺถวสโน สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธโร อนฺวตฺถปฏิปตฺติยา
ปญฺชลิโก ภควนฺตํ นมสฺสมาโน นิสินฺโน โหติ สตฺถา เม ภนฺเต
ภควา สาวโกหมสฺมีติ ฯ
ติสฺสเมตฺเตยฺยมาณวกปญฺหานิทฺเทโส ทุติโย ฯ
ปุณฺณกมาณวกปญฺหานิทฺเทโส
[๑๑๖] อเนชํ มูลทสฺสาวึ (อิจฺจายสฺมา ปุณฺณโก)
อตฺถิ ปเญฺหน อาคมํ
กึ นิสฺสิตา อิสโย มนุชา
ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานํ
ยญฺมกปฺปึสุ ๑- ปุถูธ โลเก
ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตํ ฯ
[๑๑๗] อเนชํ มูลทสฺสาวินฺติ เอชา วุจฺจติ ตณฺหา โย
ราโค สาราโค ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ สา เอชา
ตณฺหา พุทฺธสฺส ภควโต ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา
อนภาวงฺคตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา ตสฺมา พุทฺโธ อเนโช ฯ
เอชาย ปหีนตฺตา อเนโช ฯ ภควา ลาเภปิ น อิญฺชติ อลาเภปิ
น อิญฺชติ ยเสปิ น อิญฺชติ อยเสปิ น อิญฺชติ ปสํสายปิ น
อิญฺชติ นินฺทายปิ น อิญฺชติ สุเขปิ น อิญฺชติ ทุกฺเขปิ น อิญฺชติ
น จลติ น เวธติ นปฺปเวธตีติ อเนชํ ฯ มูลทสฺสาวินฺติ ภควา
มูลทสฺสาวี เหตุทสฺสาวี นิทานทสฺสาวี สมฺภวทสฺสาวี [๒]- สมุฏฺานทสฺสาวี
อาหารทสฺสาวี อารมฺมณทสฺสาวี ปจฺจยทสฺสาวี สมุทยทสฺสาวี ฯ
{๑๑๗.๑} ตีณิ อกุสลมูลานิ โลโภ อกุสลมูลํ โทโส อกุสลมูลํ
โมโห อกุสลมูลํ ฯ วุตฺตเญฺหตํ ภควตา ตีณีมานิ ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยญฺมกปฺปยึสุ ฯ ๒ ม. ปภวทสฺสาวี ฯ เอวมุปริปิ ฯ
นิทานานิ กมฺมานํ สมุทยาย [๑]- โลโภ นิทานํ กมฺมานํ สมุทยาย
โทโส นิทานํ กมฺมานํ สมุทยาย โมโห นิทานํ กมฺมานํ สมุทยาย
น ภิกฺขเว โลภเชน กมฺเมน โทสเชน กมฺเมน โมหเชน กมฺเมน
เทวา ปญฺายนฺติ มนุสฺสา ปญฺายนฺติ ยา วา ปนญฺาปิ
กาจิ สุคติโย อถโข ภิกฺขเว โลภเชน กมฺเมน โทสเชน กมฺเมน
โมหเชน กมฺเมน นิรโย ปญฺายติ ติรจฺฉานโยนิ ปญฺายติ
ปิตฺติวิสโย ปญฺายติ ยา วา ปนญฺาปิ กาจิ ทุคฺคติโย นิรเย
ติรจฺฉานโยนิยํ ปิตฺติวิสเย อตฺตภาวาภินิพฺพตฺติยา อิมานิ ตีณิ
อกุสลมูลานีติ ภควา ชานาติ ปสฺสติ ฯ
{๑๑๗.๒} เอวมฺปิ ภควา มูลทสฺสาวี ฯเปฯ สมุทยทสฺสาวี ฯ
ตีณิ กุสลมูลานิ อโลโภ กุสลมูลํ อโทโส กุสลมูลํ อโมโห กุสลมูลํ ฯ
วุตฺตเญฺหตํ ภควตา ตีณีมานิ ฯเปฯ น ภิกฺขเว อโลภเชน กมฺเมน
อโทสเชน กมฺเมน อโมหเชน กมฺเมน นิรโย ปญฺายติ ติรจฺฉานโยนิ
ปญฺายติ ปิตฺติวิสโย ปญฺายติ ยา วา ปนญฺาปิ กาจิ
ทุคฺคติโย อถโข ภิกฺขเว อโลภเชน กมฺเมน อโทสเชน กมฺเมน
อโมหเชน กมฺเมน เทวา ปญฺายนฺติ มนุสฺสา ปญฺายนฺติ ยา
วา ปนญฺาปิ กาจิ สุคติโย เทเว จ มนุสฺเส จ อตฺตภาวาภินิพฺพตฺติยา
อิมานิ ตีณิ กุสลมูลานีติ ภควา ชานาติ ปสฺสติ ฯ
เอวมฺปิ ภควา มูลทสฺสาวี ฯเปฯ สมุทยทสฺสาวี ฯ
{๑๑๗.๓} วุตฺตเญฺหตํ ภควตา เยเกจิ ภิกฺขเว ธมฺมา อกุสลา
อกุสลภาคิยา อกุสลปกฺขิกา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. กตมานิ ตีณิ ฯ
ปกฺขิกา สพฺเพ เต อวิชฺชามูลกา อวิชฺชาสโมสรณา อวิชฺชาสมุคฺฆาตา
สพฺเพ เต สมุคฺฆาตํ คจฺฉนฺตีติ ภควา ชานาติ ปสฺสติ ฯ เอวมฺปิ
ภควา มูลทสฺสาวี ฯเปฯ สมุทยทสฺสาวี ฯ วุตฺตเญฺหตํ ภควตา
เยเกจิ ภิกฺขเว ธมฺมา กุสลา กุสลภาคิยา กุสลปกฺขิกา สพฺเพ เต
อปฺปมาทมูลกา อปฺปมาทสโมสรณา อปฺปมาโท เตสํ ธมฺมานํ
อคฺคมกฺขายตีติ ภควา ชานาติ ปสฺสติ ฯ เอวมฺปิ ภควา มูลทสฺสาวี
ฯเปฯ สมุทยทสฺสาวี ฯ
{๑๑๗.๔} อถวา ภควา ชานาติ ปสฺสติ อวิชฺชา มูลํ สงฺขารานํ
สงฺขารา มูลํ วิญฺาณสฺส วิญฺาณํ มูลํ นามรูปสฺส นามรูปํ มูลํ
สฬายตนสฺส สฬายตนํ มูลํ ผสฺสสฺส ผสฺโส มูลํ เวทนาย เวทนา
มูลํ ตณฺหาย ตณฺหา มูลํ อุปาทานสฺส อุปาทานํ มูลํ ภวสฺส
ภโว มูลํ ชาติยา ชาติ มูลํ ชรามรณสฺสาติ ภควา ชานาติ
ปสฺสติ ฯ เอวมฺปิ ภควา มูลทสฺสาวี ฯเปฯ สมุทยทสฺสาวี ฯ
{๑๑๗.๕} วุตฺตเญฺหตํ ๑- ภควตา เยเกจิ ภิกฺขเว ธมฺมา
อกุสลา อกุสลภาคิยา อกุสลปกฺขิกา สพฺเพ เต อวิชฺชามูลกา
อวิชฺชาสโมสรณา อวิชฺชาสมุคฺฆาตา สพฺเพ เต สมุคฺฆาตํ
คจฺฉนฺตีติ ๒- ภควา ชานาติ ปสฺสติ ฯ เอวมฺปิ ภควา มูลทสฺสาวี
เหตุทสฺสาวี นิทานทสฺสาวี สมฺภวทสฺสาวี สมุฏฺานทสฺสาวี
อาหารทสฺสาวี อารมฺมณทสฺสาวี ปจฺจยทสฺสาวี สมุทยทสฺสาวีติ
อเนชํ มูลทสฺสาวึ ฯ อิจฺจายสฺมา ปุณฺณโกติ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ ฯ
อายสฺมาติ ปิยวจนํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. อถวา ภควา ชานาติ ปสฺสติ จกฺขุ มูลํ จกฺขุโรคานํ โสตํ มูลํ โสตโรคานํ
@ฆานํ มูลํ ฆานโรคานํ ชิวฺหา มูลํ ชิวฺหาโรคานํ กาโย มูลํ กายโรคานํ มโน มูลํ
@เจตสิกานํ ทุกฺขานนฺติ ฯ
ปุณฺณโกติ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํ ฯ
[๑๑๘] อตฺถิ ปเญฺหน อาคมนฺติ ปญฺหตฺถิกมฺหา ๑- อาคตา
ปญฺหํ ปุจฺฉิตุกามมฺหา อาคตา ปญฺหํ โสตุกามา อาคตมฺหาติ ๒-
เอวมฺปิ อตฺถิ ปเญฺหน อาคมํ ฯ อถวา ปญฺหตฺถิกานํ ปญฺหํ ปุจฺฉิตุกามานํ
ปญฺหํ โสตุกามานํ อาคมํ อภิกฺกมนํ อุปสงฺกมนํ ปยิรุปาสนํ
อตฺถีติ เอวมฺปิ อตฺถิ ปเญฺหน อาคมํ ฯ อถวา ปญฺหาคโม
ตุยฺหํ อตฺถิ ตฺวมฺปิ ปหุ วิสวี อลมตฺโต มยา ปุจฺฉิตุํ ๓- กเถตุํ
วิสชฺเชตุํ สนฺทสฺเสตุํ ๔- ภณิตุนฺติ ๕- เอวมฺปิ อตฺถิ ปเญฺหน อาคมํ ฯ
[๑๑๙] กึนิสฺสิตา อิสโย มนุชาติ กึนิสฺสิตาติ กึ นิสฺสิตา
อาสิตา อลฺลีนา อุปคตา อชฺโฌสิตา อธิมุตฺตา ฯ อิสโยติ
อิสินามกา เยเกจิ อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตา อาชีวกา นิคฺคนฺถา ชฏิลา
ตาปสา ฯ มนุชาติ มนุสฺสา วุจฺจนฺตีติ กึนิสฺสิตา อิสโย มนุชา ฯ
[๑๒๐] ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานนฺติ ขตฺติยาติ เยเกจิ
ขตฺติยชาติกา ฯ พฺราหฺมณาติ เยเกจิ โภวาทิกา ฯ เทวตานนฺติ
อาชีวกสาวกานํ อาชีวกา เทวตา นิคฺคนฺถสาวกานํ นิคฺคนฺถา
เทวตา ชฏิลสาวกานํ ชฏิลา เทวตา ปริพฺพาชกสาวกานํ
ปริพฺพาชกา เทวตา อวรุทฺธกสาวกานํ ๖- อวรุทฺธกา ๗- เทวตา
หตฺถิวติกานํ หตฺถี เทวตา อสฺสวติกานํ อสฺสา เทวตา โควติกานํ
คาโว เทวตา กุกฺกุรวติกานํ กุกฺกุรา เทวตา กากวติกานํ
กากา เทวตา วาสุเทววติกานํ วาสุเทโว เทวตา พลเทววติกานํ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. ปญฺเหน อตฺถิโก อาคโตมฺหิ ปญฺหํ ปุจฺฉิตุกาโม อาคโตมฺหิ ปญฺหํ โสตุกาโม
@อาคโตมฺหีติ ฯ ๓ ม. ปุจฺฉิตํ ฯ ๔-๕ ม. วหสฺเสตํ ภารนฺติ ฯ ๖-๗ ม. อวิรุทฺธ ... ฯ
พลเทโว เทวตา ปุณฺณภทฺทวติกานํ ปุณฺณภทฺโท เทวตา
มณิภทฺทวติกานํ มณิภทฺโท เทวตา อคฺคิวติกานํ อคฺคิ เทวตา
นาควติกานํ นาคา เทวตา สุปณฺณวติกานํ สุปณฺณา เทวตา
ยกฺขวติกานํ ยกฺขา เทวตา อสุรวติกานํ อสุรา เทวตา
คนฺธพฺพวติกานํ คนฺธพฺพา เทวตา มหาราชวติกานํ มหาราชา
เทวตา จนฺทวติกานํ จนฺโท เทวตา สุริยวติกานํ สุริโย เทวตา
อินฺทวติกานํ อินฺโท เทวตา พฺรหฺมวติกานํ พฺรหฺมา เทวตา
เทววติกานํ เทวา เทวตา ทิสาวติกานํ ทิสา เทวตา เย เยสํ
ทกฺขิเณยฺยา เต เตสํ เทวตาติ ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานํ ฯ
[๑๒๑] ยญฺมกปฺปึสุ ปุถูธ โลเกติ ยญฺโ ๑- วุจฺจติ
เทยฺยธมฺโม จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ
อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธํ วิเลปนํ เสยฺยาวสถํ
ปทีเปยฺยํ ฯ ยญฺมกปฺปึสูติ เยปิ ยญฺ เอสนฺติ คเวสนฺติ
ปริเยสนฺติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ
อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธํ วิเลปนํ เสยฺยวสถํ ปทีเปยฺยํ
เตปิ ยญฺ กปฺเปนฺติ ฯ เยปิ ยญฺ อภิสงฺขโรนฺติ
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ อนฺนํ ปานํ
วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธํ วิเลปนํ เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ เตปิ
ยญฺ กปฺเปนฺติ ฯ เยปิ ยญฺ เทนฺติ ยชนฺติ ปริจฺจชนฺติ
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ อนฺนํ ปานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยญฺ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธํ วิเลปนํ เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ เตปิ
ยญฺ กปฺเปนฺติ ฯ ปุถูติ ยญฺา วา เอเต ปุถู ยญฺยชกา ๑-
วา เอเต ปุถู ทกฺขิเณยฺยา วา เอเต ปุถู ฯ กถํ ยญฺา
วา เอเต ปุถู ฯ เอเต ยญฺา ปุถู ๒- จีวรปิณฺฑปาตเสนาสน-
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธํ
วิเลปนํ เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ เอวํ ยญฺา วา เอเต ปุถู ฯ
{๑๒๑.๑} กถํ ยญฺยชกา วา เอเต ปุถู ฯ [๓]- เอเต
ยญฺยชกา ปุถู ขตฺติยา จ พฺราหฺมณา จ เวสฺสา จ สุทฺทา จ
คหฏฺา จ ปพฺพชิตา จ เทวา จ มนุสฺสา จ เอวํ ยญฺยชกา
วา เอเต ปุถู ฯ กถํ ทกฺขิเณยฺยา วา เอเต ปุถู ฯ ๔- เอเต ทกฺขิเณยฺยา
ปุถู สมณพฺราหฺมณา ยาจก วณิพฺพก สาวกา ๕- เอวํ ทกฺขิเณยฺยา
วา เอเต ปุถู ฯ อิธ โลเกติ มนุสฺสโลเกติ ยญฺมกปฺปึสุ ปุถูธ โลเก ฯ
[๑๒๒] ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตนฺติ ปุจฺฉาติ ติสฺโส
ปุจฺฉา อทิฏฺโชตนา ปุจฺฉา ทิฏฺสํสนฺทนา ปุจฺฉา วิมติจฺเฉทนา
ปุจฺฉา ฯ
กตมา อทิฏฺโชตนา ปุจฺฉา ฯ ปกติยา ลกฺขณํ อาตํ โหติ
อทิฏฺ อตุลิตํ อติริตํ อวิภาวิตํ อวิภูตํ ตสฺส าณาย ทสฺสนาย
ตุลนาย ติรณาย วิภาวนตฺถาย วิภูตตฺถาย ปญฺหํ ปุจฺฉติ อยํ
อทิฏฺโชตนา ปุจฺฉา ฯ
{๑๒๒.๑} กตมา ทิฏฺสํสนฺทนา ปุจฺฉา ฯ ปกติยา ลกฺขณํ าตํ โหติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยญฺยาชกา ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. พหุกานํ เอเต ยญฺา ฯ ๓-๔ ม. พหุกา ฯ
@๕ ม. กปณทฺธิกวนิพฺพกยาจกา ฯ
ทิฏฺ ตุลิตํ ติริตํ วิภาวิตํ วิภูตํ อญฺเหิ ปณฺฑิเตหิ สทฺธึ
สํสนฺทนตฺถาย ปญฺหํ ปุจฺฉติ อยํ ทิฏฺสํสนฺทนา ปุจฺฉา ฯ
กตมา วิมติจฺเฉทนา ปุจฺฉา ฯ ปกติยา สํสยํ ปกฺขนฺโน ๑- โหติ
วิมตึ ปกฺขนฺโน ๒- เทฺวฬฺหกชาโต เอวํ นุ โข น นุ โข กินฺนุ โข กถํนุ
โขติ โส วิมติจฺเฉทนตฺถาย ปญฺหํ ปุจฺฉติ อยํ วิมติจฺเฉทนา ปุจฺฉา ฯ
อิมา ติสฺโส ปุจฺฉา ฯ
อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา มนุสฺสปุจฺฉา อมนุสฺสปุจฺฉา นิมฺมิตปุจฺฉา ฯ
{๑๒๒.๒} กตมา มนุสฺสปุจฺฉา ฯ มนุสฺสา พุทฺธํ ภควนฺตํ
อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหํ ๓- ปุจฺฉนฺติ ภิกฺขู ปุจฺฉนฺติ ภิกฺขุนิโย ปุจฺฉนฺติ
อุปาสกา ปุจฺฉนฺติ อุปาสิกาโย ปุจฺฉนฺติ ราชาโน ปุจฺฉนฺติ ขตฺติยา
ปุจฺฉนฺติ พฺราหฺมณา ปุจฺฉนฺติ เวสฺสา ปุจฺฉนฺติ สุทฺทา ปุจฺฉนฺติ
คหฏฺา ปุจฺฉนฺติ ปพฺพชิตา ปุจฺฉนฺติ อยํ มนุสฺสปุจฺฉา ฯ
{๑๒๒.๓} กตมา อมนุสฺสปุจฺฉา ฯ อมนุสฺสา พุทฺธํ ภควนฺตํ
อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉนฺติ นาคา ปุจฺฉนฺติ สุปณฺณา ปุจฺฉนฺติ
ยกฺขา ปุจฺฉนฺติ อสุรา ปุจฺฉนฺติ คนฺธพฺพา ปุจฺฉนฺติ มหาราชาโน
ปุจฺฉนฺติ อินฺทา ปุจฺฉนฺติ พฺรหฺมาโน ปุจฺฉนฺติ เทวตาโย ปุจฺฉนฺติ
อยํ อมนุสฺสปุจฺฉา ฯ
{๑๒๒.๔} กตมา นิมฺมิตปุจฺฉา ฯ ยํ ภควา รูปํ อภินิมฺมินาติ
มโนมยํ สพฺพงฺคปจฺจงฺคํ อหินินฺทฺริยํ โส นิมฺมิโต พุทฺธํ ภควนฺตํ
อุปสงฺกมิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. ปกฺขนฺโท ฯ ๓ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ
ปญฺหํ ปุจฺฉติ ภควา วิสชฺเชติ อยํ นิมฺมิตปุจฺฉา ฯ
อิมา ติสฺโส ปุจฺฉา ฯ
อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา อตฺตตฺถปุจฺฉา ปรตฺถปุจฺฉา
อุภยตฺถปุจฺฉา ฯ
{๑๒๒.๕} อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา ทิฏฺธมฺมิกตฺถปุจฺฉา
สมฺปรายิกตฺถปุจฺฉา ปรมตฺถปุจฺฉา ฯ
อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา อนวชฺชตฺถปุจฺฉา นิกฺกิเลสตฺถปุจฺฉา
โวทานตฺถปุจฺฉา ฯ
อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา อตีตปุจฺฉา อนาคตปุจฺฉา ปจฺจุปฺปนฺนปุจฺฉา ฯ
อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา อชฺฌตฺตปุจฺฉา พหิทฺธาปุจฺฉา
อชฺฌตฺตพหิทฺธาปุจฺฉา ฯ
{๑๒๒.๖} อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา กุสลปุจฺฉา อกุสลปุจฺฉา
อพฺยากตปุจฺฉา ฯ
อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา ขนฺธปุจฺฉา ธาตุปุจฺฉา อายตนปุจฺฉา ฯ
อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา สติปฏฺานปุจฺฉา สมฺมปฺปธานปุจฺฉา
อิทฺธิปาทปุจฺฉา ฯ
อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา อินฺทฺริยปุจฺฉา พลปุจฺฉา โพชฺฌงฺคปุจฺฉา ฯ
อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา มคฺคปุจฺฉา ผลปุจฺฉา นิพฺพานปุจฺฉา ฯ
{๑๒๒.๗} ปุจฺฉามิ ตนฺติ ปุจฺฉามิ ตํ ยาจามิ ตํ อชฺเฌสามิ ตํ
ปสาเทมิ ตํ กถสฺสุ เมติ ปุจฺฉามิ ตํ ฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ
ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺตฺติ ยทิทํ ภควาติ ฯ พฺรูหิ เม ตนฺติ พฺรูหิ
อาจิกฺขาหิ เทเสหิ ปญฺเปหิ ปฏฺเปหิ วิวราหิ วิภชาหิ
อุตฺตานีกโรหิ ปกาเสหีติ ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตํ ฯ เตนาห
โส พฺราหฺมโณ
อเนชํ มูลทสฺสาวึ (อิจฺจายสฺมา ปุณฺณโก)
อตฺถี ปเญฺหน อาคมํ
กึนิสฺสิตา อิสโย มนุชา
ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานํ
ยญฺมกปฺปึสุ ปุถูธ โลเก
ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตนฺติ ฯ
[๑๒๓] เยเกจิเม อิสโย มนุชา (ปุณฺณกาติ ภควา)
ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานํ
ยญฺมกปฺปึสุ ปุถูธ โลเก
อาสึสมานา ๑- ปุณฺณก อิตฺถตํ ๒-
ชรํ สิตา ยญฺมกปฺปยึสุ ฯ
[๑๒๔] เยเกจิเม อิสโย มนุชาติ เยเกจิเมติ สพฺเพน สพฺพํ
สพฺพถา สพฺพํ อเสสํ นิสฺเสสํ ปริยาทายวจนเมตํ เยเกจิเมติ ฯ
อิสโยติ อิสินามกา เยเกจิ อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตา อาชีวกา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อาสีสมานา ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. อิตฺถตฺตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
นิคฺคนฺถา ชฏิลา ตาปสา ฯ มนุชาติ มนุสฺสา วุจฺจนฺตีติ เยเกจิเม
อิสโย มนุชา ฯ ปุณฺณกาติ ภควา ตํ พฺราหฺมณํ นาเมน
อาลปติ ฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺตฺติ
ยทิทํ ภควาติ ปุณฺณกาติ ภควา ฯ
[๑๒๕] ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานนฺติ ขตฺติยาติ เยเกจิ
ขตฺติยชาติกา ฯ พฺราหฺมณาติ เยเกจิ โภวาทิกา ฯ เทวตานนฺติ
อาชีวกสาวกานํ อาชีวกา เทวตา ฯเปฯ ทิสาวติกานํ ทิสา
เทวตา เย เยสํ ทกฺขิเณยฺยา เต เตสํ เทวตาติ ขตฺติยา
พฺราหฺมณา เทวตานํ ฯ
[๑๒๖] ยญฺมกปฺปึสุ ปุถูธ โลเกติ ยญฺโ วุจฺจติ เทยฺยธมฺโม
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ อนฺนํ
ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธํ วิเลปนํ เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ ฯ
ยญฺมกปฺปึสูติ เยปิ ยญฺ เอสนฺติ คเวสนฺติ ปริเยสนฺติ
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ อนฺนํ ปานํ
วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธํ วิเลปนํ เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ เตปิ ยญฺ
กปฺเปนฺติ ฯ ปุถูติ ยญฺา วา เอเต ปุถู ยญฺยชกา วา เอเต ปุถู
ทกฺขิเณยฺยา วา เอเต ปุถู ฯ กถํ ยญฺา วา เอเต ปุถู ฯเปฯ เอวํ
ทกฺขิเณยฺยา วา เอเต ปุถู ฯ อิธ โลเกติ มนุสฺสโลเกติ ยญฺมกปฺปึสุ
ปุถูธ โลเก ฯ
[๑๒๗] อาสึสมานา ปุณฺณก อิตฺถตนฺติ อาสึสมานาติ
รูปปฏิลาภํ อาสึสมานา สทฺทปฏิลาภํ อาสึสมานา คนฺธปฏิลาภํ
อาสึสมานา รสปฏิลาภํ อาสึสมานา โผฏฺพฺพปฏิลาภํ อาสึสมานา
ปุตฺตปฏิลาภํ อาสึสมานา ทารปฏิลาภํ อาสึสมานา ธนปฏิลาภํ
อาสึสมานา ยสปฏิลาภํ อาสึสมานา อิสฺสริยปฏิลาภํ อาสึสมานา
ขตฺติยมหาสาลกุเล อตฺตภาวปฏิลาภํ อาสึสมานา พฺราหฺมณมหาสาลกุเล
อตฺตภาวปฏิลาภํ อาสึสมานา คหปติมหาสาลกุเล อตฺตภาวปฏิลาภํ
อาสึสมานา จาตุมฺมหาราชิเกสุ เทเวสุ อตฺตภาวปฏิลาภํ
อาสึสมานา ตาวตึเสสุ เทเวสุ ยาเมสุ เทเวสุ ตุสิเตสุ เทเวสุ
นิมฺมานรตีสุ เทเวสุ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีสุ เทเวสุ พฺรหฺมกายิเกสุ
เทเวสุ อตฺตภาวปฏิลาภํ อาสึสมานา อิจฺฉมานา สาทิยมานา
ปตฺถยมานา ปิหยมานา อภิชปฺปมานาติ อาสึสมานา ฯ
{๑๒๗.๑} ปุณฺณก อิตฺถตนฺติ เอตฺถ อตฺตภาวาภินิพฺพตฺตึ
อาสึสมานา เอตฺถ ขตฺติยมหาสาลกุเล อตฺตภาวาภินิพฺพตฺตึ
อาสึสมานา เอตฺถ พฺราหฺมณมหาสาลกุเล อตฺตภาวาภินิพฺพตฺตึ
อาสึสมานา เอตฺถ คหปติมหาสาลกุเล อตฺตภาวาภินิพฺพตฺตึ
อาสึสมานา เอตฺถ จาตุมฺมหาราชิเกสุ เทเวสุ อตฺตภาวาภินิพฺพตฺตึ
อาสึสมานา เอตฺถ ตาวตึเสสุ เทเวสุ เอตฺถ ยาเมสุ เทเวสุ เอตฺถ
ตุสิเตสุ เทเวสุ เอตฺถ นิมฺมานรตีสุ เทเวสุ เอตฺถ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีสุ
เทเวสุ เอตฺถ พฺรหฺมกายิเกสุ เทเวสุ อตฺตภาวาภินิพฺพตฺตึ อาสึสมานา
อิจฺฉมานา สาทิยมานา ปตฺถยมานา ปิหยมานา อภิชปฺปมานาติ
อาสึสมานา ปุณฺณก อิตฺถตํ ฯ
[๑๒๘] ชรํ สิตา ยญฺมกปฺปยึสูติ ชรํ สิตาติ ชรนิสฺสิตา
พฺยาธินิสฺสิตา มรณนิสฺสิตา โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสนิสฺสิตา
เทวเต ๑- ชาตินิสฺสิตาย เทวเต ชาตินิสฺสิตา วา เทวเต ชรนิสฺสิตาย
เทวเต ชรนิสฺสิตา วา เทวเต พฺยาธินิสฺสิตาย เทวเต พฺยาธินิสฺสิตา
วา เทวเต มรณนิสฺสิตาย เทวเต มรณนิสฺสิตา วา เทวเต
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสนิสฺสิตาย เทวเต โสกปริเทวทุกฺข-
โทมนสฺสุปายาสนิสฺสิตา วา เทวเต คตินิสฺสิตาย เทวเต คตินิสฺสิตา
วา เทวเต อุปปตฺตินิสฺสิตาย เทวเต อุปปตฺตินิสฺสิตา วา เทวเต
ปฏิสนฺธินิสฺสิตาย เทวเต ปฏิสนฺธินิสฺสิตา วา เทวเต ภวนิสฺสิตาย
เทวเต ภวนิสฺสิตา วา เทวเต สํสารนิสฺสิตาย เทวเต สํสารนิสฺสิตา
วา เทวเต วฏฺฏนิสฺสิตาย เทวเต วฏฺฏนิสฺสิตา วา อาสิตา อลฺลีนา
อุปคตา อชฺโฌสิตา อธิมุตฺตาติ ชรํ สิตา ยญฺมกปฺปยึสุ ฯ
เตนาห ภควา
เยเกจิเม อิสโย มนุชา (ปุณฺณกาติ ภควา)
ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานํ
ยญฺมกปฺปึสุ ปุถูธ โลเก
อาสึสมานา ปุณฺณก อิตฺถตํ
ชรํ สิตา ยญฺมกปฺปยึสูติ ฯ
[๑๒๙] เยเกจิเม อิสโย มนุชา (อิจฺจายสฺมา ปุณฺณโก)
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยเทว เต ชาตินิสฺสิตา ฯ ตเทว เต ชรานิสฺสิตา ฯ ยเทว เต ชรานิสฺสิตา ฯ
@ตเทว เต พฺยาธินิสฺสิตา ... ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานํ
ยญฺมกปฺปึสุ ปุถูธ โลเก
กจฺจิสฺสุ ๑- เต ภควา ยญฺปเถ อปฺปมตฺตา
อตารุํ ๒- ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส
ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตํ ฯ
[๑๓๐] เยเกจิเม อิสโย มนุชาติ เยเกจิเมติ ฯเปฯ กจฺจิสฺสุ
เต ภควา ยญฺปเถ อปฺปมตฺตาติ กจฺจิสฺสูติ สํสยปุจฺฉา
วิมติปุจฺฉา เทฺวฬฺหกปุจฺฉา อเนกํสปุจฺฉา เอวํ นุโข น นุ โข กินฺนุ
โข กถํ นุ โขติ กจฺจิสฺสุ ฯ เตติ ยญฺยชกา [๓]- ฯ ภควาติ
คารวาธิวจนเมตํ ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺตฺติ ยทิทํ ภควาติ กจฺจิสฺสุ เต
ภควา ฯ ยญฺปเถ อปฺปมตฺตาติ ยญฺโเยว วุจฺจติ ยญฺปโถ ฯ
ยถา อริยมคฺโค อริยปโถ เทวมคฺโค เทวปโถ พฺรหฺมมคฺโค
พฺรหฺมปโถ เอวเมว ยญฺโเยว วุจฺจติ ยญฺปโถ ฯ
{๑๓๐.๑} อปฺปมตฺตาติ ยญฺปเถ อปฺปมตฺตา ลกฺกจฺจการิโน
สาตจฺจการิโน อฏฺิตการิโน อโนลีนวุตฺติโน อนิกฺขิตฺตจฺฉนฺทา
อนิกฺขิตฺตธุรา ตจฺจริตา ตพฺพหุลา ตคฺครุกา ตนฺนินฺนา ตปฺโปณา
ตปฺปพฺภารา ตทธิมุตฺตา ตทาธิปเตยฺยาติ [๔]- ยญฺปเถ อปฺปมตฺตา ฯ
เยปิ ยญฺ เอสนฺติ คเวสนฺติ ปริเยสนฺติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสน-
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนธํ วิเลปนํ
เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ สกฺกจฺจการิโน ฯเปฯ ตทาธิปเตยฺยา เตปิ ยญฺปเถ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. กจฺจิสุ ฯ เอวมุปริ ฯ ๒ ม. อตารุ ฯ ๓ ม. วุจฺจนฺติ ฯ ๔ ม. เตปิ ฯ
อปฺปมตฺตา ฯ เยปิ ยญฺ อภิสงฺขโรนฺติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสน-
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธํ
วิเลปนํ เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ สกฺกจฺจการิโน ฯเปฯ ตทาธิปเตยฺยา
ปเตปิ ยญฺปเถ อปฺปมตฺตา ฯ เยปิ ยญฺ เทนฺติ ยชนฺติ
ปริจฺจชนฺติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ
อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธํ วิเลปนํ เสยฺยาวสถํ
ปทีเปยฺยํ สกฺกจฺจการิโน ฯเปฯ ตทาธิปเตยฺยา เตปิ ยญฺปเถ
อปฺปมตฺตาติ กจฺจิสฺสุ เต ภควา ยญฺปเถ อปฺปมตฺตา ฯ
[๑๓๑] อตารุํ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริสาติ ชาติชรามรณํ
อตารึสุ อุตฺตรึสุ ปตรึสุ สมติกฺกมึสุ วีติวตฺตึสุ ฯ มาริสาติ
ปิยวจนํ ครุวจนํ สคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมตํ มาริสาติ อตารุํ
ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๐ หน้าที่ ๑-๕๕.
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=30&item=1&items=131
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=30&item=1&items=131&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=30&item=1&items=131
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=30&item=1&items=131
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=1
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐
https://84000.org/tipitaka/read/?index_30
https://84000.org/tipitaka/english/?index_30
บันทึก ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
