สุตฺตนฺตปิฏเก มชฺฌิมนิกายสฺส
ตติโย ภาโค
------
อุปริปณฺณาสกํ
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
เทวทหวคฺโค
------
เทวทหสุตฺตํ
[๑] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ
เทวทหํ นาม สกฺยานํ นิคโม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ
ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
[๒] ภควา เอตทโวจ สนฺติ ภิกฺขเว เอเก สมณพฺราหฺมณา
เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน ยงฺกิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ สุขํ
วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา สพฺพนฺตํ ปุพฺเพ กตเหตุ อิติ
ปุราณานํ กมฺมานํ ตปสา พฺยนฺติภาวา นวานํ กมฺมานํ อกรณา
อายตึ อนวสฺสโว อายตึ อนวสฺสวา กมฺมกฺขโย กมฺมกฺขยา
ทุกฺขกฺขโย ทุกฺขกฺขยา เวทนากฺขโย เวทนากฺขยา สพฺพํ ทุกฺขํ
นิชฺชิณฺณํ ภวิสฺสตีติ เอวํวาทิโน ภิกฺขเว นิคนฺถา ฯ
[๓] เอวํวาทาหํ ภิกฺขเว นิคนฺเถ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทามิ
สจฺจํ กิร ตุเมฺห อาวุโส นิคนฺถา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน
ยงฺกิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ
วา สพฺพนฺตํ ปุพฺเพ กตเหตุ อิติ ปุราณานํ กมฺมานํ ตปสา
พฺยนฺติภาวา นวานํ กมฺมานํ อกรณา อายตึ อนวสฺสโว อายตึ
อนวสฺสวา กมฺมกฺขโย กมฺมกฺขยา ทุกฺขกฺขโย ทุกฺขกฺขยา
เวทนากฺขโย เวทนากฺขยา สพฺพํ ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ ภวิสฺสตีติ ฯ
เต เจ เม ภิกฺขเว นิคนฺถา เอวํ ปุฏฺฐา อามาติ ปฏิชานนฺติ
ตฺยาหํ เอวํ วทามิ กึ ปน ตุเมฺห อาวุโส นิคนฺถา ชานาถ
อหุวเมฺหว มยํ ปุพฺเพ น นาหุวมฺหาติ ฯ โน หิทํ อาวุโส ฯ
กึ ปน ตุเมฺห อาวุโส นิคนฺถา ชานาถ อกรเมฺหว มยํ ปุพฺเพ
ปาปกมฺมํ น นากรมฺหาติ ฯ โน หิทํ อาวุโส ฯ กึ ปน ตุเมฺห
อาวุโส นิคนฺถา ชานาถ เอวรูปํ วา เอวรูปํ วา ปาปกมฺมํ
อกรมฺหาติ ฯ โน หิทํ อาวุโส ฯ กึ ปน ตุเมฺห อาวุโส
นิคนฺถา ชานาถ เอตฺตกํ วา ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ เอตฺตกํ วา ทุกฺขํ
นิชฺชิเรตพฺพํ เอตฺตกมฺหิ วา ทุกฺเข นิชฺชิณฺเณ สพฺพํ ทุกฺขํ
นิชฺชิณฺณํ ภวิสฺสตีติ ฯ โน หิทํ อาวุโส ฯ กึ ปน ตุเมฺห
อาวุโส นิคนฺถา ชานาถ ทิฏฺเฐว ธมฺเม อกุสลานํ ธมฺมานํ
ปหานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทนฺติ ฯ โน หิทํ อาวุโส ฯ
[๔] อิติ กิร ตุเมฺห อาวุโส นิคนฺถา น ชานาถ อหุวเมฺหว
มยํ ปุพฺเพ น นาหุวมฺหาติ น ชานาถ อกรเมฺหว มยํ ปุพฺเพ
ปาปกมฺมํ น นากรมฺหาติ น ชานาถ เอวรูปํ วา เอวรูปํ
วา ปาปกมฺมํ อกรมฺหาติ น ชานาถ เอตฺตกํ วา ทุกฺขํ
นิชฺชิณฺณํ เอตฺตกํ วา ทุกฺขํ นิชฺชิเรตพฺพํ เอตฺตกมฺหิ วา ทุกฺเข
นิชฺชิณฺเณ สพฺพํ ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ ภวิสฺสตีติ น ชานาถ ทิฏฺเฐว
ธมฺเม อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทํ
เอวํ สนฺเต อายสฺมนฺตานํ นิคนฺถานํ น กลฺลมสฺส เวยฺยากรณาย
ยงฺกิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ
วา สพฺพนฺตํ ปุพฺเพ กตเหตุ อิติ ปุราณานํ กมฺมานํ ตปสา
พฺยนฺติภาวา นวานํ กมฺมานํ อกรณา อายตึ อนวสฺสโว อายตึ
อนวสฺสวา กมฺมกฺขโย กมฺมกฺขยา ทุกฺขกฺขโย ทุกฺขกฺขยา
เวทนากฺขโย เวทนากฺขยา สพฺพํ ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ ภวิสฺสตีติ ฯ
{๔.๑} สเจ ปน ตุเมฺห อาวุโส นิคนฺถา ชาเนยฺยาถ อหุวเมฺหว
มยํ ปุพฺเพ น นาหุวมฺหาติ ชาเนยฺยาถ อกรเมฺหว มยํ ปุพฺเพ
ปาปกมฺมํ น นากรมฺหาติ ชาเนยฺยาถ เอวรูปํ วา เอวรูปํ
วา ปาปกมฺมํ อกรมฺหาติ ชาเนยฺยาถ เอตฺตกํ วา ทุกฺขํ
นิชฺชิณฺณํ เอตฺตกํ วา ทุกฺขํ นิชฺชิเรตพฺพํ เอตฺตกมฺหิ วา ทุกฺเข
นิชฺชิณฺเณ สพฺพํ ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ ภวิสฺสตีติ ชาเนยฺยาถ ทิฏฺเฐว
ธมฺเม อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทํ
เอวํ สนฺเต อายสฺมนฺตานํ นิคนฺถานํ กลฺลมสฺส เวยฺยากรณาย
ยงฺกิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ
วา สพฺพนฺตํ ปุพฺเพ กตเหตุ อิติ ปุราณานํ กมฺมานํ ตปสา
พฺยนฺติภาวา นวานํ กมฺมานํ อกรณา อายตึ อนวสฺสโว อายตึ
อนวสฺสวา กมฺมกฺขโย กมฺมกฺขยา ทุกฺขกฺขโย ทุกฺขกฺขยา
เวทนากฺขโย เวทนากฺขยา สพฺพํ ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ ภวิสฺสตีติ ฯ
[๕] เสยฺยถาปิ อาวุโส นิคนฺถา ปุริโส สลฺเลน วิทฺโธ อสฺส
สวิเสน คาฬฺหูปเลปเนน ฯ โส สลฺลสฺสปิ เวธนเหตุ ๑- ทุกฺขา ติปฺปา ๒-
กฏุกา เวทนา เวทิเยยฺย ตสฺส มิตฺตามจฺจา ญาติสาโลหิตา ภิสกฺกํ
สลฺลกตฺตํ อุปฏฺฐเปยฺยุํ ๓- ฯ ตสฺส โส ภิสกฺโก สลฺลกตฺโต สตฺเถน
วณมุขํ ปริกนฺเตยฺย ฯ โส สตฺเถนปิ วณมุขสฺส ปริกนฺตนเหตุ
ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวทิเยยฺย ตสฺส โส ภิสกฺโก
สลฺลกตฺโต เอสนิยา สลฺลํ เอเสยฺย ฯ โส เอสนิยาปิ สลฺลสฺส
เอสนเหตุ ๔- ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวทิเยยฺย ตสฺส โส
ภิสกฺโก สลฺลกตฺโต สลฺลํ อพฺภูเณฺหยฺย ๕- ฯ โส สลฺลสฺสปิ
อพฺภูณฺหนเหตุ ๖- ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวทิเยยฺย ตสฺส
โส ภิสกฺโก สลฺลกตฺโต อคทงฺคารํ วณมุเข โอทเหยฺย ฯ โส
อคทงฺคารสฺสปิ วณมุเข โอทหนเหตุ ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา
เวทิเยยฺย ฯ
{๕.๑} โส อปเรน สมเยน รูเฬฺหน ๗- วเณน สญฺฉวินา
อโรโค อสฺส สุขี เสรี สยํวสี เยนกามงฺคโม ฯ ตสฺส เอวมสฺส
อหํ โข ปุพฺเพ สลฺเลน วิทฺโธ อโหสึ สวิเสน คาฬฺหูปเลปเนน
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. เวทนาเหตุ ฯ ๒ ม. ติพฺพา ฯ ๓ ม. อุปฏฺฐาเปยฺยุํ ฯ ๔ ม. ยุ. เอสนาเหตุ ฯ
@๕ ยุ. อพฺยเหยฺย ฯ ๖ ม. อพฺภุหนเหตุ ยุ. อพฺยหนเหตุ ฯ ๗ ม. รุเฬฺหน ฯ
โสหํ สลฺลสฺสปิ เวธนเหตุ ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวทิยึ
ตสฺส เม มิตฺตามจฺจา ญาติสาโลหิตา ภิสกฺกํ สลฺลกตฺตํ อุปฏฺฐเปสุํ
ตสฺส เม โส ภิสกฺโก สลฺลกตฺโต สตฺเถน วณมุขํ ปริกนฺตติ
โสหํ สตฺเถนปิ ๑- วณมุขสฺส ปริกนฺตนเหตุ ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา
เวทนา เวทิยึ ตสฺส เม โส ภิสกฺโก สลฺลกตฺโต เอสนิยา
สลฺลํ เอสิ โสหํ เอสนิยาปิ สลฺลสฺส เอสนเหตุ ทุกฺขา ติปฺปา
กฏุกา เวทนา เวทิยึ ตสฺส เม โส ภิสกฺโก สลฺลกตฺโต สลฺลํ
อพฺภูณฺหิ โสหํ สลฺลสฺสปิ อพฺภูณฺหนเหตุ ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา
เวทนา เวทิยึ ตสฺส เม โส ภิสกฺโก สลฺลกตฺโต อคทงฺคารํ
วณมุเข โอทหิ โสหํ อคทงฺคารสฺสปิ วณมุเข โอทหนเหตุ
ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวทิยึ โสหํ ๒- เอตรหิ รูเฬฺหน
วเณน สญฺฉวินา อโรโค สุขี เสรี สยํวสี เยนกามงฺคโมติ ฯ
{๕.๒} เอวเมว โข อาวุโส นิคนฺถา สเจ ตุเมฺห ชาเนยฺยาถ
อหุวเมฺหว มยํ ปุพฺเพ น นาหุวมฺหาติ ชาเนยฺยาถ อกรเมฺหว
มยํ ปุพฺเพ ปาปกมฺมํ น นากรมฺหาติ ชาเนยฺยาถ เอวรูปํ วา
เอวรูปํ วา ปาปกมฺมํ อกรมฺหาติ ชาเนยฺยาถ เอตฺตกํ วา
ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ เอตฺตกํ วา ทุกฺขํ นิชฺชิเรตพฺพํ เอตฺตกมฺหิ วา
ทุกฺเข นิชฺชิณฺเณ สพฺพํ ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ ภวิสฺสตีติ ชาเนยฺยาถ
ทิฏฺเฐว ธมฺเม อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทํ
เอวํ สนฺเต อายสฺมนฺตานํ นิคนฺถานํ กลฺลมสฺส เวยฺยากรณาย
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. สลฺเลนปิ ฯ ๒ ม. ยุ. โสมฺหิ ฯ
ยงฺกิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ
วา สพฺพนฺตํ ปุพฺเพ กตเหตุ อิติ ปุราณานํ กมฺมานํ ตปสา
พฺยนฺติภาวา นวานํ กมฺมานํ อกรณา อายตึ อนวสฺสโว อายตึ
อนวสฺสวา กมฺมกฺขโย กมฺมกฺขยา ทุกฺขกฺขโย ทุกฺขกฺขยา
เวทนากฺขโย เวทนากฺขยา สพฺพํ ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ ภวิสฺสตีติ ฯ
{๕.๓} ยสฺมา จ โข ตุเมฺห อาวุโส นิคนฺถา น ชานาถ
อหุวเมฺหว มยํ ปุพฺเพ น นาหุวมฺหาติ น ชานาถ อกรเมฺหว
มยํ ปุพฺเพ ปาปกมฺมํ น นากรมฺหาติ น ชานาถ เอวรูปํ วา
เอวรูปํ วา ปาปกมฺมํ อกรมฺหาติ น ชานาถ เอตฺตกํ วา
ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ เอตฺตกํ วา ทุกฺขํ นิชฺชิเรตพฺพํ เอตฺตกมฺหิ วา
ทุกฺเข นิชฺชิณฺเณ สพฺพํ ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ ภวิสฺสตีติ น ชานาถ
ทิฏฺเฐว ธมฺเม อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทํ
ตสฺมา อายสฺมนฺตานํ นิคนฺถานํ น กลฺลมสฺส เวยฺยากรณาย
ยงฺกิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ
วา สพฺพนฺตํ ปุพฺเพ กตเหตุ อิติ ปุราณานํ กมฺมานํ ตปสา
พฺยนฺติภาวา นวานํ กมฺมานํ อกรณา อายตึ อนวสฺสโว อายตึ
อนวสฺสวา กมฺมกฺขโย กมฺมกฺขยา ทุกฺขกฺขโย ทุกฺขกฺขยา
เวทนากฺขโย เวทนากฺขยา สพฺพํ [๑]- ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ ภวิสฺสตีติ ฯ
[๖] เอวํ วุตฺเต ภิกฺขเว เต นิคนฺถา มํ เอตทโวจุํ นิคนฺโถ
อาวุโส นาฏปุตฺโต สพฺพญฺญู สพฺพทสฺสาวี อปริเสสํ ๒- ญาณทสฺสนํ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. เอตฺถนฺตเร ตนฺติ ทิสฺสติ ฯ ๒ โป. อปริเสสญฺจ ฯ
ปฏิชานาติ จรโต จ เม ติฏฺฐโต จ สุตฺตสฺส จ ชาครสฺส จ
สตตํ สมิตํ ญาณทสฺสนํ ปจฺจุปฏฺฐิตนฺติ ฯ โส เอวมาห อตฺถิ
โว อาวุโส นิคนฺถา ปุพฺเพ ปาปกมฺมํ กตํ ตํ อิมาย กฏุกาย
ทุกฺกรการิกาย นิชฺชิเรถ ยํ ปเนตฺถ เอตรหิ กาเยน สํวุตา
วาจาย สํวุตา มนสา สํวุตา ตํ อายตึ ปาปกมฺมสฺส อกรณํ
อิติ ปุราณานํ [๑]- ตปสา พฺยนฺติภาวา นวานํ กมฺมานํ อกรณา
อายตึ อนวสฺสโว อายตึ อนวสฺสวา กมฺมกฺขโย กมฺมกฺขยา
ทุกฺขกฺขโย ทุกฺขกฺขยา เวทนากฺขโย เวทนากฺขยา สพฺพํ ทุกฺขํ
นิชฺชิณฺณํ ภวิสฺสตีติ ตญฺจ ปนมฺหากํ รุจฺจติ เจว ขมติ จ
เตน จมฺหา อตฺตมนาติ ฯ
[๗] เอวํ วุตฺเต อหํ ภิกฺขเว เต นิคนฺเถ เอตทโวจํ ปญฺจ
โข อิเม อาวุโส นิคนฺถา ธมฺมา ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทฺวิธาวิปากา
กตเม ปญฺจ สทฺธา รุจิ อนุสฺสโว อาการปริวิตกฺโก
ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติ อิเม โข อาวุโส นิคนฺถา ปญฺจ ธมฺมา
ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทฺวิธาวิปากา ตตฺรายสฺมนฺตานํ นิคนฺถานํ
กา อตีตํเส สตฺถริ สทฺธา กา รุจิ โก อนุสฺสโว โก อาการปริวิตกฺโก
กา ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺตีติ ฯ เอวํวาที โข อหํ ภิกฺขเว นิคนฺเถสุ น
กญฺจิ สหธมฺมิกํ วาทปฺปฏิหารํ ๒- สมนุปสฺสามิ ฯ
[๘] ปุน จปราหํ ภิกฺขเว เต นิคนฺเถ เอวํ วทามิ ตํ
กึ มญฺญถ อาวุโส นิคนฺถา ยสฺมึ โว สมเย ติพฺโพ ๓- อุปกฺกโม
@เชิงอรรถ: ๑ เอตฺถนฺตเร กมฺมานนฺติ ทิสฺสติ ฯ ๒ ยุ. วาทปริหารํ ฯ ๓ ยุ. ติปฺโป ฯ
โหติ ติพฺพํ ปธานํ ติพฺพา ตสฺมึ สมเย โอปกฺกมิกา ทุกฺขา
ติปฺปา ๑- กฏุกา เวทนา เวทิยถ ยสฺมึ ปน โว สมเย น ติพฺโพ
อุปกฺกโม โหติ น ติพฺพํ ปธานํ น ติพฺพา ตสฺมึ สมเย
โอปกฺกมิกา ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวทิยถาติ ฯ ยสฺมึ ๒-
โน อาวุโส โคตม สมเย ติพฺโพ อุปกฺกโม โหติ ติพฺพํ ปธานํ
ติพฺพา ตสฺมึ สมเย โอปกฺกมิกา ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา
เวทิยาม ยสฺมึ ปน โน สมเย น ติพฺโพ อุปกฺกโม โหติ
น ติพฺพํ ปธานํ น ติพฺพา ตสฺมึ สมเย โอปกฺกมิกา ทุกฺขา
ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวทิยามาติ ฯ
[๙] อิติ กิราวุโส นิคนฺถา ยสฺมึ โว สมเย ติพฺโพ
อุปกฺกโม โหติ ติพฺพํ ปธานํ ติพฺพา ตสฺมึ สมเย โอปกฺกมิกา
ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวทิยถ ยสฺมึ ปน โว สมเย
น ติพฺโพ อุปกฺกโม โหติ น ติพฺพํ ปธานํ น ติพฺพา ตสฺมึ
สมเย โอปกฺกมิกา ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวทิยถ เอวํ
สนฺเต อายสฺมนฺตานํ นิคนฺถานํ น กลฺลมสฺส เวยฺยากรณาย
ยงฺกิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ
วา สพฺพนฺตํ ปุพฺเพ กตเหตุ อิติ ปุราณานํ กมฺมานํ ตปสา
พฺยนฺติภาวา นวานํ กมฺมานํ อกรณา อายตึ อนวสฺสโว อายตึ
อนวสฺสวา กมฺมกฺขโย กมฺมกฺขยา ทุกฺขกฺขโย ทุกฺขกฺขยา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ติพฺพา ฯ ๒ ม. ยสฺมึ ปน โนติ ทิสฺสติ ฯ
เวทนากฺขโย เวทนากฺขยา สพฺพํ ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ ภวิสฺสตีติ ฯ
{๙.๑} สเจ อาวุโส นิคนฺถา ยสฺมึ โว สมเย ติพฺโพ อุปกฺกโม โหติ
ติพฺพํ ปธานํ [๑]- ติฏฺเฐยฺเยว ตสฺมึ สมเย โอปกฺกมิกา ทุกฺขา ติปฺปา
กฏุกา เวทนา [๒]- ยสฺมึ ปน โว สมเย น ติพฺโพ อุปกฺกโม โหติ
น ติพฺพํ ปธานํ [๓]- ติฏฺเฐยฺเยว ตสฺมึ สมเย โอปกฺกมิกา ทุกฺขา
ติปฺปา กฏุกา เวทนา [๔]- เอวํ สนฺเต อายสฺมนฺตานํ นิคนฺถานํ
กลฺลมสฺส เวยฺยากรณาย ยงฺกิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ
สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา สพฺพนฺตํ ปุพฺเพ กตเหตุ
อิติ ปุราณานํ กมฺมานํ ตปสา พฺยนฺติภาวา นวานํ กมฺมานํ
อกรณา อายตึ อนวสฺสโว อายตึ อนวสฺสวา กมฺมกฺขโย
กมฺมกฺขยา ทุกฺขกฺขโย ทุกฺขกฺขยา เวทนากฺขโย เวทนากฺขยา
สพฺพํ ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ ภวิสฺสตีติ ฯ
{๙.๒} ยสฺมา จ โข อาวุโส นิคนฺถา ยสฺมึ โว สมเย ติพฺโพ
อุปกฺกโม โหติ ติพฺพํ ปธานํ ติพฺพา ตสฺมึ สมเย โอปกฺกมิกา
ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวทิยถ ยสฺมึ ปน โว สมเย น ติพฺโพ
อุปกฺกโม โหติ น ติพฺพํ ปธานํ น ติพฺพา ตสฺมึ สมเย โอปกฺกมิกา
ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวทิยถ เต ตุเมฺห สามํเยว โอปกฺกมิกา
ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวทิยมานา อวิชฺชา อญฺญาณา
สมฺโมหา วิปจฺเจถ ยงฺกิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ สุขํ วา
ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา สพฺพนฺตํ ปุพฺเพ กตเหตุ อิติ ปุราณานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. น ติพฺพา ฯ ๒-๔ เวทิเยถ ฯ ๓ ม. ติพฺพา ฯ
กมฺมานํ ตปสา พฺยนฺติภาวา นวานํ กมฺมานํ อกรณา อายตึ
อนวสฺสโว อายตึ อนวสฺสวา กมฺมกฺขโย กมฺมกฺขยา ทุกฺขกฺขโย
ทุกฺขกฺขยา เวทนากฺขโย เวทนากฺขยา สพฺพํ ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ
ภวิสฺสตีติ ฯ เอวํวาทีปิ โข อหํ ภิกฺขเว นิคนฺเถสุ น กญฺจิ
สหธมฺมิกํ วาทปฺปฏิหารํ สมนุปสฺสามิ ฯ
[๑๐] ปุน จปราหํ ภิกฺขเว เต นิคนฺเถ เอวํ วทามิ ตํ
กึ มญฺญถาวุโส นิคนฺถา ยมิทํ กมฺมํ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ ตํ
อุปกฺกเมน วา ปธาเนน วา สมฺปรายเวทนียํ โหตูติ ลพฺภเมตนฺติ ฯ
โน หิทํ อาวุโส ฯ ยมฺปนิทํ กมฺมํ สมฺปรายเวทนียํ ตํ อุปกฺกเมน
วา ปธาเนน วา ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ โหตูติ ลพฺภเมตนฺติ ฯ โน
หิทํ อาวุโส ฯ ตํ กึ มญฺญถาวุโส นิคนฺถา ยมิทํ กมฺมํ
สุขเวทนียํ ตํ อุปกฺกเมน วา ปธาเนน วา ทุกฺขเวทนียํ โหตูติ
ลพฺภเมตนฺติ ฯ โน หิทํ อาวุโส ฯ ยมฺปนิทํ กมฺมํ ทุกฺขเวทนียํ
ตํ อุปกฺกเมน วา ปธาเนน วา สุขเวทนียํ โหตูติ ลพฺภเมตนฺติ ฯ
โน หิทํ อาวุโส ฯ ตํ กึ มญฺญถาวุโส นิคนฺถา ยมิทํ กมฺมํ
ปริปกฺกเวทนียํ ตํ อุปกฺกเมน วา ปธาเนน วา อปฺปริปกฺกเวทนียํ
โหตูติ ลพฺภเมตนฺติ ฯ โน หิทํ อาวุโส ฯ ยมฺปนิทํ กมฺมํ
อปฺปริปกฺกเวทนียํ ตํ อุปกฺกเมน วา ปธาเนน วา ปริปกฺกเวทนียํ
โหตูติ ลพฺภเมตนฺติ ฯ โน หิทํ อาวุโส ฯ ตํ กึ มญฺญถาวุโส
นิคนฺถา ยมิทํ กมฺมํ พหุเวทนียํ ตํ อุปกฺกเมน วา ปธาเนน วา
อปฺปเวทนียํ โหตูติ ลพฺภเมตนฺติ ฯ โน หิทํ อาวุโส ฯ ยมฺปนิทํ
กมฺมํ อปฺปเวทนียํ ตํ อุปกฺกเมน วา ปธาเนน วา พหุเวทนียํ
โหตูติ ลพฺภเมตนฺติ ฯ โน หิทํ อาวุโส ฯ ตํ กึ มญฺญถาวุโส
นิคนฺถา ยมิทํ กมฺมํ เวทนียํ ตํ อุปกฺกเมน วา ปธาเนน วา
อเวทนียํ โหตูติ ลพฺภเมตนฺติ ฯ โน หิทํ อาวุโส ฯ ยมฺปนิทํ
กมฺมํ อเวทนียํ ตํ อุปกฺกเมน วา ปธาเนน วา เวทนียํ โหตูติ
ลพฺภเมตนฺติ ฯ โน หิทํ อาวุโส ฯ
[๑๑] อิติ กิราวุโส นิคนฺถา ยมิทํ กมฺมํ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ ตํ
อุปกฺกเมน วา ปธาเนน วา สมฺปรายเวทนียํ โหตูติ อลพฺภเมตํ ฯ
ยมิทํ กมฺมํ สมฺปรายเวทนียํ ตํ อุปกฺกเมน วา ปธาเนน วา
ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ โหตูติ อลพฺภเมตํ ฯ ยมิทํ กมฺมํ สุขเวทนียํ
ตํ อุปกฺกเมน วา ปธาเนน วา ทุกฺขเวทนียํ โหตูติ อลพฺภเมตํ ฯ
ยมิทํ กมฺมํ ทุกฺขเวทนียํ ตํ อุปกฺกเมน วา ปธาเนน วา สุขเวทนียํ
โหตูติ อลพฺภเมตํ ฯ ยมิทํ กมฺมํ ปริปกฺกเวทนียํ ตํ อุปกฺกเมน วา
ปธาเนน วา อปฺปริปกฺกเวทนียํ โหตูติ อลพฺภเมตํ ฯ
{๑๑.๑} ยมิทํ [๑]- อปฺปริปกฺกเวทนียํ ตํ อุปกฺกเมน วา ปธาเนน
วา ปริปกฺกเวทนียํ โหตูติ อลพฺภเมตํ ฯ ยมิทํ กมฺมํ พหุเวทนียํ ตํ
อุปกฺกเมน วา ปธาเนน วา อปฺปเวทนียํ โหตูติ อลพฺภเมตํ ฯ ยมิทํ
กมฺมํ อปฺปเวทนียํ ตํ อุปกฺกเมน วา ปธาเนน วา พหุเวทนียํ
โหตูติ อลพฺภเมตํ ฯ ยมิทํ กมฺมํ เวทนียํ ตํ อุปกฺกเมน วา ปธาเนน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. โป. ม. กมฺมํ ฯ
วา อเวทนียํ โหตูติ อลพฺภเมตํ ฯ ยมิทํ กมฺมํ อเวทนียํ ตํ
อุปกฺกเมน วา ปธาเนน วา เวทนียํ โหตูติ อลพฺภเมตํ ฯ เอวํ
สนฺเต อายสฺมนฺตานํ นิคนฺถานํ อผโล อุปกฺกโม โหติ อผลํ
ปธานํ ฯ เอวํวาที ภิกฺขเว นิคนฺถา เอวํวาทีนํ ภิกฺขเว นิคนฺถานํ
ทส สหธมฺมิกา วาทานุวาทา คารยฺหฏฺฐานํ อาคจฺฉนฺติ ฯ
{๑๑.๒} สเจ ภิกฺขเว สตฺตา ปุพฺเพ กตเหตุ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ
อทฺธา ภิกฺขเว นิคนฺถา ปุพฺเพ ทุกฺกฏกมฺมการิโน ยํ เอตรหิ เอวรูปา
ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวทิยนฺติ ฯ สเจ ภิกฺขเว สตฺตา
อิสฺสรนิมฺมานเหตุ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ อทฺธา ภิกฺขเว นิคนฺถา
ปาปเกน อิสฺสเรน นิมฺมิตา ยํ เอตรหิ เอวรูปา ทุกฺขา ติปฺปา
กฏุกา เวทนา เวทิยนฺติ ฯ สเจ ภิกฺขเว สตฺตา สงฺคติภาวเหตุ
สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ อทฺธา ภิกฺขเว นิคนฺถา ปาปสงฺคติกา
ยํ เอตรหิ เอวรูปา ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวทิยนฺติ ฯ
สเจ ภิกฺขเว สตฺตา อภิชาติเหตุ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ อทฺธา
ภิกฺขเว นิคนฺถา ปาปาภิชาติกา ยํ เอตรหิ เอวรูปา ทุกฺขา
ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวทิยนฺติ ฯ สเจ ภิกฺขเว สตฺตา ทิฏฺฐธมฺมูปกฺกมเหตุ
สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ อทฺธา ภิกฺขเว นิคนฺถา
ปาปทิฏฺฐธมฺมูปกฺกมา ยํ เอตรหิ เอวรูปา ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา
เวทนา เวทิยนฺติ ฯ
{๑๑.๓} สเจ ภิกฺขเว สตฺตา ปุพฺเพ กตเหตุ สุขทุกฺขํ
ปฏิสํเวเทนฺติ คารยฺหา นิคนฺถา โน เจ สตฺตา ปุพฺเพ กตเหตุ
สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ คารยฺหา นิคนฺถา ฯ สเจ ภิกฺขเว สตฺตา
อิสฺสรนิมฺมานเหตุ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ คารยฺหา นิคนฺถา โน
เจ สตฺตา อิสฺสรนิมฺมานเหตุ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ คารยฺหา
นิคนฺถา ฯ สเจ ภิกฺขเว สตฺตา สงฺคติภาวเหตุ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ
คารยฺหา นิคนฺถา โน เจ สตฺตา สงฺคติภาวเหตุ สุขทุกฺขํ
ปฏิสํเวเทนฺติ คารยฺหา นิคนฺถา ฯ สเจ ภิกฺขเว สตฺตา อภิชาติเหตุ
สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ คารยฺหา นิคนฺถา โน เจ สตฺตา
อภิชาติเหตุ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ คารยฺหา นิคนฺถา ฯ สเจ ภิกฺขเว
สตฺตา ทิฏฺฐธมฺมูปกฺกมเหตุ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ คารยฺหา
นิคนฺถา โน เจ สตฺตา ทิฏฺฐธมฺมูปกฺกมเหตุ สุขทุกฺขํ
ปฏิสํเวเทนฺติ คารยฺหา นิคนฺถา ฯ เอวํวาที ภิกฺขเว นิคนฺถา
เอวํวาทีนํ ภิกฺขเว นิคนฺถานํ อิเม ทส สหธมฺมิกา วาทานุวาทา
คารยฺหฏฺฐานํ อาคจฺฉนฺติ ฯ เอวํ โข ภิกฺขเว อผโล อุปกฺกโม
โหติ อผลํ ปธานํ ฯ
[๑๒] กถญฺจ ภิกฺขเว สผโล อุปกฺกโม โหติ สผลํ ปธานํ ฯ
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ น เหว อนทฺธภูตํ อตฺตานํ ทุกฺเขน อทฺธภาเวติ
ธมฺมิกญฺจ สุขํ น ปริจฺจชติ ตสฺมึ จ สุเข อนธิมุจฺฉิโต โหติ ฯ
โส เอวํ ปชานาติ อิมสฺส โข เม ทุกฺขนิทานสฺส สงฺขารํ ปทหโต
สงฺขารปฺปธานา วิราโค โหติ อิมสฺส ปน เม ทุกฺขนิทานสฺส
อชฺฌุเปกฺขโต อุเปกฺขํ ภาวยโต วิราโค โหตีติ ฯ โส ยสฺส หิ
ขฺวสฺส ทุกฺขนิทานสฺส สงฺขารํ ปทหโต สงฺขารปฺปธานา วิราโค โหติ
สงฺขารํ ตตฺถ ปทหติ ยสฺส ปนสฺส ทุกฺขนิทานสฺส อชฺฌุเปกฺขโต
อุเปกฺขํ ภาวยโต วิราโค โหติ อุเปกฺขํ ตตฺถ ภาเวติ ตสฺส
ตสฺส ทุกฺขนิทานสฺส สงฺขารํ ปทหโต สงฺขารปฺปธานา วิราโค โหติ
เอวมฺปิสฺส ตํ ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ โหติ ตสฺส ตสฺส ทุกฺขนิทานสฺส
อชฺฌุเปกฺขโต อุเปกฺขํ ภาวยโต วิราโค โหติ เอวมฺปิสฺส ตํ
ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ โหติ ฯ
[๑๓] เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ปุริโส อิตฺถิยา สารตฺโต ปฏิพทฺธจิตฺโต
ติพฺพจฺฉนฺโท ติพฺพาเปกฺโข ฯ โส ตํ อิตฺถึ ปสฺเสยฺย อญฺเญน
ปุริเสน สทฺธึ สนฺติฏฺฐนฺตึ สลฺลปนฺตึ สญฺชคฺฆนฺตึ สํหสนฺตึ ฯ ตํ
กึ มญฺญถ ภิกฺขเว อปิ นุ ตสฺส ปุริสสฺส อมุํ อิตฺถึ ทิสฺวา
อญฺเญน ปุริเสน สทฺธึ สนฺติฏฺฐนฺตึ สลฺลปนฺตึ สญฺชคฺฆนฺตึ สํหสนฺตึ
อุปฺปชฺเชยฺยุํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสาติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ
ตํ กิสฺส เหตุ ฯ อมุ หิ ภนฺเต ปุริโส อมุสฺสา อิตฺถิยา สารตฺโต
ปฏิพทฺธจิตฺโต ติพฺพจฺฉนฺโท ติพฺพาเปกฺโข ตสฺมา ตํ อิตฺถึ ทิสฺวา
อญฺเญน ปุริเสน สทฺธึ สนฺติฏฺฐนฺตึ สลฺลปนฺตึ สญฺชคฺฆนฺตึ สํหสนฺตึ
อุปฺปชฺชนฺติ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสาติ ฯ อถ โข ภิกฺขเว
ตสฺส ปุริสสฺส เอวมสฺส อหํ โข อมุสฺสา อิตฺถิยา สารตฺโต
ปฏิพทฺธจิตฺโต ติพฺพจฺฉนฺโท ติพฺพาเปกฺโข ตสฺส เม อมุํ อิตฺถึ
ทิสฺวา อญฺเญน ปุริเสน สทฺธึ สนฺติฏฺฐนฺตึ สลฺลปนฺตึ สญฺชคฺฆนฺตึ
สํหสนฺตึ อุปฺปชฺชนฺติ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา ยนฺนูนาหํ
โย เม อมุสฺสา อิตฺถิยา ฉนฺทราโค ตํ ปชเหยฺยนฺติ ฯ โส โย
อมุสฺสา อิตฺถิยา ฉนฺทราโค ตํ ปชเหยฺย ฯ โส ตํ อิตฺถึ ปสฺเสยฺย
อปเรน สมเยน อญฺเญน ปุริเสน สทฺธึ สนฺติฏฺฐนฺตึ สลฺลปนฺตึ
สญฺชคฺฆนฺตึ สํหสนฺตึ ฯ ตํ กึ มญฺญถ ภิกฺขเว อปิ นุ ตสฺส
ปุริสสฺส อมุํ อิตฺถึ ทิสฺวา อญฺเญน ปุริเสน สทฺธึ สนฺติฏฺฐนฺตึ
สลฺลปนฺตึ สญฺชคฺฆนฺตึ สํหสนฺตึ อุปฺปชฺเชยฺยุํ โสกปริเทวทุกฺข-
โทมนสฺสุปายาสาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ อมุ
หิ ภนฺเต ปุริโส อมุสฺสา อิตฺถิยา วีตราโค ตสฺมา ตํ อิตฺถึ
ทิสฺวา อญฺเญน ปุริเสน สทฺธึ สนฺติฏฺฐนฺตึ สลฺลปนฺตึ สญฺชคฺฆนฺตึ
สํหสนฺตึ น อุปฺปชฺเชยฺยุํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสาติ ฯ
[๑๔] เอวเมว โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ น เหว อนทฺธภูตํ อตฺตานํ
ทุกฺเขน อทฺธภาเวติ ธมฺมิกญฺจ สุขํ น ปริจฺจชติ ตสฺมึ จ สุเข
อนธิมุจฺฉิโต โหติ ฯ โส เอวํ ปชานาติ อิมสฺส โข เม
ทุกฺขนิทานสฺส สงฺขารํ ปทหโต สงฺขารปฺปธานา วิราโค โหติ
อิมสฺส ปน เม ทุกฺขนิทานสฺส อชฺฌุเปกฺขโต อุเปกฺขํ ภาวยโต
วิราโค โหตีติ ฯ โส ยสฺส หิ ขฺวสฺส ทุกฺขนิทานสฺส สงฺขารํ
ปทหโต สงฺขารปฺปธานา วิราโค โหติ สงฺขารํ ตตฺถ ปทหติ
ยสฺส ปนสฺส ทุกฺขนิทานสฺส อชฺฌุเปกฺขโต อุเปกฺขํ ภาวยโต วิราโค
โหติ อุเปกฺขํ ตตฺถ ภาเวติ ตสฺส ตสฺส ทุกฺขนิทานสฺส สงฺขารํ
ปทหโต สงฺขารปฺปธานา วิราโค โหติ เอวมฺปิสฺส ตํ ทุกฺขํ
นิชฺชิณฺณํ โหติ ตสฺส ตสฺส ทุกฺขนิทานสฺส อชฺฌุเปกฺขโต อุเปกฺขํ
ภาวยโต วิราโค โหติ เอวมฺปิสฺส ตํ ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ โหติ ฯ
เอวมฺปิ ภิกฺขเว สผโล อุปกฺกโม โหติ สผลํ ปธานํ ฯ
[๑๕] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ ยถาสุขํ
โข เม วิหรโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ กุสลา ธมฺมา
ปริหายนฺติ ทุกฺขาย ปน เม อตฺตานํ ปทหโต อกุสลา ธมฺมา
ปริหายนฺติ กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ ยนฺนูนาหํ ทุกฺขาย อตฺตานํ
ปทเหยฺยนฺติ ฯ โส ทุกฺขาย อตฺตานํ ปทหติ ตสฺส ทุกฺขาย
อตฺตานํ ปทหโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ กุสลา ธมฺมา
อภิวฑฺฒนฺติ ฯ โส น อปเรน สมเยน ทุกฺขาย อตฺตานํ ปทหติ
ตํ กิสฺส เหตุ ยสฺส หิ โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ อตฺถาย ทุกฺขาย
อตฺตานํ ปทเหยฺย สฺวาสฺส อตฺโถ อภินิปฺผนฺโน โหติ ตสฺมา
น อปเรน สมเยน ทุกฺขาย อตฺตานํ ปทหติ ฯ
{๑๕.๑} เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว อุสุกาโร เตชนํ ทฺวีสุ อลาเตสุ
อาตาเปติ ปริตาเปติ อุชุํ กโรติ กมฺมนิยํ ฯ ยโต โข ภิกฺขเว
อุสุการสฺส เตชนํ ทฺวีสุ อลาเตสุ อาตาปิตํ โหติ ปริตาปิตํ อุชุกตํ
กมฺมนิยํ น โส ตํ อปเรน สมเยน อุสุกาโร เตชนํ ทฺวีสุ อลาเตสุ
อาตาเปติ ปริตาเปติ อุชุํ กโรติ กมฺมนิยํ ตํ กิสฺส เหตุ ยสฺส หิ โส
ภิกฺขเว อตฺถาย อุสุกาโร เตชนํ ทฺวีสุ อลาเตสุ อาตาเปยฺย ปริตาเปยฺย
อุชุํ กเรยฺย กมฺมนิยํ สฺวาสฺส อตฺโถ อภินิปฺผนฺโน โหติ ตสฺมา
น อปเรน สมเยน อุสุกาโร เตชนํ ทฺวีสุ อลาเตสุ อาตาเปติ
ปริตาเปติ อุชุํ กโรติ กมฺมนิยํ เอวเมว โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ ยถาสุขํ โข เม วิหรโต อกุสลา ธมฺมา
อภิวฑฺฒนฺติ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ทุกฺขาย ปน เม อตฺตานํ
ปทหโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ
ยนฺนูนาหํ ทุกฺขาย อตฺตานํ ปทเหยฺยนฺติ ฯ โส ทุกฺขาย อตฺตานํ
ปทหติ ตสฺส ทุกฺขาย อตฺตานํ ปทหโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ
กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ ฯ โส น อปเรน สมเยน ทุกฺขาย
อตฺตานํ ปทหติ ตํ กิสฺส เหตุ ยสฺส หิ โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อตฺถาย ทุกฺขาย อตฺตานํ ปทเหยฺย สฺวาสฺส อตฺโถ อภินิปฺผนฺโน
โหติ ตสฺมา น อปเรน สมเยน ทุกฺขาย อตฺตานํ ปทหตีติ ฯ
เอวมฺปิ ภิกฺขเว สผโล อุปกฺกโม โหติ สผลํ ปธานํ ฯ
[๑๖] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อิธ ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร
ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา โส อิมํ โลกํ
สเทวกํ สมารกํ สพฺรหฺมกํ สสฺสมณพฺราหฺมณึ ปชํ สเทวมนุสฺสํ
สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทติ โส ธมฺมํ เทเสติ อาทิกลฺยาณํ
มชฺเฌกลฺยาณํ ปริโยสานกลฺยาณํ สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ
ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ ปกาเสติ ฯ ตํ ธมฺมํ สุณาติ คหปติ วา
คหปติปุตฺโต วา อญฺญตรสฺมึ วา กุเล ปจฺฉา ชาโต โส ตํ
ธมฺมํ สุตฺวา ตถาคเต สทฺธํ ปฏิลภติ โส เตน สทฺธาปฏิลาเภน
สมนฺนาคโต อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ สมฺพาโธ ฆราวาโส รชาปโถ
อพฺโภกาโส ปพฺพชฺชา นยิทํ สุกรํ อคารํ อชฺฌาวสตา เอกนฺตปริปุณฺณํ
เอกนฺตปริสุทฺธํ สงฺขลิขิตํ พฺรหฺมจริยํ จริตุํ ยนฺนูนาหํ
เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา
อนคาริยํ ปพฺพเชยฺยนฺติ ฯ โส อปเรน สมเยน อปฺปํ วา โภคกฺขนฺธํ
ปหาย มหนฺตํ วา โภคกฺขนฺธํ ปหาย อปฺปํ วา ญาติปริวฏฺฏํ ปหาย
มหนฺตํ วา ญาติปริวฏฺฏํ ปหาย เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ
วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชติ ฯ
{๑๖.๑} โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน ภิกฺขูนํ สิกฺขาสาชีวสมาปนฺโน
ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ นิหิตทณฺโฑ
นิหิตสตฺโถ ลชฺชี ทยาปนฺโน สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี วิหรติ
อทินฺนาทานํ ปหาย อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ ทินฺนาทายี
ทินฺนปาฏิกงฺขี อเถเนน สุจิภูเตน อตฺตนา วิหรติ อพฺรหฺมจริยํ
ปหาย พฺรหฺมจารี โหติ อาราจารี วิรโต เมถุนา คามธมฺมา
มุสาวาทํ ปหาย มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ สจฺจวาที สจฺจสนฺโธ
เถโต ปจฺจยิโก อวิสํวาทโก โลกสฺส ปิสุณํ วาจํ ปหาย ปิสุณาย
วาจาย ปฏิวิรโต โหติ อิโต สุตฺวา น อมุตฺร อกฺขาตา อิเมสํ
เภทาย อมุตฺร วา สุตฺวา น อิเมสํ อกฺขาตา อมูสํ เภทาย อิติ
ภินฺนานํ วา สนฺธาตา สหิตานํ วา อนุปฺปทาตา สมคฺคาราโม
สมคฺครโต สมคฺคนนฺที สมคฺคกรณึ วาจํ ภาสิตา โหติ ผรุสํ
วาจํ ปหาย ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรโต โหติ ยา สา วาจา เนลา
กณฺณสุขา เปมนียา หทยงฺคมา โปรี พหุชนกนฺตา พหุชนมนาปา
ตถารูปึ วาจํ ภาสิตา โหติ สมฺผปฺปลาปํ ปหาย สมฺผปฺปลาปา
ปฏิวิรโต โหติ กาลวาที ภูตวาที อตฺถวาที ธมฺมวาที วินยวาที
นิธานวตึ วาจํ ภาสิตา กาเลน สาปเทสํ ปริยนฺตวตึ อตฺถสญฺหิตํ ฯ
{๑๖.๒} โส พีชคามภูตคามสมารมฺภา ปฏิวิรโต โหติ เอกภตฺติโก
โหติ รตฺตูปรโต ปฏิวิรโต วิกาลโภชนา นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนา
ปฏิวิรโต โหติ มาลาคนฺธวิเลปนธารณมณฺฑนวิภูสนฏฺฐานา
ปฏิวิรโต โหติ อุจฺจาสยนมหาสยนา ปฏิวิรโต โหติ ชาตรูปรชต-
ปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต โหติ อามกธญฺญปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต
โหติ อามกมํสปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต โหติ อิตฺถีกุมาริกาปฏิคฺคหณา
ปฏิวิรโต โหติ ทาสีทาสปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต โหติ อเชฬกปฏิคฺคหณา
ปฏิวิรโต โหติ กุกฺกุฏสูกรปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต โหติ หตฺถิควาสฺสวลว-
ปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต โหติ เขตฺตวตฺถุปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต โหติ
ทูเตยฺยปหีณคมนานุโยคา ปฏิวิรโต โหติ กยวิกฺกยา ปฏิวิรโต โหติ
ตุลากูฏกํสกูฏมานกูฏา ปฏิวิรโต โหติ อุกฺโกฏนวญฺจนนิกติสาวิโยคา
ปฏิวิรโต โหติ เฉทนวธพนฺธนวิปราโมสอาโลปสหสาการา
ปฏิวิรโต โหติ ฯ
{๑๖.๓} โส สนฺตุฏฺโฐ โหติ กายปริหาริเกน จีวเรน กุจฺฉิปริหาริเกน
ปิณฺฑปาเตน เยน เยเนว ปกฺกมติ สมาทาเยว ปกฺกมติ ฯ เสยฺยถาปิ
นาม ปกฺขี สกุโณ เยน เยเนว เฑติ สปตฺตภาโรว เฑติ เอวเมว
ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโฐ โหติ กายปริหาริเกน จีวเรน กุจฺฉิปริหาริเกน
ปิณฺฑปาเตน เยน เยเนว ปกฺกมติ สมาทาเยว ปกฺกมติ ฯ
[๑๗] โส อิมินา อริเยน สีลกฺขนฺเธน สมนฺนาคโต อชฺฌตฺตํ
อนวชฺชสุขํ ปฏิสํเวเทติ ฯ โส จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี
โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ
วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ
ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ จกฺขุนฺทฺริเย สํวรํ
อาปชฺชติ ฯ โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ... ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ...
ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา ... กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา ... มนสา ธมฺมํ
วิญฺญาย น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ
มนินฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา
ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ รกฺขติ มนินฺทฺริยํ
มนินฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ ฯ
[๑๘] โส อิมินา อริเยน อินฺทฺริยสํวเรน สมนฺนาคโต อชฺฌตฺตํ
อพฺยาเสกสุขํ ปฏิสํเวเทติ ฯ โส อภิกฺกนฺเต ปฏิกฺกนฺเต สมฺปชานการี
โหติ อาโลกิเต วิโลกิเต สมฺปชานการี โหติ สมฺมิญฺชิเต
ปสาริเต สมฺปชานการี โหติ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารเณ สมฺปชานการี
โหติ อสิเต ปีเต ขายิเต สายิเต สมฺปชานการี โหติ
อุจฺจารปสฺสาวกมฺเม สมฺปชานการี โหติ คเต ฐิเต นิสินฺเน
สุตฺเต ชาคริเต ภาสิเต ตุณฺหีภาเว สมฺปชานการี โหติ ฯ
[๑๙] โส อิมินา จ อริเยน สีลกฺขนฺเธน สมนฺนาคโต
อิมินา จ อริเยน อินฺทฺริยสํวเรน สมนฺนาคโต อิมินา จ อริเยน
สติสมฺปชญฺเญน สมนฺนาคโต โส วิวิตฺตํ เสนาสนํ ภชติ อรญฺญํ
รุกฺขมูลํ ปพฺพตํ คิริคุหํ สุสานํ วนปตฺถํ อพฺโภกาสํ ปลาลปุญฺชํ ฯ
โส ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต นิสีทติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา
อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สตึ อุปฏฺฐเปตฺวา ฯ โส อภิชฺฌํ
โลเก ปหาย วิคตาภิชฺเฌน เจตสา วิหรติ อภิชฺฌาย จิตฺตํ
ปริโสเธติ พฺยาปาทปโทสํ ปหาย อพฺยาปนฺนจิตฺโต วิหรติ
สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี พฺยาปาทปโทสา จิตฺตํ ปริโสเธติ ถีนมิทฺธํ
ปหาย วิคตถีนมิทฺโธ วิหรติ อาโลกสญฺญี สโต สมฺปชาโน
ถีนมิทฺธา จิตฺตํ ปริโสเธติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ปหาย อนุทฺธโต
วิหรติ อชฺฌตฺตํ วูปสนฺตจิตฺโต อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจา จิตฺตํ ปริโสเธติ
วิจิกิจฺฉํ ปหาย ติณฺณวิจิกิจฺโฉ วิหรติ อกถํกถี กุสเลสุ ธมฺเมสุ
วิจิกิจฺฉาย จิตฺตํ ปริโสเธติ ฯ
[๒๐] โส อิเม ปญฺจ นีวรเณ ปหาย เจตโส อุปกฺกิเลเส
ปญฺญาย ทุพฺพลีกรเณ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ
สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ
เอวมฺปิ ภิกฺขเว สผโล อุปกฺกโม โหติ สผลํ ปธานํ ฯ
[๒๑] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ
สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ ปีติสุขํ
ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ เอวมฺปิ ภิกฺขเว สผโล อุปกฺกโม
โหติ สผลํ ปธานํ ฯ
[๒๒] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปีติยา จ วิราคา อุเปกฺขโก จ
วิหรติ สโต จ สมฺปชาโน สุขญฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทติ ยนฺตํ
อริยา อาจิกฺขนฺติ อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารีติ ตติยํ ฌานํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ เอวมฺปิ ภิกฺขเว สผโล อุปกฺกโม โหติ
สผลํ ปธานํ ฯ
[๒๓] ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ
ปหานา ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ
อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ เอวมฺปิ
ภิกฺขเว สผโล อุปกฺกโม โหติ สผลํ ปธานํ ฯ
[๒๔] โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต
อนงฺคเณ วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ฐิเต อาเนญฺชปฺปตฺเต
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมติ ฯ โส อเนกวิหิตํ
ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ เสยฺยถีทํ เอกมฺปิ ชาตึ เทฺวปิ ชาติโย ติสฺโสปิ
ชาติโย จตสฺโสปิ ชาติโย ปญฺจปิ ชาติโย ทสปิ ชาติโย วีสมฺปิ
ชาติโย ตึสมฺปิ ชาติโย จตฺตาฬีสมฺปิ ชาติโย ปญฺญาสมฺปิ ชาติโย
ชาติสตมฺปิ ชาติสหสฺสมฺปิ ชาติสตสหสฺสมฺปิ อเนเกปิ สํวฏฺฏกปฺเป
อเนเกปิ วิวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป อมุตฺราสึ เอวํนาโม
เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํ สุขทุกฺขปฏิสํเวที
เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต จุโต อมุตฺร อุทปาทึ ตตฺราปาสึ
เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํ
สุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต จุโต อิธูปปนฺโนติ ฯ
อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ ฯ เอวมฺปิ
ภิกฺขเว สผโล อุปกฺกโม โหติ สผลํ ปธานํ ฯ
[๒๕] โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ฐิเต อาเนญฺชปฺปตฺเต สตฺตานํ
จุตูปปาตญาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมติ ฯ โส ทิพฺเพน จกฺขุนา
วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน อุปปชฺชมาเน
หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค
สตฺเต ปชานาติ อิเม วต โภนฺโต สตฺตา กายทุจฺจริเตน
สมนฺนาคตา วจีทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา มโนทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา
อริยานํ อุปวาทกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา เต
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนา
อิเม วา ปน โภนฺโต สตฺตา กายสุจริเตน สมนฺนาคตา วจีสุจริเตน
สมนฺนาคตา มโนสุจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ อนุปวาทกา
สมฺมาทิฏฺฐิกา สมฺมาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา เต กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนาติ ฯ อิติ ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน
อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน
ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต
ปชานาติ ฯ เอวมฺปิ ภิกฺขเว สผโล อุปกฺกโม โหติ สผลํ ปธานํ ฯ
[๒๖] โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต
อนงฺคเณ วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ฐิเต อาเนญฺชปฺปตฺเต
อาสวานํ ขยญาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมติ ฯ โส อิทํ ทุกฺขนฺติ
ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ
ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ
ยถาภูตํ ปชานาติ อิเม อาสวาติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ
อาสวสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ อาสวนิโรโธติ ยถาภูตํ
ปชานาติ อยํ อาสวนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ ฯ
ตสฺส เอวํ ชานโต เอวํ ปสฺสโต กามาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ
ภวาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ อวิชฺชาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ วิมุตฺตสฺมึ
วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติ ขีณา ชาติ วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ กตํ
กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาติ ฯ เอวํ โข ภิกฺขเว
สผโล อุปกฺกโม โหติ สผลํ ปธานํ ฯ
[๒๗] เอวํวาที ๑- ภิกฺขเว ตถาคโต เอวํวาทึ ภิกฺขเว ตถาคตํ
ทส สหธมฺมิกา ปาสํสฏฺฐานํ อาคจฺฉนฺติ ฯ สเจ ภิกฺขเว สตฺตา
ปุพฺเพ กตเหตุ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ อทฺธา ภิกฺขเว ตถาคโต
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เอวํวาที ภิกฺขเว ตถาคตา เอวํวาทีนํ ภิกฺขเว ตถาคตานํ ฯ
ปุพฺเพ สุกตกมฺมการี ยํ เอตรหิ เอวรูปา อนาสวา สุขา เวทนา
เวเทติ ฯ สเจ ภิกฺขเว สตฺตา อิสฺสรนิมฺมานเหตุ สุขทุกฺขํ
ปฏิสํเวเทนฺติ อทฺธา ภิกฺขเว ตถาคโต ภทฺทเกน อิสฺสเรน นิมฺมิโต
ยํ เอตรหิ เอวรูปา อนาสวา สุขา เวทนา เวเทติ ฯ
{๒๗.๑} สเจ ภิกฺขเว สตฺตา สงฺคติภาวเหตุ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ
อทฺธา ภิกฺขเว ตถาคโต กลฺยาณสงฺคติโก ยํ เอตรหิ เอวรูปา
อนาสวา สุขา เวทนา เวเทติ ฯ สเจ ภิกฺขเว สตฺตา อภิชาติเหตุ
สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ อทฺธา ภิกฺขเว ตถาคโต กลฺยาณาภิชาติโก
ยํ เอตรหิ เอวรูปา อนาสวา สุขา เวทนา เวเทติ ฯ สเจ ภิกฺขเว
สตฺตา ทิฏฺฐธมฺมูปกฺกมเหตุ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ อทฺธา ภิกฺขเว
ตถาคโต กลฺยาณทิฏฺฐธมฺมูปกฺกโม ยํ เอตรหิ เอวรูปา อนาสวา
สุขา เวทนา เวเทติ ฯ
{๒๗.๒} สเจ ภิกฺขเว สตฺตา ปุพฺเพ กตเหตุ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ
ปาสํโส ตถาคโต โน เจ สตฺตา ปุพฺเพ กตเหตุ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ
ปาสํโส ตถาคโต ฯ สเจ ภิกฺขเว สตฺตา อิสฺสรนิมฺมานเหตุ สุขทุกฺขํ
ปฏิสํเวเทนฺติ ปาสํโส ตถาคโต โน เจ สตฺตา อิสฺสรนิมฺมานเหตุ สุขทุกฺขํ
ปฏิสํเวเทนฺติ ปาสํโส ตถาคโต ฯ สเจ ภิกฺขเว สตฺตา สงฺคติภาวเหตุ
สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ ปาสํโส ตถาคโต โน เจ สตฺตา สงฺคติภาวเหตุ
สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ ปาสํโส ตถาคโต ฯ สเจ ภิกฺขเว สตฺตา
อภิชาติเหตุ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ ปาสํโส ตถาคโต โน เจ
สตฺตา อภิชาติเหตุ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ ปาสํโส ตถาคโต ฯ
สเจ ภิกฺขเว สตฺตา ทิฏฺฐธมฺมูปกฺกมเหตุ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺติ
ปาสํโส ตถาคโต โน เจ สตฺตา ทิฏฺฐธมฺมูปกฺกมเหตุ สุขทุกฺขํ
ปฏิสํเวเทนฺติ ปาสํโส ตถาคโต ฯ เอวํวาที ภิกฺขเว ตถาคโต
เอวํวาทึ ภิกฺขเว ตถาคตํ อิเม ทส สหธมฺมิกา ปาสํสฏฺฐานํ
อาคจฺฉนฺตีติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
เทวทหสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปฐมํ ฯ
----------
ปญฺจตฺตยสุตฺตํ
[๒๘] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู
อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
[๒๙] ภควา เอตทโวจ สนฺติ ภิกฺขเว เอเก สมณพฺราหฺมณา
อปรนฺตกปฺปิกา อปรนฺตานุทิฏฺฐิโน อปรนฺตํ อารพฺภ อเนกวิหิตานิ
อธิมุตฺติปทานิ อภิวทนฺติ ฯ สญฺญี อตฺตา โหติ อโรโค ปรมฺมรณาติ
อิตฺเถเก อภิวทนฺติ ฯ อสญฺญี อตฺตา โหติ อโรโค ปรมฺมรณาติ
อิตฺเถเก อภิวทนฺติ ฯ เนวสญฺญี นาสญฺญี อตฺตา โหติ อโรโค
ปรมฺมรณาติ อิตฺเถเก อภิวทนฺติ ฯ สโต วา ปน สตฺตสฺส
อุจฺเฉทํ วินาสํ วิภวํ ปญฺญาเปนฺติ ฯ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานํ วา
ปเนเก อภิวทนฺติ ฯ อิติ สนฺตํ วา อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ
ปรมฺมรณา ฯ สโต วา ปน สตฺตสฺส อุจฺเฉทํ วินาสํ วิภวํ
ปญฺญาเปนฺติ ฯ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานํ วา ปเนเก อภิวทนฺติ ฯ อิติ
อิมานิ ปญฺจ หุตฺวา ตีณิ โหนฺติ ตีณิ หุตฺวา ปญฺจ โหนฺติ ฯ
อยมุทฺเทโส ปญฺจตฺตยสฺส ฯ
[๓๐] ตตฺร ภิกฺขเว เย เต สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ
ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา รูปึ วา เต โภนฺโต
สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา
อรูปึ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ
ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา รูปิญฺจ อรูปิญฺจ วา เต โภนฺโต
สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา
เนวรูปึ นารูปึ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ
ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา เอกตฺตสญฺญึ วา เต โภนฺโต
สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา
นานตฺตสญฺญึ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ
ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา ปริตฺตสญฺญึ วา เต โภนฺโต
สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา
อปฺปมาณสญฺญึ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ
ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา เอตํ วา ปเนเตสํ อุปาติวตฺตตํ
วิญฺญาณกสิณเมเก อภิวทนฺติ อปฺปมาณํ อเนญฺชํ ๑- ฯ
{๓๐.๑} ตยิทํ ภิกฺขเว ตถาคโต ปชานาติ เย โข เต โภนฺโต
สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา
รูปึ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ
อโรคํ ปรมฺมรณา อรูปึ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ
ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา รูปิญฺจ อรูปิญฺจ วา เต โภนฺโต
สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา
เนวรูปึ นารูปึ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ
ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา เอกตฺตสญฺญึ วา เต โภนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อาเนญฺชํ ฯ อญฺญตฺถ อีทิสเมว ฯ
สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา
นานตฺตสญฺญึ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ
ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา ปริตฺตสญฺญึ วา เต โภนฺโต
สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา
อปฺปมาณสญฺญึ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ
ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา ยา วา ปเนตาสํ สญฺญานํ
ปริสุทฺธา ปรมา อคฺคา อนุตฺตริยา อกฺขายติ ยทิ รูปสญฺญานํ ยทิ
อรูปสญฺญานํ ยทิ เอกตฺตสญฺญานํ ยทิ นานตฺตสญฺญานํ นตฺถิ
กิญฺจีติ อากิญฺจญฺญายตนเมเก อภิวทนฺติ อปฺปมาณํ อเนญฺชํ ตยิทํ
สงฺขตํ โอฬาริกํ อตฺถิ โข ปน สงฺขารานํ นิโรโธ อตฺเถตนฺติ
อิติ วิทิตฺวา ตสฺส นิสฺสรณทสฺสาวี ตถาคโต ตทุปาติวตฺโต ฯ
[๓๑] ตตฺร ภิกฺขเว เย เต สมณพฺราหฺมณา อสญฺญึ อตฺตานํ
ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา รูปึ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา
อสญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา อรูปึ วา เต
โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา อสญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ
ปรมฺมรณา รูปิญฺจ อรูปิญฺจ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา
อสญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา เนวรูปึ
นารูปึ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา อสญฺญึ อตฺตานํ
ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา ฯ ตตฺร ภิกฺขเว เย เต
สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา
เตสเมเต ปฏิกฺโกสนฺติ ตํ กิสฺส เหตุ สญฺญา โรโค สญฺญา
คณฺโฑ สญฺญา สลฺลํ เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีตํ ยทิทํ อสญฺญนฺติ ฯ
{๓๑.๑} ตยิทํ ภิกฺขเว ตถาคโต ปชานาติ เย โข เต โภนฺโต
สมณพฺราหฺมณา อสญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา
รูปึ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา อสญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ
อโรคํ ปรมฺมรณา อรูปึ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา
อสญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา รูปิญฺจ
อรูปิญฺจ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา อสญฺญึ อตฺตานํ
ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา เนวรูปึ นารูปึ วา เต โภนฺโต
สมณพฺราหฺมณา อสญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา
โย หิ โกจิ ภิกฺขเว สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เอวํ วเทยฺย
อหมญฺญตฺร รูปา อญฺญตฺร เวทนาย อญฺญตฺร สญฺญาย อญฺญตฺร
สงฺขาเรหิ อญฺญตฺร วิญฺญาณา ๑- อาคตึ วา คตึ วา จุตึ วา
อุปปตฺตึ วา วุทฺธึ วา วิรูฬฺหึ วา เวปุลฺลํ วา ปญฺญาเปสฺสามีติ
เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ตยิทํ สงฺขตํ โอฬาริกํ อตฺถิ โข ปน
สงฺขารานํ นิโรโธ อตฺเถตนฺติ อิติ วิทิตฺวา ตสฺส นิสฺสรณทสฺสาวี
ตถาคโต ตทุปาติวตฺโต ฯ
[๓๒] ตตฺร ภิกฺขเว เย เต สมณพฺราหฺมณา เนวสญฺญึ
นาสญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา รูปึ วา เต
โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา เนวสญฺญึ นาสญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. วิญฺญาณสฺส ฯ โป. วิญฺญาเณน ฯ
อโรคํ ปรมฺมรณา อรูปึ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา
เนวสญฺญึ นาสญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา
รูปิญฺจ อรูปิญฺจ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา เนวสญฺญึ
นาสญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ ๑- อโรคํ ปรมฺมรณา เนวรูปึ
นารูปึ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา เนวสญฺญึ นาสญฺญึ
อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา ฯ
{๓๒.๑} ตตฺร ภิกฺขเว เย เต สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ
ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา เตสเมเต ปฏิกฺโกสนฺติ เยปิ เต
โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา อสญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ
ปรมฺมรณา เตสเมเต ปฏิกฺโกสนฺติ ตํ กิสฺส เหตุ สญฺญา โรโค
สญฺญา คณฺโฑ สญฺญา สลฺลํ อสญฺญา สมฺโมโห เอตํ สนฺตํ
เอตํ ปณีตํ ยทิทํ เนวสญฺญานาสญฺญาติ ฯ
{๓๒.๒} ตยิทํ ภิกฺขเว ตถาคโต อภิชานาติ ๒- เย โข เต
โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา เนวสญฺญึ นาสญฺญึ อตฺตานํ
ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา รูปึ วา เต โภนฺโต
สมณพฺราหฺมณา เนวสญฺญึ นาสญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ
ปรมฺมรณา อรูปึ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา เนวสญฺญึ
นาสญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา รูปิญฺจ
อรูปิญฺจ วา เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา เนวสญฺญึ นาสญฺญึ
อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา เนวรูปึ นารูปึ วา เต
โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา เนวสญฺญึ นาสญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ปญฺญเปนฺติ ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ ๒ กตฺถจิ ปชานาตีติ ทิสฺสติ ฯ
อโรคํ ปรมฺมรณา เย หิ เกจิ ภิกฺขเว สมณา วา พฺราหฺมณา วา
ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺพสงฺขารมตฺเตน เอตสฺส อายตนสฺส อุปสมฺปทํ
ปญฺญาเปนฺติ พฺยสนํ เหตํ ภิกฺขเว อกฺขายติ เอตสฺส อายตนสฺส
อุปสมฺปทาย น เหตํ ภิกฺขเว อายตนํ สงฺขารสมาปตฺติ
ปตฺตพฺพมกฺขายติ สงฺขาราวเสสสมาปตฺติปตฺตพฺพเมตํ ภิกฺขเว
อายตนมกฺขายติ ฯ ตยิทํ สงฺขตํ โอฬาริกํ อตฺถิ โข ปน
สงฺขารานํ นิโรโธ อตฺเถตนฺติ อิติ วิทิตฺวา ตสฺส นิสฺสรณทสฺสาวี
ตถาคโต ตทุปาติวตฺโต ฯ
[๓๓] ตตฺร ภิกฺขเว เย เต สมณพฺราหฺมณา สโต สตฺตสฺส
อุจฺเฉทํ วินาสํ วิภวํ ปญฺญาเปนฺติ ตตฺร ภิกฺขเว เย เต
สมณพฺราหฺมณา สญฺญึ อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา
เตสเมเต ปฏิกฺโกสนฺติ เยปิ เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา อสญฺญึ
อตฺตานํ ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา เตสเมเต ปฏิกฺโกสนฺติ
เยปิ เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา เนวสญฺญึ นาสญฺญึ อตฺตานํ
ปญฺญาเปนฺติ อโรคํ ปรมฺมรณา เตสเมเต ปฏิกฺโกสนฺติ ตํ
กิสฺส เหตุ สพฺเพปิเม โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา อุทฺธํ ปรามสนฺติ ๑-
อาสตฺตึเยว อภิวทนฺติ อิติ เปจฺจ ภวิสฺสาม อิติ เปจฺจ
ภวิสฺสามาติ ฯ เสยฺยถาปิ นาม วานิชสฺส วานิชฺชาย คจฺฉโต
เอวํ โหติ อิโต เม อิทํ ภวิสฺสติ อิมินา อิทํ ลจฺฉามีติ เอวเมว
โขเม โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา วานิชูปมํ มญฺเญ ปฏิภนฺติ อิติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อุทฺธํ สรํ อาสตฺตึเยว ฯ ยุ. อุทฺธํ สรา อาสตฺตึเยว ฯ
เปจฺจ ภวิสฺสาม อิติ เปจฺจ ภวิสฺสามาติ ฯ
{๓๓.๑} ตยิทํ ภิกฺขเว ตถาคโต อภิชานาติ เย โข เต โภนฺโต
สมณพฺราหฺมณา สโต สตฺตสฺส อุจฺเฉทํ วินาสํ วิภวํ ปญฺญาเปนฺติ
เต สกฺกายภยา สกฺกายปริเชคุจฺฉา สกฺกายญฺเญว อนุปริธาวนฺติ
อนุปริวตฺตนฺติ ฯ เสยฺยถาปิ นาม สา ๑- คทฺทลพนฺโธ ทเฬฺห ถมฺเภ
วา ขีเล วา อุปนิพนฺโธ ตเมว ถมฺภํ วา ขีลํ วา อนุปริธาวติ อนุปริวตฺตติ
เอวเมวิเม โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สกฺกายภยา สกฺกายปริเชคุจฺฉา
สกฺกายญฺเญว อนุปริธาวนฺติ อนุปริวตฺตนฺติ ฯ ตยิทํ สงฺขตํ โอฬาริกํ
อตฺถิ โข ปน สงฺขารานํ นิโรโธ อตฺเถตนฺติ อิติ วิทิตฺวา ตสฺส
นิสฺสรณทสฺสาวี ตถาคโต ตทุปาติวตฺโต ฯ
[๓๔] เย หิ เกจิ ภิกฺขเว สมณา วา พฺราหฺมณา วา
อปรนฺตกปฺปิกา อปรนฺตานุทิฏฺฐิโน อปรนฺตํ อารพฺภ อเนกวิหิตานิ
อธิมุตฺติปทานิ อภิวทนฺติ สพฺเพ เต อิมาเนว ปญฺจายตนานิ
อภิวทนฺติ เอเตสํ วา อญฺญตรํ ฯ สนฺติ ภิกฺขเว เอเก สมณพฺราหฺมณา
ปุพฺพนฺตกปฺปิกา ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐิโน ปุพฺพนฺตํ อารพฺภ อเนกวิหิตานิ
อธิมุตฺติปทานิ อภิวทนฺติ ฯ
{๓๔.๑} สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ
อิตฺเถเก อภิวทนฺติ ฯ อสฺสสฺสโต อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ อิตฺเถเก อภิวทนฺติ ฯ สสฺสโต จ อสฺสสฺสโต จ อตฺตา
จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ อิตฺเถเก อภิวทนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. คทฺทุลพทฺโธ ฯ ยุ. คทฺทูลพทฺโธ ฯ
เนวสสฺสโต นาสฺสสฺสโต อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ อิตฺเถเก อภิวทนฺติ ฯ อนฺตวา อตฺตา จ โลโก จ
อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ อิตฺเถเก อภิวทนฺติ ฯ อนนฺตวา
อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ อิตฺเถเก
อภิวทนฺติ ฯ อนฺตวา จ อนนฺตวา จ อตฺตา จ โลโก จ
อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ อิตฺเถเก อภิวทนฺติ ฯ เนวนฺตวา
นานนฺตวา อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ
อิตฺเถเก อภิวทนฺติ ฯ เอกตฺตสญฺญี อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว
สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ อิตฺเถเก อภิวทนฺติ ฯ นานตฺตสญฺญี อตฺตา จ
โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ อิตฺเถเก อภิวทนฺติ ฯ
ปริตฺตสญฺญี อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ
อิตฺเถเก อภิวทนฺติ ฯ อปฺปมาณสญฺญี อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว
สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ อิตฺเถเก อภิวทนฺติ ฯ เอกนฺตสุขี อตฺตา จ
โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ อิตฺเถเก อภิวทนฺติ ฯ
เอกนฺตทุกฺขี อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ
อิตฺเถเก อภิวทนฺติ ฯ สุขทุกฺขี อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว
สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ อิตฺเถเก อภิวทนฺติ ฯ อทุกฺขมสุขี อตฺตา จ
โลโก จ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ อิตฺเถเก อภิวทนฺติ ฯ
[๓๕] ตตฺร ภิกฺขเว เย เต สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ เตสํ วต อญฺญเตฺรว สทฺธาย อญฺญตฺร รุจิยา
อญฺญตฺร อนุสฺสวา อญฺญตฺร อาการปริวิตกฺกา อญฺญตฺร
ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติยา ปจฺจตฺตญฺเญว ญาณํ ภวิสฺสติ ปริสุทฺธํ
ปริโยทาตนฺติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ ปจฺจตฺตํ โข ปน ภิกฺขเว
ญาเณ อสติ ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต ยทปิ เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา
ตตฺถ ญาณภาคมตฺตเมว ปริโยทเปนฺติ ตทปิ เตสํ ภวตํ
สมณพฺราหฺมณานํ อุปาทานมกฺขายติ ฯ ตยิทํ สงฺขตํ โอฬาริกํ
อตฺถิ โข ปน สงฺขารานํ นิโรโธ อตฺเถตนฺติ อิติ วิทิตฺวา ตสฺส
นิสฺสรณทสฺสาวี ตถาคโต ตทุปาติวตฺโต ฯ
[๓๖] ตตฺร ภิกฺขเว เย เต สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน อสฺสสฺสโต อตฺตา จ โลโก จ อิทเมว สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ ฯเปฯ สสฺสโต จ อสฺสสฺสโต จ อตฺตา จ
โลโก จ ... เนวสสฺสโต จ นาสฺสสฺสโต จ อตฺตา จ โลโก จ ...
อนฺตวา อตฺตา จ โลโก จ ... อนนฺตวา อตฺตา จ โลโก จ ...
อนฺตวา จ อนนฺตวา จ อตฺตา จ โลโก จ ... เนวนฺตวา นานนฺตวา
อตฺตา จ โลโก จ ... เอกตฺตสญฺญี อตฺตา จ โลโก จ ...
นานตฺตสญฺญี อตฺตา จ โลโก จ ... ปริตฺตสญฺญี อตฺตา จ
โลโก จ ... อปฺปมาณสญฺญี อตฺตา จ โลโก จ ... เอกนฺตสุขี
อตฺตา จ โลโก จ ... เอกนฺตทุกฺขี อตฺตา จ โลโก จ ...
สุขทุกฺขี อตฺตา จ โลโก จ ... อทุกฺขมสุขี อตฺตา จ โลโก จ
อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ เตสํ วต อญฺญเตฺรว สทฺธาย
อญฺญตฺร รุจิยา อญฺญตร อนุสฺสวา อญฺญตฺร อาการปริวิตกฺกา
อญฺญตฺร ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติยา ปจฺจตฺตญฺเญว ญาณํ ภวิสฺสติ
ปริสุทฺธํ ปริโยทาตนฺติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ ปจฺจตฺตํ โข ปน
ภิกฺขเว ญาเณ อสติ ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต ยทปิ เต โภนฺโต
สมณพฺราหฺมณา ตตฺถ ญาณภาคมตฺตเมว ปริโยทเปนฺติ ตทปิ
เตสํ ภวตํ สมณพฺราหฺมณานํ อุปาทานมกฺขายติ ฯ ตยิทํ สงฺขตํ
โอฬาริกํ อตฺถิ โข ปน สงฺขารานํ นิโรโธ อตฺเถตนฺติ อิติ
วิทิตฺวา ตสฺส นิสฺสรณทสฺสาวี ตถาคโต ตทุปาติวตฺโต ฯ
[๓๗] อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา
ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐีนญฺจ ปฏินิสฺสคฺคา อปรนฺตานุทิฏฺฐีนญฺจ ปฏินิสฺสคฺคา
สพฺพโส กามสญฺโญชนานํ อนธิฏฺฐานา ปวิเวกํ ปีตึ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีตํ ยทิทํ ปวิเวกํ ปีตึ อุปสมฺปชฺช
วิหรามีติ ฯ ตสฺส สา ปวิเวกา ปีติ นิรุชฺฌติ ปวิเวกาย ปีติยา
นิโรธา อุปฺปชฺชติ โทมนสฺสํ โทมนสฺสสฺส นิโรธา อุปฺปชฺชติ
ปวิเวกา ปีติ ฯ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ยํ ฉายา ชหติ ตํ อาตโป
ผรติ ยํ อาตโป ชหติ ตํ ฉายา ผรติ เอวเมว โข ภิกฺขเว ปวิเวกาย
ปีติยา นิโรธา อุปฺปชฺชติ โทมนสฺสํ โทมนสฺสสฺส นิโรธา
อุปฺปชฺชติ ปวิเวกา ปีติ ฯ ตยิทํ ภิกฺขเว ตถาคโต ปชานาติ
อยํ โข ภวํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐีนญฺจ
ปฏินิสฺสคฺคา อปรนฺตานุทิฏฺฐีนญฺจ ปฏินิสฺสคฺคา สพฺพโส
กามสญฺโญชนานํ อนธิฏฺฐานา ปวิเวกํ ปีตึ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอตํ
สนฺตํ เอตํ ปณีตํ ยทิทํ ปวิเวกํ ปีตึ อุปสมฺปชฺช วิหรามีติ ฯ ตสฺส
สา ปวิเวกา ปีติ นิรุชฺฌติ ปวิเวกาย ปีติยา นิโรธา อุปฺปชฺชติ
โทมนสฺสํ โทมนสฺสสฺส นิโรธา อุปฺปชฺชติ ปวิเวกา ปีติ ฯ ตยิทํ
สงฺขตํ โอฬาริกํ อตฺถิ โข ปน สงฺขารานํ นิโรโธ อตฺเถตนฺติ
อิติ วิทิตฺวา ตสฺส นิสฺสรณทสฺสาวี ตถาคโต ตทุปาติวตฺโต ฯ
[๓๘] อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา
ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐีนญฺจ ปฏินิสฺสคฺคา อปรนฺตานุทิฏฺฐีนญฺจ
ปฏินิสฺสคฺคา สพฺพโส กามสญฺโญชนานํ อนธิฏฺฐานา ปวิเวกาย
ปีติยา สมติกฺกมา นิรามิสํ สุขํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอตํ สนฺตํ เอตํ
ปณีตํ ยทิทํ นิรามิสํ สุขํ อุปสมฺปชฺช วิหรามีติ ฯ ตสฺส ตํ นิรามิสํ สุขํ
นิรุชฺฌติ นิรามิสสฺส สุขสฺส นิโรธา อุปฺปชฺชติ ปวิเวกา ปีติ ปวิเวกาย
ปีติยา นิโรธา อุปฺปชฺชติ นิรามิสํ สุขํ ฯ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ยํ ฉายา
ชหติ ตํ อาตโป ผรติ ยํ อาตโป ชหติ ตํ ฉายา ผรติ เอวเมว โข ภิกฺขเว
นิรามิสสฺส สุขสฺส นิโรธา อุปฺปชฺชติ ปวิเวกา ปีติ ปวิเวกาย ปีติยา
นิโรธา อุปฺปชฺชติ นิรามิสํ สุขํ ฯ ตยิทํ ภิกฺขเว ตถาคโต ปชานาติ
อยํ โข ภวํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐีนญฺจ ปฏินิสฺสคฺคา
อปรนฺตานุทิฏฺฐีนญฺจ ปฏินิสฺสคฺคา สพฺพโส กามสญฺโญชนานํ
อนธิฏฺฐานา ปวิเวกาย ปีติยา สมติกฺกมา นิรามิสํ สุขํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีตํ ยทิทํ นิรามิสํ สุขํ อุปสมฺปชฺช
วิหรามีติ ฯ ตสฺส ตํ นิรามิสํ สุขํ นิรุชฺฌติ นิรามิสสฺส สุขสฺส
นิโรธา อุปฺปชฺชติ ปวิเวกา ปีติ ปวิเวกาย ปีติยา นิโรธา
อุปฺปชฺชติ นิรามิสํ สุขํ ฯ ตยิทํ สงฺขตํ โอฬาริกํ อตฺถิ โข ปน
สงฺขารานํ นิโรโธ อตฺเถตนฺติ อิติ วิทิตฺวา ตสฺส นิสฺสรณทสฺสาวี
ตถาคโต ตทุปาติวตฺโต ฯ
[๓๙] อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา
ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐีนญฺจ ปฏินิสฺสคฺคา อปรนฺตานุทิฏฺฐีนญฺจ
ปฏินิสฺสคฺคา สพฺพโส กามสญฺโญชนานํ อนธิฏฺฐานา ปวิเวกาย
ปีติยา สมติกฺกมา นิรามิสสฺส สุขสฺส สมติกฺกมา อทุกฺขมสุขํ
เวทนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีตํ ยทิทํ อทุกฺขมสุขํ
เวทนํ อุปสมฺปชฺช วิหรามีติ ฯ ตสฺส สา อทุกฺขมสุขา เวทนา
นิรุชฺฌติ อทุกฺขมสุขาย เวทนาย นิโรธา อุปฺปชฺชติ นิรามิสํ สุขํ
นิรามิสสฺส สุขสฺส นิโรธา อุปฺปชฺชติ อทุกฺขมสุขา เวทนา ฯ
เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ยํ ฉายา ชหติ ตํ อาตโป ผรติ ยํ อาตโป ชหติ
ตํ ฉายา ผรติ เอวเมว โข ภิกฺขเว อทุกฺขมสุขาย เวทนาย นิโรธา
อุปฺปชฺชติ นิรามิสํ สุขํ นิรามิสสฺส สุขสฺส นิโรธา อุปฺปชฺชติ
อทุกฺขมสุขา เวทนา ฯ ตยิทํ ภิกฺขเว ตถาคโต ปชานาติ
อยํ โข ภวํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐีนญฺจ
ปฏินิสฺสคฺคา อปรนฺตานุทิฏฺฐีนญฺจ ปฏินิสฺสคฺคา สพฺพโส
กามสญฺโญชนานํ อนธิฏฺฐานา ปวิเวกาย ปีติยา สมติกฺกมา
นิรามิสสฺส สุขสฺส สมติกฺกมา อทุกฺขมสุขํ เวทนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีตํ ยทิทํ อทุกฺขมสุขํ เวทนํ อุปสมฺปชฺช วิหรามีติ ฯ
ตสฺส สา อทุกฺขมสุขา เวทนา นิรุชฺฌติ อทุกฺขมสุขาย เวทนาย
นิโรธา อุปฺปชฺชติ นิรามิสํ สุขํ นิรามิสสฺส สุขสฺส นิโรธา
อุปฺปชฺชติ อทุกฺขมสุขา เวทนา ฯ ตยิทํ สงฺขตํ โอฬาริกํ อตฺถิ
โข ปน สงฺขารานํ นิโรโธ อตฺเถตนฺติ อิติ วิทิตฺวา ตสฺส
นิสฺสรณทสฺสาวี ตถาคโต ตทุปาติวตฺโต ฯ
[๔๐] อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา
ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐีนญฺจ ปฏินิสฺสคฺคา อปรนฺตานุทิฏฺฐีนญฺจ ปฏินิสฺสคฺคา
สพฺพโส กามสญฺโญชนานํ อนธิฏฺฐานา ปวิเวกาย ปีติยา สมติกฺกมา
นิรามิสสฺส สุขสฺส สมติกฺกมา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมติกฺกมา
สนฺโตหมสฺมิ นิพฺพุโตหมสฺมิ อนุปาทาโนหมสฺมีติ สมนุปสฺสติ ฯ
ตยิทํ ภิกฺขเว ตถาคโต ปชานาติ อยํ โข ภวํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ
วา ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐีนญฺจ ปฏินิสฺสคฺคา อปรนฺตานุทิฏฺฐีนญฺจ
ปฏินิสฺสคฺคา สพฺพโส กามสญฺโญชนานํ อนธิฏฺฐานา ปวิเวกาย ปีติยา
สมติกฺกมา นิรามิสสฺส สุขสฺส สมติกฺกมา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย
สมติกฺกมา สนฺโตหมสฺมิ นิพฺพุโตหมสฺมิ อนุปาทาโนหมสฺมีติ
สมนุปสฺสติ ฯ อทฺธา อยมายสฺมา นิพฺพานสปฺปายเมว
ปฏิปทํ อภิวทติ อถ [๑]- ปนายํ ภวํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา
ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐึ วา อุปาทิยมาโน อุปาทิยติ อปรนฺตานุทิฏฺฐึ วา
อุปาทิยมาโน อุปาทิยติ กามสญฺโญชนํ วา อุปาทิยมาโน อุปาทิยติ
ปวิเวกํ วา ปีตึ อุปาทิยมาโน อุปาทิยติ นิรามิสํ วา สุขํ อุปาทิยมาโน
อุปาทิยติ อทุกฺขมสุขํ วา เวทนํ อุปาทิยมาโน อุปาทิยติ ฯ ยญฺจ โข
อยมายสฺมา สนฺโตหมสฺมิ นิพฺพุโตหมสฺมิ อนุปาทาโนหมสฺมีติ
สมนุปสฺสติ ตทปิ อิมสฺส โภโต สมณพฺราหฺมณสฺส อุปาทานมกฺขายติ ฯ
ตยิทํ สงฺขตํ โอฬาริกํ อตฺถิ โข ปน สงฺขารานํ นิโรโธ อตฺเถตนฺติ อิติ
วิทิตฺวา ตสฺส นิสฺสรณทสฺสาวี ตถาคโต ตทุปาติวตฺโต ฯ
[๔๑] อิทํ โข ปน ภิกฺขเว ตถาคเตน อนุตฺตรํ สนฺตํ ๒- วรํ ปทํ
อภิสมฺพุทฺธํ ยทิทํ ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ
อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ วิทิตฺวา อนุปาทาวิโมกฺโข ๓-
ตยิทํ ภิกฺขเว ตถาคเตน อนุตฺตรํ สนฺตํ วรํ ปทํ อภิสมฺพุทฺธํ ยทิทํ ฉนฺนํ
ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ
นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ วิทิตฺวา อนุปาทาวิโมกฺโขติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ ฯ
ปญฺจตฺตยสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทุติยํ ฯ
---------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. จสทฺโท อตฺถิ ฯ ๒ ม. ยุ. สนฺติวรปทํ ฯ ๓ ม. วิโมกฺโขติ ฯ ตยิทํ
@ภิกฺขเว ... วิโมกฺโขติ อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
กินฺติสุตฺตํ
[๔๒] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา กุสินารายํ วิหรติ
พลิหรเณ วนสณฺเฑ ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ
ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา
เอตทโวจ กินฺติ โว ภิกฺขเว มยิ โหติ จีวรเหตุ วา สมโณ
โคตโม ธมฺมํ เทเสติ ปิณฺฑปาตเหตุ วา สมโณ โคตโม ธมฺมํ
เทเสติ เสนาสนเหตุ วา สมโณ โคตโม ธมฺมํ เทเสติ อิติ
ภวาภวเหตุ วา สมโณ โคตโม ธมฺมํ เทเสตีติ ฯ น โข
โน ภนฺเต ภควติ เอวํ โหติ จีวรเหตุ วา สมโณ โคตโม
ธมฺมํ เทเสติ ปิณฺฑปาตเหตุ วา สมโณ โคตโม ธมฺมํ เทเสติ
เสนาสนเหตุ วา สมโณ โคตโม ธมฺมํ เทเสติ อิติ ภวาภวเหตุ
วา สมโณ โคตโม ธมฺมํ เทเสตีติ ฯ
[๔๓] น จ กิร โว ภิกฺขเว มยิ เอวํ โหติ จีวรเหตุ วา
สมโณ โคตโม ธมฺมํ เทเสติ ปิณฺฑปาตเหตุ วา สมโณ โคตโม
ธมฺมํ เทเสติ เสนาสนเหตุ วา สมโณ โคตโม ธมฺมํ เทเสติ
อิติ ภวาภวเหตุ วา สมโณ โคตโม ธมฺมํ เทเสตีติ อถ
กินฺติจรหิ ๑- โว ภิกฺขเว มยิ โหตีติ ฯ เอวํ โข โน ภนฺเต ภควติ
โหติ อนุกมฺปโก ภควา หิเตสี อนุกมฺปํ อุปาทาย ธมฺมํ เทเสตีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. จรหีติ น ทิสฺสติ ฯ ม. กิญฺจรหีติ ทิสฺสติ ฯ
[๔๔] เอวญฺจ กิร โว ภิกฺขเว มยิ โหติ อนุกมฺปโก ภควา
หิเตสี อนุกมฺปํ อุปาทาย ธมฺมํ เทเสตีติ ตสฺมาติห ภิกฺขเว เย โว
มยา ธมฺมา อภิญฺญา เทสิตา เสยฺยถีทํ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา
จตฺตาโร *- สมฺมปฺปธานา จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ปญฺจินฺทฺริยานิ ปญฺจ
พลานิ สตฺต โพชฺฌงฺคา อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ตตฺถ สพฺเพเหว
สมคฺเคหิ สมฺโมทมาเนหิ อวิวทมาเนหิ สิกฺขิตพฺพํ ฯ เตสญฺจ โว
ภิกฺขเว สมคฺคานํ สมฺโมทมานานํ อวิวทมานานํ สิกฺขตํ สิยุํ ๑- เทฺว
ภิกฺขู อภิธมฺเม นานาวาทา ฯ
[๔๕] ตตฺร เจ ตุมฺหากํ เอวมสฺส อิเมสํ โข อายสฺมนฺตานํ
อตฺถโต เจว นานํ พฺยญฺชนโต จ นานนฺติ ตตฺถ ยํ ภิกฺขุ สุวจตรํ
มญฺเญยฺยาถ โส อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส วจนีโย อายสฺมนฺตานํ
โข อตฺถโต เจว นานํ พฺยญฺชนโต จ นานํ ตทิมินาเปตํ
อายสฺมนฺโต ชานาถ ยถา อตฺถโต จ ๒- นานํ พฺยญฺชนโต
จ นานํ มา อายสฺมนฺโต วิวาทํ อาปชฺชิตฺถาติ ฯ อถาปเรสํ
เอกโตปกฺขิกานํ ภิกฺขูนํ ยํ ภิกฺขุํ สุวจตรํ มญฺเญยฺยาถ โส
อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส วจนีโย อายสฺมนฺตานํ โข อตฺถโต เจว
นานํ พฺยญฺชนโต จ นานํ ตทิมินาเปตํ อายสฺมนฺโต ชานาถ ยถา
อตฺถโต จ ๓- นานํ พฺยญฺชนโต จ นานํ มา อายสฺมนฺโต วิวาทํ
อาปชฺชิตฺถาติ ฯ อิติ ทุคฺคหิตํ ทุคฺคหิตโต ธาเรตพฺพํ [๔]- ทุคฺคหิตํ
ทุคฺคหิตโต ธาเรตฺวา [๔]- โย ธมฺโม โย วินโย โส ภาสิตพฺโพ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สิยํสุ ฯ ๒-๓ ม. ยุ. เจว ฯ ๔ เอตฺถนฺตเร โป. สุคหิตํ ... ธาเรตพฺพํ
@สุคหิตํ ... ธาเรตฺวา ฯ ม. สุคหิตํ ... ธาเรตพฺพํ ทุคฺคหิตํ ... สุคหิตํ ...
@ธาเรตฺวา ฯ
@* มีการแก้ไขคำ จตฺตโร เป็น จตฺตาโร
[๔๖] ตตฺร เจ ตุมฺหากํ เอวมสฺส อิเมสํ โข อายสฺมนฺตานํ
อตฺถโต หิ โข นานํ พฺยญฺชนโต สเมตีติ ตตฺถ ยํ ภิกฺขุํ สุวจตรํ
มญฺเญยฺยาถ โส อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส วจีโย อายสฺมนฺตานํ
โข อตฺถโต หิ โข นานํ พฺยญฺชนโต สเมติ ตทิมินาเปตํ
อายสฺมนฺโต ชานาถ ยถา อตฺถโต หิ โข นานํ พฺยญฺชนโต สเมติ
มา อายสฺมนฺโต วิวาทํ อาปชฺชิตฺถาติ ฯ อถาปเรสํ เอกโตปกฺขิกานํ
ภิกฺขูนํ ยํ ภิกฺขุํ สุวจตรํ มญฺเญยฺยาถ โส อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส
วจนีโย อายสฺมนฺตานํ โข อตฺถโต หิ โข นานํ พฺยญฺชนโต สเมติ
ตทิมินาเปตํ อายสฺมนฺโต ชานาถ ยถา อตฺถโต หิ โข นานํ
พฺยญฺชนโต สเมติ มา อายสฺมนฺโต วิวาทํ อาปชฺชิตฺถาติ ฯ
อิติ ทุคฺคหิตํ ทุคฺคหิตโต ธาเรตพฺพํ สุคหิตํ สุคหิตโต ธาเรตพฺพํ
ทุคฺคหิตํ ทุคฺคหิตโต ธาเรตฺวา สุคหิตํ สุคหิตโต ธาเรตฺวา โย
ธมฺโม โย วินโย โส ภาสิตพฺโพ ฯ
[๔๗] ตตฺร เจ ตุมฺหากํ เอวมสฺส อิเมสํ โข อายสฺมนฺตานํ
อตฺถโต หิ โข สเมติ พฺยญฺชนโต นานนฺติ ฯ ตตฺถ ยํ ภิกฺขุํ สุวจตรํ
มญฺเญยฺยาถ โส อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส วจนีโย อายสฺมนฺตานํ
โข อตฺถโต หิ โข สเมติ พฺยญฺชนโต นานํ ตทิมินาเปตํ
อายสฺมนฺโต ชานาถ ยถา อตฺถโต หิ โข สเมติ พฺยญฺชนโต
นานํ อปฺปมตฺตกํ โข ปเนตํ ยทิทํ พฺยญฺชนํ มา อายสฺมนฺโต
อปฺปมตฺตเก ๑- วิวาทํ อาปชฺชิตฺถาติ ฯ อถาปเรสํ เอกโตปกฺขิกานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อปฺปมตฺตเกหิ ฯ
ภิกฺขูนํ ยํ ภิกฺขุํ สุวจตรํ มญฺเญยฺยาถ โส อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส
วจนีโย อายสฺมนฺตานํ โข อตฺถโต หิ โข สเมติ พฺยญฺชนโต
นานํ ตทิมินาเปตํ อายสฺมนฺโต ชานาถ อตฺถโต หิ โข สเมติ
พฺยญฺชนโต นานํ อปฺปมตฺตกํ โข ปเนตํ ยทิทํ พฺยญฺชนํ มา
อายสฺมนฺโต อปฺปมตฺตเก วิวาทํ อาปชฺชิตฺถาติ ฯ อิติ สุคหิตํ
สุคหิตโต ธาเรตพฺพํ ทุคฺคหิตํ ทุคฺคหิตโต ธาเรตพฺพํ สุคหิตํ
สุคหิตโต ธาเรตฺวา ทุคฺคหิตํ ทุคฺคหิตโต ธาเรตฺวา โย ธมฺโม
โย วินโย โส ภาสิตพฺโพ ฯ
[๔๘] ตตฺร เจ ตุมฺหากํ เอวมสฺส อิเมสํ โข อายสฺมนฺตานํ
อตฺถโต เจว สเมติ พฺยญฺชนโต จ สเมตีติ ฯ ตตฺถ ยํ ภิกฺขุํ สุวจตรํ
มญฺเญยฺยาถ โส อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส วจนีโย อายสฺมนฺตานํ
โข อตฺถโต เจว สเมติ พฺยญฺชนโต จ สเมติ ตทิมินาเปตํ
อายสฺมนฺโต ชานาถ ยถา อตฺถโต เจว สเมติ พฺยญฺชนโต จ
สเมติ มา อายสฺมนฺโต วิวาทํ อาปชฺชิตฺถาติ ฯ อถาปเรสํ
เอกโตปกฺขิกานํ ภิกฺขูนํ ยํ ภิกฺขุํ สุวจตรํ มญฺเญยฺยาถ โส
อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส วจนีโย อายสฺมนฺตานํ โข อตฺถโต เจว
สเมติ พฺยญฺชนโต จ สเมติ ตทิมินาเปตํ อายสฺมนฺโต ชานาถ
ยถา อตฺถโต เจว สเมติ พฺยญฺชนโต จ สเมติ มา อายสฺมนฺโต
วิวาทํ อาปชฺชิตฺถาติ ฯ อิติ สุคหิตํ สุคหิตโต ธาเรตพฺพํ สุคหิตํ
สุคหิตโต ธาเรตฺวา โย ธมฺโม โย วินโย โส ภาสิตพฺโพ ฯ
[๔๙] เตสญฺจ โว ภิกฺขเว สมคฺคานํ สมฺโมทมานานํ อวิวทมานานํ
สิกฺขตํ สิยา อญฺญตรสฺส ภิกฺขุโน อาปตฺติ สิยา วีติกฺกโม ฯ
ตตฺร ภิกฺขเว น โจทนาย โจทิตพฺพํ ๑- ปุคฺคโล อุปปริกฺขิตพฺโพ
อิติ มยฺหญฺจ อวิเหสา ภวิสฺสติ ปรสฺส จ ปุคฺคลสฺส อนุปฆาโต
ปโร หิ ปุคฺคโล อกฺโกธโน อนุปนาหี อทฬฺหทิฏฺฐี ๒- สุปฏินิสฺสคฺคี
สกฺโกมิ จาหํ เอตํ ปุคฺคลํ อกุสลา วุฏฺฐาเปตฺวา กุสเล ปติฏฺฐาเปตุนฺติ ฯ
สเจ ภิกฺขเว เอวมสฺส กลฺลํ วจนาย ฯ สเจ ปน
ภิกฺขเว เอวมสฺส มยฺหํ โข อวิเหสา ภวิสฺสติ ปรสฺส จ ปุคฺคลสฺส
อุปฆาโต ปโร หิ ปุคฺคโล โกธโน อุปนาหี ทฬฺหทิฏฺฐี สุปฏินิสฺสคฺคี
สกฺโกมิ จาหํ เอตํ ปุคฺคลํ อกุสลา วุฏฺฐาเปตฺวา กุสเล
ปติฏฺฐาเปตุํ อปฺปมตฺตกํ โข ปเนตํ ยทิทํ ปรสฺส ปุคฺคลสฺส
อุปฆาโต อถ โข เอตเทว พหุตรํ สฺวาหํ สกฺโกมิ เอตํ
ปุคฺคลํ อกุสลา วุฏฺฐาเปตฺวา กุสเล ปติฏฺฐาเปตุนฺติ ฯ สเจ ภิกฺขเว
เอวมสฺส กลฺลํ วจนาย ฯ
{๔๙.๑} สเจ ปน ภิกฺขเว เอวมสฺส มยฺหํ โข วิเหสา ภวิสฺสติ ปรสฺส
ปุคฺคลสฺส อนุปฆาโต ปโร หิ ปุคฺคโล อกฺโกธโน อนุปนาหี ทฬฺหทิฏฺฐี
สุปฏินิสฺสคฺคี สกฺโกมิ จาหํ เอตํ ปุคฺคลํ อกุสลา วุฏฺฐาเปตฺวา กุสเล
ปติฏฺฐาเปตุํ อปฺปมตฺตกํ โข ปเนตํ ยทิทํ มยฺหํ วิเหสา อถ โข เอตเทว
พหุตรํ สฺวาหํ สกฺโกมิ เอตํ ปุคฺคลํ อกุสลา วุฏฺฐาเปตฺวา กุสเล
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ตริตพุพํ ฯ ๒ สี. อทนฺททิฏฺฐี ฯ ยุ. อทนฺธทิฏฺฐีติ ทิสฺสติ ฯ
ปติฏฺฐาเปตุนฺติ ฯ สเจ ภิกฺขเว เอวมสฺส กลฺลํ วจนาย ฯ
{๔๙.๒} สเจ ปน ภิกฺขเว เอวมสฺส มยฺหญฺจ โข วิเหสา ภวิสฺสติ
ปรสฺส จ ปุคฺคลสฺส อุปฆาโต ปโร หิ ปุคฺคโล โกธโน อุปนาหี
ทฬฺหทิฏฺฐี ทุปฺปฏินิสฺสคฺคี สกฺโกมิ จาหํ เอตํ ปุคฺคลํ อกุสลา
วุฏฺฐาเปตฺวา กุสเล ปติฏฺฐาเปตุํ อปฺปมตฺตกํ โข ปเนตํ ยทิทํ
มยฺหญฺจ วิเหสา [๑]- ปรสฺส จ ปุคฺคลสฺส อุปฆาโต อถ โข เอตเทว
พหุตรํ สฺวาหํ สกฺโกมิ เอตํ ปุคฺคลํ อกุสลา วุฏฺฐาเปตฺวา
กุสเล ปติฏฺฐาเปตุนฺติ ฯ สเจ ภิกฺขเว เอวมสฺส กลฺลํ วจนาย ฯ
สเจ ปน ภิกฺขเว เอวมสฺส มยฺหญฺจ โข วิเหสา ภวิสฺสติ ปรสฺส
จ ปุคฺคลสฺส อุปฆาโต ปโร หิ ปุคฺคโล โกธโน อุปนาหี
ทฬฺหทิฏฺฐี ทุปฺปฏินิสฺสคฺคี น จาหํ สกฺโกมิ เอตํ ปุคฺคลํ อกุสลา
วุฏฺฐาเปตฺวา กุสเล ปติฏฺฐาเปตุนฺติ ฯ เอวรูเป [๒]- ปุคฺคเล
อุเปกฺขา นาติมญฺญิตพฺพา ฯ
[๕๐] เตสญฺจ โว ภิกฺขเว สมคฺคานํ สมฺโมทมานานํ อวิวทมานานํ
สิกฺขตํ อญฺญมญฺญสฺส วจีสงฺขาโร ๓- อุปฺปชฺเชยฺย ทิฏฺฐิปฬาโส
เจตโส อาฆาโต อปฺปจฺจโย อนภิรทฺธิ ฯ ตตฺถ เอกโตปกฺขิกานํ
ภิกฺขูนํ ยํ ภิกฺขุํ สุวจตรํ มญฺเญยฺยาถ โส อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส
วจนีโย ยนฺโน อาวุโส อมฺหากํ สมคฺคานํ สมฺโมทมานานํ
อวิวทมานานํ สิกฺขตํ อญฺญมญฺญสฺส ๓- วจีสงฺขาโร อุปฺปนฺโน
ทิฏฺฐิปฬาโส เจตโส อาฆาโต อปฺปจฺจโย อนภิรทฺธิ ตํ ชานมาโน
สมโณ ครเหยฺยาติ ฯ สมฺมา พฺยากรมาโน ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เอตฺถนฺตเร ภวิสฺสตีติ ทิสฺสติ ฯ ๒ ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร ภิกฺขเวติ
@อาลปนํ ทิสฺสติ ฯ ๓ ม. สพฺพตฺถ วจีสงฺขาโร ฯ
พฺยากเรยฺย ยนฺโน อาวุโส อมฺหากํ สมคฺคานํ สมฺโมทมานานํ
อวิวทมานานํ สิกฺขตํ อญฺญมญฺญสฺส วจีสงฺขาโร อุปฺปนฺโน ทิฏฺฐิปฬาโส
เจตโส อาฆาโต อปฺปจฺจโย อนภิรทฺธิ ตํ ชานมาโน
สมโณ ครเหยฺยาติ ฯ เอตมฺปนาวุโส ธมฺมํ อปฺปหาย นิพฺพานํ
สจฺฉิกเรยฺยาติ ฯ สมฺมา พฺยากรมาโน ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํ พฺยากเรยฺย
เอตํ โข อาวุโส ธมฺมํ อปฺปหาย น นิพฺพานํ สจฺฉิกเรยฺยาติ ฯ
{๕๐.๑} อถาปเรสํ เอกโตปกฺขิกานํ ภิกฺขูนํ ยํ ภิกฺขุํ สุวจตรํ
มญฺเญยฺยาถ โส อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส วจนีโย ยนฺโน อาวุโส
อมฺหากํ สมคฺคานํ สมฺโมทมานานํ อวิวทมานานํ สิกฺขตํ อญฺญมญฺญสฺส
วจีสงฺขาโร อุปฺปนฺโน ทิฏฺฐิปฬาโส เจตโส อาฆาโต อปฺปจฺจโย
อนภิรทฺธิ ตํ ชานมาโน สมโณ ครเหยฺยาติ ฯ สมฺมา พฺยากรมาโน
ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํ พฺยากเรยฺย ยนฺโน อาวุโส อมฺหากํ สมคฺคานํ
สมฺโมทมานานํ อวิวทมานานํ สิกฺขตํ อญฺญมญฺญสฺส
วจีสงฺขาโร อุปฺปนฺโน ทิฏฺฐิปฬาโส เจตโส อาฆาโต อปฺปจฺจโย
อนภิรทฺธิ ตํ ชานมาโน สมโณ ครเหยฺยาติ ฯ
{๕๐.๒} เอตมฺปนาวุโส ธมฺมํ อปฺปหาย [๑]- นิพฺพานํ สจฺฉิกเรยฺยาติ
สมฺมา พฺยากรมาโน ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํ พฺยากเรยฺย เอตํ โข อาวุโส
ธมฺมํ อปฺปหาย น นิพฺพานํ สจฺฉิกเรยฺยาติ ฯ ตญฺเจ ภิกฺขเว ภิกฺขุํ
ปเร เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ อายสฺมตา โน เอเต ภิกฺขู อกุสลา วุฏฺฐาเปตฺวา
กุสเล ปติฏฺฐาปิตาติ ฯ สมฺมา พฺยากรมาโน ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ยุ. อิโตปรํ นสทฺโท ทิสฺสติ ฯ
พฺยากเรยฺย อิธาหํ อาวุโส เยน ภควา เตนุปสงฺกมึ ตสฺส เม
ภควา ธมฺมํ เทเสติ ๑- ตสฺสาหํ ๒- ธมฺมํ สุตฺวา เตสํ ภิกฺขูนํ อภาสึ
ตํ เต ภิกฺขู ธมฺมํ สุตฺวา อกุสลา วุฏฺฐหึสุ กุสเล ปติฏฺฐหึสูติ ฯ
เอวํ พฺยากรมาโน โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ น เจวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ
วมฺเภติ ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากโรติ น จ โกจิ สหธมฺมิโก
วาทานุวาโท คารยฺหฏฺฐานํ อาคจฺฉตีติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
กินฺติสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ตติยํ ฯ
---------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เทเสสิ ฯ ๒ ม. ยุ. ตาหํ ฯ
สามคามสุตฺตํ
[๕๑] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ
สามคาเม ฯ เตน โข ปน สมเยน นิคนฺโถ นาฏปุตฺโต ปาวายํ
อธุนา กาลกโต โหติ ฯ ตสฺส กาลกิริยาย ภินฺนา นิคนฺถา
เทฺวฬฺหกชาตา ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อญฺญมญฺญํ
มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรนฺติ น ตฺวํ อิมํ ธมฺมวินยํ อาชานาสิ
อหํ อิมํ ธมฺมวินยํ อาชานามิ กึ ตฺวํ อิมํ ธมฺมวินยํ อาชานิสฺสสิ
มิจฺฉาปฏิปนฺโน ตฺวมสิ อหมสฺมิ สมฺมาปฏิปนฺโน สหิตมฺเม
อสหิตนฺเต ปุเร วจนียํ ปจฺฉา อวจ ปจฺฉา วจนียํ ปุเร อวจ
อธิจิณฺณํ เต วิปราวตฺตํ อาโรปิโต เต วาโท นิคฺคหิโตปิ จร
วาทปฺปโมกฺขาย นิพฺเพเธหิ วา สเจ ปโหสีติ ฯ เต ๑- อญฺญมญฺญํ
กลหํ กรึสุ ฯ วโธเยเวโก มญฺเญ นิคนฺเถสุ นาฏปุตฺติเยสุ วตฺตติ ฯ
เยปิ นิคนฺถสฺส นาฏปุตฺตสฺส สาวกา คิหี โอทาตวสนา ฯ เตปิ
นิคนฺเถสุ นาฏปุตฺติเยสุ นิพฺพินฺทรูปา วิรตฺตรูปา ปฏิวานรูปา
ยถาตํ ทุรกฺขาเต ธมฺมวินเย ทุปฺปเวทิเต อนิยฺยานิเก อนุปสมสํวตฺตนิเก
อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิเต ภินฺนถูเป อปฺปฏิสรเณ ฯ
[๕๒] อถ โข จุนฺโท สมณุทฺเทโส ปาวายํ วสฺสํ วุตฺโถ
เยน สามคาโม เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ เยภุยฺเยน โปตฺถเกสุ เต ... กรึสูติ นตฺถิ ฯ
นิสินฺโน โข จุนฺโท สมณุทฺเทโส อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ
นิคนฺโถ ภนฺเต นาฏปุตฺโต ปาวายํ อธุนา กาลกโต ตสฺส
กาลกิริยาย ภินฺนา นิคนฺถา เทฺวฬฺหกชาตา ฯเปฯ ภินฺนถูเป
อปฺปฏิสรเณติ ฯ เอวํ วุตฺเต อายสฺมา อานนฺโท จุนฺทํ สมณุทฺเทสํ
เอตทโวจ อตฺถิ โข อิทํ อาวุโส จุนฺท กถาปาภฏํ ภควนฺตํ
ทสฺสนาย อายามาวุโส จุนฺท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิสฺสาม
อุปสงฺกมิตฺวา เอตมตฺถํ ภควโต อาโรเจสฺสามาติ ฯ เอวํ ภนฺเตติ
โข จุนฺโท สมณุทฺเทโส อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปจฺจสฺโสสิ ฯ
[๕๓] อถ โข อายสฺมา จ อานนฺโท จุนฺโท จ สมณุทฺเทโส
เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท
ภควนฺตํ เอตทโวจ อยํ ภนฺเต จุนฺโท สมณุทฺเทโส เอวมาห
นิคนฺโถ ภนฺเต นาฏปุตฺโต ปาวายํ อธุนา กาลกโต ตสฺส
กาลกิริยาย ภินฺนา นิคนฺถา เทฺวฬฺหกชาตา ภณฺฑนชาตา กลหชาตา
วิวาทาปนฺนา อญฺญมญฺญํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรนฺติ น ตฺวํ
อิมํ ธมฺมวินยํ อาชานาสิ อหํ อิมํ ธมฺมวินยํ อาชานามิ ฯเปฯ
ภินฺนถูเป อปฺปฏิสรเณติ ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต เอวํ โหติ มา
เหว ภควโต อจฺจเยน สงฺเฆ วิวาโท อุปฺปชฺชิ สฺวาสฺส วิวาโท
พหุชนาหิตาย พหุชนาสุขาย พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย
ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานนฺติ ฯ
[๕๔] ตํ กึ มญฺญสิ อานนฺท เย โว มยา ธมฺมา อภิญฺญา
เทสิตา เสยฺยถีทํ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา
จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ปญฺจินฺทฺริยานิ ปญฺจ พลานิ สตฺต โพชฺฌงฺคา
อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ปสฺสสิ โน ตฺวํ อานนฺท อิเมสุ ธมฺเมสุ
เทฺวปิ ภิกฺขู นานาวาเทติ ฯ เย โน ๑- ภนฺเต ธมฺมา ภควตา อภิญฺญา
เทสิตา เสยฺยถีทํ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา
จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ปญฺจินฺทฺริยานิ ปญฺจ พลานิ สตฺต โพชฺฌงฺคา
อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค นาหํ ปสฺสามิ อิเมสุ ธมฺเมสุ เทฺวปิ ภิกฺขู
นานาวาเท สนฺติ ๒- จ โข ภนฺเต ปุคฺคลา ภควนฺตํ ปติสฺสยมานรูปา
วิหรนฺติ เต ภควโต อจฺจเยน สงฺเฆ วิวาทํ ชเนยฺยุํ อชฺฌาชีเว วา
อธิปาติโมกฺเข วา สฺวาสฺส วิวาโท พหุชนาหิตาย พหุชนาสุขาย
พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานนฺติ ฯ
อปฺปมตฺตโก โย ๓- อานนฺท วิวาโท ยทิทํ อชฺฌาชีเว วา อธิปาติโมกฺเข
วา มคฺเค วาปิ อานนฺท ปฏิปทาย วา สงฺเฆ วิวาโท
อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺเชยฺย สฺวาสฺส วิวาโท พหุชนาหิตาย พหุชนาสุขาย
พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานนฺติ ฯ
[๕๕] ฉยิมานิ อานนฺท วิวาทมูลานิ กตมานิ ฉ อิธานนฺท
ภิกฺขุ โกธโน โหติ อุปนาหี ฯ โย โส อานนฺท ภิกฺขุ โกธโน
โหติ อุปนาหี โส สตฺถริปิ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส ธมฺเมปิ
อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส สงฺเฆปิ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. เม ฯ ๒ ม. ยุ. เย จ โข ฯ ๓ ม. ยุ. โส ฯ
สิกฺขายปิ น ปริปูรการี โหติ ฯ โย โส อานนฺท ภิกฺขุ สตฺถริ
อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส ธมฺเม ... สงฺเฆปิ อคารโว วิหรติ
อปฺปติสฺโส สิกฺขายปิ น ปริปูรการี โส สงฺเฆ วิวาทํ ชเนติ ฯ
โย โหติ วิวาโท พหุชนาหิตาย พหุชนาสุขาย พหุโน ชนสฺส
อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ ฯ เอวรูปญฺเจ ตุเมฺห
อานนฺท วิวาทมูลํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา สมนุปสฺเสยฺยาถ
ตตฺร ตุเมฺห อานนฺท ตสฺเสว ปาปกสฺส วิวาทมูลสฺส ปหานาย
วายเมยฺยาถ เอวรูปญฺเจ ตุเมฺห อานนฺท วิวาทมูลํ อชฺฌตฺตํ
วา พหิทฺธา วา น สมนุปสฺเสยฺยาถ ตตฺร ตุเมฺห อานนฺท
ตสฺเสว ปาปกสฺส วิวาทมูลสฺส อายตึ อนวสฺสวาย ปฏิปชฺเชยฺยาถ
เอวเมตสฺส ปาปกสฺส วิวาทมูลสฺส ปหานํ โหติ เอวเมตสฺส
ปาปกสฺส วิวาทมูลสฺส อายตึ อนวสฺสโว โหติ ฯ
[๕๖] ปุน จปรํ อานนฺท ภิกฺขุ มกฺขี โหติ ปฬาสี ... อิสฺสุกี
โหติ มจฺฉรี ... สโฐ โหติ มายาวี ... ปาปิจฺโฉ โหติ มิจฺฉาทิฏฺฐี ...
สนฺทิฏฺฐิปรามาสี โหติ อาธานคาหี ทุปฺปฏินิสฺสคฺคี ฯ โย โส
อานนฺท ภิกฺขุ สนฺทิฏฺฐิปรามาสี โหติ อาธานคาหี ทุปฺปฏินิสฺสคฺคี
โส สตฺถริปิ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส ธมฺเมปิ อคารโว วิหรติ
อปฺปติสฺโส สงฺเฆปิ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส สิกฺขายปิ น
ปริปูรการี โหติ ฯ โย โส อานนฺท ภิกฺขุ สตฺถริ อคารโว
วิหรติ อปฺปติสฺโส ธมฺเม ... สงฺเฆ ... สิกฺขาย น ปริปูรการี โหติ
โส สงฺเฆ วิวาทํ ชเนติ ฯ โย โหติ วิวาโท พหุชนาหิตาย พหุชนาสุขาย
พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ ฯ
เอวรูปญฺเจ ตุเมฺห อานนฺท วิวาทมูลํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา
สมนุปสฺเสยฺยาถ ตตฺร ตุเมฺห อานนฺท ตสฺเสว ปาปกสฺส วิวาทมูลสฺส
ปหานาย วายเมยฺยาถ ฯ เอวรูปญฺเจ ตุเมฺห อานนฺท
วิวาทมูลํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา น สมนุปสฺเสยฺยาถ ตตฺร
ตุเมฺห อานนฺท ตสฺเสว ปาปกสฺส วิวาทมูลสฺส อายตึ อนวสฺสวาย
ปฏิปชฺเชยฺยาถ เอวเมตสฺส ปาปกสฺส วิวาทมูลสฺส ปหานํ โหติ
เอวเมตสฺส ปาปกสฺส วิวาทมูลสฺส อายตึ อนวสฺสโว โหติ ฯ
อิมานิ โข อานนฺท ฉ วิวาทมูลานิ ฯ
[๕๗] จตฺตารีมานิ อานนฺท อธิกรณานิ กตมานิ จตฺตาริ
วิวาทาธิกรณํ อนุวาทาธิกรณํ อาปตฺตาธิกรณํ กิจฺจาธิกรณํ
อิมานิ โข อานนฺท จตฺตาริ อธิกรณานิ ฯ สตฺต โข ปนิเม
อานนฺท อธิกรณสมถา อุปฺปนฺนุปฺปนฺนานํ อธิกรณานํ สมถาย
วูปสมาย สมฺมุขาวินโย ทาตพฺโพ สติวินโย ทาตพฺโพ อมูฬฺหวินโย
ทาตพฺโพ ปฏิญฺญาตกรณํ ๑- เยภุยฺยสิกา ตสฺสปาปิยสิกา
ติณวตฺถารโก ฯ
[๕๘] กถญฺจานนฺท สมฺมุขาวินโย โหติ ฯ อิธานนฺท ภิกฺขู
วิวทนฺติ ธมฺโมติ วา อธมฺโมติ วา วินโยติ วา อวินโยติ วา ฯ เตเหว
อานนฺท ภิกฺขูหิ สพฺเพเหว สมคฺเคหิ [๒]- สนฺนิปติตฺวา ธมฺมเนตฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปฏิญฺญาย กาเรตพฺพํ ฯ ๒ ม. ยุ. สนฺนิปติตพฺพํ ฯ
สมนุมชฺชิตพฺพา ธมฺมเนตฺตึ สมนุมชฺชิตฺวา ยถา ตตฺถ สเมติ
ตถา ตํ อธิกรณํ วูปสเมตพฺพํ ฯ เอวํ โข อานนฺท สมฺมุขาวินโย
โหติ ฯ เอวญฺจ ปนิเธกจฺจานํ อธิกรณานํ วูปสโม โหติ ยทิทํ
สมฺมุขาวินเยน ฯ
[๕๙] กถญฺจานนฺท เยภุยฺยสิกา โหติ ฯ เต ปน ๑- อานนฺท
ภิกฺขู น สกฺโกนฺติ ตํ อธิกรณํ ตสฺมึ อาวาเส วูปสเมตุํ ฯ เตหิ
อานนฺท ภิกฺขูหิ ยสฺมึ อาวาเส พหุตรา ภิกฺขู โส อาวาโส
คนฺตพฺโพ ฯ ตตฺถ สพฺเพเหว สมคฺเคหิ สนฺนิปติตพฺพํ สนฺนิปติตฺวา
ธมฺมเนตฺติ สมนุมชฺชิตพฺพา ธมฺมเนตฺตึ สมนุมชฺชิตฺวา ยถา ตตฺถ
สเมติ ตถา ตํ อธิกรณํ วูปสเมตพฺพํ ฯ เอวํ โข อานนฺท
เยภุยฺยสิกา โหติ ฯ เอวญฺจ ปนิเธกจฺจานํ อธิกรณานํ วูปสโม
โหติ ยทิทํ เยภุยฺยสิกาย ฯ
[๖๐] กถญฺจานนฺท สติวินโย โหติ ฯ อิธานนฺท ภิกฺขู ภิกฺขุํ
เอวรูปาย ครุกาย อาปตฺติยา โจเทนฺติ ปาราชิเกน วา ปาราชิกสามนฺเตน
วา สรตายสฺมา เอวรูปํ ๒- ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา
ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วาติ ฯ โส เอวมาห น โข อหํ
อาวุโส สรามิ เอวรูปํ ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา ปาราชิกํ วา
ปาราชิกสามนฺตํ วาติ ฯ ตสฺส โข เอวํ อานนฺท ภิกฺขุโน สติวินโย
ทาตพฺโพ ฯ เอวํ อานนฺท สติวินโย โหติ ฯ เอวญฺจ ปนิเธกจฺจานํ
อธิกรณานํ วูปสโม โหติ ยทิทํ สติวินเยน ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เจ ฯ ๒ อญฺเญสุ โปตฺถเกสุ อีทิสฏฺฐาเน เอวรูปึ อิติ ทิสฺสติ ฯ
@สพฺพตฺถาปิ เอวํ ญาตพฺพํ ฯ
[๖๑] กถญฺจานนฺท อมูฬฺหวินโย โหติ ฯ อิธานนฺท ภิกฺขู ภิกฺขุํ
เอวรูปาย ครุกาย อาปตฺติยา โจเทนฺติ ปาราชิเกน วา ปาราชิกสามนฺเตน
วา สรตายสฺมา เอวรูปํ ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา
ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วาติ ฯ โส เอวมาห น โข อหํ
อาวุโส สรามิ เอวรูปํ ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา ปาราชิกํ วา
ปาราชิกสามนฺตํ วาติ ฯ ตเมนํ โส นิพฺเพเธนฺตํ อติเวเถติ
อิงฺฆายสฺมา สาธุกเมว ชานาหิ ยทิ สรสิ เอวรูปํ ครุกํ อาปตฺตึ
อาปชฺชิตา ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วาติ ฯ โส เอวมาห
อหํ โข อาวุโส อุมฺมาทํ ปาปุณึ เจตโส วิปริเยสํ เตน เม
อุมฺมตฺตเกน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกนฺตํ นาหํ
ตํ สรามิ มูเฬฺหน เม เอตํ กตนฺติ ฯ ตสฺส โข เอวํ อานนฺท
ภิกฺขุโน อมูฬฺหวินโย ทาตพฺโพ ฯ เอวํ โข อานนฺท อมูฬฺหวินโย
โหติ ฯ เอวญฺจ ปนิเธกจฺจานํ อธิกรณานํ วูปสโม โหติ ยทิทํ
อมูฬฺหวินเยน ฯ
[๖๒] กถญฺจานนฺท ปฏิญฺญาตกรณํ โหติ ฯ อิธานนฺท ภิกฺขุ
จุทิโต วา ๑- อจุทิโต วา อาปตฺตึ สรติ วิวรติ อุตฺตานีกโรติ ฯ
เตน อานนฺท ภิกฺขุนา วุฑฺฒตโร ภิกฺขุ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ จีวรํ
กตฺวา ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา
เอวมสฺส วจนีโย อหํ ภนฺเต อิตฺถนฺนามํ อาปตฺตึ อาปนฺโน
ตํ ปฏิเทเสมีติ ฯ โส เอวมาห ปสฺสสีติ ฯ ปสฺสามีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. โจทิโต วา อโจทิโต ฯ
อายตึ สํวรํ อาปชฺเชยฺยาสีติ ฯ สํวรํ อาปชฺชิสฺสามีติ ฯ เอวํ
โข อานนฺท ปฏิญฺญาตกรณํ โหติ ฯ เอวญฺจ ปนิเธกจฺจานํ
อธิกรณานํ วูปสโม โหติ ยทิทํ ปฏิญฺญาตกรเณน ฯ
[๖๓] กถญฺจานนฺท ตสฺสปาปิยสิกา โหติ ฯ อิธานนฺท ภิกฺขู
ภิกฺขุํ เอวรูปาย ครุกาย อาปตฺติยา โจเทนฺติ ปาราชิเกน วา
ปาราชิกสามนฺเตน วา สรตายสฺมา เอวรูปํ ครุกํ อาปตฺตึ
อาปชฺชิตา ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วาติ ฯ โส เอวมาห
น โข อหํ อาวุโส สรามิ เอวรูปํ ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา
ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วาติ ฯ ตเมนํ โส นิพฺเพเถนฺตํ
อติเวเถติ อิงฺฆายสฺมา สาธุกเมว ชานาหิ ยทิ สรสิ เอวรูปํ
ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วาติ ฯ
โส เอวมาห น โข อหํ อาวุโส สรามิ เอวรูปํ ครุกํ อาปตฺตึ
อาปชฺชิตา ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วา สรามิ จ โข อหํ
อาวุโส เอวรูปํ อปฺปมตฺติกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตาติ ฯ ตเมนํ โส
นิพฺเพเถนฺตํ อติเวเถติ อิงฺฆายสฺมา สาธุกเมว ชานาหิ ยทิ สรสิ
เอวรูปํ ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ
วาติ ฯ
{๖๓.๑} โส เอวมาห อิมํ หิ นามาหํ อาวุโส อปฺปมตฺติกํ
อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา อปุฏฺโฐ ปฏิชานิสฺสามิ กิมฺปนาหํ เอวรูปํ
ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วา
ปุฏฺโฐ น ปฏิชานิสฺสามีติ ฯ โส เอวมาห อิมญฺจ นาม ตฺวํ
อาวุโส อปฺปมตฺติกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา อปุฏฺโฐ น ปฏิชานิสฺสสิ
กึ ปน ตฺวํ เอวรูปํ ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา ปาราชิกํ วา
ปาราชิกสามนฺตํ วา อปุฏฺโฐ ปฏิชานิสฺสสิ อิงฺฆายสฺมา สาธุกเมว
ชานาหิ ยทิ สรสิ เอวรูปํ ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา ปาราชิกํ วา
ปาราชิกสามนฺตํ วาติ ฯ โส เอวมาห สรามิ โข อหํ อาวุโส
เอวรูปํ ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วา
ทวา เม เอตํ วุตฺตํ รวา เม เอตํ วุตฺตํ นาหนฺตํ สรามิ เอวรูปํ
ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วาติ ฯ
เอวํ โข อานนฺท ตสฺสปาปิยสิกา โหติ ฯ เอวญฺจ ปนิเธกจฺจานํ
อธิกรณานํ วูปสโม โหติ ยทิทํ ตสฺสปาปิยสิกาย ฯ
[๖๔] กถญฺจานนฺท ติณวตฺถารโก โหติ ฯ อิธานนฺท ภิกฺขูนํ
ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ
อชฺฌาจิณฺณํ โหติ ภาสิตปริกนฺตํ เตหานนฺท ภิกฺขูหิ สพฺเพเหว
สมคฺเคหิ สนฺนิปติตพฺพํ สนฺนิปติตฺวา เอกโตปกฺขิกานํ ภิกฺขูนํ
พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา อุฏฺฐายาสนา เอกํสํ จีวรํ กตฺวา อญฺชลิมฺปณาเมตฺวา
สงฺโฆ ญาเปตพฺโพ สุณาตุ เม ภนฺเต สงฺโฆ อิธมฺหากํ ๑-
ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ
อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิต ปริกนฺตํ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ อหํ ยา
เจว อิเมสํ อายสฺมนฺตานํ อาปตฺติ ยา จ อตฺตโน อาปตฺติ
อิเมสญฺเจว อายสฺมนฺตานํ อตฺถาย อตฺตโน จ อตฺถาย สงฺฆมชฺเฌ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อิทมฺหากํ ฯ
ติณวตฺถารเกน เทเสยฺยํ ฐเปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ ฐเปตฺวา
คิหิปฏิสํยุตฺตนฺติ ฯ อถาปเรสํ เอกโตปกฺขิกานํ ภิกฺขูนํ พฺยตฺเตน
ภิกฺขุนา อุฏฺฐายาสนา เอกํสํ จีวรํ กตฺวา อญฺชลิมฺปณาเมตฺวา
สงฺโฆ ญาเปตพฺโพ สุณาตุ เม ภนฺเต สงฺโฆ อิธมฺหากํ
ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ
อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิต ปริกนฺตํ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ อหํ ยา
เจว อิเมสํ อายสฺมนฺตานํ อาปตฺติ ยา จ อตฺตโน อาปตฺติ
อิเมสญฺเจว อายสฺมนฺตานํ อตฺถาย อตฺตโน จ อตฺถาย สงฺฆมชฺเฌ
ติณวตฺถารเกน เทเสยฺยํ ฐเปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ ฐเปตฺวา คิหิปฏิสํยุตฺตนฺติ ฯ
เอวํ โข อานนฺท ติณวตฺถารโก โหติ ฯ เอวญฺจ
ปนิเธกจฺจานํ อธิกรณานํ วูปสโม โหติ ยทิทํ ติณวตฺถารเกน ฯ
[๖๕] ฉยิเม อานนฺท ธมฺมา สาราณียา ปิยกรณา ครุกรณา
สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตนฺติ กตเม ฉ
อิธานนฺท ภิกฺขุโน เมตฺตํ กายกมฺมํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ โหติ สพฺรหฺมจารีสุ
อาวี เจว รโห จ อยมฺปิ ธมฺโม สาราณีโย ปิยกรโณ
ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติ ฯ
{๖๕.๑} ปุน จปรํ อานนฺท ภิกฺขุโน เมตฺตํ วจีกมฺมํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ
โหติ ฯเปฯ เอกีภาวาย สํวตฺตติ ฯ ปุน จปรํ อานนฺท ภิกฺขุโน เมตฺตํ
มโนกมฺมํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ โหติ สพฺรหฺมจารีสุ อาวี เจว รโห จ
อยมฺปิ ธมฺโม สาราณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย
สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติ ฯ ปุน จปรํ อานนฺท ภิกฺขุ เย
เต ลาภา ธมฺมิกา ธมฺมลทฺธา อนฺตมโส ปตฺตปริยาปนฺนมตฺตมฺปิ
ตถารูเปหิ ลาเภหิ อปฺปฏิวิภตฺตโภคี โหติ สีลวนฺเตหิ สพฺรหฺมจารีหิ
สาธารณโภคี อยมฺปิ ธมฺโม สาราณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ
สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติ ฯ
{๖๕.๒} ปุน จปรํ อานนฺท ภิกฺขุ ยานิ ตานิ สีลานิ อกฺขณฺฑานิ
อจฺฉิทฺทานิ อสพลานิ อกมฺมาสานิ ภุชฺชิสฺสานิ วิญฺญูปสตฺถานิ
อปรามฏฺฐานิ สมาธิสํวตฺตนิกานิ ตถารูเปสุ สีเลสุ สีลสามญฺญคโต
วิหรติ สพฺรหฺมจารีหิ อาวี เจว รโห จ อยมฺปิ ธมฺโม สาราณีโย
ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย
สํวตฺตติ ฯ
{๖๕.๓} ปุน จปรํ อานนฺท ภิกฺขุ ยายํ ทิฏฺฐิ อริยา นิยฺยานิกา
นิยฺยาติ ตกฺกรสฺส สมฺมาทุกฺขกฺขยาย ตถารูปาย ทิฏฺฐิยา
ทิฏฺฐิสามญฺญคโต วิหรติ สพฺรหฺมจารีหิ อาวี เจว รโห จ อยมฺปิ
ธมฺโม สาราณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย
สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติ ฯ อิเม โข อานนฺท ฉ สาราณียา
ธมฺมา ปิยกรณา ครุกรณา สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา
เอกีภาวาย สํวตฺตนฺติ ฯ
[๖๖] อิเม เจ ตุเมฺห อานนฺท ฉ สาราณีเย ธมฺเม สมาทาย
สํวตฺเตยฺยาถ ปสฺสถ โน ตุเมฺห อานนฺท ตํ วจนปถํ อณุํ วา
ถูลํ วา ยํ ตุเมฺห นาธิวาเสยฺยาถาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ
ตสฺมาติหานนฺท อิเม ฉ สาราณีเย ธมฺเม สมาทาย สํวตฺเตยฺยาถ ๑-
ตํ โว ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมโน อายสฺมา อานนฺโท ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
สามคามสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ จตุตฺถํ ฯ
------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. วตฺตถ ฯ
สุนกฺขตฺตสุตฺตํ
[๖๗] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ
มหาวเน กูฏาคารสาลายํ ฯ เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุเลหิ
ภิกฺขูหิ ภควโต สนฺติเก อญฺญา พฺยากตา โหติ ขีณา ชาติ
วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามาติ ฯ
[๖๘] อสฺโสสิ โข สุนกฺขตฺโต ลิจฺฉวิปุตฺโต สมฺพหุเลหิ กิร
ภิกฺขูหิ ภควโต สนฺติเก อญฺญา พฺยากตา ขีณา ชาติ วุสิตํ
พฺรหฺมจริยํ กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามาติ ฯ อถ โข
สุนกฺขตฺโต ลิจฺฉวิปุตฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข
สุนกฺขตฺโต ลิจฺฉวิปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ สุตํ เมตํ ภนฺเต
สมฺพหุเลหิ กิร ภิกฺขูหิ ภควโต สนฺติเก อญฺญา พฺยากตา ขีณา
ชาติ วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามาติ
เย เต [๑]- ภิกฺขู ภควโต สนฺติเก อญฺญํ พฺยากํสุ ขีณา ชาติ วุสิตํ
พฺรหฺมจริยํ กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามาติ กจฺจิ
เต ภนฺเต ภิกฺขู สมฺมเทว อญฺญํ พฺยากํสุ อุทาหุ สนฺเตตฺเถกจฺเจ
ภิกฺขู อธิมาเนน อญฺญํ พฺยากํสูติ ฯ
[๖๙] เย เต สุนกฺขตฺต ภิกฺขู มม สนฺติเก อญฺญํ พฺยากํสุ
ขีณา ชาติ วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร ภนฺเต อิติ ทิสฺสติ ฯ
ปชานามาติ สนฺเตตฺเถกจฺเจ ภิกฺขู สมฺมเทว อญฺญํ พฺยากํสุ
สนฺติ ปนิเธกจฺเจ ภิกฺขู อธิมาเนนปิ อญฺญํ พฺยากํสุ ฯ ตตฺร
สุนกฺขตฺต เย เต ภิกฺขู สมฺมเทว อญฺญํ พฺยากํสุ เตสนฺตํ
ตเถว โหติ ฯ เย ปน เต ภิกฺขู อธิมาเนน อญฺญํ พฺยากํสุ
ตตฺร สุนกฺขตฺต ตถาคตสฺส เอวํ โหติ ธมฺมํ เนสํ เทเสสฺสนฺติ ฯ
เอวญฺเจตฺถ สุนกฺขตฺต ตถาคตสฺส โหติ ธมฺมํ เนสํ เทเสสฺสนฺติ ฯ
อถ จ ปนิเธกจฺเจ โมฆปุริสา ปญฺหํ อภิสงฺขริตฺวา อภิสงฺขริตฺวา
ตถาคตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉนฺติ ตตฺร สุนกฺขตฺต ยมฺปิ ตถาคตสฺส
เอวํ โหติ ธมฺมํ เนสํ เทเสสฺสนฺติ ตสฺสปิ โหติ อญฺญถตฺตนฺติ ฯ
เอตสฺส ภควา กาโล เอตสฺส สุคต กาโล ยํ ภควา ธมฺมํ เทเสยฺย
ภควโต สุตฺวา ภิกฺขู ธาเรสฺสนฺตีติ ฯ เตนหิ สุนกฺขตฺต สุณาหิ
สาธุกํ มนสิกโรหิ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวํ ภนฺเตติ โข สุนกฺขตฺโต
ลิจฺฉวิปุตฺโต ภควโต ปจฺจสฺโสสิ ฯ
[๗๐] ภควา เอตทโวจ ปญฺจ โข อิเม สุนกฺขตฺต กามคุณา
กตเม ปญฺจ จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา
กามูปสญฺหิตา รชนียา โสตวิญฺเญยฺยา สทฺทา ... ฆานวิญฺเญยฺยา
คนฺธา ... ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา รสา ... กายวิญฺเญยฺยา โผฏฺฐพฺพา อิฏฺฐา
กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสญฺหิตา รชนียา อิเม โข สุนกฺขตฺต
ปญฺจ กามคุณา ฯ
[๗๑] ฐานํ โข ปเนตํ สุนกฺขตฺต วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺโจ
ปุริสปุคฺคโล โลกามิสาธิมุตฺโต อสฺส ฯ โลกามิสาธิมุตฺตสฺส โข
สุนกฺขตฺต ปุริสปุคฺคลสฺส ตปฺปฏิรูปี เจว กถา สณฺฐาติ ตทนุธมฺมญฺจ
อนุวิตกฺเกติ อนุวิจาเรติ ตญฺจ ปุริสํ ภชติ เตน จ
จิตฺตึ ๑- อาปชฺชติ อาเนญฺชปฏิสํยุตฺตาย จ ปน กถาย กจฺฉมานาย
น สุสฺสุสติ ๒- น จ โสตํ โอทหติ น อญฺญา จิตฺตํ อุปฏฺฐเปติ
น จ ตํ ปุริสํ ภชติ น จ เตน จิตฺตึ อาปชฺชติ ฯ เสยฺยถาปิ
สุนกฺขตฺต ปุริโส สกมฺหา คามา วา นิคมา วา จิรวิปฺปวุตฺโถ
อสฺส ฯ โส อญฺญตรํ ปุริสํ ปสฺเสยฺย ตมฺหา คามา วา นิคมา
วา อจิรปกฺกนฺตํ ฯ โส ตํ ปุริสํ ตสฺส คามสฺส วา นิคมสฺส วา
เขมตฺตญฺจ สุภิกฺขตฺตญฺจ อปฺปาพาธตฺตญฺจ ปุจฺเฉยฺย ฯ ตสฺส โส
ปุริโส ตสฺส คามสฺส วา นิคมสฺส วา เขมตฺตญฺจ สุภิกฺขตฺตญฺจ
อปฺปาพาธตฺตญฺจ สํเสยฺย ฯ ตํ กึ มญฺญสิ สุนกฺขตฺต อปิ นุ โส
ปุริโส ตสฺส ปุริสสฺส สุสฺสุเสยฺย โสตํ โอทเหยฺย อญฺญา จิตฺตํ
อุปฏฺฐเปยฺย ตญฺจ ปุริสํ ภเชยฺย เตน จ จิตฺตึ อาปชฺเชยฺยาติ ฯ
เอวํ ภนฺเต ฯ
{๗๑.๑} เอวเมว โข สุนกฺขตฺต ฐานเมตํ วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺโจ
ปุริสปุคฺคโล โลกามิสาธิมุตฺโต อสฺส ฯ โลกามิสาธิมุตฺตสฺส โข
สุนกฺขตฺต ปุริสปุคฺคลสฺส ตปฺปฏิรูปี เจว กถา สณฺฐาติ ตทนุธมฺมญฺจ
อนุวิตกฺเกติ อนุวิจาเรติ ตญฺจ ปุริสํ ภชติ เตน จ
จิตฺตึ อาปชฺชติ อาเนญฺชปฏิสํยุตฺตาย จ ปน กถาย กจฺฉมานาย
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ม. ยุ. วิตฺตึ ฯ เอวํ สพฺพตฺถ ญาตพฺพํ ฯ ๒ ม. ยุ. สุสฺสูสติ ฯ
น สุสฺสุสติ น โสตํ โอทหติ น อญฺญา จิตฺตํ อุปฏฺฐเปติ น จ
ตํ ปุริสํ ภชติ น จ เตน จิตฺตึ อาปชฺชติ ฯ โส เอวมสฺส
เวทิตพฺโพ [๑]- โลกามิสาธิมุตฺโต ปุริสปุคฺคโลติ ฯ
[๗๒] ฐานํ โข ปเนตํ สุนกฺขตฺต วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺโจ
ปุริสปุคฺคโล อาเนญฺชาธิมุตฺโต อสฺส ฯ อาเนญฺชาธิมุตฺตสฺส โข
สุนกฺขตฺต ปุริสปุคฺคลสฺส ตปฺปฏิรูปี เจว กถา สณฺฐาติ ตทนุธมฺมญฺจ
อนุวิตกฺเกติ อนุวิจาเรติ ตญฺจ ปุริสํ ภชติ เตน จ
จิตฺตึ อาปชฺชติ โลกามิสปฏิสํยุตฺตาย จ ปน กถาย กจฺฉมานาย
น สุสฺสุสติ น โสตํ โอทหติ น อญฺญา จิตฺตํ อุปฏฺฐเปติ น จ
ตํ ปุริสํ ภชติ น จ เตน จิตฺตึ อาปชฺชติ ฯ เสยฺยถาปิ สุนกฺขตฺต
ปณฺฑุปลาโส พนฺธนา ปวุตฺโต อภพฺโพ หริตตฺตาย เอวเมว โข
สุนกฺขตฺต อาเนญฺชาธิมุตฺตสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส เย โลกามิสสญฺโญชเน
เส ปวุตฺเต โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ โลกามิสสญฺโญชเนน หิ
โข วิสํยุตฺโต อาเนญฺชาธิมุตฺโต ปุริสปุคฺคโลติ ฯ
[๗๓] ฐานํ โข ปเนตํ สุนกฺขตฺต วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺโจ
ปุริสปุคฺคโล อากิญฺจญฺญายตนาธิมุตฺโต อสฺส ฯ อากิญฺจญฺญายตนาธิมุตฺตสฺส
โข สุนกฺขตฺต ปุริสปุคฺคลสฺส ตปฺปฏิรูปี เจว กถา
สณฺฐาติ ตทนุธมฺมญฺจ อนุวิตกฺเกติ อนุวิจาเรติ ตญฺจ ปุริสํ ภชติ
เตน จ จิตฺตึ อาปชฺชติ อาเนญฺชปฏิสํยุตฺตาย จ ปน กถาย
กจฺฉมานาย น สุสฺสุสติ น โสตํ โอทหติ น อญฺญา จิตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เอตฺถนฺตเร อาเนญฺชสํโยชเนน หิ โข วิสํยุตฺโต อิติ ทิสฺสนฺติ ฯ
อุปฏฺฐเปติ น จ ตํ ปุริสํ ภชติ น จ เตน จิตฺตึ อาปชฺชติ ฯ
เสยฺยถาปิ สุนกฺขตฺต ปุถุสิลา เทฺวธา ภินฺนา อปฺปฏิสนฺธิกา โหติ
เอวเมว โข สุนกฺขตฺต อากิญฺจญฺญายตนาธิมุตฺตสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส
เย อาเนญฺชสญฺโญชเน เส ภินฺเน โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ
อาเนญฺชสญฺโญชเนน หิ โข วิสํยุตฺโต อากิญฺจญฺญายตนาธิมุตฺโต
ปุริสปุคฺคโลติ ฯ
[๗๔] ฐานํ โข ปเนตํ สุนกฺขตฺต วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺโจ ปุริสปุคฺคโล
เนวสญฺญานาสญฺญายตนาธิมุตฺโต อสฺส ฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนาธิ-
มุตฺตสฺส โข สุนกฺขตฺต ปุริสปุคฺคลสฺส ตปฺปฏิรูปี เจว กถา สณฺฐาติ
ตทนุธมฺมญฺจ อนุวิตกฺเกติ อนุวิจาเรติ ตญฺจ ปุริสํ ภชติ เตน จ จิตฺตึ
อาปชฺชติ อากิญฺจญฺญายตนปฏิสํยุตฺตาย จ ปน กถาย กจฺฉมานาย น
สุสฺสุสติ น โสตํ โอทหติ น อญฺญา จิตฺตํ อุปฏฺฐเปติ น จ ตํ ปุริสํ ภชติ
น จ เตน จิตฺตึ อาปชฺชติ ฯ เสยฺยถาปิ สุนกฺขตฺต ปุริโส มนุญฺญโภชนํ
ภุตฺตาวี ฉฑฺเฑยฺย ฯ ตํ กึ มญฺญสิ สุนกฺขตฺต อปิ นุ ตสฺส ปุริสสฺส
ตสฺมึ ภตฺเต [๑]- สุนกฺขตฺต กมฺยตา อสฺสาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ตํ กิสฺส
เหตุ อทุญฺหิ ภนฺเต ภตฺตํ ปฏิกฺกูลสมฺมตนฺติ ฯ เอวเมว โข สุนกฺขตฺต
เนวสญฺญานาสญฺญายตนาธิมุตฺตสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส เย อากิญฺจญฺญายตน-
สญฺโญชเน เส วนฺเต โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ อากิญฺจญฺญายตน-
สญฺโญชเนน หิ โข วิสํยุตฺโต เนวสญฺญานาสญฺญายตนาธิมุตฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร ปุน โสตุกมฺยตา อิติ ทิสฺสติ ฯ
ปุริสปุคฺคโลติ ฯ
[๗๕] ฐานํ โข ปเนตํ สุนกฺขตฺต วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺโจ ปุริสปุคฺคโล
สมฺมานิพฺพานาธิมุตฺโต อสฺส ฯ สมฺมานิพฺพานาธิมุตฺตสฺส
โข สุนกฺขตฺต ปุริสปุคฺคลสฺส ตปฺปฏิรูปี เจว กถา สณฺฐาติ
ตทนุธมฺมญฺจ อนุวิตกฺเกติ อนุวิจาเรติ ตญฺจ ปุริสํ ภชติ เตน จ
จิตฺตึ อาปชฺชติ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสํยุตฺตาย จ ปน กถาย
กจฺฉมานาย น สุสฺสุสติ น โสตํ โอทหติ น อญฺญา จิตฺตํ
อุปฏฺฐเปติ น จ ตํ ปุริสํ ภชติ น จ เตน จิตฺตึ อาปชฺชติ ฯ
เสยฺยถาปิ สุนกฺขตฺต ตาโล มตฺถกจฺฉินฺโน อภพฺโพ ปุน วิรูฬฺหิยา
เอวเมว โข สุนกฺขตฺต สมฺมานิพฺพานาธิมุตฺตสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส
เย เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺโญชเน เส อุจฺฉินฺเน อุจฺฉินฺนมูเล
ตาลาวตฺถุกเต อนภาวงฺคเต อายตึ อนุปฺปาทธมฺเม โส เอวมสฺส
เวทิตพฺโพ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺโญชเนน หิ โข วิสํยุตฺโต
สมฺมานิพฺพานาธิมุตฺโต ปุริสปุคฺคโลติ ฯ
[๗๖] ฐานํ โข ปเนตํ สุนกฺขตฺต วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺจสฺส ภิกฺขุโน
เอวมสฺส ตณฺหา โข สลฺลํ สมเณน วุตฺตํ อวิชฺชาวิสโทโส
ฉนฺทราค พฺยาปาเทหิ ๑- รุปฺปติ ตํ เม ตณฺหาสลฺลํ ปหีนํ อปนีโต
อวิชฺชาวิสโทโส สมฺมานิพฺพานาธิมุตฺโตหมสฺมีติ เอวมาทิ อสฺส อตฺถํ
สมานํ ฯ โส ยานิ สมฺมานิพฺพานาธิมุตฺตสฺส อสปฺปายานิ ตานิ
อนุยุญฺเชยฺย ฯ อสปฺปายํ จกฺขุนา รูปทสฺสนํ อนุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ฉนฺท ... ปาเทน ฯ
โสเตน สทฺทํ อนุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ ฆาเนน คนฺธํ อนุยุญฺเชยฺย
อสปฺปายํ ชิวฺหาย รสํ อนุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ กาเยน โผฏฺฐพฺพํ
อนุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ มนสา ธมฺมํ อนุยุญฺเชยฺย ฯ ตสฺส
อสปฺปายํ จกฺขุนา รูปทสฺสนํ อนุยุตฺตสฺส อสปฺปายํ โสเตน สทฺทํ
อนุยุตฺตสฺส อสปฺปายํ ฆาเนน คนฺธํ อนุยุตฺตสฺส อสปฺปายํ ชิวฺหาย
รสํ อนุยุตฺตสฺส อสปฺปายํ กาเยน โผฏฺฐพฺพํ อนุยุตฺตสฺส อสปฺปายํ
มนสา ธมฺมํ อนุยุตฺตสฺส ราโค จิตฺตํ อนุทฺธํเสยฺย ฯ โส
ราคานุทฺธํสิเตน จิตฺเตน มรณํ วา นิคจฺเฉยฺย มรณมตฺตํ วา
ทุกฺขํ ฯ
{๗๖.๑} เสยฺยถาปิ สุนกฺขตฺต ปุริโส สลฺเลน วิทฺโธ อสฺส สวิเสน
คาฬฺหูปเลปเนน ตสฺส มิตฺตามจฺจา ญาติสาโลหิตา ภิสกฺกํ
สลฺลกตฺตํ อุปฏฺฐเปยฺยุํ ฯ ตสฺส โส ภิสกฺโก สลฺลกตฺโต สตฺเถน
วณมุขํ ปริกนฺเตยฺย สตฺเถน วณมุขํ ปริกนฺเตตฺวา เอสนิยา สลฺลํ
เอเสยฺย เอสนิยา สลฺลํ เอสิตฺวา สลฺลํ อพฺพาเหยฺย อปเนยฺย
วิสโทสํ สอุปาทิเสสํ อนุปาทิเสโสติ ชานมาโน ๑- ฯ
{๗๖.๒} โส เอวํ วเทยฺย อมฺโภ ปุริส อุพฺภหตํ โข เต สลฺลํ อปนีโต
วิสโทโส อนุปาทิเสโส อลญฺจ เต อนนฺตรายาย สปฺปายานิ เจว โภชนานิ
ภุญฺเชยฺยาสิ มา เต อสปฺปายานิ โภชนานิ ภุญฺชโต วโณ อสฺสาวี
อสฺส กาเลน กาลญฺจ วณํ โธเวยฺยาสิ กาเลน กาลํ วณมุขํ
อาลิมฺเปยฺยาสิ มา เต กาเลน กาลํ วณํ โธวโต กาเลน กาลํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. มญฺญมาโน ฯ
วณมุขํ อาลิมฺปโต ปุพฺพโลหิตํ วณมุขํ ปริโยนทฺธิ มา จ
วาตาตเป จาริตฺตํ อนุยุญฺชิ มา เต วาตาตเป จาริตฺตํ อนุยุตฺตสฺส
รโชสุกํ วณมุขํ อนุทฺธํเสสิ วณานุรกฺขี จ อมฺโภ ปุริส
วิหเรยฺยาสิ วณสาโรปีติ ฯ ตสฺส เอวมสฺส อุพฺภหตํ โข เม สลฺลํ
อปนีโต วิสโทโส อนุปาทิเสโส อลญฺจ เม อนนฺตรายายาติ ฯ
โส อสปฺปายานิ เจว โภชนานิ ภุญฺเชยฺย ตสฺส อสปฺปายานิ
โภชนานิ ภุญฺชโต วโณ อสฺสาวี อสฺส น จ กาเลน กาลํ
วณํ โธเวยฺย น จ กาเลน กาลํ วณมุขํ อาลิมฺเปยฺย ตสฺส
น กาเลน กาลํ วณํ โธวโต น จ กาเลน กาลํ วณมุขํ
อาลิมฺปโต ปุพฺพโลหิตํ วณมุขํ ปริโยนทฺเธยฺย วาตาตเป จ
จาริตฺตํ อนุยุญฺเชยฺย ตสฺส วาตาตเป จาริตฺตํ อนุยุตฺตสฺส รโชสุกํ
วณมุขํ อนุทฺธํเสยฺย น จ วณานุรกฺขี วิหเรยฺย น วณสาโรปิ
ตสฺส อิมิสฺสาว อสปฺปายกิริยาย อสุจิวิสโทโส อปนีโต สอุปาทิเสโส
ตทุภเยน วโณ ปุถุตฺตํ คจฺเฉยฺย ฯ
{๗๖.๓} โส ปุถุตฺตํ คเตน วเณน มรณํ วา นิคจฺเฉยฺย มรณมตฺตํ
วา ทุกฺขํ เอวเมว โข สุนกฺขตฺต ฐานเมตํ วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺจสฺส ภิกฺขุโน
เอวมสฺส ตณฺหา โข สลฺลํ สมเณน วุตฺตํ อวิชฺชาวิสโทโส ฉนฺทราค-
พฺยาปาเทหิ รุปฺปติ ตํ เม ตณฺหาสลฺลํ ปหีนํ อปนีโต อวิชฺชาวิสโทโส
สมฺมานิพฺพานาธิมุตฺโตหมสฺมีติ เอวมาทิ อสฺส อตฺถํ สมานํ ฯ โส ยานิ
สมฺมานิพฺพานาธิมุตฺตสฺส อสปฺปายานิ ตานิ อนุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ
จกฺขุนา รูปทสฺสนํ อนุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ โสเตน สทฺทํ
อนุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ ฆาเนน คนฺธํ อนุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ
ชิวฺหาย รสํ อนุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ กาเยน โผฏฺฐพฺพํ อนุยุญฺเชยฺย
อสปฺปายํ มนสา ธมฺมํ อนุยุญฺเชยฺย ฯ ตสฺส อสปฺปายํ จกฺขุนา
รูปทสฺสนํ อนุยุตฺตสฺส อสปฺปายํ โสเตน สทฺทํ อนุยุตฺตสฺส อสปฺปายํ
ฆาเนน คนฺธํ อนุยุตฺตสฺส อสปฺปายํ ชิวฺหาย รสํ อนุยุตฺตสฺส
อสปฺปายํ กาเยน โผฏฺฐพฺพํ อนุยุตฺตสฺส อสปฺปายํ มนสา ธมฺมํ
อนุยุตฺตสฺส โส ราโค จิตฺตํ อนุทฺธํเสยฺย ฯ โส ราคานุทฺธํสิเตน
จิตฺเตน มรณํ วา นิคจฺเฉยฺย มรณมตฺตํ วา ทุกฺขํ ฯ มรณเญฺหตํ
สุนกฺขตฺต อริยสฺส วินเย โย สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตติ ฯ
มรณมตฺตเญฺหตํ สุนกฺขตฺต ทุกฺขํ โย อญฺญตรํ สงฺกิลิฏฺฐํ อาปตฺตึ
อาปชฺชติ ฯ
[๗๗] ฐานํ โข ปเนตํ สุนกฺขตฺต วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺจสฺส ภิกฺขุโน
เอวมสฺส ตณฺหา โข สลฺลํ สมเณน วุตฺตํ อวิชฺชาวิสโทโส
ฉนฺทราคพฺยาปาเทหิ รุปฺปติ ตํ เม ตณฺหาสลฺลํ ปหีนํ อปนีโต
อวิชฺชาวิสโทโส สมฺมานิพฺพานาธิมุตฺโตหมสฺมีติ ฯ สมฺมา-
นิพฺพานาธิมุตฺตสฺเสว สโต โส ยานิ สมฺมานิพฺพานาธิมุตฺตสฺส
อสปฺปายานิ ตานิ นานุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ จกฺขุนา รูปทสฺสนํ
นานุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ โสเตน สทฺทํ นานุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ ฆาเนน
คนฺธํ นานุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ ชิวฺหาย รสํ นานุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ
กาเยน โผฏฺฐพฺพํ นานุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ มนสา ธมฺมํ
นานุยุญฺเชยฺย ฯ ตสฺส อสปฺปายํ จกฺขุนา รูปทสฺสนํ อนนุยุตฺตสฺส
อสปฺปายํ โสเตน สทฺทํ อนนุยุตฺตสฺส อสปฺปายํ ฆาเนน คนฺธํ
อนนุยุตฺตสฺส อสปฺปายํ ชิวฺหาย รสํ อนนุยุตฺตสฺส อสปฺปายํ กาเยน
โผฏฺฐพฺพํ อนนุยุตฺตสฺส อสปฺปายํ มนสา ธมฺมํ อนนุยุตฺตสฺส ราโค
จิตฺตํ นานุทฺธํเสยฺย ฯ โส น ราคานุทฺธํสิเตน จิตฺเตน เนว มรณํ
วา นิคจฺเฉยฺย น มรณมตฺตํ วา ทุกฺขํ ฯ
{๗๗.๑} เสยฺยถาปิ สุนกฺขตฺต ปุริโส สลฺเลน วิทฺโธ อสฺส สวิเสน
คาฬฺหูปเลปเนน ฯ ตสฺส มิตฺตามจฺจา ญาติสาโลหิตา ภิสกฺกํ สลฺลกตฺตํ
อุปฏฺฐเปยฺยุํ ฯ ตสฺส โส ภิสกฺโก สลฺลกตฺโต สตฺเถน วณมุขํ ปริกนฺเตยฺย
สตฺเถน สลฺลํ ๑- วณมุขํ ปริกนฺเตตฺวา เอสนิยา สลฺลํ เอเสยฺย เอสนิยา
สลฺลํ เอสิตฺวา สลฺลํ อพฺพาเหยฺย อปเนยฺย วิสโทสํ อนุปาทิเสสํ
อนุปาทิเสโสติ ชานมาโน ฯ
{๗๗.๒} โส เอวํ วเทยฺย อมฺโภ ปุริส อุพฺภตํ โข เต สลฺลํ อปนีโต
วิสโทโส อนุปาทิเสโส อลญฺจ เต อนนฺตรายาย สปฺปายานิ เจว
โภชนานิ ภุญฺเชยฺยาสิ มา เต อสปฺปายานิ โภชนานิ ภุญฺชโต วโณ
อสฺสาวี อสฺส กาเลน กาลญฺจ วณํ โธเวยฺยาสิ กาเลน กาลํ วณมุขํ
อาลิมฺเปยฺยาสิ มา เต [๒]- กาเลน กาลํ วณํ โธวโต [๓]- กาเลน
กาลํ วณมุขํ อาลิมฺปโต ปุพฺพโลหิตํ วณมุขํ ปริโยนทฺธิ มา จ วาตาตเป
จาริตฺตํ อนุยุญฺชิ มา เต วาตาตเป จาริตฺตํ อนุยุตฺตสฺส รโชสุกํ วณมุขํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สลฺลนฺติ นตฺถิ ฯ ๒-๓ โป. ม. เอตฺถนฺตเร นสทฺโท ทิสฺสติ ฯ
อนุทฺธํเสสิ วณานุรกฺขี จ อมฺโภ ปุริส วิหเรยฺยาสิ วณสาโรปีติ ฯ
{๗๗.๓} ตสฺส เอวมสฺส อุพฺภตํ โข เม สลฺลํ อปนีโต วิสโทโส
อนุปาทิเสโส อลญฺจ เม อนนฺตรายายาติ ฯ โส สปฺปายานิ เจว
โภชนานิ ภุญฺเชยฺย ตสฺส สปฺปายานิ โภชนานิ ภุญฺชโต วโณ
น อสฺสาวี อสฺส กาเลน กาลญฺจ วณํ โธเวยฺย กาเลน กาลํ
วณมุขํ อาลิมฺเปยฺย ตสฺส กาเลน กาลํ วณํ โธวโต กาเลน
กาลํ วณมุขํ อาลิมฺปโต ปุพฺพโลหิตํ วณมุขํ น ปริโยนทฺเธยฺย
น จ วาตาตเป จาริตฺตํ อนุยุญฺเชยฺย ตสฺส วาตาตเป จาริตฺตํ
อนนุยุตฺตสฺส รโช สุกํ วณมุขํ นานุทฺธํเสยฺย วณานุรกฺขี จ วิหเรยฺย
วณสาโรปี ตสฺส อิมิสฺสาว สปฺปายกิริยาย อสุจิวิสโทโส อปนีโต
อนุปาทิเสโส ตทุภเยน วโณ วิรูเหยฺย ๑- ฯ
{๗๗.๔} โส รูเฬฺหน วเณน สญฺฉวินา เนว มรณํ วา นิคจฺเฉยฺย
น มรณมตฺตํ วา ทุกฺขํ เอวเมว โข สุนกฺขตฺต ฐานเมตํ วิชฺชติ ยํ
ปนิเธกจฺจสฺส ภิกฺขุโน เอวมสฺส ตณฺหา โข สลฺลํ สมเณน วุตฺตํ
อวิชฺชาวิสโทโส ฉนฺทราคพฺยาปาเทหิ รุปฺปติ ตํ เม ตณฺหาสลฺลํ ปหีนํ
อปนีโต อวิชฺชาวิสโทโส สมฺมานิพฺพานาธิมุตฺโตหมสฺมีติ ฯ
สมฺมานิพฺพานาธิมุตฺตสฺเสว สโต โส ยานิ สมฺมานิพฺพานาธิมุตฺตสฺส
อสปฺปายานิ ตานิ นานุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ จกฺขุนา รูปทสฺสนํ ๒-
นานุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ โสเตน สทฺทํ [๓]- นานุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ
ฆาเนน คนฺธํ นานุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ ชิวฺหาย รสํ นานุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ
@เชิงอรรถ: ๑ วิรูเฬฺหยฺยาติ ยุตฺตตรํ ฯ ๒ ยุ. รูปํ ทิสฺวา นานุยุญฺเชยฺย ฯ
@๓ ยุ. เอตฺถนฺตเร สุตฺวา อิติ ทิสฺสติ ฯ
กาเยน โผฏฺฐพฺพํ นานุยุญฺเชยฺย อสปฺปายํ มนสา ธมฺมํ
นานุยุญฺเชยฺย ฯ ตสฺส อสปฺปายํ จกฺขุนา รูปทสฺสนํ อนนุยุตฺตสฺส
อสปฺปายํ โสเตน สทฺทํ อนนุยุตฺตสฺส อสปฺปายํ ฆาเนน คนฺธํ
อนนุยุตฺตสฺส อสปฺปายํ ชิวฺหาย รสํ อนนุยุตฺตสฺส อสปฺปายํ กาเยน
โผฏฺฐพฺพํ อนนุยุตฺตสฺส อสปฺปายํ มนสา ธมฺมํ อนนุยุตฺตสฺส ราโค
จิตฺตํ นานุทฺธํเสยฺย ฯ โส น ราคานุทฺธํสิเตน จิตฺเตน เนว มรณํ
วา นิคจฺเฉยฺย น มรณมตฺตํ วา ทุกฺขํ ฯ
{๗๗.๕} อุปมา โข เม อยํ สุนกฺขตฺต กตา อตฺถวิญฺญาปนาย ๑- ฯ
อยเมเวตฺถ อตฺโถ ฯ วโณติ โข สุนกฺขตฺต ฉนฺเนตํ อชฺฌตฺติกานํ อายตนานํ
อธิวจนํ ฯ วิสโทโสติ โข สุนกฺขตฺต อวิชฺชาเยตํ อธิวจนํ ฯ สลฺลนฺติ โข
สุนกฺขตฺต ตณฺหาเยตํ อธิวจนํ ฯ เอสนีติ โข สุนกฺขตฺต สติเยตํ
อธิวจนํ ฯ สตฺถนฺติ โข สุนกฺขตฺต อริยาเยตํ ปญฺญาย อธิวจนํ ฯ
ภิสกฺโก สลฺลกตฺโตติ โข สุนกฺขตฺต ตถาคตสฺเสตํ อธิวจนํ อรหโต
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ โส วต สุนกฺขตฺต ภิกฺขุ ฉสุ ผสฺสายตเนสุ
สํวุตการี อุปธิ ทุกฺขมูลนฺติ อิติ วิทิตฺวา นิรุปธี อุปธิสงฺขเย
วิมุตฺโต อุปธิสฺมึ วา กายํ อุปสํหริสฺสติ จิตฺตํ วา อนุปฺปทสฺสตีติ ๒-
เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ
{๗๗.๖} เสยฺยถาปิ สุนกฺขตฺต อาปานียกํโส วณฺณสมฺปนฺโน
คนฺธสมฺปนฺโน รสสมฺปนฺโน โส จ โข วิเสน สํสฏฺโฐ ฯ
อถ ปุริโส อาคจฺเฉยฺย ชีวิตุกาโม อมริตุกาโม สุขกาโม
ทุกฺขปฏิกฺกูโล ฯ ตํ กึ มญฺญสิ สุนกฺขตฺต อปิ นุ โส ปุริโส อมุํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อตฺถสฺส วิญฺญาปนาย ฯ ๒ โป. ม. ยุ. อุปฺปาเทสฺสติ ฯ
อาปานียกํสํ ปิเวยฺย ยํ ชญฺญา อิมาหํ ปิตฺวา มรณํ วา
นิคจฺฉามิ มรณมตฺตํ วา ทุกฺขนฺติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ
[๗๘] เอวเมว โข สุนกฺขตฺต โส วต ภิกฺขุ ฉสุ ผสฺสายตเนสุ
สํวุตการี อุปธิ ทุกฺขสฺส มูลนฺติ ฯเปฯ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ
เสยฺยถาปิ สุนกฺขตฺต อาสีวิโส โฆรวิโส ฯ อถ ปุริโส อาคจฺเฉยฺย
ชีวิตุกาโม อมริตุกาโม สุขกาโม ทุกฺขปฏิกฺกูโล ฯ ตํ กึ มญฺญสิ
สุนกฺขตฺต อปิ นุ โส ปุริโส อมุสฺส อาสีวิสสฺส โฆรวิสสฺส
หตฺเถ ๑- วา องฺคุฏฺฐํ วา ทชฺชา ยํ ชญฺญา อิมินาหํ ทฏฺโฐ
มรณํ วา นิคจฺฉามิ มรณมตฺตํ วา ทุกฺขนฺติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ
[๗๙] เอวเมว โข สุนกฺขตฺต โส วต ภิกฺขุ ฉสุ ผสฺสายตเนสุ
สํวุตการี อุปธิ ทุกฺขมูลนฺติ อิติ วิทิตฺวา นิรุปธี อุปธิสงฺขเย
วิมุตฺโต อุปธิสฺมึ วา กายํ อุปสํหริสฺสติ จิตฺตํ วา อนุปฺปทสฺสตีติ ๒-
เนตํ ฐานํ วิชฺชตีติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมโน สุนกฺขตฺโต ลิจฺฉวิปุตฺโต ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
สุนกฺขตฺตสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปญฺจมํ ฯ
--------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. หตฺถํ วา องฺคุฏฺฐํ วา ยุญฺเชยฺย ฯ ยุ. หตฺถํ วา องฺคุฏฺฐํ วา ทชฺชา ฯ
@๒ โป. ม. ยุ. อุปฺปาเทสฺสติ ฯ
อาเนญฺชสปฺปายสุตฺตํ
[๘๐] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา กุรูสุ วิหรติ กมฺมาสธมฺมํ
นาม กุรูนํ นิคโม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ
ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
[๘๑] ภควา เอตทโวจ อนิจฺจา ภิกฺขเว กามา ตุจฺฉา มุสา
โมสธมฺมา ๑- มายากตเมตํ ภิกฺขเว พาลลาปนํ เย จ ทิฏฺฐธมฺมิกา
กามา เย จ สมฺปรายิกา กามา ยา จ ทิฏฺฐธมฺมิกา กามสญฺญา
ยา จ สมฺปรายิกา กามสญฺญา อุภยเมตํ มารเธยฺยํ มารสฺเสส
วิสโย มารสฺเสส นิวาโป มารสฺเสส โคจโร เอตฺเถเต ปาปกา
อกุสลา มานสา อภิชฺฌาปิ พฺยาปาทาปิ สารมฺภาปิ สํวตฺตนฺติ เตว ๒-
อริยสาวกสฺส อิธมนุสิกฺขโต อนฺตรายาย สมฺภวนฺติ ฯ
[๘๒] ตตฺร ภิกฺขเว อริยสาวโก อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ เย จ
ทิฏฺฐธมฺมิกา กามา เย จ สมฺปรายิกา กามา ยา จ ทิฏฺฐธมฺมิกา
กามสญฺญา ยา จ สมฺปรายิกา กามสญฺญา อุภยเมตํ มารเธยฺยํ
มารสฺเสส วิสโย มารสฺเสส นิวาโป มารสฺเสส โคจโร เอตฺเถเต
ปาปกา อกุสลา มานสา อภิชฺฌาปิ พฺยาปาทาปิ สารมฺภาปิ สํวตฺตนฺติ
เตว อริยสาวกสฺส อิธมนุสิกฺขโต อนฺตรายาย สมฺภวนฺติ ยนฺนูนาหํ
วิปุเลน มหคฺคเตน เจตสา วิหเรยฺยํ อภิภุยฺย โลกํ อธิฏฺฐาย มนสา
วิปุเลน หิ เม มหคฺคเตน เจตสา วิหรโต อภิภุยฺย โลกํ อธิฏฺฐาย
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. โมฆธมฺมา ฯ ๒ โป. ยุ. เต จ ฯ
มนสา เย ปาปกา อกุสลา มานสา อภิชฺฌาปิ พฺยาปาทาปิ
สารมฺภาปิ เต น ภวิสฺสนฺติ เตสํ ปหานา อปริตฺตญฺจ เม จิตฺตํ
ภวิสฺสติ อปฺปมาณํ สุภาวิตนฺติ ฯ ตสฺส เอวํ ปฏิปนฺนสฺส
ตพฺพหุลวิหาริโน อายตเน จิตฺตํ ปสีทติ สมฺปสาเท สติ เอตรหิ
วา อาเนญฺชํ สมาปชฺชติ ปญฺญาย วา อธิมุจฺจติ ฯ กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา ฐานเมตํ วิชฺชติ ยนฺตํ สํวตฺตนิกํ วิญฺญาณํ อสฺส
อาเนญฺชูปคํ ฯ อยํ ภิกฺขเว ปฐมา อาเนญฺชสปฺปายา ปฏิปทา
อกฺขายติ ฯ
[๘๓] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อริยสาวโก อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ เย จ
ทิฏฺฐธมฺมิกา กามา เย จ สมฺปรายิกา กามา ยา จ ทิฏฺฐธมฺมิกา
กามสญฺญา ยา จ สมฺปรายิกา กามสญฺญา ยงฺกิญฺจิ ๑- รูปํ สพฺพํ
รูปํ จตฺตาริ มหาภูตานิ จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทาย รูปนฺติ ฯ
ตสฺส เอวํ ปฏิปนฺนสฺส ตพฺพหุลวิหาริโน อายตเน จิตฺตํ ปสีทติ
สมฺปสาเท สติ เอตรหิ วา อาเนญฺชํ สมาปชฺชติ ปญฺญาย วา
อธิมุจฺจติ ฯ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ฐานเมตํ วิชฺชติ ยนฺตํ
สํวตฺตนิกํ วิญฺญาณํ อสฺส อาเนญฺชูปคํ ฯ อยํ ภิกฺขเว ทุติยา
อาเนญฺชสปฺปายา ปฏิปทา อกฺขายติ ฯ
[๘๔] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อริยสาวโก อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ เย จ
ทิฏฺฐธมฺมิกา กามา เย จ สมฺปรายิกา กามา ยา จ ทิฏฺฐธมฺมิกา
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ยงฺกิญฺจิ รูปํ จตฺตาริ จ มหาภูตานีติ ทิสฺสติ ฯ
กามสญฺญา ยา จ สมฺปรายิกา กามสญฺญา เย จ ทิฏฺฐธมฺมิกา
รูปา เย จ สมฺปรายิกา รูปา ยา จ ทิฏฺฐธมฺมิกา รูปสญฺญา
ยา จ สมฺปรายิกา รูปสญฺญา อุภยเมตํ อนิจฺจํ ยทนิจฺจํ ตํ
นาลํ อภินนฺทิตุํ นาลํ อภิวทิตุํ นาลํ อชฺโฌสิตุนฺติ ฯ ตสฺส เอวํ
ปฏิปนฺนสฺส ตพฺพหุลวิหาริโน อายตเน จิตฺตํ ปสีทติ สมฺปสาเท
สติ เอตรหิ วา อาเนญฺชํ สมาปชฺชติ ปญฺญาย วา อธิมุจฺจติ ฯ
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ฐานเมตํ วิชฺชติ ยนฺตํ สํวตฺตนิกํ
วิญฺญาณํ อสฺส อาเนญฺชูปคํ ฯ อยํ ภิกฺขเว ตติยา อาเนญฺชสปฺปายา
ปฏิปทา อกฺขายติ ฯ
[๘๕] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อริยสาวโก อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ เย จ
ทิฏฺฐธมฺมิกา กามา เย จ สมฺปรายิกา กามา ยา จ ทิฏฺฐธมฺมิกา
กามสญฺญา ยา จ สมฺปรายิกา กามสญฺญา เย จ ทิฏฺฐธมฺมิกา
รูปา เย จ สมฺปรายิกา รูปา ยา จ ทิฏฺฐธมฺมิกา รูปสญฺญา
ยา จ สมฺปรายิกา รูปสญฺญา ยา จ อาเนญฺชสญฺญา สพฺพา
สญฺญา ยตฺเถตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีตํ
ยทิทํ อากิญฺจญฺญายตนนฺติ ฯ ตสฺส เอวํ ปฏิปนฺนสฺส
ตพฺพหุลวิหาริโน อายตเน จิตฺตํ ปสีทติ สมฺปสาเท สติ เอตรหิ วา
อากิญฺจญฺญายตนํ สมาปชฺชติ ปญฺญาย วา อธิมุจฺจติ ฯ กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา ฐานเมตํ วิชฺชติ ยนฺตํ สํวตฺตนิกํ วิญฺญาณํ อสฺส
อากิญฺจญฺญายตนูปคํ ฯ อยํ ภิกฺขเว ปฐมา อากิญฺจญฺญายตนสปฺปายา
ปฏิปทา อกฺขายติ ฯ
[๘๖] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อริยสาวโก อรญฺญคโต วา รุกฺขมูลคโต
วา สุญฺญาคารคโต วา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ สุญฺญมิทํ อตฺเตน วา
อตฺตนิเยน วาติ ฯ ตสฺส เอวํ ปฏิปนฺนสฺส ตพฺพหุลวิหาริโน
อายตเน จิตฺตํ ปสีทติ สมฺปสาเท สติ เอตรหิ วา อากิญฺจญฺญายตนํ
สมาปชฺชติ ปญฺญาย วา อธิมุจฺจติ ฯ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
ฐานเมตํ วิชฺชติ ยนฺตํ สํวตฺตนิกํ วิญฺญาณํ อสฺส อากิญฺจญฺญายตนูปคํ ฯ
อยํ ภิกฺขเว ทุติยา อากิญฺจญฺญายตนสปฺปายา ปฏิปทา อกฺขายติ ฯ
[๘๗] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อริยสาวโก อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ นาหํ
กฺวจินิ ๑- น ๒- กสฺสจิ กิญฺจนตสฺมึ น จ มม กฺวจินิ กิสฺมิญฺจิ กิญฺจนํ
นตฺถีติ ฯ ตสฺส เอวํ ปฏิปนฺนสฺส ตพฺพหุลวิหาริโน อายตเน จิตฺตํ
ปสีทติ สมฺปสาเท สติ เอตรหิ วา อากิญฺจญฺญายตนํ สมาปชฺชติ
ปญฺญาย วา อธิมุจฺจติ ฯ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ฐานเมตํ
วิชฺชติ ยนฺตํ สํวตฺตนิกํ วิญฺญาณํ อสฺส อากิญฺจญฺญายตนูปคํ ฯ
อยํ ภิกฺขเว ตติยา อากิญฺจญฺญายตนสปฺปายา ปฏิปทา อกฺขายติ ฯ
[๘๘] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อริยสาวโก อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ เย จ
ทิฏฺฐธมฺมิกา กามา เย จ สมฺปรายิกา กามา ยา จ ทิฏฺฐธมฺมิกา
กามสญฺญา ยา จ สมฺปรายิกา กามสญฺญา เย จ ทิฏฺฐธมฺมิกา
รูปา เย จ สมฺปรายิกา รูปา ยา จ ทิฏฺฐธมฺมิกา รูปสญฺญา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. กฺวจนิ ฯ ๒ โป. ม. ยุ. นสทฺโท นตฺถิ ฯ
ยา จ สมฺปรายิกา รูปสญฺญา ยา จ อาเนญฺชสญฺญา ยา จ
อากิญฺจญฺญายตนสญฺญา สพฺพา สญฺญา ยตฺเถตา อปริเสสา
นิรุชฺฌนฺติ เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีตํ ยทิทํ เนวสญฺญานาสญฺญายตนนฺติ ฯ
ตสฺส เอวํ ปฏิปนฺนสฺส ตพฺพหุลวิหาริโน อายตเน จิตฺตํ ปสีทติ
สมฺปสาเท สติ เอตรหิ วา เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมาปชฺชติ
ปญฺญาย วา อธิมุจฺจติ ฯ กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ฐานเมตํ วิชฺชติ
ยนฺตํ สํวตฺตนิกํ วิญฺญาณํ อสฺส เนวสญฺญานาสญฺญายตนูปคํ ฯ
อยํ ภิกฺขเว เนวสญฺญานาสญฺญายตนสปฺปายา ปฏิปทา อกฺขายตีติ ฯ
[๘๙] เอวํ วุตฺเต อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ อิธ
ภนฺเต ภิกฺขุ เอวํ ปฏิปนฺโน โหติ โน จสฺส โน จ เม สิยา [๑]-
น เม ภวิสฺสติ ยทตฺถิ ยมฺภูตํ ตํ ปชหามีติ [๒]- อุเปกฺขํ ปฏิลภติ
ปรินิพฺพาเยยฺย ๓- นุ โข โส ภนฺเต ภิกฺขุ น วา ปรินิพฺพาเยยฺยาติ ฯ
อเปตฺเถกจฺโจ อานนฺท ภิกฺขุ ปรินิพฺพาเยยฺย อเปตฺเถกจฺโจ ภิกฺขุ
น ปรินิพฺพาเยยฺยาติ ฯ โก นุ โข ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย
เยนาเปตฺเถกจฺโจ ภิกฺขุ ปรินิพฺพาเยยฺย อเปตฺเถกจฺโจ ภิกฺขุ น
ปรินิพฺพาเยยฺยาติ ฯ
[๙๐] อิธานนฺท ภิกฺขุ เอวํ ปฏิปนฺโน โหติ โน จสฺส โน จ
เม สิยา น เม ภวิสฺสติ ยทตฺถิ ยมฺภูตํ ตํ ปชหามีติ อุเปกฺขํ
ปฏิลภติ โส ตํ อุเปกฺขํ อภินนฺทติ อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺฐติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. น ภวิสฺสติ ฯ สพฺพตฺถ เอวํ ญาตพฺพํ ฯ ๒ ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร
@เอวํสทฺโท อตฺถิ ฯ สพฺพตฺถ เอวํ ญาตพฺพํ ฯ ๓ ยุ. ปรินิพฺพาเยยฺย นุ โข ... น วา
@ปรินิพฺพาเยยฺยาติ นตฺถิ ฯ
ตสฺส ตํ อุเปกฺขํ อภินนฺทโต อภิวทโต อชฺโฌสาย ติฏฺฐโต
ตนฺนิสฺสิตํ โหติ วิญฺญาณํ ตทุปาทานํ สอุปาทาโน อานนฺท
ภิกฺขุ น ปรินิพฺพายตีติ ฯ กหํ ปน โส ภนฺเต ภิกฺขุ อุปาทิยมาโน
อุปาทิยตีติ ฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อานนฺทาติ ฯ อุปาทานเสฏฺฐํ
กิร โส ภนฺเต ภิกฺขุ อุปาทิยมาโน อุปาทิยตีติ ฯ อุปาทานเสฏฺฐํ
โส อานนฺท ภิกฺขุ อุปาทิยมาโน อุปาทิยติ อุปาทานเสฏฺฐํ
เหตํ อานนฺท ยทิทํ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ ฯ
[๙๑] อิธานนฺท ภิกฺขุ เอวํ ปฏิปนฺโน โหติ โน จสฺส โน จ
เม สิยา น เม ภวิสฺสติ ยทตฺถิ ยมฺภูตํ ตํ ปชหามีติ อุเปกฺขํ
ปฏิลภติ โส ตํ อุเปกฺขํ นาภินนฺทติ นาภิวทติ น อชฺโฌสาย
ติฏฺฐติ ตสฺส ตํ อุเปกฺขํ อนภินนฺทโต อนภิวทโต อนชฺโฌสาย
ติฏฺฐโต น ตนฺนิสฺสิตํ โหติ วิญฺญาณํ ตทนุปาทานํ อนุปาทาโน
อานนฺท ภิกฺขุ ปรินิพฺพายตีติ ฯ อจฺฉริยํ ภนฺเต อพฺภูตํ ภนฺเต
นิสฺสาย นิสฺสาย กิร โน ภนฺเต ภควตา โอฆนิตฺถรณา อกฺขาตา
กตโม ปน ภนฺเต อริโย วิโมกฺโขติ ฯ
[๙๒] อิธานนฺท อริยสาวโก อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ เย จ
ทิฏฺฐธมฺมิกา กามา เย จ สมฺปรายิกา กามา ยา จ ทิฏฺฐธมฺมิกา
กามสญฺญา ยา จ สมฺปรายิกา กามสญฺญา เย จ ทิฏฺฐธมฺมิกา
รูปา เย จ สมฺปรายิกา รูปา ยา จ ทิฏฺฐธมฺมิกา รูปสญฺญา
ยา จ สมฺปรายิกา รูปสญฺญา ยา จ อาเนญฺชสญฺญา ยา จ
อากิญฺจญฺญายตนสญฺญา ยา จ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญา
เอส สกฺกาโย ยาวตา สกฺกาโย เอตํ อมตํ ยทิทํ อนุปาทา
จิตฺตสฺส วิโมกฺโข ฯ อิติ โข อานนฺท เทสิตา มยา อาเนญฺชสปฺปายา
ปฏิปทา เทสิตา อากิญฺจญฺญายตนสปฺปายา ปฏิปทา เทสิตา
เนวสญฺญานาสญฺญายตนสปฺปายา ปฏิปทา เทสิตา นิสฺสาย
นิสฺสาย โอฆนิตฺถรณา [๑]- อริโย วิโมกฺโข ฯ ยํ โข อานนฺท
สตฺถารา กรณียํ สาวกานํ หิเตสินา อนุกมฺปเกน อนุกมฺปํ อุปาทาย
กตํ โว ตํ มยา เอตานิ อานนฺท รุกฺขมูลานิ เอตานิ สุญฺญาคารานิ ฯ
ฌายถานนฺท มา ปมาทตฺถ มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถ
อยํ โว อมฺหากํ อนุสาสนีติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมโน อายสฺมา อานนฺโท ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
อาเนญฺชสปฺปายสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ฉฏฺฐํ ฯ
---------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร เทสิโตติ ทิสฺสติ ฯ
คณกโมคฺคลฺลานสุตฺตํ
[๙๓] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
ปุพฺพาราเม มิคารมาตุ ปาสาเท ฯ อถ โข คณกโมคฺคลฺลาโน
พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา
สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ
นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข คณกโมคฺคลฺลาโน พฺราหฺมโณ
ภควนฺตํ เอตทโวจ เสยฺยถาปิ โภ โคตม อิมสฺส มิคารมาตุ
ปาสาทสฺส ทิสฺสติ อนุปุพฺพสิกฺขา อนุปุพฺพกิริยา อนุปุพฺพปฏิปทา
ยทิทํ ยาว ปจฺฉิมา โสปาณกเฬวรา อิเมสมฺปิ หิ โภ โคตม
พฺราหฺมณานํ ทิสฺสติ อนุปุพฺพสิกฺขา อนุปุพฺพกิริยา อนุปุพฺพปฏิปทา
ยทิทํ อชฺเฌเน อิเมสมฺปิ หิ โภ โคตม อิสฺสาสานํ ทิสฺสติ
อนุปุพฺพสิกฺขา อนุปุพฺพกิริยา อนุปุพฺพปฏิปทา ยทิทํ อิสฺสตฺเถ
อมฺหากมฺปิ หิ โภ โคตม คณกานํ คณนาชีวานํ ทิสฺสติ
อนุปุพฺพสิกฺขา อนุปุพฺพกิริยา อนุปุพฺพปฏิปทา ยทิทํ สงฺขาเน มยํ
หิ โภ โคตม อนฺเตวาสี ลภิตฺวา ปฐมํ เอวํ คณาเปม เอกํ
เอกกํ เทฺว ทุกา ตีณิ ติกา จตฺตาริ จตุกฺกา ปญฺจ ปญฺจกา
สตฺต สตฺตกา อฏฺฐ อฏฺฐกา นว นวกา ทส ทสกาติ สตมฺปิ
มยํ โภ โคตม คณาเปม สกฺกา นุ โข โภ โคตม อิมสฺมึปิ
ธมฺมวินเย เอวเมว อนุปุพฺพสิกฺขา อนุปุพฺพกิริยา อนุปุพฺพปฏิปทา
ปญฺญาเปตุนฺติ ฯ
[๙๔] สกฺกา พฺราหฺมณ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อนุปุพฺพสิกฺขา
อนุปุพฺพกิริยา อนุปุพฺพปฏิปทา ปญฺญาเปตุํ ฯ เสยฺยถาปิ พฺราหฺมณ
ทกฺโข อสฺสทมโก ภทฺทํ อสฺสาชานียํ ลภิตฺวา ปฐเมเนว มุขาธาเน
การณํ กาเรติ ๑- อถ อุตฺตรึ การณํ กาเรติ เอวเมว โข พฺราหฺมณ
ตถาคโต ปุริสทมฺมํ ลภิตฺวา ปฐมํ เอวํ วิเนติ เอหิ ตฺวํ ภิกฺขุ
สีลวา โหหิ ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหราหิ อาจารโคจรสมฺปนฺโน
อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี สมาทาย สิกฺขสฺสุ สิกฺขาปเทสูติ ฯ
[๙๕] ยโต โข พฺราหฺมณ ภิกฺขุ สีลวา โหติ ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต
วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี
สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ ตเมนํ ตถาคโต อุตฺตรึ วิเนติ
เอหิ ตฺวํ ภิกฺขุ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร โหหิ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา
มา นิมิตฺตคฺคาหี โหหิ มา อนุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ
จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา
ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชาหิ รกฺขาหิ
จกฺขุนฺทฺริยํ จกฺขุนฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชาหิ ฯ โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ...
ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ... ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา ... กาเยน โผฏฺฐพฺพํ
ผุสิตฺวา ... มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย มา นิมิตฺตคฺคาหี โหหิ มา
อนุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ มนินฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ
อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส
สํวราย ปฏิปชฺชาหิ รกฺขาหิ มนินฺทฺริยํ มนินฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชาหีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. กโรติ ฯ
[๙๖] ยโต โข พฺราหฺมณ ภิกฺขุ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร โหติ
ตเมนํ ตถาคโต อุตฺตรึ วิเนติ เอหิ ตฺวํ ภิกฺขุ โภชเน มตฺตญฺญู
โหหิ ปฏิสงฺขา โยนิโส อาหารํ อาหเรยฺยาสิ เนว ทวาย น มทาย
น มณฺฑนาย น วิภูสนาย ยาวเทว อิมสฺส กายสฺส ฐิติยา ยาปนาย
วิหึสุปรติยา พฺรหฺมจริยานุคฺคหาย อิติ ปุราณญฺจ เวทนํ ปฏิหงฺขามิ
นวญฺจ เวทนํ น อุปฺปาเทสฺสามิ ยาตฺรา จ เม ภวิสฺสติ อนวชฺชตา จ
ผาสุวิหาโร จาติ ฯ
[๙๗] ยโต โข พฺราหฺมณ ภิกฺขุ โภชเน มตฺตญฺญู โหติ
ตเมนํ ตถาคโต อุตฺตรึ วิเนติ เอหิ ตฺวํ ภิกฺขุ ชาคริยํ อนุยุตฺโต
วิหราหิ ทิวสํ จงฺกเมน นิสชฺชาย อาวรณีเยหิ ธมฺเมหิ จิตฺตํ
ปริโสเธหิ รตฺติยา ปฐมํ ยามํ จงฺกเมน นิสชฺชาย อาวรณีเยหิ
ธมฺเมหิ จิตฺตํ ปริโสเธหิ รตฺติยา มชฺฌิมํ ยามํ ทกฺขิเณน ปสฺเสน
สีหเสยฺยํ กปฺเปยฺยาสิ ปาเทน ปาทํ อจฺจาธาย สโต สมฺปชาโน
กุฏฺฐานสญฺญํ มนสิกตฺวา ๑- รตฺติยา ปจฺฉิมํ ยามํ ปจฺจุฏฺฐาย จงฺกเมน
นิสชฺชาย อาวรณีเยหิ ธมฺเมหิ จิตฺตํ ปริโสเธหีติ ฯ
[๙๘] ยโต โข พฺราหฺมณ ภิกฺขุ ชาคริยํ อนุยุตฺโต โหติ
ตเมนํ ตถาคโต อุตฺตรึ วิเนติ เอหิ ตฺวํ ภิกฺขุ สติสมฺปชญฺเญน
สมนฺนาคโต โหหิ อภิกฺกนฺเต ปฏิกฺกนฺเต สมฺปชานการี อาโลกิเต
วิโลกิเต สมฺปชานการี สมฺมิญฺชิเต ปสาริเต สมฺปชานการี
สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารเณ สมฺปชานการี อสิเต ปีเต ขายิเต สายิเต
@เชิงอรรถ: ๑ อญฺญตฺถ มนสิกริตฺวาติปิ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ
สมฺปชานการี อุจฺจารปสฺสาวกมฺเม สมฺปชานการี คเต ฐิเต
นิสินฺเน สุตฺเต ชาคริเต ภาสิเต ตุณฺหีภาเว สมฺปชานการีติ ฯ
[๙๙] ยโต โข พฺราหฺมณ ภิกฺขุ สติสมฺปชญฺเญน สมนฺนาคโต
โหติ ตเมนํ ตถาคโต อุตฺตรึ วิเนติ เอหิ ตฺวํ ภิกฺขุ วิวิตฺตํ
เสนาสนํ ภช อรญฺญํ รุกฺขมูลํ ปพฺพตํ กนฺทรํ คิริคุหํ สุสานํ
วนปตฺถํ อพฺโภกาสํ ปลาลปุญฺชนฺติ ฯ โส วิวิตฺตํ เสนาสนํ ภชติ
อรญฺญํ รุกฺขมูลํ ปพฺพตํ กนฺทรํ คิริคุหํ สุสานํ วนปตฺถํ อพฺโภกาสํ
ปลาลปุญฺชํ ฯ โส ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต นิสีทติ ปลฺลงฺกํ
อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สตึ อุปฏฺฐเปตฺวา ฯ โส
อภิชฺฌํ โลเก ปหาย วิคตาภิชฺเฌน เจตสา วิหรติ อภิชฺฌาย
จิตฺตํ ปริโสเธติ พฺยาปาทปโทสํ ปหาย อพฺยาปนฺนจิตฺโต วิหรติ
สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี พฺยาปาทปโทสา จิตฺตํ ปริโสเธติ ถีนมิทฺธํ
ปหาย วิคตถีนมิทฺโธ วิหรติ อาโลกสญฺญี สโต สมฺปชาโน
ถีนมิทฺธา จิตฺตํ ปริโสเธติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ปหาย อนุทฺธโต
วิหรติ อชฺฌตฺตํ วูปสนฺตจิตฺโต อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจา จิตฺตํ ปริโสเธติ
วิจิกิจฺฉํ ปหาย ติณฺณวิจิกิจฺโฉ วิหรติ อกถํกถี กุสเลสุ ธมฺเมสุ
วิจิกิจฺฉาย จิตฺตํ ปริโสเธติ ฯ
[๑๐๐] โส อิเม ปญฺจ นีวรเณ ปหาย เจตโส อุปกฺกิเลเส
ปญฺญาย ทุพฺพลีกรเณ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ
สวิตกุกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา ฯเปฯ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
ปีติยา จ วิราคา ฯเปฯ ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขสฺส
จ ปหานา ฯเปฯ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ เย ๑- เต
โข พฺราหฺมณ ภิกฺขู เสขา อปฺปตฺตมานสา อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ
ปตฺถยมานา วิหรนฺติ เตสุ เม อยํ เอวรูปี อนุสาสนี โหติ ฯ
เย ปน เต ภิกฺขู อรหนฺโต ขีณาสวา วุสิตวนฺโต กตกรณียา
โอหิตภารา อนุปฺปตฺตสทตฺถา ปริกฺขีณภวสญฺโญชนา สมฺมทญฺญา
วิมุตฺตา เตสํ อิเม ธมฺมา ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาราย เจว สํวตฺตนฺติ
สติสมฺปชญฺญาย จาติ ฯ
[๑๐๑] เอวํ วุตฺเต คณกโมคฺคลฺลาโน พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ
เอตทโวจ กินฺนุ โข โภโต โคตมสฺส สาวกา โภตา โคตเมน
เอวํ โอวทิยมานา เอวํ อนุสาสิยมานา สพฺเพว อจฺจนฺตนิฏฺฐํ
นิพฺพานํ อาราเธนฺติ อุทาหุ เอกจฺเจ นาราเธนฺตีติ ฯ อปฺเปกจฺเจ
โข พฺราหฺมณ มม สาวกา มยา เอวํ โอวทิยมานา เอวํ
อนุสาสิยมานา อจฺจนฺตนิฏฺฐํ นิพฺพานํ อาราเธนฺติ เอกจฺเจ
นาราเธนฺตีติ ฯ โก นุ โข โภ โคตม เหตุ โก ปจฺจโย ยนฺติฏฺฐเตว
นิพฺพานํ ติฏฺฐติ นิพฺพานคามิมคฺโค ติฏฺฐติ ภวํ โคตโม สมาทเปตา
อถ จ ปน โภโต โคตมสฺส สาวกา โภตา โคตเมน เอวํ
โอวทิยมานา เอวํ อนุสาสิยมานา อปฺเปกจฺเจ อจฺจนฺตนิฏฺฐํ
นิพฺพานํ อาราเธนฺติ เอกจฺเจ นาราเธนฺตีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. โข เต ฯ
[๑๐๒] เตนหิ พฺราหฺมณ ตญฺเญเวตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ ยถา
เต ขเมยฺย ยถา นํ พฺยากเรยฺยาสิ ตํ กึ มญฺญสิ พฺราหฺมณ
กุสโล ตฺวํ ราชคหคามิสฺส มคฺคสฺสาติ ฯ เอวํ โภ กุสโล อหํ
ราชคหคามิสฺส มคฺคสฺสาติ ฯ
{๑๐๒.๑} ตํ กึ มญฺญสิ พฺราหฺมณ อิธ ปุริโส อาคจฺเฉยฺย ราชคหํ
คนฺตุกาโม โส ตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทยฺย อิจฺฉามหํ ภนฺเต ราชคหํ
คนฺตุํ ตสฺส เม ราชคหสฺส มคฺคํ อุปทิสาติ ฯ ตเมนํ ตฺวํ เอวํ วเทยฺยาสิ
เอหมฺโภ ปุริส อยํ มคฺโค ราชคหํ คจฺฉติ เตน มุหุตฺตํ คจฺฉ เตน มุหุตฺตํ
คนฺตฺวา ทกฺขิสฺสสิ อมุกํ นาม คามํ เตน มุหุตฺตํ คจฺฉ เตน มุหุตฺตํ
คนฺตฺวา ทกฺขิสฺสสิ อมุกํ นาม นิคมํ เตน มุหุตฺตํ คจฺฉ เตน มุหุตฺตํ
คนฺตฺวา ทกฺขิสฺสสิ ราชคหสฺส อารามรามเณยฺยกํ วนรามเณยฺยกํ
ภูมิรามเณยฺยกํ โปกฺขรณิรามเณยฺยกนฺติ ฯ โส ตยา เอวํ
โอวทิยมาโน เอวํ อนุสาสิยมาโน อุมฺมคฺคํ คเหตฺวา ปจฺฉามุโข
คจฺเฉยฺย ฯ อถ ทุติโย ปุริโส อาคจฺเฉยฺย ราชคหํ คนฺตุกาโม ฯ
โส ตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทยฺย อิจฺฉามหํ ภนฺเต ราชคหํ คนฺตุํ
ตสฺส เม ราชคหสฺส มคฺคํ อุปทิสาติ ฯ ตเมนํ ตฺวํ เอวํ วเทยฺยาสิ
เอหมฺโภ ปุริส อยํ มคฺโค ราชคหํ คจฺฉติ เตน มุหุตฺตํ คจฺฉ
เตน มุหุตฺตํ คนฺตฺวา ทกฺขิสฺสสิ อมุกํ นาม คามํ เตน มุหุตฺตํ
คจฺฉ เตน มุหุตฺตํ คนฺตฺวา ทกฺขิสฺสสิ อมุกํ นาม นิคมํ
เตน มุหุตฺตํ คจฺฉ เตน มุหุตฺตํ คนฺตฺวา ทกฺขิสฺสสิ ราชคหสฺส
อารามรามเณยฺยกํ วนรามเณยฺยกํ ภูมิรามเณยฺยกํ
โปกฺขรณิรามเณยฺยกนฺติ ฯ โส ตยา เอวํ โอวทิยมาโน
เอวํ อนุสาสิยมาโน โสตฺถินา ราชคหํ คจฺเฉยฺย ฯ
{๑๐๒.๒} โก นุ โข พฺราหฺมณ เหตุ โก ปจฺจโย ยนฺติฏฺฐเตว
ราชคหํ ติฏฺฐติ ราชคหคามิมคฺโค ติฏฺฐสิ ตฺวํ สมาทเปตา อถ จ
ปน ตยา เอวํ โอวทิยมาโน เอวํ อนุสาสิยมาโน เอโก ปุริโส
อุมฺมคฺคํ คเหตฺวา ปจฺฉามุโข คจฺเฉยฺย เอโก โสตฺถินา ราชคหํ
คจฺเฉยฺยาติ ฯ เอตฺถ กฺยาหํ โภ โคตม กโรมิ มคฺคกฺขายาหํ โภ
โคตมาติ ฯ
[๑๐๓] เอวเมว โข พฺราหฺมณ ติฏฺฐเตว นิพฺพานํ ติฏฺฐติ
นิพฺพานคามิมคฺโค ติฏฺฐามหํ สมาทเปตา อถ จ ปน มม
สาวกา มยา เอวํ โอวทิยมานา เอวํ อนุสาสิยมานา อปฺเปกจฺเจ
อจฺจนฺตนิฏฺฐํ นิพฺพานํ อาราเธนฺติ เอกจฺเจ นาราเธนฺติ เอตฺถ
กฺยาหํ พฺราหฺมณ กโรมิ มคฺคกฺขายี ๑- พฺราหฺมณ ตถาคโตติ ฯ
[๑๐๔] เอวํ วุตฺเต คณกโมคฺคลฺลาโน พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ
เอตทโวจ เยเม โภ โคตม ปุคฺคลา อสทฺธา ชีวิกตฺถา อคารสฺมา
อนคาริยํ ปพฺพชิตา สฐา มายาวิโน เกฏุภิโน ๒- อุทฺธตา อุนฺนฬา
จปลา มุขรา วิกิณฺณวาจา อินฺทฺริเยสุ อคุตฺตทฺวารา โภชเน
อมตฺตญฺญุโน ชาคริยํ อนนุยุตฺตา สามญฺเญ อนเปกฺขวนฺโต สิกฺขาย
น ติพฺพคารวา พาหุลฺลิกา สาถิลิกา ๓- โอกฺกมเน ปุพฺพงฺคมา ปวิเวเก
นิกฺขิตฺตธุรา กุสีตา หีนวิริยา มุฏฺฐสฺสติโน อสมฺปชานา อสมาหิตา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มคฺคกฺขายีหํ ฯ ๒ ม. เกตพิโน ฯ ๓ ม. ยุ. สาถลิกา ฯ
วิพฺภนฺตจิตฺตา ทุปฺปญฺญา เอลมูคา น เตหิ ภวํ โคตโม สทฺธึ
สํวสติ ฯ
{๑๐๔.๑} เย ปน เต กุลปุตฺตา สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ
ปพฺพชิตา อสฐา อมายาวิโน อเกฏุภิโน อนุทฺธตา อนุนฺนฬา
อจปลา อมุขรา อวิกิณฺณวาจา อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารา โภชเน
มตฺตญฺญุโน ชาคริยํ อนุยุตฺตา สามญฺเญ อเปกฺขวนฺโต สิกฺขาย
ติพฺพคารวา น พาหุลฺลิกา น สาถิลิกา โอกฺกมเน นิกฺขิตฺตธุรา
ปวิเวเก ปุพฺพงฺคมา อารทฺธวิริยา ปหิตตฺตา อุปฏฺฐิตสติโน
สมฺปชานา สมาหิตา เอกคฺคจิตฺตา ปญฺญวนฺโต อเนลมูคา เตหิ
ภวํ โคตโม สทฺธึ สํวสติ ฯ
{๑๐๔.๒} เสยฺยถาปิ โภ โคตม เยเกจิ มูลคนฺธา กาฬานุสาริกํ
เตสํ อคฺคมกฺขายติ เยเกจิ สารคนฺธา โลหิตจนฺทนํ เตสํ อคฺคมกฺขายติ
เยเกจิ ปุปฺผคนฺธา วสฺสิกํ เตสํ อคฺคมกฺขายติ เอวเมว โข โภโต โคตมสฺส
โอวาโท ปรมชฺชธมฺเมสุ อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม
เสยฺยถาปิ โภ โคตม นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย ปฏิจฺฉนฺนํ วา
วิวเรยฺย มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ
ธาเรยฺย จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตีติ เอวเมว โภตา โคตเมน
อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโต เอสาหํ ภควนฺตํ โคตมํ สรณํ
คจฺฉามิ ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ
อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณงฺคตนฺติ ฯ
คณกโมคฺคลฺลานสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ สตฺตมํ ฯ
----------
โคปกโมคฺคลฺลานสุตฺตํ
[๑๐๕] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ อายสฺมา อานนฺโท ราชคเห
วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป อจิรปรินิพฺพุเต ภควติ ฯ เตน
โข ปน สมเยน ราชา มาคโธ อชาตสตฺตุ เวเทหิปุตฺโต ราชคหํ
ปฏิสงฺขาราเปติ รญฺโญ ปชฺโชตสฺส อาสงฺกมาโน ฯ อถ โข
อายสฺมา อานนฺโท ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย
ราชคหํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ ฯ อถ โข อายสฺมโต อานนฺทสฺส
เอตทโหสิ อติปฺปโค โข ตาว ราชคเห ปิณฺฑาย จริตุํ
ยนฺนูนาหํ เยน โคปกโมคฺคลฺลานสฺส พฺราหฺมณสฺส กมฺมนฺโต เยน
โคปกโมคฺคลฺลาโน พฺราหฺมโณ เตนุปสงฺกเมยฺยนฺติ ฯ
{๑๐๕.๑} อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน โคปกโมคฺคลฺลานสฺส
พฺราหฺมณสฺส กมฺมนฺโต เยน โคปกโมคฺคลฺลาโน พฺราหฺมโณ เตนุปสงฺกมิ ฯ
อทฺทสา โข โคปกโมคฺคลฺลาโน พฺราหฺมโณ อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ ทูรโต ๑-
อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวาน อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ เอตุ โข ภวํ อานนฺโท
สฺวาคตํ โภโต อานนฺทสฺส จิรสฺสํ โข ภวํ อานนฺโท อิมํ ปริยายมกาสิ
ยทิทํ อิธาคมนาย นิสีทตุ ภวํ อานนฺโท อิทมาสนํ ปญฺญตฺตนฺติ ฯ นิสีทิ
โข อายสฺมา อานนฺโท ปญฺญตฺเต อาสเน ฯ โคปกโมคฺคลฺลาโนปิ โข
พฺราหฺมโณ อญฺญตรํ นีจํ อาสนํ คเหตฺวา [๒]- นิสีทิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ทูรโตว ฯ ๒ ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร เอกมนฺตนฺติ ทิสฺสติ ฯ
[๑๐๖] เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โคปกโมคฺคลฺลาโน พฺราหฺมโณ
อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ อตฺถิ นุ โข โภ อานนฺท เอกภิกฺขุปิ
เตหิ ธมฺเมหิ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ สมนฺนาคโต เยหิ
ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต โส ภวํ โคตโม อโหสิ อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ฯ นตฺถิ โข พฺราหฺมณ เอกภิกฺขุปิ เตหิ ธมฺเมหิ
สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ สมนฺนาคโต เยหิ ธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต โส ภควา อโหสิ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ โส หิ
พฺราหฺมณ ภควา อนุปฺปนฺนสฺส มคฺคสฺส อุปฺปาเทตา อสญฺชาตสฺส
มคฺคสฺส สญฺชาเนตา อนกฺขาตสฺส มคฺคสฺส อกฺขาตา มคฺคญฺญู
มคฺควิทู มคฺคโกวิโท มคฺคานุคา จ ปน เอตรหิ สาวกา วิหรนฺติ
ปจฺฉา สมนฺนาคตาติ ฯ อยญฺจ หิทํ อายสฺมโต อานนฺทสฺส
โคปกโมคฺคลฺลาเนน พฺราหฺมเณน สทฺธึ อนฺตรากถา วิปฺปกตา อโหสิ ฯ
[๑๐๗] อถ โข วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต
ราชคเห กมฺมนฺเต อนุสญฺญายมาโน เยน โคปกโมคฺคลฺลานสฺส
พฺราหฺมณสฺส กมฺมนฺโต เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา อานนฺเทน สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ
กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน
โข วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ
เอตทโวจ กาย นุตฺถ โภ อานนฺท เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา
กา จ ปน เต ๑- อนฺตรากถา วิปฺปกตาติ ฯ อิธ มํ พฺราหฺมณ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. โว ฯ
โคปกโมคฺคลฺลาโน พฺราหฺมโณ เอวมาห ๑- อตฺถิ นุ โข โภ
อานนฺท เอกภิกฺขุปิ เตหิ ธมฺเมหิ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ
สมนฺนาคโต เยหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต โส ภวํ โคตโม อโหสิ
อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธติ เอวํ วุตฺเต อหํ พฺราหฺมณ โคปกโมคฺคลฺลานํ
พฺราหฺมณํ เอตทโวจํ นตฺถิ โข พฺราหฺมณ เอกภิกฺขุปิ
เตหิ ธมฺเมหิ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ สมนฺนาคโต เยหิ
ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต โส ภควา อโหสิ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ
โส หิ พฺราหฺมณ ภควา อนุปฺปนฺนสฺส มคฺคสฺส อุปฺปาเทตา
อสญฺชาตสฺส มคฺคสฺส สญฺชาเนตา อนกฺขาตสฺส มคฺคสฺส อกฺขาตา
มคฺคญฺญู มคฺควิทู มคฺคโกวิโท มคฺคานุคา จ ปน เอตรหิ
สาวกา วิหรนฺติ ปจฺฉา สมนฺนาคตาติ มยํ โข โน พฺราหฺมณ
โคปกโมคฺคลฺลาเนน พฺราหฺมเณน สทฺธึ อนฺตรากถา วิปฺปกตา
อถ ตฺวํ อนุปฺปตฺโตติ ฯ
[๑๐๘] อตฺถิ นุ โข โภ อานนฺท เอกภิกฺขุปิ เตน โภตา
โคตเมน ฐปิโต อยํ โว มมจฺจเยน ปฏิสรณํ ภวิสฺสตีติ ยํ
ตุเมฺห เอตรหิ ปฏิธาเวยฺยาถาติ ฯ นตฺถิ โข พฺราหฺมณ เอกภิกฺขุปิ
เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน ฐปิโต
อยํ โว มมจฺจเยน ปฏิสรณํ ภวิสฺสตีติ ยํ มยํ เอตรหิ
ปฏิธาเวยฺยามาติ ๒- ฯ
[๑๐๙] อตฺถิ ปน โภ อานนฺท เอกภิกฺขุปิ สงฺเฆน สมฺมโต
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อิทมาห ฯ ๒ ม. ปฏิปาเทยฺยามาติ ฯ
สมฺพหุเลหิ เถเรหิ ภิกฺขูหิ ฐปิโต อยํ โน ภควโต อจฺจเยน
ปฏิสรณํ ภวิสฺสตีติ ยํ ตุเมฺห เอตรหิ ปฏิธาเวยฺยาถาติ ฯ นตฺถิ
โข พฺราหฺมณ เอกภิกฺขุปิ สงฺเฆน สมฺมโต สมฺพหุเลหิ เถเรหิ
ภิกฺขูหิ ฐปิโต อยํ โน ภควโต อจฺจเยน ปฏิสรณํ ภวิสฺสตีติ
ยํ มยํ เอตรหิ ปฏิธาเวยฺยามาติ ฯ เอวํ อปฺปฏิสรเณ จ ปน
โภ อานนฺท โก เหตุ ธมฺมสามคฺคิยาติ ๑- ฯ น โข มยํ พฺราหฺมณ
อปฺปฏิสรณา สปฺปฏิสรณา มยํ พฺราหฺมณ ธมฺมปฏิสรณาติ ฯ
[๑๑๐] อตฺถิ นุ โข โภ อานนฺท เอกภิกฺขุปิ เตน โภตา
โคตเมน ฐปิโต อยํ โว มมจฺจเยน ปฏิสรณํ ภวิสฺสตีติ ยํ
ตุเมฺห เอตรหิ ปฏิธาเวยฺยาถาติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน นตฺถิ โข
พฺราหฺมณ เอกภิกฺขุปิ เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา
สมฺมาสมฺพุทฺเธน ฐปิโต อยํ โว มมจฺจเยน ปฏิสรณํ ภวิสฺสตีติ
ยํ มยํ เอตรหิ ปฏิธาเวยฺยามาติ วเทสิ ฯ อตฺถิ ปน โภ อานนฺท
เอกภิกฺขุปิ สงฺเฆน สมฺมโต สมฺพหุเลหิ เถเรหิ ภิกฺขูหิ ฐปิโต
อยํ โน ภควโต อจฺจเยน ปฏิสรณํ ภวิสฺสตีติ ยํ ตุเมฺห เอตรหิ
ปฏิธาเวยฺยาถาติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน นตฺถิ โข พฺราหฺมณ
เอกภิกฺขุปิ สงฺเฆน สมฺมโต สมฺพหุเลหิ เถเรหิ ภิกฺขูหิ ฐปิโต
อยํ โน ภควโต อจฺจเยน ปฏิสรณํ ภวิสฺสตีติ ยํ มยํ เอตรหิ
ปฏิธาเวยฺยามาติ วเทสิ ฯ เอวํ อปฺปฏิสรเณ จ ปน โภ อานนฺท
โก เหตุ ธมฺมสามคฺคิยาติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน น โข มยํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สามคฺคิยาติ ฯ
พฺราหฺมณ อปฺปฏิสรณา สปฺปฏิสรณา มยํ พฺราหฺมณ ธมฺมปฏิสรณาติ
วเทสิ ฯ อิมสฺส ปน โภ อานนฺท ภาสิตสฺส กถํ อตฺโถ
ทฏฺฐพฺโพติ ฯ
[๑๑๑] อตฺถิ โข พฺราหฺมณ เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา
อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ ปาติโมกฺขํ
อุทฺทิฏฺฐํ เต มยํ ตทหุโปสเถ ยาวติกา เอกํ คามกฺเขตฺตํ
อุปนิสฺสาย วิหราม เต สพฺเพ เอกชฺฌํ สนฺนิปตาม สนฺนิปติตฺวา
ยสฺส ตํ วตฺตติ ตํ อชฺเฌสาม ตสฺมึ เจ ภญฺญมาเน โหติ
ภิกฺขุสฺส อาปตฺติ โหติ วีติกฺกโม ตํ มยํ ยถาธมฺมํ ยถานุสิฏฺฐํ
กาเรมาติ น กิร โน ภวนฺโต กาเรนฺติ ธมฺโม โน กาเรตีติ ฯ
อตฺถิ นุ โข โภ อานนฺท เอกภิกฺขุปิ ยํ ตุเมฺห เอตรหิ สกฺกโรถ
ครุกโรถ มาเนถ ปูเชถ สกฺกตฺวา ครุกตฺวา อุปนิสฺสาย วิหรถาติ ฯ
อตฺถิ โข พฺราหฺมณ เอกภิกฺขุปิ ยํ มยํ เอตรหิ สกฺกโรม ครุกโรม
มาเนม ปูเชม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา อุปนิสฺสาย วิหรามาติ ฯ
[๑๑๒] อตฺถิ โข โภ อานนฺท เอกภิกฺขุปิ เตน โภตา โคตเมน
ฐปิโต อยํ โว มมจฺจเยน ปฏิสรณํ ภวิสฺสตีติ ยํ ตุเมฺห เอตรหิ
ปฏิธาเวยฺยาถาติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน นตฺถิ โข พฺราหฺมณ
เอกภิกฺขุปิ เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน
ฐปิโต อยํ โว มมจฺจเยน ปฏิสรณํ ภวิสฺสตีติ ยํ มยํ เอตรหิ
ปฏิธาเวยฺยามาติ วเทสิ ฯ อตฺถิ ปน ๒- โภ อานนฺท เอกภิกฺขุปิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อตฺถิ นุ โข ฯ ๒ ยุ. อตฺถิ ปน โว โภ ฯ
สงฺเฆน สมฺมโต สมฺพหุเลหิ เถเรหิ ภิกฺขูหิ ฐปิโต อยํ โน ภควโต
อจฺจเยน ปฏิสรณํ ภวิสฺสตีติ ยํ ตุเมฺห เอตรหิ ปฏิธาเวยฺยาถาติ
อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน นตฺถิ โข พฺราหฺมณ เอกภิกฺขุปิ สงฺเฆน
สมฺมโต สมฺพหุเลหิ เถเรหิ ภิกฺขูหิ ฐปิโต อยํ โน ภควโต
อจฺจเยน ปฏิสรณํ ภวิสฺสตีติ ยํ มยํ เอตรหิ ปฏิธาเวยฺยามาติ
วเทสิ ฯ อตฺถิ นุ โข โภ อานนฺท เอกภิกฺขุปิ ยํ ตุเมฺห เอตรหิ
สกฺกโรถ ครุกโรถ มาเนถ ปูเชถ สกฺกตฺวา ครุกตฺวา อุปนิสฺสาย
วิหรถาติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน อตฺถิ โข พฺราหฺมณ เอกภิกฺขุปิ
ยํ มยํ เอตรหิ สกฺกโรม ครุกโรม มาเนม ปูเชม สกฺกตฺวา
ครุกตฺวา อุปนิสฺสาย วิหรามาติ วเทสิ ฯ อิมสฺส ๑- โภ อานนฺท
ภาสิตสฺส กถํ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพติ ฯ
[๑๑๓] อตฺถิ โข พฺราหฺมณ เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา
อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน ทส ปสาทนียา ธมฺมา อกฺขาตา ยสฺมึ
โน เต ๒- ธมฺมา สํวิชฺชนฺติ ตํ มยํ เอตรหิ สกฺกโรม ครุกโรม
มาเนม ปูเชม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา อุปนิสฺสาย วิหราม กตเม ทส
อิธ พฺราหฺมณ ภิกฺขุ สีลวา โหติ ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ
อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี สมาทาย
สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ ฯ
{๑๑๓.๑} พหุสฺสุโต โหติ สุตธโร สุตสนฺนิจโย เย เต ธมฺมา
อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถา ๓-
สพฺยญฺชนา เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อิมสฺส ปน โภ ฯ ๒ ม. ยุ. อิเม ฯ ๓ ม. ยุ. สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ ฯ
ตถารูปาสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธตา ๑- วจสา ปริจิตา
มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา สุปฏิวิทฺธา ฯ
{๑๑๓.๒} สนฺตุฏฺโฐ โหติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจย-
เภสชฺชปริกฺขาเรหิ ฯ จตุนฺนํ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี โหติ อกิจฺฉลาภี
อกสิรลาภี อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ เอโกปิ หุตฺวา
พหุธา โหติ พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหติ อาวิภาวํ ติโรภาวํ
ติโรกุฑฺฑํ ติโรปาการํ ติโรปพฺพตํ อสชฺชมาโน ๒- คจฺฉติ เสยฺยถาปิ
อากาเส ปฐวิยาปิ อุมฺมุชฺชนิมฺมุชฺชํ กโรติ เสยฺยถาปิ อุทเก
อุทเกปิ อภิชฺชมาเน คจฺฉติ เสยฺยถาปิ ปฐวิยํ อากาเสปิ ปลฺลงฺเกน
กมติ เสยฺยถาปิ ปกฺขี สกุโณ อิเมปิ จนฺทิมสุริเย เอวํมหิทฺธิเก
เอวํมหานุภาเว ปาณินา ปริมสติ ๓- ปริมชฺชติ ยาว พฺรหฺมโลกาปิ
กาเยน วสํ วตฺเตติ ฯ ทิพฺพาย โสตธาตุยา วิสุทฺธาย อติกฺกนฺตมานุสิกาย
อุโภ สทฺเท สุณาติ ทิพฺเพ จ มานุเส จ เย ทูเร
สนฺติเก จ ฯ
{๑๑๓.๓} ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ เจตสา เจโต ปริจฺจ
ปชานาติ ฯ สราคํ วา จิตฺตํ สราคํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ วีตราคํ
วา จิตฺตํ วีตราคํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ ฯ สโทสํ วา จิตฺตํ
สโทสํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ วีตโทสํ วา จิตฺตํ วีตโทสํ จิตฺตนฺติ
ปชานาติ ฯ สโมหํ วา จิตฺตํ สโมหํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ วีตโมหํ
วา จิตฺตํ วีตโมหํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ ฯ สงฺขิตฺตํ วา จิตฺตํ
สงฺขิตฺตํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ วิกฺขิตฺตํ วา จิตฺตํ วิกฺขิตฺตํ จิตฺตนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ธาตา ฯ ๒ กตฺถจิ อาสชฺชมาโนติปิ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ ๓ กตฺถจิ ปรามสตีติปิ
@ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ
ปชานาติ ฯ มหคฺคตํ วา จิตฺตํ มหคฺคตํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ
อมหคฺคตํ วา จิตฺตํ อมหคฺคตํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ ฯ สอุตฺตรํ
วา จิตฺตํ สอุตฺตรํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ อนุตฺตรํ วา จิตฺตํ
อนุตฺตรํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ ฯ สมาหิตํ วา จิตฺตํ สมาหิตํ
จิตฺตนฺติ ปชานาติ อสมาหิตํ วา จิตฺตํ อสมาหิตํ จิตฺตนฺติ
ปชานาติ ฯ วิมุตฺตํ วา จิตฺตํ วิมุตฺตํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ
อวิมุตฺตํ วา จิตฺตํ อวิมุตฺตํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ ฯ
{๑๑๓.๔} อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ เสยฺยถีทํ เอกมฺปิ
ชาตึ เทฺวปิ ชาติโย ติสฺโสปิ ชาติโย จตสฺโสปิ ชาติโย ปญฺจปิ ชาติโย
ทสปิ ชาติโย วีสมฺปิ ชาติโย ตึสมฺปิ ชาติโย จตฺตาฬีสมฺปิ ชาติโย
ปญฺญาสมฺปิ ชาติโย ชาติสตมฺปิ ชาติสหสฺสมฺปิ ชาติสตสหสฺสมฺปิ
อเนเกปิ สํวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ วิวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป
อมุตฺราสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํ
สุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต จุโต อมุตฺร อุทปาทึ
ตตฺราปาสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํ
สุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต จุโต อิธูปปนฺโนติ ฯ
{๑๑๓.๕} อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ ฯ
ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน
อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ สุคเต ทุคฺคเต
ฯเปฯ ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ ฯ อาสวานํ ขยา อนาสวํ
เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ อิเม โข พฺราหฺมณ เตน ภควตา
ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน ทส ปสาทนียา ธมฺมา
อกฺขาตา ยสฺมึ โน อิเม ธมฺมา สํวิชฺชนฺติ ตํ มยํ เอตรหิ
สกฺกโรม ครุกโรม มาเนม ปูเชม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา อุปนิสฺสาย
วิหรามาติ ฯ
[๑๑๔] เอวํ วุตฺเต วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต
อุปนนฺทํ เสนาปตึ อามนฺเตสิ ตํ กึ มญฺญสิ เอวํ เสนาปติ
ยทิเม โภนฺโต สกฺกาตพฺพํ สกฺกโรนฺติ ครุกาตพฺพํ ครุกโรนฺติ
มาเนตพฺพํ มาเนนฺติ ปูเชตพฺพํ ปูเชนฺติ ตคฺฆิเม โภนฺโต สกฺกาตพฺพํ
สกฺกโรนฺติ ครุกาตพฺพํ ครุกโรนฺติ มาเนตพฺพํ มาเนนฺติ ปูเชตพฺพํ
ปูเชนฺติ อิมญฺจ หิ เต โภนฺโต น สกฺกเรยฺยุํ น ครุกเรยฺยุํ น
มาเนยฺยุํ น ปูเชยฺยุํ อถ กิญฺจรหิ เต โภนฺโต สกฺกเรยฺยุํ ครุกเรยฺยุํ
มาเนยฺยุํ ปูเชยฺยุํ สกฺกตฺวา ครุกตฺวา [๑]- อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยุนฺติ ฯ
[๑๑๕] อถ โข วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต
อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ กหํ ปน [๒]- อานนฺโท เอตรหิ
วิหรตีติ ฯ เวฬุวเน ขฺวาหํ พฺราหฺมณ เอตรหิ วิหรามีติ ฯ กจฺจิ
ปน โภ อานนฺท เวฬุวนํ รมณียญฺเจว อปฺปสทฺทญฺจ อปฺปนิคฺโฆสญฺจ
วิชนวาตํ มนุสฺสราหเสยฺยกํ ปฏิสลฺลานสารุปฺปนฺติ ฯ ตคฺฆ
พฺราหฺมณ เวฬุวนํ รมณียญฺเจว อปฺปสทฺทญฺจ อปฺปนิคฺโฆสญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เอตฺถนฺตเร มาเนตฺวา ปูเชตฺวาติ ทิสฺสติ ฯ ๒ ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร ภวนฺติ
@ทิสฺสติ ฯ
วิชนวาตํ มนุสฺสราหเสยฺยกํ ปฏิสลฺลานสารุปฺปํ ยถาตํ ตุมฺหาทิเสหิ
รกฺขิเกหิ ๑- โคปเกหีติ ฯ
[๑๑๖] ตคฺฆ โภ อานนฺท เวฬุวนํ รมณียญฺเจว อปฺปสทฺทญฺจ
อปฺปนิคฺโฆสญฺจ วิชนวาตํ มนุสฺสราหเสยฺยกํ ปฏิสลฺลานสารุปฺปํ
ยถาตํ ภวนฺเตหิ ฌายีหิ ฌานสีเลหิ ๒- ฌายิโน เจว ภวนฺโต
ฌานสีลิโน จ เอกมิทาหํ โภ อานนฺท สมยํ โส ภวํ โคตโม
เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ อถ ขฺวาหํ โภ
อานนฺท เยน มหาวนํ กูฏาคารสาลา เยน โส ภวํ โคตโม
เตนุปสงฺกมึ ตตฺร จ ปน โส ภวํ โคตโม อเนกปริยาเยน
ฌานกถํ กเถสิ ฌายี เจว โส ภวํ โคตโม อโหสิ ฌานสีโล ๓- จ
สพฺพญฺจ ปน โส ภวํ โคตโม ฌานํ วณฺเณสีติ ฯ
[๑๑๗] น โข พฺราหฺมณ โส ภควา สพฺพํ ฌานํ วณฺเณสิ
นาปิ โส ภควา สพฺพํ ฌานํ น วณฺเณสิ น ๔- กถํรูปญฺจ พฺราหฺมณ
โส ภควา ฌานํ น วณฺเณสิ ฯ อิธ พฺราหฺมณ เอกจฺโจ
กามราคปริยุฏฺฐิเตน เจตสา วิหรติ กามราคปเรเตน อุปฺปนฺนสฺส
จ กามราคสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ โส กามราคํเยว
อนฺตรํ กริตฺวา ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายติ ฯ
พฺยาปาทปริยุฏฺฐิเตน เจตสา วิหรติ พฺยาปาทปเรเตน อุปฺปนฺนสฺส
จ พฺยาปาทสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ โส พฺยาปาทํเยว
อนฺตรํ กริตฺวา ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. รกฺขเกหิ ฯ ยุ. รกฺเขหิ ฯ ๒ ฌานสีลีหิ ฯ ๓ ฌานสีลี ฯ
@๔ โป. ม. ยุ. นสทโท นตฺถิ ฯ
ถีนมิทฺธปริยุฏฺฐิเตน เจตสา วิหรติ ถีนมิทฺธปเรเตน อุปฺปนฺนสฺส
จ ถีนมิทฺธสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ โส ถีนมิทฺธํเยว
อนฺตรํ กริตฺวา ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายติ ฯ
อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปริยุฏฺฐิเตน เจตสา วิหรติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปเรเตน
อุปฺปนฺนสฺส จ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ
โส อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํเยว อนฺตรํ กริตฺวา ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ
อปชฺฌายติ ฯ วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺฐิเตน เจตสา วิหรติ วิจิกิจฺฉาปเรเตน
อุปฺปนฺนาย จ วิจิกิจฺฉาย นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ
โส วิจิกิจฺฉํเยว อนฺตรํ กริตฺวา ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ
อปชฺฌายติ ฯ น เอวรูปํ โข พฺราหฺมณ โส ภควา ฌานํ
วณฺเณสิ ฯ
{๑๑๗.๑} กถํรูปญฺจ พฺราหฺมณ โส ภควา ฌานํ วณฺเณสิ ฯ
อิธ พฺราหฺมณ ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ
สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ
อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ ... ตติยํ ฌานํ ...
จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ เอวรูปํ โข พฺราหฺมณ โส
ภควา ฌานํ วณฺเณสีติ ฯ
[๑๑๘] คารยฺหํ กิร โภ อานนฺท โส ภวํ โคตโม ฌานํ ครหิ
ปาสํสํ ปสํสิ หนฺท จทานิ มยํ โภ อานนฺท คจฺฉาม พหุกิจฺจา
มยํ พหุกรณียาติ ฯ ยสฺสทานิ ตฺวํ พฺราหฺมณ กาลํ มญฺญสีติ ฯ อถ
โข วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต อายสฺมโต อานนฺทสฺส
ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ ฯ
[๑๑๙] อถ โข โคปกโมคฺคลฺลาโน พฺราหฺมโณ อจิรปกฺกนฺเต
วสฺสกาเร พฺราหฺมเณ มคธมหามตฺเต อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ
ยํ โน มยํ ภวนฺตํ อานนฺทํ อปุจฺฉิมฺหา ตํ โน ภวํ อานนฺโท
น พฺยากาสีติ ฯ นนุ ๑- เต พฺราหฺมณ อโวจุมฺหา นตฺถิ โข
พฺราหฺมณ เอกภิกฺขุปิ เตหิ ธมฺเมหิ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ
สมนฺนาคโต เยหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต โส ภควา อโหสิ อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ โส หิ พฺราหฺมณ ภควา อนุปฺปนฺนสฺส มคฺคสฺส
อุปฺปาเทตา อสญฺชาตสฺส มคฺคสฺส สญฺชาเนตา อนกฺขาตสฺส มคฺคสฺส
อกฺขาตา มคฺคญฺญู มคฺควิทู มคฺคโกวิโท มคฺคานุคา จ ปน
เอตรหิ สาวกา วิหรนฺติ ปจฺฉา สมนฺนาคตาติ ฯ
โคปกโมคฺคลฺลานสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ อฏฺฐมํ ฯ
---------
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อปินุ ฯ
มหาปุณฺณมสุตฺตํ
[๑๒๐] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
ปุพฺพาราเม มิคารมาตุ ปาสาเท ฯ เตน โข ปน สมเยน ภควา
ตทหุโปสเถ ปณฺณรเส ปุณฺณาย ปุณฺณมาย รตฺติยา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต
อพฺโภกาเส นิสินฺโน โหติ ฯ อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ
อุฏฺฐายาสนา เอกํสํ จีวรํ กตฺวา เยน ภควา เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา
ภควนฺตํ เอตทโวจ ปุจฺเฉยฺยาหํ ภนฺเต ภควนฺตํ กิญฺจิเทว เทสํ
สเจ เม ภควา โอกาสํ กโรติ ปญฺหสฺส เวยฺยากรณายาติ ฯ
เตนหิ ตฺวํ ภิกฺขุ สเก อาสเน นิสีทิตฺวา ปุจฺฉ ยทากงฺขสีติ ฯ
[๑๒๑] อถ โข โส ภิกฺขุ สเก อาสเน นิสีทิตฺวา ภควนฺตํ
เอตทโวจ อิเม นุ โข ภนฺเต ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา เสยฺยถีทํ
รูปูปาทานกฺขนฺโธ เวทนูปาทานกฺขนฺโธ สญฺญูปาทานกฺขนฺโธ
สงฺขารูปาทานกฺขนฺโธ วิญฺญาณูปาทานกฺขนฺโธติ ฯ อิเม โข ภิกฺขุ
ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา เสยฺยถีทํ รูปูปาทานกฺขนฺโธ เวทนูปาทานกฺขนฺโธ
สญฺญูปาทานกฺขนฺโธ สงฺขารูปาทานกฺขนฺโธ วิญฺญาณูปาทานกฺขนฺโธติ ฯ
สาธุ ภนฺเตติ โข โส ภิกฺขุ ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา
ภควนฺตํ อุตฺตรึ ปญฺหํ ปุจฺฉิ อิเม ปน ภนฺเต ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา
กึมูลกาติ ฯ อิเม โข ภิกฺขุ ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา ฉนฺทมูลกาติ ฯ
ตญฺเญว นุ โข ภนฺเต อุปาทานํ เต ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา
อุทาหุ อญฺญตฺร ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธหิ อุปาทานนฺติ ฯ น
โข ภิกฺขุ ตญฺเญว อุปาทานํ เต ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา นาปิ
อญฺญตฺร ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธหิ อุปาทานํ โย โข ภิกฺขุ
ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธสุ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ อุปาทานนฺติ ฯ
[๑๒๒] สิยา ปน ภนฺเต สา ๑- ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธสุ
ฉนฺทราคเวมตฺตตาติ ฯ สิยา ภิกฺขูติ ภควา อโวจ อิธ ภิกฺขุ เอกจฺจสฺส
เอวํ โหติ เอวํรูโป สิยํ อนาคตมทฺธานํ เอวํเวทโน สิยํ อนาคตมทฺธานํ
เอวํสญฺโญ สิยํ อนาคตมทฺธานํ เอวํสงฺขาโร สิยํ อนาคตมทฺธานํ
เอวํ วิญฺญาโณ สิยํ อนาคตมทฺธานนฺติ เอวํ โข ภิกฺขุ
สิยา ๒- ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธสุ ฉนฺทราคเวมตฺตตาติ ฯ
[๑๒๓] กิตฺตาวตา ปน ภนฺเต ขนฺธานํ ขนฺธาธิวจนํ โหตีติ ฯ
ยงฺกิญฺจิ ภิกฺขุ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา
วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก
วา อยํ รูปกฺขนฺโธ ยากาจิ เวทนา ... ยากาจิ สญฺญา ... เยเกจิ
สงฺขารา ... ยงฺกิญฺจิ วิญฺญาณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ
วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ
ทูเร สนฺติเก วา อยํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ เอตฺตาวตา โข ภิกฺขุ
ขนฺธานํ ขนฺธาธิวจนํ โหตีติ ฯ
[๑๒๔] โก นุ โข ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย รูปกฺขนฺธสฺส
ปญฺญาปนาย โก เหตุ โก ปจฺจโย เวทนากฺขนฺธสฺส ปญฺญาปนาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สา อิติ น ทิสฺสติ ฯ ๒ ยุ. สิยาติ นตฺถิ ฯ
โก เหตุ โก ปจฺจโย สญฺญากฺขนฺธสฺส ปญฺญาปนาย
โก เหตุ โก ปจฺจโย สงฺขารกฺขนฺธสฺส ปญฺญาปนาย โก เหตุ
โก ปจฺจโย วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส ปญฺญาปนายาติ ฯ จตฺตาโร โข
ภิกฺขุ มหาภูตา เหตุ จตฺตาโร มหาภูตา ปจฺจโย รูปกฺขนฺธสฺส
ปญฺญาปนาย ผสฺโส เหตุ ผสฺโส ปจฺจโย เวทนากฺขนฺธสฺส
ปญฺญาปนาย ผสฺโส เหตุ ผสฺโส ปจฺจโย สญฺญากฺขนฺธสฺส
ปญฺญาปนาย ผสฺโส เหตุ ผสฺโส ปจฺจโย สงฺขารกฺขนฺธสฺส
ปญฺญาปนาย นามรูปํ โข ภิกฺขุ เหตุ นามรูปํ ปจฺจโย
วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส ปญฺญาปนายาติ ฯ
[๑๒๕] กถํ ปน ภนฺเต สกฺกายทิฏฺฐิ โหตีติ ฯ อิธ ภิกฺขุ
อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท
อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท
สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ รูปวนฺตํ วา
อตฺตานํ อตฺตนิ วา รูปํ รูปสฺมึ วา อตฺตานํ เวทนํ อตฺตโต
สมนุปสฺสติ เวทนาวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา เวทนํ เวทนาย วา
อตฺตานํ สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ สญฺญาวนฺตํ วา อตฺตานํ
อตฺตนิ วา สญฺญํ สญฺญาย วา อตฺตานํ สงฺขาเร อตฺตโต
สมนุปสฺสติ สงฺขารวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา สงฺขาเร สงฺขาเรสุ
วา อตฺตานํ วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ วิญฺญาณวนฺตํ วา
อตฺตานํ อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ วิญฺญาณสฺมึ วา อตฺตานํ เอวํ
โข ภิกฺขุ สกฺกายทิฏฺฐิ โหตีติ ฯ
[๑๒๖] กถํ ปน ภนฺเต สกฺกายทิฏฺฐิ น โหตีติ ฯ อิธ ภิกฺขุ
สุตวา อริยสาวโก อริยานํ ทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส โกวิโท อริยธมฺเม
สุวินีโต สปฺปุริสานํ ทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส โกวิโท สปฺปุริสธมฺเม
สุวินีโต น รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ น รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ น
อตฺตนิ วา รูปํ น รูปสฺมึ วา อตฺตานํ น เวทนํ อตฺตโต
สมนุปสฺสติ น เวทนาวนฺตํ วา อตฺตานํ น อตฺตนิ วา เวทนํ
น เวทนาย วา อตฺตานํ น สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ น
สญฺญาวนฺตํ วา อตฺตานํ น อตฺตนิ วา สญฺญํ น สญฺญาย วา
อตฺตานํ น สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติ น สงฺขารวนฺตํ วา
อตฺตานํ น อตฺตนิ วา สงฺขาเร น สงฺขาเรสุ วา อตฺตานํ น
วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ น วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ น
อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ น วิญฺญาณสฺมึ วา อตฺตานํ เอวํ โข
ภิกฺขุ สกฺกายทิฏฺฐิ น โหตีติ ฯ
[๑๒๗] โก นุ โข ภนฺเต รูเป อสฺสาโท โก อาทีนโว กึ
นิสฺสรณํ โก เวทนาย อสฺสาโท โก อาทีนโว กึ นิสฺสรณํ
โก สญฺญาย อสฺสาโท โก อาทีนโว กึ นิสฺสรณํ โก สงฺขาเรสุ
อสฺสาโท โก อาทีนโว กึ นิสฺสรณํ โก วิญฺญาเณ อสฺสาโท
โก อาทีนโว กึ นิสฺสรณนฺติ ฯ ยํ โข ภิกฺขุ รูปํ ปฏิจฺจ
อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ อยํ รูเป อสฺสาโท ยํ รูปํ อนิจฺจํ
ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ อยํ รูเป อาทีนโว โย รูเป ฉนฺทราควินโย
ฉนฺทราคปฺปหานํ อิทํ รูเป นิสฺสรณํ ยญฺจ ๑- ภิกฺขุ เวทนํ
ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ อยํ เวทนาย อสฺสาโท ยา
เวทนา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา อยํ เวทนาย อาทีนโว
โย เวทนาย ฉนฺทราควินโย ฉนฺทราคปฺปหานํ อิทํ เวทนาย
นิสฺสรณํ ยญฺจ ภิกฺขุ สญฺญํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ
อยํ สญฺญาย อสฺสาโท ยา สญฺญา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา
อยํ สญฺญาย อาทีนโว โย สญฺญาย ฉนฺทราควินโย
ฉนฺทราคปฺปหานํ อิทํ สญฺญาย นิสฺสรณํ ยญฺจ ภิกฺขุ สงฺขาเร
ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ อยํ สงฺขาเรสุ อสฺสาโท เย
สงฺขารา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา อยํ สงฺขาเรสุ อาทีนโว
โย สงฺขาเรสุ ฉนฺทราควินโย ฉนฺทราคปฺปหานํ อิทํ สงฺขาเรสุ
นิสฺสรณํ ยญฺจ ภิกฺขุ วิญฺญาณํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ
อยํ วิญฺญาเณ อสฺสาโท ยํ วิญฺญาณํ อนิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ
อยํ วิญฺญาเณ อาทีนโว โย วิญฺญาเณ ฉนฺทราควินโย
ฉนฺทราคปฺปหานํ อิทํ วิญฺญาเณ นิสฺสรณนฺติ ฯ
[๑๒๘] กถํ ปน ภนฺเต ชานโต กถํ ปสฺสโต อิมสฺมิญฺจ สวิญฺญาณเก
กาเย พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตสุ อหงฺการมมงฺการมานานุสยา
น โหนฺตีติ ฯ ยงฺกิญฺจิ ภิกฺขุ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ
อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ยํ โข ฯ
วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา สพฺพํ รูปํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ
น เมโส อตฺตาติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสติ
ยากาจิ เวทนา ... ยากาจิ สญฺญา ... เยเกจิ สงฺขารา ... ยงฺกิญฺจิ
วิญฺญาณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา
โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก
วา สพฺพํ วิญฺญาณํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ
เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสติ เอวํ โข ภิกฺขุ ชานโต
เอวํ ปสฺสโต อิมสฺมิญฺจ สวิญฺญาณเก กาเย พหิทฺธา จ
สพฺพนิมิตฺเตสุ อหงฺการมมงฺการมานานุสยา น โหนฺตีติ ฯ
[๑๒๙] อถ โข อญฺญตรสฺส ภิกฺขุโน เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก
อุทปาทิ อิติ กิร โภ รูปํ อนตฺตา เวทนา อนตฺตา สญฺญา
อนตฺตา สงฺขารา อนตฺตา วิญฺญาณํ อนตฺตา อนตฺตกตานิ
กมฺมานิ กมตฺตานํ ๑- ผุสิสฺสนฺตีติ ฯ อถ โข ภควา ตสฺส ภิกฺขุโน
เจตสา เจโต ปริวิตกฺกมญฺญาย ภิกฺขู อามนฺเตสิ ฐานํ โข
ปเนตํ ภิกฺขเว วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺโจ โมฆปุริโส อวิทฺธา อวิชฺชาคโต
ตณฺหาธิปเตยฺเยน เจตสา สตฺถุ สาสนํ อภิธาวิตพฺพํ ๒- มญฺเญยฺย
อิติ กิร โภ รูปํ อนตฺตา เวทนา อนตฺตา สญฺญา อนตฺตา
สงฺขารา อนตฺตา วิญฺญาณํ อนตฺตา อนตฺตกตานิ กมฺมานิ
กมตฺตานํ ผุสิสฺสนฺตีติ ปฏิปุจฺฉามิ ๓- วินีตา โข เม ตุเมฺห
@เชิงอรรถ: ๑ โป. กตมตฺตานํ ฯ ๒ ม. ยุ. อติธาวิตพฺพํ ฯ โป. อธิธาวิตพฺพํ ฯ
@๓ สี. ปฏิจฺจ ฯ ม. ปฏิวินีตา ฯ
ภิกฺขเว ตตฺร ตตฺร ธมฺเมสุ ตํ กึ มญฺญถ ภิกฺขเว รูปํ นิจฺจํ
วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา
ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ
กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส
เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กึ มญฺญถ ภิกฺขเว
เวทนา ฯเปฯ สญฺญา ... สงฺขารา ... วิญฺญาณํ นิจฺจํ วา
อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ
ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ
สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ
ภนฺเต ฯ ตสฺมาติห ภิกฺขเว ยงฺกิญฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ
อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา
ยํ ทูเร สนฺติเก วา สพฺพํ รูปํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ
เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพํ ฯ ยากาจิ เวทนา ...
ยากาจิ สญฺญา ... เยเกจิ สงฺขารา ... ยงฺกิญฺจิ วิญฺญาณํ
อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา
สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา สพฺพํ วิญฺญาณํ
เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ เอวเมตํ ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพํ ฯ เอวํ ปสฺสํ ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก
รูปสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ เวทนายปิ นิพฺพินฺทติ สญฺญายปิ นิพฺพินฺทติ
สงฺขาเรสุปิ นิพฺพินฺทติ วิญฺญาณสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ นิพฺพินฺทํ
วิรชฺชติ วิราคา วิมุจฺจติ วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติ
ขีณา ชาติ วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ
ปชานาตีติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ๑- ฯ อิมสฺมิญฺจ ๒- ปน เวยฺยากรณสฺมึ ภญฺญมาเน
สฏฺฐิมตฺตานํ ภิกฺขูนํ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจึสูติ ฯ
มหาปุณฺณมสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ นวมํ ฯ
---------
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อภินนฺทุํ อิติ ทิสฺสติ ฯ ๒ โป. ยุ. อิมสฺมึ โข ปน ฯ
จูฬปุณฺณมสุตฺตํ
[๑๓๐] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
ปุพฺพาราเม มิคารมาตุ ปาสาเท ฯ เตน โข ปน สมเยน ภควา
ตทหุโปสเถ ปณฺณรเส ปุณฺณาย ปุณฺณมาย รตฺติยา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต
อพฺโภกาเส นิสินฺโน โหติ ฯ
[๑๓๑] อถ โข ภควา ตุณฺหีภูตํ ๑- ภิกฺขุสงฺฆํ อนุวิโลเกตฺวา
ภิกฺขู อามนฺเตสิ ชาเนยฺย นุ โข ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อสปฺปุริสํ
อสปฺปุริโส อยมฺภวนฺติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ สาธุ ภิกฺขเว
อฏฺฐานเมตํ ภิกฺขเว อนวกาโส ยํ อสปฺปุริโส อสปฺปุริสํ ชาเนยฺย
อสปฺปุริโส อยมฺภวนฺติ ชาเนยฺย ปน ภิกฺขเว อสปฺปุริโส สปฺปุริสํ
สปฺปุริโส อยมฺภวนฺติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ สาธุ ภิกฺขเว
เอตมฺปิ ๒- ภิกฺขเว อฏฺฐานํ อนวกาโส ยํ อสปฺปุริโส สปฺปุริสํ ชาเนยฺย
สปฺปุริโส อยมฺภวนฺติ ฯ
[๑๓๒] อสปฺปุริโส ภิกฺขเว อสทฺธมฺมสมนฺนาคโต โหติ
อสปฺปุริสภตฺตี โหติ อสปฺปุริสจินฺตี โหติ อสปฺปุริสมนฺตี โหติ
อสปฺปุริสวาโจ โหติ อสปฺปุริสกมฺมนฺโต โหติ อสปฺปุริสทิฏฺฐี โหติ
อสปฺปุริสทานํ เทติ ฯ
[๑๓๓] กถญฺจ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อสทฺธมฺมสมนฺนาคโต โหติ ฯ
อิธ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อสทฺโธ โหติ อหิริโก โหติ อโนตฺตปฺปี
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ตุณฺหีภูตํ ตุณฺหีภูตํ ฯ ๒ ม. ยุ. เอตมฺปิ โข ฯ
โหติ อปฺปสฺสุโต โหติ กุสีโต โหติ มุฏฺฐสฺสตี โหติ ทุปฺปญฺโญ
โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อสทฺธมฺมสมนฺนาคโต โหติ ฯ
[๑๓๔] กถญฺจ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อสปฺปุริสภตฺตี โหติ ฯ
อิธ ภิกฺขเว อสปฺปุริสสฺส เย เต สมณพฺราหฺมณา อสทฺธา อหิริกา
อโนตฺตปฺปิโน อปฺปสฺสุตา กุสีตา มุฏฺฐสฺสติโน ทุปฺปญฺญา ตฺยสฺส
มิตฺตา โหนฺติ เต สหายา เอวํ โข ภิกฺขเว อสปฺปุริโส
อสปฺปุริสภตฺตี โหติ ฯ
[๑๓๕] กถญฺจ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อสปฺปุริสจินฺตี โหติ ฯ
อิธ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อตฺตพฺยาพาธายปิ เจเตติ ปรพฺยาพาธายปิ
เจเตติ อุภยพฺยาพาธายปิ เจเตติ เอวํ โข ภิกฺขเว อสปฺปุริโส
อสปฺปุริสจินฺตี โหติ ฯ
[๑๓๖] กถญฺจ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อสปฺปุริสมนฺตี โหติ ฯ
อิธ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อตฺตพฺยาพาธายปิ มนฺเตติ ปรพฺยาพาธายปิ
มนฺเตติ อุภยพฺยาพาธายปิ มนฺเตติ เอวํ โข ภิกฺขเว อสปฺปุริโส
อสปฺปุริสมนฺตี โหติ ฯ
[๑๓๗] กถญฺจ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อสปฺปุริสวาโจ โหติ ฯ
อิธ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส มุสาวาที โหติ ปิสุณวาโจ โหติ ผรุสวาโจ
โหติ สมฺผปฺปลาปี โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว อสปฺปุริโส
อสปฺปุริสวาโจ โหติ ฯ
[๑๓๘] กถญฺจ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อสปฺปุริสกมฺมนฺโต โหติ ฯ
อิธ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส ปาณาติปาตี โหติ อทินฺนาทายี โหติ
กาเมสุมิจฺฉาจารี โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อสปฺปุริสกมฺมนฺโต
โหติ ฯ
[๑๓๙] กถญฺจ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อสปฺปุริสทิฏฺฐี โหติ ฯ อิธ
ภิกฺขเว อสปฺปุริโส เอวํทิฏฺฐิโก ๑- โหติ นตฺถิ ทินฺนํ นตฺถิ ยิฏฺฐํ
นตฺถิ หุตํ นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก นตฺถิ อยํ
โลโก นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ มาตา นตฺถิ ปิตา นตฺถิ สตฺตา
โอปปาติกา นตฺถิ โลเก สมณพฺราหฺมณา สมฺมคฺคตา
สมฺมาปฏิปนฺนา เย อิมญฺจ โลกํ ปรญฺจ โลกํ สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา ปเวเทนฺตีติ เอวํ โข ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อสปฺปุริสทิฏฺฐี
โหติ ฯ
[๑๔๐] กถญฺจ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อสปฺปุริสทานํ เทติ ฯ
อิธ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อสกฺกจฺจํ ทานํ เทติ อสหตฺถา ทานํ
เทติ อจิตฺตึ กตฺวา ทานํ เทติ อปวิฏฺฐํ ทานํ เทติ อนาคมนทิฏฺฐิโก
ทานํ เทติ เอวํ โข ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อสปฺปุริสทานํ
เทติ ฯ
[๑๔๑] ส ๒- โข โส ภิกฺขเว อสปฺปุริโส เอวํ อสทฺธมฺมสมนฺนาคโต
เอวํ อสปฺปุริสภตฺตี เอวํ อสปฺปุริสจินฺตี เอวํ อสปฺปุริสมนฺตี เอวํ
อสปฺปุริสวาโจ เอวํ อสปฺปุริสกมฺมนฺโต เอวํ อสปฺปุริสทิฏฺฐี เอวํ
อสปฺปุริสทานํ ทตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ยา อสปฺปุริสานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เอวํทิฏฺฐี ฯ ๒ ม. ส โขติ นตฺถิ ฯ
คติ ตตฺถ อุปฺปชฺชติ ฯ กา จ ภิกฺขเว อสปฺปุริสานํ คติ นิรโย
วา ติรจฺฉานโยนิ วา ฯ
[๑๔๒] ชาเนยฺย นุ โข ภิกฺขเว สปฺปุริโส สปฺปุริสํ สปฺปุริโส
อยมฺภวนฺติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ สาธุ ภิกฺขเว ฐานเมตํ ภิกฺขเว
วิชฺชติ ยํ สปฺปุริโส สปฺปุริสํ ชาเนยฺย สปฺปุริโส อยมฺภวนฺติ
ชาเนยฺย ปน ภิกฺขเว สปฺปุริโส อสปฺปุริสํ อสปฺปุริโส
อยมฺภวนฺติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ สาธุ ภิกฺขเว เอตมฺปิ โข ภิกฺขเว ฐานํ
วิชฺชติ ยํ สปฺปุริโส อสปฺปุริสํ ชาเนยฺย อสปฺปุริโส อยมฺภวนฺติ ฯ
[๑๔๓] สปฺปุริโส ภิกฺขเว สทฺธมฺมสมนฺนาคโต โหติ
สปฺปุริสภตฺตี โหติ สปฺปุริสจินฺตี โหติ สปฺปุริสมนฺตี โหติ
สปฺปุริสวาโจ โหติ สปฺปุริสกมฺมนฺโต โหติ สปฺปุริสทิฏฺฐี โหติ
สปฺปุริสทานํ เทติ ฯ
[๑๔๔] กถญฺจ ภิกฺขเว สปฺปุริโส สทฺธมฺมสมนฺนาคโต โหติ ฯ
อิธ ภิกฺขเว สปฺปุริโส สทฺโธ โหติ หิริมา โหติ โอตฺตปฺปี โหติ
พหุสฺสุโต โหติ อารทฺธวิริโย โหติ อุปฏฺฐิตสตี โหติ ปญฺญวา
โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว สปฺปุริโส สทฺธมฺมสมนฺนาคโต โหติ ฯ
[๑๔๕] กถญฺจ ภิกฺขเว สปฺปุริโส สปฺปุริสภตฺตี โหติ ฯ อิธ
ภิกฺขเว สปฺปุริสสฺส เย เต สมณพฺราหฺมณา สทฺธา หิริมนฺโต
โอตฺตปฺปิโน พหุสฺสุตา อารทฺธวิริยา อุปฏฺฐิตสติโน ปญฺญวนฺโต
ตฺยสฺส มิตฺตา โหนฺติ เต สหายา เอวํ โข ภิกฺขเว สปฺปุริโส
สปฺปุริสภตฺตี โหติ ฯ
[๑๔๖] กถญฺจ ภิกฺขเว สปฺปุริโส สปฺปุริสจินฺตี โหติ ฯ อิธ
ภิกฺขเว สปฺปุริโส เนวตฺตพฺยาพาธาย เจเตติ น ปรพฺยาพาธาย
เจเตติ น อุภยพฺยาพาธาย เจเตติ เอวํ โข ภิกฺขเว สปฺปุริโส
สปฺปุริสจินฺตี โหติ ฯ
[๑๔๗] กถญฺจ ภิกฺขเว สปฺปุริโส สปฺปุริสมนฺตี โหติ ฯ อิธ
ภิกฺขเว สปฺปุริโส เนวตฺตพฺยาพาธาย มนฺเตติ น ปรพฺยาพาธาย
มนฺเตติ น อุภยพฺยาพาธาย มนฺเตติ เอวํ โข ภิกฺขเว สปฺปุริโส
สปฺปุริสมนฺตี โหติ ฯ
[๑๔๘] กถญฺจ ภิกฺขเว สปฺปุริโส สปฺปุริสวาโจ โหติ ฯ อิธ
ภิกฺขเว สปฺปุริโส มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ ปิสุณาย วาจาย
ปฏิวิรโต โหติ ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรโต โหติ สมฺผปฺปลาปา
ปฏิวิรโต โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว สปฺปุริโส สปฺปุริสวาโจ โหติ ฯ
[๑๔๙] กถญฺจ ภิกฺขเว สปฺปุริโส สปฺปุริสกมฺมนฺโต โหติ ฯ
อิธ ภิกฺขเว สปฺปุริโส ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ อทินฺนาทานา
ปฏิวิรโต โหติ กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว
สปฺปุริโส สปฺปุริสกมฺมนฺโต โหติ ฯ
[๑๕๐] กถญฺจ ภิกฺขเว สปฺปุริโส สปฺปุริสทิฏฺฐี โหติ ฯ อิธ
ภิกฺขเว สปฺปุริโส เอวํ ทิฏฺฐิโก โหติ อตฺถิ ทินฺนํ อตฺถิ ยิฏฺฐํ
อตฺถิ หุตํ อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก อตฺถิ อยํ
โลโก อตฺถิ ปโร โลโก อตฺถิ มาตา อตฺถิ ปิตา อตฺถิ สตฺตา
โอปปาติกา อตฺถิ โลเก สมณพฺราหฺมณา สมฺมคฺคตา
สมฺมาปฏิปนฺนา เย อิมญฺจ โลกํ ปรญฺจ โลกํ สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา ปเวเทนฺตีติ เอวํ โข ภิกฺขเว สปฺปุริโส สปฺปุริสทิฏฺฐี
โหติ ฯ
[๑๕๑] กถญฺจ ภิกฺขเว สปฺปุริโส สปฺปุริสทานํ เทติ ฯ อิธ
ภิกฺขเว สปฺปุริโส สกฺกจฺจํ ทานํ เทติ ๑- จิตฺตึ กตฺวา ทานํ เทติ
ปริสุทฺธํ ๒- ทานํ เทติ อาคมนทิฏฺฐิโก ทานํ เทติ เอวํ โข ภิกฺขเว
สปฺปุริโส สปฺปุริสทานํ เทติ ฯ
[๑๕๒] ส โข โส ภิกฺขเว สปฺปุริโส เอวํ สทฺธมฺมสมนฺนาคโต
เอวํ สปฺปุริสภตฺตี เอวํ สปฺปุริสจินฺตี เอวํ สปฺปุริสมนฺตี เอวํ สปฺปุริสวาโจ
เอวํ สปฺปุริสกมฺมนฺโต เอวํ สปฺปุริสทิฏฺฐี เอวํ สปฺปุริสทานํ
ทตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ยา สปฺปุริสานํ คติ ตตฺถ
อุปฺปชฺชติ กา จ ภิกฺขเว สปฺปุริสานํ คติ เทวมหตฺตตา วา
มนุสฺสมหตฺตตา วาติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
จูฬปุณฺณมสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทสมํ ฯ
เทวทหวคฺโค ปฐโม ฯ
--------
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. สหตฺถา ทานํ เทติ ฯ ๒ ม. อนุปวิฏฺฐํ ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
เทวทหปญฺจตฺตยกินฺติ
นิคนฺโถ อญฺญเวยฺยากรโณ
กุรุคณกโคปกํ ปุณฺณมโย
เทวทหคฺคโม ปฐโม ปวโร ฯ
--------
อนุปทวคฺโค
------
อนุปทสุตฺตํ
[๑๕๓] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู
อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
[๑๕๔] ภควา เอตทโวจ ปณฺฑิโต ภิกฺขเว สารีปุตฺโต
มหาปญฺโญ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต ปุถุปญฺโญ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต
หาสปญฺโญ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต ชวนปญฺโญ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต
ติกฺขปญฺโญ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต นิพฺเพธิกปญฺโญ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต
สารีปุตฺโต ภิกฺขเว อฑฺฒมาสํ อนุปทธมฺมวิปสฺสนํ วิปสฺสิ ฯ ตตฺริทํ
ภิกฺขเว สารีปุตฺตสฺส อนุปทธมฺมวิปสฺสนาย โหติ ฯ
[๑๕๕] อิธ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ
ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ ฯ เย จ ปฐเม ฌาเน ธมฺมา วิตกฺโก จ วิจาโร จ
ปีติ จ สุขญฺจ จิตฺเตกคฺคตา จ ผสฺโส เวทนา สญฺญา เจตนา
วิญฺญาณํ ๑- ฉนฺโท อธิโมกฺโข วิริยํ สติ อุเปกฺขา มนสิกาโร ตฺยสฺส
ธมฺมา อนุปทววตฺถิตา โหนฺติ ตฺยสฺส ธมฺมา วิทิตา อุปฺปชฺชนฺติ
วิทิตา อุปฏฺฐหนฺติ วิทิตา อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺติ ฯ โส เอวํ ปชานาติ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. จิตฺตํ ฯ
เอวํ กิรเม ธมฺมา อหุตฺวา สมฺโภนฺติ หุตฺวา ปติเวนฺตีติ ๑- ฯ โส
เตสุ ธมฺเมสุ อนุปาโย อนปาโย อนิสฺสิโต อปฺปฏิพทฺโธ
วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรติ ฯ โส อตฺถิ
อุตฺตรึ นิสฺสรณนฺติ ปชานาติ ตพฺพหุลีการา อตฺถิ เตฺววสฺส โหติ ฯ
[๑๕๖] ปุน จปรํ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา
อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ
ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ เย จ ทุติเย ฌาเน
ธมฺมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาโท จ ปีติ จ สุขญฺจ จิตฺเตกคฺคตา จ
ผสฺโส เวทนา สญฺญา เจตนา วิญฺญาณํ ฉนฺโท อธิโมกฺโข วิริยํ
สติ อุเปกฺขา มนสิกาโร ตฺยสฺส ธมฺมา อนุปทววตฺถิตา โหนฺติ
ตฺยสฺส ธมฺมา วิทิตา อุปฺปชฺชนฺติ วิทิตา อุปฏฺฐหนฺติ วิทิตา อพฺภตฺถํ
คจฺฉนฺติ ฯ โส เอวํ ปชานาติ เอวํ กิรเม ธมฺมา อหุตฺวา
สมฺโภนฺติ หุตฺวา ปติเวนฺตีติ ฯ โส เตสุ ธมฺเมสุ อนุปาโย
อนปาโย อนิสฺสิโต อปฺปฏิพทฺโธ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน
เจตสา วิหรติ ฯ โส อตฺถิ อุตฺตรึ นิสฺสรณนฺติ ปชานาติ ฯ
ตพฺพหุลีการา อตฺถิ เตฺววสฺส โหติ ฯ
[๑๕๗] ปุน จปรํ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต ปีติยา จ วิราคา
อุเปกฺขโก จ วิหรติ สโต จ สมฺปชาโน สุขญฺจ กาเยน
ปฏิสํเวเทติ ยนฺตํ อริยา อาจิกฺขนฺติ อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารีติ
ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ เย จ ตติเย ฌาเน ธมฺมา
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ยุ. ปฏิเวเทนฺตีติ ฯ
อุเปกฺขา จ สุขญฺจ สติ จ สมฺปชญฺญญฺจ จิตฺเตกคฺคตา จ ผสฺโส
เวทนา สญฺญา เจตนา วิญฺญาณํ ฉนฺโท อธิโมกฺโข วิริยํ สติ
อุเปกฺขา มนสิกาโร ตฺยสฺส ธมฺมา อนุปทววตฺถิตา โหนฺติ ตฺยสฺส
ธมฺมา วิทิตา อุปฺปชฺชนฺติ วิทิตา อุปฏฺฐหนฺติ วิทิตา อพฺภตฺถํ
คจฺฉนฺติ ฯ โส เอวํ ปชานาติ เอวํ กิรเม ธมฺมา อหุตฺวา
สมฺโภนฺติ หุตฺวา ปติเวนฺตีติ ฯ โส เตสุ ธมฺเมสุ อนุปาโย อนปาโย
อนิสฺสิโต อปฺปฏิพทฺโธ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา
วิหรติ ฯ โส อตฺถิ อุตฺตรึ นิสฺสรณนฺติ ปชานาติ ฯ ตพฺพหุลีการา
อตฺถิ เตฺววสฺส โหติ ฯ
[๑๕๘] ปุน จปรํ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต สุขสฺส จ ปหานา
ทุกฺขสฺส จ ปหานา ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมา
อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ
เย จ จตุตฺเถ ฌาเน ธมฺมา อุเปกฺขา อทุกฺขมสุขา เวทนา
ปริสุทฺธตฺตา ๑- เจตโส อนาโภโค สติปาริสุทฺธิ จิตฺเตกคฺคตา จ
ผสฺโส เวทนา สญฺญา เจตนา วิญฺญาณํ ฉนฺโท อธิโมกฺโข
วิริยํ สติ อุเปกฺขา มนสิกาโร ตฺยสฺส ธมฺมา อนุปทววตฺถิตา
โหนฺติ ตฺยสฺส ธมฺมา วิทิตา อุปฺปชฺชนฺติ วิทิตา อุปฏฺฐหนฺติ
วิทิตา อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺติ ฯ โส เอวํ ปชานาติ เอวํ กิรเม
ธมฺมา อหุตฺวา สมฺโภนฺติ หุตฺวา ปติเวนฺตีติ ฯ โส เตสุ ธมฺเมสุ
อนุปาโย อนปาโย อนิสฺสิโต อปฺปฏิพทฺโธ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ปสิทฺธตา ฯ ม. ปสฺสทฺธตฺตา ฯ
วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรติ ฯ โส อตฺถิ อุตฺตรึ นิสฺสรณนฺติ
ปชานาติ ฯ ตพฺพหุลีการา อตฺถิ เตฺววสฺส โหติ ฯ
[๑๕๙] ปุน จปรํ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต สพฺพโส รูปสญฺญานํ
สมติกฺกมา ปฏิฆสญฺญานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสญฺญานํ อมนสิการา
อนนฺโต อากาโสติ อากาสานญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ เย
จ อากาสานญฺจายตเน ธมฺมา อากาสานญฺจายตนสญฺญา จ
จิตฺเตกคฺคตา จ ผสฺโส เวทนา สญฺญา เจตนา วิญฺญาณํ ฉนฺโท
อธิโมกฺโข วิริยํ สติ อุเปกฺขา มนสิกาโร ตฺยสฺส ธมฺมา
อนุปทววตฺถิตา โหนฺติ ตฺยสฺส ธมฺมา วิทิตา อุปฺปชฺชนฺติ วิทิตา
อุปฏฺฐหนฺติ วิทิตา อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺติ ฯ โส เอวํ ปชานาติ เอวํ
กิรเม ธมฺมา อหุตฺวา สมฺโภนฺติ หุตฺวา ปติเวนฺตีติ ฯ โส เตสุ
ธมฺเมสุ อนุปาโย อนปาโย อนิสฺสิโต อปฺปฏิพทฺโธ วิปฺปมุตฺโต
วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรติ ฯ โส อตฺถิ อุตฺตรึ
นิสฺสรณนฺติ ปชานาติ ฯ ตพฺพหุลีการา อตฺถิ เตฺววสฺส โหติ ฯ
[๑๖๐] ปุน จปรํ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต สพฺพโส อากาสานญฺจายตนํ
สมติกฺกมฺม ๑- อนนฺตํ วิญฺญาณนฺติ วิญฺญาณญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ ฯ เย จ วิญฺญาณญฺจายตเน ธมฺมา วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญา
จ จิตฺเตกคฺคตา จ ผสฺโส เวทนา สญฺญา เจตนา วิญฺญาณํ
ฉนฺโท อธิโมกฺโข วิริยํ สติ อุเปกฺขา มนสิกาโร ตฺยสฺส
ธมฺมา อนุปทววตฺถิตา โหนฺติ ตฺยสฺส ธมฺมา วิทิตา อุปฺปชฺชนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. สมติกฺกมา ฯ
วิทิตา อุปฏฺฐหนฺติ วิทิตา อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺติ ฯ โส เอวํ ปชานาติ
เอวํ กิรเม ธมฺมา อหุตฺวา สมฺโภนฺติ หุตฺวา ปติเวนฺตีติ ฯ โส
เตสุ ธมฺเมสุ อนุปาโย อนปาโย อนิสฺสิโต อปฺปฏิพทฺโธ วิปฺปมุตฺโต
วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรติ ฯ โส อตฺถิ อุตฺตรึ
นิสฺสรณนฺติ ปชานาติ ฯ ตพฺพหุลีการา อตฺถิ เตฺววสฺส โหติ ฯ
[๑๖๑] ปุน จปรํ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต สพฺพโส วิญฺญาณญฺจายตนํ
สมติกฺกมฺม นตฺถิ กิญฺจีติ อากิญฺจญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ ฯ เย จ อากิญฺจญฺญายตเน ธมฺมา อากิญฺจญฺญายตนสญฺญา
จ จิตฺเตกคฺคตา จ ผสฺโส เวทนา สญฺญา เจตนา วิญฺญาณํ
ฉนฺโท อธิโมกฺโข วิริยํ สติ อุเปกฺขา มนสิกาโร ตฺยสฺส ธมฺมา
อนุปทววตฺถิตา โหนฺติ ตฺยสฺส ธมฺมา วิทิตา อุปฺปชฺชนฺติ
วิทิตา อุปฏฺฐหนฺติ วิทิตา อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺติ ฯ โส เอวํ ปชานาติ
เอวํ กิรเม ธมฺมา อหุตฺวา สมฺโภนฺติ หุตฺวา ปติเวนฺตีติ ฯ โส
เตสุ ธมฺเมสุ อนุปาโย อนปาโย อนิสฺสิโต อปฺปฏิพทฺโธ วิปฺปมุตฺโต
วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรติ ฯ โส อตฺถิ อุตฺตรึ
นิสฺสรณนฺติ ปชานาติ ฯ ตพฺพหุลีการา อตฺถิ เตฺววสฺส โหติ ฯ
[๑๖๒] ปุน จปรํ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ
สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ
โส ตาย สมาปตฺติยา สโต วุฏฺฐาติ ฯ โส ตาย สมาปตฺติยา
สโต วุฏฺฐหิตฺวา เย ธมฺมา อตีตา นิรุทฺธา วิปริณตา เต ธมฺเม
สมนุปสฺสติ เอวํ กิรเม ธมฺมา อหุตฺวา สมฺโภนฺติ หุตฺวา
ปติเวนฺตีติ ฯ โส เตสุ ธมฺเมสุ อนุปาโย อนปาโย อนิสฺสิโต
อปฺปฏิพทฺโธ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรติ ฯ
โส อตฺถิ อุตฺตรึ นิสฺสรณนฺติ ปชานาติ ฯ ตพฺพหุลีการา อตฺถิ
เตฺววสฺส โหติ ฯ
[๑๖๓] ปุน จปรํ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต สพฺพโส เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ
สมติกฺกมฺม สญฺญาเวทยิตนิโรธํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ
ปญฺญายปสฺส ๑- ทิสฺวา อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺติ ฯ โส ตาย
สมาปตฺติยา สโต วุฏฺฐาติ ๒- ฯ โส ตาย สมาปตฺติยา สโต วุฏฺฐหิตฺวา
เย ธมฺมา อตีตา นิรุทฺธา วิปริณตา เต ธมฺเม สมนุปสฺสติ เอวํ
กิรเม ธมฺมา อหุตฺวา สมฺโภนฺติ หุตฺวา ปติเวนฺตีติ ฯ โส เตสุ
ธมฺเมสุ อนุปาโย อนปาโย อนิสฺสิโต อปฺปฏิพทฺโธ วิปฺปมุตฺโต
วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรติ ฯ โส อตฺถิ ๓- อุตฺตรึ
นิสฺสรณนฺติ ปชานาติ ฯ ตพฺพหุลีการา อตฺถิ ๔- เตฺววสฺส โหติ ฯ
[๑๖๔] ยํ โข ตํ ภิกฺขเว สมฺมา วทมาโน วเทยฺย วสิปฺปตฺโต
ปารมิปฺปตฺโต อริยสฺมึ สีลสฺมึ วสิปฺปตฺโต ปารมิปฺปตฺโต อริยสฺมึ
สมาธิสฺมึ วสิปฺปตฺโต ปารมิปฺปตฺโต อริยาย ปญฺญาย วสิปฺปตฺโต
ปารมิปฺปตฺโต อริยาย วิมุตฺติยาติ สารีปุตฺตเมว ตํ สมฺมา วทมาโน
วเทยฺย วสิปฺปตฺโต ปารมิปฺปตฺโต อริยสฺมึ สีลสฺมึ วสิปฺปตฺโต
ปารมิปฺปตฺโต อริยสฺมึ สมาธิสฺมึ วสิปฺปตฺโต ปารมิปฺปตฺโต อริยาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปญฺญายจสฺส ฯ ๒ วุฏฺฐหติ ฯ ๓-๔ โป. ม. ยุ. นตฺถิ ฯ
ปญฺญาย วสิปฺปตฺโต ปารมิปฺปตฺโต อริยาย วิมุตฺติยาติ ฯ
[๑๖๕] ยํ โข ตํ ภิกฺขเว สมฺมา วทมาโน วเทยฺย ภควโต
ปุตฺโต โอรโส มุขโต ชาโต ธมฺมโช ธมฺมนิมฺมิโต ธมฺมทายาโท
โน อามิสทายาโทติ สารีปุตฺตเมว ตํ สมฺมา วทมาโน วเทยฺย
ภควโต ปุตฺโต โอรโส มุขโต ชาโต ธมฺมโช ธมฺมนิมฺมิโต
ธมฺมทายาโท โน อามิสทายาโทติ ฯ สารีปุตฺโต ภิกฺขเว
ตถาคเตน อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ สมฺมเทว อนุปฺปวตฺเตตีติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
อนุปทสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปฐมํ ฯ
-------
ฉวิโสธนสุตฺตํ ๑-
[๑๖๖] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู
อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
[๑๖๗] ภควา เอตทโวจ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อญฺญํ พฺยากโรติ
ขีณา ชาติ วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ
ปชานามีติ ฯ ตสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ภาสิตํ เนว อภินนฺทิตพฺพํ
น ปฏิกฺโกสิตพฺพํ ฯ อนภินนฺทิตฺวา อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา ปโญฺห
ปุจฺฉิตพฺโพ จตฺตาโรเม อาวุโส โวหารา เตน ภควตา ชานตา
ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน สมฺมทกฺขาตา กตเม จตฺตาโร
ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐวาทิตา สุเต สุตวาทิตา มุเต มุตวาทิตา วิญฺญาเต
วิญฺญาตวาทิตา อิเม โข อาวุโส จตฺตาโร โวหารา เตน ภควตา
ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน สมฺมทกฺขาตา ฯ กถํ
ชานโต ปนายสฺมโต กถํ ปสฺสโต อิเมสุ จตูสุ โวหาเรสุ
อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุตฺตนฺติ ฯ
[๑๖๘] ขีณาสวสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุโน วุสิตวโต กตกรณียสฺส
โอหิตภารสฺส อนุปฺปตฺตสทตฺถสฺส ปริกฺขีณภวสญฺโญชนสฺส
สมฺมทญฺญาวิมุตฺตสฺส อยมนุธมฺโม โหติ เวยฺยากรณาย ทิฏฺเฐ โข
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ฉพฺพิโสธนสุตฺตนฺติ ทิสฺสติ ฯ
อหํ อาวุโส อนุปาโย อนปาโย อนิสฺสิโต อปฺปฏิพทฺโธ วิปฺปมุตฺโต
วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรามิ สุเต โข อหํ อาวุโส ...
มุเต โข อหํ อาวุโส ... วิญฺญาเต โข อหํ อาวุโส อนุปาโย
อนปาโย อนิสฺสิโต อปฺปฏิพทฺโธ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน
เจตสา วิหรามิ เอวํ โข เม อาวุโส ชานโต เอวํ ปสฺสโต อิเมสุ
จตูสุ โวหาเรสุ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุตฺตนฺติ ฯ ตสฺส
ภิกฺขเว ภิกฺขุโน สาธูติ ภาสิตํ อภินนฺทิตพฺพํ อนุโมทิตพฺพํ ฯ สาธูติ
ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุตฺตรึ ปโญฺห ปุจฺฉิตพฺโพ ปญฺจ
โข อิเม อาวุโส อุปาทานกฺขนฺธา เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา
อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน สมฺมทกฺขาตา กตเม ปญฺจ เสยฺยถีทํ
รูปูปาทานกฺขนฺโธ เวทนูปาทานกฺขนฺโธ สญฺญูปาทานกฺขนฺโธ
สงฺขารูปาทานกฺขนฺโธ วิญฺญาณูปาทานกฺขนฺโธ อิเม โข อาวุโส
ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน
สมฺมทกฺขาตา ฯ กถํ ชานโต ปนายสฺมโต กถํ ปสฺสโต
อิเมสุ ปญฺจสุปาทานกฺขนฺเธสุ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุตฺตนฺติ ฯ
[๑๖๙] ขีณาสวสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุโน วุสิตวโต กตกรณียสฺส
โอหิตภารสฺส อนุปฺปตฺตสทตฺถสฺส ปริกฺขีณภวสญฺโญชนสฺส
สมฺมทญฺญาวิมุตฺตสฺส อยมนุธมฺโม โหติ เวยฺยากรณาย รูปํ โข
อหํ อาวุโส อพลํ วิราคุนํ ๑- อนสฺสาสิกนฺติ ๒- วิทิตฺวา เย รูเป
อุปาทายุปาทานา ๓- เจตโส อธิฏฺฐานาภินิเวสานุสยา เตสํ ขยา วิราคา
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. วิราคํ ฯ ๒ อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ ๓ ม. ยุ. อุปายุปาทานา ฯ
นิโรธา จาคา ปฏินิสฺสคฺคา วิมุตฺตํ เม จิตฺตนฺติ ปชานามิ เวทนํ
โข อหํ อาวุโส ... สญฺญํ โข อหํ อาวุโส ... สงฺขาเร โข อหํ
อาวุโส ... วิญฺญาณํ โข อหํ อาวุโส อพลํ วิราคุนํ อนสฺสาสิกนฺติ
วิทิตฺวา เย วิญฺญาเณ อุปาทายุปาทานา เจตโส อธิฏฺฐานาภินิเวสานุสยา
เตสํ ขยา วิราคา นิโรธา จาคา ปฏินิสฺสคฺคา วิมุตฺตํ เม จิตฺตนฺติ
ปชานามิ เอวํ โข เม อาวุโส ชานโต เอวํ ปสฺสโต อิเมสุ
ปญฺจสุปาทานกฺขนฺเธสุ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุตฺตนฺติ ฯ
ตสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุโน สาธูติ ภาสิตํ อภินนฺทิตพฺพํ อนุโมทิตพฺพํ ฯ
สาธูติ ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุตฺตรึ ปโญฺห ปุจฺฉิตพฺโพ
ฉยิมาวุโส ธาตุโย เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา
สมฺมาสมฺพุทฺเธน สมฺมทกฺขาตา กตมา ฉ ปฐวีธาตุ อาโปธาตุ
เตโชธาตุ วาโยธาตุ อากาสธาตุ วิญฺญาณธาตุ อิมา โข อาวุโส ฉ
ธาตุโย เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน
สมฺมทกฺขาตา ฯ กถํ ชานโต ปนายสฺมโต กถํ ปสฺสโต อิมาสุ
ฉสุ ธาตูสุ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุตฺตนฺติ ฯ
[๑๗๐] ขีณาสวสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุโน วุสิตวโต กตกรณียสฺส
โอหิตภารสฺส อนุปฺปตฺตสทตฺถสฺส ปริกฺขีณภวสญฺโญชนสฺส
สมฺมทญฺญาวิมุตฺตสฺส อยมนุธมฺโม โหติ เวยฺยากรณาย ปฐวีธาตุํ โข
อหํ อาวุโส อนตฺตโต อุปคจฺฉึ น จ ปฐวีธาตุนิสฺสิตํ อตฺตานํ เย จ
ปฐวีธาตุนิสฺสิตา อุปาทายุปาทานา เจตโส อธิฏฺฐานาภินิเวสานุสยา
เตสํ ขยา วิราคา นิโรธา จาคา ปฏินิสฺสคฺคา วิมุตฺตํ เม จิตฺตนฺติ
ปชานามิ อาโปธาตุํ โข อหํ อาวุโส ... เตโชธาตุํ โข อหํ
อาวุโส ... วาโยธาตุํ โข อหํ อาวุโส ... อากาสธาตุํ โข อหํ
อาวุโส ... วิญฺญาณธาตุํ โข อหํ อาวุโส อนตฺตโต อุปคจฺฉึ น
จ วิญฺญาณธาตุนิสฺสิตํ อตฺตานํ เย จ วิญฺญาณธาตุนิสฺสิตา
อุปาทายุปาทานา เจตโส อธิฏฺฐานาภินิเวสานุสยา เตสํ ขยา วิราคา
นิโรธา จาคา ปฏินิสฺสคฺคา วิมุตฺตํ เม จิตฺตนฺติ ปชานามิ เอวํ
โข เม อาวุโส ชานโต เอวํ ปสฺสโต อิมาสุ ฉสุ ธาตูสุ อนุปาทาย
อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุตฺตนฺติ ฯ
{๑๗๐.๑} ตสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุโน สาธูติ ภาสิตํ อภินนฺทิตพฺพํ
อนุโมทิตพฺพํ ฯ สาธูติ ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุตฺตรึ
ปโญฺห ปุจฺฉิตพฺโพ ฉ โข ปนิมานิ อาวุโส อชฺฌตฺติกานิ
พาหิรานิ อายตนานิ เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา
สมฺมาสมฺพุทฺเธน สมฺมทกฺขาตานิ กตมานิ ฉ จกฺขุ เจว รูปา จ
โสตํ จ สทฺทา จ ฆานํ จ คนฺธา จ ชิวฺหา จ รสา จ กาโย จ
โผฏฺฐพฺพา จ มโน จ ธมฺมา จ อิมานิ โข อาวุโส ฉ อชฺฌตฺติกานิ
พาหิรานิ อายตนานิ เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา
สมฺมาสมฺพุทฺเธน สมฺมทกฺขาตานิ ฯ กถํ ชานโต ปนายสฺมโต
กถํ ปสฺสโต อิเมสุ ฉสุ อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ อายตเนสุ
อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุตฺตนฺติ ฯ
[๑๗๑] ขีณาสวสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุโน วุสิตวโต กตกรณียสฺส
โอหิตภารสฺส อนุปฺปตฺตสทตฺถสฺส ปริกฺขีณภวสญฺโญชนสฺส
สมฺมทญฺญาวิมุตฺตสฺส อยมนุธมฺโม โหติ เวยฺยากรณาย จกฺขุสฺมึ
อาวุโส รูเป จกฺขุวิญฺญาเณ จกฺขุวิญฺญาณวิญฺญาตพฺเพสุ ธมฺเมสุ
โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺทิ ยา ตณฺหา เย อุปาทายุปาทานา
เจตโส อธิฏฺฐานาภินิเวสานุสยา เตสํ ขยา วิราคา นิโรธา จาคา
ปฏินิสฺสคฺคา วิมุตฺตํ เม จิตฺตนฺติ ปชานามิ โสตสฺมึ อาวุโส
สทฺเท โสตวิญฺญาเณ ... ฆานสฺมึ อาวุโส คนฺเธ ฆานวิญฺญาเณ ...
ชิวฺหาย อาวุโส รเส ชิวฺหาวิญฺญาเณ ... กายสฺมึ อาวุโส โผฏฺฐพฺเพ
กายวิญฺญาเณ ... มนสฺมึ อาวุโส ธมฺเม มโนวิญฺญาเณ
มโนวิญฺญาณวิญฺญาตพฺเพสุ ธมฺเมสุ โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺทิ
ยา ตณฺหา เย [๑]- อุปาทายุปาทานา เจตโส อธิฏฺฐานาภินิเวสานุสยา
เตสํ ขยา วิราคา นิโรธา จาคา ปฏินิสฺสคฺคา วิมุตฺตํ เม จิตฺตนฺติ
ปชานามิ เอวํ โข เม อาวุโส ชานโต เอวํ ปสฺสโต อิเมสุ
ฉสุ อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ อายตเนสุ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ
วิมุตฺตนฺติ ฯ ตสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุโน สาธูติ ภาสิตํ อภินนฺทิตพฺพํ
อนุโมทิตพฺพํ ฯ สาธูติ ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุตฺตรึ
ปโญฺห ปุจฺฉิตพฺโพ กถํ ชานโต ปนายสฺมโต กถํ ปสฺสโต
อิมสฺมิญฺจ สวิญฺญาณเก กาเย พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตสุ
อหงฺการมมงฺการมานานุสยา สุสมูหตาติ ฯ
[๑๗๒] ขีณาสวสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุโน วุสิตวโต กตกรณียสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. เอตฺถนฺตเร จสทฺโท อตฺถิ ฯ
โอหิตภารสฺส อนุปฺปตฺตสทตฺถสฺส ปริกฺขีณภวสญฺโญชนสฺส
สมฺมทญฺญาวิมุตฺตสฺส อยมนุธมฺโม โหติ เวยฺยากรณาย ปุพฺเพ โข
อหํ อาวุโส อาคาริยภูโต สมาโน อวิทฺทสุ อโหสึ ตสฺส เม
ตถาคโต วา ตถาคตสาวโก วา ธมฺมํ เทเสติ ตาหํ ธมฺมํ สุตฺวา
ตถาคเต สทฺธํ ปฏิลภึ ฯ โส เตน สทฺธาปฏิลาเภน สมนฺนาคโต อิติ
ปฏิสญฺจิกฺขึ สมฺพาโธ ฆราวาโส รชาปโถ อพฺโภกาโส ปพฺพชฺชา
นยิทํ สุกรํ อคารํ อชฺฌาวสตา เอกนฺตปริปุณฺณํ เอกนฺตปริสุทฺธํ
สงฺขลิขิตํ พฺรหฺมจริยํ จริตุํ ยนฺนูนาหํ เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา
กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพเชยฺยนฺติ ฯ
โส โข อหํ อาวุโส อปเรน สมเยน อปฺปํ วา โภคกฺขนฺธํ ปหาย
มหนฺตํ วา โภคกฺขนฺธํ ปหาย อปฺปํ วา ญาติปริวฏฺฏํ ปหาย
มหนฺตํ วา ญาติปริวฏฺฏํ ปหาย เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ
วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชึ ฯ
{๑๗๒.๑} โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน ภิกฺขูนํ สิกฺขาสาชีวสมาปนฺโน
ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต อโหสึ นิหิตทณฺโฑ นิหิตสตฺโถ
ลชฺชี ทยาปนฺโน สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี อโหสึ ๑- ฯ อทินฺนาทานํ
ปหาย อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต อโหสึ ทินฺนาทายี ทินฺนปาฏิกงฺขี
อเถเนน สุจิภูเตน อตฺตนา วิหาสึ ฯ อพฺรหฺมจริยํ ปหาย พฺรหฺมจารี
อโหสึ อาราจารี วิรโต เมถุนา คามธมฺมา ฯ มุสาวาทํ ปหาย
มุสาวาทา ปฏิวิรโต อโหสึ สจฺจวาที สจฺจสนฺโธ เถโต ปจฺจยิโก
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. วิหาสึ ฯ
อวิสํวาทโก โลกสฺส ฯ ปิสุณํ วาจํ ปหาย ปิสุณาย วาจาย
ปฏิวิรโต อโหสึ อิโต สุตฺวา น อมุตฺร อกฺขาตา อิเมสํ
เภทาย อมุตฺร วา สุตฺวา น อิเมสํ อกฺขาตา อมูสํ เภทาย อิติ
ภินฺนานํ วา สนฺธาตา สหิตานํ วา อนุปฺปทาตา สมคฺคาราโม
สมคฺครโต สมคฺคนนฺที สมคฺคกรณึ วาจํ ภาสิตา อโหสึ ฯ ผรุสํ
วาจํ ปหาย ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรโต อโหสึ ยา สา วาจา
เนลา กณฺณสุขา เปมนียา หทยงฺคมา โปรี พหุชนกนฺตา
พหุชนมนาปา ตถารูปึ วาจํ ภาสิตา อโหสึ ฯ สมฺผปฺปลาปํ ปหาย
สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรโต อโหสึ กาลวาที ภูตวาที อตฺถวาที
ธมฺมวาที วินยวาที นิธานวตึ วาจํ ภาสิตา อโหสึ กาเลน สาปเทสํ
ปริยนฺตวตึ อตฺถสญฺหิตํ ฯ
{๑๗๒.๒} โส พีชคามภูตคามสมารมฺภา ปฏิวิรโต อโหสึ
เอกภตฺติโก อโหสึ รตฺตูปรโต วิรโต ๑- วิกาลโภชนา
นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนา ปฏิวิรโต อโหสึ มาลาคนฺธวิเลปน-
ธารณมณฺฑนวิภูสนฏฺฐานา ปฏิวิรโต อโหสึ อุจฺจาสยน มหาสยนา
ปฏิวิรโต อโหสึ ชาตรูปรชตปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต อโหสึ
อามกธญฺญปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต อโหสึ อามกมํสปฏิคฺคหณา
ปฏิวิรโต อโหสึ อิตฺถีกุมาริกาปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต อโหสึ
ทาสีทาสปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต อโหสึ อเชฬกปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต
อโหสึ กุกฺกุฏสูกรปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต อโหสึ หตฺถิควาสฺสวลว-
ปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต อโหสึ เขตฺตวตฺถุปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต อโหสึ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ปฏิวิรโต ฯ
ทูเตยฺย ปหีณคมนานุโยคา ปฏิวิรโต อโหสึ กยวิกฺกยา ปฏิวิรโต
อโหสึ ตุลากูฏกํสกูฏมานกูฏา ปฏิวิรโต อโหสึ อุกฺโกฏนวญฺจนนิกติ-
สาวิโยคา ปฏิวิรโต อโหสึ เฉทนวธพนฺธนวิปราโมสอาโลปสหสาการา
ปฏิวิรโต อโหสึ ฯ
{๑๗๒.๓} โส สนฺตุฏฺโฐ อโหสึ กายปริหาริเกน จีวเรน
กุจฺฉิปริหาริเกน ปิณฺฑปาเตน [๑]- เยน เยเนว ปกฺกมึ
สมาทาเยว ปกฺกมึ ฯ เสยฺยถาปิ นาม ปกฺขี สกุโณ เยน
เยเนว เฑติ สปตฺตภาโรว เฑติ เอวเมว โข อหํ อาวุโส
สนฺตุฏฺโฐ อโหสึ กายปริหาริเกน จีวเรน กุจฺฉิปริหาริเกน
ปิณฺฑปาเตน [๒]- เยน เยเนว ปกฺกมึ สมาทาเยว ปกฺกมึ ฯ
[๑๗๓] โส อิมินา อริเยน สีลกฺขนฺเธน สมนฺนาคโต อชฺฌตฺตํ
อนวชฺชสุขํ ปฏิสํเวเทสึ ฯ โส จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี
อโหสึ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ
วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ
ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชึ รกฺขึ จกฺขุนฺทฺริยํ จกฺขุนฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชึ
โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ... ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ... ชิวฺหาย รสํ
สายิตฺวา ... กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา ... มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย
น นิมิตฺตคฺคาหี อโหสึ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ
มนินฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา
ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชึ รกฺขึ มนินฺทฺริยํ
มนินฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชึ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. เอตฺถนฺตเร โส อิติ ทิสฺสติ ฯ
[๑๗๔] โส อิมินา อริเยน อินฺทฺริยสํวเรน สมนฺนาคโต อชฺฌตฺตํ
อพฺยาเสกสุขํ ปฏิสํเวเทสึ ฯ [๑]- อภิกฺกนฺเต ปฏิกฺกนฺเต สมฺปชานการี
อโหสึ อาโลกิเต วิโลกิเต สมฺปชานการี อโหสึ สมฺมิญฺชิเต
ปสาริเต สมฺปชานการี อโหสึ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารเณ สมฺปชานการี
อโหสึ อสิเต ปีเต ขายิเต สายิเต สมฺปชานการี อโหสึ
อุจฺจารปสฺสาวกมฺเม สมฺปชานการี อโหสึ คเต ฐิเต นิสินฺเน
สุตฺเต ชาคริเต ภาสิเต ตุณฺหีภาเว สมฺปชานการี อโหสึ ฯ
[๑๗๕] โส อิมินา จ อริเยน สีลกฺขนฺเธน สมนฺนาคโต อิมินา
จ อริเยน อินฺทฺริยสํวเรน สมนฺนาคโต อิมินา จ อริเยน
สติสมฺปชญฺเญน สมนฺนาคโต วิวิตฺตํ เสนาสนํ ภชึ อรญฺญํ รุกฺขมูลํ
ปพฺพตํ กนฺทรํ คิริคุหํ สุสานํ วนปตฺถํ อพฺโภกาสํ ปลาลปุญฺชํ ฯ
โส ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต นิสีทึ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ
กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สตึ อุปฏฺฐเปตฺวา ฯ โส อภิชฺฌํ โลเก ปหาย
วิคตาภิชฺเฌน เจตสา วิหาสึ อภิชฺฌาย จิตฺตํ ปริโสเธสึ พฺยาปาทปโทสํ
ปหาย อพฺยาปนฺนจิตฺโต วิหาสึ สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี
พฺยาปาทปโทสา จิตฺตํ ปริโสเธสึ ถีนมิทฺธํ ปหาย วิคตถีนมิทฺโธ
วิหาสึ อาโลกสญฺญี สโต สมฺปชาโน ถีนมิทฺธา จิตฺตํ ปริโสเธสึ
อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ปหาย อนุทฺธโต วิหาสึ อชฺฌตฺตํ วูปสนฺตจิตฺโต
อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจา จิตฺตํ ปริโสเธสึ วิจิกิจฺฉํ ปหาย ติณฺณวิจิกิจฺโฉ
วิหาสึ อกถํกถี กุสเลสุ ธมฺเมสุ วิจิกิจฺฉาย จิตฺตํ ปริโสเธสึ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. โส ฯ
[๑๗๖] โส [๑]- ปญฺจ นีวรเณ ปหาย เจตโส อุปกฺกิเลเส ปญฺญาย
ทุพฺพลีกรเณ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ
สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหาสึ วิตกฺกวิจารานํ
วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺกํ
อวิจารํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ ... ตติยํ ฌานํ ... จตุตฺถํ
ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหาสึ ฯ
[๑๗๗] โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ฐิเต อาเนญฺชปฺปตฺเต อาสวานํ
ขยญาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมสึ ฯ โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ
อพฺภญฺญาสึ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ อพฺภญฺญาสึ อยํ
ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ อพฺภญฺญาสึ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ
ยถาภูตํ อพฺภญฺญาสึ อิเม อาสวาติ ยถาภูตํ อพฺภญฺญาสึ อยํ
อาสวสมุทโยติ ยถาภูตํ อพฺภญฺญาสึ อยํ อาสวนิโรโธติ
ยถาภูตํ อพฺภญฺญาสึ อยํ อาสวนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ
อพฺภญฺญาสึ ฯ ตสฺส เม เอวํ ชานโต เอวํ ปสฺสโต กามาสวาปิ
จิตฺตํ วิมุจฺจิตฺถ ภวาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจิตฺถ อวิชฺชาสวาปิ จิตฺตํ
วิมุจฺจิตฺถ วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ ญาณํ อโหสึ ขีณา ชาติ วุสิตํ
พฺรหฺมจริยํ กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ อพฺภญฺญาสึ ฯ เอวํ
โข เม อาวุโส ชานโต เอวํ ปสฺสโต อิมสฺมิญฺจ สวิญฺญาณเก
กาเย พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตสุ อหงฺการมมงฺการมานานุสยา
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. อิเม ฯ
สุสมูหตาติ ๑- ฯ ตสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุโน สาธูติ ภาสิตํ อภินนฺทิตพฺพํ
อนุโมทิตพฺพํ ฯ สาธูติ ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา เอวมสฺส
วจนีโย ลาภา โน อาวุโส สุลทฺธํ โน อาวุโส เย มยํ อายสฺมนฺตํ
ตาทิสํ สพฺรหฺมจารึ สมนุปสฺสามาติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
ฉวิโสธนสุตฺตํ ๒- นิฏฺฐิตํ ทุติยํ ฯ
----------
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. สมูหตาติ ฯ ๒ ม. ยุ. ฉพฺพิโสธนสุตฺตํ ฯ
สปฺปุริสสุตฺตํ
[๑๗๘] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู
อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
ภควา เอตทโวจ สปฺปุริสธมฺมญฺจ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ
อสปฺปุริสธมฺมญฺจ ตํ สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ
เอวํ ภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
[๑๗๙] ภควา เอตทโวจ กตโม จ ภิกฺขเว อสปฺปุริสธมฺโม ฯ
อิธ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อุจฺจากุลา ปพฺพชิโต โหติ ฯ โส อิติ
ปฏิสญฺจิกฺขติ อหํ โขมฺหิ อุจฺจากุลา ปพฺพชิโต อิเม ปนญฺเญ
ภิกฺขู น อุจฺจากุลา ปพฺพชิตาติ ฯ โส ตาย อุจฺจากุลีนตาย อตฺตานุกฺกํเสติ
ปรํ วมฺเภติ อยํ ๑- ภิกฺขเว อสปฺปุริสธมฺโม ฯ สปฺปุริโส จ โข
ภิกฺขเว อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ น โข อุจฺจากุลีนตาย โลภธมฺมา
วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โมหธมฺมา
วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โน เจปิ อุจฺจากุลา ปพฺพชิโต โหติ โส
จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน สามีจิปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี โส
ตตฺถ ปุชฺโช โส ตตฺถ ปาสํโสติ ฯ โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา
ตาย อุจฺจากุลีนตาย เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ อยํ ภิกฺขเว
สปฺปุริสธมฺโม ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อยมฺปิ ฯ
[๑๘๐] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส มหากุลา ปพฺพชิโต โหติ
มหาโภคกุลา ปพฺพชิโต โหติ อุฬารโภคกุลา ปพฺพชิโต โหติ ฯ
โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อหํ โขมฺหิ อุฬารโภคกุลา ปพฺพชิโต
อิเม ปนญฺเญ น อุฬารโภคกุลา ปพฺพชิตาติ ฯ โส ตาย
อุฬารโภคตาย อตฺตานุกฺกํเสติ ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว
อสปฺปุริสธมฺโม ฯ สปฺปุริโส จ โข ภิกฺขเว อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ
น โข อุฬารโภคตาย โลภธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โทสธมฺมา วา
ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โมหธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โน เจปิ
อุฬารโภคกุลา ปพฺพชิโต โหติ โส จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน
สามีจิปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี โส ตตฺถ ปุชฺโช โส ตตฺถ ปาสํโสติ ฯ
โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา ตาย อุฬารโภคตาย เนวตฺตานุกฺกํเสติ
น ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว สปฺปุริสธมฺโม ฯ
[๑๘๑] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส ญาโต โหติ ยสสฺสี ฯ
โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อหํ โขมฺหิ ญาโต ยสสฺสี อิเม ปนญฺเญ
ภิกฺขู อปฺปญาตา อปฺเปสกฺขาติ ฯ โส เตน ญาตตฺเตน ๑- อตฺตานุกฺกํเสติ
ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว อสปฺปุริสธมฺโม ฯ สปฺปุริโส จ โข
ภิกฺขเว อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ น โข ญาตตฺเตน โลภธมฺมา วา
ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โมหธมฺมา
วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โน เจปิ ญาโต โหติ ยสสฺสี โส จ โหติ
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน สามีจิปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี โส ตตฺถ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ญาเตน ฯ ม. ญตฺเตน ฯ
ปุชฺโช โส ตตฺถ ปาสํโสติ ฯ โส ๑- เตน ญาตตฺเตน เนวตฺตานุกฺกํเสติ
น ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว สปฺปุริสธมฺโม ฯ
[๑๘๒] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส ลาภี โหติ จีวรปิณฺฑปาต-
เสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ ฯ โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ
อหํ โขมฺหิ ลาภี จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ
อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู น ลาภิโน จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจย-
เภสชฺชปริกฺขารานนฺติ ฯ โส เตน ลาเภน อตฺตานุกฺกํเสติ ปรํ
วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว อสปฺปุริสธมฺโม ฯ สปฺปุริโส จ โข ภิกฺขเว
อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ น โข ลาเภน โลภธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ
โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โมหธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ
โน เจปิ ลาภี โหติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺช-
ปริกฺขารานํ โส จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน สามีจิปฏิปนฺโน
อนุธมฺมจารี โส ตตฺถ ปุชฺโช โส ตตฺถ ปาสํโสติ ฯ โส ปฏิปทํเยว
อนฺตรํ กริตฺวา เตน ลาเภน เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ
ภิกฺขเว สปฺปุริสธมฺโม ฯ
[๑๘๓] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส พหุสฺสุโต โหติ ฯ โส
อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อหํ โขมฺหิ พหุสฺสุโต อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู
น พหุสฺสุตาติ ฯ โส เตน พาหุสจฺเจน อตฺตานุกฺกํเสติ ปรํ วมฺเภติ
อยมฺปิ ภิกฺขเว อสปฺปุริสธมฺโม ฯ สปฺปุริโส จ โข ภิกฺขเว อิติ
ปฏิสญฺจิกฺขติ น โข พาหุสจฺเจน โลภธมฺมา วา ปริกฺขยํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา ฯ
คจฺฉนฺติ โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โมหธมฺมา วา ปริกฺขยํ
คจฺฉนฺติ โน เจปิ พหุสฺสุโต โหติ โส จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน
สามีจิปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี โส ตตฺถ ปุชฺโช โส
ตตฺถ ปาสํโสติ ฯ โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา เตน พาหุสจฺเจน
เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว สปฺปุริสธมฺโม ฯ
[๑๘๔] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส วินยธโร โหติ ฯ โส
อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อหํ โขมฺหิ วินยธโร อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู
น วินยธราติ ฯ โส เตน วินยธรตฺเตน อตฺตานุกฺกํเสติ ปรํ วมฺเภติ
อยมฺปิ ภิกฺขเว อสปฺปุริสธมฺโม ฯ สปฺปุริโส จ โข ภิกฺขเว อิติ
ปฏิสญฺจิกฺขติ น โข วินยธรตฺเตน โลภธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ
โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โมหธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ
โน เจปิ วินยธโร โหติ โส จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน สามีจิปฏิปนฺโน
อนุธมฺมจารี โส ตตฺถ ปุชฺโช โส ตตฺถ ปาสํโสติ ฯ
โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา เตน วินยธรตฺเตน เนวตฺตานุกฺกํเสติ
น ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว สปฺปุริสธมฺโม ฯ
[๑๘๕] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส ธมฺมกถิโก โหติ ฯ
โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อหํ โขมฺหิ ธมฺมกถิโก อิเม ปนญฺเญ
ภิกฺขู น ธมฺมกถิกาติ ฯ โส เตน ธมฺมกถิกตฺเตน อตฺตานุกฺกํเสติ
ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว อสปฺปุริสธมฺโม ฯ สปฺปุริโส จ
โข ภิกฺขเว อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ น โข ธมฺมกถิกตฺเตน โลภธมฺมา
วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โมหธมฺมา
วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โน เจปิ ธมฺมกถิโก โหติ โส จ โหติ
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน สามีจิปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี โส ตตฺถ
ปุชฺโช โส ตตฺถ ปาสํโสติ ฯ โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา
เตน ธมฺมกถิกตฺเตน เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ
ภิกฺขเว สปฺปุริสธมฺโม ฯ
[๑๘๖] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อารญฺญโก ๑- โหติ ฯ
โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อหํ โขมฺหิ อารญฺญโก อิเม ปนญฺเญ
ภิกฺขู น อารญฺญกาติ ฯ โส เตน อารญฺญกตฺเตน อตฺตานุกฺกํเสติ
ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว อสปฺปุริสธมฺโม ฯ สปฺปุริโส จ โข
ภิกฺขเว อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ น โข อารญฺญกตฺเตน โลภธมฺมา
วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โมหธมฺมา
วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โน เจปิ อารญฺญโก โหติ โส จ โหติ
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน สามีจิปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี โส ตตฺถ
ปุชฺโช โส ตตฺถ ปาสํโสติ ฯ โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา
เตน อารญฺญกตฺเตน เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ
ภิกฺขเว สปฺปุริสธมฺโม ฯ
[๑๘๗] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส ปํสุกูลิโก โหติ ฯ โส
อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อหํ โขมฺหิ ปํสุกูลิโก อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู
น ปํสุกูลิกาติ ฯ โส เตน ปํสุกูลิกตฺเตน อตฺตานุกฺกํเสติ ปรํ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. อารญฺญิโก ฯ
วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว อสปฺปุริสธมฺโม ฯ สปฺปุริโส จ โข
ภิกฺขเว อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ น โข ปํสุกูลิกตฺเตน โลภธมฺมา วา
ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โมหธมฺมา วา
ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โน เจปิ ปํสุกูลิโก โหติ โส จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน
สามีจิปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี โส ตตฺถ ปุชฺโช โส
ตตฺถ ปาสํโสติ ฯ โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา เตน ปํสุกูลิกตฺเตน
เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว สปฺปุริสธมฺโม ฯ
[๑๘๘] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส ปิณฺฑปาติโก โหติ ฯ
โส อติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อหํ โขมฺหิ ปิณฺฑปาติโก อิเม ปนญฺเญ
ภิกฺขู น ปิณฺฑปาติกาติ ฯ โส เตน ปิณฺฑปาติกตฺเตน อตฺตานุกฺกํเสติ
ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว อสปฺปุริสธมฺโม ฯ สปฺปุริโส จ
โข ภิกฺขเว อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ น โข ปิณฺฑปาติกตฺเตน
โลภธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ
โมหธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โน เจปิ ปิณฺฑปาติโก โหติ
โส จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน สามีจิปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี
โส ตตฺถ ปุชฺโช โส ตตฺถ ปาสํโสติ ฯ โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ
กริตฺวา เตน ปิณฺฑปาติกตฺเตน เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ
อยมฺปิ ภิกฺขเว สปฺปุริสธมฺโม ฯ
[๑๘๙] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส รุกฺขมูลิโก โหติ ฯ โส
อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อหํ โขมฺหิ รุกฺขมูลิโก อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู
น รุกฺขมูลิกาติ ฯ โส เตน รุกฺขมูลิกตฺเตน อตฺตานุกฺกํเสติ ปรํ
วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว อสปฺปุริสธมฺโม ฯ สปฺปุริโส จ โข
ภิกฺขเว อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ น โข รุกฺขมูลิกตฺเตน โลภธมฺมา วา
ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โมหธมฺมา วา
ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โน เจปิ รุกฺขมูลิโก โหติ โส จ โหติ
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน สามีจิปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี โส ตตฺถ ปุชฺโช โส
ตตฺถ ปาสํโสติ ฯ โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา เตน รุกฺขมูลิกตฺเตน
เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว สปฺปุริสธมฺโม ฯ
[๑๙๐] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส โสสานิโก โหติ ...
อพฺโภกาสิโก โหติ ... เนสชฺชิโก โหติ ... ยถาสนฺถติโก โหติ ...
เอกาสนิโก โหติ ฯ โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อหํ โขมฺหิ เอกาสนิโก
อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู น เอกาสนิกาติ ฯ โส เตน เอกาสนิกตฺเตน
อตฺตานุกฺกํเสติ ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว อสปฺปุริสธมฺโม ฯ
สปฺปุริโส จ โข ภิกฺขเว อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ น โข เอกาสนิกตฺเตน
โลภธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ
โมหธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ โน เจปิ เอกาสนิโก โหติ
โส จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน สามีจิปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี
โส ตตฺถ ปุชฺโช โส ตตฺถ ปาสํโสติ ฯ โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ
กริตฺวา เตน เอกาสนิกตฺเตน เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ
อยมฺปิ ภิกฺขเว สปฺปุริสธมฺโม ฯ
[๑๙๑] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ
อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อหํ โขมฺหิ
ปฐมชฺฌานสมาปตฺติยา ลาภี อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู ปฐมชฺฌานสมาปตฺติยา
น ลาภิโนติ ฯ โส ตาย ปฐมชฺฌานสมาปตฺติยา อตฺตานุกฺกํเสติ
ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว อสปฺปุริสธมฺโม ฯ สปฺปุริโส จ โข
ภิกฺขเว อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ ปฐมชฺฌานสมาปตฺติยาปิ โข อคมฺมยตา ๑-
วุตฺตา ภควตา เยน เยน หิ มญฺญนฺติ ตโต ตํ โหติ อญฺญถาติ ฯ
โส อคมฺมยตญฺเญว อนฺตรํ กริตฺวา ตาย ปฐมชฺฌานสมาปตฺติยา
เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว สปฺปุริสธมฺโม ฯ
[๑๙๒] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา
อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ
ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ ... ตติยํ ฌานํ ... จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ ฯ โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อหํ โขมฺหิ จตุตฺถชฺฌานสมาปตฺติยา
ลาภี อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู จตุตฺถชฺฌานสมาปตฺติยา น ลาภิโนติ ฯ
โส ตาย จตุตฺถชฺฌานสมาปตฺติยา อตฺตานุกฺกํเสติ ปรํ
วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว อสปฺปุริสธมฺโม ฯ สปฺปุริโส จ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อตมฺมยตาติ ทิสฺสติ ฯ สี. อกมฺมยทา อกมฺมยตาตี ทุวิเธน ทิสฺสติ ฯ
@ม. อตมฺมยาติ ทิสฺสติ ฯ
โข ภิกฺขเว อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ จตุตฺถชฺฌานสมาปตฺติยาปิ โข
อคมฺมยตา วุตฺตา ภควตา เยน เยน หิ มญฺญนฺติ ตโต ตํ
โหติ อญฺญถาติ ฯ โส อคมฺมยตญฺเญว อนฺตรํ กริตฺวา ตาย
จตุตฺถชฺฌานสมาปตฺติยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ
อยมฺปิ ภิกฺขเว สปฺปุริสธมฺโม ฯ
[๑๙๓] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส [๑]- รูปสญฺญานํ
สมติกฺกมา ปฏิฆสญฺญานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสญฺญานํ อมนสิการา
อนนฺโต อากาโสติ อากาสานญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ โส อิติ
ปฏิสญฺจิกฺขติ อหํ โขมฺหิ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา ลาภี
อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา น ลาภิโนติ ฯ
โส ตาย อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา อตฺตานุกฺกํเสติ ปรํ วมฺเภติ
อยมฺปิ ภิกฺขเว อสปฺปุริสธมฺโม ฯ สปฺปุริโส จ โข ภิกฺขเว อิติ
ปฏิสญฺจิกฺขติ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยาปิ โข อคมฺมยตา
วุตฺตา ภควตา เยน เยน หิ มญฺญนฺติ ตโต ตํ โหติ อญฺญถาติ ฯ โส
อคมฺมยตญฺเญว อนฺตรํ กริตฺวา ตาย อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา
เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว
สปฺปุริสธมฺโม ฯ
[๑๙๔] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส สพฺพโส อากาสานญฺจายตนํ
สมติกฺกมฺม ๒- อนนฺตํ วิญฺญาณนฺติ วิญฺญาณญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ ฯ โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อหํ โขมฺหิ วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เอตฺถนฺตเร สพฺพโสติ ทิสฺสติ ฯ ๒ ยุ. สมติกฺกมา ฯ
ลาภี อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา น
ลาภิโนติ ฯ โส ตาย วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา อตฺตานุกฺกํเสติ
ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว อสปฺปุริสธมฺโม ฯ สปฺปุริโส จ โข
ภิกฺขเว อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยาปิ โข
อคมฺมยตา วุตฺตา ภควตา เยน เยน หิ มญฺญนฺติ ตโต ตํ โหติ
อญฺญถาติ ฯ โส อคมฺมยตญฺเญว อนฺตรํ กริตฺวา ตาย
วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ
วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว สปฺปุริสธมฺโม ฯ
[๑๙๕] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส สพฺพโส วิญฺญาณญฺจายตนํ
สมติกฺกมฺม นตฺถิ กิญฺจีติ อากิญฺจญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ
โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อหํ โขมฺหิ อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา
ลาภี อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา น ลาภิโนติ ฯ
โส ตาย อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา อตฺตานุกฺกํเสติ ปรํ วมฺเภติ
อยมฺปิ ภิกฺขเว อสปฺปุริสธมฺโม ฯ สปฺปุริโส จ โข ภิกฺขเว อิติ
ปฏิสญฺจิกฺขติ อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยาปิ โข อคมฺมยตา
วุตฺตา ภควตา เยน เยน หิ มญฺญนฺติ ตโต ตํ โหติ อญฺญถาติ ฯ
โส อคมฺมยตญฺเญว อนฺตรํ กริตฺวา ตาย อากิญฺจญฺญายตน-
สมาปตฺติยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว
สปฺปุริสธมฺโม ฯ
[๑๙๖] ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส [๑]- อากิญฺจญฺญายตนํ
@เชิงอรรถ: ๑ เอตฺถนฺตเร สพฺพโสติ ทิสฺสติ ฯ
สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ โส อิติ
ปฏิสญฺจิกฺขติ อหํ โขมฺหิ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา
ลาภี อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา น
ลาภิโนติ ฯ โส ตาย เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา
อตฺตานุกฺกํเสติ ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว อสปฺปุริสธมฺโม ฯ
สปฺปุริโส จ โข ภิกฺขเว อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ เนวสญฺญานาสญฺญายตน-
สมาปตฺติยาปิ โข อคมฺมยตา วุตฺตา ภควตา เยน เยน หิ
มญฺญนฺติ ตโต ตํ โหติ อญฺญถาติ ฯ โส อคมฺมยตญฺเญว อนฺตรํ
กริตฺวา ตาย เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ
น ปรํ วมฺเภติ อยมฺปิ ภิกฺขเว สปฺปุริสธมฺโม ฯ
[๑๙๗] ปุน จปรํ ภิกฺขเว สปฺปุริโส สพฺพโส เนวสญฺญา-
นาสญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม สญฺญาเวทยิตนิโรธํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ ฯ ปญฺญายปสฺส ๑- ทิสฺวา อาสวา ปริกฺขีณา ๒- โหนฺติ ฯ
อยํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ น กิญฺจิ มญฺญติ น กุหิญฺจิ มญฺญติ น
เกนจิ มญฺญตีติ ฯ
อิทมโวจ ภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
สปฺปุริสสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ตติยํ ฯ
---------
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. ปญฺญายจสฺส ฯ ๒ ยุ. ปริกฺขยาเปนฺติ ฯ
เสวิตพฺพาเสวิตพฺพสุตฺตํ
[๑๙๘] เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู
อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
ภควา เอตทโวจ เสวิตพฺพาเสวิตพฺพํ โว ภิกฺขเว ธมฺมปริยายํ
เทเสสฺสามิ ตํ สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวํ
ภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
[๑๙๙] ภควา เอตทโวจ กายสมาจารํปหํ ๑- ภิกฺขเว ทุวิเธน
วทามิ เสวิตพฺพมฺปิ อเสวิตพฺพมฺปิ ตญฺจ อญฺญมญฺญํ
กายสมาจารํ วจีสมาจารํปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพมฺปิ
อเสวิตพฺพมฺปิ ตญฺจ อญฺญมญฺญํ วจีสมาจารํ มโนสมาจารํปหํ
ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพมฺปิ อเสวิตพฺพมฺปิ ตญฺจ
อญฺญมญฺญํ มโนสมาจารํ จิตฺตุปฺปาทํปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ
เสวิตพฺพมฺปิ อเสวิตพฺพมฺปิ ตญฺจ อญฺญมญฺญํ จิตฺตุปฺปาทํ
สญฺญาปฏิลาภํปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพมฺปิ อเสวิตพฺพมฺปิ
ตญฺจ อญฺญมญฺญํ สญฺญาปฏิลาภํ ทิฏฺฐิปฏิลาภํปหํ ภิกฺขเว
ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพมฺปิ อเสวิตพฺพมฺปิ ตญฺจ อญฺญมญฺญํ
ทิฏฺฐิปฏิลาภํ อตฺตภาวปฏิลาภํปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ
เสวิตพฺพมฺปิ อเสวิตพฺพมฺปิ ตญฺจ อญฺญมญฺญํ อตฺตภาวปฏิลาภนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. กายสมาจารํปาหํ ฯ
[๒๐๐] เอวํ วุตฺเต อายสฺมา สารีปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ
อิมสฺส โข อหํ ภนฺเต ภควตา สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน
อตฺถํ อวิภตฺตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามิ กายสมาจารํปหํ
ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพมฺปิ อเสวิตพฺพมฺปิ ตญฺจ
อญฺญมญฺญํ กายสมาจารนฺติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ภควตา
กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ ยถารูปํ ภนฺเต กายสมาจารํ เสวโต
อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ เอวรูโป
กายสมาจาโร น เสวิตพฺโพ ฯ ยถารูปญฺจ โข ภนฺเต กายสมาจารํ
เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ
เอวรูโป กายสมาจาโร เสวิตพฺโพ ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้าที่ ๑-๑๔๖.
http://84000.org/tipitaka/pali/pali_item_s.php?book=14&item=1&items=200&modeTY=2
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
http://84000.org/tipitaka/pali/pali_item_s.php?book=14&item=1&items=200&modeTY=2&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=14&item=1&items=200&modeTY=2
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=14&item=1&items=200&modeTY=2
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=1
The Pali Atthakatha in Thai :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=10&A=1
The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=10&A=1
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_14
บันทึก ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
