สุตฺตนฺตปิฏเก องฺคุตฺตรนิกายสฺส
ปญฺจโม ภาโค
---------
ทสกนิปาโต
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
ปฐมปณฺณาสโก
อานิสํสวคฺโค ปฐโม
[๑] เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ
เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ อถโข อายสฺมา อานนฺโท
เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ
เอตทโวจ กิมตฺถิยานิ ภนฺเต กุสลานิ สีลานิ กิมานิสํสานีติ ฯ
อวิปฺปฏิสารตฺถานิ โข อานนฺท กุสลานิ สีลานิ อวิปฺปฏิสารานิสํสานิ ๑- ฯ
อวิปฺปฏิสาโร ปน ภนฺเต กิมตฺถิโย กิมานิสํโสติ ฯ อวิปฺปฏิสาโร โข อานนฺท
ปามุชฺชตฺโถ ปามุชฺชานิสํโส ๒- ฯ ปามุชฺชํ ๓- ปน ภนฺเต กิมตฺถิยํ
กิมานิสํสนฺติ ฯ ปามุชฺชํ โข อานนฺท ปีตตฺถํ ปีตานิสํสํ ๔- ฯ ปีติ ปน
ภนฺเต กิมตฺถิยา กิมานิสํสาติ ฯ ปีติ โข อานนฺท ปสฺสทฺธตฺถา
ปสฺสทฺธานิสํสา ๕- ฯ ปสฺสทฺธิ ปน ภนฺเต กิมตฺถิยา กิมานิสํสาติ ฯ ปสฺสทฺธิ
@เชิงอรรถ: ๑-๒-๔-๕ ม. ยุ. อิติสทฺโท อตฺถิ ฯ ๓ ปาโมชฺชนฺติปิ ปาโฐ ฯ
โข อานนฺท สุขตฺถา สุขานิสํสา ๑- ฯ สุขํ ปน ภนฺเต กิมตฺถิยํ กิมานิสํสนฺติ ฯ
สุขํ โข อานนฺท สมาธตฺถํ สมาธานิสํสํ ๒- ฯ สมาธิ ปน ภนฺเต
กิมตฺถิโย กิมานิสํโสติ ฯ สมาธิ โข อานนฺท ยถาภูตญาณทสฺสนตฺโถ
ยถาภูตญาณทสฺสนานิสํโส ๓- ฯ ยถาภูตญาณทสฺสนํ ปน ภนฺเต กิมตฺถิยํ
กิมานิสํสนฺติ ฯ ยถาภูตญาณทสฺสนํ โข อานนฺท นิพฺพิทาวิราคตฺถํ
นิพฺพิทาวิราคานิสํสํ ๔- ฯ นิพฺพิทาวิราโค ปน ภนฺเต กิมตฺถิโย
กิมานิสํโสติ ฯ นิพฺพิทาวิราโค โข อานนฺท วิมุตฺติญาณทสฺสนตฺโถ
วิมุตฺติญาณทสฺสนานิสํโส ๕- อิติ โข อานนฺท กุสลานิ สีลานิ
อวิปฺปฏิสารตฺถานิ อวิปฺปฏิสารานิสํสานิ อวิปฺปฏิสาโร ปามุชฺชตฺโถ
ปามุชฺชานิสํโส ปามุชฺชํ ปีตตฺถํ ปีตานิสํสํ ปีติ ปสฺสทฺธตฺถา
ปสฺสทฺธานิสํสา ปสฺสทฺธิ สุขตฺถา สุขานิสํสา สุขํ สมาธตฺถํ
สมาธานิสํสํ สมาธิ ยถาภูตญาณทสฺสนตฺโถ ยถาภูตญาณทสฺสนานิสํโส
ยถาภูตญาณทสฺสนํ นิพฺพิทาวิราคตฺถํ นิพฺพิทาวิราคานิสํสํ นิพฺพิทาวิราโค
วิมุตฺติญาณทสฺสนตฺโถ วิมุตฺติญาณทสฺสนานิสํโส อิติ โข
อานนฺท กุสลานิ สีลานิ อนุปุพฺเพน อรหตฺตาย ๖- ปูเรนฺตีติ ฯ
[๒] สีลวโต ภิกฺขเว สีลสมฺปนฺนสฺส น เจตนาย กรณียํ
อวิปฺปฏิสาโร เม อุปฺปชฺชตูติ ธมฺมตา เอสา ภิกฺขเว ยํ สีลวโต
สีลสมฺปนฺนสฺส อวิปฺปฏิสาโร อุปฺปชฺชติ อวิปฺปฏิสาริสฺส ภิกฺขเว น
เจตนาย กรณียํ ปามุชฺชํ เม อุปฺปชฺชตูติ ธมฺมตา เอสา ภิกฺขเว
ยํ อวิปฺปฏิสาริสฺส ปามุชฺชํ อุปฺปชฺชติ ปมุทิตสฺส ภิกฺขเว น
@เชิงอรรถ: ๑-๒-๓-๔-๕ ม. ยุ. อิติสทฺโท อตฺถิ ฯ ๖ ม. ยุ. อคฺคาย ฯ
เจตนาย กรณียํ ปีติ เม อุปฺปชฺชตูติ ธมฺมตา เอสา ภิกฺขเว ยํ
ปมุทิตสฺส ปีติ อุปฺปชฺชติ ปีติมนสฺส ภิกฺขเว น เจตนาย กรณียํ
กาโย เม ปสฺสมฺภตูติ ธมฺมตา เอสา ภิกฺขเว ยํ ปีติมนสฺส
กาโย ปสฺสมฺภติ ปสฺสทฺธกายสฺส ภิกฺขเว น เจตนาย กรณียํ
สุขํ เวทิยามีติ ธมฺมตา เอสา ภิกฺขเว ยํ ปสฺสทฺธกาโย สุขํ
เวทิยติ สุขิโน ภิกฺขเว น เจตนาย กรณียํ จิตฺตํ เม
สมาธิยตูติ ธมฺมตา เอสา ภิกฺขเว ยํ สุขิโน จิตฺตํ สมาธิยติ
สมาหิตสฺส ภิกฺขเว น เจตนาย กรณียํ ยถาภูตํ ชานามิ ปสฺสามีติ
ธมฺมตา เอสา ภิกฺขเว ยํ สมาหิโต ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ
ยถาภูตํ ภิกฺขเว ชานโต ปสฺสโต น เจตนาย กรณียํ นิพฺพินฺทามิ
วิรชฺชามีติ ธมฺมตา เอสา ภิกฺขเว ยํ ยถาภูตํ ชานํ ปสฺสํ
นิพฺพินฺทติ วิรชฺชติ นิพฺพินฺนสฺส ๑- ภิกฺขเว วิรตฺตสฺส น เจตนาย
กรณียํ วิมุตฺติญาณทสฺสนํ สจฺฉิกโรมีติ ธมฺมตา เอสา ภิกฺขเว ยํ
นิพฺพินฺโน ๒- วิรตฺโต วิมุตฺติญาณทสฺสนํ สจฺฉิกโรติ อิติ โข ภิกฺขเว
นิพฺพิทาวิราโค วิมุตฺติญาณทสฺสนตฺโถ วิมุตฺติญาณทสฺสนานิสํโส
ยถาภูตญาณทสฺสนํ นิพฺพิทาวิราคตฺถํ นิพฺพิทาวิราคานิสํสํ สมาธิ
ยถาภูตญาณทสฺสนตฺโถ ยถาภูตญาณทสฺสนานิสํโส สุขํ สมาธตฺถํ
สมาธานิสํสํ ปสฺสทฺธิ สุขตฺถา สุขานิสํสา ปีติ ปสฺสทฺธตฺถา ปสฺสทฺธานิสํสา
ปามุชฺชํ ปีตตฺถํ ปีตานิสํสํ อวิปฺปฏิสาโร ปามุชฺชตฺโถ ปามุชฺชานิสํโส
กุสลานิ สีลานิ อวิปฺปฏิสารตฺถานิ อวิปฺปฏิสารานิสํสานิ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. นิพฺพินฺทสฺส ฯ ๒ ยุ. นิพฺพินฺโท ฯ
อิติ โข ภิกฺขเว ธมฺมา ธมฺเม อภิสนฺเทนฺติ ธมฺมา ธมฺเม
ปริปูเรนฺติ อปารา ปารํ คมนายาติ ฯ
[๓] ทุสฺสีลสฺส ภิกฺขเว สีลวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ
อวิปฺปฏิสาโร อวิปฺปฏิสาเร อสติ อวิปฺปฏิสารวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ
ปามุชฺชํ ปามุชฺเช อสติ ปามุชฺชวิปนฺนสฺส หตูปนิสา โหติ ปีติ
ปีติยา อสติ ปีติวิปนฺนสฺส หตูปนิสา โหติ ปสฺสทฺธิ ปสฺสทฺธิยา
อสติ ปสฺสทฺธิวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ สุขํ สุเข อสติ สุขวิปนฺนสฺส
หตูปนิโส โหติ สมฺมาสมาธิ สมฺมาสมาธิมฺหิ อสติ สมฺมาสมาธิวิปนฺนสฺส
หตูปนิสํ โหติ ยถาภูตญาณทสฺสนํ ยถาภูตญาณทสฺสเน อสติ
ยถาภูตญาณทสฺสนวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ นิพฺพิทาวิราโค
นิพฺพิทาวิราเค อสติ นิพฺพิทาวิราควิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ
วิมุตฺติญาณทสฺสนํ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว รุกฺโข สาขาปลาสวิปนฺโน
ตสฺส ปปฺปฏิกาปิ น ปาริปูรึ คจฺฉติ ตโจปิ เผคฺคุปิ สาโรปิ น
ปาริปูรึ คจฺฉติ เอวเมว โข ภิกฺขเว ทุสฺสีลสฺส สีลวิปนฺนสฺส หตูปนิโส
โหติ อวิปฺปฏิสาโร อวิปฺปฏิสาเร อสติ อวิปฺปฏิสารวิปนฺนสฺส
หตูปนิสํ โหติ ปามุชฺชํ ฯเปฯ วิมุตฺติญาณทสฺสนํ ๑- ฯ
{๓.๑} สีลวโต ภิกฺขเว สีลสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน
โหติ อวิปฺปฏิสาโร อวิปฺปฏิสาเร สติ อวิปฺปฏิสารสมฺปนฺนสฺส
อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ ปามุชฺชํ ปามุชฺเช สติ ปามุชฺชสมฺปนฺนสฺส
อุปนิสสมฺปนฺนา โหติ ปีติ ปีติยา สติ ปีติสมฺปนฺนสฺส
อุปนิสสมฺปนฺนา โหติ ปสฺสทฺธิ ปสฺสทฺธิยา สติ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. อิติสทฺโท อตฺถิ ฯ
ปสฺสทฺธิสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ สุขํ สุเข สติ
สุขสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน โหติ สมฺมาสมาธิ
สมฺมาสมาธิมฺหิ สติ สมฺมาสมาธิสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ
โหติ ยถาภูตญาณทสฺสนํ ยถาภูตญาณทสฺสเน สติ
ยถาภูตญาณทสฺสนสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน โหติ
นิพฺพิทาวิราโค นิพฺพิทาวิราเค สติ นิพฺพิทาวิราคสมฺปนฺนสฺส
อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ วิมุตฺติญาณทสฺสนํ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว รุกฺโข
สาขาปลาสสมฺปนฺโน ตสฺส ปปฺปฏิกาปิ ปาริปูรึ คจฺฉติ ตโจปิ
เผคฺคุปิ สาโรปิ ปาริปูรึ คจฺฉติ เอวเมว โข ภิกฺขเว สีลวโต
สีลสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน โหติ อวิปฺปฏิสาโร อวิปฺปฏิสาเร
สติ อวิปฺปฏิสารสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ ปามุชฺชํ ฯเปฯ
วิมุตฺติญาณทสฺสนนฺติ ฯ
[๔] ตตฺร โข อายสฺมา สารีปุตฺโต ภิกฺขู อามนฺเตสิ ทุสฺสีลสฺส
อาวุโส สีลวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ อวิปฺปฏิสาโร อวิปฺปฏิสาเร
อสติ อวิปฺปฏิสารวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ ปามุชฺชํ ปามุชฺเช อสติ
ปามุชฺชวิปนฺนสฺส หตูปนิสา โหติ ปีติ ปีติยา อสติ ปีติวิปนฺนํสฺส
หตูปนิสา โหติ ปสฺสทฺธิ ปสฺสทฺธิยา อสติ ปสฺสทฺธิวิปนฺนสฺส
หตูปนิสํ โหติ สุขํ สุเข อสติ สุขวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ
สมฺมาสมาธิ สมฺมาสมาธิมฺหิ อสติ สมฺมาสมาธิวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ
โหติ ยถาภูตญาณทสฺสนํ ยถาภูตญาณทสฺสเน อสติ ยถาภูตญาณ-
ทสฺสนวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ นิพฺพิทาวิราโค นิพฺพิทาวิราเค อสติ
นิพฺพิทาวิราควิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ วิมุตฺติญาณทสฺสนํ เสยฺยถาปิ
อาวุโส รุกฺโข สาขาปลาสวิปนฺโน ตสฺส ปปฺปฏิกาปิ น ปาริปูรึ
คจฺฉติ ตโจปิ เผคฺคุปิ สาโรปิ น ปาริปูรึ คจฺฉติ เอวเมว โข อาวุโส
ทุสฺสีลสฺส สีลวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ อวิปฺปฏิสาโร อวิปฺปฏิสาเร
อสติ อวิปฺปฏิสารวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ ปามุชฺชํ ฯเปฯ
วิมุตฺติญาณทสฺสนํ ฯ
{๔.๑} สีลวโต อาวุโส สีลสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน
โหติ อวิปฺปฏิสาโร อวิปฺปฏิสาเร สติ อวิปฺปฏิสารสมฺปนฺนสฺส
อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ ปามุชฺชํ ปามุชฺเช สติ ปามุชฺชสมฺปนฺนสฺส
อุปนิสสมฺปนฺนา โหติ ปีติ ปีติยา สติ ปีติสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนา
โหติ ปสฺสทฺธิ ปสฺสทฺธิยา สติ ปสฺสทฺธิสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ
โหติ สุขํ สุเข สติ สุขสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน โหติ สมฺมาสมาธิ
สมฺมาสมาธิมฺหิ สติ สมฺมาสมาธิสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ
ยถาภูตญาณทสฺสนํ ยถาภูตญาณทสฺสเน สติ ยถาภูตญาณทสฺสน-
สมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน โหติ นิพฺพิทาวิราโค นิพฺพิทาวิราเค
สติ นิพฺพิทาวิราคสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ วิมุตฺติญาณทสฺสนํ
เสยฺยถาปิ อาวุโส รุกฺโข สาขาปลาสสมฺปนฺโน ตสฺส ปปฺปฏิกาปิ
ปาริปูรึ คจฺฉติ ตโจปิ เผคฺคุปิ สาโรปิ ปาริปูรึ คจฺฉติ เอวเมว โข
อาวุโส สีลวโต สีลสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน โหติ อวิปฺปฏิสาโร
อวิปฺปฏิสาเร สติ อวิปฺปฏิสารสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ
ปามุชฺชํ ฯเปฯ วิมุตฺติญาณทสฺสนนฺติ ฯ
[๕] ตตฺร โข อายสฺมา อานนฺโท ภิกฺขู อามนฺเตสิ ทุสฺสีลสฺส
อาวุโส สีลวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ อวิปฺปฏิสาโร อวิปฺปฏิสาเร
อสติ อวิปฺปฏิสารวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ ปามุชฺชํ ปามุชฺเช
อสติ ปามุชฺชวิปนฺนสฺส หตูปนิสา โหติ ปีติ ปีติยา อสติ ปีติวิปนฺนสฺส
หตูปนิสา โหติ ปสฺสทฺธิ ปสฺสทฺธิยา อสติ ปสฺสทฺธิวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ
โหติ สุขํ สุเข อสติ สุขวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ สมฺมาสมาธิ
สมฺมาสมาธิมฺหิ อสติ สมฺมาสมาธิวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ
ยถาภูตญาณทสฺสนํ ยถาภูตญาณทสฺสเน อสติ ยถาภูตญาณ-
ทสฺสนวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ นิพฺพิทาวิราโค นิพฺพิทาวิราเค
อสติ นิพฺพิทาวิราควิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ วิมุตฺติญาณทสฺสนํ
เสยฺยถาปิ อาวุโส รุกฺโข สาขาปลาสวิปนฺโน ตสฺส ปปฺปฏิกาปิ
น ปาริปูรึ คจฺฉติ ตโจปิ เผคฺคุปิ สาโรปิ น ปาริปูรึ คจฺฉติ
เอวเมว โข อาวุโส ทุสฺสีลสฺส สีลวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ
อวิปฺปฏิสาโร อวิปฺปฏิสาเร อสติ อวิปฺปฏิสารวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ
โหติ ปามุชฺชํ ฯเปฯ วิมุตฺติญาณทสฺสนํ ฯ
{๕.๑} สีลวโต อาวุโส สีลสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน
โหติ อวิปฺปฏิสาโร อวิปฺปฏิสาเร สติ อวิปฺปฏิสารสมฺปนฺนสฺส
อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ ปามุชฺชํ ปามุชฺเช สติ ปามุชฺชสมฺปนฺนสฺส
อุปนิสสมฺปนฺนา โหติ ปีติ ปีติยา สติ ปีติสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนา
โหติ ปสฺสทฺธิ ปสฺสทฺธิยา สติ ปสฺสทฺธิสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ
โหติ สุขํ สุเข สติ สุขสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน
โหติ สมฺมาสมาธิ สมฺมาสมาธิมฺหิ สติ สมฺมาสมาธิสมฺปนฺนสฺส
อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ ยถาภูตญาณทสฺสนํ ยถาภูตญาณทสฺสเน สติ
ยถาภูตญาณทสฺสนสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน โหติ นิพฺพิทาวิราโค
นิพฺพิทาวิราเค สติ นิพฺพิทาวิราคสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ
วิมุตฺติญาณทสฺสนํ เสยฺยถาปิ อาวุโส รุกฺโข สาขาปลาสสมฺปนฺโน
ตสฺส ปปฺปฏิกาปิ ปาริปูรึ คจฺฉติ ตโจปิ เผคฺคุปิ สาโรปิ ปาริปูรึ
คจฺฉติ เอวเมว โข อาวุโส สีลวโต สีลสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน
โหติ อวิปฺปฏิสาโร อวิปฺปฏิสาเร สติ อวิปฺปฏิสารสมฺปนฺนสฺส
อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ ปามุชฺชํ ฯเปฯ วิมุตฺติญาณทสฺสนนฺติ ฯ
[๖] อถโข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ นิสินฺโน
โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ สิยา นุ โข ภนฺเต
ภิกฺขุโน ตถารูโป สมาธิปฏิลาโภ ยถา เนว ปฐวิยํ ปฐวีสญฺญี
อสฺส น อาปสฺมึ อาโปสญฺญี อสฺส น เตชสฺมึ เตโชสญฺญี
อสฺส น วายสฺมึ วาโยสญฺญี อสฺส น อากาสานญฺจายตเน
อากาสานญฺจายตนสญฺญี อสฺส น วิญฺญาณญฺจายตเน
วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญี อสฺส น อากิญฺจญฺญายตเน
อากิญฺจญฺญายตนสญฺญี อสฺส น เนวสญฺญานาสญฺญายตเน
เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญี อสฺส น อิธโลเก
อิธโลกสญฺญี อสฺส น ปรโลเก ปรโลกสญฺญี อสฺส
สญฺญี จ ปน อสฺสาติ ฯ สิยา อานนฺท ภิกฺขุโน ตถารูโป
สมาธิปฏิลาโภ ยถา เนว ปฐวิยํ ปฐวีสญฺญี อสฺส น อาปสฺมึ
อาโปสญฺญี อสฺส น เตชสฺมึ เตโชสญฺญี อสฺส น วายสฺมึ
วาโยสญฺญี อสฺส น อากาสานญฺจายตเน อากาสานญฺจายตนสญฺญี
อสฺส น วิญฺญาณญฺจายตเน วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญี อสฺส
น อากิญฺจญฺญายตเน อากิญฺจญฺญายตนสญฺญี อสฺส น
เนวสญฺญานาสญฺญายตเน เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญี
อสฺส น อิธโลเก อิธโลกสญฺญี อสฺส น ปรโลเก ปรโลกสญฺญี
อสฺส สญฺญี จ ปน อสฺสาติ ฯ
{๖.๑} ยถากถํ ปน ภนฺเต สิยา ภิกฺขุโน ตถารูโป สมาธิปฏิลาโภ
ยถา เนว ปฐวิยํ ปฐวีสญฺญี อสฺส น อาปสฺมึ อาโปสญฺญี อสฺส น
เตชสฺมึ เตโชสญฺญี อสฺส น วายสฺมึ วาโยสญฺญี อสฺส น
อากาสานญฺจายตเน อากาสานญฺจายตนสญฺญี อสฺส น
วิญฺญาณญฺจายตเน วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญี อสฺส น
อากิญฺจญฺญายตเน อากิญฺจญฺญายตนสญฺญี อสฺส น
เนวสญฺญานาสญฺญายตเน เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญี
อสฺส น อิธโลเก อิธโลกสญฺญี อสฺส น ปรโลเก ปรโลกสญฺญี
อสฺส สญฺญี จ ปน อสฺสาติ ฯ
{๖.๒} อิธานนฺท ภิกฺขุ เอวํสญฺญี โหติ เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีตํ
ยทิทํ สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค
นิโรโธ นิพฺพานนฺติ เอวํ โข อานนฺท สิยา ภิกฺขุโน ตถารูโป
สมาธิปฏิลาโภ ยถา เนว ปฐวิยํ ปฐวีสญฺญี อสฺส น อาปสฺมึ
อาโปสญฺญี อสฺส น เตชสฺมึ เตโชสญฺญี อสฺส น
วายสฺมึ วาโยสญฺญี อสฺส น อากาสานญฺจายตเน
อากาสานญฺจายตนสญฺญี อสฺส น วิญฺญาณญฺจายตเน
วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญี อสฺส น อากิญฺจญฺญายตเน
อากิญฺจญฺญายตนสญฺญี อสฺส น เนวสญฺญานาสญฺญายตเน
เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญี อสฺส น อิธโลเก อิธโลกสญฺญี
อสฺส น ปรโลเก ปรโลกสญฺญี อสฺส สญฺญี จ ปน อสฺสาติ ฯ
[๗] อถโข อายสฺมา อานนฺโท เยนายสฺมา สารีปุตฺโต
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา สารีปุตฺเตน สทฺธึ สมฺโมทิ
สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ
นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท อายสฺมนฺตํ สารีปุตฺตํ เอตทโวจ
สิยา นุ โข อาวุโส สารีปุตฺต ภิกฺขุโน ตถารูโป สมาธิปฏิลาโภ
ยถา เนว ปฐวิยํ ปฐวีสญฺญี อสฺส น อาปสฺมึ อาโปสญฺญี อสฺส
น เตชสฺมึ เตโชสญฺญี อสฺส น วายสฺมึ วาโยสญฺญี อสฺส
น อากาสานญฺจายตเน อากาสานญฺจายตนสญฺญี อสฺส
น วิญฺญาณญฺจายตเน วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญี อสฺส
น อากิญฺจญฺญายตเน อากิญฺจญฺญายตนสญฺญี อสฺส
น เนวสญฺญานาสญฺญายตเน เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญี
อสฺส น อิธโลเก อิธโลกสญฺญี อสฺส น ปรโลเก ปรโลกสญฺญี
อสฺส สญฺญี จ ปน อสฺสาติ ฯ
{๗.๑} สิยา อาวุโส อานนฺท ภิกฺขุโน ตถารูโป สมาธิปฏิลาโภ
ยถา เนว ปฐวิยํ ปฐวีสญฺญี อสฺส ฯเปฯ น ปรโลเก ปรโลกสญฺญี อสฺส
สญฺญี จ ปน อสฺสาติ ฯ ยถากถํ ปนาวุโส สารีปุตฺต สิยา ภิกฺขุโน
ตถารูโป สมาธิปฏิลาโภ ยถา เนว ปฐวิยํ ปฐวีสญฺญี อสฺส ฯเปฯ
น ปรโลเก ปรโลกสญฺญี อสฺส สญฺญี จ ปน อสฺสาติ ฯ
เอกมิทาหํ อาวุโส อานนฺท สมยํ อิเธว สาวตฺถิยํ วิหรามิ อนฺธวนสฺมึ
ตตฺถาหํ ตถารูปํ สมาธึ สมาปชฺชึ ยถา เนว ปฐวิยํ ปฐวีสญฺญี
อโหสึ น อาปสฺมึ อาโปสญฺญี อโหสึ น เตชสฺมึ เตโชสญฺญี
อโหสึ น วายสฺมึ วาโยสญฺญี อโหสึ น อากาสานญฺจายตเน
อากาสานญฺจายตนสญฺญี อโหสึ น วิญฺญาณญฺจายตเน
วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญี อโหสึ น อากิญฺจญฺญายตเน
อากิญฺจญฺญายตนสญฺญี อโหสึ น เนวสญฺญานาสญฺญายตเน
เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญี อโหสึ น อิธโลเก อิธโลกสญฺญี
อโหสึ น ปรโลเก ปรโลกสญฺญี อโหสึ สญฺญี จ ปน อโหสินฺติ ฯ
{๗.๒} กึสญฺญี ปนายสฺมา สารีปุตฺโต ตสฺมึ สมเย อโหสีติ ฯ
ภวนิโรโธ นิพฺพานํ ภวนิโรโธ นิพฺพานนฺติ โข เม อาวุโส อญฺญาว
สญฺญา อุปฺปชฺชติ อญฺญาว สญฺญา นิรุชฺฌติ เสยฺยถาปิ อาวุโส
สกลิกคฺคิสฺส ฌายมานสฺส อญฺญาว อจฺจิ อุปฺปชฺชติ อญฺญาว อจฺจิ
นิรุชฺฌติ เอวเมว โข เม อาวุโส ภวนิโรโธ นิพฺพานํ ภวนิโรโธ
นิพฺพานนฺติ อญฺญาว สญฺญา อุปฺปชฺชติ อญฺญาว สญฺญา นิรุชฺฌติ
ภวนิโรโธ นิพฺพานนฺติ ๑- สญฺญี จ ปนาหํ อาวุโส ตสฺมึ สมเย อโหสินฺติ ฯ
[๘] สทฺโธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ โหติ โน จ สีลวา เอวํ โส
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ
เตนงฺเคน อปริปูโร โหติ เตน ตํ องฺคํ ปริปูเรตพฺพํ กินฺตาหํ
สทฺโธ อสฺสํ สีลวา จาติ ยโต จ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ สทฺโธ จ
โหติ สีลวา จ เอวํ โส เตนงฺเคน ปริปูโร โหติ สทฺโธ จ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ โหติ สีลวา จ โน จ พหุสฺสุโต ฯเปฯ พหุสฺสุโต จ โน จ
ธมฺมกถิโก ธมฺมกถิโก จ โน จ ปริสาวจโร ปริสาวจโร จ โน จ
วิสารโท ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ
โน จ วินยธโร วินยธโร จ โน จ อารญฺญโก ปนฺตเสนาสโน
อารญฺญโก จ ปนฺตเสนาสโน โน จ จตุนฺนํ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี โหติ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี
จตุนฺนญฺจ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ
นิกามลาภี โหติ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี โน จ อาสวานํ ขยา
อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอวํ โส เตนงฺเคน อปริปูโร โหติ
เตน ตํ องฺคํ ปริปูเรตพฺพํ กินฺตาหํ สทฺโธ จ อสฺสํ สีลวา จ พหุสฺสุโต จ
ธมฺมกถิโก จ ปริสาวจโร จ วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสยฺยํ
วินยธโร จ อารญฺญโก จ ปนฺตเสนาสโน จตุนฺนญฺจ ฌานานํ
อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี อสฺสํ อกิจฺฉลาภี
อกสิรลาภี อาสวานญฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ
ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช
วิหเรยฺยนฺติ ยโต จ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ สทฺโธ จ โหติ สีลวา จ
พหุสฺสุโต จ ธมฺมกถิโก จ ปริสาวจโร จ วิสารโท จ ปริสาย
ธมฺมํ เทเสติ วินยธโร จ อารญฺญโก จ ปนฺตเสนาสโน จตุนฺนญฺจ
ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี โหติ
อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี อาสวานญฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช
วิหรติ เอวํ โส เตนงฺเคน ปริปูโร โหติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว ทสหิ ธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต ภิกฺขุ สมนฺตปาสาทิโก จ โหติ สพฺพาการปริปูโร จาติ ฯ
[๙] สทฺโธ [๑]- ภิกฺขเว ภิกฺขุ โหติ โน จ สีลวา [๒]- สีลวา
จ โน จ พหุสฺสุโต พหุสฺสุโต จ โน จ ธมฺมกถิโก ธมฺมกถิโก
จ โน จ ปริสาวจโร ปริสาวจโร จ โน จ วิสารโท ปริสาย
ธมฺมํ เทเสติ วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ โน จ วินยธโร
วินยธโร จ โน จ อารญฺญโก ปนฺตเสนาสโน อารญฺญโก จ
ปนฺตเสนาสโน โน จ เย เต สนฺตา วิโมกฺขา อติกฺกมฺม รูเป
อารุปฺปา เต กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ เย เต สนฺตา วิโมกฺขา
อติกฺกมฺม รูเป อารุปฺปา เต จ กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ โน จ
อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม
สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอวํ โส เตนงฺเคน
อปริปูโร โหติ เตน ตํ องฺคํ ปริปูเรตพฺพํ กินฺตาหํ สทฺโธ จ
อสฺสํ สีลวา จ พหุสฺสุโต จ ธมฺมกถิโก จ ปริสาวจโร จ วิสารโท
จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสยฺยํ วินยธโร จ อารญฺญโก จ ปนฺตเสนาสโน
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. จสทฺโท ทิสฺสติ ฯ ๒ ม. ยุ. เปยฺยาโล อตฺถิ ฯ
เย เต สนฺตา วิโมกฺขา อติกฺกมฺม รูเป อารุปฺปา เต จ กาเยน
ผุสิตฺวา วิหเรยฺยํ อาสวานญฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ
ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺยนฺติ
ยโต จ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ สทฺโธ จ โหติ สีลวา จ พหุสฺสุโต จ
ธมฺมกถิโก จ ปริสาวจโร จ วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ
วินยธโร จ อารญฺญโก จ ปนฺตเสนาสโน เย เต สนฺตา วิโมกฺขา
อติกฺกมฺม รูเป อารุปฺปา เต จ กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ อาสวานญฺจ
ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอวํ โส เตนงฺเคน ปริปูโร โหติ
อิเมหิ โข ภิกฺขเว ทสหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ สมนฺตปาสาทิโก
จ โหติ สพฺพาการปริปูโร จาติ ฯ
[๑๐] สทฺโธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ โหติ โน จ สีลวา เอวํ
โส เตนงฺเคน อปริปูโร โหติ เตน ตํ องฺคํ ปริปูเรตพฺพํ กินฺตาหํ
สทฺโธ จ อสฺสํ สีลวา จาติ ยโต จ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ สทฺโธ
จ โหติ สีลวา จ เอวํ โส เตนงฺเคน ปริปูโร โหติ สทฺโธ จ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ โหติ สีลวา จ โน จ พหุสฺสุโต พหุสฺสุโต จ โน จ
ธมฺมกถิโก ธมฺมกถิโก จ โน จ ปริสาวจโร ปริสาวจโร จ
โน จ วิสารโท ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ วิสารโท จ ปริสาย
ธมฺมํ เทเสติ โน จ วินยธโร วินยธโร จ โน จ อเนกวิหิตํ
ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ เสยฺยถีทํ เอกมฺปิ ชาตึ เทฺวปิ ชาติโย ฯเปฯ
อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ
อเนกวิหิตญฺจ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ เสยฺยถีทํ เอกมฺปิ ชาตึ
เทฺวปิ ชาติโย ฯเปฯ อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ
อนุสฺสรติ โน จ ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน ฯเปฯ
ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ ทิพฺเพน จ จกฺขุนา วิสุทฺเธน
อติกฺกนฺตมานุสเกน ฯเปฯ ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ โน จ
อาสวานํ ขยา ฯเปฯ สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอวํ โส
เตนงฺเคน อปริปูโร โหติ เตน ตํ องฺคํ ปริปูเรตพฺพํ กินฺตาหํ
สทฺโธ จ อสฺสํ สีลวา จ พหุสฺสุโต จ ธมฺมกถิโก จ ปริสาวจโร
จ วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสยฺยํ วินยธโร จ อเนกวิหิตญฺจ
ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสเรยฺยํ เสยฺยถีทํ เอกมฺปิ ชาตึ เทฺวปิ ชาติโย ฯเปฯ
อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสเรยฺยํ ทิพฺเพน
จ จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน ฯเปฯ ยถากมฺมูปเค สตฺเต
ปชาเนยฺยํ อาสวานญฺจ ขยา ฯเปฯ สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺยนฺติ
ยโต จ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ สทฺโธ จ โหติ สีลวา จ พหุสฺสุโต จ ธมฺมกถิโก จ
ปริสาวจโร จ วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ วินยธโร จ อเนกวิหิตญฺจ
ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ เสยฺยถีทํ เอกมฺปิ ชาตึ เทฺวปิ ชาติโย ฯเปฯ
อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ ทิพฺเพน จ
จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน ฯเปฯ ยถากมฺมูปเค
สตฺเต ปชานาติ อาสวานญฺจ ขยา อนาสวํ
เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอวํ โส เตนงฺเคน ปริปูโร โหติ อิเมหิ
โข ภิกฺขเว ทสหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ สมนฺตปาสาทิโก จ
โหติ สพฺพาการปริปูโร จาติ ฯ
อานิสํสวคฺโค ปฐโม ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
กิมตฺถิยํ ๑- เจตนา สีลํ อุปนิสา อานนฺทปญฺจมํ
สมาธิ สารีปุตฺโต จ สทฺโธ สนฺเตน วิชฺชยาติ ฯ
------------
นาถกรณวคฺโค ทุติโย
[๑๑] ปญฺจงฺคสมนฺนาคโต ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจงฺคสมนฺนาคตํ
เสนาสนํ เสวมาโน ภชมาโน นจิรสฺเสว อาสวานํ ขยา อนาสวํ
เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺย กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจงฺคสมนฺนาคโต โหติ
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สทฺโธ โหติ สทฺทหติ ตถาคตสฺส โพธึ อิติปิ
โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู
อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ
อปฺปาพาโธ โหติ อปฺปาตงฺโก สมเวปากินิยา คหณิยา สมนฺนาคโต
นาติสีตาย นาจฺจุณฺหาย มชฺฌิมาย ปธานกฺขมาย อสโฐ โหติ อมายาวี
ยถาภูตํ อตฺตานํ อาวิกตฺตา สตฺถริ วา วิญฺญูสุ วา สพฺรหฺมจารีสุ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. กิมตฺถิยํ เจตนา จ ตโย อุปนิสาปิ จ
@ สมาธิ สาริปุตฺโต จ ฌานํ สนฺเตน วิชฺชยาติ ฯ
อารทฺธวิริโย วิหรติ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย กุสลานํ ธมฺมานํ
อุปสมฺปทาย ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุ
ปญฺญวา โหติ อุทยตฺถคามินิยา ปญฺญาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย
สมฺมาทุกฺขกฺขยคามินิยา เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจงฺคสมนฺนาคโต
โหติ ฯ
{๑๑.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว เสนาสนํ ปญฺจงฺคสมนฺนาคตํ โหติ อิธ
ภิกฺขเว เสนาสนํ นาติทูรํ โหติ นาจฺจาสนฺนํ คมนาคมนสมฺปนฺนํ ทิวา
อปฺปกิณฺณํ รตฺตึ อปฺปสทฺทํ อปฺปนิคฺโฆสํ อปฺปฑํสมกสวาตาตปสิรึสป-
สมฺผสฺสํ ตสฺมึ โข ปน เสนาสเน วิหรนฺตสฺส อปฺปกสิเรเนว อุปฺปชฺชนฺติ
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา ตสฺมึ โข ปน
เสนาสเน เถรา ภิกฺขู วิหรนฺติ พหุสฺสุตา อาคตาคมา ธมฺมธรา วินยธรา
มาติกาธรา เต กาเลน กาลํ อุปสงฺกมิตฺวา ปริปุจฺฉติ ปริปญฺหติ อิทํ
ภนฺเต กถํ อิมสฺส โก อตฺโถติ ตสฺส เต อายสฺมนฺโต อวิวฏญฺเจว วิวรนฺติ
อนุตฺตานีกตญฺจ อุตฺตานีกโรนฺติ อเนกวิหิเตสุ จ กงฺขฏฺฐานิเยสุ ธมฺเมสุ
กงฺขํ ปฏิวิโนเทนฺติ เอวํ โข ภิกฺขเว เสนาสนํ ปญฺจงฺคสมนฺนาคตํ โหติ ฯ
ปญฺจงฺคสมนฺนาคโต โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจงฺคสมนฺนาคตํ เสนาสนํ
เสวมาโน ภชมาโน นจิรสฺเสว อาสวานํ ขยา ฯเปฯ สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช
วิหเรยฺยาติ ฯ
[๑๒] ปญฺจงฺควิปฺปหีโน ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจงฺคสมนฺนาคโต
อิมสฺมึ ธมฺมวินเย เกวลี วุสิตวา อุตฺตมปุริโสติ วุจฺจติ กถญฺจ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจงฺควิปฺปหีโน โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน กามจฺฉนฺโท
ปหีโน โหติ พฺยาปาโท ปหีโน โหติ ถีนมิทฺธํ ปหีนํ โหติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ
ปหีนํ โหติ วิจิกิจฺฉา ปหีนา โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจงฺควิปฺปหีโน
โหติ ฯ
{๑๒.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจงฺคสมนฺนาคโต โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ อเสเขน สีลกฺขนฺเธน สมนฺนาคโต โหติ อเสเขน สมาธิกฺขนฺเธน
สมนฺนาคโต โหติ อเสเขน ปญฺญากฺขนฺเธน สมนฺนาคโต โหติ อเสเขน
วิมุตฺติกฺขนฺเธน สมนฺนาคโต โหติ อเสเขน วิมุตฺติญาณทสฺสนกฺขนฺเธน
สมนฺนาคโต โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจงฺคสมนฺนาคโต โหติ ฯ
ปญฺจงฺควิปฺปหีโน โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจงฺคสมนฺนาคโต อิมสฺมึ
ธมฺมวินเย เกวลี วุสิตวา อุตฺตมปุริโสติ วุจฺจตีติ ๑- ฯ
กามจฺฉนฺโท จ พฺยาปาโท ถีนมิทฺธญฺจ ภิกฺขุโน
อุทฺธจฺจํ วิจิกิจฺฉา จ สพฺพโสว น วิชฺชติ
อเสเขน จ สีเลน อเสเขน สมาธินา
วิมุตฺติยา จ สมฺปนฺโน ญาเณน จ ตถาวิโธ
ส เว ปญฺจงฺคสมฺปนฺโน ปญฺจงฺคานิ ๒- วิวชฺชยํ
ส ๓- เว อิมสฺมึ ธมฺมวินเย เกวลี อิติ วุจฺจตีติ ๔- ฯ
[๑๓] ทสยิมานิ ภิกฺขเว สํโยชนานิ กตมานิ ทส ปญฺโจรมฺภาคิยานิ
สํโยชนานิ ปญฺจุทฺธมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ กตมานิ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ ๒ โป. ม. ยุ. ปญฺจ องฺเค ฯ ๓ ม. ยุ. ส เวติ ปาฐทฺวยํ
@นตฺถิ ฯ ๔ ม. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ
ปญฺโจรมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ สกฺกายทิฏฺฐิ วิจิกิจฺฉา สีลพฺพตปรามาโส
กามจฺฉนฺโท พฺยาปาโท อิมานิ ปญฺโจรมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ
กตมานิ ปญฺจุทฺธมฺภาคิยานิ สํโสชนานิ รูปราโค อรูปราโค มาโน
อุทฺธจฺจํ อวิชฺชา อิมานิ ปญฺจุทฺธมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ อิมานิ โข
ภิกฺขเว ทส สํโยชนานีติ ๑- ฯ
[๑๔] ยสฺสกสฺสจิ ภิกฺขเว ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา ปญฺจ
เจโตขิลา ๒- อปฺปหีนา ปญฺจ เจตโส วินิพนฺธา อสมุจฺฉินนา ตสฺส
ยา รตฺติ วา ทิวโส วา อาคจฺฉติ หานิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ
ธมฺเมสุ โน วุฑฺฒิ กตมสฺส ปญฺจ เจโตขิลา อปฺปหีนา โหนฺติ
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สตฺถริ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ นาธิมุจฺจติ น สมฺปสีทติ
โย โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ สตฺถริ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ นาธิมุจฺจติ น
สมฺปสีทติ ตสฺส จิตฺตํ น นมติ อาตปฺปาย อนุโยคาย สาตจฺจาย
ปธานาย ยสฺส จิตฺตํ น นมติ อาตปฺปาย อนุโยคาย สาตจฺจาย
ปธานาย เอวมสฺสายํ ปฐโม เจโตขิโล อปฺปหีโน โหติ ฯ
{๑๔.๑} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺเม กงฺขติ ฯเปฯ สงฺเฆ กงฺขติ
สิกฺขาย กงฺขติ สพฺรหฺมจารีสุ กุปิโต โหติ อนตฺตมโน อาหตจิตฺโต
ขิลชาโต โย โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ สพฺรหฺมจารีสุ กุปิโต โหติ อนตฺตมโน
อาหตจิตฺโต ขิลชาโต ตสฺส จิตฺตํ น นมติ อาตปฺปาย อนุโยคาย
สาตจฺจาย ปธานาย ยสฺส จิตฺตํ น นมติ อาตปฺปาย อนุโยคาย สาตจฺจาย
ปธานาย เอวมสฺสายํ ปญฺจโม เจโตขิโล อปฺปหีโน โหติ ฯ อิมสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ ๒ ม. เจโตขีลา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ปญฺจ เจโตขิลา อปฺปหีนา โหนฺติ ฯ
{๑๔.๒} กตมสฺส ปญฺจ เจตโส วินิพนฺธา อสมุจฺฉินฺนา โหนฺติ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเมสุ อวีตราโค โหติ อวิคตจฺฉนฺโท อวิคตเปโม
อวิคตปิปาโส อวิคตปริฬาโห อวิคตตโณฺห โย โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเมสุ
อวีตราโค โหติ อวิคตจฺฉนฺโท อวิคตเปโม อวิคตปิปาโส อวิคตปริฬาโห
อวิคตตโณฺห ตสฺส จิตฺตํ น นมติ อาตปฺปาย อนุโยคาย สาตจฺจาย
ปธานาย ยสฺส จิตฺตํ น นมติ อาตปฺปาย อนุโยคาย สาตจฺจาย ปธานาย
เอวมสฺสายํ ปฐโม เจตโส วินิพนฺโธ อสมุจฺฉินฺโน โหติ ฯ
{๑๔.๓} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเย อวีตราโค โหติ ฯเปฯ รูเป
อวีตราโค โหติ ยาวทตฺถํ อุทราวเทหกํ ภุญฺชิตฺวา เสยฺยสุขํ ปสฺสสุขํ
มิทฺธสุขํ อนุยุตฺโต วิหรติ อญฺญตรํ เทวนิกายํ ปณิธาย พฺรหฺมจริยํ
จรติ อิมินาหํ สีเลน วา วเตน วา ตเปน วา พฺรหฺมจริเยน วา เทโว
วา ภวิสฺสามิ เทวญฺญตโร วาติ โย โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ อญฺญตรํ
เทวนิกายํ ปณิธาย พฺรหฺมจริยํ จรติ อิมินาหํ สีเลน วา วเตน วา
ตเปน วา พฺรหฺมจริเยน วา เทโว วา ภวิสฺสามิ เทวญฺญตโร วาติ
ตสฺส จิตฺตํ น นมติ อาตปฺปาย อนุโยคาย สาตจฺจาย ปธานาย
ยสฺส จิตฺตํ น นมติ อาตปฺปาย อนุโยคาย สาตจฺจาย ปธานาย
เอวมสฺสายํ ปญฺจโม เจตโส วินิพนฺโธ อสมุจฺฉินฺโน โหติ ฯ
อิมสฺส ปญฺจ เจตโส วินิพนฺธา อสมุจฺฉินฺนา โหนฺติ ฯ ยสฺสกสฺสจิ
ภิกฺขเว ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา อิเม ปญฺจ เจโตขิลา อปฺปหีนา อิเม
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ภวิสฺสติ ฯ
ปญฺจ เจตโส วินิพนฺธา อสมุจฺฉินฺนา ตสฺส ยา รตฺติ วา ทิวโส
วา อาคจฺฉติ หานิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน วุฑฺฒิ
เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว กาฬปกฺเข จนฺทสฺส ยา รตฺติ วา ทิวโส วา
อาคจฺฉติ หายเตว วณฺเณน หายติ มณฺฑเลน หายติ อาภาย
หายติ อาโรหปริณาเหน เอวเมว โข ภิกฺขเว ยสฺสกสฺสจิ ภิกฺขุสฺส
วา ภิกฺขุนิยา วา อิเม ปญฺจ เจโตขิลา อปฺปหีนา อิเม ปญฺจ
เจตโส วินิพนฺธา อสมุจฺฉินฺนา ตสฺส ยา รตฺติ วา ทิวโส วา
อาคจฺฉติ หานิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน วุฑฺฒิ ฯ
{๑๔.๔} ยสฺสกสฺสจิ ภิกฺขเว ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา ปญฺจ
เจโตขิลา ปหีนา ปญฺจ เจตโส วินิพนฺธา สมุจฺฉินฺนา ตสฺส ยา รตฺติ
วา ทิวโส วา อาคจฺฉติ วุฑฺฒิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน
ปริหานิ กตมสฺส ปญฺจ เจโตขิลา ปหีนา โหนฺติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
สตฺถริ น กงฺขติ น วิจิกิจฺฉติ อธิมุจฺจติ สมฺปสีทติ โย โส ภิกฺขเว
ภิกฺขุ สตฺถริ น กงฺขติ น วิจิกิจฺฉติ อธิมุจฺจติ สมฺปสีทติ ตสฺส จิตฺตํ
นมติ อาตปฺปาย อนุโยคาย สาตจฺจาย ปธานาย ยสฺส จิตฺตํ นมติ
อาตปฺปาย อนุโยคาย สาตจฺจาย ปธานาย เอวมสฺสายํ ปฐโม
เจโตขิโล ปหีโน โหติ ฯ
{๑๔.๕} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺเม น กงฺขติ ฯเปฯ
สงฺเฆ น กงฺขติ สิกฺขาย น กงฺขติ สพฺรหฺมจารีสุ น กุปิโต
โหติ อตฺตมโน น อาหตจิตฺโต น ขิลชาโต โย โส ภิกฺขเว
ภิกฺขุ สพฺรหฺมจารีสุ น กุปิโต โหติ อตฺตมโน น อาหตจิตฺโต น
ขิลชาโต ตสฺส จิตฺตํ นมติ อาตปฺปาย อนุโยคาย สาตจฺจาย
ปธานาย ยสฺส จิตฺตํ นมติ อาตปฺปาย อนุโยคาย สาตจฺจาย
ปธานาย เอวมสฺสายํ ปญฺจโม เจโตขิโล ปหีโน โหติ ฯ อิมสฺส
ปญฺจ เจโตขิลา ปหีนา โหนฺติ ฯ
{๑๔.๖} กตมสฺส ปญฺจ เจตโส วินิพนฺธา สุสมุจฺฉินฺนา
โหนฺติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเมสุ วีตราโค โหติ วิคตจฺฉนฺโท
วิคตเปโม วิคตปิปาโส วิคตปริฬาโห วิคตตโณฺห โย โส ภิกฺขเว
ภิกฺขุ กาเมสุ วีตราโค โหติ วิคตจฺฉนฺโท วิคตเปโม วิคตปิปาโส
วิคตปริฬาโห วิคตตโณฺห ตสฺส จิตฺตํ นมติ อาตปฺปาย อนุโยคาย
สาตจฺจาย ปธานาย ยสฺส จิตฺตํ นมติ อาตปฺปาย อนุโยคาย
สาตจฺจาย ปธานาย เอวมสฺสายํ ปฐโม เจตโส วินิพนฺโธ สุสมุจฺฉินฺโน
โหติ ฯ
{๑๔.๗} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเย วีตราโค โหติ ฯเปฯ
รูเป วีตราโค โหติ น ยาวทตฺถํ อุทราวเทหกํ ภุญฺชิตฺวา เสยฺยสุขํ
ปสฺสสุขํ มิทฺธสุขํ อนุยุตฺโต วิหรติ น อญฺญตรํ เทวนิกายํ ปณิธาย
พฺรหฺมจริยํ จรติ อิมินาหํ สีเลน วา วเตน วา ตเปน วา พฺรหฺมจริเยน
วา เทโว วา ภวิสฺสามิ เทวญฺญตโร วาติ โย โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ น
อญฺญตรํ เทวนิกายํ ปณิธาย พฺรหฺมจริยํ จรติ อิมินาหํ สีเลน วา
วเตน วา ตเปน วา พฺรหฺมจริเยน วา เทโว วา ภวิสฺสามิ เทวญฺญตโร
วาติ ตสฺส จิตฺตํ นมติ อาตปฺปาย อนุโยคาย สาตจฺจาย ปธานาย
ยสฺส จิตฺตํ นมติ อาตปฺปาย อนุโยคาย สาตจฺจาย ปธานาย
เอวมสฺสายํ ปญฺจโม เจตโส วินิพนฺโธ สุสมุจฺฉินฺโน โหติ ฯ อิมสฺส
ปญฺจ เจตโส วินิพนฺธา สุสมุจฺฉินฺนา โหนฺติ ฯ
{๑๔.๘} ยสฺสกสฺสจิ ภิกฺขเว ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา อิเม
ปญฺจ เจโตขิลา ปหีนา อิเม ปญฺจ เจตโส วินิพนฺธา สุสมุจฺฉินฺนา
ตสฺส ยา รตฺติ วา ทิวโส วา อาคจฺฉติ วุฑฺฒิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ
ธมฺเมสุ โน ปริหานิ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ชุณฺหปกฺเข จนฺทสฺส ยา รตฺติ
วา ทิวโส วา อาคจฺฉติ วฑฺฒเตว วณฺเณน วฑฺฒติ มณฺฑเลน
วฑฺฒติ อาภาย วฑฺฒติ อาโรหปริณาเหน เอวเมว โข ภิกฺขเว
ยสฺสกสฺสจิ ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา อิเม ปญฺจ เจโตขิลา ปหีนา
อิเม ปญฺจ เจตโส วินิพนฺธา สุสมุจฺฉินฺนา ตสฺส ยา รตฺติ วา
ทิวโส วา อาคจฺฉติ วุฑฺฒิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน
ปริหานีติ ฯ
[๑๕] ยาวตา ภิกฺขเว สตฺตา อปทา วา ทฺวิปทา วา จตุปฺปทา
วา พหุปฺปทา วา รูปิโน วา อรูปิโน วา สญฺญิโน วา อสญฺญิโน
วา เนวสญฺญินาสญฺญิโน วา ตถาคโต เตสํ อคฺคมกฺขายติ อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ เอวเมว โข ภิกฺขเว เยเกจิ กุสลา ธมฺมา สพฺเพ
เต อปฺปมาทมูลกา อปฺปมาทสโมสรณา อปฺปมาโท เตสํ อคฺคมกฺขายติ
เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ยานิกานิจิ ชงฺคลานํ ปาณานํ ปทชาตานิ สพฺพานิ
ตานิ หตฺถิปเท สโมธานํ คจฺฉนฺติ หตฺถิปทํ เตสํ อคฺคมกฺขาติ ยทิทํ
มหนฺตตฺเตน เอวเมว โข ภิกฺขเว เยเกจิ กุสลา ธมฺมา สพฺเพ เต
อปฺปมาทมูลกา อปฺปมาทสโมสรณา อปฺปมาโท เตสํ
อคฺคมกฺขายติ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว กูฏาคารสฺส ยากาจิ
โคปานสิโย สพฺพา ตา กูฏงฺคมา กูฏนินฺนา กูฏสโมสรณา
กูฏํ ๑- ตาสํ อคฺคมกฺขายติ เอวเมว โข ภิกฺขเว เยเกจิ กุสลา
ธมฺมา สพฺเพ เต อปฺปมาทมูลกา อปฺปมาทสโมสรณา อปฺปมาโท
เตสํ อคฺคมกฺขายติ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว เยเกจิ มูลคนฺธา กาฬานุสาริยํ
เตสํ อคฺคมกฺขายติ เอวเมว โข ภิกฺขเว ฯเปฯ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว
เยเกจิ สารคนฺธา โลหิตจนฺทนํ เตสํ อคฺคมกฺขายติ เอวเมว โข
ภิกฺขเว ฯเปฯ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว เยเกจิ ปุปฺผคนฺธา วสฺสิกํ เตสํ
อคฺคมกฺขายติ เอวเมว โข ภิกฺขเว ฯเปฯ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว เยเกจิ
กุฑฺฑราชาโน สพฺเพ เต รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส อนุยนฺตา วตฺตนฺติ
ราชา เตสํ จกฺกวตฺติ อคฺคมกฺขายติ เอวเมว โข ภิกฺขเว ฯเปฯ
เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ยากาจิ ตารกรูปานํ ปภา สพฺพา ตา จนฺทปฺปภาย
กลํ นาคฺฆนฺติ โสฬสึ จนฺทปฺปภา ตาสํ อคฺคมกฺขายติ เอวเมว โข
ภิกฺขเว ฯเปฯ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว สรทสมเย วิทฺเธ วิคตวลาหเก
เทเว อาทิจฺโจ นภํ อพฺภุสฺสกฺกมาโน สพฺพํ อากาสคตํ ตมคตํ
อภิวิหจฺจ ภาสเต จ ตปเต จ วิโรจติ จ เอวเมว โข ภิกฺขเว ฯเปฯ
เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ยากาจิ มหานทิโย เสยฺยถีทํ คงฺคา ยมุนา
อจิรวตี สรภู มหี สพฺพา ตา สมุทฺทงฺคมา สมุทฺทนินฺนา สมุทฺทโปณา
สมุทฺทปพฺภารา มหาสมุทฺโท ตาสํ อคฺคมกฺขายติ เอวเมว โข ภิกฺขเว
เยเกจิ กุสลา ธมฺมา สพฺเพ เต อปฺปมาทมูลกา อปฺปมาทสโมสรณา
อปฺปมาโท เตสํ อคฺคมกฺขายตีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. กูโฏ ฯ
[๑๖] ทสยิเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา อาหุเนยฺยา ปาหุเนยฺยา
ทกฺขิเณยฺยา อญฺชลิกรณียา อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺส กตเม ทส
ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อุภโตภาควิมุตฺโต
ปญฺญาวิมุตฺโต กายสกฺขิ ทิฏฺฐิปฺปตฺโต สทฺธาวิมุตฺโต ธมฺมานุสารี
สทฺธานุสารี โคตฺรภู อิเม โข ภิกฺขเว ทส ปุคฺคลา อาหุเนยฺยา
ฯเปฯ อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ ฯ
[๑๗] สนาถา ภิกฺขเว วิหรถ มา อนาถา ทุกฺขํ ภิกฺขเว
อนาโถ วิหรติ ทสยิเม ภิกฺขเว นาถกรณา ธมฺมา กตเม ทส
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สีลวา โหติ ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ
อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี สมาทาย
สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ ยมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สีลวา โหติ ฯเปฯ
สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ ฯ
{๑๗.๑} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ พหุสฺสุโต โหติ สุตธโร
สุตสนฺนิจโย เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา
ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ
พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ ตถารูปาสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธตา
วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธา ยมฺปิ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ พหุสฺสุโต โหติ ฯเปฯ ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธา
อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ ฯ
{๑๗.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กลฺยาณมิตฺโต โหติ กลฺยาณสหาโย
กลฺยาณสมฺปวงฺโก ยมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กลฺยาณมิตฺโต โหติ
กลฺยาณสหาโย กลฺยาณสมฺปวงฺโก อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ ฯ
ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สุวโจ โหติ โสวจสฺสกรเณหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต
ขโม ปทกฺขิณคฺคาหี อนุสาสนึ ยมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สุวโจ โหติ
โสวจสฺสกรเณหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ขโม ปทกฺขิณคฺคาหี
อนุสาสนึ อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ ฯ
{๑๗.๓} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ยานิ ตานิ สพฺรหฺมจารีนํ อุจฺจาวจานิ
กึกรณียานิ ตตฺถ ทกฺโข โหติ อนลโส ตตฺรุปายาย วีมํสาย สมนฺนาคโต อลํ
กาตุํ อลํ สํวิธาตุํ ยมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ยานิ ตานิ สพฺรหฺมจารีนํ อุจฺจาวจานิ
กึกรณียานิ ฯเปฯ อลํ กาตุํ อลํ สํวิธาตุํ อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ ฯ
{๑๗.๔} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺมกาโม โหติ ปิยสมุทาหาโร
อภิธมฺเม อภิวินเย อุฬารปามุชฺโช ยมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺมกาโม
โหติ ปิยสมุทาหาโร อภิธมฺเม อภิวินเย อุฬารปามุชฺโช อยมฺปิ ธมฺโม
นาถกรโณ ฯ
{๑๗.๕} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อารทฺธวิริโย วิหรติ อกุสลานํ
ธมฺมานํ ปหานาย กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม
อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุ ยมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อารทฺธวิริโย
วิหรติ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย
ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุ อยมฺปิ ธมฺโม
นาถกรโณ ฯ
{๑๗.๖} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโฐ โหติ อิตรีตรจีวรปิณฺฑปาต-
เสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน ยมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโฐ
โหติ อิตรีตรจีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน
อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ ฯ ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สติมา
โหติ ปรเมน สติเนปกฺเกน สมนฺนาคโต จิรกตมฺปิ จิรภาสิตมฺปิ สริตา
อนุสฺสริตา ยมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สติมา โหติ ปรเมน สติเนปกฺเกน
สมนฺนาคโต จิรกตมฺปิ จิรภาสิตมฺปิ สริตา อนุสฺสริตา อยมฺปิ ธมฺโม
นาถกรโณ ฯ
{๑๗.๗} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺญวา โหติ อุทยตฺถคามินิยา
ปญฺญาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมาทุกฺขกฺขยคามินิยา
ยมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺญวา โหติ อุทยตฺถคามินิยา ปญฺญาย
สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมาทุกฺขกฺขยคามินิยา อยมฺปิ
ธมฺโม นาถกรโณ ฯ สนาถา ภิกฺขเว วิหรถ มา อนาถา ทุกฺขํ
ภิกฺขเว อนาโถ วิหรติ อิเม โข ภิกฺขเว ทส นาถกรณา ธมฺมาติ ฯ
[๑๘] สนาถา ภิกฺขเว วิหรถ มา อนาถา ทุกฺขํ ภิกฺขเว
อนาโถ วิหรติ ทสยิเม ภิกฺขเว นาถกรณา ธมฺมา กตเม ทส
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สีลวา โหติ ฯเปฯ สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ
สีลวา วตายํ ภิกฺขุ ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน
อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสูติ เถราปิ
นํ ภิกฺขู วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺติ มชฺฌิมาปิ ภิกฺขู นวาปิ
ภิกฺขู วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺติ ตสฺส เถรานุกมฺปิตสฺส
มชฺฌิมานุกมฺปิตสฺส นวานุกมฺปิตสฺส วุฑฺฒิเยว ปาฏิกงฺขา
กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน ปริหานิ อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ ฯ
{๑๘.๑} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ พหุสฺสุโต โหติ ฯเปฯ
ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธา พหุสฺสุโต วตายํ ภิกฺขุ สุตธโร
สุตสนฺนิจโย เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา
ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ
พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ ตถารูปาสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธตา
วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธาติ เถราปิ
นํ ภิกฺขู วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺติ มชฺฌิมาปิ ภิกฺขู นวาปิ
ภิกฺขู วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺติ ตสฺส เถรานุกมฺปิตสฺส
มชฺฌิมานุกมฺปิตสฺส นวานุกมฺปิตสฺส วุฑฺฒิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ
ธมฺเมสุ โน ปริหานิ อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ ฯ
{๑๘.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กลฺยาณมิตฺโต โหติ กลฺยาณสหาโย
กลฺยาณสมฺปวงฺโก กลฺยาณมิตฺโต วตายํ ภิกฺขุ กลฺยาณสหาโย
กลฺยาณสมฺปวงฺโกติ เถราปิ นํ ภิกฺขู วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺติ
มชฺฌิมาปิ ภิกฺขู นวาปิ ภิกฺขู วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺติ ตสฺส
เถรานุกมฺปิตสฺส มชฺฌิมานุกมฺปิตสฺส นวานุกมฺปิตสฺส วุฑฺฒิเยว
ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน ปริหานิ อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ ฯ
{๑๘.๓} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สุวโจ โหติ โสวจสฺสกรเณหิ ธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต ขโม ปทกฺขิณคฺคาหี อนุสาสนึ สุวโจ วตายํ ภิกฺขุ
โสวจสฺสกรเณหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ขโม ปทกฺขิณคฺคาหี อนุสาสนินฺติ
เถราปิ นํ ภิกฺขู วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺติ มชฺฌิมาปิ ภิกฺขู
นวาปิ ภิกฺขู วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺติ ตสฺส เถรานุกมฺปิตสฺส
มชฺฌิมานุกมฺปิตสฺส นวานุกมฺปิตสฺส วุฑฺฒิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ
ธมฺเมสุ โน ปริหานิ อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ ฯ
{๑๘.๔} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ยานิ ตานิ สพฺรหฺมจารีนํ
อุจฺจาวจานิ กึกรณียานิ ตตฺถ ทกฺโข โหติ อนลโส ตตฺรุปายาย
วีมํสาย สมนฺนาคโต อลํ กาตุํ อลํ สํวิธาตุํ ยานิ ตานิ สพฺรหฺมจารีนํ
อุจฺจาวจานิ กึกรณียานิ ตตฺถ ทกฺโข วตายํ ภิกฺขุ อนลโส
ตตฺรุปายาย วีมํสาย สมนฺนาคโต อลํ กาตุํ อลํ สํวิธาตุนฺติ เถราปิ
นํ ภิกฺขู วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺติ มชฺฌิมาปิ ภิกฺขู นวาปิ
ภิกฺขู วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺติ ตสฺส เถรานุกมฺปิตสฺส
มชฺฌิมานุกมฺปิตสฺส นวานุกมฺปิตสฺส วุฑฺฒิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ
ธมฺเมสุ โน ปริหานิ อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ ฯ
{๑๘.๕} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺมกาโม โหติ ปิยสมุทาหาโร
อภิธมฺเม อภิวินเย อุฬารปามุชฺโช ธมฺมกาโม วตายํ ภิกฺขุ ปิยสมุทาหาโร
อภิธมฺเม อภิวินเย อุฬารปามุชฺโชติ เถราปิ นํ ภิกฺขู วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ
มญฺญนฺติ มชฺฌิมาปิ ภิกฺขู นวาปิ ภิกฺขู วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺติ
ตสฺส เถรานุกมฺปิตสฺส มชฺฌิมานุกมฺปิตสฺส นวานุกมฺปิตสฺส วุฑฺฒิเยว
ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน ปริหานิ อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ ฯ
{๑๘.๖} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อารทฺธวิริโย วิหรติ อกุสลานํ
ธมฺมานํ ปหานาย กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม
อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุ อารทฺธวิริโย วตายํ ภิกฺขุ วิหรติ อกุสลานํ
ธมฺมานํ ปหานาย กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม
อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสูติ เถราปิ นํ ภิกฺขู วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ
มญฺญนฺติ มชฺฌิมาปิ ภิกฺขู นวาปิ ภิกฺขู วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ
มญฺญนฺติ ตสฺส เถรานุกมฺปิตสฺส มชฺฌิมานุกมฺปิตสฺส นวานุกมฺปิตสฺส
วุฑฺฒิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน ปริหานิ อยมฺปิ ธมฺโม
นาถกรโณ ฯ
{๑๘.๗} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโฐ โหติ อิตรีตรจีวร-
ปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน สนฺตุฏฺโฐ วตายํ ภิกฺขุ
อิตรีตรจีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรนาติ เถราปิ นํ
ภิกฺขู วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺติ มชฺฌิมาปิ ภิกฺขู นวาปิ ภิกฺขู
วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺติ ตสฺส เถรานุกมฺปิตสฺส มชฺฌิมานุกมฺปิตสฺส
นวานุกมฺปิตสฺส วุฑฺฒิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน ปริหานิ อยมฺปิ
ธมฺโม นาถกรโณ ฯ
{๑๘.๘} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สติมา โหติ ปรเมน สติเนปกฺเกน
สมนฺนาคโต จิรกตมฺปิ จิรภาสิตมฺปิ สริตา อนุสฺสริตา สติมา วตายํ
ภิกฺขุ ปรเมน สติเนปกฺเกน สมนฺนาคโต จิรกตมฺปิ จิรภาสิตมฺปิ สริตา
อนุสฺสริตาติ เถราปิ นํ ภิกฺขู วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺติ มชฺฌิมาปิ
ภิกฺขู นวาปิ ภิกฺขู วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺติ ตสฺส เถรานุกมฺปิตสฺส
มชฺฌิมานุกมฺปิตสฺส นวานุกมฺปิตสฺส วุฑฺฒิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ
ธมฺเมสุ โน ปริหานิ อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ ฯ
{๑๘.๙} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺญวา โหติ อุทยตฺถคามินิยา
ปญฺญาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมาทุกฺขกฺขยคามินิยา
ปญฺญวา วตายํ ภิกฺขุ อุทยตฺถคามินิยา ปญฺญาย สมนฺนาคโต
อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมาทุกฺขกฺขยคามินิยาติ เถราปิ นํ ภิกฺขู
วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺติ มชฺฌิมาปิ ภิกฺขู
นวาปิ ภิกฺขู วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺติ ตสฺส เถรานุกมฺปิตสฺส
มชฺฌิมานุกมฺปิตสฺส นวานุกมฺปิตสฺส วุฑฺฒิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ
ธมฺเมสุ โน ปริหานิ อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ ฯ สนาถา ภิกฺขเว
วิหรถ มา อนาถา ทุกฺขํ ภิกฺขเว อนาโถ วิหรติ อิเม โข ภิกฺขเว ทส
นาถกรณา ธมฺมาติ ฯ
[๑๙] ทสยิเม ภิกฺขเว อริยวาสา เย อริยา อาวสึสุ วา อาวสนฺติ วา
อาวสิสฺสนฺติ วา กตเม ทส อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจงฺควิปฺปหีโน โหติ
ฉฬงฺคสมนฺนาคโต เอการกฺโข จตุราปสฺเสโน ปนุณฺณปจฺเจกสจฺโจ
สมวยสฏฺเฐสโน อนาวิลสงฺกปฺโป ปสฺสทฺธกายสงฺขาโร สุวิมุตฺตจิตฺโต
สุวิมุตฺตปญฺโญ อิเม โข ภิกฺขเว ทส อริยวาสา เย อริยา อาวสึสุ วา
อาวสนฺติ วา อาวสิสฺสนฺติ วาติ ฯ
[๒๐] เอกํ สมยํ ภควา กุรูสุ วิหรติ กมฺมาสธมฺมํ นาม
กุรูนํ นิคโม ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ฯเปฯ ภควา
เอตทโวจ ทสยิเม ภิกฺขเว อริยวาสา เย อริยา อาวสึสุ วา
อาวสนฺติ วา อาวสิสฺสนฺติ วา กตเม ทส อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
ปญฺจงฺควิปฺปหีโน โหติ ฉฬงฺคสมนฺนาคโต เอการกฺโข จตุราปสฺเสโน
ปนุณฺณปจฺเจกสจฺโจ สมวยสฏฺเฐสโน อนาวิลสงฺกปฺโป
ปสฺสทฺธกายสงฺขาโร สุวิมุตฺตจิตฺโต สุวิมุตฺตปญฺโญ ฯ กถญฺจ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจงฺควิปฺปหีโน โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน กามจฺฉนฺโท
ปหีโน โหติ พฺยาปาโท ปหีโน โหติ ถีนมิทฺธํ ปหีนํ โหติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ
ปหีนํ โหติ วิจิกิจฺฉา ปหีนา โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจงฺควิปฺปหีโน
โหติ ฯ
{๒๐.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ฉฬงฺคสมนฺนาคโต โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา เนว สุมโน โหติ น ทุมฺมโน อุเปกฺขโก วิหรติ
สโต สมฺปชาโน โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ฯเปฯ ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา
ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย
เนว สุมโน โหติ น ทุมฺมโน อุเปกฺขโก วิหรติ สโต สมฺปชาโน เอวํ
โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ฉฬงฺคสมนฺนาคโต โหติ ฯ
{๒๐.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอการกฺโข โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
สตารกฺเขน เจตสา สมนฺนาคโต โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอการกฺโข
โหติ ฯ
{๒๐.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ จตุราปสฺเสโน โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
สงฺขาเยกํ ปฏิเสวติ สงฺขาเยกํ อธิวาเสติ สงฺขาเยกํ ปริวชฺเชติ สงฺขาเยกํ
วิโนเทติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ จตุราปสฺเสโน โหติ ฯ
{๒๐.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปนุณฺณปจฺเจกสจฺโจ โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน ยานิ ตานิ ปุถุสมณพฺราหฺมณานํ ปุถุปจฺเจกสจฺจานิ เสยฺยถีทํ
สสฺสโต โลโกติ วา อสสฺสโต โลโกติ วา อนฺตวา โลโกติ วา
อนนฺตวา โลโกติ วา ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ
สรีรนฺติ วา โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณาติ วา น โหติ ตถาคโต
ปรมฺมรณาติ วา โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณาติ วา เนว
โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณาติ วา สพฺพานิ ตานิ
นุณฺณานิ โหนฺติ ปนุณฺณานิ จตฺตานิ วนฺตานิ มุตฺตานิ ปหีนานิ
ปฏินิสฺสฏฺฐานิ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปนุณฺณปจฺเจกสจฺโจ โหติ ฯ
{๒๐.๕} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมวยสฏฺเฐสโน โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน กาเมสนา ปหีนา โหติ ภเวสนา ปหีนา โหติ พฺรหฺมจริเยสนา
ปฏิปฺปสฺสทฺธา เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมวยสฏฺเฐสโน โหติ ฯ
{๒๐.๖} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อนาวิลสงฺกปฺโป โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน กามสงฺกปฺโป ปหีโน โหติ พฺยาปาทสงฺกปฺโป ปหีโน โหติ
วิหึสาสงฺกปฺโป ปหีโน โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ อนาวิลสงฺกปฺโป
โหติ ฯ
{๒๐.๗} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปสฺสทฺธกายสงฺขาโร โหติ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ปุพฺเพว
โสมนสฺสโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ
จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปสฺสทฺธกายสงฺขาโร
โหติ ฯ
{๒๐.๘} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สุวิมุตฺตจิตฺโต โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน ราคา จิตฺตํ วิมุตฺตํ โหติ โทสา จิตฺตํ วิมุตฺตํ โหติ โมหา
จิตฺตํ วิมุตฺตํ โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ สุวิมุตฺตจิตฺโต โหติ ฯ
{๒๐.๙} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สุวิมุตฺตปญฺโญ โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ราโค เม ปหีโน อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต อนภาวํ คโต
อายตึอนุปฺปาทธมฺโมติ ปชานาติ โทโส เม ปหีโน ฯเปฯ โมโห เม
ปหีโน อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต อนภาวํ คโต อายตึอนุปฺปาทธมฺโมติ
ปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ สุวิมุตฺตปญฺโญ โหติ ฯ
{๒๐.๑๐} เย หิ เกจิ ภิกฺขเว อตีตมทฺธานํ อริยา อริยวาเส อาวสึสุ
สพฺเพ เต อิเมว ทส อริยวาเส อาวสึสุ เย หิ เกจิ ภิกฺขเว อนาคตมทฺธานํ
อริยา อริยวาเส อาวสิสฺสนฺติ สพฺเพ เต อิเมว ทส อริยวาเส อาวสิสฺสนฺติ
เย หิ เกจิ ภิกฺขเว เอตรหิ อริยา อริยวาเส อาวสนฺติ สพฺเพ เต อิเมว
ทส อริยวาเส อาวสนฺติ อิเม โข ภิกฺขเว ทส อริยวาสา เย อริยา อาวสึสุ
วา อาวสนฺติ วา อาวสิสฺสนฺติ วาติ ฯ
นาถกรณวคฺโค ทุติโย ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
เสนาสนา จ องฺคา จ สํโยชนขิเลน จ
อปฺปมาโท อาหุเนยฺโย เทฺว นาถา เทฺววเสน จาติ ฯ
----------
มหาวคฺโค ตติโย
[๒๑] สีโห ภิกฺขเว มิคราชา สายณฺหสมยํ อาสยา นิกฺขมติ
อาสยา นิกฺขมิตฺวา วิชมฺภติ วิชมฺภิตฺวา สมนฺตา จตุทฺทิสา
อนุวิโลเกติ สมนฺตา จตุทฺทิสา ๑- อนุวิโลเกตฺวา ติกฺขตฺตุํ สีหนาทํ
นทติ ติกฺขตฺตุํ สีหนาทํ นทิตฺวา โคจราย ปกฺกมติ ตํ กิสฺส เหตุ มาหํ
ขุทฺทเก ปาเณ วิสมคเต สงฺฆาตํ อาปาเทสินฺติ สีโหติ โข ภิกฺขเว
ตถาคตสฺเสตํ อธิวจนํ อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ยํ โข ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. จตุทฺทิสํ ฯ
ตถาคโต ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ อิทมสฺส โหติ สีหนาทสฺมึ ฯ
{๒๑.๑} ทสยิมานิ ภิกฺขเว ตถาคตสฺส ตถาคตพลานิ เยหิ พเลหิ
สมนฺนาคโต ตถาคโต อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาติ ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ
พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ กตมานิ ทส อิธ ภิกฺขเว ตถาคโต ฐานญฺจ ฐานโต
อฏฺฐานญฺจ อฏฺฐานโต ยถาภูตํ ปชานาติ ยมฺปิ ภิกฺขเว ตถาคโต
ฐานญฺจ ฐานโต อฏฺฐานญฺจ อฏฺฐานโต ยถาภูตํ ปชานาติ อิทมฺปิ
ภิกฺขเว ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ โหติ ยํ พลํ อาคมฺม ตถาคโต
อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาติ ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ ฯ
{๒๑.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ตถาคโต อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ
กมฺมสมาทานานํ ฐานโส เหตุโส วิปากํ ยถาภูตํ ปชานาติ ยมฺปิ ภิกฺขเว
ตถาคโต อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ กมฺมสมาทานานํ ฐานโส เหตุโส
วิปากํ ยถาภูตํ ปชานาติ อิทมฺปิ ภิกฺขเว ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ โหติ
ยํ พลํ อาคมฺม ตถาคโต อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาติ ปริสาสุ สีหนาทํ
นทติ พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ ฯ
{๒๑.๓} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ตถาคโต สพฺพตฺถคามินึ ปฏิปทํ
ยถาภูตํ ปชานาติ ยมฺปิ ภิกฺขเว ตถาคโต สพฺพตฺถคามินึ ปฏิปทํ
ยถาภูตํ ปชานาติ อิทมฺปิ ภิกฺขเว ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ โหติ ยํ
พลํ อาคมฺม ตถาคโต อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาติ ปริสาสุ
สีหนาทํ นทติ พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ ฯ
{๒๑.๔} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ตถาคโต อเนกธาตุํ นานาธาตุํ
โลกํ ยถาภูตํ ปชานาติ ยมฺปิ ภิกฺขเว ตถาคโต อเนกธาตุํ
นานาธาตุํ โลกํ ยถาภูตํ ปชานาติ อิทมฺปิ ภิกฺขเว ตถาคตสฺส
ตถาคตพลํ โหติ ยํ พลํ อาคมฺม ตถาคโต อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาติ
ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ ฯ
{๒๑.๕} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ตถาคโต สตฺตานํ นานาธิมุตฺติกตํ
ยถาภูตํ ปชานาติ ยมฺปิ ภิกฺขเว ตถาคโต สตฺตานํ นานาธิมุตฺติกตํ
ยถาภูตํ ปชานาติ อิทมฺปิ ภิกฺขเว ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ โหติ ยํ พลํ
อาคมฺม ตถาคโต อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาติ ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ
พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ ฯ
{๒๑.๖} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ตถาคโต ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ
อินฺทฺริยปโรปริยตฺตํ ยถาภูตํ ปชานาติ ยมฺปิ ภิกฺขเว ตถาคโต
ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตํ ยถาภูตํ ปชานาติ
อิทมฺปิ ภิกฺขเว ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ โหติ ยํ พลํ อาคมฺม ตถาคโต
อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาติ ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ ฯ
{๒๑.๗} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ตถาคโต ฌานวิโมกฺขสมาธิสมาปตฺตีนํ
สงฺกิเลสํ โวทานํ วุฏฺฐานํ ยถาภูตํ ปชานาติ ยมฺปิ ภิกฺขเว ตถาคโต
ฌานวิโมกฺขสมาธิสมาปตฺตีนํ สงฺกิเลสํ โวทานํ วุฏฺฐานํ ยถาภูตํ
ปชานาติ อิทมฺปิ ภิกฺขเว ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ โหติ ยํ พลํ อาคมฺม
ตถาคโต อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาติ ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ พฺรหฺมจกฺกํ
ปวตฺเตติ ฯ
{๒๑.๘} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ตถาคโต อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ
เสยฺยถีทํ เอกมฺปิ ชาตึ เทฺวปิ ชาติโย ติสฺโสปิ ชาติโย จตสฺโสปิ ชาติโย ปญฺจปิ
ชาติโย ทสปิ ชาติโย วีสมฺปิ ชาติโย ตึสมฺปิ ชาติโย จตฺตาฬีสมฺปิ ชาติโย
ปญฺญาสมฺปิ ชาติโย ชาติสตมฺปิ ชาติสหสฺสมฺปิ ชาติสตสหสฺสมฺปิ
อเนเกปิ สํวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ วิวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป
อมุตฺราสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺข-
ปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต จุโต อมุตฺร อุทปาทึ ตตฺราปาสึ
เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที
เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต จุโต อิธุปปนฺโนติ อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ
อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ ยมฺปิ ภิกฺขเว ตถาคโต อเนกวิหิตํ
ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ เสยฺยถีทํ เอกมฺปิ ชาตึ เทฺวปิ ชาติโย ฯเปฯ
อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ อิทมฺปิ ภิกฺขเว
ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ โหติ ยํ พลํ อาคมฺม ตถาคโต อาสภณฺฐานํ
ปฏิชานาติ ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ ฯ
{๒๑.๙} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ตถาคโต ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน
อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน
ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต
ปชานาติ อิเม วต โภนฺโต สตฺตา กายทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา
วจีทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา มโนทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ
อุปวาทกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา เต
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ
อุปปนฺนา อิเม วา ปน โภนฺโต สตฺตา กายสุจริเตน สมนฺนาคตา
วจีสุจริเตน สมนฺนาคตา มโนสุจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ
อนุปวาทกา สมฺมาทิฏฺฐิกา สมฺมาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา เต
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนาติ อิติ ทิพฺเพน
จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน
อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ สุคเต ทุคฺคเต
ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ ยมฺปิ ภิกฺขเว ตถาคโต ทิพฺเพน จกฺขุนา
วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน ฯเปฯ ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ
อิทมฺปิ ภิกฺขเว ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ โหติ ยํ พลํ อาคมฺม ตถาคโต
อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาติ ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ ฯ
{๒๑.๑๐} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ตถาคโต อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช
วิหรติ ยมฺปิ ภิกฺขเว ตถาคโต อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช
วิหรติ อิทมฺปิ ภิกฺขเว ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ โหติ ยํ พลํ อาคมฺม
ตถาคโต อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาติ ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ พฺรหฺมจกฺกํ
ปวตฺเตติ ฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว [๑]- ตถาคตสฺส ตถาคตพลานิ เยหิ
พเลหิ สมนฺนาคโต ตถาคโต อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาติ ปริสาสุ
สีหนาทํ นทติ พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตตีติ ฯ
[๒๒] อถโข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ
นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ ภควา เอตทโวจ เย เต อานนฺท
ธมฺมา เตสํ เตสํ อธิมุตฺติปทานํ อภิญฺญาสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตนฺติ
วิสารโท อหํ อานนฺท ตตฺถ ปฏิชานามิ เตสํ เตสํ ตถา ตถา ธมฺมํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ทสาติ ทิสฺสติ ฯ
เทเสตุํ ยถา ยถา ปฏิปนฺโน สนฺตํ วา อตฺถีติ ญสฺสติ ๑- อสนฺตํ
วา นตฺถีติ ญสฺสติ หีนํ วา หีนนฺติ ญสฺสติ ปณีตํ วา ปณีตนฺติ
ญสฺสติ สอุตฺตรํ วา สอุตฺตรนฺติ ญสฺสติ อนุตฺตรํ วา อนุตฺตรนฺติ
ญสฺสติ ยถา ยถา วา ปน ตํ ญาตยฺยํ ๒- วา ทฏฺฐยฺยํ วา
สจฺฉิกตยฺยํ วา ตถา ตถา ญสฺสติ วา ทกฺขติ วา สจฺฉิ วา
กริสฺสตีติ ฐานเมตํ วิชฺชติ เอตทานุตฺตริยํ อานนฺท ญาณานํ
ยทิทํ ตตฺถ ตตฺถ ยถาภูตญาณํ เอตสฺมา จาหํ อานนฺท ญาณา
อญฺญํ ญาณํ อุตฺตริตรํ วา ปณีตตรํ วา นตฺถีติ วทามิ ฯ
{๒๒.๑} ทสยิมานิ อานนฺท ตถาคตสฺส ตถาคตพลานิ เยหิ
พเลหิ สมนฺนาคโต ตถาคโต อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาติ ปริสาสุ
สีหนาทํ นทติ พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ กตมานิ ทส อิธานนฺท ตถาคโต
ฐานญฺจ ฐานโต อฏฺฐานญฺจ อฏฺฐานโต ยถาภูตํ ปชานาติ ยมฺปานนฺท
ตถาคโต ฐานญฺจ ฐานโต อฏฺฐานญฺจ อฏฺฐานโต ยถาภูตํ ปชานาติ
อิทมฺปานนฺท ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ โหติ ยํ พลํ อาคมฺม ตถาคโต
อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาติ ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ
{๒๒.๒} ปุน จปรํ อานนฺท ตถาคโต อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ
กมฺมสมาทานานํ ฐานโส เหตุโส วิปากํ ยถาภูตํ ปชานาติ ยมฺปานนฺท
ฯเปฯ อิทมฺปานนฺท ฯเปฯ ปุน จปรํ อานนฺท ตถาคโต สพฺพตฺถคามินึ
ปฏิปทํ ยถาภูตํ ปชานาติ ยมฺปานนฺท ฯเปฯ อิทมฺปานนฺท ฯเปฯ ปุน
จปรํ อานนฺท ตถาคโต อเนกธาตุํ นานาธาตุํ โลกํ ยถาภูตํ ปชานาติ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. สพฺพตฺถ ญายตีติ ทิสฺสติ ฯ ๒ โป. ม. ญาเตยฺยํ วา ทฏฺเฐยฺยํ วา
@สจฺฉิกเรยฺยํ วา ฯ
ยมฺปานนฺท ฯเปฯ อิทมฺปานนฺท ฯเปฯ ปุน จปรํ อานนฺท ตถาคโต
สตฺตานํ นานาธิมุตฺติกตํ ยถาภูตํ ปชานาติ ยมฺปานนฺท ฯเปฯ
อิทมฺปานนฺท ฯเปฯ ปุน จปรํ อานนฺท ตถาคโต ปรสตฺตานํ
ปรปุคฺคลานํ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตํ ยถาภูตํ ปชานาติ ยมฺปานนฺท ฯเปฯ
อิทมฺปานนฺท ฯเปฯ ปุน จปรํ อานนฺท ตถาคโต ฌานวิโมกฺขสมาธิ-
สมาปตฺตีนํ สงฺกิเลสํ โวทานํ วุฏฺฐานํ ยถาภูตํ ปชานาติ ยมฺปานนฺท
ฯเปฯ อิทมฺปานนฺท ฯเปฯ ปุน จปรํ อานนฺท ตถาคโต อเนกวิหิตํ
ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ เสยฺยถีทํ เอกมฺปิ ชาตึ เทฺวปิ ชาติโย ฯเปฯ
อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ ยมฺปานนฺท
ฯเปฯ อิทมฺปานนฺท ฯเปฯ ปุน จปรํ อานนฺท ตถาคโต ทิพฺเพน จกฺขุนา
วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน ฯเปฯ ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ
ยมฺปานนฺท ฯเปฯ อิทมฺปานนฺท ฯเปฯ
{๒๒.๓} ปุน จปรํ อานนฺท ตถาคโต อาสวานํ ขยา อนาสวํ
เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช วิหรติ ยมฺปานนฺท ตถาคโต อาสวานํ ขยา อนาสวํ
เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช วิหรติ อิทมฺปานนฺท ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ โหติ ยํ
พลํ อาคมฺม ตถาคโต อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาติ ปริสาสุ สีหนาทํ
นทติ พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ อิมานิ โข อานนฺท ทส ตถาคตสฺส
ตถาคตพลานิ เยหิ พเลหิ สมนฺนาคโต ตถาคโต อาสภณฺฐานํ
ปฏิชานาติ ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตตีติ ฯ
[๒๓] อตฺถิ ภิกฺขเว ธมฺมา กาเยน ปหาตพฺพา โน วาจาย
อตฺถิ ภิกฺขเว ธมฺมา วาจาย ปหาตพฺพา โน กาเยน อตฺถิ ภิกฺขเว
ธมฺมา เนว กาเยน ปหาตพฺพา โน วาจาย ปญฺญาย ทิสฺวา ทิสฺวา
ปหาตพฺพา กตเม จ ภิกฺขเว ธมฺมา กาเยน ปหาตพฺพา โน วาจาย
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อกุสลํ อาปนฺโน โหติ กญฺจิเทว ๑- เทสํ กาเยน
ตเมนํ อนุวิจฺจ วิญฺญู สพฺรหฺมจารี เอวมาหํสุ อายสฺมา โข อกุสลํ
อาปนฺโน กญฺจิเทว เทสํ กาเยน สาธุ วตายสฺมา กายทุจฺจริตํ
ปหาย กายสุจริตํ ภาเวตูติ โส อนุวิจฺจ วิญฺญูหิ สพฺรหฺมจารีหิ
วุจฺจมาโน กายทุจฺจริตํ ปหาย กายสุจริตํ ภาเวติ อิเม วุจฺจนฺติ
ภิกฺขเว ธมฺมา กาเยน ปหาตพฺพา โน วาจาย ฯ
{๒๓.๑} กตเม จ ภิกฺขเว ธมฺมา วาจาย ปหาตพฺพา โน กาเยน
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อกุสลํ อาปนฺโน โหติ กญฺจิเทว เทสํ วาจาย ตเมนํ
อนุวิจฺจ วิญฺญู สพฺรหฺมจารี เอวมาหํสุ อายสฺมา โข อกุสลํ อาปนฺโน
กญฺจิเทว เทสํ วาจาย สาธุ วตายสฺมา วจีทุจฺจริตํ ปหาย วจีสุจริตํ
ภาเวตูติ โส อนุวิจฺจ วิญฺญูหิ สพฺรหฺมจารีหิ วุจฺจมาโน วจีทุจฺจริตํ
ปหาย วจีสุจริตํ ภาเวติ อิเม วุจฺจนฺติ ภิกฺขเว ธมฺมา วาจาย ปหาตพฺพา
โน กาเยน ฯ
{๒๓.๒} กตเม จ ภิกฺขเว ธมฺมา เนว กาเยน ปหาตพฺพา โน
วาจาย ปญฺญาย ทิสฺวา ทิสฺวา ปหาตพฺพา โลโภ ภิกฺขเว เนว
กาเยน ปหาตพฺโพ โน วาจาย ปญฺญาย ทิสฺวา ทิสฺวา ปหาตพฺโพ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. กิญฺจิ ฯ
โทโส ภิกฺขเว ... โมโห ภิกฺขเว ... โกโธ ภิกฺขเว ... อุปนาโห
ภิกฺขเว ... มกฺโข ภิกฺขเว ... ปฬาโส ภิกฺขเว ... มจฺฉริยํ ภิกฺขเว ...
เนว กาเยน ปหาตพฺพํ โน วาจาย ปญฺญาย ทิสฺวา ทิสฺวา ปหาตพฺพํ ฯ
{๒๓.๓} ปาปิกา ภิกฺขเว อิสฺสา เนว กาเยน ปหาตพฺพา โน วาจาย
ปญฺญาย ทิสฺวา ทิสฺวา ปหาตพฺพา กตมา จ ภิกฺขเว ปาปิกา อิสฺสา อิธ
ภิกฺขเว อิชฺฌติ คหปติสฺส วา คหปติปุตฺตสฺส วา ธเนน วา ธญฺเญน
วา รชเตน วา ชาตรูเปน วา ตตฺรญฺญตรสฺส ทาสสฺส วา อุปวาสสฺส
วา เอวํ โหติ อโหวติมสฺส คหปติสฺส วา คหปติปุตฺตสฺส วา น
อิชฺเฌยฺย ธเนน วา ธญฺเญน วา รชเตน วา ชาตรูเปน วาติ สมโณ วา
ปน พฺราหฺมโณ วา ลาภี โหติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจย-
เภสชฺชปริกฺขารานํ ตตฺรญฺญตรสฺส สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา
เอวํ โหติ อโห วต อยมายสฺมา น ลาภี อสฺส จีวรปิณฺฑปาตเสนาสน-
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานนฺติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปาปิกา อิสฺสา
ปาปิกา ภิกฺขเว อิสฺสา เนว กาเยน ปหาตพฺพา โน วาจาย ปญฺญาย
ทิสฺวา ทิสฺวา ปหาตพฺพา ฯ
{๒๓.๔} ปาปิกา ภิกฺขเว อิจฺฉา เนว กาเยน ปหาตพฺพา โน
วาจาย ปญฺญาย ทิสฺวา ทิสฺวา ปหาตพฺพา กตมา จ ภิกฺขเว ปาปิกา
อิจฺฉา อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ อสฺสทฺโธ สมาโน สทฺโธติ มํ ชาเนยฺยุนฺติ
อิจฺฉติ ทุสฺสีโล สมาโน สีลวาติ มํ ชาเนยฺยุนฺติ อิจฺฉติ อปฺปสฺสุโต
สมาโน พหุสฺสุโตติ มํ ชาเนยฺยุนฺติ อิจฺฉติ สงฺคณิการาโม สมาโน
ปวิวิตฺโตติ มํ ชาเนยฺยุนฺติ อิจฺฉติ กุสีโต สมาโน อารทฺธวิริโยติ
มํ ชาเนยฺยุนฺติ อิจฺฉติ มุฏฺฐสฺสติ สมาโน อุปฏฺฐิตสฺสตีติ มํ
ชาเนยฺยุนฺติ อิจฺฉติ อสมาหิโต สมาโน สมาหิโตติ มํ ชาเนยฺยุนฺติ
อิจฺฉติ ทุปฺปญฺโญ สมาโน ปญฺญวาติ มํ ชาเนยฺยุนฺติ อิจฺฉติ
อขีณาสโว สมาโน ขีณาสโวติ มํ ชาเนยฺยุนฺติ อิจฺฉติ อยํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว ปาปิกา อิจฺฉา ปาปิกา ภิกฺขเว อิจฺฉา เนว กาเยน
ปหาตพฺพา โน วาจาย ปญฺญาย ทิสฺวา ทิสฺวา ปหาตพฺพา ฯ
ตญฺเจ ภิกฺขเว ภิกฺขุํ โลโภ อภิภุยฺย อิริยติ โทโส โมโห โกโธ
อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส มจฺฉริยํ ปาปิกา อิสฺสา ปาปิกา อิจฺฉา
อภิภุยฺย อิริยติ โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ น อยมายสฺมา ตถา
ปชานาติ ยถา ปชานโต โลโภ น โหติ ตถาหีมํ อายสฺมนฺตํ
โลโภ อภิภุยฺย อิริยติ น อยมายสฺมา ตถา ปชานาติ ยถา
ปชานโต โทโส น โหติ โมโห โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส
มจฺฉริยํ ปาปิกา อิสฺสา ปาปิกา อิจฺฉา น โหติ ตถาหีมํ อายสฺมนฺตํ
ปาปิกา อิจฺฉา อภิภุยฺย อิริยติ ฯ
{๒๓.๕} ตญฺเจ ภิกฺขเว ภิกฺขุํ โลโภ นาภิภุยฺย อิริยติ โทโส โมโห
โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส มจฺฉริยํ ปาปิกา อิสฺสา ปาปิกา อิจฺฉา
นาภิภุยฺย อิริยติ โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ ตถา อยมายสฺมา ปชานาติ
ยถา ปชานโต โลโภ น โหติ ตถาหีมํ อายสฺมนฺตํ โลโภ นาภิภุยฺย
อิริยติ ตถา อยมายสฺมา ปชานาติ ยถา ปชานโต โทโส น โหติ โมโห
โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส มจฺฉริยํ ปาปิกา อิสฺสา ปาปิกา
อิจฺฉา น โหติ ตถาหีมํ อายสฺมนฺตํ ปาปิกา อิจฺฉา นาภิภุยฺย
อิริยตีติ ฯ
[๒๔] เอกํ สมยํ อายสฺมา มหาจุนฺโท เจตีสุ วิหรติ สหชาติยํ
ตตฺร โข อายสฺมา มหาจุนฺโท ภิกฺขู อามนฺเตสิ อาวุโส ภิกฺขโวติ ฯ
อาวุโสติ โข ภิกฺขู อายสฺมโต มหาจุนฺทสฺส ปจฺจสฺโสสุํ ฯ อายสฺมา
มหาจุนฺโท เอตทโวจ ญาณวาทํ อาวุโส ภิกฺขุ วทมาโน ชานามีมํ
ธมฺมํ ปสฺสามีมํ ธมฺมนฺติ ตญฺเจ อาวุโส ภิกฺขุํ โลโภ อภิภุยฺย
ติฏฺฐติ โทโส โมโห โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส มจฺฉริยํ ปาปิกา
อิสฺสา ปาปิกา อิจฺฉา อภิภุยฺย ติฏฺฐติ โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ
น อยมายสฺมา ตถา ปชานาติ ยถา ปชานโต โลโภ น โหติ
ตถาหีมํ อายสฺมนฺตํ โลโภ อภิภุยฺย ติฏฺฐติ น อยมายสฺมา ตถา
ปชานาติ ยถา ปชานโต โทโส น โหติ โมโห โกโธ อุปนาโห
มกฺโข ปฬาโส มจฺฉริยํ ปาปิกา อิสฺสา ปาปิกา อิจฺฉา น โหติ
ตถาหีมํ อายสฺมนฺตํ ปาปิกา อิจฺฉา อภิภุยฺย ติฏฺฐติ ฯ
{๒๔.๑} ภาวนาวาทํ อาวุโส ภิกฺขุ วทมาโน ภาวิตกาโยมฺหิ
ภาวิตสีโล ภาวิตจิตฺโต ภาวิตปญฺโญติ ตญฺเจ อาวุโส ภิกฺขุํ โลโภ
อภิภุยฺย ติฏฺฐติ โทโส โมโห โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส
มจฺฉริยํ ปาปิกา อิสฺสา ปาปิกา อิจฺฉา อภิภุยฺย ติฏฺฐติ โส
เอวมสฺส เวทิตพฺโพ น อยมายสฺมา ตถา ปชานาติ ยถา ปชานโต
โลโภ น โหติ ตถาหีมํ อายสฺมนฺตํ โลโภ อภิภุยฺย ติฏฺฐติ น
อยมายสฺมา ตถา ปชานาติ ยถา ปชานโต โทโส น โหติ โมโห
โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส มจฺฉริยํ ปาปิกา อิสฺสา ปาปิกา
อิจฺฉา น โหติ ตถาหีมํ อายสฺมนฺตํ ปาปิกา อิจฺฉา อภิภุยฺย
ติฏฺฐติ ฯ
{๒๔.๒} ญาณวาทญฺจ อาวุโส ภิกฺขุ วทมาโน ภาวนาวาทญฺจ
ชานามีมํ ธมฺมํ ปสฺสามีมํ ธมฺมํ ภาวิตกาโยมฺหิ ภาวิตสีโล
ภาวิตจิตฺโต ภาวิตปญฺโญติ ตญฺเจ อาวุโส ภิกฺขุํ โลโภ อภิภุยฺย
ติฏฺฐติ โทโส โมโห โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส มจฺฉริยํ ปาปิกา
อิสฺสา ปาปิกา อิจฺฉา อภิภุยฺย ติฏฺฐติ โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ
น อยมายสฺมา ตถา ปชานาติ ตถา ปชานโต โลโภ น โหติ
ตถาหีมํ อายสฺมนฺตํ โลโภ อภิภุยฺย ติฏฺฐติ น อยมายสฺมา ตถา
ปชานาติ ยถา ปชานโต โทโส น โหติ โมโห โกโธ อุปนาโห
มกฺโข ปฬาโส มจฺฉริยํ ปาปิกา อิสฺสา ปาปิกา อิจฺฉา น โหติ
ตถาหีมํ อายสฺมนฺตํ ปาปิกา อิจฺฉา อภิภุยฺย ติฏฺฐติ
{๒๔.๓} เสยฺยถาปิ อาวุโส ปุริโส ทฬิทฺโทว สมาโน อฑฺฒวาทํ
วเทยฺย อธโนว สมาโน ธนวาทํ วเทยฺย อโภควาว สมาโน โภควาทํ
วเทยฺย โส กิสฺมิญฺจิเทว ธนกรณีเย สมุปฺปนฺเน น สกฺกุเณยฺย อุปนีหาตุํ
ธนํ วา ธญฺญํ วา รชตํ วา ชาตรูปํ วา ตเมนํ เอวํ ชาเนยฺยุํ ทฬิทฺโทว
อยมายสฺมา สมาโน อฑฺฒวาทํ วเทติ อธโนว อยมายสฺมา สมาโน
ธนวาทํ ๑- วเทติ อโภควาว อยมายสฺมา สมาโน โภควาทํ ๒- วเทติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ธนวาวาทํ ฯ ๒ ม. โภควาวาทํ ฯ
ตํ กิสฺส เหตุ ตถา หิ อยมายสฺมา กิสฺมิญฺจิเทว ธนกรณีเย
สมุปฺปนฺเน น สกฺโกติ อุปนีหาตุํ ธนํ วา ธญฺญํ วา รชตํ วา
ชาตรูปํ วาติ เอวเมว โข อาวุโส ญาณวาทญฺจ ภิกฺขุ วทมาโน
ภาวนาวาทญฺจ ชานามีมํ ธมฺมํ ปสฺสามีมํ ธมฺมํ ภาวิตกาโยมฺหิ
ภาวิตสีโล ภาวิตจิตฺโต ภาวิตปญฺโญติ ตญฺเจ อาวุโส ภิกฺขุํ โลโภ
อภิภุยฺย ติฏฺฐติ โทโส โมโห โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส
มจฺฉริยํ ปาปิกา อิสฺสา ปาปิกา อิจฺฉา อภิภุยฺย ติฏฺฐติ โส เอวมสฺส
เวทิตพฺโพ น อยมายสฺมา ตถา ปชานาติ ยถา ปชานโต
โลโภ น โหติ ตถาหีมํ อายสฺมนฺตํ โลโภ อภิภุยฺย ติฏฺฐติ น
อยมายสฺมา ตถา ปชานาติ ยถา ปชานโต โทโส น โหติ โมโห
โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส มจฺฉริยํ ปาปิกา อิสฺสา ปาปิกา
อิจฺฉา น โหติ ตถาหีมํ อายสฺมนฺตํ ปาปิกา อิจฺฉา อภิภุยฺย
ติฏฺฐติ ฯ
{๒๔.๔} ญาณวาทํ อาวุโส ภิกฺขุ วทมาโน ชานามีมํ ธมฺมํ
ปสฺสามีมํ ธมฺมนฺติ ตญฺเจ อาวุโส ภิกฺขุํ โลโภ นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ
โทโส โมโห โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส มจฺฉริยํ ปาปิกา อิสฺสา
ปาปิกา อิจฺฉา นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ ตถา
อยมายสฺมา ปชานาติ ยถา ปชานโต โลโภ น โหติ ตถาหีมํ
อายสฺมนฺตํ โลโภ นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ ตถา อยมายสฺมา ปชานาติ
ยถา ปชานโต โทโส น โหติ โมโห โกโธ อุปนาโห มกฺโข
ปฬาโส มจฺฉริยํ ปาปิกา อิสฺสา ปาปิกา อิจฺฉา น โหติ ตถาหีมํ
อายสฺมนฺตํ ปาปิกา อิจฺฉา นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ ฯ
{๒๔.๕} ภาวนาวาทํ อาวุโส ภิกฺขุ วทมาโน ภาวิตกาโยมฺหิ
ภาวิตสีโล ภาวิตจิตฺโต ภาวิตปญฺโญติ ตญฺเจ อาวุโส ภิกฺขุํ โลโภ
นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ โทโส โมโห โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส มจฺฉริยํ
ปาปิกา อิสฺสา ปาปิกา อิจฺฉา นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ โส เอวมสฺส
เวทิตพฺโพ ตถา อยมายสฺมา ปชานาติ ยถา ปชานโต โลโภ น โหติ
ตถาหีมํ อายสฺมนฺตํ โลโภ นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ ตถา อยมายสฺมา ปชานาติ
ยถา ปชานโต โทโส น โหติ โมโห โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส
มจฺฉริยํ ปาปิกา อิสฺสา ปาปิกา อิจฺฉา น โหติ ตถาหีมํ อายสฺมนฺตํ
ปาปิกา อิจฺฉา นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ ฯ
{๒๔.๖} ญาณวาทญฺจ อาวุโส ภิกฺขุ วทมาโน ภาวนาวาทญฺจ
ชานามีมํ ธมฺมํ ปสฺสามีมํ ธมฺมํ ภาวิตกาโยมฺหิ ภาวิตสีโล ภาวิตจิตฺโต
ภาวิตปญฺโญติ ตญฺเจ อาวุโส ภิกฺขุํ โลโภ นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ โทโส
โมโห โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส มจฺฉริยํ ปาปิกา อิสฺสา ปาปิกา
อิจฺฉา นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ ตถา อยมายสฺมา
ปชานาติ ยถา ปชานโต โลโภ น โหติ ตถาหีมํ อายสฺมนฺตํ โลโภ
นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ ตถา อยมายสฺมา ปชานาติ ยถา ปชานโต โทโส
น โหติ โมโห โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส มจฺฉริยํ ปาปิกา
อิสฺสา ปาปิกา อิจฺฉา น โหติ ตถาหีมํ อายสฺมนฺตํ ปาปิกา อิจฺฉา
นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ เสยฺยถาปิ อาวุโส ปุริโส อฑฺโฒว สมาโน
อฑฺฒวาทํ วเทยฺย ธนวาว สมาโน ธนวาทํ วเทยฺย โภควาว สมาโน
โภควาทํ วเทยฺย โส กิสฺมิญฺจิเทว ธนกรณีเย สมุปฺปนฺเน สกฺกุเณยฺย
อุปนีหาตุํ ธนํ วา ธญฺญํ วา รชตํ วา ชาตรูปํ วา ตเมนํ เอวํ
ชาเนยฺยุํ อฑฺโฒว อยมายสฺมา สมาโน อฑฺฒวาทํ วเทติ ธนวาว
อยมายสฺมา สมาโน ธนวาทํ วเทติ โภควาว อยมายสฺมา สมาโน
โภควาทํ วเทติ ตํ กิสฺส เหตุ ตถา หิ อยมายสฺมา กิสฺมิญฺจิเทว
ธนกรณีเย สมุปฺปนฺเน สกฺโกติ อุปนีหาตุํ ธนํ วา ธญฺญํ วา
รชตํ วา ชาตรูปํ วาติ เอวเมว โข อาวุโส ญาณวาทญฺจ ภิกฺขุ
วทมาโน ภาวนาวาทญฺจ ชานามีมํ ธมฺมํ ปสฺสามีมํ ธมฺมํ
ภาวิตกาโยมฺหิ ภาวิตสีโล ภาวิตจิตฺโต ภาวิตปญฺโญติ ตญฺเจ
อาวุโส ภิกฺขุํ โลโภ นาภิภุยฺย ติฏฺฐติ โทโส โมโห โกโธ อุปนาโห
มกฺโข ปฬาโส มจฺฉริยํ ปาปิกา อิสฺสา ปาปิกา อิจฺฉา นาภิภุยฺย
ติฏฺฐติ โส เอวมสฺส เวทิตพฺโพ ตถา อยมายสฺมา ปชานาติ ยถา
ปชานโต โลโภ น โหติ ตถาหีมํ อายสฺมนฺตํ โลโภ นาภิภุยฺย
ติฏฺฐติ ตถา อยมายสฺมา ปชานาติ ยถา ปชานโต โทโส น โหติ
โมโห โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส มจฺฉริยํ ปาปิกา อิสฺสา
ปาปิกา อิจฺฉา น โหติ ตถาหีมํ อายสฺมนฺตํ ปาปิกา อิจฺฉา
นาภิภุยฺย ติฏฺฐตีติ ฯ
[๒๕] ทสยิมานิ ภิกฺขเว กสิณายตนานิ กตมานิ ทส ปฐวีกสิณเมโก
สญฺชานาติ อุทฺธํ อโธ ติริยํ อทฺวยํ อปฺปมาณํ อาโปกสิณเมโก
สญฺชานาติ ... เตโชกสิณเมโก สญฺชานาติ ... วาโยกสิณเมโก
สญฺชานาติ ... นีลกสิณเมโก สญฺชานาติ ... ปีตกสิณเมโก
สญฺชานาติ ... โลหิตกสิณเมโก สญฺชานาติ ... โอทาตกสิณเมโก
สญฺชานาติ ... อากาสกสิณเมโก สญฺชานาติ ... วิญฺญาณกสิณเมโก
สญฺชานาติ อุทฺธํ อโธ ติริยํ อทฺวยํ อปฺปมาณํ อิมานิ โข
ภิกฺขเว ทส กสิณายตนานีติ ฯ
[๒๖] เอกํ สมยํ อายสฺมา มหากจฺจาโน อวนฺตีสุ วิหรติ
กุรรฆเร ปวตฺเต ปพฺพเต ฯ อถโข กาลี อุปาสิกา กุรรฆริกา ๑-
เยนายสฺมา มหากจฺจาโน เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ
มหากจฺจานํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข
กาลี อุปาสิกา กุรรฆริกา อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ เอตทโวจ
วุตฺตมิทํ ภนฺเต ภควตา กุมารีปเญฺหสุ
อตฺถสฺส ปตฺติ หทยสฺส สนฺติ
เชตฺวาน เสนํ ปิยสาตรูปํ
เอโกห ๒- ฌายี ๓- สุขมานุโพธึ
ตสฺมา ชเนน น กโรมิ สกฺขึ
สกฺขี น สมฺปชฺชติ เกนจิ เมติ ฯ
อิมสฺส นุ โข ภนฺเต ภควตา สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส กถํ วิตฺถาเรน
อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพติ ฯ ปฐวีกสิณสมาปตฺติปรมา โข ภคินิ เอเก
สมณพฺราหฺมณา อตฺถาภินิพฺพตฺเตสุํ ยาวตา โข ภคินิ ปฐวีกสิณสมาปตฺติปรมตา
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. กุรฆริกา ฯ ๒ ม. ยุ. เอโกหํ ฯ โป. เอกาหํ ฯ ๓ ม. ฌายํ ฯ
ตทภิญฺญาสิ ภควา ตทภิญฺญาย ภควา อาทิมทฺทส อาทีนวมทฺทส
นิสฺสรณมทฺทส มคฺคามคฺคญาณทสฺสนมทฺทส ตสฺส อาทิทสฺสนเหตุ
อาทีนวทสฺสนเหตุ นิสฺสรณทสฺสนเหตุ มคฺคามคฺคญาณทสฺสนเหตุ
อตฺถสฺส ปตฺติ หทยสฺส สนฺติ วิทิตา โหติ อาโปกสิณสมาปตฺติปรมา
โข ภคินิ ... เตโชกสิณสมาปตฺติปรมา โข ภคินิ ... วาโยกสิณสมาปตฺติปรมา
โข ภคินิ ... นีลกสิณสมาปตฺติปรมา โข ภคินิ ... ปีตกสิณสมาปตฺติปรมา
โข ภคินิ ... โลหิตกสิณสมาปตฺติปรมา โข ภคินิ ... โอทาตกสิณสมาปตฺติปรมา
โข ภคินิ ... อากาสกสิณสมาปตฺติปรมา โข ภคินิ ... วิญฺญาณกสิณสมาปตฺติปรมา
โข ภคินิ เอเก สมณพฺราหฺมณา อตฺถาภินิพฺพตฺเตสุํ ยาวตา โข ภคินิ
วิญฺญาณกสิณสมาปตฺติปรมตา ตทภิญฺญาสิ ภควา ตทภิญฺญาย ภควา
อาทิมทฺทส อาทีนวมทฺทส นิสฺสรณมทฺทส มคฺคามคฺคญาณทสฺสนมทฺทส
ตสฺส อาทิทสฺสนเหตุ อาทีนวทสฺสนเหตุ นิสฺสรณทสฺสนเหตุ
มคฺคามคฺคญาณทสฺสนเหตุ อตฺถสฺส ปตฺติ หทยสฺส สนฺติ วิทิตา โหติ
อิติ โข ภคินิ ยนฺตํ วุตฺตํ ภควตา กุมารีปเญฺหสุ
อตฺถสฺส ปตฺติ หทยสฺส สนฺติ
เชตฺวาน เสนํ ปิยสาตรูปํ
เอโกห ฌายี สุขมานุโพธึ
ตสฺมา ชเนน น กโรมิ สกฺขึ
สกฺขี น สมฺปชฺชติ เกนจิ เมติ ฯ
อิมสฺส โข ภคินิ ภควตา สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺโถ
ทฏฺฐพฺโพติ ฯ
[๒๗] เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส
อาราเม ฯ อถโข สมฺพหุลา ภิกฺขู ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย ปวิสึสุ อถโข เตสํ ภิกฺขูนํ
เอตทโหสิ อติปฺปโค โข ตาว สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตุํ ยนฺนูน
มยํ เยน อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ อาราโม เตนุปสงฺกเมยฺยามาติ
อถโข เต ภิกฺขู เยน อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ อาราโม
เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา เตหิ อญฺญติตฺถิเยหิ ปริพฺพาชเกหิ สทฺธึ
สมฺโมทึสุ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
{๒๗.๑} เอกมนฺตํ นิสินฺเน โข เต ภิกฺขู เต อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา
เอตทโวจุํ สมโณ อาวุโส โคตโม สาวกานํ เอวํ ธมฺมํ เทเสติ เอถ
ตุเมฺห ภิกฺขเว สพฺพํ ธมฺมํ อภิชานาถ สพฺพํ ธมฺมํ อภิญฺญาย
อภิญฺญาย วิหรถาติ มยมฺปิ โข อาวุโส สาวกานํ เอวํ ธมฺมํ
เทเสม เอถ ตุเมฺห อาวุโส สพฺพํ ธมฺมํ อภิชานาถ สพฺพํ ธมฺมํ
อภิญฺญาย อภิญฺญาย วิหรถาติ อิธ โน อาวุโส โก วิเสโส โก
อธิปฺปายโส กึนานากรณํ สมณสฺส วา โคตมสฺส อมฺหากํ วา ยทิทํ
ธมฺมเทสนาย วา ธมฺมเทสนํ อนุสาสนิยา วา อนุสาสนินฺติ ฯ
{๒๗.๒} อถโข เต ภิกฺขู เตสํ อญฺญติตฺถิยานํ
ปริพฺพาชกานํ ภาสิตํ เนว อภินนฺทึสุ นปฺปฏิกฺโกสึสุ
อนภินนฺทิตฺวา อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกมึสุ
ภควโต สนฺติเก เอตสฺส ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานิสฺสามาติ
อถโข เต ภิกฺขู สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ
ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข
เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ อิธ มยํ ภนฺเต ปุพฺพณฺหสมยํ
นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย ปวิสิมฺหา
เตสํ โน ภนฺเต อมฺหากํ เอตทโหสิ อติปฺปโค โข ตาว สาวตฺถิยํ
ปิณฺฑาย จริตุํ ยนฺนูน มยํ เยน อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ
อาราโม เตนุปสงฺกเมยฺยามาติ อถโข มยํ ภนฺเต เยน อญฺญติตฺถิยานํ
ปริพฺพาชกานํ อาราโม เตนุปสงฺกมิมฺหา อุปสงฺกมิตฺวา เตหิ
อญฺญติตฺถิเยหิ ปริพฺพาชเกหิ สทฺธึ สมฺโมทิมฺหา สมฺโมทนียํ
กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิมฺหา เอกมนฺตํ
นิสินฺเน โข ภนฺเต อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา อเมฺห เอตทโวจุํ
{๒๗.๓} สมโณ อาวุโส โคตโม สาวกานํ เอวํ ธมฺมํ เทเสติ
เอถ ตุเมฺห ภิกฺขเว สพฺพํ ธมฺมํ อภิชานาถ สพฺพํ ธมฺมํ อภิญฺญาย
อภิญฺญาย วิหรถาติ มยมฺปิ โข อาวุโส สาวกานํ เอวํ ธมฺมํ เทเสม
เอถ ตุเมฺห อาวุโส สพฺพํ ธมฺมํ อภิชานาถ สพฺพํ ธมฺมํ อภิญฺญาย
อภิญฺญาย วิหรถาติ อิธ โน อาวุโส โก วิเสโส โก อธิปฺปายโส
กึ นานากรณํ สมณสฺส วา โคตมสฺส อมฺหากํ วา ยทิทํ
ธมฺมเทสนาย วา ธมฺมเทสนํ อนุสาสนิยา วา อนุสาสนินฺติ
อถโข มยํ ภนฺเต เตสํ อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ
ภาสิตํ เนว อภินนฺทิมฺหา นปฺปฏิกฺโกสิมฺหา อนภินนฺทิตฺวา
อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกมิมฺหา ภควโต สนฺติเก
เอตสฺส ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานิสฺสามาติ ฯ
{๒๗.๔} เอวํวาทิโน ภิกฺขเว อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวมสฺสุ
วจนียา เอโก อาวุโส ปโญฺห เอโก อุทฺเทโส เอกํ เวยฺยากรณํ เทฺว
ปญฺหา เทฺว อุทฺเทสา เทฺว เวยฺยากรณานิ ตโย ปญฺหา ตโย อุทฺเทสา
ตีณิ เวยฺยากรณานิ จตฺตาโร ปญฺหา จตฺตาโร อุทฺเทสา จตฺตาริ
เวยฺยากรณานิ ปญฺจ ปญฺหา ปญฺจ อุทฺเทสา ปญฺจ เวยฺยากรณานิ ฉ
ปญฺหา ฉ อุทฺเทสา ฉ เวยฺยากรณานิ สตฺต ปญฺหา สตฺต อุทฺเทสา สตฺต
เวยฺยากรณานิ อฏฺฐ ปญฺหา อฏฺฐ อุทฺเทสา อฏฺฐ เวยฺยากรณานิ นว
ปญฺหา นว อุทฺเทสา นว เวยฺยากรณานิ ทส ปญฺหา ทส อุทฺเทสา ทส
เวยฺยากรณานีติ เอวํ ปุฏฺฐา ภิกฺขเว อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา
เนว ๑- สมฺปาทยิสฺสนฺติ อุตฺตรึปิ วิฆาตํ อาปชฺชิสฺสนฺติ ตํ กิสฺส
เหตุ ยถาตํ ภิกฺขเว อวิสยสฺมึ นาหนฺตํ ภิกฺขเว ปสฺสามิ สเทวเก
โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย
โย อิเมสํ ปญฺหานํ เวยฺยากรเณน จิตฺตํ อาราเธยฺย อญฺญตฺร
ตถาคเตน วา ตถาคตสาวเกน วา อิโต วา ปน สุตฺวา เอโก ปโญฺห
เอโก อุทฺเทโส เอกํ เวยฺยากรณนฺติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ
ปฏิจฺจ วุตฺตํ เอกธมฺเม ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. นเจว ฯ
สมฺมาวิรชฺชมาโน สมฺมาวิมุจฺจมาโน สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี
สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ๑- ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ
กตมสฺมึ เอกธมฺเม สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺฐิติกา อิมสฺมึ โข
ภิกฺขเว เอกธมฺเม ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน สมฺมาวิรชฺชมาโน
สมฺมาวิมุจฺจมาโน สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ
ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ เอโก ปโญฺห เอโก อุทฺเทโส
เอกํ เวยฺยากรณนฺติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ เทฺว ปญฺหา
เทฺว อุทฺเทสา เทฺว เวยฺยากรณานีติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ
ปฏิจฺจ วุตฺตํ ทฺวีสุ ภิกฺขเว ธมฺเมสุ [๒]- สมฺมานิพฺพินฺทมาโน
สมฺมาวิรชฺชมาโน สมฺมาวิมุจฺจมาโน สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี
สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ กตเมสุ
ทฺวีสุ นาเม จ รูเป จ อิเมสุ โข ภิกฺขเว ทฺวีสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ
สมฺมานิพฺพินฺทมาโน สมฺมาวิรชฺชมาโน สมฺมาวิมุจฺจมาโน
สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม
ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ เทฺว ปญฺหา เทฺว อุทฺเทสา เทฺว เวยฺยากรณานีติ
อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ตโย ปญฺหา ตโย อุทฺเทสา
ตีณิ เวยฺยากรณานีติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ
ตีสุ ภิกฺขเว ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน สมฺมาวิรชฺชมาโน
สมฺมาวิมุจฺจมาโน สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ
ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ กตเมสุ ตีสุ ตีสุ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. สมตฺถํ อภิสเมจฺจ ฯ เอวํ สพฺพตฺถ ญาตพฺพํ ฯ ๒ ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร
@ภิกฺขูติ อตฺถิ ฯ
เวทนาสุ อิเมสุ โข ภิกฺขเว ตีสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน
สมฺมาวิรชฺชมาโน สมฺมาวิมุจฺจมาโน สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี
สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ ตโย ปญฺหา
ตโย อุทฺเทสา ตีณิ เวยฺยากรณานีติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ
วุตฺตํ จตฺตาโร ปญฺหา จตฺตาโร อุทฺเทสา จตฺตาริ เวยฺยากรณานีติ
อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ จตูสุ ภิกฺขเว ธมฺเมสุ ภิกฺขุ
สมฺมานิพฺพินฺทมาโน สมฺมาวิรชฺชมาโน สมฺมาวิมุจฺจมาโน
สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร
โหติ กตเมสุ จตูสุ จตูสุ อาหาเรสุ อิเมสุ โข ภิกฺขเว จตูสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ
สมฺมานิพฺพินฺทมาโน สมฺมาวิรชฺชมาโน สมฺมาวิมุจฺจมาโน
สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร
โหติ จตฺตาโร ปญฺหา จตฺตาโร อุทฺเทสา จตฺตาริ เวยฺยากรณานีติ
อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ปญฺจ ปญฺหา ปญฺจ อุทฺเทสา
ปญฺจ เวยฺยากรณานีติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ
ปญฺจสุ ภิกฺขเว ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน สมฺมาวิรชฺชมาโน
สมฺมาวิมุจฺจมาโน สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว
ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ กตเมสุ ปญฺจสุ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ
อิเมสุ โข ภิกฺขเว ปญฺจสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน
สมฺมาวิรชฺชมาโน สมฺมาวิมุจฺจมาโน สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี
สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร
โหติ ปญฺจ ปญฺหา ปญฺจ อุทฺเทสา ปญฺจ เวยฺยากรณานีติ
อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฉ ปญฺหา ฉ อุทฺเทสา ฉ
เวยฺยากรณานีติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฉสุ
ภิกฺขเว ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน สมฺมาวิรชฺชมาโน
สมฺมาวิมุจฺจมาโน สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ
ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ กตเมสุ ฉสุ ฉสุ อชฺฌตฺติเกสุ
อายตเนสุ อิเมสุ โข ภิกฺขเว ฉสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน
สมฺมาวิรชฺชมาโน สมฺมาวิมุจฺจมาโน สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี
สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ ฉ ปญฺหา
ฉ อุทฺเทสา ฉ เวยฺยากรณานีติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ
สตฺต ปญฺหา สตฺต อุทฺเทสา สตฺต เวยฺยากรณานีติ อิติ โข ปเนตํ
วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ สตฺตสุ ภิกฺขเว ธมฺเมสุ ภิกฺขุ
สมฺมานิพฺพินฺทมาโน สมฺมาวิรชฺชมาโน สมฺมาวิมุจฺจมาโน
สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร
โหติ กตเมสุ สตฺตสุ สตฺตสุ วิญฺญาณฏฺฐิตีสุ อิเมสุ โข ภิกฺขเว สตฺตสุ
ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน สมฺมาวิรชฺชมาโน สมฺมาวิมุจฺจมาโน
สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร
โหติ สตฺต ปญฺหา สตฺต อุทฺเทสา สตฺต เวยฺยากรณานีติ อิติ ยนฺตํ
วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ อฏฺฐ ปญฺหา อฏฺฐ อุทฺเทสา อฏฺฐ
เวยฺยากรณานีติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ อฏฺฐสุ
ภิกฺขเว ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน สมฺมาวิรชฺชมาโน
สมฺมาวิมุจฺจมาโน สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว
ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ กตเมสุ อฏฺฐสุ อฏฺฐสุ โลกธมฺเมสุ
อิเมสุ โข ภิกฺขเว อฏฺฐสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน
สมฺมาวิรชฺชมาโน สมฺมาวิมุจฺจมาโน สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี
สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ อฏฺฐ ปญฺหา
อฏฺฐ อุทฺเทสา อฏฺฐ เวยฺยากรณานีติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ
วุตฺตํ นว ปญฺหา นว อุทฺเทสา นว เวยฺยากรณานีติ อิติ โข ปเนตํ
วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ นวสุ ภิกฺขเว ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน
สมฺมาวิรชฺชมาโน สมฺมาวิมุจฺจมาโน สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี
สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ กตเมสุ
นวสุ นวสุ สตฺตาวาเสสุ อิเมสุ โข ภิกฺขเว นวสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ
สมฺมานิพฺพินฺทมาโน สมฺมาวิรชฺชมาโน สมฺมาวิมุจฺจมาโน
สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสฺเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร
โหติ นว ปญฺหา นว อุทฺเทสา นว เวยฺยากรณานีติ อิติ ยนฺตํ
วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ทส ปญฺหา ทส อุทฺเทสา ทส
เวยฺยากรณานีติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ทสสุ
ภิกฺขเว ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน สมฺมาวิรชฺชมาโน
สมฺมาวิมุจฺจมาโน สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว
ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ กตเมสุ ทสสุ ทสสุ อกุสลกมฺมปเถสุ
อิเมสุ โข ภิกฺขเว ทสสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน
สมฺมาวิรชฺชมาโน สมฺมาวิมุจฺจมาโน สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี
สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ ทส ปญฺหา
ทส อุทฺเทสา ทส เวยฺยากรณานีติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺติ ฯ
[๒๘] เอกํ สมยํ ภควา กชงฺคลายํ วิหรติ เวฬุวเน ฯ อถโข
สมฺพหุลา กชงฺคลา อุปาสกา เยน กชงฺคลา ภิกฺขุนี เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา กชงฺคลํ ภิกฺขุนึ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ
เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข กชงฺคลา อุปาสกา กชงฺคลํ ภิกฺขุนึ เอตทโวจุํ
{๒๘.๑} วุตฺตมิทํ อยฺเย ภควตา มหาปเญฺหสุ เอโก ปโญฺห เอโก
อุทฺเทโส เอกํ เวยฺยากรณํ เทฺว ปญฺหา เทฺว อุทฺเทสา เทฺว เวยฺยากรณานิ
ตโย ปญฺหา ตโย อุทฺเทสา ตีณิ เวยฺยากรณานิ จตฺตาโร ปญฺหา
จตฺตาโร *- อุทฺเทสา จตฺตาริ เวยฺยากรณานิ ปญฺจ ปญฺหา ปญฺจ
อุทฺเทสา ปญฺจ เวยฺยากรณานิ ฉ ปญฺหา ฉ อุทฺเทสา ฉ
เวยฺยากรณานิ สตฺต ปญฺหา สตฺต อุทฺเทสา สตฺต เวยฺยากรณานิ
อฏฺฐ ปญฺหา อฏฺฐ อุทฺเทสา อฏฺฐ เวยฺยากรณานิ นว ปญฺหา นว
อุทฺเทสา นว เวยฺยากรณานิ ทส ปญฺหา ทส อุทฺเทสา ทส
เวยฺยากรณานีติ อิมสฺส นุ โข อยฺเย ภควตา สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส
กถํ วิตฺถาเรน อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพติ ฯ
{๒๘.๒} น โข ปเนตํ อาวุโส ภควโต สมฺมุขา สุตํ
สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ นปิ มโนภาวนียานํ ภิกฺขูนํ สมฺมุขา สุตํ
สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ อปิจ ยถาเมตฺถ ขายติ ตํ สุณาถ
@เชิงอรรถ: * มีการแก้ไขคำ จตฺตโร เป็น จตฺตาโร
สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวํ อยฺเยติ โข กชงฺคลา
อุปาสกา กชงฺคลาย ภิกฺขุนิยา ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
{๒๘.๓} กชงฺคลา ภิกฺขุนี เอตทโวจ เอโก ปโญฺห เอโก อุทฺเทโส
เอกํ เวยฺยากรณนฺติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ภควตา กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ
เอกธมฺเม อาวุโส ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน สมฺมาวิรชฺชมาโน
สมฺมาวิมุจฺจมาโน สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว
ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ กตมสฺมึ เอกธมฺเม สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺฐิติกา
อิมสฺมึ โข อาวุโส เอกธมฺเม ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน สมฺมาวิรชฺชมาโน
สมฺมาวิมุจฺจมาโน สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว
ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ เอโก ปโญฺห เอโก อุทฺเทโส เอกํ
เวยฺยากรณนฺติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ ภควตา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ
{๒๘.๔} เทฺว ปญฺหา เทฺว อุทฺเทสา เทฺว เวยฺยากรณานีติ อิติ โข
ปเนตํ วุตฺตํ ภควตา กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ทฺวีสุ อาวุโส ธมฺเมสุ ภิกฺขุ
สมฺมานิพฺพินฺทมาโน สมฺมาวิรชฺชมาโน สมฺมาวิมุจฺจมาโน
สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร
โหติ กตเมสุ ทฺวีสุ นาเม จ รูเป จ อิเมสุ โข อาวุโส ทฺวีสุ ธมฺเมสุ
ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน สมฺมาวิรชฺชมาโน สมฺมาวิมุจฺจมาโน
สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร
โหติ เทฺว ปญฺหา เทฺว อุทฺเทสา เทฺว เวยฺยากรณานิติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ
ภควตา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ
{๒๘.๕} ตโย ปญฺหา ตโย อุทฺเทสา ตีณิ เวยฺยากรณานีติ
โข ปเนตํ วุตฺตํ ภควตา กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ตีสุ อาวุโส ธมฺเมสุ
ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน สมฺมาวิรชฺชมาโน สมฺมาวิมุจฺจมาโน
สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร
โหติ กตเมสุ ตีสุ ตีสุ เวทนาสุ อิเมสุ โข อาวุโส ตีสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ
สมฺมานิพฺพินฺทมาโน สมฺมาวิรชฺชมาโน สมฺมาวิมุจฺจมาโน
สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร
โหติ ตโย ปญฺหา ตโย อุทฺเทสา ตีณิ เวยฺยากรณานีติ อิติ ยนฺตํ
วุตฺตํ ภควตา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ
{๒๘.๖} จตฺตาโร ปญฺหา จตฺตาโร อุทฺเทสา จตฺตาริ เวยฺยากรณานีติ
อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ภควตา กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ จตูสุ อาวุโส
ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมาสุภาวิตจิตฺโต สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี
สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ กตเมสุ
จตูสุ จตูสุ สติปฏฺฐาเนสุ อิเมสุ โข อาวุโส จตูสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ
สมฺมาสุภาวิตจิตฺโต สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ
ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ จตฺตาโร ปญฺหา จตฺตาโร
อุทฺเทสา จตฺตาริ เวยฺยากรณานีติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ ภควตา อิทเมตํ
ปฏิจฺจ วุตฺตํ
{๒๘.๗} ปญฺจ ปญฺหา ปญฺจ อุทฺเทสา ปญฺจ เวยฺยากรณานีติ อิติ
โข ปเนตํ วุตฺตํ ภควตา กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ปญฺจสุ อาวุโส ธมฺเมสุ ภิกฺขุ
สมฺมาสุภาวิตจิตฺโต สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว
ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ กตเมสุ ปญฺจสุ ปญฺจสุ อินฺทฺริเยสุ ... กตเมสุ ฉสุ
ฉสุ นิสฺสรณียาสุ ธาตูสุ ... กตเมสุ สตฺตสุ สตฺตสุ โพชฺฌงฺเคสุ ...
กตเมสุ อฏฺฐสุ อฏฺฐสุ อริเยสุ อฏฺฐงฺคิเกสุ มคฺเคสุ อิเมสุ โข
อาวุโส อฏฺฐสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมาสุภาวิตจิตฺโต สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี
สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ อฏฺฐ ปญฺหา
อฏฺฐ อุทฺเทสา อฏฺฐ เวยฺยากรณานีติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ ภควตา
อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ
{๒๘.๘} นว ปญฺหา นว อุทฺเทสา นว เวยฺยากรณานีติ
อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ภควตา กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ นวสุ อาวุโส
ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน สมฺมาวิรชฺชมาโน
สมฺมาวิมุจฺจมาโน สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ
ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ กตเมสุ นวสุ นวสุ
สตฺตาวาเสสุ อิเมสุ โข อาวุโส นวสุ ธมฺเมสุ ภิกฺขุ สมฺมานิพฺพินฺทมาโน
สมฺมาวิรชฺชมาโน สมฺมาวิมุจฺจมาโน สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี
สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ นว ปญฺหา
นว อุทฺเทสา นว เวยฺยากรณานีติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ ภควตา อิทเมตํ
ปฏิจฺจ วุตฺตํ
{๒๘.๙} ทส ปญฺหา ทส อุทฺเทสา ทส เวยฺยากรณานีติ อิติ โข
ปเนตํ วุตฺตํ ภควตา กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ทสสุ อาวุโส ธมฺเมสุ ภิกฺขุ
สมฺมาสุภาวิตจิตฺโต สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว
ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ กตเมสุ ทสสุ ทสสุ กุสลกมฺมปเถสุ อิเมสุ
โข อาวุโส ทสสุ ธมฺเมสุ สมฺมาสุภาวิตจิตฺโต สมฺมาปริยนฺตทสฺสาวี
สมฺมตฺถาภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ ทส ปญฺหา
ทส อุทฺเทสา ทส เวยฺยากรณานีติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ ภควตา อิทเมตํ
ปฏิจฺจ วุตฺตํ อิติ โข อาวุโส ยนฺตํ วุตฺตํ ภควตา [๑]- มหาปเญฺหสุ
เอโก ปโญฺห เอโก อุทฺเทโส เอกํ เวยฺยากรณํ ฯเปฯ ทส ปญฺหา ทส
อุทฺเทสา ทส เวยฺยากรณานีติ อิติ ๒- อิมสฺส โข อหํ อาวุโส ภควตา
สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามิ อากงฺขมานา จ
ปน ตุเมฺห อาวุโส ภควนฺตญฺเญว อุปสงฺกมิตฺวา เอตมตฺถํ ปริปุจฺเฉยฺยาถ
ยถา โน [๓]- ภควา พฺยากโรติ ตถา นํ ธาเรยฺยาถาติ ฯ
{๒๘.๑๐} เอวํ อยฺเยติ โข กชงฺคลา อุปาสกา กชงฺคลาย ภิกฺขุนิยา
ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา กชงฺคลํ ภิกฺขุนึ
อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข กชงฺคลา
อุปาสกา ยาวตโก อโหสิ กชงฺคลาย ภิกฺขุนิยา สทฺธึ กถาสลฺลาโป
ตํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสุํ ฯ สาธุ สาธุ คหปตโย ปณฺฑิตา คหปตโย
กชงฺคลา ภิกฺขุนี มหาปญฺญา คหปตโย กชงฺคลา ภิกฺขุนี สเจปิ ตุเมฺห
คหปตโย มํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยาถ อหมฺปิเจตํ เอวเมว
พฺยากเรยฺยํ ยถาตํ กชงฺคลาย ภิกฺขุนิยา พฺยากตํ เอโส เจว ตสฺส อตฺโถ
เอวญฺจ นํ ธาเรยฺยาถาติ ฯ
[๒๙] ยาวตา ภิกฺขเว กาสิโกสลา ยาวตา รญฺโญ ปเสนทิสฺส
โกสลสฺส วิชิตํ ราชา ตตฺถ ปเสนทิ โกสโล อคฺคมกฺขายติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สงฺขิตฺเตน ภาสิตาสุ มหาปญฺหาสุ ฯ ๒ ม. ยุ. อยํ สทฺโท นตฺถิ ฯ ๓ ม. นํ ฯ
รญฺโญปิ โข ภิกฺขเว ปเสนทิสฺส โกสลสฺส อตฺเถว อญฺญถตฺตํ อตฺถิ
วิปริณาโม เอวํ ปสฺสํ ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก ตสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ
ตสฺมึ นิพฺพินฺทนฺโต อคฺเค วิรชฺชติ ปเคว หีนสฺมึ
{๒๙.๑} ยาวตา ภิกฺขเว จนฺทิมสุริยา ปริหรนฺติ ทิสา ภนฺติ
วิโรจมานา ตาว สหสฺสธาโลโก ตสฺมึ สหสฺสธาโลเก สหสฺสํ
จนฺทานํ สหสฺสํ สุริยานํ สหสฺสํ สิเนรุปพฺพตราชานํ สหสฺสํ
ชมฺพูทีปานํ สหสฺสํ อมรโคยานานํ สหสฺสํ อุตฺตรกุรูนํ สหสฺสํ
ปุพฺพวิเทหานํ จตฺตาริ มหาสมุทฺทสหสฺสานิ จตฺตาริ มหาราชสหสฺสานิ
สหสฺสํ จาตุมฺมหาราชิกานํ สหสฺสํ ตาวตึสานํ สหสฺสํ ยามานํ
สหสฺสํ ตุสิตานํ [๑]- สหสฺสํ พฺรหฺมโลกานํ ยาวตา ภิกฺขเว
สหสฺสโลกธาตุ มหาพฺรหฺมา ตตฺถ อคฺคมกฺขายติ มหาพฺรหฺมุโนปิ โข
ภิกฺขเว อตฺเถว อญฺญถตฺตํ อตฺถิ วิปริณาโม เอวํ ปสฺสํ ภิกฺขเว สุตวา
อริยสาวโก ตสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ ตสฺมึ นิพฺพินฺทนฺโต อคฺเค วิรชฺชติ
ปเคว หีนสฺมึ ฯ
{๒๙.๒} โหติ โส ภิกฺขเว สมโย ยํ อยํ โลโก สํวฏฺฏติ สํวฏฺฏมาเน
ภิกฺขเว โลเก เยภุยฺเยน สตฺตา อาภสฺสรวตฺตนิกา ภวนฺติ เต ตตฺถ
โหนฺติ มโนมยา ปีติภกฺขา สยํปภา อนฺตลิกฺเข จรา สุภฏฺฐายิโน จิรํ
ทีฆมทฺธานํ ติฏฺฐนฺติ สํวฏฺฏมาเน ภิกฺขเว โลเก อาภสฺสรา เทวา
อคฺคมกฺขายติ อาภสฺสรานํปิ โข ภิกฺขเว เทวานํ อตฺเถว อญฺญถตฺตํ
อตฺถิ วิปริณาโม เอวํ ปสฺสํ ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก ตสฺมึปิ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. สหสฺสํ นิมฺมานรตีนํ สหสฺสํ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ ฯ
นิพฺพินฺทติ ตสฺมึ นิพฺพินฺทนฺโต อคฺเค วิรชฺชติ ปเคว หีนสฺมินฺติ ฯ
{๒๙.๓} ทสยิมานิ ภิกฺขเว กสิณายตนานิ กตมานิ ทส
ปฐวีกสิณเมโก สญฺชานาติ อุทฺธํ อโธ ติริยํ อทฺวยํ อปฺปมาณํ
อาโปกสิณเมโก สญฺชานาติ ... เตโชกสิณเมโก สญฺชานาติ ...
วาโยกสิณเมโก สญฺชานาติ ... นีลกสิณเมโก สญฺชานาติ ...
ปีตกสิณเมโก สญฺชานาติ ... โลหิตกสิณเมโก สญฺชานาติ ...
โอทาตกสิณเมโก สญฺชานาติ ... อากาสกสิณเมโก สญฺชานาติ ...
วิญฺญาณกสิณเมโก สญฺชานาติ อุทฺธํ อโธ ติริยํ อทฺวยํ
อปฺปมาณํ อิมานิ โข ภิกฺขเว ทส กสิณายตนานิ เอตทคฺคํ
ภิกฺขเว อิเมสํ ทสนฺนํ กสิณายตนานํ ยทิทํ วิญฺญาณกสิณเมโก
สญฺชานาติ อุทฺธํ อโธ ติริยํ อทฺวยํ อปฺปมาณํ เอวํสญฺญิโนปิ โข
ภิกฺขเว สนฺติ สตฺตา เอวํสญฺญีนํปิ โข ภิกฺขเว สตฺตานํ อตฺเถว
อญฺญถตฺตํ อตฺถิ วิปริณาโม เอวํ ปสฺสํ ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก
ตสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ ตสฺมึ นิพฺพินฺทนฺโต อคฺเค วิรชฺชติ ปเคว หีนสฺมึ ฯ
{๒๙.๔} อฏฺฐิมานิ ภิกฺขเว อภิภายตนานิ กตมานิ อฏฺฐ
อชฺฌตฺตํ รูปสญฺญี เอโก พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ
สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ เอวํสญฺญี
โหติ อิทํ ปฐมํ อภิภายตนํ อชฺฌตฺตํ รูปสญฺญี เอโก พหิทฺธา
รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ ตานิ อภิภุยฺย
ชานามิ ปสฺสามีติ เอวํสญฺญี โหติ อิทํ ทุติยํ อภิภายตนํ อชฺฌตฺตํ
อรูปสญฺญี เอโก พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ
ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ เอวํสญฺญี โหติ อิทํ ตติยํ อภิภายตนํ
อชฺฌตฺตํ อรูปสญฺญี เอโก พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ
สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ เอวํสญฺญี
โหติ อิทํ จตุตฺถํ อภิภายตนํ อชฺฌตฺตํ อรูปสญฺญี เอโก พหิทฺธา
รูปานิ ปสฺสติ นีลานิ นีลวณฺณานิ นีลนิทสฺสนานิ นีลนิภาสานิ
เสยฺยถาปิ นาม อุมฺมารปุปฺผํ ๑- นีลํ นีลวณฺณํ นีลนิทสฺสนํ
นีลนิภาสํ เสยฺยถาปิ วาปน ตํ วตฺถํ พาราณเสยฺยกํ อุภโตภาควิมฏฺฐํ
นีลํ นีลวณฺณํ นีลนิทสฺสนํ นีลนิภาสํ เอวเมวํ ๒- อชฺฌตฺตํ
อรูปสญฺญี เอโก พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ นีลานิ นีลวณฺณานิ
นีลนิทสฺสนานิ นีลนิภาสานิ ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ
เอวํสญฺญี โหติ อิทํ ปญฺจมํ อภิภายตนํ อชฺฌตฺตํ อรูปสญฺญี
เอโก พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปีตานิ ปีตวณฺณานิ ปีตนิทสฺสนานิ
ปีตนิภาสานิ เสยฺยถาปิ นาม กณฺณิการปุปฺผํ ปีตํ ปีตวณฺณํ
ปีตนิทสฺสนํ ปีตนิภาสํ เสยฺยถา วาปน ตํ วตฺถํ พาราณเสยฺยกํ
อุภโตภาควิมฏฺฐํ ปีตํ ปีตวณฺณํ ปีตนิทสฺสนํ ปีตนิภาสํ เอวเมวํ
อชฺฌตฺตํ อรูปสญฺญี เอโก พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปีตานิ
ปีตวณฺณานิ ปีตนิทสฺสนานิ ปีตนิภาสานิ ตานิ อภิภุยฺย
ชานามิ ปสฺสามีติ เอวํสญฺญี โหติ อิทํ ฉฏฺฐํ อภิภายตนํ อชฺฌตฺตํ
อรูปสญฺญี เอโก พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ โลหิตกานิ โลหิตกวณฺณานิ
โลหิตกนิทสฺสนานิ โลหิตกนิภาสานิ เสยฺยถาปิ นาม
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. อุมฺมาปุปฺผํ ฯ ๒ โป. ม. เอวเมว ฯ
พนฺธชีวกปุปฺผํ ๑- โลหิตกํ โลหิตกวณฺณํ โลหิตกนิทสฺสนํ โลหิตกนิภาสํ
เสยฺยถา วาปน ตํ วตฺถํ พาราณเสยฺยกํ อุภโตภาควิมฏฺฐํ โลหิตกํ
โลหิตกวณฺณํ โลหิตกนิทสฺสนํ โลหิตกนิภาสํ เอวเมวํ อชฺฌตฺตํ
อรูปสญฺญี เอโก พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ โลหิตกานิ โลหิตกวณฺณานิ
โลหิตกนิทสฺสนานิ โลหิตกนิภาสานิ ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ
เอวํสญฺญี โหติ อิทํ สตฺตมํ อภิภายตนํ อชฺฌตฺตํ อรูปสญฺญี เอโก
พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ โอทาตานิ โอทาตวณฺณานิ โอทาตนิทสฺสนานิ
โอทาตนิภาสานิ เสยฺยถาปิ นาม โอสธิตารกา โอทาตา โอทาตวณฺณา
โอทาตนิทสฺสนา โอทาตนิภาสา เสยฺยถา วาปน ตํ วตฺถํ พาราณเสยฺยกํ
อุภโตภาควิมฏฺฐํ โอทาตํ โอทาตวณฺณํ โอทาตนิทสฺสนํ โอทาตนิภาสํ
เอวเมวํ อชฺฌตฺตํ อรูปสญฺญี เอโก พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ โอทาตานิ
โอทาตวณฺณานิ โอทาตนิทสฺสนานิ โอทาตนิภาสานิ ตานิ อภิภุยฺย
ชานามิ ปสฺสามีติ เอวํสญฺญี โหติ อิทํ อฏฺฐมํ อภิภายตนํ
อิมานิ โข ภิกฺขเว อฏฺฐ อภิภายตนานิ เอตทคฺคํ ภิกฺขเว อิเมสํ
อฏฺฐนฺนํ อภิภายตนานํ ยทิทํ อชฺฌตฺตํ อรูปสญฺญี เอโก พหิทฺธา
รูปานิ ปสฺสติ โอทาตานิ โอทาตวณฺณานิ โอทาตนิทสฺสนานิ
โอทาตนิภาสานิ ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ เอวํสญฺญี
โหติ เอวํสญฺญิโนปิ โข ภิกฺขเว สนฺติ สตฺตา เอวํสญฺญีนํปิ โข
ภิกฺขเว สตฺตานํ อตฺเถว อญฺญถตฺตํ อตฺถิ วิปริณาโม
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. พนฺธุชีวกปุปฺผํ ฯ
เอวํ ปสฺสํ ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก ตสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ ตสฺมึ
นิพฺพินฺทนฺโต อคฺเค วิรชฺชติ ปเคว หีนสฺมึ ฯ
{๒๙.๕} จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว ปฏิปทา กตมา จตสฺโส ทุกฺขา
ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา ทุกฺขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา สุขา ปฏิปทา
ทนฺธาภิญฺญา สุขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา อิมา โข ภิกฺขเว จตสฺโส
ปฏิปทา เอตทคฺคํ ภิกฺขเว อิมาสํ จตุนฺนํ ปฏิปทานํ ยทิทํ สุขา ปฏิปทา
ขิปฺปาภิญฺญา เอวํปฏิปนฺนาปิ โข ภิกฺขเว สนฺติ สตฺตา เอวํปฏิปนฺนานํปิ
โข ภิกฺขเว สตฺตานํ อตฺเถว อญฺญถตฺตํ อตฺถิ วิปริณาโม เอวํ ปสฺสํ
ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก ตสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ ตสฺมึ นิพฺพินฺทนฺโต
อคฺเค วิรชฺชติ ปเคว หีนสฺมึ ฯ
{๒๙.๖} จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว สญฺญา กตมา จตสฺโส ปริตฺตเมโก
สญฺชานาติ มหคฺคตเมโก สญฺชานาติ อปฺปมาณเมโก สญฺชานาติ
นตฺถิ กิญฺจีติ อากิญฺจญฺญายตนเมโก สญฺชานาติ อิมา โข ภิกฺขเว
จตสฺโส สญฺญา เอตทคฺคํ ภิกฺขเว อิมาสํ จตุนฺนํ สญฺญานํ ยทิทํ นตฺถิ
กิญฺจีติ อากิญฺจญฺญายตนเมโก สญฺชานาติ เอวํสญฺญิโนปิ โข ภิกฺขเว
สนฺติ สตฺตา เอวํสญฺญีนํปิ โข ภิกฺขเว สตฺตานํ อตฺเถว อญฺญถตฺตํ อตฺถิ
วิปริณาโม เอวํ ปสฺสํ ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก ตสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ ตสฺมึ
นิพฺพินฺทนฺโต อคฺเค วิรชฺชติ ปเคว หีนสฺมึ ฯ
{๒๙.๗} เอตทคฺคํ ภิกฺขเว พาหิรกานํ ทิฏฺฐิคตานํ ยทิทํ โน
จสฺสํ โน จ เม สิยา น ภวิสฺสามิ น เม ภวิสฺสตีติ เอวํทิฏฺฐิโน
ภิกฺขเว เอตํ ปาฏิกงฺขํ ยา จายํ ตสฺส ๑- ภเว อปฺปฏิกุลฺยตา สา
จสฺส น ภวิสฺสติ ยา จายํ ตสฺส ภวนิโรเธ ปฏิกุลฺยตา สา จสฺส
น ภวิสฺสตีติ เอวํทิฏฺฐิโนปิ โข ภิกฺขเว สนฺติ สตฺตา เอวํ ทิฏฺฐีนํปิ โข
ภิกฺขเว สตฺตานํ อตฺเถว อญฺญถตฺตํ อตฺถิ วิปริณาโม เอวํ ปสฺสํ
ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก ตสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ ตสฺมึ นิพฺพินฺทนฺโต
อคฺเค วิรชฺชติ ปเคว หีนสฺมึ ฯ
{๒๙.๘} สนฺติ ภิกฺขเว เอเก สมณพฺราหฺมณา ปรมยกฺขวิสุทฺธึ ๒-
ปญฺญเปนฺติ เอตทคฺคํ ภิกฺขเว ปรมยกฺขวิสุทฺธึ ปญฺญเปนฺตานํ ยทิทํ
สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ เต ตทภิญฺญาย ตสฺส สจฺฉิกิริยาย ธมฺมํ เทเสนฺติ
เอวํวาทิโนปิ โข ภิกฺขเว สนฺติ สตฺตา เอวํวาทีนํปิ โข ภิกฺขเว สตฺตานํ
อตฺเถว อญฺญถตฺตํ อตฺถิ วิปริณาโม เอวํ ปสฺสํ ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก
ตสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ ตสฺมึ นิพฺพินฺทนฺโต อคฺเค วิรชฺชติ ปเคว หีนสฺมึ ฯ
{๒๙.๙} สนฺติ ภิกฺขเว เอเก สมณพฺราหฺมณา ปรมทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานํ
ปญฺญเปนฺติ เอตทคฺคํ ภิกฺขเว ปรมทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานํ ปญฺญเปนฺตานํ ยทิทํ
ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ อฏฺฐงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ
นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ วิทิตฺวา อนุปาทา วิโมกฺโข เอวํวาทึ โข มํ
ภิกฺขเว เอวมกฺขายึ เอเก สมณพฺราหฺมณา อสตา ตุจฺฉา มุสา อภูเตน
อพฺภาจิกฺขนฺติ น สมโณ โคตโม กามานํ ปริญฺญํ ปญฺญเปติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ ม. ยุ. ปรมตฺถวิสุทฺธึ ปญฺญาเปนฺติ ฯ
น รูปานํ ปริญฺญํ ปญฺญเปติ น เวทนานํ ปริญฺญํ ปญฺญเปตีติ
กามานญฺจาหํ ภิกฺขเว ปริญฺญํ ปญฺญเปมิ รูปานญฺจ ปริญฺญํ
ปญฺญเปมิ เวทนานญฺจ ปริญฺญํ ปญฺญเปมิ ทิฏฺเฐว ธมฺเม
นิจฺฉาโต นิพฺพุโต สีติภูโต อนุปาทา ปรินิพฺพานํ ปญฺญเปมีติ ฯ
[๓๐] เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส
อาราเม ฯ เตน โข ปน สมเยน ราชา ปเสนทิ โกสโล อุยฺโยธิกาย
นิวตฺโต โหติ ชิตสงฺคาโม ลทฺธาธิปฺปาโย อถโข ราชา ปเสนทิ โกสโล
เยนาราโม เตน ปายาสิ ยาวติกา ยานสฺส ภูมิ ยาเนน คนฺตฺวา ยานา
ปจฺโจโรหิตฺวา ปตฺติโกว อารามํ ปาวิสิ ฯ
เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู อพฺโภกาเส จงฺกมนฺติ ฯ
อถโข ราชา ปเสนทิ โกสโล เยน เต ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา เต ภิกฺขู เอตทโวจ กหํ นุ โข ภนฺเต ภควา เอตรหิ
วิหรติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ทสฺสนกามา หิ มยํ ภนฺเต ภควนฺตํ
อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ ฯ เอโส มหาราช วิหาโร สํวุตทฺวาโร
เตน อปฺปสทฺโท อุปสงฺกมิตฺวา อตรมาโน อาฬินฺทํ ปวิสิตฺวา
อุกฺกาสิตฺวา อคฺคฬํ อาโกเฏหิ วิวริสฺสติ เต ภควา ทฺวารนฺติ ฯ
{๓๐.๑} อถโข ราชา ปเสนทิ โกสโล เยน โส วิหาโร สํวุตทฺวาโร
เตน อปฺปสทฺโท อุปสงฺกมิตฺวา อตรมาโน อาฬินฺทํ ปวิสิตฺวา อุกฺกาสิตฺวา
อคฺคฬํ อาโกเฏสิ ฯ วิวริ ภควา ทฺวารํ ฯ อถโข ราชา ปเสนทิ โกสโล
วิหารํ ปวิสิตฺวา ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา ภควโต ปาทานิ
มุเขน จ ปริจุมฺพติ ปาณีหิ จ ปริสมฺพาหติ นามญฺจ สาเวติ
ราชาหํ ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล ราชาหํ ภนฺเต ปเสนทิ โกสโลติ ฯ
{๓๐.๒} กมฺปน ตฺวํ มหาราช อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน อิมสฺมึ สรีเร
เอวรูปํ ปรมนิปจฺจการํ กโรสิ เมตฺตูปหารํ อุปทํเสสีติ ฯ กตญฺญุตํ โข
อหํ ภนฺเต กตเวทิตํ สมฺปสฺสมาโน ภควติ เอวรูปํ ปรมนิปจฺจการํ
กโรมิ เมตฺตูปหารํ อุปทํเสมิ ภควา หิ ภนฺเต พหุชนหิตาย
ปฏิปนฺโน พหุชนสุขาย พหุชนหิตาย อริยญาเย ปติฏฺฐาปิตา ยทิทํ
กลฺยาณธมฺมตาย กุสลธมฺมตาย ยมฺปิ ภนฺเต ภควา พหุชนหิตาย
ปฏิปนฺโน พหุชนสุขาย พหุชนหิตาย อริยญาเย ปติฏฺฐาปิตา ยทิทํ
กลฺยาณธมฺมตาย กุสลธมฺมตาย อิทมฺปิ โข อหํ ภนฺเต อตฺถวสํ
สมฺปสฺสมาโน ภควติ เอวรูปํ ปรมนิปจฺจการํ กโรมิ เมตฺตูปหารํ
อุปทํเสมิ ฯ
{๓๐.๓} ปุน จปรํ ภนฺเต ภควา สีลวา พุทฺธสีโล อริยสีโล
กุสลสีโล กุสลสีเลน สมนฺนาคโต ยมฺปิ ภนฺเต ภควา สีลวา พุทฺธสีโล
อริยสีโล กุสลสีโล กุสลสีเลน สมนฺนาคโต อิทมฺปิ โข อหํ ภนฺเต
อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน ภควติ เอวรูปํ ปรมนิปจฺจการํ กโรมิ
เมตฺตูปหารํ อุปทํเสมิ ฯ
{๓๐.๔} ปุน จปรํ ภนฺเต ภควา ทีฆรตฺตํ อารญฺญโก
อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวติ ยมฺปิ ภนฺเต ภควา
ทีฆรตฺตํ อารญฺญโก อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ
ปฏิเสวติ อิทมฺปิ โข อหํ ภนฺเต อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน ภควติ เอวรูปํ
ปรมนิปจฺจการํ กโรมิ เมตฺตูปหารํ อุปทํเสมิ ฯ ปุน จปรํ ภนฺเต ภควา
สนฺตุฏฺโฐ อิตรีตรจีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน
ยมฺปิ ภนฺเต ภควา สนฺตุฏฺโฐ อิตรีตรจีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจย-
เภสชฺชปริกฺขาเรน อิทมฺปิ โข อหํ ภนฺเต อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน ภควติ
เอวรูปํ ปรมนิปจฺจการํ กโรมิ เมตฺตูปหารํ อุปทํเสมิ ฯ
{๓๐.๕} ปุน จปรํ ภนฺเต ภควา อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย
อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺส ยมฺปิ ภนฺเต ภควา
อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ
โลกสฺส อิทมฺปิ โข อหํ ภนฺเต อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน ภควติ เอวรูปํ
ปรมนิปจฺจการํ กโรมิ เมตฺตูปหารํ อุปทํเสมิ ฯ
{๓๐.๖} ปุน จปรํ ภนฺเต ภควา ยายํ กถา อภิสลฺเลขิกา
เจโตวิวรณสปฺปายา เสยฺยถีทํ อปฺปิจฺฉกถา สนฺตุฏฺฐิกถา
ปวิเวกกถา อสํสคฺคกถา วิริยารมฺภกถา สีลกถา สมาธิกถา
ปญฺญากถา วิมุตฺติกถา วิมุตฺติญาณทสฺสนกถา เอวรูปาย กถาย
นิกามลาภี อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี ยมฺปิ ภนฺเต ภควา ยายํ กถา
อภิสลฺเลขิกา เจโตวิวรณสปฺปายา เสยฺยถีทํ อปฺปิจฺฉกถา ฯเปฯ
วิมุตฺติญาณทสฺสนกถา เอวรูปาย กถาย นิกามลาภี อกิจฺฉลาภี
อกสิรลาภี อิทมฺปิ โข อหํ ภนฺเต อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน ภควติ เอวรูปํ
ปรมนิปจฺจการํ กโรมิ เมตฺตูปหารํ อุปทํเสมิ ฯ
{๓๐.๗} ปุน จปรํ ภนฺเต ภควา จตุนฺนํ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี
ยมฺปิ ภนฺเต ภควา จตุนฺนํ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี อิทมฺปิ โข
อหํ ภนฺเต อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน ภควติ เอวรูปํ ปรมนิปจฺจการํ
กโรมิ เมตฺตูปหารํ อุปทํเสมิ ฯ
{๓๐.๘} ปุน จปรํ ภนฺเต ภควา อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ
เสยฺยถีทํ เอกมฺปิ ชาตึ เทฺวปิ ชาติโย ติสฺโสปิ ชาติโย จตสฺโสปิ ชาติโย
ปญฺจปิ ชาติโย ทสปิ ชาติโย วีสมฺปิ ชาติโย ตึสมฺปิ ชาติโย จตฺตาฬีสมฺปิ
ชาติโย ปญฺญาสมฺปิ ชาติโย ชาติสตมฺปิ ชาติสหสฺสมฺปิ ชาติสตสหสฺสมฺปิ
อเนเกปิ สํวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ วิวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป
อมุตฺราสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร
เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต จุโต อมุตฺร
อุทปาทึ ตตฺราปาสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร
เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต จุโต อิธุปฺปนฺโนติ
อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ ยมฺปิ
ภนฺเต ภควา อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ เสยฺยถีทํ
เอกมฺปิ ชาตึ เทฺวปิ ชาติโย ฯเปฯ อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ
อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ อิทมฺปิ โข อหํ ภนฺเต
อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน ภควติ เอวรูปํ ปรมนิปจฺจการํ กโรมิ
เมตฺตูปหารํ อุปทํเสมิ ฯ
{๓๐.๙} ปุน จปรํ ภนฺเต ภควา ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน
อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน อุปปชฺชมาเน
หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค
สตฺเต ปชานาติ อิเม วต โภนฺโต สตฺตา กายทุจฺจริเตน
สมนฺนาคตา วจีทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา มโนทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา
อริยานํ อุปวาทกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา
เต กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ
อุปปนฺนา อิเม วา ปน โภนฺโต สตฺตา กายสุจริเตน สมนฺนาคตา
วจีสุจริเตน สมนฺนาคตา มโนสุจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ
อนุปวาทกา สมฺมาทิฏฺฐิกา สมฺมาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา เต กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนาติ อิติ ทิพฺเพน
จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน
อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ สุคเต ทุคฺคเต
ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ ยมฺปิ ภนฺเต ภควา ทิพฺเพน จกฺขุนา
วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน ฯเปฯ ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ
อิทมฺปิ โข อหํ ภนฺเต อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน ภควติ เอวรูปํ
ปรมนิปจฺจการํ กโรมิ เมตฺตูปหารํ อุปทํเสมิ ฯ
{๓๐.๑๐} ปุน จปรํ ภนฺเต ภควา อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช
วิหรติ ยมฺปิ ภนฺเต ภควา อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ ฯเปฯ สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ อิทมฺปิ โข อหํ
ภนฺเต อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน ภควติ เอวรูปํ ปรมนิปจฺจการํ กโรมิ
เมตฺตูปหารํ อุปทํเสมิ ฯ หนฺททานิ มยํ ภนฺเต คจฺฉาม พหุกิจฺจา
มยํ พหุกรณียาติ ฯ ยสฺสทานิ ตฺวํ มหาราช กาลํ มญฺญสีติ ฯ
อถโข ราชา ปเสนทิ โกสโล อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา
ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามีติ ฯ
มหาวคฺโค ตติโย ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
สีหาธิมุตฺติกาเยน จุนฺโท ๑- กสิเณน จ
กาลี เทฺว มหาปญฺหา โกสเลหิ อปเร เทฺวติ ฯ
------------
อุปาลิวคฺโค จตุตฺโถ
[๓๑] อถโข อายสฺมา อุปาลิ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ
นิสินฺโน โข อายสฺมา อุปาลิ ภควนฺตํ เอตทโวจ กติ นุ โข
ภนฺเต อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ ปาติโมกฺขํ
อุทฺทิฏฺฐนฺติ ฯ
{๓๑.๑} ทส โข อุปาลิ อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ
สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิฏฺฐํ กตเม ทส สงฺฆสุฏฺฐุตาย
สงฺฆผาสุตาย ทุมฺมงฺกูนํ ปุคฺคลานํ นิคฺคหาย เปสลานํ ภิกฺขูนํ
ผาสุวิหาราย ทิฏฺฐธมฺมิกานํ อาสวานํ สํวราย สมฺปรายิกานํ
อาสวานํ ปฏิฆาตาย อปฺปสนฺนานํ ปสาทาย ปสนฺนานํ ภิยฺโยภาวาย
สทฺธมฺมฏฺฐิติยา วินยานุคฺคหาย อิเม โข อุปาลิ ทส อตฺถวเส
ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ ปาติโมกฺขํ
อุทฺทิฏฺฐนฺติ ฯ กติ นุ โข ภนฺเต ปาติโมกฺขฏฺฐปนาติ ฯ ทส โข อุปาลิ
ปาติโมกฺขฏฺฐปนา กตเม ทส ปาราชิโก ตสฺสํ ปริสายํ นิสินฺโน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. จุนฺเทน ฯ
โหติ ปาราชิกกถา วิปฺปกตา โหติ อนุปสมฺปนฺโน ตสฺสํ ปริสายํ
นิสินฺโน โหติ อนุปสมฺปนฺนกถา วิปฺปกตา โหติ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาตโก
ตสฺสํ ปริสายํ นิสินฺโน โหติ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาตกกถา วิปฺปกตา
โหติ ปณฺฑโก ตสฺสํ ปริสายํ นิสินฺโน โหติ ปณฺฑกกถา วิปฺปกตา
โหติ ภิกฺขุนีทูสโก ตสฺสํ ปริสายํ นิสินฺโน โหติ ภิกฺขุนีทูสกกถา
วิปฺปกตา โหติ อิเม โข อุปาลิ ทส ปาติโมกฺขฏฺฐปนาติ ฯ
[๓๒] กตีหิ นุ โข ภนฺเต ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อุพฺพาหิกาย
สมฺมนฺนิตพฺโพติ ฯ ทสหิ โข อุปาลิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ
อุพฺพาหิกาย สมฺมนฺนิตพฺโพ กตเมหิ ทสหิ อิธุปาลิ ภิกฺขุ สีลวา
โหติ ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ
วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ พหุสฺสุโต โหติ
สุตธโร สุตสนฺนิจโย เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา
ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ
พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ ตถารูปาสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธตา
วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธา อุภยานิ
โข ปนสฺส ปาติโมกฺขานิ วิตฺถาเรน สฺวาคตานิ โหนฺติ สุวิภตฺตานิ
สุปฺปวตฺตานิ ๑- สุวินิจฺฉิตานิ สุตฺตโส อนุพฺยญฺชนโส วินเย โข ปน
ฐิโต โหติ อสํหิโร ปฏิพโล โหติ อุโภ อตฺถปจฺจตฺถิเก สญฺญาเปตุํ [๒]-
นิชฺฌาเปตุํ เปกฺขาตุํ ปสาเทตุํ อธิกรณสมุปฺปาทวูปสมกุสโล
โหติ อธิกรณํ ชานาติ อธิกรณสมุทยํ ชานาติ อธิกรณนิโรธํ
@เชิงอรรถ: ๑ สพฺพตฺถ โปฏฺฐเก สุปวตฺตีนีติ ทิสฺสติ ฯ ๒ ม. ปญฺญาเปตุํ ฯ
ชานาติ อธิกรณนิโรธคามินีปฏิปทํ ชานาติ อิเมหิ โข อุปาลิ
ทสหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อุพฺพาหิกาย สมฺมนฺนิตพฺโพติ ฯ
[๓๓] กตีหิ นุ โข ภนฺเต ธมฺเมหิ สมนฺนาคเตน ภิกฺขุนา
อุปสมฺปาเทตพฺพนฺติ ฯ ทสหิ โข อุปาลิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคเตน
ภิกฺขุนา อุปสมฺปาเทตพฺพํ กตเมหิ ทสหิ อิธุปาลิ ภิกฺขุ สีลวา
โหติ ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ
วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ พหุสฺสุโต โหติ
สุตธโร สุตสนฺนิจโย เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา
ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ
พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ ตถารูปาสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธตา
วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธา ปาติโมกฺขํ
โข ปนสฺส วิตฺถาเรน สฺวาคตํ โหติ สุวิภตฺตํ สุปฺปวตฺตํ สุวินิจฺฉิตํ
สุตฺตโส อนุพฺยญฺชนโส ปฏิพโล โหติ คิลานํ อุปฏฺฐาตุํ วา
อุปฏฺฐาเปตุํ วา ปฏิพโล โหติ อนภิรตึ วูปกาเสตุํ วา วูปกาสาเปตุํ วา
ปฏิพโล โหติ อุปฺปนฺนํ กุกฺกุจฺจํ ธมฺมโต วิโนเทตุํ ปฏิพโล โหติ
อุปฺปนฺนํ ทิฏฺฐิคตํ ธมฺมโต วิเวเจตุํ ปฏิพโล โหติ อธิสีเล สมาทเปตุํ
ปฏิพโล โหติ อธิจิตฺเต สมาทเปตุํ ปฏิพโล โหติ อธิปญฺญาย
สมาทเปตุํ อิเมหิ โข อุปาลิ ทสหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคเตน ภิกฺขุนา
อุปสมฺปาเทตพฺพนฺติ ฯ
[๓๔] กตีหิ นุ โข ภนฺเต ธมฺเมหิ สมนฺนาคเตน ภิกฺขุนา
นิสฺสโย ทาตพฺโพ ฯเปฯ สามเณโร ๑- อุปฏฺฐาเปตพฺโพติ ฯ ทสหิ โข
อุปาลิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคเตน ภิกฺขุนา สามเณโร อุปฏฺฐาเปตพฺโพ
กตเมหิ ทสหิ อิธุปาลิ ภิกฺขุ สีลวา โหติ ฯเปฯ สมาทาย สิกฺขติ
สิกฺขาปเทสุ พหุสฺสุโต โหติ ฯเปฯ ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธา ปาติโมกฺขํ
โข ปนสฺส วิตฺถาเรน สฺวาคตํ โหติ สุวิภตฺตํ สุปฺปวตฺตํ สุวินิจฺฉิตํ
สุตฺตโส อนุพฺยญฺชนโส ปฏิพโล โหติ คิลานํ อุปฏฺฐาตุํ
วา อุปฏฺฐาเปตุํ วา ปฏิพโล โหติ อนภิรตึ วูปกาเสตุํ วา
วูปกาสาเปตุํ วา ปฏิพโล โหติ อุปฺปนฺนํ กุกฺกุจฺจํ ธมฺมโต วิโนเทตุํ
ปฏิพโล โหติ อุปฺปนฺนํ ทิฏฺฐิคตํ ธมฺมโต วิเวเจตุํ ปฏิพโล โหติ
อธิสีเล ๒- สมาทเปตุํ ปฏิพโล โหติ อธิจิตฺเต สมาทเปตุํ ปฏิพโล
โหติ อธิปญฺญาย สมาทเปตุํ อิเมหิ โข อุปาลิ ทสหิ ธมฺเมหิ
สมนฺนาคเตน ภิกฺขุนา สามเณโร ๓- อุปฏฺฐาเปตพฺโพติ ฯ
[๓๕] สงฺฆเภโท สงฺฆเภโทติ ภนฺเต วุจฺจติ กิตฺตาวตา นุ โข
ภนฺเต สงฺโฆ ภินฺโน โหตีติ ฯ อิธุปาลิ ภิกฺขู อธมฺมํ ธมฺโมติ
ทีเปนฺติ ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺติ อวินยํ วินโยติ ทีเปนฺติ
วินยํ อวินโยติ ทีเปนฺติ อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ
ลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน อภาสิตํ
อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ อนาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ
ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ อาจิณฺณํ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ
ทีเปนฺติ อปฺปญฺญตฺตํ ตถาคเตน ปญฺญตฺตํ ตถาคเตนาติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สามเณโรติอาทีนิ ปทานิ น ปากฏานิ โหนฺติ ฯ ๒ ม. อธิสีเล อธิจิตฺเต
@อธิปญฺญาย สมาทเปตุํ ฯ ๓ ม. นิสฺสโย ทาตพฺโพติ ฯ ม. สามเณรสุตฺตํ ปุน อารทฺธํ
@โหติ ฯ
ทีเปนฺติ ปญฺญตฺตํ ตถาคเตน อปฺปญฺญตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ
เต อิเมหิ ทสหิ วตฺถูหิ อวกสฺสนฺติ ปวกสฺสนฺติ ๑- อาเวนิกกมฺมานิ ๒-
กโรนฺติ อาเวนิกปาติโมกฺขํ อุทฺทิสฺสนฺติ เอตฺตาวตา โข อุปาลิ
สงฺโฆ ภินฺโน โหตีติ ฯ
[๓๖] สงฺฆสามคฺคี สงฺฆสามคฺคีติ ภนฺเต วุจฺจติ กิตฺตาวตา
นุ โข ภนฺเต สงฺโฆ สมคฺโค โหตีติ ฯ อิธุปาลิ ภิกฺขู อธมฺมํ
อธมฺโมติ ทีเปนฺติ ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺติ อวินยํ อวินโยติ
ทีเปนฺติ วินยํ วินโยติ ทีเปนฺติ อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน
อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน
ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ อนาจิณฺณํ ตถาคเตน
อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ อาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ
ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ อปฺปญฺญตฺตํ ตถาคเตน อปฺปญฺญตฺตํ
ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ ปญฺญตฺตํ ตถาคเตน ปญฺญตฺตํ ตถาคเตนาติ
ทีเปนฺติ เต อิเมหิ ทสหิ วตฺถูหิ น อวกสฺสนฺติ น ปวกสฺสนฺติ
น อาเวนิกกมฺมานิ กโรนฺติ น อาเวนิกปาติโมกฺขํ อุทฺทิสฺสนฺติ
เอตฺตาวตา โข อุปาลิ สงฺโฆ สมคฺโค โหตีติ ฯ
[๓๗] อถโข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ
นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ สงฺฆเภโท
สงฺฆเภโทติ ภนฺเต วุจฺจติ กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต สงฺโฆ ภินฺโน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อปกสฺสนฺติ ฯ ยุ. อวกสฺสนฺติ ฯ ๒ ม. ยุ. อาเวนิกมฺมานิ ฯ
โหตีติ ฯ อิธานนฺท ภิกฺขู อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺติ ธมฺมํ
อธมฺโมติ ทีเปนฺติ อวินยํ วินโยติ ทีเปนฺติ วินยํ อวินโยติ
ทีเปนฺติ อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ
ทีเปนฺติ ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ
ทีเปนฺติ อนาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ
อาจิณฺณํ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ อปฺปญฺญตฺตํ
ตถาคเตน ปญฺญตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ ปญฺญตฺตํ ตถาคเตน
อปฺปญฺญตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ เต อิเมหิ ทสหิ วตฺถูหิ
อวกสฺสนฺติ ปวกสฺสนฺติ อาเวนิกกมฺมานิ กโรนฺติ อาเวนิกปาติโมกฺขํ
อุทฺทิสฺสนฺติ เอตฺตาวตา โข อานนฺท สงฺโฆ ภินฺโน โหตีติ ฯ
[๓๘] สมคฺคํ ปน ภนฺเต สงฺฆํ เภตฺวา ๑- กึ โส ปสวตีติ ฯ
กปฺปฏฺฐิยํ ๒- อานนฺท กิพฺพิสํ ปสวตีติ ฯ กึ ปน ภนฺเต กปฺปฏฺฐิยํ
กิพฺพิสนฺติ ฯ กปฺปํ อานนฺท นิรยมฺหิ ปจฺจตีติ ฯ
อาปายิโก เนรยิโก กปฺปฏฺโฐ สงฺฆเภทโก
วคฺครโต อธมฺมฏฺโฐ โยคกฺเขมโต ธํสติ
สงฺฆํ สมคฺคํ เภตฺวาน กปฺปํ นิรยมฺหิ ปจฺจตีติ ฯ
[๓๙] สงฺฆสามคฺคี สงฺฆสามคฺคีติ ภนฺเต วุจฺจติ กิตฺตาวตา
นุ โข ภนฺเต สงฺโฆ สมคฺโค โหตีติ ฯ อิธานนฺท ภิกฺขู อธมฺมํ
อธมฺโมติ ทีเปนฺติ ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺติ อวินยํ อวินโยติ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ภินฺเทตฺวา ฯ ม. ภินฺทิตฺวา ฯ ๒ โป. ม. กปฺปฏฺฐิกํ ฯ
ทีเปนฺติ วินยํ วินโยติ ทีเปนฺติ อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน
อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน
ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ อนาจิณฺณํ ตถาคเตน
อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ อาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ
ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ อปฺปญฺญตฺตํ ตถาคเตน อปฺปญฺญตฺตํ
ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ ปญฺญตฺตํ ตถาคเตน ปญฺญตฺตํ ตถาคเตนาติ
ทีเปนฺติ เต อิเมหิ ทสหิ วตฺถูหิ น อวกสฺสนฺติ น ปวกสฺสนฺติ
น อาเวนิกกมฺมานิ กโรนฺติ น อาเวนิกปาติโมกฺขํ อุทฺทิสฺสนฺติ
เอตฺตาวตา โข อานนฺท สงฺโฆ สมคฺโค โหตีติ ฯ
[๔๐] ภินฺนํ ปน ภนฺเต สงฺฆํ สมคฺคํ กตฺวา กึ โส ปสวตีติ ฯ
พฺรหฺมํ อานนฺท ปุญฺญํ ปสวตีติ ฯ กึ ปน ภนฺเต พฺรหฺมํ ปุญฺญนฺติ ฯ
กปฺปํ อานนฺท สคฺคมฺหิ โมทตีติ ฯ
สุขา สํฆสฺส สามคฺคี สมคฺคานญฺจนุคฺคโห
สมคฺครโต ธมฺมฏฺโฐ โยคกฺเขมา น ธํสติ
สงฺฆํ สมคฺคํ กตฺวาน กปฺปํ สคฺคมฺหิ โมทตีติ ฯ
อุปาลิวคฺโค จตุตฺโถ ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
อุปาลี ปน อุพฺพาโห อุปสมฺปทนิสฺสเยน ๑- จ
สามเณโร จ เทฺว เภทา อานนฺเทหิ อปเร เทฺว ๒- ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อุปสมฺปทนิสฺสยา ฯ ๒ ม. ยุ. เทฺวติ ฯ
อกฺโกสวคฺโค ปญฺจโม
[๔๑] อถโข อายสฺมา อุปาลิ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ
นิสินฺโน โข อายสฺมา อุปาลิ ภควนฺตํ เอตทโวจ โก นุ โข
ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย เยน สงฺเฆ ภณฺฑนกลหวิคฺคหวิวาทา
อุปฺปชฺชนฺติ ภิกฺขู น ผาสุ วิหรนฺตีติ ฯ อิธุปาลิ ภิกฺขู อธมฺมํ
ธมฺโมติ ทีเปนฺติ ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺติ อวินยํ วินโยติ
ทีเปนฺติ วินยํ อวินโยติ ทีเปนฺติ อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน
ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน
อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ อนาจิณฺณํ ตถาคเตน
อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ อาจิณฺณํ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ
ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ อปฺปญฺญตฺตํ ตถาคเตน ปญฺญตฺตํ
ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ ปญฺญตฺตํ ตถาคเตน อปฺปญฺญตฺตํ
ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ อยํ โข อุปาลิ เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน สงฺเฆ
ภณฺฑนกลหวิคฺคหวิวาทา อุปฺปชฺชนฺติ ภิกฺขู น ผาสุ วิหรนฺตีติ ฯ
[๔๒] กติ นุ โข ภนฺเต วิวาทมูลานีติ ฯ ทส โข อุปาลิ
วิวาทมูลานิ กตมานิ ทส อิธุปาลิ ภิกฺขู อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺติ
ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺติ อวินยํ วินโยติ ทีเปนฺติ วินยํ อวินโยติ
ทีเปนฺติ อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ
ทีเปนฺติ ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ
ทีเปนฺติ อนาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ
อาจิณฺณํ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ อปฺปญฺญตฺตํ
ตถาคเตน ปญฺญตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ ปญฺญตฺตํ ตถาคเตน
อปฺปญฺญตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ อิมานิ โข อุปาลิ ทส วิวาทมูลานีติ ฯ
[๔๓] กติ นุ โข ภนฺเต วิวาทมูลานีติ ฯ ทส โข อุปาลิ วิวาทมูลานิ
กตมานิ ทส อิธุปาลิ ภิกฺขู อนาปตฺตึ อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ อาปตฺตึ
อนาปตฺตีติ ทีเปนฺติ ลหุกํ อาปตฺตึ ครุกาปตฺตีติ ทีเปนฺติ ครุกํ
อาปตฺตึ ลหุกาปตฺตีติ ทีเปนฺติ ทุฏฺฐุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺฐุลฺลาปตฺตีติ
ทีเปนฺติ อทุฏฺฐุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺฐุลฺลาปตฺตีติ ทีเปนฺติ สาวเสสํ
อาปตฺตึ อวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ อนวเสสํ อาปตฺตึ สาวเสสาปตฺตีติ
ทีเปนฺติ สปฺปฏิกมฺมํ อาปตฺตึ อปฺปฏิกมฺมาปตฺตีติ ทีเปนฺติ อปฺปฏิกมฺมํ
อาปตฺตึ สปฺปฏิกมฺมาปตฺตีติ ทีเปนฺติ อิมานิ โข อุปาลิ ทส วิวาทมูลานีติ ฯ
[๔๔] เอกํ สมยํ ภควา กุสินารายํ วิหรติ พลิหรเณ วนสณฺเฑ
ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู
ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ โจทเกน ภิกฺขเว ภิกฺขุนา
ปรํ โจเทตุกาเมน ปญฺจ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปญฺจ ธมฺเม
อชฺฌตฺตํ อุปฏฺฐาเปตฺวา ปโร โจเทตพฺโพ กตเม ปญฺจ ธมฺมา
อชฺฌตฺตํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพา โจทเกน ภิกฺขเว ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน
เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ ปริสุทฺธกายสมาจาโร นุ โขมฺหิ ปริสุทฺเธนมฺหิ
กายสมาจาเรน สมนฺนาคโต อจฺฉิทฺเทน อปฺปฏิมํเสน สํวิชฺชติ
นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โนติ โน เจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
ปริสุทฺธกายสมาจาโร โหติ ปริสุทฺเธน กายสมาจาเรน สมนฺนาคโต
อจฺฉิทฺเทน อปฺปฏิมํเสน ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร อิงฺฆ ตาว อายสฺมา
กายิกํ สิกฺขสฺสูติ ๑- อิติสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร ฯ
{๔๔.๑} ปุน ๒- จปรํ ภิกฺขเว โจทเกน ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน
เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ ปริสุทฺธวจีสมาจาโร นุ โขมฺหิ ปริสุทฺเธนมฺหิ
วจีสมาจาเรน สมนฺนาคโต อจฺฉิทฺเทน อปฺปฏิมํเสน สํวิชฺชติ นุ โข
เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โนติ โน เจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปริสุทฺธวจีสมาจาโร
โหติ ปริสุทฺเธน วจีสมาจาเรน สมนฺนาคโต อจฺฉิทฺเทน อปฺปฏิมํเสน
ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร อิงฺฆ ตาว อายสฺมา วาจสิกํ สิกฺขสฺสูติ อิติสฺส
ภวนฺติ วตฺตาโร ๒- ฯ
{๔๔.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว โจทเกน ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน
เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ เมตฺตํ นุ โข จิตฺตํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ สพฺรหฺมจารีสุ
อนาฆาตํ สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โนติ โน เจ ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน เมตฺตจิตฺตํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ โหติ สพฺรหฺมจารีสุ อนาฆาตํ
ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร อิงฺฆ [๓]- อายสฺมา สพฺรหฺมจารีสุ เมตฺตจิตฺตํ
อุปฏฺฐเปหีติ อิติสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร ฯ ปุน จปรํ ภิกฺขเว โจทเกน
@เชิงอรรถ: ๑ โป. สิกฺขิสฺสติ ฯ ๒ ม. ปน จปรํ ... วตฺตาโรติ นตฺถิ ฯ ๓ ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร
@ตาวาติ อตฺถิ ฯ
ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ พหุสฺสุโต นุ โขมฺหิ
สุตธโร สุตสนฺนิจโย เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา
ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ
อภิวทนฺติ ตถารูปาสฺส เม ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธตา วจสา
ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธา สํวิชฺชติ นุ โข เม
เอโส ธมฺโม อุทาหุ โนติ โน เจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ พหุสฺสุโต โหติ สุตธโร
สุตสนฺนิจโย เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา
ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ
อภิวทนฺติ ตถารูปาสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธตา วจสา ปริจิตา
มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธา ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร อิงฺฆ
ตาว อายสฺมา อาคมํ ปริยาปุณสสูติ อิติสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร ฯ
{๔๔.๓} ปุน จปรํ ภิกฺขเว โจทเกน ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน เอวํ
ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อุภยานิ โข เม ปาติโมกฺขานิ วิตฺถาเรน สฺวาคตานิ
โหนฺติ สุวิภตฺตานิ สุปฺปวตฺตานิ สุวินิจฺฉิตานิ สุตฺตโส อนุพฺยญฺชนโส
สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โนติ โน เจ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน
อุภยานิ ปาติโมกฺขานิ วิตฺถาเรน สฺวาคตานิ โหนฺติ สุวิภตฺตานิ
สุปฺปวตฺตานิ สุวินิจฺฉิตานิ สุตฺตโส อนุพฺยญฺชนโส อิทมฺปนายสฺมา
กตฺถ วุตฺตํ ภควตาติ อิติ ปุฏฺโฐ น สมฺปายติ ตสฺส ภวนฺติ
วตฺตาโร อิงฺฆ ตาว อายสฺมา วินยํ สิกฺขสฺสูติ อิติสฺส ภวนฺติ
วตฺตาโร ฯ อิเม ปญฺจ ธมฺมา อชฺฌตฺตํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพา กตเม
ปญฺจ ธมฺมา อชฺฌตฺตํ อุปฏฺฐาเปตพฺพา กาเลน วกฺขามิ โน อกาเลน
ภูเตน วกฺขามิ โน อภูเตน สเณฺหน วกฺขามิ โน ผรุเสน อตฺถสญฺหิเตน
วกฺขามิ โน อนตฺถสญฺหิเตน เมตฺตจิตฺโต ๑- วกฺขามิ โน โทสนฺตโรติ
อิเม ปญฺจ ธมฺมา อชฺฌตฺตํ อุปฏฺฐาเปตพฺพา ฯ โจทเกน ภิกฺขเว
ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน อิเม ปญฺจ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา
อิเม ปญฺจ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ อุปฏฺฐาเปตฺวา ปโร โจเทตพฺโพติ ฯ
[๔๕] ทสยิเม ภิกฺขเว อาทีนวา ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน กตเม
ทส อิธ ภิกฺขเว ราชา มเหสิยา สทฺธึ นิสินฺโน โหติ ตตฺร ภิกฺขุ ปวิสติ
มเหสี ตํ ๒- ภิกฺขุํ ทิสฺวา สิตํ ปาตุกโรติ ภิกฺขุ วา มเหสึ ทิสฺวา สิตํ
ปาตุกโรติ ตตฺถ รญฺโญ เอวํ โหติ อทฺธา อิเมสํ กตํ วา กริสฺสนฺติ วาติ
อยํ ภิกฺขเว ปฐโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน ฯ
{๔๕.๑} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ราชา พหุกิจฺโจ พหุกรณีโย อญฺญตรํ
อิตฺถึ คนฺตฺวา น สรติ สา เตน คพฺภํ คณฺหาติ ตตฺถ รญฺโญ เอวํ โหติ
น โข อิธ อญฺโญ โกจิ ปวิสติ อญฺญตฺร ปพฺพชิเตน สิยา นุ โข
ปพฺพชิตสฺส กมฺมนฺติ อยํ ภิกฺขเว ทุติโย อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน ฯ
{๔๕.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว รญฺโญ อนฺเตปุเร อญฺญตรํ รตนํ นสฺสติ ตตฺถ
รญฺโญ เอวํ โหติ น โข อิธ อญฺโญ โกจิ ปวิสติ อญฺญตฺร ปพฺพชิเตน สิยา นุ โข
ปพฺพชิตสฺส กมฺมนฺติ อยํ ภิกฺขเว ตติโย อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. เมตฺตจิตฺเตน ฯ ๒ ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
ปุน จปรํ ภิกฺขเว รญฺโญ อนฺเตปุเร อพฺภนฺตรา คุยฺหมนฺตา พหิทฺธา
สมฺเภทํ คจฺฉนฺติ ตตฺถ รญฺโญ เอวํ โหติ น โข อิธ รญฺโญ โกจิ ปวิสติ
อญฺญตฺร ปพฺพชิเตน สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺมนฺติ อยํ ภิกฺขเว
จตุตฺโถ อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน ฯ
{๔๕.๓} ปุน จปรํ ภิกฺขเว รญฺโญ อนฺเตปุเร ปิตา วา ปุตฺตํ
ปตฺเถติ ปุตฺโต วา ปิตรํ ปตฺเถติ เตสํ เอวํ โหติ น โข อิธ อญฺโญ
โกจิ ปวิสติ อญฺญตฺร ปพฺพชิเตน สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺมนฺติ
อยํ โข ภิกฺขเว ปญฺจโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน ฯ
{๔๕.๔} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ราชา นีจถานิยํ อุจฺเจ ถาเน ฐเปติ
เยสนฺตํ อมนาปํ เตสํ เอวํ โหติ ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโฐ สิยา นุ โข
ปพฺพชิตสฺส กมฺมนฺติ อยํ ภิกฺขเว ฉฏฺโฐ อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน ฯ
{๔๕.๕} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ราชา อุจฺจถานิยํ นีเจ ถาเน ฐเปติ
เยสนฺตํ อมนาปํ เตสํ เอวํ โหติ ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโฐ
สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺมนฺติ อยํ โข ภิกฺขเว สตฺตโม อาทีนโว
ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน ฯ
{๔๕.๖} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ราชา อกาเล เสนํ อุยฺโยเชติ เยสนฺตํ
อมนาปํ เตสํ เอวํ โหติ ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโฐ สิยา นุ โข
ปพฺพชิตสฺส กมฺมนฺติ อยํ ภิกฺขเว อฏฺฐโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน ฯ
{๔๕.๗} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ราชา กาเล เสนํ อุยฺโยเชตฺวา อนฺตรามคฺคโต
นิวตฺตาเปสิ ๑- เยสนฺตํ อมนาปํ เตสํ เอวํ โหติ ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโฐ สิยา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. นิวตฺตาเปติ ฯ
นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺมนฺติ อยํ ภิกฺขเว นวโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน ฯ
{๔๕.๘} ปุน จปรํ ภิกฺขเว รญฺโญ อนฺเตปุรํ หตฺถิสมฺพาธํ อสฺสสมฺพาธํ
รถสมฺพาธํ รชนียานิ รูปสทฺทคนฺธรสโผฏฺฐพฺพานิ ยานิ น ปพฺพชิตสารุปฺปานิ
อยํ ภิกฺขเว ทสโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน ฯ อิเม โข ภิกฺขเว ทส อาทีนวา
ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนติ ฯ
[๔๖] เอกํ สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ นิโคฺรธาราเม ฯ
อถโข สมฺพหุลา สกฺกา อุปาสกา ตทหุโปสเถ เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺเน
โข สกฺเก อุปาสเก ภควา เอตทโวจ อปินุ ตุเมฺห สกฺกา อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ
อุโปสถํ อุปวสถาติ ฯ อปฺเปกทา มยํ ภนฺเต อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ
อุปวสาม อปฺเปกทา น อุปวสามาติ ฯ เตสํ โว สกฺกา อลาภา เตสํ
ทุลฺลทฺธํ เย ตุเมฺห เอวํ โสกสภเย ชีวิเต มรณสภเย ชีวิเต อปฺเปกทา
อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสถ อปฺเปกทา น อุปวสถ ตํ กึ มญฺญถ
สกฺกา อิธ ปุริโส เยน [๑]- กมฺมฏฺฐาเนน อนาปชฺช อกุสลํ ทิวสํ
อฑฺฒกหาปณํ นิพฺพิเสยฺย ทกฺโข ปุริโส อุฏฺฐานสมฺปนฺโนติ อลํ วจนายาติ ฯ
เอวํ ภนฺเต ฯ
{๔๖.๑} ตํ กึ มญฺญถ สกฺกา อิธ ปุริโส เยน กมฺมฏฺฐาเนน อนาปชฺช
อกุสลํ ทิวสํ กหาปณํ นิพฺพิเสยฺย ทกฺโข ปุริโส อุฏฺฐานสมฺปนฺโนติ
อลํ วจนายาติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ ตํ กึ มญฺญถ สกฺกา อิธ ปุริโส
เยน กมฺมฏฺฐาเนน อนาปชฺช อกุสลํ ทิวสํ เทฺว กหาปเณ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เกนิจิ ฯ
นิพฺพิเสยฺย ตโย กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย จตฺตาโร กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย
ปญฺจ กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย ฉ กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย สตฺต
กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย อฏฺฐ กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย นว กหาปเณ
นิพฺพิเสยฺย ทส กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย วีสํ กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย
ตึสํ ๑- กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย จตฺตาฬีสํ กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย ปญฺญาสํ
กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย กหาปณสตํ นิพฺพิเสยฺย ทกฺโข ปุริโส
อุฏฺฐานสมฺปนฺโนติ อลํ วจนายาติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ
{๔๖.๒} ตํ กึ มญฺญถ สกฺกา อปิ นุ โข โส ปุริโส ทิวเส กหาปณสตํ
กหาปณสหสฺสํ นิพฺพิสมาโน ลทฺธํ ลทฺธํ นิกฺขิปนฺโต วสฺสสตชีวี ๒-
มหนฺตํ โภคกฺขนฺธํ อธิคจฺเฉยฺยาติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ
{๔๖.๓} ตํ กึ มญฺญถ สกฺกา อปิ นุ โข โส ปุริโส โภคเหตุกํ ๓-
โภคนิทานํ โภคาธิกรณํ เอกํ วา รตฺตึ เอกํ วา ทิวสํ [๔]- อุปฑฺฒํ วา
ทิวสํ เอกนฺตสุขปฏิสํเวที วิหเรยฺยาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ
กามา หิ ภนฺเต อนิจฺจา ตุจฺฉา มุสา โมสธมฺมาติ ฯ
{๔๖.๔} อิธ ปน โว สกฺกา มม สาวโก ทส วสฺสานิ อปฺปมตฺโต
อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ยถา มยานุสิฏฺฐํ ตถา ปฏิปชฺชมาโน
สตํปิ วสฺสานิ สตํปิ วสฺสสตานิ สตํปิ วสฺสสหสฺสานิ เอกนฺตสุขปฏิสํเวที
วิหเรยฺย โส จ ขฺวสฺส สกทาคามี วา อนาคามี วา อปณฺณกํ วา
โสตาปนฺโน ติฏฺฐนฺตุ สกฺกา ทส วสฺสานิ อิธ มม สาวโก นว
วสฺสานิ อฏฺฐ วสฺสานิ สตฺต วสฺสานิ ฉ วสฺสานิ ปญฺจ วสฺสานิ
จตฺตาริ วสฺสานิ ตีณิ วสฺสานิ เทฺว วสฺสานิ เอกํ วสฺสํ อปฺปมตฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. ตึส ฯ ๒ โป. ม. ยุ. วสฺสสตายุโก ฯ ๓ ม. ยุ. โภคเหตุ ฯ
@๔ โป. ยุ. อุปฑฺฒํ วา รตฺตึ ฯ
อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ยถา มยานุสิฏฺฐํ ตถา ปฏิปชฺชมาโน
สตํปิ วสฺสานิ สตํปิ วสฺสสตานิ สตํปิ วสฺสสหสฺสานิ เอกนฺตสุขปฏิสํเวที
วิหเรยฺย โส จ ขฺวสฺส สกทาคามี วา อนาคามี วา อปณฺณกํ วา
โสตาปนฺโน ติฏฺฐตุ สกฺกา เอกํ วสฺสํ
{๔๖.๕} อิธ มม สาวโก ทส มาเส อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต
วิหรนฺโต ยถา มยานุสิฏฺฐํ ตถา ปฏิปชฺชมาโน สตํปิ วสฺสานิ สตํปิ
วสฺสสตานิ สตํปิ วสฺสสหสฺสานิ เอกนฺตสุขปฏิสํเวที วิหเรยฺย โส
จ ขฺวสฺส สกทาคามี วา อนาคามี วา อปณฺณกํ วา โสตาปนฺโน
ติฏฺฐนฺตุ สกฺกา ทส มาสา
{๔๖.๖} อิธ มม สาวโก นว มาเส อฏฺฐ มาเส สตฺต มาเส ฉ
มาเส ปญฺจ มาเส จตฺตาโร มาเส ตโย มาเส เทฺว มาเส เอกมาสํ
อฑฺฒมาสํ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ยถา มยานุสิฏฺฐํ
ตถา ปฏิปชฺชมาโน สตํปิ วสฺสานิ สตํปิ วสฺสสตานิ สตํปิ
วสฺสสหสฺสานิ เอกนฺตสุขปฏิสํเวที วิหเรยฺย โส จ ขฺวสฺส สกทาคามี
วา อนาคามี วา อปณฺณกํ วา โสตาปนฺโน ติฏฺฐตุ สกฺกา อฑฺฒมาโส
{๔๖.๗} อิธ มม สาวโก ทส รตฺตินฺทิเว อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต
วิหรนฺโต ยถา มยานุสิฏฺฐํ ตถา ปฏิปชฺชมาโน สตํปิ วสฺสานิ สตํปิ
วสฺสสตานิ สตํปิ วสฺสสหสฺสานิ เอกนฺตสุขปฏิสํเวที วิหเรยฺย โส
จ ขฺวสฺส สกทาคามี วา อนาคามี วา อปณฺณกํ วา โสตาปนฺโน
ติฏฺฐนฺตุ สกฺกา ทส รตฺตินฺทิวา
{๔๖.๘} อิธ มม สาวโก นว รตฺตินฺทิเว อฏฺฐ รตฺตินฺทิเว
สตฺต รตฺตินฺทิเว ฉ รตฺตินฺทิเว ปญฺจ รตฺตินฺทิเว
จตฺตาโร รตฺตินฺทิเว ตโย รตฺตินฺทิเว เทฺว รตฺตินฺทิเว เอกรตฺตินฺทิวํ
อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ยถา มยานุสิฏฺฐํ ตถา
ปฏิปชฺชมาโน สตํปิ วสฺสานิ สตํปิ วสฺสสตานิ สตํปิ วสฺสสหสฺสานิ
เอกนฺตสุขปฏิสํเวที วิหเรยฺย โส จ ขฺวสฺส สกทาคามี วา อนาคามี
วา อปณฺณกํ วา โสตาปนฺโน เตสํ โว สกฺกา อลาภา เตสํ
ทุลฺลทฺธํ เย ตุเมฺห เอวํ โสกสภเย ชีวิเต มรณสภเย ชีวิเต
อปฺเปกทา อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสถ อปฺเปกทา น
อุปวสถาติ ฯ เอเต มยํ ภนฺเต อชฺชตคฺเค อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ
อุปวสิสฺสามาติ ฯ
[๔๗] เอกํ สมยํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ ฯ
อถโข มหาลิ ลิจฺฉวี เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหาลิ
ลิจฺฉวี ภควนฺตํ เอตทโวจ โก นุ โข ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย ปาปสฺส
กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยาติ ฯ โลโภ โข มหาลิ
เหตุ โลโภ ปจฺจโย ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส
ปวตฺติยา โทโส โข มหาลิ เหตุ โทโส ปจฺจโย ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย
ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา โมโห โข มหาลิ เหตุ โมโห ปจฺจโย ปาปสฺส
กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา อโยนิโส มนสิกาโร โข มหาลิ
เหตุ อโยนิโส มนสิกาโร ปจฺจโย ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส
กมฺมสฺส ปวตฺติยา มิจฺฉาปณิหิตํ โข มหาลิ จิตฺตํ เหตุ มิจฺฉาปณิหิตํ
จิตฺตํ ปจฺจโย ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา
อยํ โข มหาลิ เหตุ อยํ ปจฺจโย ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส
กมฺมสฺส ปวตฺติยา ฯ
{๔๗.๑} โก ปน ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส
กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยาติ ฯ อโลโภ โข มหาลิ เหตุ
อโลโภ ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส
ปวตฺติยา อโทโส โข มหาลิ เหตุ อโทโส ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส
กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา อโมโห โข มหาลิ เหตุ อโมโห
ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา
โยนิโส มนสิกาโร โข มหาลิ เหตุ โยนิโส มนสิกาโร ปจฺจโย กลฺยาณสฺส
กมฺมสฺส กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา สมฺมาปณิหิตํ โข
มหาลิ จิตฺตํ เหตุ สมฺมาปณิหิตํ จิตฺตํ ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส
กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา อยํ โข มหาลิ เหตุ อยํ
ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยาติ ฯ
{๔๗.๒} อิเม [๑]- โข มหาลิ ทส ธมฺมา โลเก น สํวิชฺเชยฺยุํ นยิธ
ปญฺญาเยถ อธมฺมจริยวิสมจริยาติ วา ธมฺมจริยสมจริยาติ วา
ยสฺมา จ โข มหาลิ อิเม ทส ธมฺมา โลเก สํวิชฺชนฺติ ตสฺมา ปญฺญายติ
อธมฺมจริยวิสมจริยาติ วา ธมฺมจริยสมจริยาติ วาติ ฯ
[๔๘] ทสยิเม ภิกฺขเว ธมฺมา ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. จสทฺโท อตฺถิ ฯ โป. อิเม หิ โข ฯ
กตเม ทส เววณฺณิยมฺหิ อชฺฌูปคโตติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ
ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ ปรปฏิพทฺธา เม ชีวิกาติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ
ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อญฺโญ เม อากปฺโป กรณีโยติ ปพฺพชิเตน
อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ กจฺจิ นุ โข เม อตฺตา สีลโต น อุปวทตีติ
ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ กจฺจิ นุ โข มํ อนุวิจฺจ วิญฺญู
สพฺรหฺมจารี สีลโต น อุปวทนฺตีติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ
สพฺเพหิ เม ปิเยหิ มนาเปหิ นานาภาโว วินาภาโวติ ปพฺพชิเตน
อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ กมฺมสฺสโกมฺหิ กมฺมทายาโท กมฺมโยนิ
กมฺมพนฺธุ กมฺมปฏิสรโณ ยํ กมฺมํ กริสฺสามิ กลฺยาณํ วา ปาปกํ วา
ตสฺส ทายาโท ภวิสฺสามีติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ
กถมฺภูตสฺส เม รตฺตินฺทิวา วีติปตนฺตีติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ
ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ กจฺจิ นุ โขหํ สุญฺญาคาเร อภิรมามีติ ปพฺพชิเตน
อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อตฺถิ นุ โข เม อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อลมริยญาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต โสหํ ปจฺฉิเม กาเล สพฺรหฺมจารีหิ
ปุฏฺโฐ น มงฺกุ ภวิสฺสามีติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ
อิเม โข ภิกฺขเว ทส ธมฺมา ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพาติ ฯ
[๔๙] ทสยิเม ภิกฺขเว ธมฺมา ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพา
สรีรฏฺฐา กตเม ทส สีตํ อุณฺหํ ชิฆจฺฉา ปิปาสา อุจฺจาโร ปสฺสาโว
กายสํวโร วจีสํวโร อาชีวสํวโร โปเนพฺภวิโก ๑- ภวสงฺขาโร
@เชิงอรรถ: ๑ โป. โปนพฺภวิโก ฯ
อิเม โข ภิกฺขเว ทส ธมฺมา สรีรฏฺฐาติ ฯ
[๕๐] เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส
อาราเม ฯ เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู ปจฺฉาภตฺตํ
ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา อุปฏฺฐานสาลายํ สนฺนิสินฺนา สนฺนิปติตา
ภณฺฑนชาตา [๑]- วิวาทาปนฺนา อญฺญมญฺญํ มุขสตฺตีหิ [๒]- วิตุทนฺติ ฯ
อถโข ภควา สายณฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต เยน อุปฏฺฐานสาลา
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ นิสชฺช โข ภควา
ภิกฺขู อามนฺเตสิ กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา กา จปน
โว อนฺตรากถา วิปฺปกตาติ ฯ อิธ มยํ ภนฺเต ปจฺฉาภตฺตํ
ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา อุปฏฺฐานสาลายํ สนฺนิสินฺนา สนฺนิปติตา
ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อญฺญมญฺญํ มุขสตฺตีหิ
วิตุทนฺตา วิหรามาติ ฯ
{๕๐.๑} น โข ปเนตํ ภิกฺขเว ตุมฺหากํ ปฏิรูปํ กุลปุตฺตานํ
สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตานํ ยํ ตุเมฺห ภณฺฑนชาตา
กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อญฺญมญฺญํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา
วิหเรยฺยาถ ทสยิเม ภิกฺขเว ธมฺมา สาราณียา ๓- ปิยกรณา
ครุกรณา สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตนฺติ
กตเม ทส อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สีลวา โหติ ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ
อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี สมาทาย
สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ ยมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สีลวา โหติ ฯเปฯ สมาทาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. กลหชาตา ฯ ๒ โป. ม. ยุ. วิตุทนฺตา ฯ ๓ ม. สารณิยา ฯ สพฺพตฺถ
@อีทิสเมว ฯ
สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ อยมฺปิ ธมฺโม สาราณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ
สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติ ฯ
{๕๐.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ พหุสฺสุโต โหติ สุตธโร สุตสนฺนิจโย
เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ
สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ ตถารูปาสฺส
ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธตา ๑- วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา
สุปฺปฏิวิทฺธา ยมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ พหุสฺสุโต โหติ ฯเปฯ ทิฏฺฐิยา
สุปฺปฏิวิทฺธา อยมฺปิ ธมฺโม สาราณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย
อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติ ฯ
{๕๐.๓} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กลฺยาณมิตฺโต โหติ กลฺยาณสหาโย
กลฺยาณสมฺปวงฺโก ยมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กลฺยาณมิตฺโต [๒]- กลฺยาณสหาโย
กลฺยาณสมฺปวงฺโก อยมฺปิ ธมฺโม สาราณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย
อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติ ฯ
{๕๐.๔} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สุวโจ โหติ โสวจสฺสกรเณหิ ธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต ขโม ปทกฺขิณคฺคาหี อนุสาสนึ ยมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สุวโจ
โหติ โสวจสฺสกรเณหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ขโม ปทกฺขิณคฺคาหี
อนุสาสนึ อยมฺปิ ธมฺโม สาราณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย
อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติ ฯ
{๕๐.๕} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ยานิ ตานิ สพฺรหฺมจารีนํ
อุจฺจาวจานิ กึกรณียานิ ตตฺถ ทกฺโข โหติ อนลโส ตตฺรุปายาย
วีมํสาย สมนฺนาคโต อลํ กาตุํ อลํ สํวิธาตุํ ยมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ยานิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ธาตา ฯ ๒ ม. โหติ ฯ
ตานิ สพฺรหฺมจารี อุจฺจาวจานิ กึกรณียานิ ตตฺถ ทกฺโข โหติ อนลโส
ตตฺรุปายาย วีมํสาย สมนฺนาคโต อลํ กาตุํ อลํ สํวิธาตุํ อยมฺปิ
ธมฺโม สาราณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา
เอกีภาวาย สํวตฺตติ ฯ
{๕๐.๖} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺมกาโม โหติ ปิยสมุทาหาโร
อภิธมฺเม อภิวินเย อุฬารปามุชฺโช ๑- ยมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺมกาโม
โหติ ปิยสมุทาหาโร อภิธมฺเม อภิวินเย อุฬารปามุชฺโช ๑- อยมฺปิ
ธมฺโม สาราณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา
เอกีภาวาย สํวตฺตติ ฯ
{๕๐.๗} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อารทฺธวิริโย วิหรติ อกุสลานํ
ธมฺมานํ ปหานาย กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม
อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุ ยมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อารทฺธวิริโย วิหรติ
อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย ถามวา
ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุ อยมฺปิ ธมฺโม สาราณีโย
ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติ ฯ
{๕๐.๘} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโฐ โหติ อิตรีตรจีวรปิณฺฑปาต-
เสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน ยมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโฐ โหติ
อิตรีตรจีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน อยมฺปิ ธมฺโม
สาราณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย
สํวตฺตติ ฯ
{๕๐.๙} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สติมา โหติ ปรเมน สติเนปกฺเกน
สมนฺนาคโต จิรกตมฺปิ จิรภาสิตมฺปิ สริตา อนุสฺสริตา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปาโมชฺโช ฯ สพฺพตฺถาปิ เอวํ ญาตพฺพํ ฯ
ยมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สติมา โหติ ปรเมน สติเนปกฺเกน สมนฺนาคโต
จิรกตมฺปิ จิรภาสิตมฺปิ สริตา อนุสฺสริตา อยมฺปิ ธมฺโม สาราณีโย
ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย
สํวตฺตติ ฯ
{๕๐.๑๐} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺญวา โหติ อุทยตฺถคามินิยา
ปญฺญาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมาทุกฺขกฺขยคามินิยา
ยมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺญวา โหติ อุทยตฺถคามินิยา ปญฺญาย
สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมาทุกฺขกฺขยคามินิยา อยมฺปิ
ธมฺโม สาราณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา
เอกีภาวาย สํวตฺตติ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว ทส ธมฺมา สาราณียา
ปิยกรณา ครุกรณา สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย
สํวตฺตนฺตีติ ฯ
อกฺโกสวคฺโค ปญฺจโม ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
วิวาทา เทฺว [๑]- มูลานิ กุสินารา ปเวสเน
สกฺกา มหาลิ ธมฺมา จ ๒- สรีรฏฺฐา จ ภณฺฑนาติ ฯ
อานิสํสปณฺณาสโก ปฐโม ฯ
---------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร จสทฺโท ทิสฺสติ ๒ ม. สกฺโก มหาลิ อภิณฺหํ ฯ
ทุติยปณฺณาสโก
สจิตฺตวคฺโค ปฐโม
[๕๑] เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิรหติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส
อาราเม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ
เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ โน เจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
ปรจิตฺตปริยายกุสโล โหติ อถ สจิตฺตปริยายกุสลา ภวิสฺสามาติ ๑-
เอวญฺหิ โว ภิกฺขเว สิกฺขิตพฺพํ ฯ
กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สจิตฺตปริยายกุสโล โหติ เสยฺยถาปิ
ภิกฺขเว อิตฺถี วา ปุริโส วา ทหโร ยุวา มณฺฑนกชาติโก อาทาเส
วา ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อจฺเฉ วา อุทกปตฺเต สกํ มุขนิมิตฺตํ
ปจฺจเวกฺขมาโน สเจ ตตฺถ ปสฺสติ รชํ วา องฺคณํ วา ตสฺเสว
รชสฺส วา องฺคณสฺส วา ปหานาย วายมติ โน จ ตตฺถ ปสฺสติ
รชํ วา องฺคณํ วา เตเนวตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโป
ลาภา วต เม ปริสุทฺธํ วต เมติ เอวเมว โข ภิกฺขเว ภิกฺขุโน
ปจฺจเวกฺขณา พหุการา โหติ ๒- กุสเลสุ ธมฺเมสุ อภิชฺฌาลุ นุ
โข พหุลํ วิหรามิ อนภิชฺฌาลุ นุ โข พหุลํ วิหรามิ พฺยาปนฺนจิตฺโต
นุ โข พหุลํ วิหรามิ อพฺยาปนฺนจิตฺโต นุ โข พหุลํ วิหรามิ
ถีนมิทฺธปริยุฏฺฐิโต นุ โข พหุลํ วิหรามิ วิคตถีนมิทฺโธ นุ โข พหุลํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สพฺพตฺถ สจิตฺตปริยายกุสโล ภวิสฺสามีติ ฯ ๒ โป. ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน
@พหุกาโร โหติ ฯ
วิหรามิ อุทฺธโต นุ โข พหุลํ วิหรามิ อนุทฺธโต นุ โข พหุลํ
วิหรามิ วิจิกิจฺโฉ นุ โข พหุลํ วิหรามิ ติณฺณวิจิกิจฺโฉ นุ โข
พหุลํ วิหรามิ โกธโน นุ โข พหุลํ วิหรามิ อกฺโกธโน นุ โข
พหุลํ วิหรามิ สงฺกิลิฏฺฐจิตฺโต นุ โข พหุลํ วิหรามิ อสงฺกิลิฏฺฐจิตฺโต
นุ โข พหุลํ วิหรามิ สารทฺธกาโย นุ โข พหุลํ วิหรามิ
อสารทฺธกาโย นุ โข พหุลํ วิหรามิ กุสีโต นุ โข พหุลํ วิหรามิ
อารทฺธวิริโย นุ โข พหุลํ วิหรามิ อสมาหิโต นุ โข พหุลํ วิหรามิ
สมาหิโต นุ โข พหุลํ วิหรามีติ ฯ
{๕๑.๑} สเจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ อภิชฺฌาลุ
พหุลํ วิหรามิ พฺยาปนฺนจิตฺโต พหุลํ วิหรามิ ถีนมิทฺธปริยุฏฺฐิโต พหุลํ
วิหรามิ อุทฺธโต พหุลํ วิหรามิ วิจิกิจฺโฉ พหุลํ วิหรามิ โกธโน พหุลํ
วิหรามิ สงฺกิลิฏฺฐจิตฺโต พหุลํ วิหรามิ สารทฺธกาโย พหุลํ วิหรามิ
กุสีโต พหุลํ วิหรามิ อสมาหิโต พหุลํ วิหรามีติ เตน ภิกฺขเว ภิกฺขุนา
เตสํเยว ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย อธิมตฺโต ฉนฺโท จ วายาโม จ
อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหิ ๑- จ อปฺปฏิวานี จ สติ จ สมฺปชญฺญญฺจ กรณียํ
เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว อาทิตฺตเจโล วา อาทิตฺตสีโส ๒- วา ตสฺเสว เจลสฺส วา
สีสสฺส ๓- วา นิพฺพาปนาย อธิมตฺตํ ฉนฺทญฺจ วายามญฺจ อุสฺสาหญฺจ
อุสฺโสฬฺหิญฺจ อปฺปฏิวานิญฺจ สติญฺจ สมฺปชญฺญญฺจ กเรยฺย เอวเมว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อสฺโสฬฺหี ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ โป. อาทิตฺตสิโร ฯ ๓ โป. สิรสฺส ฯ
โข ภิกฺขเว เตน ๑- ภิกฺขุนา เตสํเยว ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ
ปหานาย อธิมตฺโต ฉนฺโท จ วายาโม จ อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหิ จ
อปฺปฏิวานี จ สติ จ สมฺปชญฺญญฺจ กรณียํ ฯ
{๕๑.๒} สเจ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ
อนภิชฺฌาลุ พหุลํ วิหรามิ อพฺยาปนฺนจิตฺโต พหุลํ วิหรามิ
วิคตถีนมิทฺโธ พหุลํ วิหรามิ อนุทฺธโต พหุลํ วิหรามิ ติณฺณวิจิกิจฺโฉ
พหุลํ วิหรามิ อกฺโกธโน พหุลํ วิหรามิ อสงฺกิลิฏฺฐจิตฺโต พหุลํ วิหรามิ
อสารทฺธกาโย พหุลํ วิหรามิ อารทฺธวิริโย พหุลํ วิหรามิ สมาหิโต พหุลํ
วิหรามีติ เตน ภิกฺขเว ภิกฺขุนา เตสุเยว กุสเลสุ ธมฺเมสุ ปติฏฺฐาย
อุตฺตรึ ๒- อาสวานํ ขยาย โยโค กรณีโยติ ฯ
[๕๒] ตตฺร โข อายสฺมา สารีปุตฺโต ภิกฺขู อามนฺเตสิ อาวุโส
ภิกฺขโวติ ๓- ฯ อาวุโสติ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต สารีปุตฺตสฺส
ปจฺจสฺโสสุํ ฯ อายสฺมา สารีปุตฺโต เอตทโวจ โน เจ อาวุโส ภิกฺขุ
ปรจิตฺตปริยายกุสโล โหติ อถ สจิตฺตปริยายกุสลา ภวิสฺสามาติ
เอวญฺหิ โว อาวุโส สิกฺขิตพฺพํ ฯ
กถญฺจาวุโส ภิกฺขุ สจิตฺตปริยายกุสโล โหติ เสยฺยถาปิ อาวุโส
อิตฺถี วา ปุริโส วา ทหโร ยุวา มณฺฑนกชาติโก อาทาเส วา
ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อจฺเฉ วา อุทกปตฺเต ๔- สกํ มุขนิมิตฺตํ
ปจฺจเวกฺขมาโน สเจ ตตฺถ ปสฺสติ รชํ วา องฺคณํ วา ตสฺเสว
รชสฺส วา องฺคณสฺส วา ปหานาย วายมติ โน เจ ตตฺถ ปสฺสติ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. เตนาติ นตฺถิ ฯ ม. ยุ. เตน ภิกฺขเว ภิกฺขุนา ฯ ๒ ม. อุตฺตริ ฯ
@๓ โป. ม. ภิกฺขเวติ ฯ ๔ ม. ยุ. อุทปตฺเต ฯ
รชํ วา องฺคณํ วา เตเนวตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโป ลาภา
วต เม ปริสุทฺธํ วต เมติ เอวเมว โข อาวุโส ภิกฺขุโน ปจฺจเวกฺขณา
พหุการา โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ อภิชฺฌาลุ นุ โข พหุลํ วิหรามิ
อนภิชฺฌาลุ นุ โข พหุลํ วิหรามิ พฺยาปนฺนจิตฺโต นุ โข พหุลํ
วิหรามิ อพฺยาปนฺนจิตฺโต นุ โข พหุลํ วิหรามิ ถีนมิทฺธปริยุฏฺฐิโต
นุ โข พหุลํ วิหรามิ วิคตถีนมิทฺโธ นุ โข พหุลํ วิหรามิ อุทฺธโต
นุ โข พหุลํ วิหรามิ อนุทฺธโต นุ โข พหุลํ วิหรามิ วิจิกิจฺโฉ
นุ โข พหุลํ วิหรามิ ติณฺณวิจิกิจฺโฉ นุ โข พหุลํ วิหรามิ
โกธโน นุ โข พหุลํ วิหรามิ อกฺโกธโน นุ โข พหุลํ วิหรามิ
สงฺกิกิฏฺฐจิตฺโต นุ โข พหุลํ วิหรามิ อสงฺกิลิฏฺฐจิตฺโต นุ โข พหุลํ
วิหรามิ สารทฺธกาโย นุ โข พหุลํ วิหรามิ อสารทฺธกาโย นุ
โข พหุลํ วิหรามิ กุสีโต นุ โข พหุลํ วิหรามิ อารทฺธวิริโย
นุ โข พหุลํ วิหรามิ อสมาหิโต นุ โข พหุลํ วิหรามิ สมาหิโต
นุ โข พหุลํ วิหรามีติ ฯ
{๕๒.๑} สเจ อาวุโส ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ อภิชฺฌาลุ
พหุลํ วิหรามิ ฯเปฯ อสมาหิโต พหุลํ วิหรามีติ เตนาวุโส ภิกฺขุนา เตสํเยว
ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย อธิมตฺโต ฉนฺโท จ วายาโม จ
อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหิ จ อปฺปฏิวานี จ สติ จ สมฺปชญฺญญฺจ กรณียํ เสยฺยถาปิ
อาวุโส อาทิตฺตเจโล วา อาทิตฺตสีโส วา ตสฺเสว เจลสฺส วา สีสสฺส วา
นิพฺพาปนาย อธิมตฺตํ ฉนฺทญฺจ วายามญฺจ อุสฺสาหญฺจ อุสฺโสฬฺหิญฺจ
อปฺปฏิวานิญฺจ สติญฺจ สมฺปชญฺญญฺจ กเรยฺย เอวเมว โข อาวุโส
เตน ภิกฺขุนา เตสํเยว ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย อธิมตฺโต
ฉนฺโท จ วายาโม จ อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหิ จ อปฺปฏิวานี จ สติ
จ สมฺปชญฺญญฺจ กรณียํ ฯ
{๕๒.๒} สเจ ปนาวุโส ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ
อนภิชฺฌาลุ พหุลํ วิหรามิ ฯเปฯ สมาหิโต พหุลํ วิหรามีติ
เตนาวุโส ภิกฺขุนา เตสุเยว กุสเลสุ ธมฺเมสุ ปติฏฺฐาย อุตฺตรึ
อาสวานํ ขยาย โยโค กรณีโยติ ฯ
[๕๓] ฐิติมฺปหํ ภิกฺขเว น วณฺเณมิ ๑- กุสเลสุ ธมฺเมสุ ปเคว
ปาริหานึ วุฑฺฒิญฺจ โข อหํ ภิกฺขเว วณฺเณมิ ๒- กุสเลสุ ธมฺเมสุ
โน ฐิตึ โน หานึ ฯ
กถญฺจ ภิกฺขเว หานิ โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน ฐิติ โน
วุฑฺฒิ ๓- อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ยตฺตโก โหติ สทฺธาย สีเลน สุเตน
จาเคน ปญฺญาย ปฏิภาเณน ตสฺส เต ธมฺมา เนว ติฏฺฐนฺติ
โน วฑฺฒนฺติ หานิเมตํ ภิกฺขเว วทามิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน
ฐิตึ โน วุฑฺฒึ เอวํ โข ภิกฺขเว หานิ โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ
โน ฐิติ โน วุฑฺฒิ ฯ
กถญฺจ ภิกฺขเว ฐิติ โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน หานิ โน
วุฑฺฒิ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ยตฺตโก โหติ สทฺธาย สีเลน สุเตน
จาเคน ปญฺญาย ปฏิภาเณน ตสฺส เต ธมฺมา เนว หายนฺติ โน
@เชิงอรรถ: ๑-๒ สพฺพตฺถ โปตฺถเกสุ วณฺณยามีติ ทิสฺสติ ฯ ๓ ยุ. วุทฺธิ ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
วฑฺฒนฺติ ฐิติเมตํ ภิกฺขเว วทามิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน หานึ
โน วุฑฺฒึ เอวํ โข ภิกฺขเว ฐิติ โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน
หานิ โน วุฑฺฒิ ๑- ฯ
กถญฺจ ภิกฺขเว วุฑฺฒิ โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน ฐิติ โน
หานิ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ยตฺตโก โหติ สทฺธาย สีเลน สุเตน
จาเคน ปญฺญาย ปฏิภาเณน ตสฺส เต ธมฺมา เนว ติฏฺฐนฺติ
โน หายนฺติ วุฑฺฒิเมตํ ภิกฺขเว วทามิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน
ฐิตึ โน หานึ เอวํ โข ภิกฺขเว วุฑฺฒิ โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ
โน ฐิติ โน หานิ โน เจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปรจิตฺตปริยายกุสโล
โหติ อถ สจิตฺตปริยายกุสลา ภวิสฺสามาติ เอวญฺหิ โว ภิกฺขเว
สิกฺขิตพฺพํ ฯ
กถญฺจ ภิกฺขเว สจิตฺตปริยายกุสโล โหติ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว
อิตฺถี วา ปุริโส วา ทหโร ยุวา มณฺฑนกชาติโก ๒- อาทาเส วา
ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อจฺเฉ วา อุทกปตฺเต สกํ มุขนิมิตฺตํ
ปจฺจเวกฺขมาโน สเจ ตตฺถ ปสฺสติ รชํ วา องฺคณํ วา ตสฺเสว
รชสฺส วา องฺคณสฺส วา ปหานาย วายมติ โน เจ ตตฺถ ปสฺสติ
รชํ วา องฺคณํ วา เตเนวตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโป
ลาภา วต เม ปริสุทฺธํ วต เมติ เอวเมว โข ภิกฺขเว ภิกฺขุโน
ปจฺจเวกฺขณา พหุการา โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ อภิชฺฌาลุ นุ โข
พหุลํ วิหรามิ อนภิชฺฌาลุ นุ โข พหุลํ วิหรามิ พฺยาปนฺนจิตฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โน วุฑฺฒิ โน หานิ ฯ ๒ ยุ. มณฺฑนกชาติโย ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
นุ โข พหุลํ วิหรามิ อพฺยาปนฺนจิตฺโต นุ โข พหุลํ วิหรามิ
ถีนมิทฺธปริยุฏฺฐิโต นุ โข พหุลํ วิหรามิ วิคตถีนมิทฺโธ นุ โข
พหุลํ วิหรามิ อุทฺธโต นุ โข พหุลํ วิหรามิ อนุทฺธโต นุ โข
พหุลํ วิหรามิ วิจิกิจฺโฉ นุ โข พหุลํ วิหรามิ ติณฺณวิจิกิจฺโฉ
นุ โข พหุลํ วิหรามิ โกธโน นุ โข พหุลํ วิหรามิ อกฺโกธโน
นุ โข พหุลํ วิหรามิ สงฺกิลิฏฺฐจิตฺโต นุ โข พหุลํ วิหรามิ
อสงฺกิลิฏฺฐจิตฺโต นุ โข พหุลํ วิหรามิ สารทฺธกาโย นุ โข พหุลํ
วิหรามิ อสารทฺธกาโย นุ โข พหุลํ วิหรามิ กุสีโต นุ โข
พหุลํ วิหรามิ อารทฺธวิริโย นุ โข พหุลํ วิหรามิ อสมาหิโต ๑-
นุ โข พหุลํ วิหรามิ สมาหิโต นุ โข พหุลํ วิหรามีติ ฯ
{๕๓.๑} สเจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ อภิชฺฌาลุ
พหุลํ วิหรามิ พฺยาปนฺนจิตฺโต พหุลํ วิหรามิ ถีนมิทฺธปริยุฏฺฐิโต พหุลํ
วิหรามิ อุทฺธโต พหุลํ วิหรามิ วิจิกิจฺโฉ พหุลํ วิหรามิ โกธโน พหุลํ
วิหรามิ สงฺกิลิฏฺฐจิตฺโต พหุลํ วิหรามิ สารทฺธกาโย พหุลํ วิหรามิ
กุสีโต พหุลํ วิหรามิ อสมาหิโต พหุลํ วิหรามีติ เตน ภิกฺขเว
ภิกฺขุนา เตสํเยว ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย อธิมตฺโต
ฉนฺโท จ วายาโม จ อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหิ จ อปฺปฏิวานี จ สติ
จ สมฺปชญฺญญฺจ กรณียํ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว อาทิตฺตเจโล วา
อาทิตฺตสีโส วา ตสฺเสว เจลสฺส วา สีสสฺส วา นิพฺพาปนาย อธิมตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สมาหิโต ... อสมาหิโต ... ฯ
ฉนฺทญฺจ วายามญฺจ อุสฺสาหญฺจ อุสฺโสฬฺหิญฺจ อปฺปฏิวานิญฺจ สติญฺจ
สมฺปชญฺญญฺจ กเรยฺย เอวเมว โข ภิกฺขเว เตน ภิกฺขุนา เตสํเยว
ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย อธิมตฺโต ฉนฺโท จ วายาโม
จ อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหิ จ อปฺปฏิวานี จ สติ จ สมฺปชญฺญญฺจ
กรณียํ ฯ
{๕๓.๒} สเจ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ
อนภิชฺฌาลุ พหุลํ วิหรามิ อพฺยาปนฺนจิตฺโต พหุลํ วิหรามิ วิคตถีนมิทฺโธ
พหุลํ วิหรามิ ติณฺณวิจิกิจฺโฉ พหุลํ วิหรามิ อกฺโกธโน พหุลํ วิหรามิ
อสงฺกิลิฏฺฐจิตฺโต พหุลํ วิหรามิ อสารทฺธกาโย พหุลํ วิหรามิ อารทฺธวิริโย
พหุลํ วิหรามิ สมาหิโต พหุลํ วิหรามีติ เตน ภิกฺขเว ภิกฺขุนา เตสุเยว
กุสเลสุ ธมฺเมสุ ปติฏฺฐาย อุตฺตรึ อาสวานํ ขยาย โยโค กรณีโยติ ฯ
[๕๔] โน เจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปรจิตฺตปริยายกุสโล โหติ อถ
สจิตฺตปริยายกุสลา ภวิสฺสามาติ เอวญฺหิ โว ภิกฺขเว สิกฺขิตพฺพํ
กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สจิตฺตปริยายกุสโล โหติ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว
อิตฺถี วา ปุริโส วา ทหโร ยุวา มณฺฑนกชาติโก อาทาเส วา ปริสุทฺเธ
ปริโยทาเต อจฺเฉ วา อุทกปตฺเต สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน
สเจ ตตฺถ ปสฺสติ รชํ วา องฺคณํ วา ตสฺเสว รชสฺส วา องฺคณสฺส วา
ปหานาย วายมติ โน เจ ตสฺส ปสฺสติ รชํ วา องฺคณํ วา
เตเนวตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโป ลาภา วต เม ปริสุทฺธํ
วต เมติ เอวเมว โข ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ปจฺจเวกฺขณา พหุการา
โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ ลาภี นุ โขมฺหิ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส
น นุ โขมฺหิ ลาภี อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส ลาภี นุ โขมฺหิ
อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย น นุ โขมฺหิ ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนายาติ
สเจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ ลาภิมฺหิ อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส น ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนายาติ เตน ภิกฺขุนา
อชฺฌตฺตํ เจโตสมเถ ปติฏฺฐาย อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย โยโค
กรณีโย ฯ
{๕๔.๑} โส อปเรน สมเยน ลาภี เจว โหติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส
ลาภี จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย สเจ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน
เอวํ ชานาติ ลาภิมฺหิ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย น ลาภี อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺสาติ เตน ภิกฺขเว ภิกฺขุนา อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย
ปติฏฺฐาย อชฺฌตฺตํ เจโตสมเถ โยโค กรณีโย ฯ
{๕๔.๒} โส อปเรน สมเยน ลาภี เจว โหติ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย
ลาภี จ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส สเจ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน
เอวํ ชานาติ น ลาภี อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส น ลาภี
อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนายาติ เตน ภิกฺขเว ภิกฺขุนา เตสํเยว กุสลานํ
ธมฺมานํ ปฏิลาภาย อธิมตฺโต ฉนฺโท จ วายาโม จ อุสฺสาโห จ
อุสฺโสฬฺหิ จ อปฺปฏิวานี จ สติ จ สมฺปชญฺญญฺจ กรณียํ เสยฺยถาปิ
ภิกฺขเว อาทิตฺตเจโล วา อาทิตฺตสีโส วา ตสฺเสว เจลสฺส วา สีสสฺส วา
นิพฺพาปนาย อธิมตฺตํ ฉนฺทญฺจ วายามญฺจ อุสฺสาหญฺจ อุสฺโสฬฺหิญฺจ
อปฺปฏิวานิญฺจ สติญฺจ สมฺปชญฺญญฺจ กเรยฺย เอวเมว โข ภิกฺขเว
เตน ภิกฺขุนา เตสํเยว กุสลานํ ปฏิลาภาย อธิมตฺโต ฉนฺโท
จ วายาโม จ อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหิ จ อปฺปฏิวานี จ สติ จ
สมฺปชญฺญญฺจ กรณียํ ฯ โส อปเรน สมเยน ลาภี เจว โหติ
อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส ลาภี จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย
สเจ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ ลาภิมฺหิ
อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนายาติ
เตน ภิกฺขเว ภิกฺขุนา เตสุเยว กุสเลสุ ธมฺเมสุ ปติฏฺฐาย อุตฺตรึ
อาสวานํ ขยาย โยโค กรณีโย ฯ
{๕๔.๓} จีวรมฺปหํ ๑- ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ
อเสวิตพฺพํปิ ปิณฺฑปาตมฺปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ
อเสวิตพฺพํปิ เสนาสนมฺปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ
อเสวิตพฺพํปิ คามนิคมมฺปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ
อเสวิตพฺพํปิ ชนปทปเทสมฺปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ
อเสวิตพฺพํปิ ปุคฺคลมฺปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปิ ฯ
{๕๔.๔} จีวรมฺปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปีติ
อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ตตฺถ ยํ ชญฺญา จีวรํ อิทํ โข เม
จีวรํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตีติ
เอวรูปํ จีวรํ น เสวิตพฺพํ ตตฺถ ยํ ชญฺญา จีวรํ อิทํ โข เม จีวรํ เสวโต
อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺตีติ เอวรูปํ จีวรํ
เสวิตพฺพํ จีวรมฺปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปีติ อิติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. จีวรมฺปาหํ ฯ อปรมฺปิ เอวํ ญาตพฺพํ ฯ
ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
{๕๔.๕} ปิณฺฑปาตมฺปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ
อเสวิตพฺพํปีติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ตตฺถ
ยํ ชญฺญา ปิณฺฑปาตํ อิทํ ๑- โข เม ปิณฺฑปาตํ เสวโต อกุสลา
ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตีติ เอวรูโป ปิณฺฑปาโต
น เสวิตพฺโพ ตตฺถ ยํ ชญฺญา ปิณฺฑปาตํ อิทํ โข เม ปิณฺฑปาตํ
เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺตีติ
เอวรูโป ปิณฺฑปาโต เสวิตพฺโพ ปิณฺฑปาตมฺปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน
วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปีติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ
วุตฺตํ ฯ
{๕๔.๖} เสนาสนมฺปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ
อเสวิตพฺพํปีติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ตตฺถ ยํ
ชญฺญา เสนาสนํ อิทํ โข เม เสนาสนํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา
อภิวฑฺฒนฺติ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตีติ เอวรูปํ เสนาสนํ น เสวิตพฺพํ
ตตฺถ ยํ ชญฺญา เสนาสนํ อิทํ โข เม เสนาสนํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา
ปริหายนฺติ กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺตีติ เอวรูปํ เสนาสนํ เสวิตพฺพํ
เสนาสนมฺปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปีติ
อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
{๕๔.๗} คามนิคมมฺปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปีติ
อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ตตฺถ ยํ ชญฺญา คามนิคมํ
อิทํ โข เม คามนิคมํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ กุสลา ธมฺมา
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. อิมํ ฯ อิโต ปรํ เอวํ ญาตพฺพํ ฯ
ปริหายนฺตีติ เอวรูโป คามนิคโม น เสวิตพฺโพ ตตฺถ ยํ ชญฺญา
คามนิคมํ อิทํ โข เม คามนิคมํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ
กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺตีติ เอวรูโป คามนิคโม เสวิตพฺโพ
คามนิคมมฺปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปีติ
อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
{๕๔.๘} ชนปทปเทสมฺปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ
อเสวิตพฺพํปีติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ตตฺถ ยํ ชญฺญา
ชนปทปเทสํ อิทํ โข เม ชนปทปเทสํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ
กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตีติ เอวรูโป ชนปทปเทโส น เสวิตพฺโพ
ตตฺถ ยํ ชญฺญา ชนปทปเทสํ อิทํ โข เม ชนปทปเทสํ เสวโต อกุสลา
ธมฺมา ปริหายนฺติ กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺตีติ เอวรูโป ชนปทปเทโส
เสวิตพฺโพ ชนปทปเทสมฺปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ
อเสวิตพฺพํปีติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
{๕๔.๙} ปุคฺคลมฺปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ
อเสวิตพฺพํปีติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ตตฺถ ยํ
ชญฺญา ปุคฺคลํ อิทํ โข เม ปุคฺคลํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ
กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตีติ เอวรูโป ปุคฺคโล น เสวิตพฺโพ ตตฺถ
ยํ ชญฺญา ปุคฺคลํ อิทํ โข เม ปุคฺคลํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา
ปริหายนฺติ กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺตีติ เอวรูโป ปุคฺคโล
เสวิตพฺโพ ปุคฺคลมฺปหํ ภิกฺขเว ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ
อเสวิตพฺพํปีติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺติ ฯ
[๕๕] ตตฺร โข อายสฺมา สารีปุตฺโต ภิกฺขู อามนฺเตสิ อาวุโส
ภิกฺขโวติ ๑- ฯ อาวุโสติ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต สารีปุตฺตสฺส
ปจฺจสฺโสสุํ ฯ อายสฺมา สารีปุตฺโต เอตทโวจ ปริหานธมฺโม ปุคฺคโล
ปริหานธมฺโม ปุคฺคโลติ อาวุโส วุจฺจติ [๒]- กิตฺตาวตา นุ โข อาวุโส
ปริหานธมฺโม ปุคฺคโล วุตฺโต ภควตา กิตฺตาวตา จปน อปริหานธมฺโม
ปุคฺคโล วุตฺโต ภควตาติ ฯ ทูรโตปิ โข มยํ อาวุโส อาคจฺเฉยฺยาม ๓-
อายสฺมโต สารีปุตฺตสฺส สนฺติเก เอตสฺส ภาสิตสฺส อตฺถมญฺญาตุํ
สาธุ วตายสฺมนฺตํ เยว สารีปุตฺตํ ปฏิภาตุ เอตสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ
อายสฺมโต สารีปุตฺตสฺส สุตฺวา ภิกฺขู ธาเรสฺสนฺตีติ ฯ เตนหาวุโส
สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวมาวุโสติ โข เต ภิกฺขู
อายสฺมโต สารีปุตฺตสฺส ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
{๕๕.๑} อายสฺมา สารีปุตฺโต เอตทโวจ กิตฺตาวตา นุ โข อาวุโส
ปริหานธมฺโม ปุคฺคโล วุตฺโต ภควตา อิธาวุโส ภิกฺขุ อสฺสุตญฺเจว
ธมฺมํ น สุณาติ สุตา จสฺส ธมฺมา สมฺโมหํ ๔- คจฺฉนฺติ เย จสฺส
ธมฺมา ปุพฺเพ เจตโส สมฺผุฏฺฐปุพฺพา เต จสฺส น ๕- สมุทาจรนฺติ
อวิญฺญาตญฺจ ๖- น วิชานาติ เอตฺตาวตา โข อาวุโส ปริหานธมฺโม
ปุคฺคโล วุตฺโต ภควตา ฯ กิตฺตาวตา จ ปนาวุโส อปริหานธมฺโม ปุคฺคโล
วุตฺโต ภควตา อิธาวุโส ภิกฺขุ อสฺสุตญฺเจว ธมฺมํ สุณาติ สุตา จสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ภิกฺขเวติ ฯ ๒ ม. อปริหานธมฺโม ปุคฺคโล อปริหานธมฺโม ปุคฺคโลติ อาวุโส
@วุจฺจติ ฯ ๓ ม. อาคจฺฉาม ฯ ๔ ม. ยุ. สมฺโมสํ ฯ ๕ ยุ. เต จ น ฯ
@๖ ม. อวิญฺญาตญฺเจว ฯ
ธมฺมา น สมฺโมหํ คจฺฉนฺติ เย จสฺส ธมฺมา ปุพฺเพ เจตโส สมฺผุฏฺฐปุพฺพา
เต จสฺส สมุทาจรนฺติ อวิญฺญาตญฺจ วิชานาติ เอตฺตาวตา โข อาวุโส
อปริหานธมฺโม ปุคฺคโล วุตฺโต ภควตา ฯ โน เจ อาวุโส ภิกฺขุ
ปรจิตฺตปริยายกุสโล โหติ อถ สจิตฺตปริยายกุสลา ภวิสฺสามาติ
เอวญฺหิ โว อาวุโส สิกฺขิตพฺพํ ฯ
{๕๕.๒} กถญฺจาวุโส ภิกฺขุ สจิตฺตปริยายกุสโล โหติ เสยฺยถาปิ
อาวุโส อิตฺถี วา ปุริโส วา ทหโร ยุวา มณฺฑนกชาติโก อาทาเส วา
ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อจฺเฉ วา อุทกปตฺเต สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน
สเจ ตตฺถ ปสฺสติ รชํ วา องฺคณํ วา ตสฺเสว รชสฺส วา องฺคณสฺส วา
ปหานาย วายมติ โน เจ ตตฺถ ปสฺสติ รชํ วา องฺคณํ วา เตเนวตฺตมโน
โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโป ลาภา วต เม ปริสุทฺธํ วต เมติ เอวเมว โข
อาวุโส ภิกฺขุโน ปจฺจเวกฺขณา พหุการา โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ
อนภิชฺฌาลุ นุ โข พหุลํ วิหรามิ สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม
อุทาหุ โนติ ๑- อพฺยาปนฺนจิตฺโต นุ โข พหุลํ วิหรามิ สํวิชฺชติ
นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โนติ วิคตถีนมิทฺโธ นุ โข พหุลํ วิหรามิ
สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โนติ อนุทฺธโต นุ โข พหุลํ
วิหรามิ สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โนติ ติณฺณวิจิกิจฺโฉ
นุ โข พหุลํ วิหรามิ สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โนติ
อกฺโกธโน นุ โข พหุลํ วิหรามิ สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
อุทาหุ โนติ อสงฺกิลิฏฺฐจิตฺโต นุ โข พหุลํ วิหรามิ สํวิชฺชติ นุ
โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โนติ ลาภี นุ โขมฺหิ อชฺฌตฺตํ
ธมฺมปามุชฺชสฺส ๑- สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โนติ
ลาภี นุ โขมฺหิ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส
ธมฺโม อุทาหุ โนติ ลาภี นุ โขมฺหิ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย
สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โนติ ฯ
{๕๕.๓} สเจ ปนาวุโส ๒- ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน สพฺเพปีเม กุสเล
ธมฺเม อตฺตนิ น สมนุปสฺสติ เตนาวุโส ภิกฺขุนา สพฺเพสํเยว อิเมสํ
กุสลานํ ธมฺมานํ ปฏิลาภาย อธิมตฺโต ฉนฺโท จ วายาโม จ อุสฺสาโห
อุสฺโสฬฺหิ จ อปฺปฏิวานี จ สติ จ สมฺปชญฺญญฺจ กรณียํ เสยฺยถาปิ
อาวุโส อาทิตฺตเจโล วา อาทิตฺตสีโส วา ตสฺเสว เจลสฺส วา สีสสฺส วา
นิพฺพาปนาย อธิมตฺตํ ฉนฺทญฺจ วายามญฺจ อุสฺสาหญฺจ อุสฺโสฬฺหิญฺจ
อปฺปฏิวานิญฺจ สติญฺจ สมฺปชญฺญญฺจ กเรยฺย เอวเมว โข อาวุโส เตน
ภิกฺขุนา สพฺเพสํเยว อิเมสํ กุสลานํ ธมฺมานํ ปฏิลาภาย อธิมตฺโต ฉนฺโท
จ วายาโม จ อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหิ จ อปฺปฏิวานี จ สติ จ สมฺปชญฺญญฺจ
กรณียํ ฯ
{๕๕.๔} สเจ ปนาวุโส ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอกจฺเจ กุสเล ธมฺเม
อตฺตนิ สมนุปสฺสติ เอกจฺเจ กุสเล ธมฺเม อตฺตนิ น สมนุปสฺสติ
เตนาวุโส ภิกฺขุนา เย กุสเล ธมฺเม อตฺตนิ สมนุปสฺสติ เตสุ กุสเลสุ
ธมฺเมสุ ปติฏฺฐาย เย กุสเล ธมฺเม อตฺตนิ น สมนุปสฺสติ เตสํ
กุสลานํ ธมฺมานํ ปฏิลาภาย อธิมตฺโต ฉนฺโท จ วายาโม จ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ธมฺมปามุชฺชสส ฯ ๒ โป. ม. สเจ ปน อาวุโส ฯ ยุ. ปนสทฺโท นตฺถิ ฯ
อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหิ จ อปฺปฏิวานี จ สติ จ สมฺปชญฺญญฺจ
กรณียํ เสยฺยถาปิ อาวุโส อาทิตฺตเจโล วา อาทิตฺตสีโส วา ตสฺเสว
เจลสฺส วา สีสสฺส วา นิพฺพาปนาย อธิมตฺตํ ฉนฺทญฺจ วายามญฺจ
อุสฺสาหญฺจ อุสฺโสฬฺหิญฺจ อปฺปฏิวานิญฺจ สติญฺจ สมฺปชญฺญญฺจ
กเรยฺย เอวเมว โข อาวุโส เตน ภิกฺขุนา เย กุสเล ธมฺเม อตฺตนิ
สมนุปสฺสติ เตสุ กุสเลสุ ธมฺเมสุ ปติฏฺฐาย เย กุสเล ธมฺเม อตฺตนิ
น สมนุปสฺสติ เตสํ กุสลานํ ธมฺมานํ ปฏิลาภาย อธิมตฺโต
ฉนฺโท จ วายาโม จ อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหิ จ อปฺปฏิวานี จ สติ จ
สมฺปชญฺญญฺจ กรณียํ ฯ สเจ ปนาวุโส ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน สพฺเพปีเม
กุสเล ธมฺเม อตฺตนิ สมนุปสฺสติ เตนาวุโส ภิกฺขุนา สพฺเพเสฺวว ๑-
อิเมสุ กุสเลสุ ธมฺเมสุ ปติฏฺฐาย อุตฺตรึ อาสวานํ ขยาย โยโค
กรณีโยติ ฯ
[๕๖] ทสยิมา ภิกฺขเว สญฺญา ภาวิตา พหุลีกตา มหปฺผลา
โหนฺติ มหานิสํสา อมโตคธา อมตปริโยสานา กตมา ทส อสุภสญฺญา
มรณสญฺญา อาหาเร ปฏิกฺกุลสญฺญา สพฺพโลเก อนภิรตสญฺญา
อนิจฺจสญฺญา อนิจฺเจ ทุกฺขสญฺญา ทุกฺเข อนตฺตสญฺญา
ปหานสญฺญา วิราคสญฺญา นิโรธสญฺญา อิมา โข ภิกฺขเว ทส
สญฺญา ภาวิตา พหุลีกตา มหปฺผลา โหนฺติ มหานิสํสา อมโตคธา
อมตปริโยสานาติ ฯ
[๕๗] ทสยิมา ภิกฺขเว สญฺญา ภาวิตา พหุลีกตา มหปฺผลา
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. สพฺเพสุเยว ฯ
โหนฺติ มหานิสํสา อมโตคธา อมตปริโยสานา กตมา ทส
อนิจฺจสญฺญา อนตฺตสญฺญา มรณสญฺญา อาหาเร ปฏิกฺกุลสญฺญา
สพฺพโลเก อนภิรตสญฺญา อฏฺฐิกสญฺญา ปุฬุวกสญฺญา ๑- วินีลกสญฺญา
วิจฺฉิทฺทกสญฺญา อุทฺธูมาตกสญฺญา อิมา โข ภิกฺขเว ทส
สญฺญา ภาวิตา พหุลีกตา มหปฺผลา โหนฺติ มหานิสํสา อมโตคธา
อมตปริโยสานาติ ฯ
[๕๘] สเจ ภิกฺขเว อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ
กึมูลกา อาวุโส สพฺเพ ธมฺมา กึสมฺภวา สพฺเพ ธมฺมา กึสมุทยา
สพฺเพ ธมฺมา กึสโมสรณา สพฺเพ ธมฺมา กึปมุขา สพฺเพ ธมฺมา
กึอธิปเตยฺยา สพฺเพ ธมฺมา กึอุตฺตรา สพฺเพ ธมฺมา กึสารา
สพฺเพ ธมฺมา กึโอคธา สพฺเพ ธมฺมา กึปริโยสานา สพฺเพ ธมฺมาติ
เอวํ ปุฏฺฐา ตุเมฺห ภิกฺขเว เตสํ อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ กินฺติ
พฺยากเรยฺยาถาติ ฯ ภควํมูลกา โน ภนฺเต ธมฺมา ภควํเนตฺติกา
ภควํปฏิสรณา สาธุ วต ภนฺเต ๒- ภควนฺตํเยว ปฏิภาตุ เอตสฺส
ภาสิตสฺส อตฺโถ ภควโต สุตฺวา ภิกฺขู ธาเรสฺสนฺตีติ ฯ เตนหิ ภิกฺขเว
สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวํ ภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู
ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ สเจ ภิกฺขเว อญฺญติตฺถิยา
ปริพฺพาชกา เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ กึมูลกา อาวุโส สพฺเพ ธมฺมา กึสมฺภวา
สพฺเพ ธมฺมา กึสมุทยา สพฺเพ ธมฺมา กึสโมสรณา สพฺเพ ธมฺมา
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ปุฬวกสญฺญา ฯ ๒ โป. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
กึปมุขา สพฺเพ ธมฺมา กึอธิปเตยฺยา สพฺเพ ธมฺมา กึอุตฺตรา
สพฺเพ ธมฺมา กึสารา สพฺเพ ธมฺมา กึโอคธา สพฺเพ ธมฺมา
กึปริโยสานา สพฺเพ ธมฺมาติ เอวํ ปุฏฺฐา ตุเมฺห ภิกฺขเว เตสํ
อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ เอวํ พฺยากเรยฺยาถ ฉนฺทมูลกา
อาวุโส สพฺเพ ธมฺมา มนสิการสมฺภวา สพฺเพ ธมฺมา ผสฺสสมุทยา
สพฺเพ ธมฺมา เวทนาสโมสรณา สพฺเพ ธมฺมา สมาธิปมุขา
สพฺเพ ธมฺมา สตาธิปเตยฺยา สพฺเพ ธมฺมา ปญฺญุตฺตรา
สพฺเพ ธมฺมา วิมุตฺติสารา สพฺเพ ธมฺมา อมโตคธา สพฺเพ ธมฺมา
นิพฺพานปริโยสานา สพฺเพ ธมฺมาติ เอวํ ปุฏฺฐา ตุเมฺห ภิกฺขเว
เตสํ อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ เอวํ พฺยากเรยฺยาถาติ ฯ
[๕๙] ตสฺมา ติห ภิกฺขเว เอวํ สิกฺขิตพฺพํ ยถาปพฺพชฺชาปริจิตญฺจ
โน จิตฺตํ ภวิสฺสติ น จ อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา จิตฺตํ
ปริยาทาย ฐสฺสนฺติ อนิจฺจสญฺญาปริจิตญฺจ โน จิตฺตํ ภวิสฺสติ
อนตฺตสญฺญาปริจิตญฺจ โน จิตฺตํ ภวิสฺสติ อสุภสญฺญาปริจิตญฺจ
โน จิตฺตํ ภวิสฺสติ อาทีนวสญฺญาปริจิตญฺจ โน จิตฺตํ ภวิสฺสติ
โลกสฺส สมญฺจ วิสมญฺจ ญตฺวา ตํ สญฺญาปริจิตญฺจ โน จิตฺตํ
ภวิสฺสติ โลกสฺส สมฺภวญฺจ ๑- วิภวญฺจ ญตฺวา ตํ สญฺญาปริจิตญฺจ
โน จิตฺตํ ภวิสฺสติ โลกสฺส สมุทยญฺจ อฏฺฐงฺคมญฺจ ญตฺวา ตํ
สญฺญาปริจิตญฺจ โน จิตฺตํ ภวิสฺสติ ปหานสญฺญาปริจิตญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ภวญฺจ ฯ
โน จิตฺตํ ภวิสฺสติ วิราคสญฺญาปริจิตญฺจ โน จิตฺตํ ภวิสฺสติ
นิโรธสญฺญาปริจิตญฺจ โน จิตฺตํ ภวิสฺสตีติ เอวญฺหิ โว ภิกฺขเว
สิกฺขิตพฺพํ ฯ ยโต โข ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ยถาปพฺพชฺชาปริจิตญฺจ
จิตฺตํ โหติ น จ อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา จิตฺตํ
ปริยาทาย ติฏฺฐนฺติ อนิจฺจสญฺญาปริจิตญฺจ จิตฺตํ โหติ
อนตฺตสญฺญาปริจิตญฺจ จิตฺตํ โหติ อสุภสญฺญาปริจิตญฺจ
จิตฺตํ โหติ อาทีนวสญฺญาปริจิตญฺจ จิตฺตํ โหติ โลกสฺส
สมญฺจ วิสมญฺจ ญตฺวา ตํ สญฺญาปริจิตญฺจ จิตฺตํ โหติ
โลกสฺส สมฺภวญฺจ วิภวญฺจ ตํ สญฺญาปริจิตญฺจ จิตฺตํ โหติ
โลกสฺส สมุทยญฺจ อฏฺฐงฺคมญฺจ ญตฺวา ตํ สญฺญาปริจิตญฺจ
จิตฺตํ โหติ ปหานสญฺญาปริจิตญฺจ จิตฺตํ โหติ วิราคสญฺญาปริจิตญฺจ
จิตฺตํ โหติ นิโรธสญฺญาปริจิตญฺจ จิตฺตํ โหติ ตสฺส ทฺวินฺนํ ผลานํ
อญฺญตรํ ผลํ ปาฏิกงฺขํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม อญฺญา สติ วา อุปาทิเสเส
อนาคามิตาติ ฯ
[๖๐] เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส
อาราเม ฯ เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา คิริมานนฺโท อาพาธิโก
โหติ ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน ฯ อถโข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ
เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ
อายสฺมา ภนฺเต คิริมานนฺโท อาพาธิโก โหติ ทุกฺขิโต
พาฬฺหคิลาโน สาธุ ภนฺเต ภควา เยนายสฺมา คิริมานนฺโท
เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายาติ ฯ สเจ โข ตฺวํ อานนฺท
คิริมานนฺทสฺส ภิกฺขุโน อุปสงฺกมิตฺวา ๑- ทส สญฺญา ภาเสยฺยาสิ
ฐานํ โข ปเนตํ วิชฺชติ ยํ คิริมานนฺทสฺส ภิกฺขุโน ทส สญฺญา สุตฺวา
โส อาพาโธ ฐานโส ปฏิปสฺสมฺเภยฺย กตมา ทส อนิจฺจสญฺญา
อนตฺตสญฺญา อสุภสญฺญา อาทีนวสญฺญา ปหานสญฺญา
วิราคสญฺญา นิโรธสญฺญา สพฺพโลเก อนภิรตสญฺญา สพฺพสงฺขาเรสุ
อนิจฺจสญฺญา ๒- อานาปานสติ ฯ
{๖๐.๑} กตมา จานนฺท อนิจฺจสญฺญา อิธานนฺท ภิกฺขุ
อรญฺญคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต วา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ
รูปํ อนิจฺจํ เวทนา อนิจฺจา สญฺญา อนิจฺจา สงฺขารา อนิจฺจา วิญฺญาณํ
อนิจฺจนฺติ อิติ อิเมสุ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ อนิจฺจานุปสฺสี วิหรติ
อยํ วุจฺจตานนฺท อนิจฺจสญฺญา ฯ
{๖๐.๒} กตมา จานนฺท อนตฺตสญฺญา อิธานนฺท ภิกฺขุ
อรญฺญคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต วา อิติ
ปฏิสญฺจิกฺขติ จกฺขุํ ๓- อนตฺตา รูปํ ๔- อนตฺตา โสตํ อนตฺตา
สทฺทา อนตฺตา ฆานํ อนตฺตา คนฺธา อนตฺตา ชิวฺหา อนตฺตา
รสา อนตฺตา กาโย ๕- อนตฺตา โผฏฺฐพฺพา อนตฺตา มโน อนตฺตา
ธมฺมา อนตฺตาติ อิติ อิเมสุ ฉสุ อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ อายตเนสุ
อนตฺตานุปสฺสี วิหรติ อยํ วุจฺจตานนฺท อนตฺตสญฺญา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ ม. อนิจฺฉาสญฺญา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๓ ม. จกฺขุ ฯ
@๔ ม. รูปา ฯ ๕ ม. กายา ฯ
{๖๐.๓} กตมา จานนฺท อสุภสญฺญา อิธานนฺท ภิกฺขุ อิมเมว กายํ
อุทฺธํปาทตลา อโธเกสมตฺถกา ตจปริยนฺตํ ปูรนฺนานปฺปการสฺส ๑- อสุจิโน
ปจฺจเวกฺขติ อตฺถิ อิมสฺมึ กาเย เกสา โลมา นขา ทนฺตา ตโจ มํสํ นฺหารู
อฏฺฐี ๒- อฏฺฐิมิญฺชํ วกฺกํ หทยํ ยกนํ กิโลมกํ ปิหกํ ปปฺผาสํ อนฺตํ
อนฺตคุณํ อุทริยํ กรีสํ ปิตฺตํ เสมฺหํ ปุพฺโพ โลหิตํ เสโท เมโท อสฺสุ วสา
เขโฬ สิงฺฆาณิกา ลสิกา มุตฺตนฺติ อิติ อิมสฺมึ กาเย อสุภานุปสฺสี วิหรติ
อยํ วุจฺจตานนฺท อสุภสญฺญา ฯ
{๖๐.๔} กตมา จานนฺท อาทีนวสญฺญา อิธานนฺท ภิกฺขุ
อรญฺญคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต วา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ
พหุทุกฺโข โข อยํ กาโย พหุอาทีนโวติ ๓- อิติ อิมสฺมึ กาเย วิวิธา
อาพาธา อุปฺปชฺชนฺติ เสยฺยถีทํ จกฺขุโรโค โสตโรโค ฆานโรโค
ชิวฺหาโรโค กายโรโค สีสโรโค กณฺณโรโค มุขโรโค ทนฺตโรโค [๔]-
กาโส สาโส ปินาโส ฑโห ๕- ชโร กุจฺฉิโรโค มุจฺฉา ปกฺขนฺทิกา
สุลา ๖- วิสูจิกา กุฏฺฐํ คณฺโฑ กิลาโส โสโส อปมาโร ททฺทุ กณฺฑุ
กจฺฉุ รขสา ๗- วิตจฺฉิกา โลหิตํ ปิตฺตํ ๘- มธุเมโห อํสา ปิฬกา
ภคนฺทลา ปิตฺตสมุฏฺฐานา อาพาธา เสมฺหสมุฏฺฐานา อาพาธา
วาตสมุฏฺฐานา อาพาธา สนฺนิปาติกา อาพาธา อุตุปริณามชา
อาพาธา วิสมปริหารชา อาพาธา โอปกฺกมิกา อาพาธา กมฺมวิปากชา
อาพาธา สีตํ อุณฺหํ ชิฆจฺฉา ปิปาสา อุจฺจาโร ปสฺสาโวติ อิติ อิมสฺมึ
กาเย อาทีนวานุปสฺสี วิหรติ อยํ วุจฺจตานนฺท อาทีนวสญฺญา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปูรํ นานาปฺปการสฺส ฯ ยุ. ปูรํ นานปฺ --- ฯ ๒ ม. นฺหารุ อฏฺฐิ ฯ
@๓ ม. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ ๔ ม. โอฏฺฐโรโคติ ทิสฺสติ ฯ ๕ ม. ฑาโห ฯ ๖ ม. ยุ. สูลา ฯ
@๗ ม. นขสา ฯ ๘ ยุ. โลหิตปิตฺตํ ฯ
{๖๐.๕} กตมา จานนฺท ปหานสญฺญา อิธานนฺท ภิกฺขุ อุปฺปนฺนํ
กามวิตกฺกํ นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ
อุปฺปนฺนํ พฺยาปาทวิตกฺกํ นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ
อนภาวํ คเมติ อุปฺปนฺนํ วิหึสาวิตกฺกํ นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ
พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน ปาปเก อกุสเล ธมฺเม
นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ อยํ
วุจฺจตานนฺท ปหานสญฺญา ฯ
{๖๐.๖} กตมา จานนฺท วิราคสญฺญา อิธานนฺท ภิกฺขุ อรญฺญคโต วา
รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต วา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ เอตํ สนฺตํ
เอตํ ปณีตํ ยทิทํ สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย ๑-
วิราโค นิพฺพานนฺติ อยํ วุจฺจตานนฺท วิราคสญฺญา ฯ
{๖๐.๗} กตมา จานนฺท นิโรธสญฺญา อิธานนฺท ภิกฺขุ อรญฺญคโต วา
รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต วา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ เอตํ สนฺตํ
เอตํ ปณีตํ ยทิทํ สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย ๑-
นิโรโธ นิพฺพานนฺติ อยํ วุจฺจตานนฺท นิโรธสญฺญา ฯ
{๖๐.๘} กตมา จานนฺท สพฺพโลเก อนภิรตสญฺญา อิธานนฺท ภิกฺขุ
เย โลเก อุปายุปาทานา ๒- เจตโส อธิฏฺฐานาภินิเวสานุสยา เต ปชหนฺโต
วิรมติ น อุปาทิยนฺโต ๓- อยํ วุจฺจตานนฺท สพฺพโลเก อนภิรตสญฺญา ฯ
กตมา จานนฺท สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจสญฺญา อิธานนฺท ภิกฺขุ
สพฺพสงฺขาเรหิ ๔- อฏฺฏิยติ หรายติ ชิคุจฺฉติ อยํ วุจฺจตานนฺท
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตณฺหากฺขโย ฯ ๒ ม. อุปาทานา ฯ ๓ ม. อนุปาทิยนฺโต ฯ ๔ ม. สพฺพสงฺขาเรสุ ฯ
สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจสญฺญา ฯ
{๖๐.๙} กตมา จานนฺท อานาปานสติ อิธานนฺท ภิกฺขุ
อรญฺญคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต วา นิสีทติ
ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สตึ อุปฏฺฐเปตฺวา
โส สโตว อสฺสสติ สโต ๑- ปสฺสสติ ทีฆํ วา อสฺสสนฺโต ทีฆํ
อสฺสสามีติ ปชานาติ ทีฆํ วา ปสฺสสนฺโต ทีฆํ ปสฺสสามีติ
ปชานาติ รสฺสํ วา อสฺสสนฺโต รสฺสํ อสฺสสามีติ ปชานาติ รสฺสํ วา
ปสฺสสนฺโต รสฺสํ ปสฺสสามีติ ปชานาติ สพฺพกายปฏิสํเวที
อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ สพฺพกายปฏิสํเวที ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ
ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ
ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ปีติปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ปีติปฏิสํเวที
ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ สุขปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ สุขปฏิสํเวที
ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ จิตฺตสงฺขารปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ
จิตฺตสงฺขารปฏิสํเวที ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ปสฺสมฺภยํ จิตฺตสงฺขารํ
อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ปสฺสมฺภยํ จิตฺตสงฺขารํ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ
จิตฺตปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ จิตฺตปฏิสํเวที ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ
อภิปฺปโมทยํ จิตฺตํ ... สมาทหํ จิตฺตํ ... วิโมจยํ จิตฺตํ ... อนิจฺจานุปสฺสี
... วิราคานุปสฺสี ... นิโรธานุปสฺสี ... ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี อสฺสสิสฺสามีติ
สิกฺขติ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ อยํ วุจฺจตานนฺท
อานาปานสติ ฯ สเจ โข ตฺวํ อานนฺท คิริมานนฺทสฺส ภิกฺขุโน อุปสงฺกมิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สโตว ฯ
อิมา ทส สญฺญา ภาเสยฺยาสิ ฐานํ โข ปเนตํ วิชฺชติ ยํ คิริมานนฺทสฺส
ภิกฺขุโน อิมา ทส สญฺญา สุตฺวา โส อาพาโธ ฐานโส ปฏิปสฺสมฺเภยฺยาติ ฯ
อถโข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต สนฺติเก อิมา ทส สญฺญา
อุคฺคเหตฺวา เยนายสฺมา คิริมานนฺโท เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
อายสฺมโต คิริมานนฺทสฺส อิมา ทส สญฺญา อภาสิ ฯ อถโข อายสฺมโต
คิริมานนฺทสฺส อิมา ทส สญฺญา สุตฺวา โส อาพาโธ ฐานโส ปฏิปสฺสมฺภิ
วุฏฺฐหิ ๑- จายสฺมา คิริมานนฺโท ตมฺหา อาพาธา ตถา ปหีโน
จ ปนายสฺมโต คิริมานนฺทสฺส โส อาพาโธ อโหสีติ ฯ
สจิตฺตวคฺโค ปฐโม ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
สจิตฺตสารีปุตฺตา จ ฐิติ จ สมเถน จ
ปริหานา เทฺว สญฺญา ๒- มูลา ปพฺพชิตาพโธ ๓- ฯ
-------------
ยมกวคฺโค ทุติโย
[๖๑] ปุริมา ภิกฺขเว โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชาย อิโต
ปุพฺเพ อวิชฺชา นาโหสิ อถ ปจฺฉา สมฺภวีติ ๔- เอวญฺเจตํ ภิกฺขเว
วุจฺจติ อถ จ ปน ปญฺญายติ อิทปฺปจฺจยา อวิชฺชาติ อวิชฺชมฺปหํ
ภิกฺขเว สาหารํ วทามิ โน อนาหารํ โก จาหาโร อวิชฺชาย
ปญฺจ นีวรณาติสฺส วจนียํ ปญฺจปหํ ภิกฺขเว นีวรเณ สาหาเร
@เชิงอรรถ: ๑ โป. วุฏฺฐาหิ ฯ ยุ. อุฏฺฐหิ ฯ ๒ ม. ปริหาโน จ เทฺวสญฺญา ฯ
@๓ โป. ปพฺพชิตํ ธิโรติ ฯ ม. ปพฺพชิตํ คิรีติ ฯ ยุ. ปพฺพชิตาคิรีติ ฯ
@๔ โป. ม. สมภวีติ ฯ อปรํปิ อีทิสเมว ฯ
วทามิ โน อนาหาเร โก จาหาโร ปญฺจนฺนํ นีวรณานํ ตีณิ
ทุจฺจริตานีติสฺส วจนียํ ตีณิปหํ ภิกฺขเว ทุจฺจริตานิ สาหารานิ วทามิ
โน อนาหารานิ โก จาหาโร ติณฺณํ ทุจฺจริตานํ อินฺทฺริยาสํวโรติสฺส ๑-
วจนียํ อินฺทฺริยาสํวรมฺปหํ ภิกฺขเว สาหารํ วทามิ โน อนาหารํ
โก จาหาโร อินฺทฺริยาสํวรสฺส อสตาสมฺปชญฺญนฺติสฺส ๒- วจนียํ
อสตาสมฺปชญฺญมฺปหํ ภิกฺขเว สาหารํ วทามิ โน อนาหารํ โก จาหาโร
อสตาสมฺปชญฺญสฺส อโยนิโส มนสิกาโรติสฺส วจนียํ อโยนิโส
มนสิการมฺปหํ ภิกฺขเว สาหารํ วทามิ โน อนาหารํ โก จาหาโร
อโยนิโส มนสิการสฺส อสฺสทฺธิยนฺติสฺส วจนียํ อสฺสทฺธิยมฺปหํ
ภิกฺขเว สาหารํ วทามิ โน อนาหารํ โก จาหาโร อสฺสทฺธิยสฺส
อสฺสทฺธมฺมสฺสวนนฺติสฺส วจนียํ อสฺสทฺธมฺมสฺสวนมฺปหํ ภิกฺขเว สาหารํ
วทามิ โน อนาหารํ โก จาหาโร อสฺสทฺธมฺมสฺสวนสฺส อสปฺปุริสสํเสโวติสฺส
วจนียํ
{๖๑.๑} อิติ โข ภิกฺขเว อสปฺปุริสสํเสโว ปริปูโร อสฺสทฺธมฺมสฺสวนํ
ปริปูเรติ อสฺสทฺธมฺมสฺสวนํ ปริปูรํ อสฺสทฺธิยํ ปริปูเรติ อสฺสทฺธิยํ ปริปูรํ
อโยนิโส มนสิการํ ปริปูเรติ อโยนิโส มนสิกาโร ปริปูโร อสตาสมฺปชญฺญํ
ปริปูเรติ อสตาสมฺปชญฺญํ ปริปูรํ อินฺทฺริยาสํวรํ ปริปูเรติ อินฺทฺริยาสํวโร
ปริปูโร ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปริปูเรติ ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปริปูรานิ ปญฺจ นีวรเณ
ปริปูเรนฺติ ปญฺจ นีวรณา ปริปูรา อวิชฺชํ ปริปูเรนฺติ เอวเมติสฺสา อวิชฺชาย
อาหาโร โหติ เอวญฺจ ปาริปูริ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว อุปริปพฺพเต
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อินฺทฺริยอสํวโรติสฺส ฯ ๒ โป. อสติอสมฺปชญฺญนฺติสฺส ฯ
ถุลฺลผุสิตเก เทเว วสฺสนฺเต เทเว คฬคฬายนฺเต ๑- ตํ อุทกํ ยถานินฺนํ
ปวตฺตมานํ ปพฺพตกนฺทรปทรสาขา ปริปูเรติ ปพฺพตกนฺทรปทรสาขา
ปริปูรา กุสุพฺเภ ๒- ปริปูเรนฺติ กุสุพฺภา ปริปูรา มหาโสพฺเภ
ปริปูเรนฺติ มหาโสพฺภา ปริปูรา กุนฺนทิโย ปริปูเรนฺติ กุนฺนทิโย
ปริปูรา มหานทิโย ปริปูเรนฺติ มหานทิโย ปริปูรา มหาสมุทฺทํ ๓-
สาครํ ปริปูเรนฺติ เอวเมตสฺส มหาสมุทฺทสฺส สาครสฺส อาหาโร
โหติ เอวญฺจ ปาริปูริ
{๖๑.๒} เอวเมว โข ภิกฺขเว อสปฺปุริสสํเสโว ปริปูโร
อสฺสทฺธมฺมสฺสวนํ ปริปูเรติ อสฺสทฺธมฺมสฺสวนํ ปริปูรํ อสฺสทฺธิยํ
ปริปูเรติ อสฺสทฺธิยํ ปริปูรํ อโยนิโส มนสิการํ ปริปูเรติ อโยนิโส
มนสิกาโร ปริปูโร อสตาสมฺปชญฺญํ ปริปูเรติ อสตาสมฺปชญฺญํ
ปริปูรํ อินฺทฺริยาสํวรํ ปริปูเรติ อินฺทฺริยาสํวโร ปริปูโร ตีณิ ทุจฺจริตานิ
ปริปูเรติ ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปริปูรานิ ปญฺจ นีวรเณ ปริปูเรนฺติ ปญฺจ
นีวรณา ปริปูรา อวิชฺชํ ปริปูเรนฺติ เอวเมติสฺสา อวิชฺชาย อาหาโร
โหติ เอวญฺจ ปาริปูริ ฯ
{๖๑.๓} วิชฺชาวิมุตฺติมฺปหํ ภิกฺขเว สาหารํ วทามิ โน อนาหารํ โก
จาหาโร วิชฺชาวิมุตฺติยา สตฺต โพชฺฌงฺคาติสฺส วจนียํ สตฺตปหํ ภิกฺขเว
โพชฺฌงฺเค สาหาเร วทามิ โน อนาหาเร โก จาหาโร สตฺตนฺนํ
โพชฺฌงฺคานํ จตฺตาโร สติปฏฺฐานาติสฺส วจนียํ จตฺตาโรปหํ ภิกฺขเว
สติปฏฺฐาเน สาหาเร วทามิ โน อนาหาเร โก จาหาโร จตุนฺนํ
สติปฏฺฐานานํ ตีณิ สุจริตานีติสฺส วจนียํ ตีณิปหํ ภิกฺขเว สุจริตานิ
สาหารานิ วทามิ โน อนาหารานิ โก จาหาโร ติณฺณํ สุจริตานํ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. เทเว คฬคฬายนฺเตติ อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ ยุ. คลคลายนฺเต ฯ ๒ โป.
@กุสมฺเภ ฯ ม. กุโสมฺเภ ฯ อญฺญตฺถ เอวํ ญาตพฺพํ ฯ ๓ โป. สพฺพตฺถวาเรสุ สมุทฺทํ ฯ
อินฺทฺริยสํวโรติสฺส วจนียํ อินฺทฺริยสํวรมฺปหํ ภิกฺขเว สาหารํ วทามิ
โน อนาหารํ โก จาหาโร อินฺทฺริยสํวรสฺส สติสมฺปชญฺญนฺติสฺส
วจนียํ สติสมฺปชญฺญมฺปหํ ภิกฺขเว สาหารํ วทามิ โน อนาหารํ
โก จาหาโร สติสมฺปชญฺญสฺส โยนิโส มนสิกาโรติสฺส วจนียํ
โยนิโส มนสิการมฺปหํ ภิกฺขเว สาหารํ วทามิ โน อนาหารํ โก
จาหาโร โยนิโส มนสิการสฺส สทฺธาติสฺส วจนียํ สทฺธมฺปหํ ภิกฺขเว
สาหารํ วทามิ โน อนาหารํ โก จาหาโร สทฺธาย สทฺธมฺมสฺสวนนฺติสฺส
วจนียํ สทฺธมฺมสฺสวนมฺปหํ ภิกฺขเว สาหารํ วทามิ โน อนาหารํ โก
จาหาโร สทฺธมฺมสฺสวนสฺส สปฺปุริสสํเสโวติสฺส วจนียํ
{๖๑.๔} อิติ โข ภิกฺขเว สปฺปุริสสํเสโว ปริปูโร สทฺธมฺมสฺสวนํ
ปริปูเรติ สทฺธมฺมสฺสวนํ ปริปูรํ สทฺธํ ปริปูเรติ สทฺธา ปริปูรา โยนิโส
มนสิการํ ปริปูเรติ โยนิโส มนสิกาโร ปริปูโร สติสมฺปชญฺญํ ปริปูเรติ
สติสมฺปชญฺญํ ปริปูรํ อินฺทฺริยสํวรํ ปริปูเรติ อินฺทฺริยสํวโร ปริปูโร
ตีณิ สุจริตานิ ปริปูเรติ ตีณิ สุจริตานิ ปริปูรานิ จตฺตาโร
สติปฏฺฐาเน ปริปูเรนฺติ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา ปริปูรา สตฺต โพชฺฌงฺเค
ปริปูเรนฺติ สตฺต โพชฺฌงฺคา ปริปูรา วิชฺชาวิมุตฺตึ ปริปูเรนฺติ
เอวเมติสฺสา วิชฺชาวิมุตฺติยา อาหาโร โหติ เอวญฺจ ปาริปูริ
{๖๑.๕} เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว อุปริปพฺพเต ถุลฺลผุสิตเก เทเว
วสฺสนฺเต เทเว คฬคฬายนฺเต ตํ อุทกํ ยถานินฺนํ ปวตฺตมานํ
ปพฺพตกนฺทรปทรสาขา ปริปูเรติ ปพฺพตกนฺทรปทรสาขา
ปริปูรา กุสุพฺเภ ปริปูเรนฺติ กุสุพฺภา ปริปูรา
มหาโสพฺเภ ปริปูเรนฺติ มหาโสพฺภา ปริปูรา กุนฺนทิโย ปริปูเรนฺติ
กุนฺนทิโย ปริปูรา มหานทิโย ปริปูเรนฺติ มหานทิโย ปริปูรา
มหาสมุทฺทํ สาครํ ปริปูเรนฺติ เอวเมตสฺส มหาสมุทฺทสฺส สาครสฺส
อาหาโร ๑- โหติ เอวญฺจ ปาริปูริ เอวเมว โข ภิกฺขเว สปฺปุริสสํเสโว
ปริปูโร สทฺธมฺมสฺสวนํ ปริปูเรติ สทฺธมฺมสฺสวนํ ปริปูรํ สทฺธํ ปริปูเรติ
สทฺธา ปริปูรา โยนิโส มนสิการํ ปริปูเรติ โยนิโส มนสิกาโร
ปริปูโร สติสมฺปชญฺญํ ปริปูเรติ สติสมฺปชญฺญํ ปริปูรํ อินฺทฺริยสํวรํ
ปริปูเรติ อินฺทฺริยสํวโร ปริปูโร ตีณิ สุจริตานิ ปริปูเรติ ตีณิ
สุจริตานิ ปริปูรานิ จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน ปริปูเรนฺติ จตฺตาโร
สติปฏฺฐานา ปริปูรา สตฺต โพชฺฌงฺเค ปริปูเรนฺติ สตฺต โพชฺฌงฺคา
ปริปูรา วิชฺชาวิมุตฺตึ ปริปูเรนฺติ เอวเมติสฺสา วิชฺชาวิมุตฺติยา อาหาโร
โหติ เอวญฺจ ปาริปูรีติ ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๔ หน้าที่ ๑-๑๒๔.
http://84000.org/tipitaka/pali/pali_item_s.php?book=24&item=1&items=61&modeTY=2
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
http://84000.org/tipitaka/pali/pali_item_s.php?book=24&item=1&items=61&modeTY=2&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=24&item=1&items=61&modeTY=2
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=24&item=1&items=61&modeTY=2
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=24&i=1
The Pali Atthakatha in Thai :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=16&A=7151
The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=16&A=7151
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_24
บันทึก ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
