บาลีพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ - พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๗

สุตฺตนิปาเต อุรควคฺคสฺส ทฺวาทสมํ มุนิสุตฺตํ [๓๑๓] |๓๑๓.๖๓๒| ๑๒ สนฺถวาโต ภยํ ชาตํ กิเกตา ชายเต รโช อนิเกตมสนฺถวํ เอตํ เว มุนิทสฺสนํ ฯ |๓๑๓.๖๓๓| โย ชาตมุจฺฉิชฺช น โรปเยยฺย ชายนฺตมสฺส นานุปฺปเวจฺเฉ ตมาหุ เอกํ มุนินํ จรนฺตํ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. นิพฺพานํ ปทมจฺจุตํ ฯ ^๒ ม. ทฺวิปาทโกยํ ฯ ^๓ ม. ปริหารติ ฯ อทฺทกฺขิ โส สนฺติปทํ มเหสิ ฯ |๓๑๓.๖๓๔| สงฺขาย วตฺถูนิ ปมาย ^๑- พีชํ สิเนหมสฺส นานุปฺปเวจฺเฉ ส เว มุนิ ชาติขยนฺตทสฺสี ตกฺกํ ปหาย น อุเปติ สงฺขํ ฯ |๓๑๓.๖๓๕| อญฺญาย สพฺพานิ นิเวสนานิ อนิกามยํ อญฺญตรมฺปิ เตสํ ส เว มุนิ วีตเคโธ อคิทฺโธ นายูหตี ปารคโต หิ โหติ ฯ |๓๑๓.๖๓๖| สพฺพาภิภุํ สพฺพวิทุํ สุเมธํ สพฺเพสุ ธมฺเมสุ อนูปลิตฺตํ สพฺพญฺชหํ ตณฺหกฺขเย วิมุตฺตํ ตํ วาปิ ธีรา มุนิ ^๒- เวทยนฺติ ฯ |๓๑๓.๖๓๗| ปญฺญาพลํ สีวลตูปปนฺนํ สมาหิตํ ฌานรตํ สตีมํ สงฺคา ปมุตฺตํ อขิลํ อนาสวํ ตํ วาปิ ธีรา มุนิ ^๔- เวทยนฺติ ฯ |๓๑๓.๖๓๘| เอกํ จรนฺตํ มุนิ ^๓- อปฺปมตฺตํ นินฺทาปสํสาสุ อเวธมานํ สีหํว สทฺเทสุ อสนฺตสนฺตํ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ปหาย ฯ ^๒-๓-๔ ยุ. มุนึ ฯ วาตํว ชาลมฺหิ อสชฺชมานํ ปทุมํว ^๑- โตเยน อลิมฺปมานํ ^๒- เนตารมญฺเญสมนญฺญเนยฺยํ ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺติ ฯ |๓๑๓.๖๓๙| โย โอคหเณ ถมฺโภริวาภิชายติ ยสฺมึ ปเร วาจาปริยนฺตํ วทนฺติ ตํ วีตราคํ สุสมาหิตินฺทฺริยํ ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺติ ฯ |๓๑๓.๖๔๐| โย เว ฐิตตฺโต ตสรํว อุชฺชุํ ^๓- ชิคุจฺฉติ กมฺเมหิ ปาปเกหิ วีมํสมาโน วิสมํ สมญฺจ ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺติ ฯ |๓๑๓.๖๔๑| โย สญฺญตตฺโต น กโรติ ปาปํ ทหโร จ มชฺโฌ จ มุนี ยตตฺโต อโรสเนยฺโย น ^๔- โรเสติ กญฺจิ ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺติ ฯ |๓๑๓.๖๔๒| ยทคฺคโต มชฺฌโต เสสโต วา ปิณฺฑํ ลเภถ ปรทตฺตูปชีวี นาลํ ถุตุํ นาปิ ^๕- นิปจฺจวาที ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺติ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปทฺมํว ฯ ^๒ โป. ม. ยุ. อลิปฺปมานํ ฯ ^๓ โป. ม. อุชฺชู ฯ ^๔ ม. @น โส โรเสติ ฯ ยุ. โส น โรเสติ ฯ ^๕ ม. ยุ. โนปิ ฯ |๓๑๓.๖๔๓| มุนึ จรนฺตํ วิรตํ เมถุนสฺมา โย โยพฺพเน น ^๑- อุปนิภชฺฌเต กฺวจิ มทปฺปมาทา วิรตํ วิปฺปยุตฺตํ ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺติ ฯ |๓๑๓.๖๔๔| อญฺญาย โลกํ ปรมตฺถทสฺสึ โอฆํ สมุทฺทํ อติตริย ตาทึ ตํ ฉินฺนคนฺถํ อสิตํ อนาสวํ ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺติ ฯ |๓๑๓.๖๔๕| อสฺมา อุโภ ทูรวิหารวุตฺติโน คิหี ^๒- ทารโปสี อมโม จ สุพฺพโต ปรปาณโรธาย คิหี อสญฺญโต นิจฺจํ มุนี รกฺขติ ปาณิเน ยโต ฯ |๓๑๓.๖๔๖| สิขี ยถา นีลคิโว ^๓- วิหงฺคโม หํสสฺส โนเปติ ชวํ กุทาจนํ เอวํ คิหี นานุกโรติ ภิกฺขุโน มุนิโน วิวิตฺตสฺส วนมฺหิ ฌายโตติ ฯ มุนิสุตฺตํ ทฺวาทสมํ ฯ อุรควคฺโค ปฐโม ตสฺสุทฺทานํ อุรโค ธนิโย ขคฺค ^๔- วิสาโณ กสิ ^๕- จุนฺท จ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. โน ฯ ^๒ ยุ. คิหิ ฯ ^๓ ยุ. นีลคีโว ฯ ^๔ ม. ยุ. เจว ฯ ^๕ ม. ยุ. @วิสาณญฺจ ตถา กสิ ฯ ปราภโว วสโล เมตฺต เหมวตาฬวโก อถ วิชยํ มุนิ อุรค วคฺคํ วทนฺติ พารส ฯ ------------ สุตฺตนิปาเต ทุติโย จูฬวคฺโค ปฐมํ รตนสุตฺตํ [๓๑๔] |๓๑๔.๖๔๗| ๑ ยานีธภูตานิ สมาคตานิ ภุมฺมานิ วา ยานิ ว อนฺตลิกฺเข สพฺเพว ภูตา สุมนา ภวนฺตุ |๓๑๔.๖๔๘| อโถปิ สกฺกจฺจ สุณนฺตุ ภาสิตํ ตสฺมา หิ ภูตา นิสาเมถ สพฺเพ เมตฺตํ กโรถ มานุสิยา ปชาย ฯ ทิวา จ รตฺโต จ หรนฺติ เย พลึ ตสฺมา หิ เน รกฺขถ อปฺปมตฺตา ฯ |๓๑๔.๖๔๙| ยํ กิญฺจิ วิตฺตํ อิธ วา หุรํ วา สคฺเคสุ วา ยํ รตนํ ปณีตํ น โน สมํ อตฺถิ ตถาคเตน อิทมฺปิ พุทฺเธ รตนํ ปณีตํ ฯ เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ |๓๑๔.๖๕๐| ขยํ วิราคํ อมตํ ปณีตํ ยทชฺฌคา สกฺยมุนี สมาหิโต น เตน ธมฺเมน สมตฺถิ กิญฺจิ อิทมฺปิ ธมฺเม รตนํ ปณีตํ ฯ เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ |๓๑๔.๖๕๑| ยมฺพุทฺธเสฏฺโฐ ^๑- ปริวณฺณยี สุจึ สมาธิมานนฺตริกญฺญมาหุ สมาธินา เตน สโม น วิชฺชติ อิทมฺปิ ธมฺเม รตนํ ปณีตํ ฯ เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ |๓๑๔.๖๕๒| เย ปุคฺคลา อฏฺฐสตํ ปสฏฺฐา จตฺตาริ เอตานิ ยุคานิ โหนฺติ เต ทกฺขิเณยฺยา สุคตสฺส สาวกา เอเตสุ ทินฺนานิ มหปฺผลานิ อิทมฺปิ สงฺเฆ รตนํ ปณีตํ ฯ เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ |๓๑๔.๖๕๓| เย สุปฺปยุตฺตา มนสา ทเฬฺหน นิกฺกามิโน โคตมสาสนมฺหิ เต ปตฺติปตฺตา อมตํ วิคยฺห ลทฺธา มุธา นิพฺพุตึ ภุญฺชมานา อิทมฺปิ สงฺเฆ รตนํ ปณีตํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยํ ... ฯ เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ |๓๑๔.๖๕๔| ยถินฺทขีโล ปฐวึ สิโต สิยา จตุพฺภิ วาเตภิ อสมฺปกมฺปิโย ตถูปมํ สปฺปุริสํ วทามิ โย อริยสจฺจานิ อเวจฺจ ปสฺสติ อิทมฺปิ สงฺเฆ รตนํ ปณีตํ ฯ เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ |๓๑๔.๖๕๕| เย อริยสจฺจานิ วิภาวยนฺติ คมฺภีรปญฺเญน สุเทสิตานิ กิญฺจาปิ เต โหนฺติ ภุสปฺปมตฺตา น เต ภวํ อฏฺฐมมาทิยนฺติ อิทมฺปิ สงฺเฆ รตนํ ปณีตํ ฯ เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ |๓๑๔.๖๕๖| สหาวสฺส ทสฺสนสมฺปทาย ตยสฺสุ ธมฺมา ชหิตา ภวนฺติ สกฺกายทิฏฺฐิ วิจิกิจฺฉิตญฺจ สีลพฺพตํ วาปิ ยทตฺถิ กิญฺจิ |๓๑๔.๖๕๗| จตูหปาเยหิ จ วิปฺปมุตฺโต ฉ ^๑- จาภิฐานานิ อภพฺโพ ^๒- กาตุํ อิทมฺปิ สงฺเฆ รตนํ ปณีตํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ฉจฺจาภิฐานานิ ฯ ^๒ ม. อภพฺพ กาตุํ ฯ เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ |๓๑๔.๖๕๘| กิญฺจาปิ โส กมฺมํ ^๑- กโรติ ปาปกํ กาเยน วาจายุท เจตสา วา อภพฺโพ โส ตสฺส ปฏิจฺฉทาย อภพฺพตา ทิฏฺฐปทสฺส วุตฺตา อิทมฺปิ สงฺเฆ รตนํ ปณีตํ ฯ เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ |๓๑๔.๖๕๙| วนปฺปคุมฺเพ ยถา ผุสฺสิตคฺเค คิมฺหานมาเส ปฐมสฺมึ คิมฺเห ตถูปมํ ธมฺมวรํ อเทสยิ นิพฺพานคามึ ปรมํ หิตาย อิทมฺปิ พุทฺเธ รตนํ ปณีตํ ฯ เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ |๓๑๔.๖๖๐| วโร วรญฺญู วรโท วราหโร อนุตฺตโร ธมฺมวรํ อเทสยิ อิทมฺปิ พุทฺเธ รตนํ ปณีตํ ฯ เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ |๓๑๔.๖๖๑| ขีณํ ปุราณํ นวํ นตฺถิ สมฺภวํ วิรตฺตจิตฺตายติเก ^๒- ภวสฺมึ เต ขีณพีชา อวิรุฬฺหิฉนฺทา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. กมฺม ฯ ^๒ โป. ยุ. วิรตฺตจิตฺตา อายติเก ฯ นิพฺพนฺติ ธีรา ยถายมฺปทีโป ^๑- อิทมฺปิ สงฺเฆ รตนํ ปณีตํ ฯ เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ ฯ |๓๑๔.๖๖๒| ยานีธ ภูตานิ สมาคตานิ ภุมฺมานิ วา ยานิ ว อนฺตลิกฺเข ตถาคตํ เทวมนุสฺสปูชิตํ พุทฺธํ นมสฺสาม สุวตฺถิ โหตุ ฯ |๓๑๔.๖๖๓| ยานีธ ภูตานิ สมาคตานิ ภุมฺมานิ วา ยานิ ว อนฺตลิกฺเข ตถาคตํ เทวมนุสฺสปูชิตํ ธมฺมํ นมสฺสาม สุวตฺถิ โหตุ ฯ |๓๑๔.๖๖๔| ยานีธ ภูตานิ สมาคตานิ ภุมฺมานิ วา ยานิ ว อนฺตลิกฺเข ตถาคตํ เทวมนุสฺสปูชิตํ สงฺฆํ นมสฺสาม สุวตฺถิ โหตุ ฯ รตนสุตฺตํ ปฐมํ ฯ ----------- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยถายํ ฯ สุตฺตนิปาเต ทุติยสฺส จูฬวคฺคสฺส ทุติยํ อามคนฺธสุตฺตํ [๓๑๕] |๓๑๕.๖๖๕| ๒ สามากจิงฺคุลกจีนกานิ ^๑- จ ปตฺตปฺผลํ มูลปฺผลํ ควิปฺผลํ ธมฺเมน ลทฺธํ สตมสฺสมานา น กามกามา อลิกํ ภณนฺติ ฯ |๓๑๕.๖๖๖| ยทสฺสมาโน สุกตํ สุนิฏฺฐิตํ ปเรหิ ทินฺนํ ปยตํ ปณีตํ สาลีนมนฺนํ ปริภุญฺชมาโน โส ภุญฺชสี ^๒- กสฺสป อามคนฺธํ ฯ |๓๑๕.๖๖๗| น อามคนฺโธ มม กปฺปตีติ อิจฺเจว ตฺวํ ภาสติ พฺรหฺมพนฺธุ สาลีนมนฺนํ ปริภุญฺชมาโน สกุนฺตมํเสหิ สุสงฺขเตหิ ฯ ปุจฺฉามิ ตํ กสฺสป เอตมตฺถํ กถํปกาโร ตว อามคนฺโธ |๓๑๕.๖๖๘| ปาณาติปาโต วธเฉทพนฺธนํ เถยฺยํ มุสาวาโท นิกตี วญฺจนานิ จ อชฺเฌนกุตฺตํ ^๓- ปรทารเสวนา เอสามคนฺโธ น หิ มํสโภชนํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ... จิงฺคูลก ... ฯ ยุ. สามากฑิงฺคลกจีนากานิ จ ฯ ^๒ ยุ. ภุญฺชตี ฯ @^๓ ยุ. อชฺเชน กุชฺชํ ฯ |๓๑๕.๖๖๙| เย อิธ กาเมสุ อสญฺญตา ชนา รเสสุ คิทฺธา ^๑- อสุจีกมิสฺสตา ^๒- นตฺถีกทิฏฺฐี ^๓- วิสมา ทุรนฺนยา เอสามคนฺโธ น หิ มํสโภชนํ ฯ |๓๑๕.๖๗๐| เย ลูขสา ทารุณ ^๔- ปิฏฺฐิมํสิกา มิตฺตทฺทุโน นิกฺกรุณาติมานิโน อทานสีลา น จ เทนฺติ กสฺสจิ เอสามคนฺโธ น หิ มํสโภชนํ ฯ |๓๑๕.๖๗๑| โกโธ มโท ถมฺโภ ปจฺจุฏฺฐาปนา ^๕- จ มายา อุสฺสุยา ^๖- ภสฺสสมุสฺสโย จ มานาติมาโน จ อสพฺภิ สนฺถโว เอสามคนฺโธ น หิ มํสโภชนํ ฯ |๓๑๕.๖๗๒| เย ปาปสีลา อิณฆา จ สูจกา ^๗- โวหารกูฏา อิธ ปาฏิรูปิกา นราธมา เยธ กโรนฺติ กิพฺพิสํ เอสามคนฺโธ น หิ มํสโภชนํ ฯ |๓๑๕.๖๗๓| เย อิธ ปาเณสุ อสญฺญตา ชนา ปเรสมาทาย วิเหสมุยฺยุตา ทุสฺสีลลุทฺธา ผรุสา อนาทรา @เชิงอรรถ: ^๑ โป. เคธา ฯ ^๒ โป. อสุจิภาวมิสฺสิตา ฯ ม. อสุจิภาวมสฺสิตา ฯ @ยุ. อสุจีกมิสฺสิตา ฯ ^๓ ม. นตฺถิกทิฏฺฐี ฯ ยุ. นตฺถิกทิฏฺฐิ ฯ @^๔ โป. ม. ยุ. ทารุณา ฯ ^๕ โป. ม. ปจฺจุปฏฺฐาปนา ฯ ^๖ โป. ยุ. อุสฺสุยฺยา ฯ @ม. อุสูยา ฯ ^๗ โป. ม. ยุ. อิณฆาตสุจกา ฯ เอสามคนฺโธ น หิ มํสโภชนํ ฯ |๓๑๕.๖๗๔| เอเตสุ คิทฺธา วิรุทฺธาติปาติโน นิจฺจุยฺยุตา เปจฺจ ตมํ วชนฺติ เย ปตนฺติ สตฺตา นิรยํ อวํสิรา เอสามคนฺโธ น หิ มํสโภชนํ ฯ |๓๑๕.๖๗๕| น มจฺฉมํสํ ^๑- นานาสกตฺตํ น นคฺคิยํ (น ^๒- มุณฺฑิยํ ชฏา ^๓- ชลฺลํ ขราชินานิ) นาคฺคิหุตสฺสุปเสวนา ^๔- เย วาปิ โลเก อมรา พหู ตปา มนฺตาหุตี ยญฺญมุตูปเสวนา โสเธนฺติ มจฺจํ อวิติณฺณกงฺขํ ฯ |๓๑๕.๖๗๖| โย ^๕- เตสุ คุตฺโต วิทิตินฺทฺริโย จเร ธมฺเม ฐิโต อชฺชวมทฺทเว รโต สงฺคาติโค สพฺพทุกฺขปฺปหีโน น ลิมฺปติ ทิฏฺฐสุเตสุ ธีโร ฯ |๓๑๕.๖๗๗| อิจฺเจตมตฺถํ ภควา ปุนปฺปุนํ อกฺขาสิ นํ เวทยิ มนฺตปารคู จิตฺราหิ คาถาหิ มุนิปฺปกาสยิ ^๖- นิรามคนฺโธ อสิโต ทุรนฺนโย ฯ |๓๑๕.๖๗๘| สุตฺวาน พุทฺธสฺส สุภาสิตํ ปทํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. น มจฺฉมํสานมนาสกตฺตํ ^๒ ยุ. นสทฺโท นตฺถิ ^๓ โป. น มุณฺฑิยํ ชฏา น @ชลฺลา ฯ ^๔ โป. ... อคฺคิหุตสฺสุปเสวนา ฯ ยุ. ขราชินานิวา นาคฺคิหุตสฺสุปเสวนาว @ยา ฯ ^๕ ยุ. โส ฯ ^๖ ม. มุนี ฯ นิรามคนฺธํ สพฺพทุกฺขปฺปนุทํ ^๑- นีจมโน วนฺทิ ตถาคตสฺส ตตฺเถว ปพฺพชฺชมโรจยิตฺถาติ ฯ อามคนฺธสุตฺตํ ทุติยํ ฯ --------- สุตฺตนิปาเต ทุติยสฺส จูฬวคฺคสฺส ตติยํ หิริสุตฺตํ [๓๑๖] |๓๑๖.๖๗๙| ๓ หิรินฺตรนฺตํ วิชิคุจฺฉมานํ สขาหมสฺมิ ^๒- อิติ ภาสมานํ สยฺหานิ กมฺมานิ อนาทิยนฺตํ เนโส มมนฺติ อิติ นํ วิชญฺญา ฯ |๓๑๖.๖๘๐| อนนฺวยํ ปิยํ วาจํ โย มิตฺเตสุ ปกุพฺพติ อกโรนฺตํ ภาสมานํ ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา ฯ |๓๑๖.๖๘๑| น โส มิตฺโต โย สทา อปฺปมตฺโต เภทาสงฺกี รนฺธเมวานุปสฺสี ยสฺมึ จ เสติ อุรสีว ปุตฺโต ส เว มิตฺโต โย ปเรหิ อเภชฺโช ^๓- ฯ |๓๑๖.๖๘๒| ปามุชฺชกรณํ ฐานํ ปสํสาวหนํ สุขํ ผลานิสํโส ภาเวติ วหนฺโต โปริสํ ธุรํ ฯ |๓๑๖.๖๘๓| ปวิเวกรสํ ปิตฺวา รสํ อุปสมสฺส จ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. สพฺพทุกฺขปฺปนูทนํ ฯ ^๒ โป. ตวาหมสฺมิ ฯ ม. ตวาหมสฺมิ ฯ @^๓ โป. อภชฺโช ฯ นิทฺทโร โหติ นิปฺปาโป ธมฺมปีติรสํ ปิวนฺติ ฯ หิริสุตฺตํ ตติยํ ฯ ---------- สุตฺตนิปาเต ทุติยสฺส จูฬวคฺคสฺส จตุตฺถํ มงฺคลสุตฺตํ [๓๑๗] ๔ เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ อถ โข อญฺญตรา เทวตา อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา อภิกฺกนฺตวณฺณา เกวลกปฺปํ เชตวนํ โอภาเสตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ เอกมนฺตํ ฐิตา โข สา เทวตา ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ [๓๑๘] |๓๑๘.๖๘๔| พหูเทวา มนุสฺสา จ มงฺคลานิ อจินฺตยุํ อากงฺขมานา โสตฺถานํ พฺรูหิ มงฺคลมุตฺตมํ ฯ |๓๑๘.๖๘๕| อเสวนา จ พาลานํ ปณฺฑิตานญฺจ เสวนา ปูชา จ ปูชนียานํ ^๑- เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ ^๒- ฯ |๓๑๘.๖๘๖| ปฏิรูปเทสวาโส จ ปุพฺเพ จ กตปุญฺญตา อตฺตสมฺมาปณิธิ จ เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ ฯ |๓๑๘.๖๘๗| พาหุสจฺจญฺจ สิปฺปญฺจ วินโย จ สุสิกฺขิโต สุภาสิตา จ ยา วาจา เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ ฯ |๓๑๘.๖๘๘| มาตาปิตุอุปฏฺฐานํ ปุตฺตทารสฺส สงฺคโห @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปูชเนยฺยานํ ฯ ^๒ ม. เอตํ ... ฯ อนากุลา จ กมฺมนฺตา เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ |๓๑๘.๖๘๙| ทานญฺจ ธมฺมจริยา จ ญาตกานญฺจ สงฺคโห อนวชฺชานิ กมฺมานิ เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ ฯ |๓๑๘.๖๙๐| อารตี วิรติ ปาปา มชฺชปานา จ สญฺญโม อปฺปมาโท จ ธมฺเมสุ เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ ฯ |๓๑๘.๖๙๑| คารโว จ นิวาโต จ สนฺตุฏฺฐี ^๑- จ กตญฺญุตา กาเลน ธมฺมสฺสวนํ เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ ฯ |๓๑๘.๖๙๒| ขนฺตี จ โสวจสฺสตา สมณานญฺจ ทสฺสนํ กาเลน ธมฺมสากจฺฉา เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ ฯ |๓๑๘.๖๙๓| ตโป จ พฺรหฺมจริยญฺจ ^๒- อริยสจฺจานทสฺสนํ นิพฺพานสจฺฉิกิริยา จ เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ ฯ |๓๑๘.๖๙๔| ผุฏฺฐสฺส โลกธมฺเมหิ จิตฺตํ ยสฺส น กมฺปติ อโสกํ วิรชํ เขมํ เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ ฯ |๓๑๘.๖๙๕| เอตาทิสานิ กตฺวาน สพฺพตฺถมปราชิตา สพฺพตฺถ โสตฺถึ คจฺฉนฺติ ตนฺเตสํ มงฺคลมุตฺตมนฺติ ฯ มงฺคลสุตฺตํ จตุตฺถํ ฯ ----------- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สนฺตุฏฺฐิ ฯ ^๒ ยุ. พฺรหฺมจริยา จ ฯ สุตฺตนิปาเต ทุติยสฺส จูฬวคฺคสฺส ปญฺจมํ สูจิโลมสุตฺตํ [๓๑๙] ๕ เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา คยายํ วิหรติ ฏงฺกิตมญฺเจ สูจิโลมยกฺขสฺส ^๑- ภวเน ฯ เตน โข ปน สมเยน ขโร จ ยกฺโข สูจิโลโม จ ยกฺโข ภควโต อวิทูเร อติกฺกมนฺติ ฯ อถ โข ขโร ยกฺโข สูจิโลมํ ยกฺขํ เอตทโวจ เอโส สมโณติ ฯ เนโส สมโณ สมณโก เอโส ยาว ^๒- อหํ ปชานามิ ยทิ วา ^[๓]- สมโณ ยทิ วา ^[๔]- สมณโกติ ฯ {๓๑๙.๑} อถ โข สูจิโลโม ยกฺโข เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต กายํ อุปนาเมสิ ฯ อถ โข ภควา กายํ อปนาเมสิ ฯ อถ โข สูจิโลโม ยกฺโข ภควนฺตํ เอตทโวจ ภายสิ มํ สมณาติ ฯ น ขฺวาหนฺตํ อาวุโส ภายามิ อปิ จ ^[๕]- เต สมฺผสฺโส ปาปโกติ ฯ {๓๑๙.๒} ปญฺหนฺตํ สมณ ปุจฺฉิสฺสามิ สเจ เม น พฺยากาสิ จิตฺตํ วา เต ขิปิสฺสามิ หทยํ วา เต ผาเลสฺสามิ ปาเทสุ วา คเหตฺวา ปารคงฺคาย ขิปิสฺสามีติ ฯ {๓๑๙.๓} น ขฺวาหนฺตํ อาวุโส ปสฺสามิ สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย โย เม จิตฺตํ วา ขิเปยฺย หทยํ วา ผาเลยฺย ปาเทสุ วา คเหตฺวา ปารคงฺคาย ขิเปยฺย อปิ จ ตฺวํ อาวุโส ปุจฺฉ ยทากงฺขสีติ ฯ อถ โข สูจิโลโม ยกฺโข ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ [๓๒๐] |๓๒๐.๖๙๖| ราโค จ โทโส จ กุโตนิทานา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. สูจิโลมสฺส ยกฺขสฺส ฯ ^๒ ม. ยาวาหํ ฯ ยุ. ยาว ชานามิ ฯ @^๓-๔ ม. ยุ. โส ฯ ^๕ ยุ. โข ฯ อรตี รตี โลมหํโส กุโตชา กุโต สมุฏฺฐาย มโน วิตกฺกา กุมารกา ธงฺกมิโวสฺสชนฺติ ^๑- ฯ |๓๒๐.๖๙๗| ราโค จ โทโส จ อิโตนิทานา อรตี รตี โลมหํโส อิโตชา อิโต สมุฏฺฐาย มโน วิตกฺกา กุมารกา ธงฺกมิโวสฺสชนฺติ ^๒- ฯ |๓๒๐.๖๙๘| เสฺนหชา อตฺตสมฺภูตา นิโคฺรธสฺเสว ขนฺธชา ปุถู วิสตฺตา กาเมสุ มาลุวาว วิตตา วเน ฯ |๓๒๐.๖๙๙| เย นํ ปชานนฺติ ยโตนิทานํ เต นํ วิโนเทนฺติ สุโณหิ ยกฺข ตถุตฺตรํ ^๓- โอฆมิมํ ตรนฺติ อติณฺณปุพฺพํ อปุนพฺภวายาติ ฯ สูจิโลมสุตฺตํ ปญฺจมํ ฯ ------------- สุตฺตนิปาเต ทุติยสฺส จูฬวคฺคสฺส ฉฏฺฐํ ธมฺมจริยสุตฺตํ [๓๒๑] |๓๒๑.๗๐๐| ๖ ธมฺมจริยํ พฺรหฺมจริยํ เอตทาหุ วสุตฺตมํ ปพฺพชิโตปิ เจ โหติ อคารสฺมา ^๔- อนคาริยํ ฯ |๓๒๑.๗๐๑| โส เจ มุขรชาติโก วิเหสาภิรโต มิโค ^๕- @เชิงอรรถ: ^๑-๒ ยุ. วงฺก ... ฯ ^๓ โป. ตทุตฺตรํ ฯ ม. ยุ. เต ทุตฺตรํ ^๔ ม. อคารา ฯ @^๕ ม. ยุ. มโค ฯ ชีวิตํ ตสฺส ปาปิโย รชํ วฑฺเฒติ อตฺตโน ฯ |๓๒๑.๗๐๒| กลหาภิรโต ภิกฺขุ โมหธมฺเมน อาวุโต ^๑- อกฺขาตมฺปิ น ชานาติ ธมฺมํ พุทฺเธน เทสิตํ ฯ |๓๒๑.๗๐๓| วิเหสํ ภาวิตตฺตานํ อวิชฺชาย ปุรกฺขโต สงฺกิเลสํ น ชานาติ มคฺคํ นิรยคามินํ |๓๒๑.๗๐๔| วินิปาตํ สมาปนฺโน คพฺภา คพฺภํ ตมา ตมํ ส เว ตาทิสโก ภิกฺขุ เปจฺจ ทุกฺขํ นิคจฺฉติ ฯ |๓๒๑.๗๐๕| คูธกูโป ^๒- ยถา อสฺส สมฺปุณฺโณ คณวสฺสิโก โย จ เอวรูโป อสฺส ทุพฺพิโสโธ หิ สงฺคโณ ฯ |๓๒๑.๗๐๖| ยํ เอวรูปํ ชานาถ ภิกฺขโว เคหนิสฺสิตํ ปาปิจฺฉํ ปาปสงฺกปฺปํ ปาปอาจารโคจรํ ฯ |๓๒๑.๗๐๗| สพฺเพ สมคฺคา หุตฺวาน อภินิพฺพิชฺชิยาถ ^๓- นํ กรณฺฑํ ^๔- ว นิทฺธมถ กสมฺพุํ อวกสฺสถ ^๕- |๓๒๑.๗๐๘| ตโต ปลาเส ^๖- วาเหถ อสฺสมเณ สมณมานิเน ฯ นิทฺธมิตฺวาน ปาปิจฺเฉ ปาปอาจารโคจเร |๓๒๑.๗๐๙| สุทฺธา สุทฺเธหิ สํวาสํ กปฺปยโวฺห ปติสฺสตา ^๗- ตโต สมคฺคา นิปกา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสถาติ ฯ ธมฺมจริยสุตฺตํ ฉฏฺฐํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อาวโฏ ฯ ^๒ ม. ยุ. คูถกูโป ฯ ^๓ ม. อภินิพฺพชฺชิยาถ ฯ ยุ. อภินิพฺพิชฺชยาถ ฯ @^๔ โป. การณฺฑํว ฯ ม. ยุ. การณฺฑวํ ฯ ^๕ ม. ยุ. อปกสฺสถ ฯ ^๖ ม. ยุ ปลาเป ฯ @^๗ โป. ปติสฺสวา ฯ สุตฺตนิปาเต ทุติยสฺส จูฬวคฺคสฺส สตฺตมํ พฺราหฺมณธมฺมิกสุตฺตํ [๓๒๒] ๗ เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ อถ โข สมฺพหุลา โกสลกา พฺราหฺมณมหาสาลา ชิณฺณา วุฑฺฒา มหลฺลกา อทฺธคตา วโย อนุปฺปตฺตา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทึสุ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต พฺราหฺมณมหาสาลา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ สนฺทิสฺสนฺติ นุ โข โภ โคตม เอตรหิ พฺราหฺมณา โปราณานํ พฺราหฺมณานํ พฺราหฺมณธมฺเมติ ฯ น โข พฺราหฺมณา สนฺทิสฺสนฺติ เอตรหิ พฺราหฺมณา โปราณานํ พฺราหฺมณานํ พฺราหฺมณธมฺเมติ ฯ สาธุ โน ภวํ ^[๑]- โคตโม โปราณานํ พฺราหฺมณานํ พฺราหฺมณธมฺมํ ภาสตุ สเจ โภโต โคตมสฺส อครูติ ฯ เตน หิ พฺราหฺมณา สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวํ โภติ โข เต พฺราหฺมณ- มหาสาลา ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ [๓๒๓] |๓๒๓.๗๑๐| อิสโย ปุพฺพกา อาสุํ สญฺญตตฺตา ตปสฺสิโน ปญฺจ กามคุเณ หิตฺวา อตฺตทตฺถมจาริสุํ |๓๒๓.๗๑๑| น ปสู พฺราหฺมณานาสุํ น หิรญฺญํ น ธานิยํ สชฺฌายธนธญฺญาสุํ พฺรหฺมํ นิธึ อปาลยุํ ^๒- @เชิงอรรถ: ^๑ โป. โส ฯ ^๒ โป. พฺรหฺมนิธิมปาลยุํ ฯ ม. ยุ. พฺรหฺมํ นิธิมปาลยุํ ฯ |๓๒๓.๗๑๒| ยํ เนสํ ปกตํ อาสิ ทฺวารภตฺตํ อุปฏฺฐิตํ สทฺธาปกตเมสานํ ทาตเว ตทมญฺญิสุํ ฯ |๓๒๓.๗๑๓| นานารตฺเตหิ วตฺเถหิ สยเนหาวสเถหิ จ ผีตา ชนปทา รฏฺฐา เต นมสฺสึสุ พฺราหฺมเณ ฯ |๓๒๓.๗๑๔| อวชฺฌา พฺราหฺมณา อาสุํ อเชยฺยา ธมฺมรกฺขิตา น เน โกจิ นิวาเรสิ กุลทฺวาเรสุ สพฺพโส ฯ |๓๒๓.๗๑๕| อฏฺฐจตฺตาฬีสํ วสฺสานิ (โกมาร) พฺรหฺมจริยํ จรึสุ เต วิชฺชาจรณปริเยฏฺฐึ ^๑- อจรุํ พฺราหฺมณา ปุเร ฯ |๓๒๓.๗๑๖| น พฺราหฺมณา อญฺญมคมุํ นปิ ภริยํ กิณึสุ เต สมฺปิเยเนว สํวาสํ สงฺคนฺตฺวา สมโรจยุํ ฯ |๓๒๓.๗๑๗| อญฺญตฺร ตมฺหา สมยา อุตุเวรมณิมฺปติ ^๒- อนฺตรา เมถุนํ ธมฺมํ นาสฺสุ คจฺฉนฺติ พฺราหฺมณา ฯ |๓๒๓.๗๑๘| พฺรหฺมจริยญฺจ สีลญฺจ อชฺชวํ มทฺทวํ ตปํ โสรจฺจํ อวิหึสญฺจ ขนฺติญฺจาปิ อวณฺณยุํ ฯ |๓๒๓.๗๑๙| โย เนสํ ปรโม อาสิ พฺรหฺมา ทฬฺหปรกฺกโม ส วาปิ เมถุนํ ธมฺมํ สุปินนฺเตน ^๓- นาคมา ฯ |๓๒๓.๗๒๐| ตสฺส วตฺตมนุสิกฺขนฺตา อิเธเก วิญฺญุชาติกา พฺรหฺมจริยญฺจ สีลญฺจ ขนฺติญฺจาปิ อวณฺณยุํ ฯ |๓๒๓.๗๒๑| ตณฺฑุลํ สยนํ วตฺถํ สปฺปิเตลญฺจ ยาจิย ธมฺเมน สโมธาเนตฺวา ^๔- ตโต ยญฺญมกปฺปยุํ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ... ปริยิฏฺฐึ ฯ ^๒ โป. อุตุเวรมณีปติ ^๓ โป. ม. สุปินนฺเตปิ @^๔ ยุ. สมุทาเนตฺวา ฯ |๓๒๓.๗๒๒| อุปฏฺฐิตสฺมึ ยญฺญสฺมึ นาสฺสุ คาโว หนึสุ เต ฯ ยถา มาตา ปิตา ภาตา อญฺเญ วาปิ จ ญาตกา คาโว โน ปรมา มิตฺตา ยาสุ ชายนฺติ โอสถา ฯ |๓๒๓.๗๒๓| อนฺนทา พลทา เจตา วณฺณทา สุขทา ตถา เอตมตฺถวสํ ญตฺวา นาสฺสุ คาโว หนึสุ เต ฯ |๓๒๓.๗๒๔| สุขุมาลา มหากายา วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน พฺราหฺมณา เสหิ ธมฺเมหิ กิจฺจากิจฺเจสุ อุสฺสุกา ยาย ^๑- โลเก อวตฺตึสุ สุขเมธิตฺถยมฺปชา ฯ |๓๒๓.๗๒๕| เตสํ อาสิ วิปลฺลาโส ทิสฺวาน อณุโต อณุํ ราชิโน จ วิยาการํ นาริโย จ สมลงฺกตา |๓๒๓.๗๒๖| รเถ จาชญฺญสํยุตฺเต สุกเต จิตฺรสิพฺพเน นิเวสเน นิเวเส จ วิภตฺเต ภาคโส มิเต |๓๒๓.๗๒๗| โคมณฺฑลปริพฺยุฬฺหํ ^๒- นาริวรคณายุตํ อุฬารํ มานุสํ โภคํ อภิชฺฌายึสุ พฺราหฺมณา ฯ |๓๒๓.๗๒๘| เต ตตฺถ มนฺเต คนฺเถตฺวา โอกฺกากํ ตทุปาคมุํ ปหูตธนธญฺโญสิ (ยชสฺสุ พหุ เต วิตฺตํ) ยชสฺสุ พหุ เต ธนํ ฯ |๓๒๓.๗๒๙| ตโต จ ราชา สญฺญตฺโต พฺราหฺมเณหิ รเถสโภ อสฺสเมธํ ปุริสเมธํ (สมฺมาปาสํ) วาชเปยฺยํ นิรคฺคฬํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยาว ฯ ^๒ ยุ. ปริพฺพูฬฺหํ ฯ เอเต ยาเค ยชิตฺวาน พฺราหฺมณานํ อทา ธนํ |๓๒๓.๗๓๐| คาโว สยนญฺจ วตฺถญฺจ นาริโย จ สมลงฺกตา รเถ จาชญฺญสํยุตฺเต สุกเต จิตฺรสิพฺพเน ^๑- |๓๒๓.๗๓๑| นิเวสนานิ รมฺมานิ สุวิภตฺตานิ สพฺพโส ^๒- นานาธญฺญสฺส ปูเรตฺวา พฺราหฺมณานํ อทา ธนํ ฯ |๓๒๓.๗๓๒| เต จ ตตฺถ ธนํ ลทฺธา สนฺนิธึ สมโรจยุํ เตสํ อิจฺฉาวติณฺณานํ ภิยฺโย ตณฺหา ปวฑฺฒถ เต ตตฺถ มนฺเต คนฺเถตฺวา โอกฺกากํ ปุนมุปาคมุํ ฯ |๓๒๓.๗๓๓| ยถา อาโป จ ปฐวี จ หิรญฺญํ ธนธานิยํ เอวํ คาโว มนุสฺสานํ ปริกฺขาโร โส หิ ปาณินํ ยชสฺสุ พหุ เต วิตฺตํ ยชสฺสุ พหุ เต ธนํ ฯ |๓๒๓.๗๓๔| ตโต จ ราชา สญฺญตฺโต พฺราหฺมเณหิ รเถสโภ เนกา สตสหสฺสิโย คาโว ยญฺเญ อฆาตยิ ฯ |๓๒๓.๗๓๕| น ปาทา น วิสาเณน นาสฺสุ หึสนฺติ เกนจิ คาโว เอฬกสมานา โสรตา กุมฺภทูหนา ตา วิสาเณ คเหตฺวาน ราชา สตฺเถน ฆาตยิ ฯ |๓๒๓.๗๓๖| ตโต จ เทวา ปิตโร อินฺโท อสุรรกฺขสา อธมฺโม อิติ ปกฺกนฺทุํ ยํ สตฺตํ นิปตี คเว ฯ |๓๒๓.๗๓๗| ตโย โรคา ปุเร อาสุํ อิจฺฉา อนสนญฺชรา ปสูนญฺจ สมารมฺภา อฏฺฐานวุติมาคมุํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สพฺพตฺถ จิตฺตสิพฺพเนติ ทิสฺสติ ฯ ^๒ ม. ยุ. ภาคโส ฯ |๓๒๓.๗๓๘| เอโส อธมฺโม ทณฺฑานํ โอกฺกนฺโต ปุรโณ ^๑- อหุ ^๒- อทูสิกาโย ^๓- หญฺญนฺติ ธมฺมา ธํสนฺติ ยาชกา ฯ |๓๒๓.๗๓๙| เอวเมโส อนุธมฺโม โปราโณ วิญฺญุครหิโต ยตฺถ เอทิสกํ ปสฺสติ ยชกํ ^๔- ครหตี ชโน ฯ |๓๒๓.๗๔๐| เอวํ ธมฺเม วิยาปนฺเน วิภินฺนา สุทฺทเวสฺสิกา ปุถู วิภินฺนา ขตฺติยา ปตึ ภริยา ^๕- อวมญฺญถ ฯ |๓๒๓.๗๔๑| ขตฺติยา พฺรหฺมพนฺธู จ เย จญฺเญ โคตฺตรกฺขิตา ชาติวาทํ นิรงฺกตฺวา กามานํ วสมุปาคมุนฺติ ^๖- ฯ [๓๒๔] เอวํ วุตฺเต เต พฺราหฺมณมหาสาลา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม เสยฺยถาปิ โภ โคตม นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตีติ เอวเมวํ โภตา โคตเมน อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโต เอเต มยํ ภวนฺตํ โคตมํ สรณํ คจฺฉาม ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ อุปาสเก โน ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปเต สรณงฺคเตติ ฯ พฺราหฺมณธมฺมิกสุตฺตํ สตฺตมํ ฯ ----------- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปุราโณ ฯ ^๒ โป. ยุ. อหู ฯ ^๓ โป. อทูสิกา เย ฯ ^๔ โป. ยาชกํ ฯ ม. ยุ. อาชกํ ฯ @^๕ ม. ปตึ ภริยาวมญฺญถ ฯ ^๖ โป. กามานํ วสมาคมุํ ฯ ม. วสมนฺวคุนฺติ ฯ สุตฺตนิปาเต ทุติยสฺส จูฬวคฺคสฺส อฏฺฐมํ นาวาสุตฺตํ [๓๒๕] |๓๒๕.๗๔๒| ๘ ยสฺมา หิ ธมฺมํ ปุริโส วิชญฺญา อินฺทํว นํ เทวตา ปูชเยยฺย โส ปูชิโต ตสฺมึ ปสนฺนจิตฺโต พหุสฺสุโต ปาตุกโรติ ธมฺมํ ฯ |๓๒๕.๗๔๓| ตทฏฺฐิกตฺวาน นิสมฺม ธีโร ธมฺมานุธมฺมํ ปฏิปชฺชมาโน วิญฺญู วิภาวี นิปุโณ จ โหติ โย ตาทิสํ ภชติ อปฺปมตฺโต ฯ |๓๒๕.๗๔๔| ขุทฺทญฺจ พาลํ อุปเสวมาโน อนาคตตฺถญฺจ อุสุยฺยกญฺจ อิเธว ธมฺมํ อวิภาวยิตฺวา อวิติณฺณกงฺโข มรณํ อุเปติ ฯ |๓๒๕.๗๔๕| ยถา นโร อาปคํ โอตริตฺวา มโหทกํ สลิลํ สีฆโสตํ โส วุยฺหมาโน อนุโสตคามี กึ โส ปเร สกฺขติ ตารเยตุํ ฯ |๓๒๕.๗๔๖| ตเถว ธมฺมํ อวิภาวยิตฺวา พหุสฺสุตานํ อนิสามยตฺถํ สยํ อชานํ อวิติณฺณกงฺโข กึ โส ปเร สกฺขติ นิชฺฌเปตุํ ฯ |๓๒๕.๗๔๗| ยถาปิ นาวํ ทฬฺหมารุหิตฺวา ปิเยนริตฺเตน สมงฺคิภูโต โส ตารเย ตตฺถ พหูปิ อญฺเญ ตตฺรูปยญฺญู กุสโล มติมา ^๑- |๓๒๕.๗๔๘| เอวมฺปิ โย เวทคุ ภาวิตตฺโต พหุสฺสุโต โหติ อเวธธมฺโม โส โข ปเร นิชฺฌปเย ปชานํ โสตาวธาโนปนิสูปปนฺเน ฯ |๓๒๕.๗๔๙| ตสฺมา หเว สปฺปุริสํ ภเชถ เมธาวินญฺเจว พหุสฺสุตญฺจ อญฺญาย อตฺถํ ปฏิปชฺชมาโน วิญฺญาตธมฺโม ส ^๒- สุขํ ลเภถาติ ฯ นาวาสุตฺตํ อฏฺฐมํ ------- สุตฺตนิปาเต ทุติยสฺส จูฬวคฺคสฺส นวมํ กึสีลสุตฺตํ [๓๒๖] |๓๒๖.๗๕๐| ๙ กึสีโล กึสมาจาโร กานิ กมฺมานิ พฺรูหยํ นโร สมฺมานิวิฏฺฐสฺส อุตฺตมตฺถญฺจ ปาปุเณ ฯ |๓๒๖.๗๕๑| วุฑฺฒาปจายี อนุสุยฺยโก สิยา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. มุตีมา ฯ ^๒ ยุ. โส ฯ กาลญฺญุ จสฺส คุรุนํ ^๑- ทสฺสนาย ธมฺมึ กถํ เอรยิตํ ขณญฺญู สุเณยฺย สกฺกจฺจ สุภาสิตานิ ฯ |๓๒๖.๗๕๒| กาเลน คจฺเฉ คุรุนํ ^๑- สกาสํ ถมฺภํ นิรงฺกตฺวา นิวาตวุตฺตี อตฺถํ ธมฺมํ สํยมํ ^๒- พฺรหฺมจริยํ อนุสฺสเร เจว สมฺมาจเร ^๓- จ ฯ |๓๒๖.๗๕๓| ธมฺมาราโม ธมฺมรโต ธมฺเม ฐิโต ธมฺมวินิจฺฉยญฺญู เนวาจเร ธมฺมสนฺโทสวาทํ ตจฺเฉหิ นีเยถ สุภาสิเตหิ ฯ |๓๒๖.๗๕๔| หสฺสํ จ ^๔- ชปฺปํ ปริเทวํ ปโทสํ มายากตํ กูหนํ ^๕- คิทฺธิมานํ สารมฺภกกฺกสฺสกสาวมุจฺฉํ ^๖- หิตฺวา จเร วีตมโท ฐิตตฺโต ฯ |๓๒๖.๗๕๕| วิญฺญาตสารานิ สุภาสิตานิ สุตญฺจ วิญฺญาต สมาธิสารํ น ตสฺส ปญฺญา จ สุตญฺจ วฑฺฒติ โย สาหโส โหติ นโร ปมตฺโต ฯ |๓๒๖.๗๕๖| ธมฺเม จ เย อริยปฺปเวทิเต รตา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ครูนํ ฯ ยุ. ครุนํ ฯ ^๒ ยุ. สญฺญมํ ฯ ^๓ ม. ยุ. สมาจเร ฯ ^๔ ม. ยุ. @จสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ ^๕ ม. ยุ. กุหนํ ฯ ^๖ ม. สารมฺภํ กกฺกสํ กสาวญฺจ มุจฺฉํ ฯ อนุตฺตรา เต วจสา มนสา กมฺมุนา จ เต สนฺติโสรจฺจสมาธิสณฺฐิตา สุตสฺส ปญฺญาย จ สารมชฺฌคูติ ฯ กึสีลสุตฺตํ นวมํ ฯ --------- สุตฺตนิปาเต ทุติยสฺส จูฬวคฺคสฺส ทสมํ อุฏฺฐานสุตฺตํ [๓๒๗] |๓๒๗.๗๕๗| ๑๐ อุฏฺฐหถ นิสีทถ โก อตฺโถ สุปิเตน โว อาตุรานํ หิ กา นิทฺทา สลฺลวิทฺธาน รุปฺปตํ ฯ |๓๒๗.๗๕๘| อุฏฺฐหถ นิสีทถ ทฬฺหํ สิกฺขถ สนฺติยา มา โว ปมตฺเต วิญฺญาย (มจฺจุราชา) อโมหยิตฺถ วสานุเค ฯ |๓๒๗.๗๕๙| ยาย เทวา มนุสฺสา จ สิตา ติฏฺฐนฺติ อตฺถิกา ตรเถตํ วิสตฺติกํ ขโณ โว ^๑- มา อุปจฺจคา ขณาตีตา หิ โสจนฺติ นิรยมฺหิ สมปฺปิตา ฯ |๓๒๗.๗๖๐| ปมาโท รโช ปมาทา ^๒- ปมาทานุปติโต รโช อปฺปมาเทน วิชฺชาย อพฺพูเฬฺห ^๓- สลฺลมตฺตโนติ ฯ อุฏฺฐานสุตฺตํ ทสมํ ฯ -------- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. เว ฯ ^๒ ม. ปมาโท ฯ ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ^๓ ม. ยุ. อพฺพเห ฯ สุตฺตนิปาเต ทุติยสฺส จูฬวคฺคสฺส เอกาทสมํ ราหุลสุตฺตํ [๓๒๘] |๓๒๘.๗๖๑| ๑๑ กจฺจิ อภิณฺหสํวาสา นาวชานาสิ ปณฺฑิตํ โอกฺกาธาโร ^๑- มนุสฺสานํ กจฺจิ อปจิโต ตยา ฯ |๓๒๘.๗๖๒| นาหํ อภิณฺหสํวาสา อวชานามิ ปณฺฑิตํ โอกฺกาธาโร ^๒- มนุสฺสานํ นิจฺจํ อปจิโต มยา ฯ |๓๒๘.๗๖๓| ปญฺจ กามคุเณ หิตฺวา ปิยรูเป มโนรเม สทฺธาย ฆรา นิกฺขมฺม ทุกฺขสฺสนฺตกโร ภว ฯ |๓๒๘.๗๖๔| มิตฺเต ภชสฺสุ กลฺยาเณ ปนฺตญฺจ ^๓- สยนาสนํ วิวิตฺตํ อปฺปนิคฺโฆสํ มตฺตญฺญู โหหิ โภชเน ฯ |๓๒๘.๗๖๕| จีวเร ปิณฺฑปาเต จ ปจฺจเย สยนาสเน เอเตสุ ตณฺหมากาสิ ^๔- มา โลกํ ปุนราคมิ |๓๒๘.๗๖๖| สํวุโต ปาติโมกฺขสฺมึ อินฺทฺริเยสุ จ ปญฺจสุ สตี กายคตา ตฺยตฺถุ นิพฺพิทาพหุโล ภว ฯ |๓๒๘.๗๖๗| นิมิตฺตํ ปริวชฺเชหิ สุภํ ราคูปสญฺหิตํ อสุภาย จิตฺตํ ภาเวหิ เอกคฺคํ สุสมาหิตํ |๓๒๘.๗๖๘| อนิมิตฺตญฺจ ภาเวหิ มานานุสยมุชฺชห ตโต มานาภิสมยา อุปสนฺโต จริสฺสสีติ ฯ อิตฺถํ สุทํ ภควา อายสฺมนฺตํ ราหุลํ อิมาหิ คาถาหิ อภิณฺหํ โอวทตีติ ฯ ราหุลสุตฺตํ เอกาทสมํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑-๒ ม. ยุ. อุกฺกาธาโร ฯ ^๓ ปตฺถญฺจาติปิ ปาโฐ ฯ ^๔ ตณฺหํ มากาสีติปิ ฯ สุตฺตนิปาเต ทุติยสฺส จูฬวคฺคสฺส ทฺวาทสมํ วงฺคีสสุตฺตํ ^๑- [๓๒๙] ๑๒ เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา อาฬวิยํ วิหรติ อคฺคาฬเว เจติเย ฯ เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต วงฺคีสสฺส อุปชฺฌาโย นิโคฺรธกปฺโป นาม เถโร อคฺคาฬเว เจติเย อจิรปรินิพฺพุโต โหติ ฯ อถ โข อายสฺมโต วงฺคีสสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ ปรินิพฺพุโต นุ โข เม อุปชฺฌาโย อุทาหุ โน ปรินิพฺพุโตติ ฯ อถ โข อายสฺมา วงฺคีโส สายณฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา วงฺคีโส ภควนฺตํ เอตทโวจ อิธ มยฺหํ ภนฺเต รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ ปรินิพฺพุโต นุ โข เม อุปชฺฌาโย อุทาหุ โน ปรินิพฺพุโตติ ฯ อถ โข อายสฺมา วงฺคีโส อุฏฺฐายาสนา เอกํสํ จีวรํ กตฺวา เยน ภควา เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ [๓๓๐] |๓๓๐.๗๖๙| ปุจฺฉาม สตฺถารํ อโนมปญฺญํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม โย วิจิกิจฺฉานํ เฉตฺตา อคฺคาฬเว กาลมกาสิ ภิกฺขุ ญาโต ยสสฺสี อภินิพฺพุตตฺโต ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. นิโคฺรธกปฺปสุตฺตํ ฯ |๓๓๐.๗๗๐| นิโคฺรธกปฺโป อิติ ตสฺส นามํ ตยา กตํ ภควา พฺราหฺมณสฺส โส ตํ นมสฺสํ อจรึ มุตฺยเปกฺโข อารทฺธวิริโย ทฬฺหธมฺมทสฺสี ฯ |๓๓๐.๗๗๑| ตํ สาวกํ สกฺก มยมฺปิ สพฺเพ อญฺญาตุมิจฺฉาม สมนฺตจกฺขุ สมวฏฺฐิตา โน สวนาย โสตา ตุวํ โน สตฺถา ตฺวมนุตฺตโรสิ ฯ |๓๓๐.๗๗๒| ฉินฺเทว โน วิจิกิจฺฉํ พฺรูหิ เมตํ ปรินิพฺพุตํ เวทย ภูริปญฺญ มชฺเฌ จ ^๑- โน ภาส สมนฺตจกฺขุ สกฺโกว เทวานํ สหสฺสเนตฺโต ฯ |๓๓๐.๗๗๓| เย เกจิ คนฺถา อิธ โมหมคฺคา อญฺญาณปกฺขา วิจิกิจฺฉฐานา ตถาคตํ ปตฺวา น เต ภวนฺติ จกฺขุํ หิ เอตํ ปรมํ นรานํ ฯ |๓๓๐.๗๗๔| โน เจ หิ ชาตุ ปุริโส กิเลเส วาโต ยถา อพฺภฆนํ วิหาเน ตโมวสฺส นิวุโต สพฺพโลโก @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ว ฯ น โชติมนฺโตปิ นรา ตเปยฺยุํ ฯ |๓๓๐.๗๗๕| ธีรา จ ปชฺโชตกรา ภวนฺติ ตํ ตํ อหํ ธีร ตเถว มญฺเญ วิปสฺสินํ ชานมุปาคมมฺห ปริสาสุ โน อาวิกโรหิ กปฺปํ ฯ |๓๓๐.๗๗๖| ขิปฺปํ คิรํ เอรย วคฺคุ วคฺคุํ หํสาว ^๑- ปคฺคยฺห สณึ ^๒- นิกุชฺช ^๓- พินฺทุสฺสเรน สุวิกปฺปิเตน สพฺเพว เต อุชฺชุคตา สุโณม ฯ |๓๓๐.๗๗๗| ปหีนชาติมรณํ อเสสํ นิคฺคยฺห โธนํ วเทสฺสามิ ธมฺมํ น กามกาโร หิ ปุถุชฺชนานํ สงฺเขยฺยกาโร จ ตถาคตานํ ฯ |๓๓๐.๗๗๘| สมฺปนฺนเวยฺยากรณํ ตฺวยิทํ ^๔- สมุชฺชปญฺญสฺส ^๕- สมุคฺคหีตํ อยมญฺชลี ปจฺฉิโม สุปฺปณามิโต มา โมหยี ชานมโนมปญฺญ ฯ |๓๓๐.๗๗๙| ปโรวรํ อริยธมฺมํ วิทิตฺวา มา โมหยี ชานมโนมวีร วารึ ยถา ฆมฺมนิ ฆมฺมตตฺโต @เชิงอรรถ: ^๑ ม. หํโสว ฯ ^๒ ม. สณิกํ ฯ ^๓ ม. ยุ. นิกูช ฯ ^๔ ม. ตเวทํ ฯ ^๕ ม. ยุ. @สมุชฺชุปญฺญสฺส ฯ วาจาภิกงฺขามิ สุตสฺส ^๑- วสฺส ฯ |๓๓๐.๗๘๐| ยทตฺถิกํ ^๒- พฺรหฺมจริยํ อจาริ ^๓- กปฺปายโน กิญฺจิสฺส ^๔- ตํ อโมฆํ นิพฺพายิ โส อาทุ สอุปาทิเสโส ^๕- ยถา วิมุตฺโต อหุ ตํ สุโณม ฯ |๓๓๐.๗๘๑| อจฺเฉจฺฉิ ตณฺหํ อิธ นามรูเป (ติ ภควา) กณฺหสฺส โสตํ ทีฆรตฺตานุสยิตํ อตาริ ชาตึ มรณํ อเสสํ อิจฺจพฺรวี ภควา ปญฺจเสฏฺโฐ ฯ |๓๓๐.๗๘๒| เอส สุตฺวา ปสีทามิ วโจ เต อิสิสตฺตม อโมฆํ กิร เม ปุฏฺฐํ น มํ วญฺเจสิ พฺราหฺมโณ ยถาวาที ตถาการี อหุ พุทฺธสฺส สาวโก อจฺฉิทา มจฺจุโน ชาลํ ตํ ตํ มายาวิโน ทฬฺหํ ฯ |๓๓๐.๗๘๓| อทฺทส ภควา อาทึ ^๖- อุปาทานสฺส กปฺปิโย อจฺจคา วต กปฺปายโน มจฺจุเธยฺยํ สุทุตฺตรนฺติ ฯ วงฺคีสสุตฺตํ ทฺวาทสมํ ฯ --------- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สุตํปวสฺส ฯ ^๒ ยุ. ยทตฺถิยํ ฯ ^๓ ม. อจรี ฯ ^๔ ม. ยุ. กจฺจิสฺส ฯ @^๕ ม. สปาทิเสโส ฯ ^๖ ม. อาทิ ฯ สุตฺตนิปาเต ทุติยสฺส จูฬวคฺคสฺส เตรสมํ สมฺมาปริพฺพาชนิยสุตฺตํ [๓๓๑] |๓๓๑.๗๘๔| ๑๓ ปุจฺฉามิ มุนึ ปหูตปญฺญํ ติณฺณํ (ปารคตํ ^๑-) ปรินิพฺพุตํ ฐิตตฺตํ นิกฺขมฺม ฆรา ปนุชฺช กาเม กถํ (ภิกฺขุ) สมฺมา โส โลเก ปริพฺพเชยฺย ฯ |๓๓๑.๗๘๕| ยสฺส มงฺคลา สมูหตา (ติ ภควา) อุปฺปาตา ^๒- สุปินา จ ลกฺขณา จ ส ^๓- มงฺคลโทสวิปฺปหีโน (ภิกฺขุ) สมฺมา โส โลเก ปริพฺพเชยฺย ฯ |๓๓๑.๗๘๖| ราคํ วินเยถ มานุเสสุ ทิพฺเพสุ กาเมสุ จาปิ ภิกฺขุ อติกฺกมฺม ภวํ สเมจฺจ ธมฺมํ สมฺมา โส โลเก ปริพฺพเชยฺย ฯ |๓๓๑.๗๘๗| วิปิฏฺฐิกตฺวา ^๔- เปสุณานิ โกธํ กทริยํ ชเหยฺย ภิกฺขุ อนุโรธวิโรธวิปฺปหีโน สมฺมา โส โลเก ปริพฺพเชยฺย ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปารํ คตํ ฯ ^๒ ยุ. อุปฺปาทา ฯ ^๓ ม. โส ฯ ^๔ ม. วิปิฏฺฐิกตฺวาน ฯ @โป. วิปิฏฺฐกริตฺวา ฯ |๓๓๑.๗๘๘| หิตฺวาน ปิยญฺจ ^๑- อปฺปิยญฺจ อนุปาทาย อนิสฺสิโต กุหิญฺจิ สํโยชนิเยหิ วิปฺปมุตฺโต สมฺมา โส โลเก ปริพฺพเชยฺย ฯ |๓๓๑.๗๘๙| น โส อุปธีสุ สารเมติ อาทาเนสุ วิเนยฺย ฉนฺทราคํ โส อนิสฺสิโต อนญฺญเนยฺโย สมฺมา โส โลเก ปริพฺพเชยฺย ฯ |๓๓๑.๗๙๐| วจสา มนสา จ กมฺมุนา จ อวิรุทฺโธ สมฺมา วิทิตฺวา ธมฺมํ นิพฺพานปทาภิปตฺถยาโน สมฺมา โส โลเก ปริพฺพเชยฺย ฯ |๓๓๑.๗๙๑| โย วนฺทติ มนฺติ น ^๒- อุณฺณเมยฺย อกุฏฺโฐปิ น สนฺธิเยถ ภิกฺขุ ลทฺธา ปรโภชนํ น มชฺเช สมฺมา โส โลเก ปริพฺพเชยฺย ฯ |๓๓๑.๗๙๒| โลภญฺจ ภวญฺจ วิปฺปหาย วิรโต เฉทนพนฺธนโต ^๓- ภิกฺขุ โส ติณฺณกถงฺกโถ วิสลฺโล สมฺมา โส โลเก ปริพฺพเชยฺย ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ปิยญฺเจว ฯ ^๒ ม. นุณฺณเมยฺย ฯ ^๓ ม. เฉทนพนฺธนา จ ฯ |๓๓๑.๗๙๓| สารุปฺปมตฺตโน วิทิตฺวา น ^๑- จ ภิกฺขุ หึเสยฺย กญฺจิ โลเก ยถาตถํ ^๒- ธมฺมํ วิทิตฺวา สมฺมา โส โลเก ปริพฺพเชยฺย ฯ |๓๓๑.๗๙๔| ยสฺสานุสยา น สนฺติ เกจิ มูลา ^๓- อกุสลา สมูหตา เส โส นิราสโส ^๔- อนาสสาโน สมฺมา โส โลเก ปริพฺพเชยฺย ฯ |๓๓๑.๗๙๕| อาสวขีโณ ปหีนมาโน สพฺพํ ราคปถํ อุปาติวตฺโต ทนฺโต ปรินิพฺพุโต ฐิตตฺโต สมฺมา โส โลเก ปริพฺพเชยฺย ฯ |๓๓๑.๗๙๖| สทฺโธ สุตวา นิยามทสฺสี วคฺคคเตสุ น วคฺคสารี ธีโร โลภํ โทสํ วิเนยฺย ปฏิฆํ สมฺมา โส โลเก ปริพฺพเชยฺย ฯ |๓๓๑.๗๙๗| สํสุทฺธชิโน วิวฏจฺฉโท ธมฺเมสุ วสี ปารคู อเนโช @เชิงอรรถ: ^๑ ม. โน ฯ ^๒ ม. ยุ. ยถาตถิทํ ฯ ^๓ ม. มูลา จ ฯ ^๔ วณฺณนายํ นิราโส ฯ @ม. นิราโส อนาสิสาโน ฯ ยุ. นิราสโย อนาสสาโน ฯ สงฺขารนิโรธญาณกุสโล สมฺมา โส โลเก ปริพฺพเชยฺย ฯ |๓๓๑.๗๙๘| อตีเตสุ อนาคเตสุ จาปิ กปฺปาตีโต อติจฺจสุทฺธิปญฺโญ สพฺพายตเนหิ วิปฺปมุตฺโต สมฺมา โส โลเก ปริพฺพเชยฺย ฯ |๓๓๑.๗๙๙| อญฺญาย ปทํ สเมจฺจ ธมฺมํ วิวฏํ ทิสฺวาน ปหานมาสวานํ สพฺพูปธีนํ ปริกฺขยา โน ^๑- สมฺมา โส โลเก ปริพฺพเชยฺย ฯ |๓๓๑.๘๐๐| อทฺธา หิ ภควา ตเถว เอตํ โย โส เอวํวิหาริ ทนฺโต ภิกฺขุ สพฺพสํโยชนิเย วีติวตฺโต สมฺมา โส โลเก ปริพฺพเชยฺยาติ ฯ สมฺมาปริพฺพาชนิยสุตฺตํ เตรสมํ ฯ ----------- สุตฺตนิปาเต ทุติยสฺส จูฬวคฺคสฺส จุทฺทสมํ ธมฺมิกสุตฺตํ [๓๓๒] ๑๔ เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ อถ โข ธมฺมิโก @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ อุปาสโก ปญฺจหิ อุปาสกสเตหิ สทฺธึ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ธมฺมิโก อุปาสโก ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ [๓๓๓] |๓๓๓.๘๐๑| ปุจฺฉามิ ตํ โคตม ภูริปญฺญ กถงฺกโร สาวโก สาธุ โหติ โย วา อคารา อนคารเมติ อคาริโน วา ปนุปาสกาเส ฯ |๓๓๓.๘๐๒| ตุวญฺหิ โลกสฺส สเทวกสฺส คตึ ปชานาสิ ปรายนญฺจ น ^๑- ตตฺถิ ตุโลฺย นิปุณตฺถทสฺสี ตุวญฺหิ พุทฺธํ ปวรํ วทนฺติ ฯ |๓๓๓.๘๐๓| สพฺพํ ตุวํ ญาณมเวจฺจ ธมฺมํ ปกาเสสิ สตฺเต อนุกมฺปมาโน วิวฏจฺฉโทสิ สมนฺตจกฺขุ วิโรจสิ วิมโล สพฺพโลเก ฯ |๓๓๓.๘๐๔| อคจฺฉิ เต สนฺติเก นาคราชา เอราวโณ นาม ชิโนติ สุตฺวา โสปิ ตยา มนฺตยิตฺวาชฺฌคมา สาธูติ สุตฺวาน ปตีตรูโป ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. น จตฺถิ ฯ โป. นตฺถิ ฯ |๓๓๓.๘๐๕| ราชาปิ ตํ เวสฺสวโณ กุเวโร อุเปติ ธมฺมํ ปริปุจฺฉมาโน ตสฺสาปิ ตฺวํ ปุจฺฉิโต พฺรวีสิ ^๑- โส จาปิ สุตฺวาน ปตีตรูโป ฯ |๓๓๓.๘๐๖| เย เกจิเม ติตฺถิยา วาทสีลา อาชีวกา วา ยทิ วา นิคนฺถา ปญฺญาย ตํ นาติตรนฺติ สพฺเพ ฐิโต วชนฺตํ วิย สีฆคามึ ฯ |๓๓๓.๘๐๗| เย เกจิเม พฺราหฺมณา วาทสีลา วุฑฺฒา วาปิ ^๒- พฺราหฺมณา สนฺติ เกจิ สพฺเพ ตยี อตฺถพทฺธา ภวนฺติ เย จาปิ ^๓- อญฺเญ วาทิโน มญฺญมานา ฯ |๓๓๓.๘๐๘| อยญฺหิ ธมฺโม นิปุโณ สุโข จ โยยํ ตยา ภควา สุปฺปวุตฺโต ตเมว สพฺเพ ^๔- มยํ สุสฺสุมานา ^๕- ตํ โน วท ^๖- ปุจฺฉิโต พุทฺธเสฏฺฐ ฯ |๓๓๓.๘๐๙| สพฺเพปิเม ภิกฺขโว สนฺนิสินฺนา อุปาสกา จาปิ ตตฺเถว โสตุํ สุณนฺตุ ธมฺมํ วิมเลนานุพุทฺธํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. พฺรูสิ ธีร ฯ ^๒ ม. ยุ. จาปิ ฯ ^๓ ยุ. วาปิ จญฺเญ ฯ ^๔ ม. สพฺเพปิ ฯ @^๕ ม. ยุ. สุสฺสูสมานา ฯ ^๖ ยุ. ตวนฺโน ฯ สุภาสิตํ วาสวสฺเสว เทวา ฯ |๓๓๓.๘๑๐| สุณาถ เม ภิกฺขโว สาวยามิ ^๑- โว ธมฺมํ ธุตํ ตญฺจ จราถ ^๒- สพฺเพ อิริยาปถํ ปพฺพชิตานุโลมิกํ เสเวถ นํ อตฺถทสฺสี มติมา ^๓- ฯ |๓๓๓.๘๑๑| โน เว วิกาเล วิจเรยฺย ภิกฺขุ คาเม จ ปิณฺฑาย จเรยฺย กาเล อกาลจารึ หิ สชนฺติ สงฺคา ตสฺมา วิกาเล น จรนฺติ พุทฺธา ฯ |๓๓๓.๘๑๒| รูปา จ สทฺทา จ รสา จ คนฺธา ผสฺสา จ เย สมฺมทยนฺติ สตฺเต เอเตสุ ธมฺเมสุ วิเนยฺย ฉนฺทํ กาเลน โส ปวิเส ปาตราสํ ฯ |๓๓๓.๘๑๓| ปิณฺฑํ จ ภิกฺขุ สมเยน ลทฺธา เอโก ปฏิกฺกมฺม รโห นิสีเท อชฺฌตฺตจินฺตี น มโน พหิทฺธา นิจฺฉารเย สงฺคหิตตฺตภาโว ฯ |๓๓๓.๘๑๔| สเจปิ โส สลฺลเป สาวเกน อญฺเญน วา เกนจิ ภิกฺขุนา วา @เชิงอรรถ: ^๑ โป. สาวิยามิโว ฯ ม. สาวยิสฺสามิ ฯ ^๒ ยุ. ธราถ ฯ ^๓ ม. ยุ. มุติมา ฯ ธมฺมํ ปณีตํ ตมุทาหเรยฺย น เปสุณํ โนปิ ปรูปวาทํ ฯ |๓๓๓.๘๑๕| วาทญฺหิ เอเก ปฏิเสนิยนฺติ น เต ปสํสาม ปริตฺตปญฺเญ ตโต ตโต เน ปสชนฺติ สงฺคา จิตฺตญฺหิ เต ตตฺถ คเมนฺติ ทูเร ฯ |๓๓๓.๘๑๖| ปิณฺฑํ วิหารํ สยนาสนญฺจ อาปญฺจ สงฺฆาฏิรชูปวาหนํ สุตฺวาน ธมฺมํ สุคเตน เทสิตํ สงฺขาย เสเว วรปญฺญสาวโก ฯ |๓๓๓.๘๑๗| ตสฺมา หิ ปิณฺเฑ สยนาสเน จ อาเป จ สงฺฆาฏิรชูปวาหเน เอเตสุ ธมฺเมสุ อนูปลิตฺโต ภิกฺขุ ยถา โปกฺขเร วาริพินฺทุ ฯ |๓๓๓.๘๑๘| คหฏฺฐวตฺตํ ปน โว วทามิ ยถากโร สาวโก สาธุ โหติ น เหส ลพฺภา สปริคฺคเหน ผสฺเสตุ โย เกวโล ภิกฺขุธมฺโม ฯ |๓๓๓.๘๑๙| ปาณํ น หเน น จ ฆาตเยยฺย น จานุชญฺญา หนตํ ปเรสํ สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ เย ถาวรา เย จ ตสา สนฺติ โลเก ฯ |๓๓๓.๘๒๐| ตโต อทินฺนํ ปริวชฺชเยยฺย กิญฺจิ กฺวจิ สาวโก พุชฺฌมาโน น หารเย หรตํ นานุชญฺญา สพฺพํ อทินฺนํ ปริวชฺชเยยฺย ฯ |๓๓๓.๘๒๑| อพฺรหฺมจริยํ ปริวชฺชเยยฺย องฺคารกาสุํ ชลิตํว วิญฺญู อสมฺภุณนฺโต ปน พฺรหฺมจริยํ ปรสฺส ทารํ นาติกฺกเมยฺย ฯ |๓๓๓.๘๒๒| สภคฺคโต วา ปริสคฺคโต วา เอกสฺส เจโก น มุสา ภเณยฺย น ภาณเย ภณตํ นานุชญฺญา สพฺพํ อภูตํ ปริวชฺชเยยฺย ฯ |๓๓๓.๘๒๓| มชฺชญฺจ ปาณํ น สมาจเรยฺย ธมฺมํ อิทํ โรจเย โย คหฏฺโฐ น ปายเย ปิวิตํ ^๑- นานุชญฺญา อุมฺมาทนนฺตํ อิติ นํ วิทิตฺวา ฯ |๓๓๓.๘๒๔| มทา หิ ปาปานิ กโรนฺติ พาลา กาเรนฺติ จญฺเญปิ ชเน ปมตฺเต @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปิวตํ ฯ ยุ. ปิปาตํ ฯ เอตํ อปุญฺญายตนํ วิวชฺชเย อุมฺมาทนํ โมหนํ พาลกนฺตํ ฯ |๓๓๓.๘๒๕| ปาณํ น หเน น จาทินฺนมาทิเย มุสา น ภาเส น จ มชฺชโป สิยา อพฺรหฺมจริยา วิรเมยฺย เมถุนา รตฺตึ น ภุญฺเชยฺย วิกาลโภชนํ |๓๓๓.๘๒๖| มาลํ น ธาเร น จ คนฺธมาจเร มญฺเจ ฉมายํ ว สเยถ สนฺถเต เอตํ หิ อฏฺฐงฺคิกมาหุโปสถํ พุทฺเธน ทุกฺขนฺตคุนา ปกาสิตํ ฯ |๓๓๓.๘๒๗| ตโต จ ปกฺขสฺสุปวสฺสุโปสถํ จาตุทฺทสึ ปญฺจทสิญฺจ อฏฺฐมึ ปาฏิหาริกปกฺขญฺจ ปสนฺนมานโส อฏฺฐงฺคุเปตํ สุสมตฺตรูปํ ฯ |๓๓๓.๘๒๘| ตโต จ ปาโต อุปวุฏฺฐุโปสโถ อนฺเนน ปาเนน จ ภิกฺขุสงฺฆํ ปสนฺนจิตฺโต อนุโมทมาโน ยถารหํ สํวิภเชถ วิญฺญู ฯ |๓๓๓.๘๒๙| ธมฺเมน มาตาปิตโร ภเรยฺย ปโยชเย ธมฺมิกํ โส วณิชฺชํ เอตํ คิหีวตฺตยมปฺปมตฺโต สยมฺปเภ นาม อุเปติ เทเวติ ฯ ธมฺมิกสุตฺตํ จุทฺทสมํ ฯ จูฬวคฺโค ทุติโย ฯ ตสฺสุทฺทานํ รตนามคนฺโธ หิริ จ มงฺคลํ สูจิโลเมน กปิโล พฺราหฺมโณปิ จ นาวา กึสีลอุฏฺฐาโน ราหุโล ปุน วงฺคีโส ปริพฺพาชนิโย ตถา ธมฺมิกญฺจ วิทุโน อหุ จุฬวคฺคญฺหิ จุทฺทสาติ ฯ --------- สุตฺตนิปาเต ตติโย มหาวคฺโค ปฐมํ ปพฺพชาสุตฺตํ ^*- [๓๕๔] |๓๕๔.๘๓๐| ๑ ปพฺพชฺชํ กิตฺตยิสฺสามิ ยถา ปพฺพชิ จกฺขุมา ยถา วีมํสมาโน โส ปพฺพชฺชํ สมโรจยิ ฯ |๓๕๔.๘๓๑| สมฺพาโธยํ ^๑- ฆราวาโส รชสฺสายตนํ อิติ อพฺโภกาโส จ ปพฺพชฺชา อิติ ทิสฺวาน ปพฺพชิ ฯ |๓๕๔.๘๓๒| ปพฺพชิตฺวาน กาเยน ปาปกมฺมํ วิวชฺชยิ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. สมฺพาธายํ ฯ @^* เนื่องจากเลขข้อ [๓๓๔]-[๓๕๓] ในฉบับสยามรัฐขาดหายไป วจีทุจฺจริตํ หิตฺวา อาชีวํ ปริโสธยิ ฯ |๓๕๔.๘๓๓| อคมา ราชคหํ พุทฺโธ มคธานํ คิริพฺพชํ ปิณฺฑาย อภิหาเรสิ อากิณฺณวรลกฺขโณ ฯ |๓๕๔.๘๓๔| ตมทฺทสา พิมฺพิสาโร ปาสาทสฺมึ ปติฏฺฐิโต ทิสฺวา ลกฺขณสมฺปนฺนํ อิมมตฺถํ อภาสถ |๓๕๔.๘๓๕| อิมํ โภนฺโต นิสาเมถ อภิรูโป พฺรหฺมา สุจิ จรเณน เจว สมฺปนฺโน ยุคมตฺตญฺจ เปกฺขติ |๓๕๔.๘๓๖| โอกฺขิตฺตจกฺขุ สติมา นายํ นีจกุลามิว ราชทูตาภิธาวนฺตุ กุหึ ภิกฺขุ คมิสฺสติ ฯ |๓๕๔.๘๓๗| เต เปสิตา ราชทูตา ปิฏฺฐิโต อนุพนฺธิสุํ กุหึ คมิสฺสติ ภิกฺขุ กตฺถ วาโส ภวิสฺสติ ฯ |๓๕๔.๘๓๘| สปทานํ จรมาโน คุตฺตทฺวาโร สุสํวุโต ขิปฺปํ ปตฺตํ อปูเรสิ สมฺปชาโน ปติสฺสโต ฯ |๓๕๔.๘๓๙| ส ^๑- ปิณฺฑจารํ จริตฺวา นิกฺขมฺม นครา มุนิ ปณฺฑวํ อภิหาเรสิ เอตฺถ วาโส ภวิสฺสติ ฯ |๓๕๔.๘๔๐| ทิสฺวาน วาสูปคตํ ตโย ทูตา อุปาวิสุํ เอโก ^๒- จ ทูโต อาคนฺตฺวา ราชิโน ปฏิเวทยิ |๓๕๔.๘๔๑| เอส ภิกฺขุ มหาราช ปณฺฑวสฺส ปุรกฺขโต ^๓- นิสินฺโน พฺยคฺฆุสโภว สีโหว คิริคพฺภเร ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ^๒ ม. เตสุ เอโกว อาคนฺตฺวา ฯ ^๓ ม. ยุ. ปุรตฺถโต ฯ |๓๕๔.๘๔๒| สุตฺวาน ทูตวจนํ ภทฺรยาเนน ^๑- ขตฺติโย ตรมานรูโป นิยฺยาสิ เยน ปณฺฑวปพฺพโต ฯ |๓๕๔.๘๔๓| ส ยานภูมึ ยายิตฺวา ยานา โอรุยฺห ขตฺติโย ปตฺติโก อุปสงฺกมฺม อาสชฺช นํ อุปาวิสิ ฯ |๓๕๔.๘๔๔| นิสชฺช ราชา สมฺโมทิ กถํ สาราณิยํ ตโต กถํ โส วีติสาเรตฺวา อิมมตฺถํ อภาสถ |๓๕๔.๘๔๕| ยุวา จ ทหโร จาปิ ปฐมุปฺปตฺติโต ^๒- สุสู วณฺณาโรเหน สมฺปนฺโน ชาติมา วิย ขตฺติโย |๓๕๔.๘๔๖| โสภยนฺโต อนีกคฺคํ นาคสงฺฆปุรกฺขโต ททามิ โภเค ภุญฺชสฺสุ ชาตึ อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต ฯ |๓๕๔.๘๔๗| อุชุํ ชนปโท ราช หิมวนฺตสฺส ปสฺสโต ธนวิริเยน สมฺปนฺโน โกสลสฺส ^๓- นิเกติโน |๓๕๔.๘๔๘| อาทิจฺจา ^๔- นาม โคตฺเตน สากิยา นาม ชาติยา ตมฺหา กุลา ปพฺพชิโต (มฺหิ) น กาเม อภิปตฺถยํ |๓๕๔.๘๔๙| กาเมสฺวาทีนวํ ทิสฺวา เนกฺขมฺมํ ทฏฺฐุ เขมโต ปธานาย คมิสฺสามิ เอตฺถ เม รญฺชตี มโนติ ฯ ปพฺพชฺชาสุตฺตํ ปฐมํ ฯ ------------ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ภทฺทยาเนน ฯ ^๒ ม. ยุ. ปฐมุปฺปตฺติโก สุสุ ฯ ๓. ม. ยุ. โกสเลสุ ฯ @^๔ โป. ม. อาทิจฺโจ ฯ สุตฺตนิปาเต ตติยสฺส มหาวคฺคสฺส ทุติยํ ปธานสุตฺตํ [๓๕๕] |๓๕๕.๘๕๐| ๒ ตํ มํ ปธานปหิตตฺตํ นทึ เนรญฺชรมฺปติ วิปรกฺกมฺม ฌายนฺตํ โยคกฺเขมสฺส ปตฺติยา |๓๕๕.๘๕๑| นมุจี กรุณํ วาจํ ภาสมาโน อุปาคมิ กีโส ตฺวมสิ ทุพฺพณฺโณ สนฺติเก มรณํ ตว ฯ |๓๕๕.๘๕๒| สหสฺสภาโค มรณสฺส เอกํโส ตว ชีวิตํ ชีวโต ^๑- ชีวิตํ เสยฺโย ชีวํ ปุญฺญานิ กาหสิ ฯ |๓๕๕.๘๕๓| จรโต จ เต พฺรหฺมจริยํ อคฺคิหุตญฺจ ชูหโต ปหูตํ จียเต ปุญฺญํ กึ ปธาเนน กาหสิ ฯ |๓๕๕.๘๕๔| ทุคฺโค มคฺโค ปธานาย ทุกฺกโร ทุรภิสมฺภโว อิมา คาถา ภณํ มาโร อฏฺฐา พุทฺธสฺส สนฺติเก ฯ |๓๕๕.๘๕๕| ตํ ตถาวาทินํ มารํ ภควา เอตทพฺรวิ ปมตฺตพนฺธุ ปาปิม เยนตฺเถน อิธาคโต |๓๕๕.๘๕๖| อณุมตฺโตปิ ^๒- ปุญฺเญน อตฺโถ มยฺหํ น วิชฺชติ เยสญฺจ อตฺโถ ปุญฺเญน เต มาโร วตฺตุมรหติ ฯ |๓๕๕.๘๕๗| อตฺถิ สทฺธา ตโป ^๓- วิริยํ ปญฺญา จ มม วิชฺชติ เอวํ มํ ปหิตตฺตํปิ กึ ชีวมนุปุจฺฉสิ ฯ |๓๕๕.๘๕๘| นทีนมฺปิ โสตานิ อยํ วาโต วิโสสเย @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ชีว โภ ฯ ^๒ ยุ. อณุมตฺเตนปิ ฯ ^๓ ม. ตถา ฯ ยุ. ตโต ฯ กิญฺจ เม ปหิตตฺตสฺส โลหิตํ นูปสุสฺสเย ฯ |๓๕๕.๘๕๙| โลหิเต สุสฺสมานมฺหิ ปิตฺตํ เสมฺหญฺจ สุสฺสติ มํเสสุ ขียมาเนสุ ภิยฺโย จิตฺตํ ปสีทติ ภิยฺโย สติ จ ปญฺญา จ สมาธิ มม ติฏฺฐติ ฯ |๓๕๕.๘๖๐| ตสฺส เมวํ วิหรโต ปตฺตสฺสุตฺตมเวทนํ กาเม ^๑- นาเปกฺขเต จิตฺตํ ปสฺส สตฺตสฺส สุทฺธตํ ฯ |๓๕๕.๘๖๑| กามา เต ปฐมา เสนา ทุติยารติ วุจฺจติ ตติยา ขุปฺปิปาสา เต จตุตฺถี ตณฺหา ปวุจฺจติ |๓๕๕.๘๖๒| ปญฺจมํ ถีนมิทฺธนฺเต ฉฏฺฐา ภีรู ปวุจฺจติ สตฺตมี ^๒- วิจิกิจฺฉา เต มกฺโข ถมฺโภ เต อฏฺฐโม |๓๕๕.๘๖๓| ลาโภ สิโลโก สกฺกาโร มิจฺฉา ลทฺโธ จ โย ยโส โย จตฺตานํ สมุกฺกํเส ปเร จ อวชานติ |๓๕๕.๘๖๔| เอสา นมุจิ เต เสนา กณฺหสฺสาภิปฺปหารินี น นํ อสูโร ชินาติ เชตฺวา จ ลภเต สุขํ ฯ |๓๕๕.๘๖๕| เอส มุญฺชํ ปริหเร ธิรตฺถุ มม ^๓- ชีวิตํ สงฺคาเม เม มตํ เสยฺโย ยญฺเจ ชีเว ปราชิโต ฯ |๓๕๕.๘๖๖| ปคาฬฺหา เอตฺถ น ทิสฺสนฺติ เอเก สมณพฺราหฺมณา ตญฺจ มคฺคํ น ชานนฺติ เยน คจฺฉนฺติ สุพฺพตา ฯ |๓๕๕.๘๖๗| สมนฺตา ธชินึ ทิสฺวา ยุตฺตํ มารํ สวาหนํ ยุทฺธาย ปจฺจุคจฺฉามิ มา มํ ฐานา อจาวยิ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. กาเมสุ ฯ ^๒ โป. สตฺตมา ฯ ^๓ ยุ. อิธ ฯ |๓๕๕.๘๖๘| ยนฺเต ตํ นปฺปสหติ เสนํ โลโก สเทวโก ตนฺเต ปญฺญาย เวจฺฉามิ ^๑- อามํ ปกฺกํว ^๒- อมฺหนา ฯ |๓๕๕.๘๖๙| วสึ ^๓- กริตฺวา สงฺกปฺปํ สติญฺจ สุปติฏฺฐิตํ รฏฺฐา รฏฺฐํ วิจริสฺสํ สาวเก วินยํ ปุถู ฯ |๓๕๕.๘๗๐| เต อปฺปมตฺตา ปหิตตฺตา มม สาสนการกา อกามสฺส เต คมิสฺสนฺติ ยตฺถ คนฺตฺวา น โสจเร ฯ |๓๕๕.๘๗๑| สตฺต วสฺสานิ ภควนฺตํ อนุพนฺธึ ปทาปทํ โอตารํ นาธิคจฺฉิสฺสํ สมฺพุทฺธสฺส สิรีมโต ฯ |๓๕๕.๘๗๒| เมทวณฺณํว ปาสาณํ วายโส อนุปริยคา อเปตฺถ มุทุํ วินฺเทม อปิ อสฺสาทนา สิยา ฯ |๓๕๕.๘๗๓| อลทฺธา ตตฺถ อสฺสาทํ วายเสตฺโต อปกฺกมิ กาโกว เสลํ อาสชฺช นิพฺพิชฺชาเปม โคตมํ ฯ |๓๕๕.๘๗๔| ตสฺส โสกปเรตสฺส วิณา กจฺฉา อภสฺสถ ตโต โส ทุมฺมโน ยกฺโข ตตฺเถวนฺตรธายถาติ ฯ ปธานสุตฺตํ ทุติยํ ฯ ----------- สุตฺตนิปาเต ตติยสฺส มหาวคฺคสฺส ตติยํ สุภาสิตสุตฺตํ [๓๕๖] ๓ เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ ตตฺร โข ภควา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. เภจฺฉามิ ฯ ยุ. คจฺฉามิ ฯ ^๒ ม. ยุ. ปตฺตํ ฯ ^๓ ม. วสีกริตฺวา ฯ ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ จตูหิ ภิกฺขเว องฺเคหิ สมนฺนาคตา วาจา สุภาสิตา โหติ น ทุพฺภาสิตา อนวชฺชา จ อนนุวชฺชา จ วิญฺญูนํ กตเมหิ จตูหิ อิธ ^[๑]- สุภาสิตญฺเญว ภาสติ โน ทุพฺภาสิตํ ธมฺมญฺเญว ภาสติ โน อธมฺมํ ปิยญฺเญว ภาสติ โน อปฺปิยํ สจฺจญฺเญว ภาสติ โน อลิกํ ฯ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ องฺเคหิ สมนฺนาคตา วาจา สุภาสิตา โหติ น ^๒- ทุพฺภาสิตา อนวชฺชา จ อนนุวชฺชา จ วิญฺญูนนฺติ ฯ อิทมโวจ ภควา อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา สุภาสิตํ อุตฺตมมาหุ สนฺโต ธมฺมํ ภเณ น ^๓- อธมฺมํ ตํ ทุติยํ ปิยํ ภเณ น อปฺปิยํ ^๓- ตํ ตติยํ สจฺจํ ภเณ นาลิกนฺตํ จตุตฺถนฺติ ฯ [๓๕๗] อถ โข อายสฺมา วงฺคีโส อุฏฺฐายาสนา เอกํสํ จีวรํ กตฺวา เยน ภควา เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ ปฏิภาติ มํ ภควา ปฏิภาติ มํ สุคตาติ ฯ ปฏิภาตุ ตํ วงฺคีสาติ ภควา อโวจ ฯ อถ โข อายสฺมา วงฺคีโส ^[๔]- สมฺมุขา สารุปฺปาหิ คาถาหิ อภิตฺถวิ |๓๕๗.๘๗๕| ตเมว วาจํ ภาเสยฺย ยายตฺตานํ น ตาปเย @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ภิกฺขเว ภิกฺขุ ฯ ^๒ ม. โน ฯ ^๓ ม. ยุ. นาธมฺมํ นาปฺปยํ ฯ @^๔ ม. ยุ. ภควนฺตํ ฯ ปเร จ น วิหึเสยฺย สา เว วาจา สุภาสิตา ฯ |๓๕๗.๘๗๖| ปิยวาจเมว ภาเสยฺย ยา วาจา ปตินนฺทิตา ยํ อนาทาย ปาปานิ ปเรสํ ภาสเต ปิยํ ฯ |๓๕๗.๘๗๗| สจฺจํ เว อมตา วาจา เอส ธมฺโม สนนฺตโน สจฺเจ อตฺเถ จ ธมฺเม จ อหุ สนฺโต ปติฏฺฐิตา ฯ |๓๕๗.๘๗๘| ยํ พุทฺโธ ภาสติ วาจํ เขมํ นิพฺพานปตฺติยา ทุกฺขสฺสนฺตกิริยาย สา เว วาจานมุตฺตมาติ ฯ สุภาสิตสุตฺตํ ตติยํ ฯ ------------ สุตฺตนิปาเต ตติยสฺส มหาวคฺคสฺส จตุตฺถํ สุนฺทริกสุตฺตํ [๓๕๘] ๔ เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา โกสเลสุ วิหรติ สุนฺทริกาย นทิยา ตีเร ฯ เตน โข ปน สมเยน สุนฺทริกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ สุนฺทริกาย นทิยา ตีเร อคฺคึ ชุหติ อคฺคิหุตํ ปริจรติ ฯ อถ โข สุนฺทริกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ อคฺคึ ชุหิตฺวา อคฺคิหุตํ ปริจริตฺวา อุฏฺฐายาสนา สมนฺตา จตุทฺทิสา อนุวิโลเกสิ โก นุ โข อิมํ หพฺยเสสํ ภุญฺเชยฺยาติ ฯ อทฺทสา โข สุนฺทริกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อวิทูเร อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล สสีสํ ปารุตํ นิสินฺนํ ทิสฺวาน วาเมน หตฺเถน หพฺยเสสํ คเหตฺวา ทกฺขิเณน หตฺเถน กมณฺฑลุํ ^[๑]- เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ ฯ {๓๕๘.๔} อถ โข ภควา สุนฺทริกภารทฺวาชสฺส พฺราหฺมณสฺส ปทสทฺเทน @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. คเหตฺวา ฯ สีสํ วิวริ ฯ อถ โข สุนฺทริกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ มุณฺโฑ อยํ ภวํ มุณฺฑโก อยํ ภวนฺติ ตโต ปุน นิวตฺติตุกาโม อโหสิ ฯ อถ โข สุนฺทริกภารทฺวาชสฺส พฺราหฺมณสฺส เอตทโหสิ มุณฺฑาปิ หิเธกจฺเจ พฺราหฺมณา ภวนฺติ ยนฺนูนาหํ อุปสงฺกมิตฺวา ชาตึ ปุจฺเฉยฺยนฺติ ฯ อถ โข สุนฺทริกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ กึชจฺโจ ภวนฺติ ฯ อถ โข ภควา สุนฺทริกภารทฺวาชํ พฺราหฺมณํ คาถาย ^๑- อชฺฌภาสิ [๓๕๙] |๓๕๙.๘๗๙| น พฺราหฺมโณ โนมฺหิ น ราชปุตฺโต น เวสฺสายโน อุท โกจิ โนมฺหิ โคตฺตํ ปริญฺญาย ปุถุชฺชนานํ อกิญฺจโน มนฺต จรามิ โลเก |๓๕๙.๘๘๐| สงฺฆาฏิวาสี อคโห จรามิ นิวุตฺตเกโส อภินิพฺพุตตฺโต อลิมฺปมาโน อิธ มาณเวหิ อกลฺลํ ^๒- มํ (พฺราหฺมณ) ปุจฺฉสิ โคตฺตปญฺหํ |๓๕๙.๘๘๑| ปุจฺฉนฺติ เว โภ พฺราหฺมณา พฺราหฺมเณหิ สห พฺราหฺมโณ โน ภวนฺติ ฯ |๓๕๙.๘๘๒| พฺราหฺมโณ เจ ตฺวํ พฺรูสิ มญฺจ พฺรูสิ อพฺราหฺมณํ ตํ ตํ สาวิตฺตึ ปุจฺฉามิ ติปทํ จตุวีสตกฺขรํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. คาถาหิ ฯ ^๒ โป. ยุ. อกลฺล ฯ |๓๕๙.๘๘๓| กึ นิสฺสิตา อิสโย มนุชา ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานํ ยญฺญมกปฺปึสุ ปุถูธ โลเก ฯ |๓๕๙.๘๘๔| ยทนฺตคู เวทคู ยญฺญกาเล ยสฺสาหุตึ ลเภ ตสฺสิชฺเฌติ พฺรูมิ ฯ |๓๕๙.๘๘๕| อทฺธา หิ ตสฺส หุตมิชฺเฌ (ติ พฺราหฺมโณ) ยํ ตาทิสํ เวทคุํ อทฺทสาม ตุมฺหาทิสานญฺหิ อทสฺสเนน อญฺโญ ชโน ภุญฺชติ ปูรฬาสํ ฯ |๓๕๙.๘๘๖| ตสฺมา ติห ตฺวํ พฺราหฺมณ อตฺเถน อตฺถิโก อุปสงฺกมฺม ปุจฺฉ สนฺตํ วิธูมํ อนิฆํ นิราสํ อปฺเปวิธ อภิวินฺเท สุเมธํ |๓๕๙.๘๘๗| ยญฺเญ รโตหํ ^๑- (โภ โคตม) ยญฺญํ ยิฏฺฐุกาโม ^๒- นาหํ ปชานามิ อนุสาสตุ มํ ภวํ ยตฺถ หุตํ อิชฺฌเต พฺรูหิ เมตํ ฯ เตน หิ ตฺวํ พฺราหฺมณ โอทหสฺสุ โสตํ ธมฺมํ เต เทสิสฺสามิ |๓๕๙.๘๘๘| มา ชาตึ ปุจฺฉ ^๓- จรณญฺจ ปุจฺฉ กฏฺฐา หเว ชายติ ชาตเวโท @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. รตาหํ ฯ ^๒ ยุ. ยฏฺฐุกาโม ฯ ^๓ ม. ปุจฺฉิ ฯ นีจากุลีโนปิ มุนี ธิตีมา อาชานิโย โหติ หิรีนิเสโธ ฯ |๓๕๙.๘๘๙| สจฺเจน ทนฺโต ทมสา อุเปโต เวทนฺตคู วูสิตพฺรหฺมจริโย กาเลน ตมฺหิ หพฺยํ ปเวจฺเฉ โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถ ฯ |๓๕๙.๘๙๐| เย กาเม หิตฺวา อคหา จรนฺติ สุสญฺญตตฺตา ตสรํว อุชฺชุํ ^๑- กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถ ฯ |๓๕๙.๘๙๑| เย วีตราคา สุสมาหิตินฺทฺริยา จนฺโทว ราหุคหณา ปมุตฺโต ^๒- กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถ ฯ |๓๕๙.๘๙๒| อาสชฺชมานา วิจรนฺติ โลเก สทา สตา หิตฺวา มมายิตานิ กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถ ฯ |๓๕๙.๘๙๓| โย กาเม หิตฺวา อภิภุยฺยจารี โย เวทิ ชาตีมรณสฺส อนฺตํ ปรินิพฺพุโต อุทกรหโทว สีโต ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ยุ. อุชฺชุ ฯ ^๒ โป. ม. ยุ. ปมุตฺตา ฯ |๓๕๙.๘๙๔| สโม สเมหิ วิสเมหิ ทูเร ตถาคโต โหติ อนนฺตปญฺโญ อนูปลิตฺโต อิธ วา หุรํ วา ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํ ฯ |๓๕๙.๘๙๕| ยมฺหิ น มายา วสตี น มาโน โย วีตโลโภ อมโม นิราโส ปนุนฺนโกโธ อภินิพฺพุตตฺโต โย พฺราหฺมโณ โสกมลํ อหาสิ ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํ ฯ |๓๕๙.๘๙๖| นิเวสนํ โย มนโส อหาสิ ปริคฺคหา ยสฺส น สนฺติ เกจิ อนุปาทิยาโน อิธ วา หุรํ วา ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํ ฯ |๓๕๙.๘๙๗| สมาหิโต โย อุทตาริ โอฆํ ธมฺมญฺจ ญาสิ ^๑- ปรมาย ทิฏฺฐิยา ขีณาสโว อนฺติมเทหธารี ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํ ฯ |๓๕๙.๘๙๘| ภวาสวา ยสฺส วจี ขรา จ วิธูปิตา อตฺถคตา น สนฺติ ส เวทคู สพฺพธิ วิปฺปมุตฺโต @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ธมฺมํ จญฺญาสิ ฯ ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํ ฯ |๓๕๙.๘๙๙| สงฺคาติโค ยสฺส น สนฺติ สงฺคา โย มานสตฺเตสุ อมานสตฺโต ทุกฺขํ ปริญฺญาย สเขตฺตวตฺถุํ ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํ ฯ |๓๕๙.๙๐๐| อาสํ อนิสฺสาย วิเวกทสฺสี ปรเวทิยํ ทิฏฺฐิมุปาติวตฺโต อารมฺมณา ยสฺส น สนฺติ เกจิ ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํ ฯ |๓๕๙.๙๐๑| ปโรปรา ยสฺส สเมจฺจ ธมฺมา วิธูปิตา อตฺถคตา น สนฺติ สนฺโต อุปาทานกฺขเย วิมุตฺโต ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํ ฯ |๓๕๙.๙๐๒| สํโยชนํ ชาติขยนฺตทสฺสี โย ปานุที ราคปถํ อเสสํ สุทฺโธ นิทฺโทโส วิมโล อกาโม ^๑- ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํ ฯ |๓๕๙.๙๐๓| โย อตฺตนาตฺตานํ ^๒- นานุปสฺสติ สมาหิโต อุชุคโต ฐิตตฺโต ส เว อเนโช อขิโล ^๓- อกงฺโข @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อกาโจ ฯ ^๒ ม. อตฺตโน อตฺตานํ ฯ ^๓ โป. อวิโล ฯ ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํ ฯ |๓๕๙.๙๐๔| โมหนฺตรา ยสฺส น สนฺติ เกจิ สพฺเพสุ ธมฺเมสุ จ ญาณทสฺสี สรีรญฺจ อนฺติมํ ธาเรติ ปตฺโต จ สมฺโพธิมนุตฺตรํ สิวํ เอตฺตาวตา ยกฺขสฺส สุทฺธิ (ตถาคโต ^๑- อรหติ ปูรฬาสํ ฯ) |๓๕๙.๙๐๕| หุตญฺจ มยฺหํ หุตมตฺถุ สจฺจํ ยํ ตาทิสํ เวทคุนํ อลตฺถํ พฺรหฺมา หิ สกฺขิ ปฏิคณฺหาตุ เม ภควา ภุญฺชตุ เม ภควา ปูรฬาสํ ฯ |๓๕๙.๙๐๖| คาถาภิคีตํ เม อโภชเนยฺยํ สมฺผสฺสตํ พฺราหฺมณ เนส ธมฺโม คาถาภิคีตํ ปนุทนฺติ พุทฺธา ธมฺเม สติ พฺราหฺมณ วุตฺติเรสา ฯ |๓๕๙.๙๐๗| อญฺเญน จ เกวลินํ มเหสึ ขีณาสวํ กุกฺกุจฺจวูปสนฺตํ อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺฐหสฺสุ เขตฺตญฺหิ ตํ ปุญฺญเปกฺขสฺส โหติ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อยํ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ |๓๕๙.๙๐๘| สาธาหํ ภควา ตถา วิชญฺญํ โย ทกฺขิณํ ภุญฺเชยฺย มาทิสสฺส ยํ ยญฺญกาเล ปริเยสมาโน ปปฺปุยฺย ตว สาสนํ ฯ |๓๕๙.๙๐๙| สารมฺภา ยสฺส วิคตา จิตฺตํ ยสฺส อนาวิลํ วิปฺปมุตฺโต จ กาเมหิ ถีนํ ยสฺส ปนูทิตํ |๓๕๙.๙๑๐| สีมนฺตานํ วิเนตารํ ชาติมรณโกวิทํ มุนึ โมเนยฺยสมฺปนฺนํ ตาทิสํ ยญฺญมาคตํ |๓๕๙.๙๑๑| ภกุฏึ วินยิตฺวาน ปญฺชลิกา นมสฺสถ ปูเชถ อนฺนปาเนน เอวํ อิชฺฌนฺติ ทกฺขิณา ฯ |๓๕๙.๙๑๒| พุทฺโธ ภวํ อรหติ ปูรฬาสํ ปุญฺญกฺเขตฺตมนุตฺตรํ อายาโค สพฺพโลกสฺมึ ^๑- โภโต ทินฺนํ มหปฺผลนฺติ ฯ [๓๖๐] อถ โข สุนฺทริกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม เสยฺยถาปิ โภ โคตม นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตีติ เอวเมวํ โภตา โคตเมน อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโต เอสาหํ ภวนฺตํ โคตมํ สรณํ คจฺฉามิ ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ ลเภยฺยาหํ โภโต โคตมสฺส สนฺติเก ปพฺพชฺชํ ลเภยฺยํ อุปสมฺปทนฺติ ฯ อลตฺถ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. สพฺพโลกสฺส ฯ โข สุนฺทริกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ อลตฺถ อุปสมฺปทํ ฯ ฯเปฯ อญฺญตโร โข ปนายสฺมา สุนฺทริกภารทฺวาโช อรหตํ อโหสีติ ฯ สุนฺทริกภารทฺวาชสุตฺตํ จตุตฺถํ ฯ ------------- สุตฺตนิปาเต ตติยสฺส มหาวคฺคสฺส ปญฺจมํ มาฆสุตฺตํ [๓๖๑] ๕ เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต ฯ อถ โข มาโฆ มาณโว เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มาโฆ มาณโว ภควนฺตํ เอตทโวจ อหญฺหิ โภ โคตม ทายโก ทานปติ วทญฺญู ยาจโยโค ธมฺเมน โภเค ปริเยสามิ ธมฺเมน โภเค ปริเยสิตฺวา ธมฺมลทฺเธหิ โภเคหิ ธมฺมาธิคเตหิ เอกสฺสปิ ททามิ ทฺวินฺนมฺปิ ททามิ ติณฺณมฺปิ ททามิ จตุนฺนมฺปิ ททามิ ปญฺจนฺนมฺปิ ททามิ ฉนฺนมฺปิ ททามิ สตฺตนฺนมฺปิ ททามิ อฏฺฐนฺนมฺปิ ททามิ นวนฺนมฺปิ ททามิ ทสนฺนมฺปิ ททามิ วีสายปิ ททามิ ตึสายปิ ททามิ จตฺตาฬีสายปิ ททามิ ปญฺญาสายปิ ททามิ สตสฺสปิ ททามิ ภิยฺโยปิ ททามิ กจฺจาหํ ^๑- โภ โคตม เอวํ ททนฺโต เอวํ ยเชนฺโต ^๒- พหุํ ปุญฺญํ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. สกฺกจฺจาหํ ฯ ^๒ ม. ยุ. สพฺพตฺถ ยชนฺโตติ ทิสฺสติ ฯ ปสวามีติ ฯ {๓๖๑.๑} ตคฺฆ ตฺวํ มาณว เอวํ ททนฺโต เอวํ ยเชนฺโต พหุํ ปุญฺญํ ปสวสิ ฯ โย โข มาณว ทายโก ทานปติ วทญฺญู ยาจโยโค ธมฺเมน โภเค ปริเยสติ ธมฺเมน โภเค ปริเยสิตฺวา ธมฺมลทฺเธหิ โภเคหิ ธมฺมาธิคเตหิ เอกสฺสปิ ททาติ ฯเปฯ สตสฺสปิ ททาติ ภิยฺโยปิ ททาติ พหุํ โส ปุญฺญํ ปสวตีติ ฯ อถ โข มาโฆ มาณโว ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ [๓๖๒] |๓๖๒.๙๑๓| ปุจฺฉามหํ โคตมํ วทญฺญุํ (อิติ มาโฆ มาณโว) กาสายวาสึ อคหํ ^๑- จรนฺตํ โย ยาจโยโค ทานปตี คหฏฺโฐ ปุญฺญตฺถิโก ยชติ ปุญฺญเปกฺโข ททํ ปเรสํ อิธ อนฺนปานํ กถํ หุตํ ยชมานสฺส สุชฺเฌ ฯ |๓๖๒.๙๑๔| (โย) ยาจโยโค ทานปตี คหฏฺโฐ (มาฆาติ ภควา) ปุญฺญตฺถิโก ยชติ ปุญฺญเปกฺโข ททํ ปเรสํ อิธ อนฺนปานํ อาราธเย ทกฺขิเณยฺเยหิ ตาทิ ฯ |๓๖๒.๙๑๕| (โย) ยาจโยโค ทานปตี คหฏฺโฐ (อิติ มาโฆ มาณโว) ปุญฺญตฺถิโก ยชติ ปุญฺญเปกฺโข ททํ ปเรสํ อิธ อนฺนปานํ อกฺขาหิ เม ภควา ทกฺขิเณยฺเย ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. อภิณฺหํ ฯ ยุ. อคิหํ ฯ |๓๖๒.๙๑๖| เย เว อลคฺคา ^๑- วิจรนฺติ โลเก อกิญฺจนา เกวลิโน ยตตฺตา กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถ ฯ |๓๖๒.๙๑๗| เย สพฺพสํโยชนพนฺธนจฺฉิทา ทนฺตา วิมุตฺตา อนิฆา นิราสา กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถ ฯ |๓๖๒.๙๑๘| เย สพฺพสญฺโญชนวิปฺปมุตฺตา ทนฺตา วิมุตฺตา อนิฆา นิราสา กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ ฯ |๓๖๒.๙๑๙| ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย โมหํ ขีณาสวา วูสิตพฺรหฺมจริยา กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ ฯ |๓๖๒.๙๒๐| เยสุ น มายา วสตี น มาโน ขีณาสวา วูสิตพฺรหฺมจริยา กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ ฯ |๓๖๒.๙๒๑| เย วีตโลภา อมมา นิราสา ขีณาสวา วูสิตพฺรหฺมจริยา กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อสตฺตา ฯ |๓๖๒.๙๒๒| เย เว น ตณฺหาสุ อุปาติปนฺนา ^๑- วิตเรยฺย โอฆํ อมมา จรนฺติ กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ ฯ |๓๖๒.๙๒๓| เยสํ ^[๒]- ตณฺหา นตฺถิ กุหิญฺจิ โลเก ภวาภวาย อิธ วา หุรํ วา กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ ฯ |๓๖๒.๙๒๔| เย กาเม หิตฺวา อคหา จรนฺติ สุสญฺญตตฺตา ตสรํว อุชฺชุํ กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ ฯ |๓๖๒.๙๒๕| เย วีตราคา สุสมาหิตินฺทฺริยา จนฺโทว ราหุคหณา ปมุตฺโต กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ ฯ |๓๖๒.๙๒๖| สมิตาวิโน วีตราคา อโกปา เยสํ คตี นตฺถิ อิธ วิปฺปหาย กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ ฯ |๓๖๒.๙๒๗| ชเหตฺวา ชาติมรณํ อเสสํ กถงฺกถํ สพฺพมุปาติวตฺตา กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ ฯ |๓๖๒.๙๒๘| เย อตฺตทีปา วิจรนฺติ โลเก อกิญฺจนา สพฺพธิ วิปฺปมุตฺตา @เชิงอรรถ: ^๑ โป. เย วีตตณฺหาสุ อุปาติวตฺตา ฯ ^๒ ยุ. ตุ ฯ กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ ฯ |๓๖๒.๙๒๙| เย เหตฺถ ชานนฺติ ยถาตถา อิทํ อยมนฺติมา นตฺถิ ปุนพฺภโวติ กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ ฯ |๓๖๒.๙๓๐| โย เวทคู ฌานรโต สตีมา สมฺโพธิปตฺโต สรณํ พหุนฺนํ กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถ ฯ |๓๖๒.๙๓๑| อทฺธา อโมฆา มม ปุจฺฉนา อหุ อกฺขาสิ เม ภควา ทกฺขิเณยฺเย ตฺวํ เหตฺถ ชานาสิ ยถาตถา อิทํ ตถา หิ เต วิทิโต เอส ธมฺโม ฯ |๓๖๒.๙๓๒| (โย) ยาจโยโค ทานปตี คหฏฺโฐ (อิติ มาโฆ มาณโว) ปุญฺญตฺถิโก ยชติ ปุญฺญเปกฺโข ททํ ปเรสํ อิธ อนฺนปานํ อกฺขาหิ เม ภควา ยญฺญสมฺปทํ ฯ |๓๖๒.๙๓๓| ยชสฺสุ ยชมาโน มาฆาติ ภควา สพฺพตฺถ จ วิปฺปสาเทหิ จิตฺตํ อารมฺมณํ ยชมานสฺส ยญฺโญ เอตฺถ ปติฏฺฐาย ชหาติ โทสํ |๓๖๒.๙๓๔| โส วีตราโค จ วิเนยฺย โทสํ เมตฺตจิตฺตํ ภาวยํ อปฺปมาณํ รตฺตินฺทิวํ สตตํ อปฺปมตฺโต สพฺพา ทิสา ผรเต อปฺปมญฺญํ ฯ |๓๖๒.๙๓๕| โก สุชฺฌตี มุญฺจติ พชฺฌตี จ เกนตฺตนา คจฺฉติ พฺรหฺมโลกํ อชานโต เม มุนิ พฺรูหิ ปุฏฺโฐ ภควา หิ เม สกฺขิ พฺรหฺมชฺช ทิฏฺโฐ ตฺวญฺหิ ^๑- โน พฺรหฺมสโมสิ สจฺจํ กถํ อุปปชฺชติ พฺรหฺมโลกํ (ชุติม ^๒-) ฯ |๓๖๒.๙๓๖| โย ยชติ ติวิธํ ยญฺญสมฺปทํ (มาฆาติ ภควา) อาราธเย ทกฺขิเณยฺเยหิ ตาทิ เอวํ ยชิตฺวา สมฺมา ยาจโยโค อุปปชฺชติ พฺรหฺมโลกนฺติ พฺรูมีติ ฯ [๓๖๓] เอวํ วุตฺเต มาโฆ มาณโว ภควนฺตํ เอตทโวจ อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม ฯเปฯ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณงฺคตนฺติ ฯ มาฆสุตฺตํ ปญฺจมํ ---------- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ตุวํ ฯ ^๒ ยุ. ชุตีมา ฯ สุตฺตนิปาเต ตติยสฺส มหาวคฺคสฺส ฉฏฺฐํ สภิยสุตฺตํ [๓๖๔] ๖ เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป ฯ เตน โข ปน สมเยน สภิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส ปุราณสาโลหิตาย เทวตาย ปญฺหา อุทิฏฺฐา โหนฺติ โย เต สภิย สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา อิเม ปเญฺห ปุฏฺโฐ พฺยากโรติ ตสฺส สนฺติเก พฺรหฺมจริยํ จเรยฺยาสีติ ฯ {๓๖๔.๑} อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก ตสฺสา เทวตาย สนฺติเก ^[๑]- ปเญฺห อุคฺคเหตฺวา เย เต สมณพฺราหฺมณา สงฺฆิโน คณิโน คณาจริยา ญาตา ยสสฺสิโน ติตฺถกรา สาธุสมฺมตา พหุชนสฺส เสยฺยถีทํ ปูรโณ กสฺสโป มกฺขลิ โคสาโล อชิโต เกสกมฺพโล ^๒- ปกุทฺโธ ^๓- กจฺจายโน สญฺชโย เวฬฏฺฐปุตฺโต ^๔- นิคนฺโถ นาฏปุตฺโต เต อุปสงฺกมิตฺวา เต ปเญฺห ปุจฺฉติ ฯ เต สภิเยน ปริพฺพาชเกน ปเญฺห ปุฏฺฐา น สมฺปายนฺติ อสมฺปายนฺตา โกปญฺจ โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตุกโรนฺติ อปิ จ สภิยํ ^๕- ปริพฺพาชกํ ปฏิปุจฺฉนฺติ ฯ {๓๖๔.๒} อถ โข สภิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส เอตทโหสิ เย โข เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สงฺฆิโน คณิโน คณาจริยา ญาตา ยสสฺสิโน ติตฺถกรา สาธุสมฺมตา พหุชนสฺส เสยฺยถีทํ ปูรโณ กสฺสโป ฯเปฯ นิคนฺโถ นาฏปุตฺโต เต มยา ปเญฺห ปุฏฺฐา น สมฺปายนฺติ อสมฺปายนฺตา โกปญฺจ โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตุกโรนฺติ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร เตติ ทิสฺสติ ฯ ^๒ ยุ. เกสกมฺพลิ ฯ ^๓ ม. ปกุโธ @กจฺจาโน ฯ ยุ. ปกุโธ ฯ ^๔ ม. เพลฏฺฐปุตฺโต ฯ ยุ. เพลฏฺฐิปุตฺโต ฯ @^๕ ม. ยุ. สภิยญฺเญว ฯ อปิ จ มญฺเญเวตฺถ ปฏิปุจฺฉนฺติ ยนฺนูนาหํ หีนายาวตฺติตฺวา กาเม ปริภุญฺเชยฺยนฺติ ฯ อถ โข สภิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส เอตทโหสิ อยํ ^๑- โข สมโณ โคตโม สงฺฆี เจว คณี จ คณาจริโย ญาโต ยสสฺสี ติตฺถกโร สาธุสมฺมโต พหุชนสฺส ฯ ยนฺนูนาหํ สมณํ โคตมํ อุปสงฺกมิตฺวา อิเม ปเญฺห ปุจฺเฉยฺยนฺติ ฯ {๓๖๔.๓} อถ โข สภิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส เอตทโหสิ เย ^๒- โข เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา ชิณฺณา วุฑฺฒา มหลฺลกา อทฺธคตา วโย อนุปฺปตฺตา เถรา รตฺตญฺญู จิรปพฺพชิตา สงฺฆิโน คณิโน คณาจริยา ญาตา ยสสฺสิโน ติตฺถกรา สาธุสมฺมตา พหุชนสฺส เสยฺยถีทํ ปูรโณ กสฺสโป ฯเปฯ นิคนฺโถ นาฏปุตฺโต เตปิ ^๓- มยา ปเญฺห ปุฏฺฐา น สมฺปายนฺติ อสมฺปายนฺตา โกปญฺจ โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตุกโรนฺติ อปิ จ มญฺเญเวตฺถ ปฏิปุจฺฉนฺติ ฯ กึ ปน เม สมโณ โคตโม อิเม ปเญฺห ปุฏฺโฐ พฺยากริสฺสติ ฯ สมโณ หิ โคตโม ทหโร เจว ชาติยา นโว จ ปพฺพชฺชายาติ ฯ {๓๖๔.๔} อถ โข สภิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส เอตทโหสิ สมโณ โข โคตโม ^๔- ทหโรติ น อุญฺญาตพฺโพ น ปริโภตพฺโพ ^๕- ทหโรปิ เจ สมโณ โหติ โส จ มหิทฺธิโก โหติ มหานุภาโว ฯ ยนฺนูนาหํ สมณํ โคตมํ อุปสงฺกมิตฺวา อิเม ปเญฺห ปุจฺเฉยฺยนฺติ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อยมฺปิ ฯ ^๒ ม. เยปิ ฯ ^๓ ยุ. ปิสทฺโท นตฺถิ ฯ ^๔ ม. อยํ ปาโฐ @นตฺถิ ฯ ^๕ อิโต ปรํ มรมฺมโปตฺถเก ทหโรปิ เจส สมโณ โคตโม มหิทฺธิโก @โหติ มหานุภาโวติ ทิสฺสติ ฯ {๓๖๔.๕} อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก เยน ราชคหํ เตน จาริกํ ปกฺกามิ อนุปุพฺเพน จาริกญฺจรมาโน เยน ราชคหํ เวฬุวนํ กลนฺทกนิวาโป เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข สภิโย ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ [๓๖๕] |๓๖๕.๙๓๗| กงฺขี เวจิกิจฺฉี อาคมํ (อิติ สภิโย) ปเญฺห ปุจฺฉิตุํ อภิกงฺขมาโน เตสนฺตกโร ภวาหิ ปเญฺห เม ปุฏฺโฐ อนุปุพฺพํ อนุธมฺมํ พฺยากโรหิ เม ฯ |๓๖๕.๙๓๘| ทูรโต อาคโตสิ สภิยาติ ภควา ปเญฺห ปุจฺฉิตุํ อภิกงฺขมาโน เตสนฺตกโร ภวามิ ปเญฺห เต ปุฏฺโฐ อนุปุพฺพํ อนุธมฺมํ พฺยากโรมิ เต ฯ |๓๖๕.๙๓๙| ปุจฺฉ มํ สภิย ปญฺหํ ยงฺกิญฺจิ มนสิจฺฉสิ ตสฺส ตสฺเสว ปญฺหสฺส อหํ อนฺตํ กโรมิ เตติ ฯ [๓๖๖] อถ โข สภิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส เอตทโหสิ อจฺฉริยํ วต โภ อพฺภูตํ วต โภ ยํ วตาหํ อญฺเญสุ สมณพฺราหฺมเณสุ โอกาสกมฺม- มตฺตมฺปิ นาลตฺถํ ตมฺเม อิทํ สมเณน โคตเมน โอกาสกมฺมํ กตนฺติ อตฺตมโน ปมุทิโต ^๑- อุทคฺโค ปีติโสมนสฺสชาโต @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. โมทิโต ฯ ภควนฺตํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ |๓๖๖.๙๔๐| กึปตฺตินมาหุ ภิกฺขุนํ (อิติ สภิโย) โสรตํ เกน กถญฺจ ทนฺตมาหุ พุทฺโธติ กถํ ปวุจฺจติ ปุฏฺโฐ เม ภควา พฺยากโรหิ ^๑- ฯ |๓๖๖.๙๔๑| ปชฺเชน กเตน อตฺตนา (สภิยาติ ภควา) ปรินิพฺพานคโต วิติณฺณกงฺโข วิภวญฺจ ภวญฺจ วิปฺปหาย วุสิตวา ขีณปุนพฺภโว ส ภิกฺขุ ฯ |๓๖๖.๙๔๒| สพฺพตฺถ อุเปกฺขโก สตีมา น โส หึสติ กญฺจิ สพฺพโลเก ติณฺโณ สมโณ อนาวิโล อุสฺสทา ยสฺส น สนฺติ โสรโต โส |๓๖๖.๙๔๓| ยสฺสินฺทฺริยานิ ภาวิตานิ อชฺฌตฺตํ พหิทฺธา จ สพฺพโลเก นิพฺพิชฺชิมํ ^๒- ปรญฺจ โลกํ กาลํ กงฺขติ ภาวิโต ส ทนฺโต ฯ |๓๖๖.๙๔๔| กปฺปานิ วิเจยฺย เกวลานิ สํสารํ ทุภยํ ^๓- จุตูปปาตํ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. วยากโรหิ ฯ ^๒ ม. นิพฺพิชฺช อิมํ ฯ ^๓ วณฺณนายํ ตทุภยํ ฯ วิคตรชมนงฺคณํ วิสุทฺธํ ปตฺตํ ชาติกฺขยํ ตมาหุ พุทฺธนฺติ ฯ [๓๖๗] อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อตฺตมโน ปมุทิโต ^๑- อุทคฺโค ปีติโสมนสฺสชาโต ภควนฺตํ อุตฺตรึ ปญฺหํ อปุจฺฉิ |๓๖๗.๙๔๕| กึปตฺตินมาหุ พฺราหฺมณํ (อิติ สภิโย) สมณํ เกน กถญฺจ นฺหาตโกติ นาโคติ กถํ ปวุจฺจติ ปุฏฺโฐ เม ภควา พฺยากโรหิ ฯ |๓๖๗.๙๔๖| พาเหตฺวา ^๒- สพฺพปาปกานิ (สภิยาติ ภควา) วิมโล สาธุสมาหิโต ฐิตตฺโต สํสารมติจฺจ เกวลี โส อนิสฺสิโต ^๓- ตาทิ ปวุจฺจเต ส ^๔- พฺรหฺมา ฯ |๓๖๗.๙๔๗| สมิตาวิ ปหาย ปุญฺญปาปํ วิรโช ญตฺวา อิมํ ปรญฺจ โลกํ ชาติมรณํ อุปาติวตฺโต สมโณ ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา ฯ |๓๖๗.๙๔๘| นินฺนหาย สพฺพปาปกานิ อชฺฌตฺตญฺจ ^๕- พหิทฺธา จ สพฺพโลเก @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ปโมทิโต ฯ ^๒ โป. ม. พาหิตฺวา ฯ ^๓ ม. ยุ. อสิโต ฯ ^๔ ยุ. อยํ @ปาโฐ นตฺถิ ฯ ^๕ ม. จสทฺโท นตฺถิ ฯ เทวมนุสฺเสสุ กปฺปิเยสุ กปฺปํ เนติ ตมาหุ นฺหาตโกติ ฯ |๓๖๗.๙๔๙| อาคุํ น กโรติ กิญฺจิ โลเก สพฺพสํโยเค วิสชฺช พนฺธนานิ สพฺพตฺถ น สชฺชตี วิปฺปมุตฺโต ^๑- นาโค ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตาติ ฯ [๓๖๘] อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก ฯเปฯ ภควนฺตํ อุตฺตรึ ปญฺหํ อปุจฺฉิ |๓๖๘.๙๕๐| กํ เขตฺตชินํ วทนฺติ พุทฺธา (อิติ สภิโย) กุสลํ เกน กถญฺจ ปณฺฑิโตติ มุนิ นาม กถํ ปวุจฺจติ ปุฏฺโฐ เม ภควา พฺยากโรหิ ฯ |๓๖๘.๙๕๑| เขตฺตานิ วิเจยฺย เกวลานิ (สภิยาติ ภควา) ทิพฺพํ ^๒- มานุสกญฺจ พฺรหฺมเขตฺตํ (สพฺพ) เขตฺตมูลพนฺธนา ปมุตฺโต เขตฺตชิโน ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา ฯ |๓๖๘.๙๕๒| โกสานิ วิเจยฺย เกวลานิ ทิพฺพํ มานุสกญฺจ พฺรหฺมโกสํ (สพฺพ) โกสมูลพนฺธนา ปมุตฺโต กุสโล ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. วิมุตฺโต ฯ ^๒ โป. ทิพฺยํ ฯ ยุ. ทิวยํ ฯ |๓๖๘.๙๕๓| ทุภยานิ วิเจยฺย ปณฺฑรานิ อชฺฌตฺตํ พหิทฺธา จ สุทฺธปญฺโญ กณฺหสุกฺกํ อุปาติวตฺโต ปณฺฑิโต ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา ฯ |๓๖๘.๙๕๔| อสตญฺจ สตญฺจ ญตฺวา ธมฺมํ อชฺฌตฺตํ พหิทฺธา จ สพฺพโลเก เทวมนุสฺเสหิ ปูชิโย ^๑- โส สงฺคชาลมติจฺจ โส มุนีติ ฯ [๓๖๙] อถ สภิโย โข ปริพฺพาชโก ฯเปฯ ภควนฺตํ อุตฺตรึ ปญฺหํ อปุจฺฉิ |๓๖๙.๙๕๕| กึปตฺตินมาหุ เวทคุํ (อิติ สภิโย) อนุวิทิตํ เกน กถญฺจ วิริยวาติ อาชานิโย กินฺติ นาม โหติ ปุฏฺโฐ เม ภควา พฺยากโรหิ ฯ |๓๖๙.๙๕๖| เวทานิ วิเจยฺย เกวลานิ (สภิยาติ ภควา) สมณานํ ยานิปตฺถิ ^๒- พฺราหฺมณานํ สพฺพเวทนาสุ วีตราโค สพฺพํ เวทมติจฺจ เวทคู โส ฯ |๓๖๙.๙๕๗| อนุวิจฺจ ปปญฺจนามรูปํ @เชิงอรรถ: ^๑ ปูชิโตติปิ ปาโฐ ฯ โป. ม. ปูชนิโย ฯ ^๒ โป. ยานิมตฺถิ ฯ ม. ยานิธตฺถิ ฯ อชฺฌตฺตํ พหิทฺธา จ โรคมูลํ (สพฺพ) โรคมูลพนฺธนา ปมุตฺโต อนุวิทิโต ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา ฯ |๓๖๙.๙๕๘| วิรโต สพฺพปาปเกหิ นิรยทุกฺขมติจฺจ วิริยวา โส โส วิริยวา ปธานวา ธีโร ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา ฯ |๓๖๙.๙๕๙| ยสฺสสฺสุ ลูนานิ ^๑- พนฺธนานิ อชฺฌตฺตํ พหิทฺธา จ สงฺคมูลํ สพฺพสงฺคมูลพนฺธนา ปมุตฺโต อาชานิโย ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา ฯ [๓๗๐] อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก ฯเปฯ ภควนฺตํ อุตฺตรึ ปญฺหํ อปุจฺฉิ |๓๗๐.๙๖๐| กึปตฺตินมาหุ โสตฺติยํ (อิติ สภิโย) อริยํ เกน กถญฺจ จรณวาติ ปริพฺพาชโก กินฺติ นาม โหติ ปุฏฺโฐ เม ภควา พฺยากโรหิ ฯ |๓๗๐.๙๖๑| สุตวา สพฺพธมฺมํ อภิญฺญาย โลเก (สภิยาติ ภควา) สาวชฺชานวชฺชํ ยทตฺถิ กิญฺจิ อภิภุํ อกถงฺกถึ วิมุตฺตํ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ลุลานิ ฯ ยุ. ลุตานิ ฯ อนีฆํ สพฺพธิมาหุ โสตฺติโยติ ฯ |๓๗๐.๙๖๒| เฉตฺวา อาลยานิ อาสวานิ ^๑- วิทฺวา โส น อุเปติ คพฺภเสยฺยํ สญฺญํ ติวิธํ ปนุชฺช ปงฺกํ กปฺปํ เนติ ตมาหุ อริโยติ ฯ |๓๗๐.๙๖๓| โย อิธ จรเณสุ ปตฺติปตฺโต กุสโล สพฺพทา อชานิ ^๒- ธมฺมํ สพฺพตฺถ น สชฺชตี วิมุตฺตจิตฺโต ปฏิฆา ยสฺส น สนฺติ จรณวา โส ฯ |๓๗๐.๙๖๔| ทุกฺขเวปกฺกํ ยทตฺถิ กมฺมํ อุทฺธํ อโธ ติริยญฺจาปิ ^๓- มชฺเฌ ปริพฺพาชยิตฺวา ^๔- ปริญฺญจารี มายํ มานมโถปิ โลภโกธํ ปริยนฺตมกาสิ นามรูปํ ตํ ปริพฺพาชกมาหุ ปตฺติปตฺตนฺติ ฯ [๓๗๑] อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อตฺตมโน อุทคฺโค ปมุทิโต ปีติโสมนสฺสชาโต อุฏฺฐายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา เยน ภควา เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา ภควนฺตํ สมฺมุขา สารุปฺปาหิ คาถาหิ อภิตฺถวิ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อาสวานิ อาลยานิ ฯ ^๒ โป. ม. อาชานาติ ฯ ^๓ โป. ม. ติริยํ วาปิ ฯ @^๔ ยุ. ปริวชฺชยิตฺวา ฯ |๓๗๑.๙๖๕| ยานิ จ ตีณิ ยานิ จ สฏฺฐิ ^๑- สมณปฺปวาทนิสฺสิตานิ ^๒- ภูริปญฺญ สญฺญกฺขรสญฺญนิสฺสิตานิ โอสรณานิ วิเนยฺย โอฆตมคา ฯ |๓๗๑.๙๖๖| อนฺตคูสิ ปารคูสิ ^๓- ทุกฺขสฺส อรหาสิ (สมฺมาสมฺพุทฺโธ) ขีณาสวํ ตํ ^๔- มญฺเญ ชุติมา มติมา ปหุตปญฺโญ ทุกฺขสฺสนฺตกรํ ^๕- อตาเรสิ มํ ฯ |๓๗๑.๙๖๗| ยํ เม กงฺขิตมญฺญาสิ วิจิกิจฺฉํ ^๖- มํ อตารยิ นโม เต (มุนิ) โมนปเถสุ ปตฺติปตฺต อขิลาทิจฺจพนฺธุ ^๗- โสรโตสิ ฯ |๓๗๑.๙๖๘| ยา เม กงฺขา ปุเร อาสิ ตมฺเม พฺยากาสิ จกฺขุมา อทฺธา มุนีสิ สมฺพุทฺโธ นตฺถิ นีวรณา ตว ฯ |๓๗๑.๙๖๙| อุปายาสา จ เต สพฺเพ วิทฺธสฺตา วินฬีกตา สีติภูโต ทมปฺปตฺโต ธิติมา สจฺจนิกฺกโม ฯ |๓๗๑.๙๗๐| ตสฺส เต นาคนาคสฺส มหาวีรสฺส ภาสโต สพฺเพ เทวา อนุโมทนฺติ อุโภ นารทปพฺพตา ฯ |๓๗๑.๙๗๑| นโม เต ปุริสาชญฺญ นโม เต ปุริสุตฺตม สเทวกสฺมึ โลกสฺมึ นตฺถิ เต ปฏิปุคฺคโล ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. เตสฏฺฐี ฯ ^๒ ม. ยุ. สมณปฺปวาทสิตานิ ฯ ^๓ ม. ยุ. ปารคู ฯ @^๔ โป. ขีณาสวนฺติ มญฺเญ ฯ ^๕ ม. ยุ. ทุกฺขสฺสนฺตกร ฯ ^๖ โป. วิจิกิจฺฉา ฯ @ม. วิจิกิจฺจา มํ ตารยิ ฯ ^๗ ม. ยุ. อขิลอาทิจฺจพนฺธุ ฯ |๓๗๑.๙๗๒| ตุวํ พุทฺโธ ตุวํ สตฺถา ตุวํ มาราภิภู มุนิ ตุวํ อนุสเย เฉตฺวา ติณฺโณ ตาเรสิมํ ปชํ ฯ |๓๗๑.๙๗๓| อุปธี เต สมติกฺกนฺตา อาสวา เต ปทาลิตา สีโหสิ อนุปาทาโน ปหีนภยเภรโว |๓๗๑.๙๗๔| ปุณฺฑรีกํ ยถา วคฺคุ โตเย น อุปลิมฺปติ เอวํ ปุญฺเญ จ ปาเป จ อุภเย ตฺวํ น ลิมฺปสิ ปาเท วีร ปสาเรหิ สภิโย วนฺทติ สตฺถุโนติ ฯ [๓๗๒] อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ อภิกฺกนฺตํ ภนฺเต อภิกฺกนฺตํ ภนฺเต เสยฺยถาปิ ภนฺเต นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตีติ เอวเมวํ ภควตา อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโต เอสาหํ ภควนฺตํ สรณํ คจฺฉามิ ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ ลเภยฺยาหํ ภนฺเต ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ ลเภยฺยํ อุปสมฺปทนฺติ ฯ {๓๗๒.๑} โย โข สภิย อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อากงฺขติ ปพฺพชฺชํ อากงฺขติ อุปสมฺปทํ โส จตฺตาโร มาเส ปริวสติ จตุนฺนํ มาสานํ อจฺจเยน ปริวุฏฺฐปริวาสํ ^๑- อารทฺธจิตฺตา ภิกฺขู ปพฺพาเชนฺติ อุปสมฺปาเทนฺติ ภิกฺขุภาวาย อปิ เจตฺถ ^๒- ปุคฺคลเวมตฺตตา วิทิตาติ ฯ สเจ ภนฺเต อญฺญติตฺถิยปุพฺพา อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อากงฺขนฺตา ปพฺพชฺชํ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ^๒ โป. ม. ยุ. อปิจ เมตฺถ ฯ อากงฺขนฺตา อุปสมฺปทํ จตฺตาโร มาเส ปริวสนฺติ จตุนฺนํ มาสานํ อจฺจเยน ปริวุฏฺฐปริวาเส อารทฺธจิตฺตา ภิกฺขู ปพฺพาเชนฺติ อุปสมฺปาเทนฺติ ภิกฺขุภาวาย ฯ อหํ จตฺตาริ วสฺสานิ ปริวสามิ จตุนฺนํ วสฺสานํ อจฺจเยน ปริวุฏฺฐปริวาสํ อารทฺธจิตฺตา ภิกฺขู ปพฺพาเชนฺตุ อุปสมฺปาเทนฺตุ ภิกฺขุภาวายาติ ฯ อลตฺถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ อลตฺถ อุปสมฺปทํ ฯ {๓๗๒.๒} อจิรุปสมฺปนฺโน โข ปนายสฺมา สภิโย เอโก วูปกฏฺโฐ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต น จิรสฺเสว ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ ตทนุตฺตรํ พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสิ ขีณา ชาติ วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ อพฺภญฺญาสิ ฯ อญฺญตโร โข ปนายสฺมา สภิโย อรหตํ อโหสีติ ฯ สภิยสุตฺตํ ฉฏฺฐมํ ฯ ----------- สุตฺตนิปาเต ตติยสฺส มหาวคฺคสฺส สตฺตมํ เสลสุตฺตํ [๓๗๓] ๗ เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา องฺคุตฺตราเปสุ จาริกํ จรมาโน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ อฑฺฒเตรเสหิ ^๑- ภิกฺขุสเตหิ เยน อาปณํ นาม องฺคุตฺตราปานํ นิคโม ตทวสริ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ อยํ ปาโฐ อฑฺฒเตฬสอิติปิ อฑฺฒเตลสอิติปิ วลญฺชิยติ ฯ อสฺโสสิ โข เกณิโย ชฏิโล สมโณ ขลุ โภ โคตโม สกฺยปุตฺโต สกฺยกุลา ปพฺพชิโต องฺคุตฺตราเปสุ จาริกํ จรมาโน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ อฑฺฒเตรเสหิ ภิกฺขุสเตหิ อาปณํ อนุปฺปตฺโต ฯ ตํ โข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา ^๑- โส อิมํ โลกํ สเทวกํ สมารกํ สพฺรหฺมกํ สสฺสมณพฺราหฺมณึ ปชํ สเทวมนุสฺสํ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทติ โส ธมฺมํ เทเสติ อาทิกลฺยาณํ มชฺเฌกลฺยาณํ ปริโยสานกลฺยาณํ สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ ปกาเสติ สาธุ โข ปน ตถารูปานํ อรหตํ ทสฺสนํ โหตีติ ฯ {๓๗๓.๑} อถ โข เกณิโย ชฏิโล เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข เกณิยํ ชฏิลํ ภควา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ ฯ อถ โข เกณิโย ชฏิโล ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิโต สมาทปิโต สมุตฺเตชิโต สมฺปหํสิโต ภควนฺตํ เอตทโวจ อธิวาเสตุ เม ภวํ โคตโม สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนาติ ฯ [๓๗๔] เอวํ วุตฺเต ภควา เกณิยํ ชฏิลํ เอตทโวจ มหา โข เกณิย ภิกฺขุสงฺโฆ อฑฺฒเตรสานิ ภิกฺขุสตานิ ตฺวญฺจ ^[๒]- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ภควาติ ฯ ^๒ ยุ. โข ฯ พฺราหฺมเณสุ อภิปฺปสนฺโนติ ฯ ทุติยมฺปิ โข เกณิโย ชฏิโล ภควนฺตํ เอตทโวจ กิญฺจาปิ โภ โคตม มหา ภิกฺขุสงฺโฆ อฑฺฒเตรสานิ ภิกฺขุสตานิ อหญฺจ พฺราหฺมเณสุ อภิปฺปสนฺโน อธิวาเสตุ เม ภวํ โคตโม สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนาติ ฯ ทุติยมฺปิ โข ภควา เกณิยํ ชฏิลํ เอตทโวจ มหา โข เกณิย ภิกฺขุสงฺโฆ อฑฺฒเตรสานิ ภิกฺขุสตานิ ตฺวญฺจ พฺราหฺมเณสุ อภิปฺปสนฺโนติ ฯ {๓๗๔.๑} ตติยมฺปิ โข เกณิโย ชฏิโล ภควนฺตํ เอตทโวจ กิญฺจาปิ โภ โคตม มหา ภิกฺขุสงฺโฆ อฑฺฒเตรสานิ ภิกฺขุสตานิ อหญฺจ พฺราหฺมเณสุ อภิปฺปสนฺโน อธิวาเสตุ เม ภวํ โคตโม สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนาติ ฯ อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน ฯ อถ โข เกณิโย ชฏิโล ภควโต อธิวาสนํ วิทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา เยน สโก อสฺสโม เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา มิตฺตามจฺเจ ญาติสาโลหิเต อามนฺเตสิ สุณนฺตุ เม โภนฺโต ^๑- มิตฺตามจฺจา ญาติสาโลหิตา สมโณ เม โคตโม นิมนฺติโต สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆน เยน เม กายเวยฺยาวฏิกํ กเรยฺยาถาติ ฯ เอวํ โภติ โข เกณิยสฺส ชฏิลสฺส มิตฺตามจฺจา ญาติสาโลหิตา เกณิยสฺส ชฏิลสฺส ปฏิสฺสุตฺวา อปฺเปกจฺเจ อุทฺธนานิ ขณนฺติ อปฺเปกจฺเจ กฏฺฐานิ ผาเลนฺติ อปฺเปกจฺเจ ภาชนานิ โธวนฺติ อปฺเปกจฺเจ อุทกมณิกํ ปติฏฺฐาเปนฺติ อปฺเปกจฺเจ อาสนานิ ปญฺญาเปนฺติ ฯ เกณิโย ปน ชฏิโล สามํ เยว @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ภวนฺโต ฯ มณฺฑลมาลํ ปฏิยาเทติ ฯ [๓๗๕] เตน โข ปน สมเยน เสโล พฺราหฺมโณ อาปเณ ปฏิวสติ ติณฺณํ เวทานํ ปารคู สนิฆณฺฑุเกฏุภานํ สากฺขรปฺปเภทานํ อิติหาสปญฺจมานํ ปทโก เวยฺยากรโณ โลกายตมหาปุริสลกฺขเณสุ อนวโย ตีณิ จ มาณวกสตานิ มนฺเต วาเจติ ฯ เตน โข ปน สมเยน เกณิโย ชฏิโล เสเล พฺราหฺมเณ อภิปฺปสนฺโน โหติ ฯ อถ โข เสโล พฺราหฺมโณ ตีหิ มาณวกสเตหิ ปริวุโต ชงฺฆาวิหารํ อนุจงฺกมมาโน อนุวิจรมาโน เยน เกณิยสฺส ชฏิลสฺส อสฺสโม เตนุปสงฺกมิ ฯ {๓๗๕.๑} อทฺทสา โข เสโล พฺราหฺมโณ เกณิยสฺส ^๑- ชฏิลสฺส อสฺสเม อปฺเปกจฺเจ อุทฺธนานิ ขณนฺเต ฯเปฯ อปฺเปกจฺเจ อาสนานิ ปญฺญาเปนฺเต เกณิยํ ปน ชฏิลํ สามํ เยว มณฺฑลมาลํ ปฏิยาเทนฺตํ ทิสฺวาน เกณิยํ ชฏิลํ เอตทโวจ กึ นุ โข โภโต เกณิยสฺส อาวาโห วา ภวิสฺสติ วิวาโห วา ภวิสฺสติ มหายญฺโญ วา ปจฺจุปฏฺฐิโต ราชา วา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร นิมนฺติโต สฺวาตนาย สทฺธึ พลกาเยนาติ ฯ {๓๗๕.๒} น เม โภ เสล อาวาโห วา ภวิสฺสติ นปิ ^๒- วิวาโห ภวิสฺสติ นปิ ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร นิมนฺติโต สฺวาตนาย สทฺธึ พลกาเยน ฯ อปิ จ โข เม มหายญฺโญ ปจฺจุปฏฺฐิโต อตฺถิ สมโณ โคตโม สกฺยปุตฺโต สกฺยกุลา ปพฺพชิโต องฺคุตฺตราเปสุ จาริกํ จรมาโน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. เกณิยสฺสมิเย ชฏิเล ฯ ^๒ โป. ม. วิวาโห วา นาปิ ราชา ฯ อฑฺฒเตรเสหิ ภิกฺขุสเตหิ อาปณํ อนุปฺปตฺโต ตํ โข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต อิติปิ โส ภควา ฯเปฯ พุทฺโธ ภควาติ ฯ โส เม นิมนฺติโต สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนาติ ฯ พุทฺโธติ โภ เกณิย วเทสิ ฯ พุทฺโธติ โภ เสล วทามิ ฯ พุทฺโธติ โภ เกณิย วเทสิ ฯ พุทฺโธติ โภ เสล วทามีติ ฯ {๓๗๕.๓} อถ โข เสลสฺส พฺราหฺมณสฺส เอตทโหสิ โฆโสปิ โข เอโส ทุลฺลโภ โลกสฺมึ ยทิทํ พุทฺโธติ ฯ อาคตานิ โข ปน อสฺมากํ ^๑- มนฺเตสุ ทฺวตฺตึส ^๒- มหาปุริสลกฺขณานิ เยหิ สมนฺนาคตสฺส มหาปุริสสฺส เทฺวว คติโย ภวนฺติ อนญฺญา สเจ อคารํ อชฺฌาวสติ ราชา โหติ จกฺกวตฺตี ธมฺมิโก ธมฺมราชา จาตุรนฺโต วิชิตาวี ชนปทตฺถาวริยปฺปตฺโต สตฺตรตนสมนฺนาคโต ตสฺสิมานิ สตฺตรตนานิ ภวนฺติ เสยฺยถีทํ จกฺกรตนํ หตฺถิรตนํ อสฺสรตนํ มณิรตนํ อิตฺถิรตนํ คหปติรตนํ ปริณายกรตนเมว สตฺตมํ ฯ ปโรสหสฺสํ โข ปนสฺส ปุตฺตา ภวนฺติ ^๓- สูรา วิรงฺครูปา ปรเสนปฺปมทฺทนา ฯ โส อิมํ ปฐวึ สาครปริยนฺตํ อทณฺเฑน อสตฺเถน ธมฺเมน อภิวิชิย อชฺฌาวสติ ฯ สเจ โข ปน อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชติ อรหํ โหติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก วิวฏจฺฉโท ^๔- ฯ กหํ ปน โภ เกณิย เอตรหิ โส ภวํ โคตโม @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ปนสฺมากํ ฯ ม. ปนมฺหากํ ฯ ^๒ พตฺตึสาติปิ ปาโฐ ฯ ^๓ โป. สนฺติ ฯ @^๔ อิติสทฺโท อิธ ภวิตุํ วฏฺฏติ ฯ วิหรติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ฯ [๓๗๖] เอวํ วุตฺเต เกณิโย ชฏิโล ทกฺขิณํ พาหํ ^๑- ปคฺคเหตฺวา เสลํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจ เยเนสา โภ เสล นีลวนราชีติ ฯ อถ โข เสโล พฺราหฺมโณ ตีหิ มาณวกสเตหิ สทฺธึ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ ฯ อถ โข เสโล พฺราหฺมโณ เต มาณวเก อามนฺเตสิ อปฺปสทฺทา โภนฺโต อาคจฺฉนฺตุ ปเท ปทํ นิกฺขิปนฺตา ทุราสทา หิ เต ภวนฺโต ^๒- สีหาว เอกจรา ยทา จาหํ โภ สมเณน โคตเมน สทฺธึ มนฺเตยฺยํ มา เม โภนฺโต อนฺตรนฺตรา กถํ โอปาเตถ กถาปริโยสานํ เม ภวนฺโต อาคเมนฺตูติ ฯ {๓๗๖.๑} อถ โข เสโล พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข เสโล พฺราหฺมโณ ภควโต กาเย ทฺวตฺตึส มหาปุริสลกฺขณานิ สมฺมนฺเนสิ ฯ อทฺทสา โข เสโล พฺราหฺมโณ ภควโต กาเย ทฺวตฺตึส มหาปุริสลกฺขณานิ เยภุยฺเยน ฐเปตฺวา เทฺว ทฺวีสุ มหาปุริสลกฺขเณสุ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ นาธิมุจฺจติ น สมฺปสีทติ โกโสหิเต จ วตฺถคุเยฺห ปหุตชิวฺหตาย จ ^๓- ฯ {๓๗๖.๒} อถ โข ภควโต เอตทโหสิ ปสฺสติ โข เม อยํ เสโล พฺราหฺมโณ ทฺวตฺตึส มหาปุริสลกฺขณานิ เยภุยฺเยน ฐเปตฺวา เทฺว ทฺวีสุ มหาปุริสลกฺขเณสุ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ นาธิมุจฺจติ น สมฺปสีทติ โกโสหิเต จ วตฺถคุเยฺห @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. พาหุํ ฯ ^๒ ม. ยุ. ภควนฺโต ฯ ^๓ โป. ม. จาติ ฯ ปหุตชิวฺหตาย จาติ ฯ อถ โข ภควา ตถารูปํ อิทฺธาภิสงฺขารํ อภิสงฺขาเรสิ ^๑- ยถา อทฺทส เสโล พฺราหฺมโณ ภควโต โกโสหิตํ วตฺถคุยฺหํ ฯ อถ โข ภควา ชิวฺหํ นินฺนาเมตฺวา อุโภปิ กณฺณโสตานิ อนุมสิ ปฏิมสิ อุโภปิ นาสิกโสตานิ อนุมสิ ปฏิมสิ เกวลมฺปิ นลาฏมณฺฑลํ ชิวฺหาย ฉาเทสิ ฯ {๓๗๖.๓} อถ โข เสลสฺส พฺราหฺมณสฺส เอตทโหสิ สมนฺนาคโต โข สมโณ โคตโม ทฺวตฺตึสาย ^๒- มหาปุริสลกฺขเณหิ ปริปุณฺเณหิ โน อปริปุณฺเณหิ โน จ โข นํ ชานามิ พุทฺโธ วา โน วา ฯ สุตํ โข ปเนตํ ^๓- พฺราหฺมณานํ วุฑฺฒานํ มหลฺลกานํ อาจริยปาจริยานํ ภาสมานานํ เย เต ภควนฺโต ^๔- อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา เต สเก วณฺเณ ภญฺญมาเน อตฺตานํ ปาตุกโรนฺตีติ ยนฺนูนาหํ สมณํ โคตมํ สมฺมุขา สารุปฺปาหิ คาถาหิ อภิตฺถเวยฺยนฺติ ฯ อถ โข เสโล พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ สมฺมุขา สารุปฺปาหิ คาถาหิ อภิตฺถวิ |๓๗๖.๙๗๕| ปริปุณฺณกาโย สุรุจิ สุชาโต จารุทสฺสโน สุวณฺณวณฺโณสิ ภควา สุสุกฺกทาโฒสิ ^๕- วิริยวา |๓๗๖.๙๗๖| นรสฺส หิ สุชาตสฺส เย ภวนฺติ วิยญฺชนา สพฺเพ เต ตว กายสฺมึ มหาปุริสลกฺขณา ฯ |๓๗๖.๙๗๗| ปสนฺนเนตฺโต สุมุโข พฺรหา อุชุ ปตาปวา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อภิสํขาสิ ฯ ^๒ โป. ม. ยุ. ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขเณหิ ฯ ^๓ ม. ยุ. @ปน เมตํ ฯ ^๔ ม. ยุ. ภวนฺติ ฯ ^๕ สุสุกฺกทาโฐสีติปิ ฯ มชฺเฌ สมณสงฺฆสฺส อาทิจฺโจว วิโรจสิ ฯ |๓๗๖.๙๗๘| กลฺยาณทสฺสโน ภิกฺขุ กาญฺจนสนฺนิภตโจ ^๑- กินฺเต สมณภาเวน เอวํ อุตฺตมวณฺณิโน ฯ |๓๗๖.๙๗๙| ราชา อรหสิ ภวิตุํ จกฺกวตฺตี รเถสโภ จาตุรนฺโต วิชิตาวี ชมฺพุสณฺฑสฺส อิสฺสโร |๓๗๖.๙๘๐| ขตฺติยา โภชราชาโน ^๒- อนุยนฺตา ^๓- ภวนฺติ เต ราชาภิราชา มนุชินฺโท รชฺชํ กาเรหิ โคตม ฯ [๓๗๗] |๓๗๗.๙๘๑| ราชาหมสฺมิ เสลา (ติ ภควา) ธมฺมราชา อนุตฺตโร ธมฺเมน จกฺกํ วตฺเตมิ จกฺกํ อปฺปติวตฺติยํ ฯ |๓๗๗.๙๘๒| สมฺพุทฺโธ ปฏิชานาสิ (อิติ เสโล พฺราหฺมโณ) ธมฺมราชา อนุตฺตโร ธมฺเมน จกฺกํ วตฺเตมิ อิติ ภาสสิ โคตม |๓๗๗.๙๘๓| โก นุ เสนาปตี โภโต สาวโก สตฺถุรนฺวโย ^๔- โก เต อิมํ อนุวตฺเตติ ^๕- ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ ฯ |๓๗๗.๙๘๔| มยา ปวตฺติตํ จกฺกํ (เลสาติ ภควา) ธมฺมจกฺกํ อนุตฺตรํ สารีปุตฺโต อนุวตฺเตติ อนุชาโต ตถาคตํ ฯ |๓๗๗.๙๘๕| อภิญฺเญยฺยํ อภิญฺญาตํ ภาเวตพฺพญฺจ ภาวิตํ ปหาตพฺพํ ปหีนมฺเม ตสฺมา พุทฺโธสฺมิ พฺราหฺมณ |๓๗๗.๙๘๖| วินยสฺสุ มยิ กงฺขํ อธิมุญฺจสฺสุ ^๖- พฺราหฺมณ ทุลฺลภํ ทสฺสนํ โหติ สมฺพุทฺธานํ อภิณฺหโส ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. กญฺจน ... ฯ ^๒ โป. โภค ... ฯ ม. โภคิ ... ฯ ^๓ ยุ. @อนุยุตฺตา ฯ ^๔ ยุ. สตฺถทนฺวโย ฯ ^๕ โป. โก เต มํ อนุวตฺตติ ฯ ม. ... @ตมนุวตฺเตติ ฯ ^๖ โป. ม. ยุ. อธิมุจฺจสฺสุ ฯ |๓๗๗.๙๘๗| ยสฺส ^๑- เว ทุลฺลโภ โลเก ปาตุภาโว อภิณฺหโส โสหํ พฺราหฺมณ สมฺพุทฺโธ สลฺลกตฺโต อนุตฺตโร ฯ |๓๗๗.๙๘๘| พฺรหฺมภูโต อติตุโล มารเสนปฺปมทฺทโน สพฺพามิตฺเต วสีกตฺวา โมทามิ อกุโตภโย ฯ |๓๗๗.๙๘๙| อิมํ โภนฺโต ^๒- นิสาเมถ ยถา ภาสติ จกฺขุมา สลฺลกตฺโต มหาวีโร สีโหว นทตี วเน ฯ |๓๗๗.๙๙๐| พฺรหฺมภูตํ อติตุลํ มารเสนปฺปมทฺทนํ โก ทิสฺวา นปฺปสีเทยฺย อปิ กณฺหาภิชาติโก ฯ |๓๗๗.๙๙๑| โย มํ อิจฺฉติ อเนฺวตุ โย วา นิจฺฉติ คจฺฉตุ อิธาหํ ปพฺพชิสฺสามิ วรปญฺญสฺส สนฺติเก ฯ |๓๗๗.๙๙๒| เอวํ เจ ^๓- รุจฺจติ โภโต สมฺมาสมฺพุทฺธสาสนํ ^๔- มยมฺปิ ปพฺพชิสฺสาม วรปญฺญสฺส สนฺติเก ฯ |๓๗๗.๙๙๓| พฺราหฺมณา ติสตา อิเม ยาจนฺติ ปญฺชลีกตา พฺรหฺมจริยํ จริสฺสาม ภควา ตว สนฺติเก ฯ |๓๗๗.๙๙๔| สฺวากฺขาตํ พฺรหฺมจริยํ (เสลาติ ภควา) สนฺทิฏฺฐิกํ อกาลิกํ ยตฺถ อโมฆา ปพฺพชฺชา อปฺปมตฺตสฺส สิกฺขโตติ ฯ [๓๗๘] อลตฺถ โข เสโล พฺราหฺมโณ สปริโส ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ อลตฺถ อุปสมฺปทํ ฯ อถ โข เกณิโย ชฏิโล @เชิงอรรถ: ^๑ โป. โย ส เว .. ฯ ม. เยสํ เว .. ฯ ยุ. เยสํ เว ฯ ^๒ ม. ภวนฺโต ฯ @^๓ ยุ. เอตญฺเจ ฯ ^๔ โป. ม. .. สาสเน ฯ ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน สเก อสฺสเม ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาทาเปตฺวา ภควโต กาลํ อาโรจาเปสิ กาโล โภ โคตม นิฏฺฐิตํ ภตฺตนฺติ ฯ อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน เกณิยสฺส ชฏิลสฺส อสฺสโม เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆน ฯ {๓๗๘.๑} อถ โข เกณิโย ชฏิโล พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปสิ สมฺปวาเรสิ ฯ อถ โข เกณิโย ชฏิโล ภควนฺตํ ภุตฺตาวึ โอนีตปตฺตปาณึ อญฺญตรํ นีจํ อาสนํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข เกณิยํ ชฏิลํ ภควา อิมาหิ คาถาหิ อนุโมทิ |๓๗๘.๙๙๕| อคฺคิหุตํ มุขา ยญฺญา สาวิตฺติ ฉนฺทโส มุขํ ราชา มุขํ มนุสฺสานํ นทีนํ สาคโร มุขํ ฯ |๓๗๘.๙๙๖| นกฺขตฺตานํ มุขํ จนฺโท อาทิจฺโจ ตปตํ มุขํ ปุญฺญมากงฺขมานานํ สงฺโฆ เว ยชตํ มุขนฺติ ฯ [๓๗๙] อถ โข ภควา เกณิยํ ชฏิลํ อิมาหิ คาถาหิ อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ ฯ อถ โข อายสฺมา เสโล สปริโส เอโก วูปกฏฺโฐ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต น จิรสฺเสว ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ ตทนุตฺตรํ พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสิ ขีณา ชาติ วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ อพฺภญฺญาสิ ฯ อญฺญตโร โข ปนายสฺมา เสโล สปริโส อรหตํ อโหสิ ฯ อถ โข อายสฺมา เสโล สปริโส เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ จีวรํ กตฺวา เยน ภควา เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา ภควนฺตํ คาถาย ^๑- อชฺฌภาสิ |๓๗๙.๙๙๗| ยนฺตํ สรณมาคมฺม ^๒- อิโต อฏฺฐมิ จกฺขุมา ^๓- สตฺตรตฺเตน ภควา ทนฺตมฺหา ^๔- ตว สาสเน ฯ |๓๗๙.๙๙๘| ตุวํ พุทฺโธ ตุวํ สตฺถา ตุวํ มาราภิภู มุนิ ตุวํ อนุสเย ^๕- เฉตฺวา ติณฺโณ ตาเรสิมํ ปชํ |๓๗๙.๙๙๙| อุปธี เต สมติกฺกนฺตา อาสวา เต ปทาลิตา สีโหสิ อนุปาทาโน ปหีนภยเภรโว |๓๗๙.๑๐๐๐| ภิกฺขโว ติสตา อิเม ติฏฺฐนฺติ ปญฺชลีกตา ปาเท วีร ปสาเรหิ นาคา วนฺทนฺตุ สตฺถุโนติ ฯ เสลสุตฺตํ สตฺตมํ ฯ ------------ สุตฺตนิปาเต ตติยสฺส มหาวคฺคสฺส อฏฺฐมํ สลฺลสุตฺตํ [๓๘๐] |๓๘๐.๑๐๐๑| ๘ อนิมิตฺตมนญฺญาตํ มจฺจานํ อิธ ชีวิตํ กสิรญฺจ ปริตฺตญฺจ ตญฺจ ทุกฺเขน สญฺญุตํ ^๖- ฯ |๓๘๐.๑๐๐๒| น หิ โส อุปกฺกโม อตฺถิ เยน ชาตา น มิยฺยเร @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. คาถาหิ ฯ ^๒ ม. ยุ. สรณาคมฺห ฯ ^๓ โป. ม. จกฺขุม ฯ ^๔ ม. ยุ. @ทนฺตมฺห ฯ ^๕ โป. อกุสเล ฯ ^๖ โป. ม. สํยุตํ ฯ ชรมฺปิ ปตฺวา มรณํ เอวํธมฺมา หิ ปาณิโน ฯ |๓๘๐.๑๐๐๓| ผลานมิว ปกฺกานํ ปาโต ปตนโต ^๑- ภยํ เอวํ ชาตานมจฺจานํ นิจฺจํ มรณโต ภยํ ฯ |๓๘๐.๑๐๐๔| ยถาปิ กุมฺภการสฺส กตา มตฺติกภาชนา สพฺเพ เภทปริยนฺตา ^๒- เอวํ มจฺจาน ชีวิตํ ฯ |๓๘๐.๑๐๐๕| ทหรา จ มหนฺตา จ เย พาลา เย จ ปณฺฑิตา สพฺเพ มจฺจุวสํ ยนฺติ สพฺเพ มจฺจุปรายนา ฯ |๓๘๐.๑๐๐๖| เตสํ มจฺจุปเรตานํ คจฺฉตํ ปรโลกโต น ปิตา ตายเต ปุตฺตํ ญาตี วา ปน ญาตเก ฯ |๓๘๐.๑๐๐๗| เปกฺขตํ เยว ญาตีนํ ปสฺส ลาลปฺปตํ ปุถุ เอกเมโก ว มจฺจานํ โควชฺโฌ วิย นิยฺยติ |๓๘๐.๑๐๐๘| เอวมพฺภาหโต โลโก มจฺจุนา จ ชราย จ ตสฺมา ธีรา น โสจนฺติ วิทิตฺวา โลกปริยายํ ฯ |๓๘๐.๑๐๐๙| ยสฺส มคฺคํ น ชานาสิ อาคตสฺส คตสฺส วา อุโภ อนฺเต อสมฺปสฺสํ นิรตฺถํ ปริเทวสิ |๓๘๐.๑๐๑๐| ปริเทวยมาโน เจ กิญฺจิ อตฺถํ ^๓- อุทพฺพเห สมฺมูโฬฺห หึสมตฺตานํ กยิร ^๔- เจนํ วิจกฺขโณ ฯ |๓๘๐.๑๐๑๑| น หิ รุณฺเณน โสเกน สนฺตึ ปปฺโปติ เจตโส ภิยฺยสฺสุปฺปชฺชเต ทุกฺขํ สรีรํ จุปหญฺญติ ฯ |๓๘๐.๑๐๑๒| กีโส วิวณฺโณ ภวติ หึสมตฺตานมตฺตนา ^๕- @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ปตนา ฯ ^๒ ม. ยุ. เภทนปริยนฺตา ฯ ^๓ ม. ยุ. กิญฺจิทตฺถํ ฯ ^๔ ม. @กยิรา ฯ ^๕ โป .. มตฺตโน ฯ น เตน เปตา ปาเลนฺติ นิรตฺถา ปริเทวนา ฯ |๓๘๐.๑๐๑๓| โสกมปฺปชหํ ชนฺตุ ภิยฺโย ทุกฺขํ นิคจฺฉติ อนุตฺถุนนฺโต กาลกตํ โสกสฺส วสมนฺวคู ฯ |๓๘๐.๑๐๑๔| อญฺเญปิ ปสฺส คมิเน ยถากมฺมูปเค นเร มจฺจุโน วสมาคมฺม ผนฺทนฺเตวิธ ปาณิโน ฯ |๓๘๐.๑๐๑๕| เยน เยน หิ มญฺญนฺติ ตโต ตํ โหติ อญฺญถา เอตาทิโส วินาภาโว ปสฺส โลกสฺส ปริยายํ ฯ |๓๘๐.๑๐๑๖| อปิ ^๑- วสฺสสตํ ชีเว ภิยฺโย วา ปน มาณโว ญาติสงฺฆา วินา โหติ ชหาติ อิธ ชีวิตํ ฯ |๓๘๐.๑๐๑๗| ตสฺมา อรหโต สุตฺวา วิเนยฺย ปริเทวิตํ เปตํ กาลกตํ ทิตฺวา ^๒- เนโส ลพฺภา มยา อิติ ฯ |๓๘๐.๑๐๑๘| ยถา สรณมาทิตฺตํ วารินา ปรินิพฺพเย เอวมฺปิ ธีโร สปฺปญฺโญ ปณฺฑิโต กุสโล นโร ขิปฺปมุปฺปติตํ โสกํ วาโต ตุลํว ^๓- ธํสเย ฯ |๓๘๐.๑๐๑๙| ปริเทวํ ปชปฺปญฺจ โทมนสฺสญฺจ อตฺตโน อตฺตโน สุขเมสาโน อพฺพุเฬฺห ^๔- สลฺลมตฺตโน |๓๘๐.๑๐๒๐| อพฺพุฬฺหสลฺโล อสิโต สนฺตึ ปปฺปุยฺย เจตโส สพฺพํ โสกํ อติกฺกนฺโต อโสโก โหติ นิพฺพุโตติ ฯ สลฺลสุตฺตํ อฏฺฐมํ ฯ ----------- @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อปิ เจ ฯ ^๒ โป. ม. ยุ. ทิสฺวา ฯ ^๓ ม. ยุ. ตูลํว ฯ ^๔ ม. ยุ. อพฺพเห สุตฺตนิปาเต ตติยสฺส มหาวคฺคสฺส นวมํ วาเสฏฺฐสุตฺตํ [๓๘๑] ๙ เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา อิจฺฉานงฺคเล วิหรติ อิจฺฉานงฺคลวนสณฺเฑ ฯ เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา อภิญฺญาตา ^๑- พฺราหฺมณมหาสาลา อิจฺฉานงฺคเล ปฏิวสนฺติ เสยฺยถีทํ จงฺกี พฺราหฺมโณ ตารุกฺโข พฺราหฺมโณ โปกฺขรสาติ พฺราหฺมโณ ชาณุสฺโสณิ พฺราหฺมโณ โตเทยฺยพฺราหฺมโณ อญฺเญ จ อภิญฺญาตา พฺราหฺมณมหาสาลา ฯ {๓๘๑.๑} อถ โข วาเสฏฺฐภารทฺวาชานํ มาณวานํ ชงฺฆาวิหารํ อนุจงฺกมนฺตานํ อนุวิจรนฺตานํ ^๒- อยมนฺตรากถา อุทปาทิ กถํ โภ พฺราหฺมโณ โหตีติ ฯ ^[๓]- ภารทฺวาโช มาณโว เอวมาห ยโต โข โภ อุภโต สุชาโต ^[๔]- มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกุฏฺโฐ ชาติวาเทน เอตฺตาวตา โภ พฺราหฺมโณ โหตีติ ฯ วาเสฏฺโฐ มาณโว เอวมาห ยโต โข โภ สีลวา จ โหติ วตฺตสมฺปนฺโน จ เอตฺตาวตา โข โภ พฺราหฺมโณ โหตีติ ฯ {๓๘๑.๒} เนว โข อสกฺขิ ภารทฺวาโช มาณโว วาเสฏฺฐํ มาณวํ สญฺญาเปตุํ น ปน อสกฺขิ ^๕- วาเสฏฺโฐ มาณโว ภารทฺวาชํ มาณวํ สญฺญาเปตุํ ฯ อถ โข วาเสฏฺโฐ มาณโว ภารทฺวาชํ มาณวํ อามนฺเตสิ อยํ ^[๖]- โภ ภารทฺวาช สมโณ โคตโม สกฺยปุตฺโต @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. สพฺพตฺถวาเร อาเมณฺฑิตํ ฯ ^๒ ยุ. อนุจงฺกมมานานํ อนุวิจรมานานํ ฯ @^๓ โป. ม. ตํ ฯ ^๔ ม. ยุ. โหติ ฯ ^๕ โป. น ปน สกฺขิ ฯ ^๖ ม. ยุ. โข ฯ สกฺยกุลา ปพฺพชิโต อิจฺฉานงฺคเล วิหรติ อิจฺฉานงฺคลวนสณฺเฑ ตํ โข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต อิติปิ โส ภควา ฯเปฯ พุทฺโธ ภควาติ อายาม ^[๑]- ภารทฺวาช เยน สมโณ โคตโม เตนุปสงฺกมิสฺสาม อุปสงฺกมิตฺวา ^[๒]- เอตมตฺถํ ปุจฺฉิสฺสาม ยถา โน สมโณ โคตโม พฺยากริสฺสติ ตถา นํ ธาเรสฺสามาติ ฯ เอวํ โภติ โข ภารทฺวาโช มาณโว วาเสฏฺฐสฺส มาณวสฺส ปจฺจสฺโสสิ ฯ {๓๘๑.๓} อถ โข วาเสฏฺฐภารทฺวาชมาณวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทึสุ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข วาเสฏฺโฐ มาณโว ภควนฺตํ คาถาหิ อชฺฌภาสิ [๓๘๒] |๓๘๒.๑๐๒๑| อนุญฺญาตปฏิญฺญาตา เตวิชฺชา มยมสฺสุ โภ อหํ โปกฺขรสาติสฺส ตารุกฺขสฺสาย มาณโว ฯ |๓๘๒.๑๐๒๒| เตวิชฺชานํ ยทกฺขาตํ ตตฺร เกวลิโนสฺมเส ปทกสฺมา เวยฺยากรณา จ ^๓- ชปฺเป อาจริยสาทิสา ฯ |๓๘๒.๑๐๒๓| เตสนฺโน ชาติวาทมฺหิ วิวาโท อตฺถิ โคตม ชาติยา พฺราหฺมโณ โหติ ภารทฺวาโช อิติ ภาสติ อหญฺจ กมฺมุนา พฺรูหิ เอวํ ชานาหิ จกฺขุม ฯ |๓๘๒.๑๐๒๔| เต น สกฺโกม สญฺญาตุํ ^๔- อญฺญมญฺญํ มยํ อุโภ ภวนฺตํ ปุฏฺฐุมาคมฺหา สมฺพุทฺธํ อิติ วิสฺสุตํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. โภ ฯ ^๒ ม. ยุ. สมณํ โคตมํ ฯ ^๓ ม. ยุ. จสทฺโท นตฺถิ ฯ ^๔ ม. @สญฺญาเปตุํ ฯ |๓๘๒.๑๐๒๕| จนฺทํ ยถา ขยาตีตํ เปจฺจ ปญฺชลิกา ชนา วนฺทมานา นมสฺสนฺติ เอวํ โลกสฺมิ โคตม ฯ |๓๘๒.๑๐๒๖| จกฺขุํ โลเก สมุปฺปนฺนํ มยํ ปุจฺฉาม โคตมํ ชาติโต พฺราหฺมโณ โหติ อุทาหุ ภวติ กมฺมุนา อชานตํ โน ปพฺรูหิ ยถา ชาเนมุ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๒๗| เตสํ โวหํ พฺยกฺขิสฺสํ (วาเสฏฺฐาติ ภควา) อนุปุพฺพํ ยถาตถํ ชาติวิภงฺคํ ปาณานํ อญฺญมญฺญา หิ ชาติโย ฯ |๓๘๒.๑๐๒๘| ติณรุกฺเขปิ ชานาถ น จาปิ ปฏิชานเร ลิงฺคํ ชาติมยํ เตสํ อญฺญมญฺญา หิ ชาติโย ฯ |๓๘๒.๑๐๒๙| ตโต กีเฏ ปฏงฺเค จ ยาว กุนฺถกิปิลฺลิเก ลิงฺคํ ชาติมยํ เตสํ อญฺญมญฺญา หิ ชาติโย ฯ |๓๘๒.๑๐๓๐| จตุปฺปเทปิ ชานาถ ^๑- ขุทฺทเก จ มหลฺลเก ลิงฺคํ ชาติมยํ เตสํ อญฺญมญฺญา หิ ชาติโย ฯ |๓๘๒.๑๐๓๑| ปาทูทเรปิ ชานาถ อุรเค ทีฆปิฏฺฐิเก ลิงฺคํ ชาติมยํ เตสํ อญฺญมญฺญา หิ ชาติโย ฯ |๓๘๒.๑๐๓๒| ตโต มจฺเฉปิ ชานาถ อุทเก ^๒- วาริโคจเร ลิงฺคํ ชาติมยํ เตสํ อญฺญมญฺญา หิ ชาติโย ฯ |๓๘๒.๑๐๓๓| ตโต ปกฺขีปิ ชานาถ ปตฺตยาเน วิหงฺคเม ลิงฺคํ ชาติมยํ เตสํ อญฺญมญฺญา หิ ชาติโย ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. จตุปฺปเท วิชานาถ ฯ ^๒ ม. ยุ. โอทเก ฯ |๓๘๒.๑๐๓๔| ยถา เอตาสุ ชาตีสุ ลิงฺคํ ชาติมยํ ปุถุ เอวํ นตฺถิ มนุสฺเสสุ ลิงฺคํ ชาติมยํ ปุถุ ฯ |๓๘๒.๑๐๓๕| น เกเสหิ น สีเสหิ ^๑- น กณฺเณหิ น อกฺขิหิ น มุเขน น นาสาย น โอฏฺเฐหิ ภมูหิ วา |๓๘๒.๑๐๓๖| น คีวาย น อํเสหิ น อุทเรน น ปิฏฺฐิยา น โสณิยา น อุรสา น สมฺพาธา น เมถุนา ^๒- |๓๘๒.๑๐๓๗| น หตฺเถหิ น ปาเทหิ น องฺคุลีหิ นเขหิ วา น ชงฺฆาหิ น อูรูหิ น วณฺเณน สเรน วา ลิงฺคํ ชาติมยํ เนว ยถา อญฺญาสุ ชาติสุ ฯ |๓๘๒.๑๐๓๘| ปจฺจตฺตํ สสรีเรสุ ^๓- มนุสฺเสเสฺวตํ น วิชฺชติ โวการญฺจ มนุสฺเสสุ สมญฺญาย ปวุจฺจติ ฯ |๓๘๒.๑๐๓๙| โย หิ โกจิ มนุสฺเสสุ โครกฺขํ อุปชีวติ เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ กสฺสโก โส น พฺราหฺมโณ ฯ |๓๘๒.๑๐๔๐| โย หิ โกจิ มนุสฺเสสุ ปุถุสิปฺเปน ชีวติ เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ สิปฺปิโก โส น พฺราหฺมโณ ฯ |๓๘๒.๑๐๔๑| โย หิ โกจิ มนุสฺเสสุ โวหารํ อุปชีวติ เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ วาณิโช โส น พฺราหฺมโณ ฯ |๓๘๒.๑๐๔๒| โย หิ โกจิ มนุสฺเสสุ ปรเปสฺเสน ชีวติ เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ เปสฺสิโก โส น พฺราหฺมโณ ฯ |๓๘๒.๑๐๔๓| โย หิ โกจิ มนุสฺเสสุ อทินฺนํ อุปชีวติ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. สีเสน ฯ ^๒ โป. ม. ยุ. น สมฺพาเธ น เมถุเน ฯ ^๓ โป. ม. @ปจฺจตฺตญฺจ สรีเรสุ ฯ เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ โจโร เอโส น พฺราหฺมโณ ฯ |๓๘๒.๑๐๔๔| โย หิ โกจิ มนุสฺเสสุ อิสฺสตฺถํ อุปชีวติ เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ โยธาชีโว ^๑- น พฺราหฺมโณ ฯ |๓๘๒.๑๐๔๕| โย หิ โกจิ มนุสฺเสสุ โปโรหิจฺเจน ชีวติ เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ ยาชโก โส น พฺราหฺมโณ ฯ |๓๘๒.๑๐๔๖| โย หิ โกจิ มนุสฺเสสุ คามํ รฏฺฐญฺจ ภุญฺชติ เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ ราชา เอโส น พฺราหฺมโณ ฯ |๓๘๒.๑๐๔๗| น จาหํ พฺราหฺมณํ พฺรูมิ โยนิชํ มตฺติกสมฺภวํ โภวาทิ นาม โส โหติ ส เว โหติ สกิญฺจโน อกิญฺจนํ อนาทานํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๔๘| สพฺพํ สํโยชนํ เฉตฺวา โย เว นปริตสฺสติ สงฺคาติคํ ^๒- วิสํยุตฺตํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๔๙| เฉตฺวา นทฺธึ วรตฺตญฺจ สนฺธานํ สหนุกฺกมํ อุกฺขิตฺตปลิฆํ พุทฺธํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๕๐| อกฺโกสํ วธพนฺธญฺจ อทุฏฺโฐ โย ติติกฺขติ ขนฺตี พลานีกํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๕๑| อกฺโกธนํ วตฺตวนฺตํ สีลวนฺตํ อนุสฺสทํ ทนฺตํ อนฺติมสารีรํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๕๒| วารี โปกฺขรปตฺเตว อารคฺเคริว สาสโป โย น ลิมฺปติ กาเมสุ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. โยโธติ โส .. ฯ ^๒ โป. สงฺคาติตํ ฯ |๓๘๒.๑๐๕๓| โย ทุกฺขสฺส ปชานาติ อิเธว ขยมตฺตโน ปนฺนภารํ วิสํยุตฺตํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๕๔| คมฺภีรปญฺญํ เมธาวึ มคฺคามคฺคสฺส โกวิทํ อุตฺตมตฺถํ อนุปฺปตฺตํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๕๕| อสํสฏฺฐํ คหฏฺเฐหิ อนาคาเรหิ จูภยํ อโนกสารึ อปฺปิจฺฉํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๕๖| นิธาย ทณฺฑํ ภูเตสุ ตเสสุ ถาวเรสุ จ โย น หนฺติ น ฆาเตติ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๕๗| อวิรุทฺธํ วิรุทฺเธสุ อตฺตทณฺเฑสุ นิพฺพุตํ สาทาเนสุ อนาทานํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๕๘| ยสฺส ราโค จ โทโส จ มาโน มกฺโข จ ปาติโต ^๑- สาสโปริว อารคฺคา ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๕๙| อกกฺกสํ วิญฺญาปนึ คิรํ สจฺจํ อุทีรเย ยาย นาภิสเช กิญฺจิ ^๒- ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๖๐| โย ^๓- จ ทีฆญฺจ รสฺสํ วา อณุํถูลํ สุภาสุภํ โลเก อทินฺนํ นาทิยติ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๖๑| อาสา ยสฺส น วิชฺชนฺติ อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ นิราสยํ ^๔- วิสํยุตฺตํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๖๒| ยสฺสาลยา น วิชฺชนฺติ อญฺญาย อกถงฺกถี อมโตคธํ อนุปฺปตฺตํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. โอหิโต ฯ ^๒ โป. ตํปิ ฯ ^๓ ม. โยธ ทีฆํ ว ฯ ^๔ โป. ม. นิราสาสํ ฯ |๓๘๒.๑๐๖๓| โย ^๑- จ ปุญฺญญฺจ ปาปญฺจ อุโภ สงฺคํ อุปจฺจคา อโสกํ วิรชํ สุทฺธํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๖๔| จนฺทํว วิมลํ สุทฺธํ วิปฺปสนฺนมนาวิลํ นนฺทิภวปริกฺขีณํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๖๕| โย อิมํ ^๒- ปลิปถํ ทุคฺคํ สํสารํ โมหมจฺจคา ติณฺโณ ปารคโต ฌายี อเนโช อกถงฺกถี อนุปาทาย นิพฺพุโต ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๖๖| โยธ กาเม ปหนฺตฺวาน อนาคาโร ปริพฺพเช กามราคปริกฺขีณํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๖๗| โยธ ตณฺหํ ปหนฺตฺวาน อนาคาโร ปริพฺพเช ตณฺหาภวปริกฺขีณํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๖๘| หิตฺวา มานุสกํ โยคํ ทิพฺพํ โยคํ อุปจฺจคา สพฺพโยควิสํยุตฺตํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๖๙| หิตฺวา รติญฺจ อรติญฺจ สีติภูตํ นิรูปธึ สพฺพโลกาภิภุํ วีรํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๗๐| จุตึ โย เวทิ สตฺตานํ อุปปตฺติญฺจ สพฺพโส อสตฺตํ สุคตํ พุทฺธํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๗๑| ยสฺส คตึ น ชานนฺติ เทวา คนฺธพฺพมานุสา ขีณาสวํ อรหนฺตํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๗๒| ยสฺส ปุเร จ ปจฺฉา จ มชฺเฌ จ นตฺถิ กิญฺจนํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. โยธ ฯ ^๒ ม. โยมํ ฯ อกิญฺจนํ อนาทานํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๗๓| อุสภํ ปวรํ ธีรํ มเหสึ วิชิตาวินํ อเนชํ นฺหาตกํ พุทฺธํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๗๔| ปุพฺเพนิวาสํ โย เวทิ สคฺคาปายญฺจ ปสฺสติ อโถ ชาติกฺขยํ ปตฺโต ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ ฯ |๓๘๒.๑๐๗๕| สมญฺญา เหสา โลกสฺมึ นามโคตฺตํ ปกปฺปิตํ สมฺมุจฺจา สมุทาคตํ ตตฺถ ตตฺถ ปกปฺปิตํ ฯ |๓๘๒.๑๐๗๖| ทีฆรตฺตมนุสยิตํ ทิฏฺฐิคตมชานตํ อชานนฺตา โน ปพฺรูหนฺติ ^๑- ชาติยา โหติ พฺราหฺมโณ ฯ |๓๘๒.๑๐๗๗| น ชจฺจา พฺราหฺมโณ โหติ น ชจฺจา โหติ อพฺราหฺมโณ กมฺมุนา ^๒- พฺราหฺมโณ โหติ กมฺมุนา โหติ อพฺราหฺมโณ ฯ |๓๘๒.๑๐๗๘| กสฺสโก กมฺมุนา โหติ สิปฺปิโก โหติ กมฺมุนา วาณิโช กมฺมุนา โหติ เปสฺสิโก โหติ กมฺมุนา |๓๘๒.๑๐๗๙| โจโรปิ กมฺมุนา โหติ โยธาชีโวปิ กมฺมุนา ยาชโก กมฺมุนา โหติ ราชาปิ โหติ กมฺมุนา ฯ |๓๘๒.๑๐๘๐| เอวเมตํ ยถาภูตํ กมฺมํ ปสฺสนฺติ ปณฺฑิตา ปฏิจฺจสมุปฺปาททสฺสา กมฺมวิปากโกวิทา ฯ |๓๘๒.๑๐๘๑| กมฺมุนา วตฺตตี โลโก กมฺมุนา วตฺตตี ปชา กมฺมนิพนฺธนา สตฺตา รถสฺสาณีว ยายโต ฯ |๓๘๒.๑๐๘๒| ตเปน พฺรหฺมจริเยน สญฺญเมน ทเมน จ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. อชานนฺโต นาม พฺรหฺติ ฯ ม. ยุ. ปพฺรูวนฺติ ฯ ^๒ ยุ. สพฺพตฺถวาเรสุ @กมฺมนาติ ทิสฺสติ ฯ เอเตน พฺราหฺมโณ โหติ เอตํ พฺราหฺมณมุตฺตมํ |๓๘๒.๑๐๘๓| ตีหิ วิชฺชาหิ สมฺปนฺโน สนฺโต ขีณปุนพฺภโว เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ พฺรหฺมา สกฺโก วิชานตนฺติ ฯ [๓๘๓] เอวํ วุตฺเต วาเสฏฺฐภารทฺวาชา มาณวา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม ฯเปฯ อุปาสเก โน ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปเต สรณงฺคเตติ ^๑- ฯ วาเสฏฺฐสุตฺตํ นวมํ ฯ ----------- สุตฺตนิปาเต ตติยสฺส มหาวคฺคสฺส ทสมํ โกกาลิกสุตฺตํ ^๒- [๓๘๔] ๑๐ เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ อถ โข โกกาลิโก ภิกฺขุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โกกาลิโก ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ ปาปิจฺฉา ภนฺเต สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานา ปาปิกานํ อิจฺฉานํ วสงฺคตาติ ฯ [๓๘๕] เอวํ วุตฺเต ภควา โกกาลิกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ มา เหวํ โกกาลิก มา เหวํ โกกาลิก ปสาเทหิ โกกาลิก สารีปุตฺตโมคฺคลฺลาเนสุ จิตฺตํ เปสลา สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานาติ ฯ ทุติยมฺปิ โข โกกาลิโก ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ กิญฺจาปิ เม ภนฺเต ภควา สทฺธายิโก ปจฺจยิโก อถ โข ปาปิจฺฉา ว ^๓- สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานา @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ปาณุเปตํ สรณงฺคเต ฯ ยุ. .. สรณาคเต ฯ ^๒ โป. ยุ. สพฺพตฺถวาเรสุ @โกกาลิยสุตฺตนฺติปิ โกกาลิโยติปิ ทิสฺสนฺติ ฯ ^๓ โป. จ ฯ ปาปิกานํ อิจฺฉานํ วสงฺคตาติ ฯ ทุติยมฺปิ โข ภควา โกกาลิกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ มา เหวํ โกกาลิก มา เหวํ โกกาลิก ปสาเทหิ โกกาลิก สารีปุตฺตโมคฺคลฺลาเนสุ จิตฺตํ เปสลา สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานาติ ฯ ตติยมฺปิ โข โกกาลิโก ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ กิญฺจาปิ เม ภนฺเต ภควา สทฺธายิโก ปจฺจยิโก อถ โข ปาปิจฺฉา ว สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานา ปาปิกานํ อิจฺฉานํ วสงฺคตาติ ฯ ตติยมฺปิ โข ภควา โกกาลิกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ มา เหวํ โกกาลิก มา เหวํ โกกาลิก ปสาเทหิ โกกาลิก สารีปุตฺตโมคฺคลฺลาเนสุ จิตฺตํ เปสลา สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานาติ ฯ {๓๘๕.๒๑๑} อถ โข โกกาลิโก ภิกฺขุ อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ ฯ อจิรปกฺกนฺตสฺเสว ^๑- โกกาลิกสฺส ภิกฺขุโน สาสปมตฺตาหิ ^๒- ปิฬกาหิ สพฺโพ กาโย ผุฏฺโฐ ^๓- อโหสิ ฯ สาสปมตฺติโย หุตฺวา มุคฺคมตฺติโย อเหสุํ ฯ มุคฺคมตฺติโย หุตฺวา กฬายมตฺติโย อเหสุํ ฯ กฬายมตฺติโย หุตฺวา โกฬฏฺฐิมตฺติโย อเหสุํ ฯ โกฬฏฺฐิมตฺติโย หุตฺวา โกลมตฺติโย อเหสุํ ฯ โกลมตฺติโย หุตฺวา อามลกมตฺติโย อเหสุํ ฯ อามลกมตฺติโย หุตฺวา เวฬุวสลาฏุกมตฺติโย อเหสุํ ฯ เวฬุวสลาฏุกมตฺติโย หุตฺวา วิลฺลมตฺติโย ^๔- อเหสุํ ฯ วิลฺลมตฺติโย หุตฺวา ปภิชฺชึสุ ฯ ปุพฺพญฺจ โลหิตญฺจ ปคฺฆรึสุ ฯ อถ โข โกกาลิโก ภิกฺขุ เตเนวาพาเธน กาลมกาสิ ฯ กาลกโต ^๕- จ โกกาลิโก ภิกฺขุ ปทุมนิรยํ ^๖- อุปปชฺชติ สารีปุตฺตโมคฺคลฺลาเนสุ จิตฺตํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อจิรปกฺกนฺตสฺส จ ฯ ^๒ ม. ยุ. สาสปมตฺตีหิ ฯ ^๓ ม. ผุโฐ ฯ ^๔ โป. @พิลฺลามตฺติโย ฯ ม. ยุ. พิลฺลมตฺติโย .. ฯ ^๕ โป. ม. กาลงฺกโต ฯ ^๖ โป. @ปทุมนิรเย ฯ ม. ปทุมํ นิรยํ ฯ อาฆาเตตฺวา ฯ {๓๘๕.๒๑๒} อถ โข พฺรหฺมา สหมฺปติ อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา อภิกฺกนฺตวณฺโณ เกวลกปฺปํ เชตวนํ โอภาเสตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ เอกมนฺตํ ฐิโต โข พฺรหฺมา สหมฺปติ ภควนฺตํ เอตทโวจ โกกาลิโก ภนฺเต ภิกฺขุ กาลกโต กาลกโต จ ภนฺเต โกกาลิโก ภิกฺขุ ปทุมนิรยํ อุปปนฺโน สารีปุตฺตโมคฺคลฺลาเนสุ จิตฺตํ อาฆาเตตฺวาติ ฯ อิทมโวจ พฺรหฺมา สหมฺปติ อิทํ วตฺวา ^[๑]- ปทกฺขิณํ กตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายิ ฯ อถ โข ภควา ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ภิกฺขู อามนฺเตสิ อิมํ ภิกฺขเว รตฺตึ พฺรหฺมา สหมฺปติ อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา ฯเปฯ อิทมโวจ ภิกฺขเว พฺรหฺมา สหมฺปติ อิทํ วตฺวา ^[๒]- ปทกฺขิณํ กตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายีติ ฯ [๓๘๖] เอวํ วุตฺเต อญฺญตโร ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ กีวทีฆํ นุ โข ภนฺเต ปทุมนิรเย อายุปฺปมาณนฺติ ฯ ทีฆํ โข ภิกฺขุ ปทุมนิรเย อายุปฺปมาณํ ตํ น สุกรํ สงฺขาตุํ เอตฺตกานิ วสฺสานิ อิติ วา เอตฺตกานิ วสฺสสตานิ อิติ วา เอตฺตกานิ วสฺสสหสฺสานิ อิติ วา เอตฺตกานิ วสฺสสตสหสฺสานิ อิติ วาติ ฯ สกฺกา ปน ภนฺเต อุปมํ กาตุนฺติ ฯ สกฺกา ภิกฺขูติ ภควา อโวจ {๓๘๖.๒๑๓} เสยฺยถาปิ ภิกฺขุ วีสติขาริโก โกสลโก ติลวาโห ตโต ปุริโส วสฺสสตสฺส ^[๓]- วสฺสสหสฺสสฺส วสฺสสตสหสฺสสฺส อจฺจเยน เอกเมกํ ติลํ อุทฺธเรยฺย ขิปฺปตรํ โข โส ภิกฺขุ วีสติขาริโก โกสลโก @เชิงอรรถ: ^๑-๒ ม. ยุ. ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ฯ ^๓ โป. ม. ยุ. อจฺจเยน ฯ ติลวาโห อิมินา อุปกฺกเมน ^[๑]- ปริยาทานํ คจฺเฉยฺย น เตฺวว เอโก อพฺพุโท นิรโย เสยฺยถาปิ ภิกฺขุ วีสติ อพฺพุทา นิรยา เอวเมโก นิรพฺพุโท นิรโย เสยฺยถาปิ ภิกฺขุ วีสติ นิรพฺพุทา นิรยา เอวเมโก อพโพ นิรโย เสยฺยถาปิ ภิกฺขุ วีสติ อพพา นิรยา เอวเมโก อหโห นิรโย เสยฺยถาปิ ภิกฺขุ วีสติ อหหา นิรยา เอวเมโก อฏโฏ นิรโย เสยฺยถาปิ ภิกฺขุ วีสติ อฏฏา นิรยา เอวเมโก กุมุโท นิรโย เสยฺยถาปิ ภิกฺขุ วีสติ กุมุทา นิรยา เอวเมโก โสคนฺธิโก นิรโย เสยฺยถาปิ ภิกฺขุ วีสติ โสคนฺธิกา นิรยา เอวเมโก อุปฺปลโก นิรโย เสยฺยถาปิ ภิกฺขุ วีสติ อุปฺปลกา นิรยา เอวเมโก ปุณฺฑรีโก นิรโย เสยฺยถาปิ ภิกฺขุ วีสติ ปุณฺฑรีกา นิรยา เอวเมโก ปทุโม นิรโย ปทุมํ ^๒- โข ปน ภิกฺขุ นิรยํ โกกาลิโก ภิกฺขุ อุปปนฺโน สารีปุตฺตโมคฺคลฺลาเนสุ จิตฺตํ อาฆาเตตฺวาติ อิทมโวจ ภควา อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา [๓๘๗] |๓๘๗.๑๐๘๔| ปุริสสฺส หิ ชาตสฺส กุฐารี ชายเต มุเข ยาย ฉินฺทติ อตฺตานํ พาโล ทุพฺภาสิตํ ภณํ ฯ |๓๘๗.๑๐๘๕| โย นินฺทิยํ ปสํสติ ตํ วา นินฺทติ โย ปสํสิโย วิจินาติ มุเขน โส กลึ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ปริกฺขยํ ฯ ^๒ โป. ปทุเม โข ปน ภิกฺขุ นิรเย ฯ กลินา เตน สุขํ น วินฺทติ ฯ |๓๘๗.๑๐๘๖| อปฺปมตฺโต อยํ กลิ ^๑- โย อกฺเขสุ ธนปฺปราชโย (สพฺพสฺสาปิ สหาปิ อตฺตนา) อยเมว มหตฺตโร กลิ โย สุคเตสุ มนํ ปโทสเย ฯ |๓๘๗.๑๐๘๗| สตํ สหสฺสานํ นิรพฺพุทานํ ฉตฺตึส ^๒- จ ปญฺจ จ อพฺพุทานิ ยมริยครหี นิรยํ อุเปติ วาจํ มนญฺจ ปณิธาย ปาปกํ ฯ |๓๘๗.๑๐๘๘| อภูตวาที นิรยํ อุเปติ โย วาปิ กตฺวา น กโรมีติ ^๓- จาห อุโภปิ เต เปจฺจ สมา ภวนฺติ นิหีนกมฺมา มนุชา หิ ^๔- ปรตฺถ ฯ |๓๘๗.๑๐๘๙| โย อปฺปทุฏฺฐสฺส นรสฺส ทุสฺสติ สุทฺธสฺส โปสสฺส อนงฺคณสฺส ตเมว พาลํ ปจฺเจติ ปาปํ สุขุโม รโช ปฏิวาตํว ขิตฺโต ฯ |๓๘๗.๑๐๙๐| โย โลภคุเณ ^๕- อนุยุตฺโต โส วจสา ปริภาสติ อญฺเญ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. กลี ฯ ^๒ ม. ฉตฺตึสติ ปญฺจ จ ฯ ^๓ ม. กโรมิ จาห ฯ ^๔ ม. ยุ. หิสทฺโท @นตฺถิ ฯ ^๕ โป. กามคุเณหิ ฯ อสทฺโธ กทริโย อวทญฺญู มจฺฉริ เปสุณิยสฺมึ ^๑- อนุยุตฺโต ฯ |๓๘๗.๑๐๙๑| มุขทุคฺค วิภูตมนริย ภูนหต ^๒- ปาปก ทุกฺกตการิ ปุริสนฺต ^๓- กลิ อวชาเต มา พหุภาณิธ เนรยิโกสิ ฯ |๓๘๗.๑๐๙๒| รชมากิรสิ ^๔- อหิตาย สนฺเต ครหสิ กิพฺพิสฺสการี ^๕- พหูนิ ^[๖]- ทุจฺจริตานิ จริตฺวา คจฺฉสิ โข ปปตํ จิรรตฺตํ ฯ |๓๘๗.๑๐๙๓| น หิ นสฺสติ กสฺสจิ กมฺมํ เอติ ห ตํ ลภเตว สุวามิ ทุกฺขํ มนฺโท ปรโลเก อตฺตนิ ปสฺสติ กิพฺพิสฺสการี ฯ |๓๘๗.๑๐๙๔| อโยสงฺกุสมาหตฏฺฐานํ ติณฺหธารํ อยสูลมุเปติ อถ ตตฺตํ อโยคุฬสนฺนิภํ โภชนมตฺถิ ตถา ปฏิรูปํ ฯ |๓๘๗.๑๐๙๕| น หิ วคฺคุ วทนฺติ วทนฺตา นาภิชวนฺติ น ตาณมุเปนฺติ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. เปสุณิยญฺจ ฯ ม. เปสุณิยํ ฯ ^๒ ม. ยุ. ภูนหุ ฯ ^๓ โป. ปุริสนฺติมอลชาตมาหุ ฯ @^๔ ม. รชมากิรสี ฯ ^๕ ม. ยุ. กิพฺพิสการี ฯ ^๖ ยุ. พหุนิ จ ฯ องฺคาเร สนฺถเต เสนฺติ ^๑- อคฺคินิสมํ ปชฺชลิตํ ปวิสนฺติ ^๒- ฯ |๓๘๗.๑๐๙๖| ชาเลน จ โอนหิยานา ตตฺถ หนนฺติ อโยมยกูเฏหิ อนฺธํ ว ติมิสมายนฺติ ตํ วิตตํ ^[๓]- ยถา มหิกาโย ฯ |๓๘๗.๑๐๙๗| อถ โลหมยํ ปน กุมฺภึ อคฺคินิสมํ ปชฺชลิตํ ปวิสนฺติ ปจฺจนฺติ หิ ตาสุ จิรรตฺตํ อคฺคินิสมาสุ สมุปฺปิลวาสา ^๔- ฯ |๓๘๗.๑๐๙๘| อถ ปุพฺพโลหิตมิสฺเส ตตฺถ กึ ปจฺจติ ^๕- กิพฺพิสฺสการี ยํ ยนฺทิสตํ อธิเสติ ตตฺถ กิลิสฺสติ สมฺผุสฺสมาโน ฯ |๓๘๗.๑๐๙๙| ปุฬวาวสเถ สลิลสฺมึ ตตฺถ กึ ปจฺจติ กิพฺพิสฺสการี คนฺตุํ น หิ ตีรมปตฺถิ สพฺพสมา หิ สมนฺตกปลฺลา ^๖- ฯ |๓๘๗.๑๑๐๐| อสิปตฺตวนํ ^๗- ปน ติณฺหํ ตํ ปวิสนฺติ สมุจฺฉินฺนคตฺตา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สยนฺติ ฯ ^๒ โป. สพฺพตฺถวาเรสุ อคฺคิ นิสํ ปชฺชลิตํ ฯ ม. คินิสมฺปชฺชลิตํ ฯ @^๓ ม. ยุ. หิ ฯ ^๔ ม. .. ปิลวาเต ฯ ยุ. .. ปิลลาโส ฯ ^๕ โป. ตตฺถ กิลิสฺสติ ฯ @^๖ โป. สมนฺตผุลฺลา ฯ ^๗ โป. อสิตวนํ ปุณฺณติณฺณํ ฯ ชิวฺหํ พฬิเสน คเหตฺวา อารจยารจยา วิหนนฺติ ^๑- ฯ |๓๘๗.๑๑๐๑| อถ เวตฺตรณึ ปน ทุคฺคํ ติณฺหธารํ ขุรธารมุเปนฺติ ^๒- ตตฺถ มนฺทา ปปตนฺติ ปาปการา ^๓- ปาปานิ กตฺวา ^๔- ฯ |๓๘๗.๑๑๐๒| ขาทนฺติ หิ ตตฺถ รุทนฺเต สามา สพลา กาโกลคณา จ โสณา สิงฺคาลา ปฏิคิชฺฌา กุลลา วายสา จ วิตุทนฺติ ฯ |๓๘๗.๑๑๐๓| กิจฺฉา วตายํ อิธ วุตฺติ ยํ ชโน ปสฺสติ ^๕- กิพฺพิสฺสการี ตสฺมา อิธ ชีวิตเสเส กิจฺจกโร สิยา นโร น จ มชฺเช ^๖- ฯ |๓๘๗.๑๑๐๔| เต คณิตา วิทูหิ ติลวาหา เย ปทุเม นิรเย อุปนีตา นหุตานิ หิ โกฏิโย ปญฺจ ภวนฺติ ทฺวาทส โกฏิสตานิ ปุนญฺญา ^๗- ฯ |๓๘๗.๑๑๐๕| ยาว ทุกฺขา นิรยา อิธ วุตฺตา ตตฺถปิ ตาว จิรํ วสิตพฺพํ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. อารปยา วิหรนฺติ ฯ ม. อารชยารชยา ... ฯ ^๒ ม. ติณฺหธารขุร ... ฯ @^๓ ม. ยุ. ปาปกรา ฯ ^๔ ม. ยุ. กริตฺวา ฯ ^๕ ม. ผุสติ ฯ ^๖ โป. น ปมชฺชเร ฯ @ม. น อปฺปมชฺเช ฯ ^๗ โป. ปุนญฺเญ ฯ ตสฺมา สุจิเปสลสาธุคุเณสุ วาจํ มนํ ปกตํ ^๑- ปริรกฺเขติ ฯ โกกาลิกสุตฺตํ ทสมํ ฯ --------- สุตฺตนิปาเต ตติยสฺส มหาวคฺคสฺส เอกาทสมํ นาลกสุตฺตํ [๓๘๘] |๓๘๘.๑๑๐๖| ๑๑ อานนฺทชาเต ติทสคเณ ปตีเต สกฺกญฺจ ^๒- อินฺทํ สุจิวสเน จ เทเว ทุสฺสํ คเหตฺวา อติริว โถมยนฺเต อสิโต อิสิ อทฺทส ทิวาวิหาเร ฯ |๓๘๘.๑๑๐๗| ทิสฺวาน เทเว ปมุทิตมเน ^๓- อุทคฺเค จิตฺตึ กริตฺวา อิทมโวจ ^๔- ตตฺถ กึ เทวสงฺโฆ อติริว กลฺยรูโป ทุสฺสํ คเหตฺวา รมยถ ^๕- กึ ปฏิจฺจ ฯ |๓๘๘.๑๑๐๘| ยทาปิ อาสิ อสุเรหิ สงฺคโม ^๖- ชโย สุรานํ อสุรา ปราชิตา ตทาปิ เนตาทิโส โลมหํสโน กิมพฺภูตํ ทฏฺฐุ มรู ปโมทิตา ฯ |๓๘๘.๑๑๐๙| เสเฬนฺติ คายนฺติ จ วาทยนฺติ ^๗- ภุชานิ โผเฏนฺติ ^๘- จ นจฺจยนฺติ จ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. สตตํ ฯ ^๒ โป. สกํว ฯ ยุ. สกฺกจฺจ ฯ ^๓ ม. ยุ. มุทิตมเน ฯ @^๔ ม. ยุ. อิทมโวจาสิ ฯ ^๕ ยุ. ภมุยถ ฯ ^๖ ป. สงฺคเห ฯ ^๗ ม. ยุ. วาทยนฺติ จ ฯ @^๘ ม. โปเฐนฺติ ฯ ปุจฺฉามิ โวหํ เมรุมุทฺธวาสิเน ธุนาถ เม สํสยํ ขิปฺปํ ^๑- มาริสา ฯ |๓๘๘.๑๑๑๐| โส โพธิสตฺโต รตนวโร อตุโลฺย มนุสฺสโลเก หิตสุขตาย ^๒- ชาโต สกฺยาน คาเม ชนปเท ลุมฺพิเนยฺเย เตนมฺห ตุฏฺฐา อติริว กลฺยรูปา ฯ |๓๘๘.๑๑๑๑| โส สพฺพสตฺตุตฺตโม อคฺคปุคฺคโล นราสโภ สพฺพปชานมุตฺตโม วตฺเตสฺสติ ^๓- จกฺกํ อิสิวฺหเย วเน นทํว สีโห พลวา มิคาภิภู ฯ |๓๘๘.๑๑๑๒| ตํ สทฺทํ สุตฺวา ตุริตมวสรี โส สุทฺโธทนสฺส (ตท) ภวนํ อุปาวิสิ ^๔- นิสชฺช ตตฺถ อิทมโวจาปิ ^๕- สเกฺย กุหึ กุมาโร อหมฺปิ ทฏฺฐุกาโม ฯ |๓๘๘.๑๑๑๓| ตโต กุมารํ ชลิตมิว สุวณฺณํ อุกฺกามุเขว สุกุสลสมฺปหฏฺฐํ ททฺทลฺลมานํ สิริยา อโนมวณฺณํ ทสฺเสสุ ปุตฺตํ อสิตวฺหยสฺส สกฺยา ฯ |๓๘๘.๑๑๑๔| ทิสฺวา กุมารํ สิขิมิว ปชฺชลนฺตํ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. ขิปฺป ฯ ^๒ ม. ยุ. หิตสุขตฺถาย ฯ ^๓ โป. วตฺติสฺสติ ฯ ^๔ ยุ. @อุปาคมิ ฯ ^๕ ม. ยุ. อิทมโวจาสิ ฯ ตาราสภํว นภสิคมํ วิสุทฺธํ สุริยนฺตปนฺตํ สารทริวพฺภมุตฺตํ ^๑- อานนฺทชาโต วิปุลมลตฺถ ปีตึ ฯ |๓๘๘.๑๑๑๕| อเนกสาขญฺจ สหสฺสมณฺฑลํ ฉตฺตํ มรู ธาเรยฺยุมนฺตลิกฺเข สุวณฺณทณฺฑา วีติปตนฺติ จามรา น ทิสฺสเร จามรฉตฺตคาหกา ฯ |๓๘๘.๑๑๑๖| ทิสฺวา ชฏี ^๒- กณฺหสิริวฺหโย อิสิ สุวณฺณนิกฺขํ วิย ปณฺฑุกมฺพเล เสตญฺจ ฉตฺตํ ธารยนฺตมุทฺธนิ ^๓- อุทคฺคจิตฺโต สุมโน ปฏิคฺคเห ฯ |๓๘๘.๑๑๑๗| ปฏิคฺคเหตฺวา ปน สกฺยปุงฺควํ ชิคึสโก ลกฺขณมนฺตปารคู ปสนฺนจิตฺโต คิรมพฺภุทีรยิ อนุตฺตรายํ ทิปทานมุตฺตโม ฯ |๓๘๘.๑๑๑๘| อถตฺตโน คมนมนุสฺสรนฺโต อกลฺยรูโป คฬยติ อสฺสุกานิ ทิสฺวาน สกฺยา อิสิมโวจุํ รุทนฺตํ โน เจ กุมาเร ภวิสฺสติ อนฺตราโย ฯ |๓๘๘.๑๑๑๙| ทิสฺวาน สเกฺย อิสิมโวจ อกเลฺย @เชิงอรรถ: ^๑ โป. สารททิวาพฺภมุตฺตํ ฯ ม. ยุ. สรสริวพฺ .. ฯ ^๒ โป. ยุ. ชฏิ ฯ ^๓ ม. ยุ. @ธริยนฺต .. ฯ นาหํ กุมาเร อหิตมนุสฺสรามิ น จาปิ อสฺส ภวิสฺสติ อนฺตราโย น โอรกายํ อธิมนสา ^๑- ภวาถ ฯ |๓๘๘.๑๑๒๐| สมฺโพธิยคฺคํ ผุสิสฺสตายํ กุมาโร โส ธมฺมจกฺกํ ปรมวิสุทฺธทสฺสี วตฺเตสฺสตายํ พหุชนหิตานุกมฺปี วิตฺถาริกสฺส ภวิสฺสติ พฺรหฺมจริยํ ฯ |๓๘๘.๑๑๒๑| มมญฺจ อายุ น จิรมิธาวเสโส อถนฺตรา เม ภวิสฺสติ กาลกิริยา โสหํ น สุสฺสํ ^๒- อสมธุรสฺส ธมฺมํ เตนมฺหิ อฏฺโฏ พฺยสนคโต ^๓- อฆาวี ฯ |๓๘๘.๑๑๒๒| โส สากิยานํ วิปุลํ ชเนตฺวาน ปีตึ อนฺเตปุรมฺหา นิรคมา ^๔- พฺรหฺมจารี โส ภาคิเนยฺยํ สยํ อนุกมฺปมาโน สมาทเปสิ อสมธุรสฺส ธมฺเม |๓๘๘.๑๑๒๓| พุทฺโธติ โฆสํ ยทิ ปรโต สุณาสิ สมฺโพธิปตฺโต วิวรติ ^๕- ธมฺมมคฺคํ คนฺตฺวาน ตตฺถ สยํ ^๖- ปริปุจฺฉมาโน จรสฺสุ ตสฺมึ ภควติ พฺรหฺมจริยํ ฯ |๓๘๘.๑๑๒๔| เตนานุสิฏฺโฐ หิตมเนน ตาทินา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อธิมานสา ฯ ^๒ ม. โสสฺสํ ฯ ^๓ โป. ม. พฺยสนงฺคโต ฯ ^๔ โป. ม. นิคมา ฯ @^๕ ยุ. วีจรติ ฯ ^๖ ม. ยุ. สมยํ ฯ อนาคเต ปรมวิสุทฺธทสฺสินา โส นาฬโก อุปจิตปุญฺญสญฺจโย ชินํ ปติกฺขํ ปริวสิ รกฺขิตินฺทฺริโย ฯ |๓๘๘.๑๑๒๕| สุตฺวาน โฆสํ ชินวรจกฺกวตฺตเน คนฺตฺวาน ทิสฺวา อิสินิสภํ ปสนฺโน โมเนยฺยเสฏฺฐํ มุนิวรํ ^๑- อปุจฺฉิ สมาคเต อสิตวฺหยสฺส สาสเนติ ฯ วตฺถุกถา ^๒- นิฏฺฐิตา ฯ [๓๘๙] |๓๘๙.๑๑๒๖| อญฺญาตเมตํ วจนํ อสิตสฺส ยถาตถํ ตํ ตํ โคตม ปุจฺฉามิ ^๓- สพฺพธมฺมาน ปารคุํ |๓๘๙.๑๑๒๗| อนาคาริยุเปตสฺส ^๔- ภิกฺขาจริยํ ชิคึสโต มุนึ ปพฺรูหิ เม ปุฏฺโฐ โมเนยฺยํ อุตฺตมํ ปทํ ฯ |๓๘๙.๑๑๒๘| โมเนยฺยนฺเต อุปญฺญิสฺสนฺติ (ภควา) ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวํ หนฺท เต นํ ปวกฺขามิ สนฺถมฺภสฺสุ ทโฬฺห ภว ฯ |๓๘๙.๑๑๒๙| สมานภาวํ ^๕- กุพฺเพถ คาเม อกุฏฺฐวนฺทิตํ มโนปโทสํ รกฺเขยฺย สนฺโต อนุณฺณโคจโร ^๖- ฯ |๓๘๙.๑๑๓๐| อุจฺจาวจา นิจฺฉรนฺติ ทาเย อคฺคิสิขูปมา นาริโย มุนึ ปโลเภนฺติ ตา สุ ตํ มา ปโลเภยฺยุํ ^๗- |๓๘๙.๑๑๓๑| วิรโต เมถุนา ธมฺมา หิตฺวา กาเม วราวเร ^๘- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. มุนิปวรํ ฯ ^๒ ม. ยุ. วตฺถุคาถา ฯ ^๓ ยุ. ปุจฺฉาม ฯ ^๔ ม. ยุ. @อนคาริยุ ... ฯ ^๕ โป. ม. สมานภาคํ ฯ ^๖ ยุ. วณฺณนายญฺจ อนุณฺณโต จเร ฯ @^๗ โป. ม. ยุ. ปโลภยุํ ฯ ^๘ ม. ปโรปเร ฯ ยุ. ปโรวเร ฯ อวิรุทฺโธ อสารตฺโต ปาเณสุ ตสถาวเร ฯ |๓๘๙.๑๑๓๒| ยถา อหํ ตถา เอเต ยถา เอเต ตถา อหํ อตฺตานํ อุปมํ กตฺวา น หเนยฺย น ฆาตเย ฯ |๓๘๙.๑๑๓๓| หิตฺวา อิจฺฉญฺจ โลภญฺจ ยตฺถ สตฺโต ปุถุชฺชโน จกฺขุมา ปฏิปชฺเชยฺย ตเรยฺย นรกํ อิมํ ฯ |๓๘๙.๑๑๓๔| โอโนทโร ^๑- มิตาหาโร อปฺปิจฺฉสฺส อโลลุโป สทา ^๒- อิจฺฉาย นิจฺฉาโต อนิจฺโฉ โหติ นิพฺพุโต ฯ |๓๘๙.๑๑๓๕| ส ปิณฺฑจารํ จริตฺวา วนนฺตมภิหารเย อุปฏฺฐิโต รุกฺขมูลสฺมึ อาสนูปคโต มุนิ ฯ |๓๘๙.๑๑๓๖| ส ฌานปสุโต ธีโร วนนฺเต รมิโต สิยา ฌาเยถ รุกฺขมูลสฺมึ อตฺตานมภิโตสยํ ฯ |๓๘๙.๑๑๓๗| ตโต รตฺยา วิวสเน ^๓- คามนฺตมภิหารเย อวฺหานํ นาภินนฺเทยฺย อภิหารญฺจ คามโต ฯ |๓๘๙.๑๑๓๘| น มุนี คามมาคมฺม กุเลสุ สหสา จเร ฆาเสสนํ ^๔- ฉินฺนกโถ น วาจมฺปยุตฺตํ ภเณ ฯ |๓๘๙.๑๑๓๙| อลตฺถํ ยทิทํ สาธุ นาลตฺถํ กุสลามิติ ^๕- อุภเยเนว โส ตาทิ รุกฺขํว อุปาติวตฺตติ ^๖- ฯ |๓๘๙.๑๑๔๐| สปตฺตปาณี จรนฺโต อมูโค มูคสมฺมโต อปฺปํ ทานํ น หิเฬยฺย ทาตารํ นาวชานิยา ฯ |๓๘๙.๑๑๔๑| อุจฺจาวจา หิ ปฏิปทา สมเณน ปกาสิตา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อูนูทโร ฯ ^๒ ยุ. สเว ฯ ^๓ ม. วิวสาเน ฯ ^๔ โป. ฆาเสนํ ฯ @^๕ โป. กุสลมิติ ฯ ม. กุสลํ อิติ ฯ ^๖ ม. รุกฺขํ อุปนิวตฺตติ ฯ ยุ. อูปนิวตฺตติ ฯ น ปารํ ทิคุณํ ยนฺติ น ยิทํ เอกคุณมุตฺตํ ^๑- ฯ |๓๘๙.๑๑๔๒| ยสฺส จ วิสตา นตฺถิ ฉินฺนโสตสฺส ภิกฺขุโน กิจฺจากิจฺจปฺปหีนสฺส ปริฬาโห น วิชฺชติ ฯ |๓๘๙.๑๑๔๓| โมเนยฺยนฺเต อุปญฺญิสฺสนฺติ (ภควา) ขุรธารูปโม ภเว ชิวฺหาย ตาลุํ อาหจฺจ อุทเร สญฺญโต สิยา ฯ |๓๘๙.๑๑๔๔| อลีนจิตฺโต จ สิยา น จาปิ พหุ จินฺตเย นิรามคนฺโธ อสิโต พฺรหฺมจริยปรายโน |๓๘๙.๑๑๔๕| เอกาสนสฺส สิกฺเขถ สมโณปาสนสฺส จ เอกตฺตํ โมนมกฺขาตํ เอโก เว ^๒- อภิรมิสฺสสิ ฯ (อถ ภาสิหิ ^๓- ทส ทิสา) |๓๘๙.๑๑๔๖| สุตฺวา ธีรานํ นิคฺโฆสํ ฌายีนํ กามจาคินํ ตโต หิริญฺจ สทฺธญฺจ ภิยฺโย กุพฺเพถ มามโก ฯ |๓๘๙.๑๑๔๗| ตํ นทีหิ วิชานาถ โสพฺเภสุ ปทเรสุ จ สนนฺตา ^๔- ยนฺติ กุสุพฺภา ตุณฺหี ยนฺติ มโหทธิ ฯ |๓๘๙.๑๑๔๘| ยทูนกํ ตํ สนติ ยํ ปูรํ สนฺตเมว ตํ อฑฺฒกุมฺภูปโม พาโล รหโท ปูโรว ปณฺฑิโต ฯ |๓๘๙.๑๑๔๙| ยํ สมโณ พหุ ภาสติ อุเปตํ อตฺถสญฺหิตํ ชานํ โส ธมฺมํ เทเสติ ชานํ โส พหุ ภาสติ ฯ |๓๘๙.๑๑๕๐| โย จ ชานํ สํยตตฺโต ^๕- ชานํ น พหุ ภาสติ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. --- เอกคุณํ มุตํ ฯ ^๒ ม. ยุ. เจ ฯ ^๓ ม. พาหิสิ ฯ ^๔ โป. สุณนฺตา ฯ @ม. ยุ. สณนฺตา ฯ ^๕ ยุ. ยตตฺโต ฯ ส มุนิ โมนมรหติ ส มุนิ โมนมชฺฌคฺคาติ ^๑- ฯ นาลกสุตฺตํ เอกาทสมํ ฯ ---------- สุตฺตนิปาเต ตติยสฺส มหาวคฺคสฺส ทฺวาทสมํ ทฺวยตานุปสฺสนาสุตฺตํ [๓๙๐] ๑๒ เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ ปุพฺพาราเม มิคารมาตุ ปาสาเท ฯ เตน โข ปน สมเยน ภควา ตทหุโปสเถ ปณฺณรเส ปุณฺณาย ปุณฺณมาย รตฺติยา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต อพฺโภกาเส นิสินฺโน โหติ ฯ อถ โข ภควา ตุณฺหีภูตํ ตุณฺหีภูตํ ภิกฺขุสงฺฆํ อนุวิโลเกตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ {๓๙๐.๒๑๔} เย เต ภิกฺขเว กุสลา ธมฺมา อริยา นิยฺยานิกา สมฺโพธิคามิโน ^๒- เตสํ โว ภิกฺขเว กุสลานํ ธมฺมานํ อริยานํ นิยฺยานิกานํ สมฺโพธิคามีนํ กา อุปนิสา สวนายาติ อิติ เจ ภิกฺขเว ปุจฺฉิตาโร อสฺสุ เต เอวมสฺสุ วจนียา ยาวเทว ทฺวยตานํ ธมฺมานํ ยถาภูตํ ญาณายาติ กิญฺจ ทฺวยตํ วเทถ {๓๙๐.๒๑๕} อิทํ ทุกฺขํ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ อยเมกานุปสฺสนา อยํ ทุกฺขนิโรโธ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ อยํ ทุติยานุปสฺสนา เอวํ สมฺมาทฺวยตานุปสฺสิโน ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต ทฺวินฺนํ ผลานํ อญฺญตรํ ผลํ ปาฏิกงฺขํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม อญฺญา สติ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. โมนมชฺชคา ฯ ^๒ ม. ยุ. สมฺโพธคามิโน ฯ วา อุปาทิเสเส อนาคามิตาติ ฯ อิทมโวจ ภควา อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา [๓๙๑] |๓๙๑.๑๑๕๑| เย ทุกฺขํ นปฺปชานนฺติ อโถ ทุกฺขสฺส สมฺภวํ ยตฺถ จ สพฺพโส ทุกฺขํ อเสสํ อุปรุชฺฌติ ตญฺจ มคฺคํ น ชานนฺติ ทุกฺขูปสมคามินํ |๓๙๑.๑๑๕๒| เจโตวิมุตฺติหีนา เต อโถ ปญฺญาวิมุตฺติยา อภพฺพา เต อนฺตกิริยาย เต เว ชาติชรูปคา ฯ |๓๙๑.๑๑๕๓| เย จ ทุกฺขํ ปชานนฺติ อโถ ทุกฺขสฺส สมฺภวํ ยตฺถ จ สพฺพโส ทุกฺขํ อเสสํ อุปรุชฺฌติ ตญฺจ มคฺคํ ปชานนฺติ ทุกฺขูปสมคามินํ |๓๙๑.๑๑๕๔| เจโตวิมุตฺติสมฺปนฺนา อโถ ปญฺญาวิมุตฺติยา ภพฺพา เต อนฺตกิริยาย น เต ชาติชรูปคาติ ฯ [๓๙๒] สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน สมฺมาทฺวยตานุปสฺสนาติ อิติ เจ ภิกฺขเว ปุจฺฉิตาโร อสฺสุ สิยาติสฺสุ วจนียา ^๑- กถญฺจ สิยา ยงฺกิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อุปธิปจฺจยาติ อยเมกานุปสฺสนา อุปธีนํ เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ อยํ ทุติยานุปสฺสนา เอวํ สมฺมาทฺวยตานุปสฺสิโน ฯเปฯ อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา |๓๙๒.๑๑๕๕| อุปธินิทานา ปภวนฺติ ทุกฺขา @เชิงอรรถ: ^๑ โป. สิยา ติสฺส วจนีโย ฯ เย เกจิ โลกสฺมึ อเนกรูปา โย เว อวิทฺวา อุปธึ กโรติ ปุนปฺปุนํ ทุกฺขมุเปติ มนฺโท ตสฺมา ปชานํ อุปธึ น กยิรา ทุกฺขสฺส ชาติปฺปภวานุปสฺสีติ ฯ [๓๙๓] สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน สมฺมาทฺวยตานุปสฺสนาติ อิติ เจ ภิกฺขเว ปุจฺฉิตาโร อสฺสุ สิยาติสฺสุ วจนียา กถญฺจ สิยา ยงฺกิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อวิชฺชาปจฺจยาติ อยเมกานุปสฺสนา อวิชฺชาย เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ อยํ ทุติยานุปสฺสนา เอวํ สมฺมาทฺวยตานุปสฺสิโน ฯ ฯเปฯ อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา |๓๙๓.๑๑๕๖| ชาติมรณสํสารํ เย วชนฺติ ปุนปฺปุนํ อิตฺถภาวญฺญถาภาวํ อวิชฺชาเยว สา คติ ฯ |๓๙๓.๑๑๕๗| อวิชฺชา หายํ มหาโมโห ยทิทํ สสฺสตํ ^๑- จิรํ วิชฺชาคตา จ เย สตฺตา น ^๓- เต คจฺฉนฺติ ปุนพฺภวนฺติ ฯ [๓๙๔] สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน ฯเปฯ กถญฺจ สิยา ยงฺกิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ สงฺขารปจฺจยาติ อยเมกานุปสฺสนา สงฺขารานํ เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ อยํ ทุติยานุปสฺสนา เอวํ สมฺมาทฺวยตานุปสฺสิโน ฯเปฯ อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. เยนิทํ สํสิตํ ฯ ^๓ ยุ. นาคจฺฉนฺติ ฯ |๓๙๔.๑๑๕๘| ยงฺกิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ สงฺขารปจฺจยา สงฺขารานํ นิโรเธน นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโว ฯ |๓๙๔.๑๑๕๙| เอตมาทีนวํ ญตฺวา ทุกฺขํ สงฺขารปจฺจยา สพฺพสงฺขารสมถา สญฺญานํ ^๑- อุปโรธนา เอวํ ทุกฺขกฺขโย โหติ เอตํ ญตฺวา ยถาตถํ ฯ |๓๙๔.๑๑๖๐| สมฺมทฺทสา เวทคุโน สมฺมทญฺญาย ปณฺฑิตา อภิภุยฺย ^๒- มารสํโยคํ น คจฺฉนฺติ ปุนพฺภวนฺติ ฯ [๓๙๕] สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน ฯเปฯ กถญฺจ สิยา ยงฺกิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ วิญฺญาณปจฺจยาติ อยเมกานุปสฺสนา วิญฺญาณสฺส เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ อยํ ทุติยานุปสฺสนา เอวํ สมฺมาทฺวยตานุปสฺสิโน ฯเปฯ อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา |๓๙๕.๑๑๖๑| ยงฺกิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ วิญฺญาณปจฺจยา วิญฺญาณสฺส นิโรเธน นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโว ฯ |๓๙๕.๑๑๖๒| เอตมาทีนวํ ญตฺวา ทุกฺขํ วิญฺญาณปจฺจยา วิญฺญาณูปสมา ภิกฺขุ นิจฺฉาโต ปรินิพฺพุโตติ ฯ [๓๙๖] สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน ฯเปฯ กถญฺจ สิยา ยงฺกิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ ผสฺสปจฺจยาติ อยเมกานุปสฺสนา ผสฺสสฺส เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ อยํ ทุติยานุปสฺสนา เอวํ สมฺมาทฺวยตานุปสฺสิโน ฯเปฯ อถาปรํ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. สญฺญาย ฯ ^๒ โป. อภิภู ฯ เอตทโวจ สตฺถา |๓๙๖.๑๑๖๓| เตสํ ผสฺสปเรตานํ ภวโสตานุสารินํ กุมฺมคฺคํ ปฏิปนฺนานํ อารา สํโยชนกฺขโย ฯ |๓๙๖.๑๑๖๔| เย จ ผสฺสํ ปริญฺญาย ปญฺญาย ^๑- อุปสเม รตา เตปิ ^๒- ผสฺสาภิสมยา นิจฺฉาตา ปรินิพฺพุตาติ ฯ [๓๙๗] สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน ฯเปฯ กถญฺจ สิยา ยงฺกิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ เวทนาปจฺจยาติ อยเมกานุปสฺสนา เวทนานํ เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ อยํ ทุติยานุปสฺสนา เอวํ สมฺมาทฺวยตานุปสฺสิโน ฯเปฯ อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา |๓๙๗.๑๑๖๕| สุขํ วา ยทิ วา ทุกฺขํ อทุกฺขมสุขํ สห อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ ยงฺกิญฺจิ อตฺถิ เวทิตํ |๓๙๗.๑๑๖๖| เอตํ ทุกฺขนฺติ ญตฺวาน โมสธมฺมํ ปโลกินํ ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสํ เอวํ ตตฺถ วิชานติ ^๓- ฯ เวทนานํ ขยา เยว ^๔- นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ ฯ [๓๙๘] สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน ฯเปฯ กถญฺจ สิยา ยงฺกิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ ตณฺหาปจฺจยาติ อยเมกานุปสฺสนา ตณฺหาย เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ อยํ ทุติยานุปสฺสนา เอวํ สมฺมาทฺวยตานุปสฺสิโน ฯเปฯ อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อญฺญายุปสเม ฯ ยุ. อญฺญาย อุปสเม ฯ ^๒ ม. ยุ. เต เว ฯ @^๓ โป. ยุ. วิรชฺชติ ฯ ^๔ ม. ยุ. ภิกฺขุ ฯ |๓๙๘.๑๑๖๗| ตณฺหาทุติโย ปุริโส ทีฆมทฺธาน สํสรํ อิตฺถภาวญฺญถาภาวํ สํสารํ นาติวตฺตติ ฯ |๓๙๘.๑๑๖๘| เอตมาทีนวํ ญตฺวา ตณฺหา ^๑- ทุกฺขสฺส สมฺภวํ วีตตโณฺห อนาทาโน สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเชติ ฯ [๓๙๙] สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน ฯเปฯ กถญฺจ สิยา ยงฺกิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อุปาทานปจฺจยาติ อยเมกานุปสฺสนา อุปาทานสฺส ^๒- เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ อยํ ทุติยานุปสฺสนา เอวํ สมฺมาทฺวยตานุปสฺสิโน ฯเปฯ อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา |๓๙๙.๑๑๖๙| อุปาทานปจฺจยา ภโว ภูโต ทุกฺขํ นิคจฺฉติ ชาตสฺส มรณํ โหติ เอโส ทุกฺขสฺส สมฺภโว ฯ |๓๙๙.๑๑๗๐| ตสฺมา อุปาทานกฺขยา สมฺมทญฺญาย ปณฺฑิตา ชาติกฺขยํ อภิญฺญาย น คจฺฉนฺติ ปุนพฺภวนฺติ ฯ [๔๐๐] สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน ฯเปฯ กถญฺจ สิยา ยงฺกิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อารมฺภปจฺจยาติ อยเมกานุปสฺสนา อารมฺภานํ เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ อยํ ทุติยานุปสฺสนา เอวํ สมฺมาทฺวยตานุปสฺสิโน ฯเปฯ อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา |๔๐๐.๑๑๗๑| ยงฺกิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อารมฺภปจฺจยา อารมฺภานํ นิโรเธน นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโว ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ตณฺหํ ฯ ^๒ ม. อุปาทานานํ ฯ |๔๐๐.๑๑๗๒| เอตมาทีนวํ ญตฺวา ทุกฺขํ อารมฺภปจฺจยา สพฺพารมฺภํ ปฏินิสฺสชฺช อนารมฺเภ วิมุตฺติโน |๔๐๐.๑๑๗๓| อุจฺฉินฺนภวตณฺหสฺส สนฺตจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน วิกฺขีโณ ^๑- ชาติสํสาโร นตฺถิ ตสฺส ปุนพฺภโวติ ฯ [๔๐๑] สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน ฯเปฯ กถญฺจ สิยา ยงฺกิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อาหารปจฺจยาติ อยเมกานุปสฺสนา อาหารานํ เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ อยํ ทุติยานุปสฺสนา เอวํ สมฺมาทฺวยตานุปสฺสิโน ฯเปฯ อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา |๔๐๑.๑๑๗๔| ยงฺกิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อาหารปจฺจยา อาหารานํ นิโรเธน นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโว ฯ |๔๐๑.๑๑๗๕| เอตมาทีนวํ ญตฺวา ทุกฺขํ อาหารปจฺจยา สพฺพาหาเร ^๒- ปริญฺญาย สพฺพาหารมนิสฺสิโต |๔๐๑.๑๑๗๖| อาโรคฺยํ สมฺมทญฺญาย อาสวานํ ปริกฺขยา สงฺขาย เสวี ธมฺมฏฺโฐ สงฺขยนฺโนเปติ ^๓- เวทคูติ ฯ [๔๐๒] สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน ฯเปฯ กถญฺจ สิยา ยงฺกิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อิญฺชิตปจฺจยาติ อยเมกานุปสฺสนา อิญฺชิตานํ เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ อยํ ทุติยานุปสฺสนา เอวํ สมฺมาทฺวยตานุปสฺสิโน ฯเปฯ อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. วิติณฺโณ ฯ ^๒ ม. ยุ. สพฺพาหารํ ฯ ^๓ ยุ. สงฺขํ น อุเปติ ฯ |๔๐๒.๑๑๗๗| ยงฺกิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อิญฺชิตปจฺจยา อิญฺชิตานํ นิโรเธน นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโว ฯ |๔๐๒.๑๑๗๘| เอตมาทีนวํ ญตฺวา ทุกฺขํ อิญฺชิตปจฺจยา ตสฺมา หิ ^๑- เอชํ โวสฺสชฺช สงฺขาเร อุปรุนฺธิยา ^๒- อเนโช อนุปาทาโน ตโต ภิกฺขุ ปริพฺพเชติ ฯ [๔๐๓] สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน ฯเปฯ กถญฺจ สิยา นิสฺสิตสฺส จลิตํ โหตีติ อยเมกานุปสฺสนา อนิสฺสิโต น จลตีติ อยํ ทุติยานุปสฺสนา เอวํ สมฺมาทฺวยตานุปสฺสิโน ฯ ฯเปฯ อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา |๔๐๓.๑๑๗๙| อนิสฺสิโต น จลติ นิสฺสิโต จ อุปาทิยํ อิตฺถภาวญฺญถาภาวํ สํสารํ นาติวตฺตติ ฯ |๔๐๓.๑๑๘๐| เอตมาทีนวํ ญตฺวา นิสฺสเยสุ มหพฺภยํ อนิสฺสิโต อนุปาทาโน สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเชติ ฯ [๔๐๔] สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน ฯเปฯ กถญฺจ สิยา รูเปหิ ภิกฺขเว อรูปา ^๓- สนฺตตราติ อยเมกานุปสฺสนา อรูเปหิ นิโรโธ สนฺตตโรติ อยํ ทุติยานุปสฺสนา เอวํ สมฺมาทฺวยตานุปสฺสิโน ฯเปฯ อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา |๔๐๔.๑๑๘๑| เย จ รูปูปคา สตฺตา เย จ อรูปฏฺฐายิโน ^๔- นิโรธํ อปฺปชานนฺตา อาคนฺตาโร เต ปุนพฺภวํ |๔๐๔.๑๑๘๒| เย จ รูเป ปริญฺญาย อรูเปสุ สุสณฺฐิตา ^๕- @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. หิสทฺโท นตฺถิ ฯ ^๒ ม. ยุ. อุปรนฺธิย ฯ ^๓ ยุ. สพฺพตฺถ อารุปฺปาติ @ทิสฺสติ ฯ ^๔ ยุ. อารุปฺปวาสิโน ฯ ^๕ โป. อารูเปสุ จ สณฺฐิตา ฯ ม. อรูเปสุ @อสณฺฐิตา ฯ นิโรเธ เยว มุจฺจนฺติ ^๑- เต ชนา มจฺจุหายิโนติ ฯ [๔๐๕] สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน ฯเปฯ กถญฺจ สิยา ยํ ภิกฺขเว สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อิทํ สจฺจนฺติ อุปนิชฺฌายิตํ ตทมริยานํ เอตํ มุสาติ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย สุทิฏฺฐํ อยเมกานุปสฺสนา ยํ ภิกฺขเว สเทวกสฺส ฯเปฯ สเทวมนุสฺสาย อิทํ มุสาติ อุปนิชฺฌายิตํ ตทมริยานํ เอตํ สจฺจนฺติ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย สุทิฏฺฐํ อยํ ทุติยานุปสฺสนา เอวํ สมฺมาทฺวยตานุปสฺสิโน ฯเปฯ อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา |๔๐๕.๑๑๘๓| อนตฺตนิ อตฺตมานี ^๒- ปสฺส โลกํ สเทวกํ นิวิฏฺฐํ นามรูปสฺมึ อิทํ สจฺจนฺติ มญฺญติ ฯ |๔๐๕.๑๑๘๔| เยน เยน หิ มญฺญนฺติ ตโต ตํ โหติ อญฺญถา ตญฺหิ ตสฺส มุสา โหติ โมสธมฺมญฺหิ อิตฺตรํ ฯ |๔๐๕.๑๑๘๕| อโมสธมฺมํ นิพฺพานํ ตทริยา สจฺจโต วิทู เต เว สจฺจาภิสมยา นิจฺฉาตา ปรินิพฺพุตาติ ฯ [๔๐๖] สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน สมฺมาทฺวยตานุปสฺสนาติ อิติ เจ ภิกฺขเว ปุจฺฉิตาโร อสฺสุ สิยาติสฺสุ วจนียา กถญฺจ สิยา ยํ ภิกฺขเว สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อิทํ สุขนฺติ อุปนิชฺฌายิตํ ตทมริยานํ เอตํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย สุทิฏฺฐํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. นิโรเธ เย วิมุจฺจนฺติ ฯ ^๒ ม. อตฺตมานึ ฯ ยุ. อตฺตมานํ ฯ อยเมกานุปสฺสนา ยํ ภิกฺขเว สเทวกสฺส โลกสฺส ฯเปฯ สเทวมนุสฺสาย อิทํ ทุกฺขนฺติ อุปนิชฺฌายิตํ ตทมริยานํ เอตํ สุขนฺติ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย สุทิฏฺฐํ อยํ ทุติยานุปสฺสนา อยํ สมฺมาทฺวยตานุปสฺสิโน โข ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต ทฺวินฺนํ ผลานํ อญฺญตรํ ผลํ ปาฏิกงฺขํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม อญฺญา สติ วา อุปาทิเสเส อนาคามิตาติ ฯ อิทมโวจ ภควา อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา |๔๐๖.๑๑๘๖| รูปา สทฺทา คนฺธา รสา ^๑- ผสฺสา ธมฺมา จ เกวลา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา จ ยาวตตฺถีติ วุจฺจติ |๔๐๖.๑๑๘๗| สเทวกสฺส โลกสฺส เอเต โว สุขสมฺมตา ยตฺถ เจเต นิรุชฺฌนฺติ ตํ เนสํ ทุกฺขสมฺมตํ ฯ |๔๐๖.๑๑๘๘| สุขนฺติ ทิฏฺฐมริเยหิ สกฺกายสฺสุปโรธนํ ปจฺจนีกมิทํ โหติ สพฺพโลเกน ปสฺสตํ ฯ |๔๐๖.๑๑๘๙| ยํ ปเร สุขโต อาหุ ตทริยา อาหุ ทุกฺขโต ยํ ปเร ทุกฺขโต อาหุ ตทริยา สุขโต วิทู |๔๐๖.๑๑๙๐| ปสฺส ธมฺมํ ทุราชานํ สมฺปมูเฬฺหตฺถ อวิทฺทสู ^๒- ฯ นิวุตานํ ตโม โหติ อนฺธกาโร อปสฺสตํ |๔๐๖.๑๑๙๑| สตญฺจ วิวฏํ โหติ อาโลโก ปสฺสตามิว สนฺติเก น วิชานนฺติ มคา ธมฺมสฺส โกวิทา ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. รสา คนฺธา ฯ ^๒ ม. สมฺปมูเฬฺหตฺถวิทฺทสุ ฯ |๔๐๖.๑๑๙๒| ภวราคปเรเตหิ ภวโสตานุสาริหิ มารเธยฺยานุปฺปนฺเนหิ นายํ ธมฺโม สุสมฺพุโธ ฯ |๔๐๖.๑๑๙๓| โก นุ อญฺญตฺร อริเยหิ ^๑- ปทํ สมฺพุทฺธมรหติ ยํ ปทํ สมฺมทญฺญาย ปรินิพฺพนฺติ อนาสวาติ ฯ [๔๐๗] อิทมโวจ ภควา ฯ อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ ฯ อิมสฺมิญฺจ ปน ^๒- เวยฺยากรณสฺมึ ภญฺญมาเน สฏฺฐิมตฺตานํ ภิกฺขูนํ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจึสูติ ฯ ทฺวยตานุปสฺสนาสุตฺตํ ทฺวาทสมํ ฯ ตสฺสุทฺทานํ สจฺจํ อุปธิ อวิชฺชา จ สงฺขารวิญฺญาณปญฺจมํ ^๓- ผสฺสเวทนิยา ตณฺหา อุปาทานารมฺภอาหรา ^๔- อิญฺชิตํ ผนฺทิตํ ^๕- รูปํ สจฺจํ ทุกฺเขน ^๖- โสฬสาติ ฯ มหาวคฺโค ตติโย ฯ ตสฺสุทฺทานํ ปพฺพชฺชา จ ปธานา จ สุภา จ สุนฺทรี ตถา มาฆสุตฺตสภิโย จ เสโล สลฺลํ ปวุจฺจติ วาเสฏฺโฐ จาปิ โกกาลิ นาลโก ทฺวยตานุปสฺสนํ ทฺวาทเสตานิ สุตฺตานิ มหาวคฺโคติ วุจฺจตีติ ฯ -------------- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อญฺญตฺรมริเยหิ ฯ ^๒ ยุ. ... อภินนฺทุํ อิมสฺมึ โข ปน ฯ @^๓ ม. สงฺขาเร ฯ ยุ. สงฺขารา ฯ ^๔ ม. ยุ. ... ภา อาหารา ฯ @^๕ ม. อิญฺชิตํ จลิตํ ฯ ยุ. อิญฺชิเต ผนฺทิตํ ฯ ^๖ โป. ยุ. สจฺจา ทุกฺเขน ฯ สุตฺตนิปาเต จตุตฺโถ อฏฺฐกวคฺโค ^๑- ปฐมํ กามสุตฺตํ [๔๐๘] |๔๐๘.๑๑๙๔| ๑ กามํ กามยมานสฺส ตสฺส เจ ตํ สมิชฺฌติ อทฺธา ปีติมโน โหติ ลทฺธา มจฺโจ ยทิจฺฉติ ฯ |๔๐๘.๑๑๙๕| ตสฺส เจ กามยานสฺส ^๒- ฉนฺทชาตสฺส ชนฺตุโน เต กามา ปริหายนฺติ สลฺลวิทฺโธว รุปฺปติ ฯ |๔๐๘.๑๑๙๖| โย กาเม ปริวชฺเชติ สปฺปสฺเสว ปทา สิโร โสมํ ^๓- วิสตฺติกํ โลเก สโต สมติวตฺตติ ฯ |๔๐๘.๑๑๙๗| เขตฺตํ วตฺถุํ หิรญฺญญฺจ ^๔- ควาสฺสํ ^๕- ทาสโปริสํ ถิโย พนฺธู ปุถู ^๖- กาเม โย นโร อนุคิชฺฌติ ^๗- |๔๐๘.๑๑๙๘| อพลา นํ ^๘- พลียนฺติ มทฺทนฺเต นํ ปริสฺสยา ตโต นํ ทุกฺขมเนฺวติ นาวํ ภินฺนมิโวทกํ ฯ |๔๐๘.๑๑๙๙| ตสฺมา ชนฺตุ สทา สโต กามานิ ปริวชฺชเย เต ปหาย ตเร โอฆํ นาวํ สิตฺวาว ^๙- ปารคูติ ฯ กามสุตฺตํ ปฐมํ ฯ ------------ @เชิงอรรถ: ^๑ อฏฺฐกวคฺคิโกติปิ ฯ ^๒ กามยมานสฺสาติปิ ฯ ^๓ โส อิมํ ฯ ^๔ ม. ยุ. หิรญฺญํ วา ฯ @^๕ ม. ควสฺสํ ฯ ^๖ ม. ยุ. ปุถ ฯ ^๗ โป. อภิสชฺชติ ฯ ^๘ ยุ. อพลาว นํ ฯ @^๙ ยุ. สิญฺจิตฺวา ฯ สุตฺตนิปาเต จตุตฺถสฺส อฏฺฐกวคฺคสฺส ทุติยํ คุหฏฺฐกสุตฺตํ [๔๐๙] |๔๐๙.๑๒๐๐| ๒ สตฺโต คุหายํ พหุนาภิฉนฺโน ติฏฺฐํ นโร โมหนสฺมึ ปคาโฬฺห ทูเร วิเวกา หิ ตถาวิโธ โส กามา หิ โลเก น หิ สุปฺปหายา ฯ |๔๐๙.๑๒๐๑| อิจฺฉานิทานา ภวสาตพนฺธา ^๑- เต ทุปฺปมุญฺจา น หิ อญฺญโมกฺขา ปจฺฉา ปุเร วาปิ อเปกฺขมานา อิเมว กาเม ปุริเมว ชปฺปํ ฯ |๔๐๙.๑๒๐๒| กาเมสุ คิทฺธา ปสุตา ปมูฬฺหา อวทานิยา เต วิสเม นิวิฏฺฐา ทุกฺขูปนีตา ปริเทวยนฺติ กึสู ภวิสฺสาม อิโต จุตาเส ฯ |๔๐๙.๑๒๐๓| ตสฺมา หิ สิกฺเขถ อิเธว ชนฺตุ ยํ กิญฺจิ ชญฺญา วิสมนฺติ โลเก น ตสฺส เหตุ วิสมํ จเรยฺย อปฺปญฺหิ ตํ ชีวิตมาหุ ธีรา ฯ |๔๐๙.๑๒๐๔| ปสฺสามิ โลเก ปริผนฺทมานํ ปชํ อิมํ ตณฺหคตํ ภเวสุ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. พทฺธา ฯ ^๒ ม. อปฺปญฺหิทํ ฯ หีนา นรา มจฺจุมุเข ลปนฺติ อวีตตณฺหาเส ภวาภเวสุ ฯ |๔๐๙.๑๒๐๕| มมายิเต ปสฺสถ ผนฺทมาเน มจฺเฉว อปฺโปทเก ขีณโสเต เอตมฺปิ ทิสฺวา อมโม จเรยฺย ภเวสุ อาสตฺติมกุพฺพมาโน ฯ |๔๐๙.๑๒๐๖| อุโภสุ อนฺเตสุ วิเนยฺย ฉนฺทํ ผสฺสํ ปริญฺญาย อนานุคิทฺโธ ยทตฺตครหี ตทกุพฺพมาโน น ลิมฺปตี ทิฏฺฐสุเตสุ ธีโร ฯ |๔๐๙.๑๒๐๗| สญฺญํ ปริญฺญา ^๑- วิตเรยฺย โอฆํ ปริคฺคเหสุ มุนิ โนปลิตฺโต อพฺพูฬฺหสลฺโล จรมปฺปมตฺโต นาสึสติ ^๒- โลกมิมํ ปรญฺจาติ ฯ คุหฏฺฐกสุตฺตํ ทุติยํ ฯ ----------- @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ปริญฺญาย ตเรยฺย ฯ ^๒ ม. นาสีสติ ฯ สุตฺตนิปาเต จตุตฺถสฺส อฏฺฐกวคฺคสฺส ตติยํ ทุฏฺฐฏฺฐกสุตฺตํ [๔๑๐] |๔๑๐.๑๒๐๘| ๓ วทนฺติ เว ทุฏฺฐมนาปิ เอเก อโถปิ เว สจฺจมนา วทนฺติ วาทญฺจ ชาตํ มุนิ โน อุเปติ ตสฺมา มุนี นตฺถิ ขิโล กุหิญฺจิ ฯ |๔๑๐.๑๒๐๙| สกญฺหิ ทิฏฺฐึ กถมจฺจเยยฺย ฉนฺทานุนีโต รุจิยา นิวิฏฺโฐ สยํ สมตฺตานิ ปกุพฺพมาโน ^๑- ยถา หิ ชาเนยฺย ตถา วเทยฺย ฯ |๔๑๐.๑๒๑๐| โย อตฺตโน สีลวตานิ ชนฺตุ อนานุปุฏฺโฐ จ ^๒- ปเรส ปาวา อนริยธมฺมํ กุสลา ตมาหุ โย อาตุมานํ สยเมว ปาวา ฯ |๔๑๐.๑๒๑๑| สนฺโต จ ภิกฺขุ อภินิพฺพุตตฺโต อิติหนฺติ สีเลสุ อกตฺถมาโน ตมริยธมฺมํ กุสลา วทนฺติ ยสฺสุสฺสทา นตฺถิ กุหิญฺจิ โลเก ฯ |๔๑๐.๑๒๑๒| ปกปฺปิตา สงฺขตา ยสฺส ธมฺมา ปุรกฺขตา สนฺติ ^๓- อวีวทาตา @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ปกฺรุพฺพมาโน ฯ ^๒ ม. ว ปเรส ปาว ฯ ^๓ โป. สนฺติมวีวทาตา ฯ ยทตฺตนิ ปสฺสติ อานิสํสํ ตํ นิสฺสิโต กุปฺปปฏิจฺจ สนฺตึ ฯ |๔๑๐.๑๒๑๓| ทิฏฺฐีนิเวสา น หิ สฺวาติวตฺตา ธมฺเมสุ นิจฺเฉยฺย สมุคฺคหีตํ ตสฺมา นโร เตสุ นิเวสเนสุ นิรสฺสตี อาทิยติจฺจ ธมฺมํ ฯ |๔๑๐.๑๒๑๔| โธนสฺส หิ นตฺถิ กุหิญฺจิ โลเก ปกปฺปิตา ทิฏฺฐิ ภวาภเวสุ มายญฺจ มานญฺจ ปหาย โธโน ส เกน คจฺเฉยฺย อนูปโย โส ฯ |๔๑๐.๑๒๑๕| อุปโย หิ ธมฺเมสุ อุเปติ วาทํ อนูปยํ เกน กถํ วเทยฺย อตฺตํ ^๑- นิรตฺตํ น หิ ตสฺส อตฺถิ อโธสิ โส ทิฏฺฐิมิเธว สพฺพนฺติ ^๒- ฯ ทุฏฺฐฏฺฐกสุตฺตํ ตติยํ ฯ ---------- สุตฺตนิปาเต จตุตฺถสฺส อฏฺฐกวคฺคสฺส จตุตฺถํ สุทฺธฏฺฐกสุตฺตํ [๔๑๑] |๔๑๑.๑๒๑๖| ๔ ปสฺสามิ สุทฺธํ ปรมํ อโรคํ ทิฏฺเฐน สํสุทฺธิ นรสฺส โหติ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อตฺตา นิรตฺตา ฯ ^๒ ยุ. สพฺพาติ ฯ โป. สพฺพญฺจาติ ฯ เอวาภิชานํ ^๑- ปรมนฺติ ญตฺวา สุทฺธานุปสฺสีปิ ปจฺเจติ ญาณํ ฯ |๔๑๑.๑๒๑๗| ทิฏฺเฐน เจ สุทฺธิ นรสฺส โหติ ญาเณน วา โส ปชหาติ ทุกฺขํ อญฺเญน โส สุชฺฌติ โสปธีโก ทิฏฺฐี หิ นํ ปาว ตถา วทานํ ฯ |๔๑๑.๑๒๑๘| น พฺราหฺมโณ อญฺญโต สุทฺธิมาห ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วา ปุญฺเญ จ ปาเป จ อนูปลิตฺโต อตฺตญฺชโห น อิธ ^๒- ปกุพฺพมาโน ฯ |๔๑๑.๑๒๑๙| ปุริมํ ปหาย อปรํ สิตาเส เอชานุคา เต น ตรนฺติ สงฺคํ เต อุคฺคหายนฺติ นิรสฺสชนฺติ กปีว สาขํ ปมุขํ ^๓- คหาย ฯ |๔๑๑.๑๒๒๐| สยํ สมาทาย วตานิ ชนฺตุ อุจฺจาวจํ คจฺฉติ สญฺญตตฺโต วิทฺวา จ เวเทหิ สเมจฺจ ธมฺมํ น อุจฺจาวจํ คจฺฉติ ภูริปญฺโญ ฯ |๔๑๑.๑๒๒๑| ส สพฺพธมฺเมสุ วิเสนิภูโต ยํ กิญฺจิ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วา @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. เอตาภิชานํ ฯ ^๒ ม. ยุ. นยิธ ฯ ^๓ โป. ปมุจฺจุคฺคหาย ฯ ม. ปมุญฺจํ @คาหายํ ฯ ยุ. ปมุญฺจํ ฯ ตเมว ทสฺสึ วิวฏํ จรนฺตํ เกนีธ โลกสฺมึ วิกปฺปเยยฺย ฯ |๔๑๑.๑๒๒๒| น กปฺปยนฺติ น ปุเรกฺขโรนฺติ อจฺจนฺตสุทฺธีติ น เต วทนฺติ อาทานคนฺถํ คธิตํ วิสชฺช อาสํ น กุพฺพนฺติ กุหิญฺจิ โลเก ฯ |๔๑๑.๑๒๒๓| สีมาติโค พฺราหฺมโณ ตสฺส นตฺถิ ญตฺวา ว ทิสฺวา ว สมุคฺคหีตํ น ราคราคี น วิราครตฺโต ตสฺสีธ นตฺถี ปรมุคฺคหีตนฺติ ฯ สุทฺธฏฺฐกสุตฺตํ จตุตฺถํ ฯ -------------- สุตฺตนิปาเต จตุตฺถสฺส อฏฺฐกวคฺคสฺส ปญฺจมํ ปรมฏฺฐกสุตฺตํ [๔๑๒] |๔๑๒.๑๒๒๔| ปรมนฺติ ทิฏฺฐีสุ ปริพฺพสาโน ยทุตฺตรึ กุรุเต ชนฺตุ โลเก หีนาติ อญฺเญ ตโต สพฺพมาห ตสฺมา วิวาทานิ อวีติวตฺโต ฯ |๔๑๒.๑๒๒๕| ยทตฺตนี ปสฺสติ อานิสํสํ ทิฏฺเฐ สุเต สีลพฺพเต ^๑- มุเต วา ตเทว โส ตตฺถ สมุคฺคหาย นิหีนโต ปสฺสติ สพฺพมญฺญํ ฯ |๔๑๒.๑๒๒๖| ตํ วาปิ คนฺถํ กุสลา วทนฺติ ยํ นิสฺสิโต ปสฺสติ หีนมญฺญํ ตสฺมา หิ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วา สีลพฺพตํ ภิกฺขุ น นิสฺสเยยฺย ฯ |๔๑๒.๑๒๒๗| ทิฏฺฐิมฺปิ โลกสฺมึ น กปฺปเยยฺย ญาเณน วา สีลวเตน วาปิ สโมติ อตฺตานมนูปเนยฺย หีโน น มญฺเญถ วิเสสิ วาปิ ^๒- ฯ |๔๑๒.๑๒๒๘| อตฺตํ ปหาย อนุปาทิยาโน ญาเณปิ โส นิสฺสยํ โน กโรติ ส เว วิยตฺเตสุ น วคฺคสารี ทิฏฺฐิมฺปิ โส น ปจฺเจติ กิญฺจิ ฯ |๔๑๒.๑๒๒๙| ยสฺสูภยนฺเต ปณิธีธ นตฺถิ ภวาภวาย อิธ วา หุรํ วา นิเวสนา ยสฺส ^๓- น สนฺติ เกจิ ธมฺเมสุ นิจฺเฉยฺย สมุคฺคหีตํ |๔๑๒.๑๒๓๐| ตสฺสีธ ทิฏฺเฐ ว สุเต มุเต วา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. สีลวเต ฯ ^๒ โป. จาปิ ฯ ^๓ ม. ยุ. ตสฺส ฯ ปกปฺปิตา นตฺถิ อนูปิ สญฺญา ตํ พฺราหฺมณํ ทิฏฺฐิมนาทิยานํ เกนีธ โลกสฺมึ วิกปฺปเยยฺย ฯ |๔๑๒.๑๒๓๑| น กปฺปยนฺติ น ปุเรกฺขโรนฺติ ธมฺมาปิ เตสํ น ปฏิจฺฉิตาเส น พฺราหฺมโณ สีลวเตน เนยฺโย ปารํ คโต น ปจฺเจติ ตาทีติ ฯ ปรมฏฺฐกสุตฺตํ ปญฺจมํ ฯ --------------- สุตฺตนิปาเต จตุตฺถสฺส อฏฺฐกวคฺคสฺส ฉฏฺฐํ ชราสุตฺตํ [๔๑๓] |๔๑๓.๑๒๓๒| ๖ อปฺปํ วต ชีวิตํ อิทํ โอรํ วสฺสสตาปิ มิยฺยติ สเจปิ ^๑- อติจฺจ ชีวติ อถ โข โส ชรสาปิ มิยฺยติ ฯ |๔๑๓.๑๒๓๓| โสจนฺติ ชนา มมายิเต น หิ สนฺติ นิจฺจา ปริคฺคหา วินาภาวสนฺตเมวิทํ อิติ ทิสฺวา นาคารมาวเส ฯ |๔๑๓.๑๒๓๔| มรเณนปิ ตํ ปหิยฺยติ ยํ ปุริโส มมยิทนฺติ มญฺญติ เอตมฺปิ ^๒- วิทิตฺวา ปณฺฑิโต น มมตฺตาย นเมถ มามโก ฯ |๔๑๓.๑๒๓๕| สุปิเนน ยถาปิ สงฺคตํ ปฏิพุทฺโธ ปุริโส น ปสฺสติ เอวมฺปิ ปิยายิตํ ชนํ เปตํ กาลกตํ น ปสฺสติ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. โย เจปิ ฯ ^๒ เอวมฺปีติปิ ฯ |๔๑๓.๑๒๓๖| ทิฏฺฐาปิ สุตาปิ เต ชนา เยสํ นามมิทํ ปวุจฺจติ นามเมวาวสิสฺสติ อกฺเขยฺยํ เปตสฺส ชนฺตุโน ฯ |๔๑๓.๑๒๓๗| โสกปริเทวมจฺฉรํ น ชหนฺติ คิทฺธา มมายิเต ตสฺมา มุนโย ปริคฺคหํ หิตฺวา อจรึสุ เขมทสฺสิโน ฯ |๔๑๓.๑๒๓๘| ปฏิลีนจรสฺส ภิกฺขุโน ภชมานสฺส วิวิตฺตมาสนํ สามคฺคิยมาหุ ตสฺส ตํ โย อตฺตานํ ภวเน น ทสฺสเย ฯ |๔๑๓.๑๒๓๙| สพฺพตฺถ มุนี อนิสฺสิโต น ปิยํ กุพฺพติ โนปิ อปฺปิยํ ตสฺมึ ปริเทวมจฺฉรํ ปณฺเณ วาริ ยถา น ลิมฺปติ ฯ |๔๑๓.๑๒๔๐| อุทกพินฺทุ ยถาปิ โปกฺขเร ปทุเม วาริ ยถา น ลิมฺปติ เอวํ มุนีโน ปลิมฺปติ ยทิทํ ทิฏฺฐํ สุตํ มุเตสุ วา ฯ |๔๑๓.๑๒๔๑| โธโน น หิ เตน มญฺญติ ยทิทํ ทิฏฺฐํ สุตํ มุเตสุ วา นาญฺเญน วิสุทฺธิมิจฺฉติ น หิ โส รชฺชติ โน วิรชฺชตีติ ฯ ชราสุตฺตํ ฉฏฺฐมํ ฯ ----------- สุตฺตนิปาเต จตุตฺถสฺส อฏฺฐกวคฺคสฺส สตฺตมํ ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตํ [๔๑๔] |๔๑๔.๑๒๔๒| ๗ เมถุนมนุยุตฺตสฺส (อิจฺจายสฺมา ติสฺสเมตฺเตยฺโย) ^๑- วิฆาตํ พฺรูหิ มาริส สุตฺวาน ตว สาสนํ วิเวเก สิกฺขิสฺสามเส ฯ |๔๑๔.๑๒๔๓| เมถุนมนุยุตฺตสฺส (เมตฺเตยฺยาติ ภควา) @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ติสฺโส เมตฺเตยฺโย ฯ มุสฺสเต วาปิ สาสนํ มิจฺฉา จ ปฏิปชฺชติ เอตํ ตสฺมึ อนาริยํ ฯ |๔๑๔.๑๒๔๔| เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน เมถุนํ โย นิเสวติ ยานํ ภนฺตํว ตํ โลเก หีนมาหุ ปุถุชฺชนํ ฯ |๔๑๔.๑๒๔๕| ยโส กิตฺตี จ ยา ปุพฺเพ หายเต วาปิ ตสฺส สา เอตมฺปิ ทิสฺวา สิกฺเขถ เมถุนํ วิปฺปหาตเว ฯ |๔๑๔.๑๒๔๖| สงฺกปฺเปหิ ปเรโต โส ^๑- กปโณ วิย ฌายติ สุตฺวา ปเรสํ นิคฺโฆสํ มงฺกุ โหติ ตถาวิโธ ฯ |๔๑๔.๑๒๔๗| อถ สตฺถานิ กุรุเต ปรวาเทหิ โจทิโต เอส ขฺวสฺส มหาเคโธ โมสวชฺชํ ปคาหติ ฯ |๔๑๔.๑๒๔๘| ปณฺฑิโตติ สมญฺญาโต เอกจริยํ อธิฏฺฐิโต อถาปิ เมถุเน ยุตฺโต มนฺโทว ปริกิสฺสติ ฯ |๔๑๔.๑๒๔๙| เอตมาทีนวํ ญตฺวา มุนิ ปุพฺพาปเร อิธ เอกจริยํ ทฬฺหํ กยิรา น นิเสเวถ เมถุนํ ฯ |๔๑๔.๑๒๕๐| วิเวกญฺเญว สิกฺเขถ เอตทริยานมุตฺตมํ เตน เสฏฺโฐ น มญฺเญถ ส เว นิพฺพานสนฺติเก ฯ |๔๑๔.๑๒๕๑| ริตฺตสฺส มุนิโน จรโต กาเมสุ อนเปกฺขิโน โอฆติณฺณสฺส ปิหยนฺติ กาเมสุ คธิตา ปชาติ ฯ ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตํ สตฺตมํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. โย ฯ สุตฺตนิปาเต จตุตฺถสฺส อฏฺฐกวคฺคสฺส อฏฺฐมํ ปสูรสุตฺตํ [๔๑๕] |๔๑๕.๑๒๕๒| ๘ อิเธว สุทฺธี อิติ วาทยนฺติ นาญฺเญสุ ธมฺเมสุ วิสุทฺธิมาหุ ยํ นิสฺสิตา ตตฺถ สุภํ วทานา ปจฺเจกสจฺเจสุ ปุถู นิวิฏฺฐา ฯ |๔๑๕.๑๒๕๓| เต วาทกามา ปริสํ วิคยฺห พาลํ ทหนฺตี มิถุ อญฺญมญฺญํ วทนฺติ เต อญฺญสิตา กโถชฺชํ ปสํสกามา กุสลา วทานา ฯ |๔๑๕.๑๒๕๔| ยุตฺโต กถายํ ปริสาย มชฺเฌ ปสํสมิจฺฉํ วินิฆาติ โหติ อปาหตสฺมึ ปน มงฺกุ โหติ นินฺทาย โส กุปฺปติ รนฺธเมสี ฯ |๔๑๕.๑๒๕๕| ยมสฺส วาทํ ปริหีนมาหุ อปาหตํ ปญฺหวิมํสกาเส ปริเทวติ โสจติ หีนวาโท อุปจฺจคา มนฺติ อนุตฺถุนาติ ฯ |๔๑๕.๑๒๕๖| เอเต วิวาทา สมเณสุ ชาตา เอเตสุ อุคฺฆาติ นิคฺฆาติ โหติ เอตมฺปิ ทิสฺวา วิรเม กโถชฺชํ น หญฺญทตฺถตฺถิ ปสํสลาภา ฯ |๔๑๕.๑๒๕๗| ปสํสิโต วา ปน ตตฺถ โหติ อกฺขาย วาทํ ปริสาย มชฺเฌ โส หสฺสตี อุณฺณมติจฺจ ^๑- เตน ปปฺปุยฺย ตํ อตฺถ ยถา มโน อหุ ^๒- ฯ |๔๑๕.๑๒๕๘| ยา อุณฺณตี สาสฺส วิฆาตภูมิ มานาติมานํ วทเต ปเนโส เอตมฺปิ ทิสฺวา วิรเม กโถชฺชํ ^๓- น เตน สุทฺธึ กุสลา วทนฺติ ฯ |๔๑๕.๑๒๕๙| สูโร ยถา ราชขาทาย ปุฏฺโฐ อภิคชฺชเมติ ปฏิสูรมิจฺฉํ เยเนว โส เตน ปเลหิ สูร ^๔- ปุพฺเพว นตฺถี ยทิทํ ยุธาย ฯ |๔๑๕.๑๒๖๐| เย ทิฏฺฐิมุคฺคยฺห วิวาทยนฺติ อิทเมว สจฺจนฺติ จ วาทยนฺติ ^๕- เต ตฺวํ วทสฺสุ น หิ เตธ อตฺถิ วาทมฺหิ ชาเต ปฏิเสนิกตฺตา ฯ |๔๑๕.๑๒๖๑| วิเสนิกตฺวา ปน เย จรนฺติ ทิฏฺฐีหิ ทิฏฺฐึ อวิรุชฺฌมานา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อุณฺณมตี จ ฯ ^๒ โป. มโนหุ ฯ ^๓ โป. ม. ยุ. เอตํ ปิ ทิสฺวา น วิวาทเยถ ฯ @^๔ โป. สูรํ ฯ ^๕ โป. สจฺจนฺติ ปวาทยนฺติ ฯ เตสุ ตฺวํ กึ ลเภโถ ปสูร เยสีธ นตฺถี ปรมุคฺคหีตํ ฯ |๔๑๕.๑๒๖๒| อถ ตฺวํ ปวิตกฺกมาคมา มนสา ทิฏฺฐิคตานิ จินฺตยนฺโต โธเนน ยุคํ สมาคมา น หิ ตฺวํ สกฺขสิ สมฺปยาตเวติ ฯ ปสูรสุตฺตํ อฏฺฐมํ ฯ ------------ สุตฺตนิปาเต จตุตฺถสฺส อฏฺฐกวคฺคสฺส นวมํ มาคนฺทิยสุตฺตํ [๔๑๖] |๔๑๖.๑๒๖๓| ๙ ทิสฺวาน ตณฺหํ อรติญฺจ ราคํ ^๑- นาโหสิ ฉนฺโท อปิ เมถุนสฺมึ กิเมวิทํ มุตฺตกรีสปุณฺณํ ปาทาปิ นํ สมฺผุสิตุํ น อิจฺเฉ ฯ |๔๑๖.๑๒๖๔| เอตาทิสญฺเจ รตนํ น อิจฺฉสิ นารึ นรินฺเทหิ พหูหิ ปตฺถิตํ ทิฏฺฐีคตํ สีลวตํ นุ ชีวิตํ ภวูปปตฺติญฺจ วเทสิ กีทิสํ ฯ |๔๑๖.๑๒๖๕| อิทํ วทามีติ น ตสฺส โหติ (มาคนฺทิยาติ ภควา) ธมฺเมสุ นิจฺเฉยฺย สมุคฺคหีตํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ราคญฺจ ฯ ปสฺสญฺจ ทิฏฺฐีสุ อนุคฺคหาย อชฺฌตฺตสนฺตึ ปจินํ อทฺทสํ ฯ |๔๑๖.๑๒๖๖| วินิจฺฉยา ยานิ ปกปฺปิตานิ (อิติ มาคนฺทิโย) เต เว มุนี พฺรูสิ อนุคฺคหาย อชฺฌตฺตสนฺตีติ ยเมตมตฺถํ กถํ นุ ธีเรหิ ปเวทิตนฺตํ ฯ |๔๑๖.๑๒๖๗| น ทิฏฺฐิยา น สุติยา น ญาเณน (มาคนฺทิยาติ ภควา) สีลพฺพเตนาปิ น สุทฺธิมาห อทิฏฺฐิยา อสฺสุติยา อญาณา อสีลตา อพฺพตา โนปิ เตน เอเต จ นิสชฺช อนุคฺคหาย สนฺโต อนิสฺสาย ภวํ น ชปฺเป ฯ |๔๑๖.๑๒๖๘| โน เจ กิร ทิฏฺฐิยา น สุติยา น ญาเณน (อิติ มาคนฺทิโย) สีลพฺพเตนาปิ น สุทฺธิมาห อทิฏฺฐิยา อสฺสุติยา อญาณา อสีลตา อพฺพตา โนปิ เตน มญฺญามหํ โมมุหเมว ธมฺมํ ทิฏฺฐิยา จ เอเก ปจฺเจนฺติ สุทฺธึ ฯ |๔๑๖.๑๒๖๙| ทิฏฺฐิญฺจ ^๑- นิสฺสาย อนุปุจฺฉมาโน (มาคนฺทิยาติ ภควา) สมุคฺคหีเตสุ สโมหมาคา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ทิฏฺฐญฺจ ฯ อิโต จ นาทฺทกฺขิ อณุมฺปิ สญฺญํ ตสฺมา ตุวํ โมมุหโต ทหาสิ |๔๑๖.๑๒๗๐| สโม วิเสสี อุท วา นิหีโน โย มญฺญตี โส วิวเทถ เตน ตีสุ วิธาสุ อวิกมฺปมาโน สโม วิเสสีติ น ตสฺส โหติ ฯ |๔๑๖.๑๒๗๑| สจฺจนฺติ โส พฺราหฺมโณ กึ วเทยฺย มุสาติ วา โส วิวเทถ เกน ยสฺมึ สมํ วิสมํ วาปิ ^๑- นตฺถิ ส เกน วาทํ ปฏิสํยุเชยฺย ฯ |๔๑๖.๑๒๗๒| โอกมฺปหาย อนิเกตสารี คาเม อกุพฺพํ มุนิ สนฺถวานิ กาเมหิ ริตฺโต อปุเรกฺขราโน กถํ น วิคฺคยฺห ชเนน กยิรา ฯ |๔๑๖.๑๒๗๓| เยหิ วิวิตฺโต วิจเรยฺย โลเก น ตานิ อุคฺคยฺห วเทยฺย นาโค เอลมฺพุชํ ^๒- กณฺฏกวาริชํ ^๓- ยถา ชเลน ปงฺเกน จ นูปลิตฺตํ ^๔- เอวํ มุนี สนฺติวาโท อคิทฺโธ กาเม จ โลเก จ อนูปลิตฺโต ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. จาปิ ฯ ^๒ ม. ชลมฺพุชํ ฯ ^๓ ม. ยุ. กณฺฏกํ วาริชํ ฯ ^๔ โป. อนูปลิตฺตํ ฯ |๔๑๖.๑๒๗๔| น เวทคู ทิฏฺฐิยา น มุติยา ^๑- ส มานเมติ น หิ ตมฺมโย โส น กมฺมุนา โนปิ สุเตน เนยฺโย อนูปนีโต ส ^๒- นิเวสเนสุ ฯ |๔๑๖.๑๒๗๕| สญฺญาวิรตฺตสฺส น สนฺติ คนฺถา ปญฺญาวิมุตฺตสฺส น สนฺติ โมหา สญฺญญฺจ ทิฏฺฐิญฺจ เย อคฺคเหสุํ เต ฆฏฺฏมานา ^๓- วิจรนฺติ โลเกติ ฯ มาคนฺทิยสุตฺตํ นวมํ ฯ ------------ สุตฺตนิปาเต จตุตฺถสฺส อฏฺฐกวคฺคสฺส ทสมํ ปุราเภทสุตฺตํ [๔๑๗] |๔๑๗.๑๒๗๖| ๑๐ กถํทสฺสี กถํสีโล อุปสนฺโตติ วุจฺจติ ตมฺเม โคตม ปพฺรูหิ ปุจฺฉิโต อุตฺตมํ นรํ ฯ |๔๑๗.๑๒๗๗| วีตตโณฺห ปุรา เภทา (ติ ภควา) ปุพฺพมนฺตมนิสฺสิโต เวมชฺเฌ นุปสงฺเขยฺโย ตสฺส นตฺถิ ปุเรกฺขตํ ฯ |๔๑๗.๑๒๗๘| อกฺโกธโน อสนฺตาสี อวิกตฺถี อกุกฺกุจฺโจ ^๔- มนฺตาภาณี อนุทฺธโต ส เว วาจายโต มุนิ ฯ |๔๑๗.๑๒๗๙| นิราสตฺตี อนาคเต อตีตํ นานุโสจติ วิเวกทสฺสี ผสฺเสสุ ทิฏฺฐีสุ จ น นิยฺยติ |๔๑๗.๑๒๘๐| ปฏิลีโน อกุหโก อปิหาลุ อมจฺฉรี @เชิงอรรถ: ^๑ ทิฏฺฐิยายโก น ... ฯ ^๒ โป. ยุ. โส ฯ ^๓ ม. ยุ. ฆฏฺฏยนฺตา ฯ @^๔ ม. ยุ. อกฺกุกุโจ อปฺปคพฺโภ อเชคุจฺโฉ เปสุเณยฺเย จ โน ยุโต |๔๑๗.๑๒๘๑| สาติเยสุ อนสฺสาวี อติมาเน จ โน ยุโต สโณฺห จ ปฏิภาณวา น สทฺโธ น วิรชฺชติ |๔๑๗.๑๒๘๒| ลาภกมฺยา น สิกฺขติ อลาเภ จ น กุปฺปติ อวิรุทฺโธ จ ตณฺหาย รเสสุ ^๑- นานุคิชฺฌติ |๔๑๗.๑๒๘๓| อุเปกฺขโก สทา สโต น โลเก มญฺญเต สมํ น วิเสสี น นีเจยฺโย ตสฺส โน สนฺติ อุสฺสทา ฯ |๔๑๗.๑๒๘๔| ยสฺส นิสฺสยตา ^๒- นตฺถิ ญตฺวา ธมฺมํ อนิสฺสิโต ภวาย วิภวาย วา ตณฺหา ยสฺส น วิชฺชติ |๔๑๗.๑๒๘๕| ตํ พฺรูมิ อุปสนฺโตติ กาเมสุ อนเปกฺขินํ คนฺถา ตสฺส น วิชฺชนฺติ อตาริ ^๓- โส วิสตฺติกํ ฯ |๔๑๗.๑๒๘๖| น ตสฺส ปุตฺตา ปสโว เขตฺตํ วตฺถุญฺจ วิชฺชติ อตฺตํ วาปิ นิรตฺตํ วา ^๔- น ตสฺมึ อุปลพฺภติ ฯ |๔๑๗.๑๒๘๗| เยน นํ วชฺชุํ ปุถุชฺชนา อโถ สมณพฺราหฺมณา ตํ ตสฺส อปุรกฺขตํ ตสฺมา วาเทสุ เนชติ ^๕- ฯ |๔๑๗.๑๒๘๘| วีตเคโธ อมจฺฉรี น อุสฺเสสุ วทเต มุนิ น สเมสุ น โอเมสุ กปฺปํ เนติ อกปฺปิโย ฯ |๔๑๗.๑๒๘๙| ยสฺส โลเก สกํ นตฺถิ อสตา จ น โสจติ ธมฺเมสุ จ น คจฺฉติ ส เว สนฺโตติ วุจฺจตีติ ฯ ปุราเภทสุตฺตํ ทสมํ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. รเส จ ฯ ^๒ ม. นิสฺสยนา ฯ ^๓ โป. ม. อตรี ฯ ^๔ ม. อตฺตา วาปิ นิรตฺตา ฯ @^๕ โป. นิญฺชติ ฯ สุตฺตนิปาเต จตุตฺถสฺส อฏฺฐกวคฺคสฺส เอกาทสมํ กลหวิวาทสุตฺตํ [๔๑๘] |๔๑๘.๑๒๙๐| ๑๑ กุโต ปหูตา กลหา วิวาทา ปริเทวโสกา สหมจฺฉรา จ มานาติมานา สหเปสุณา จ กุโต ปหูตา เต ตทิงฺฆ พฺรูหิ ฯ |๔๑๘.๑๒๙๑| ปิยปฺปหูตา กลหา วิวาทา ปริเทวโสกา สหมจฺฉรา จ มานาติมานา สหเปสุณา จ มจฺเฉรยุตฺตา กลหา วิวาทา วิวาทชาเตสุ จ เปสุณานิ ฯ |๔๑๘.๑๒๙๒| ปิยา สุ โลกสฺมึ กุโตนิทานา เย วาปิ ^๑- โลภา วิจรนฺติ โลเก อาสา จ นิฏฺฐา จ กุโตนิทานา เย สมฺปรายาย นรสฺส โหนฺติ ฯ |๔๑๘.๑๒๙๓| ฉนฺทานิทานานิ ปิยานิ โลเก เย วาปิ โลภา วิจรนฺติ โลเก อาสา จ นิฏฺฐา จ อิโตนิทานา เย สมฺปรายาย นรสฺส โหนฺติ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. สพฺพตฺถ วาเรสุ จาปิ ฯ |๔๑๘.๑๒๙๔| ฉนฺโท นุ โลกสฺมึ กุโตนิทาโน วินิจฺฉยา วาปิ กุโต ปหูตา โกโธ โมสวชฺชญฺจ กถงฺกถา จ เย วาปิ ธมฺมา สมเณน วุตฺตา ฯ |๔๑๘.๑๒๙๕| สาตํ อสาตนฺติ ยมาหุ โลเก ตมูปนิสฺสาย ปโหติ ฉนฺโท รูเปสุ ทิสฺวา วิภวํ ภวญฺจ วินิจฺฉยํ กุรุเต ^๑- ชนฺตุ โลเก ฯ |๔๑๘.๑๒๙๖| โกโธ โมสวชฺชญฺจ กถงฺกถา จ เอเตปิ ธมฺมา ทฺวยเมว สนฺเต กถงฺกถี ญาณปถาย สิกฺเข ญตฺวา ปวุตฺตา สมเณน ธมฺมา ฯ |๔๑๘.๑๒๙๗| สาตํ อสาตญฺจ กุโตนิทานา กิสฺมึ อสนฺเต น ภวนฺติ เหเต วิภวํ ภวญฺจาปิ ยเมตมตฺถํ เอตมฺเม ปพฺรูหิ ยโตนิทานํ ฯ |๔๑๘.๑๒๙๘| ผสฺสนิทานํ สาตํ อสาตํ ผสฺเส อสนฺเต น ภวนฺติ เหเต วิภวํ ภวญฺจาปิ ยเมตมตฺถํ เอตนฺเต ปพฺรูมิ อิโตนิทานํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. กุพฺพติ ฯ |๔๑๘.๑๒๙๙| ผสฺโส นุ โลกสฺมึ กุโตนิทาโน ปริคฺคหา วาปิ กุโต ปหูตา กสฺมึ อสนฺเต น มมตฺตมตฺถิ กสฺมึ วิภูเต น ผุสนฺติ ผสฺสา ฯ |๔๑๘.๑๓๐๐| นามญฺจ รูปญฺจ ปฏิจฺจ ผสฺโส อิจฺฉานิทานานิ ปริคฺคหานิ อิจฺฉาย ^๑- อสนฺตฺยา น มมตฺตมตฺถิ รูเป วิภูเต น ผุสนฺติ ผสฺสา ฯ |๔๑๘.๑๓๐๑| กถํสเมตสฺส วิโภติ รูปํ สุขํ ทุกฺขํ วาปิ กถํ วิโภติ เอตมฺเม ปพฺรูหิ ยถา วิโภติ ตํ ชานิยาม อิติ ^๒- เม มโน อหุ ฯ |๔๑๘.๑๓๐๒| น สญฺญสญฺญี น วิสญฺญสญฺญี โนปิ อสญฺญี น วิภูตสญฺญี เอวํสเมตสฺส วิโภติ รูปํ สญฺญานิทานา หิ ปปญฺจสงฺขา ฯ |๔๑๘.๑๓๐๓| ยนฺตํ อปุจฺฉิมฺห อกิตฺตยิ โน อญฺญนฺตํ ปุจฺฉาม ตทิงฺฆ พฺรูหิ เอตฺตาวตคฺคํ โน ^๓- วทนฺติ เหเก ยกฺขสฺส สุทฺธึ อิธ ปณฺฑิตาเส @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อิจฺฉา น สนฺตฺยา ฯ ^๒ ม. ชานิยามาติ ฯ ^๓ ม. นุ ฯ อุทาหุ อญฺญมฺปิ วทนฺติ เอตฺโต ฯ |๔๑๘.๑๓๐๔| เอตฺตาวตคฺคมฺปิ วทนฺติ เหเก ยกฺขสฺส สุทฺธึ อิธ ปณฺฑิตาเส เตสํ ปุเนเก สมยํ วทนฺติ อนุปาทิเสเส กุสลา วทานา ฯ |๔๑๘.๑๓๐๕| เอเต จ ญตฺวา อุปนิสฺสิตาติ ญตฺวา มุนี นิสฺสเย โส วิมํสี ญตฺวา วิมุตฺโต น วิวาทเมติ ภวาภวาย น สเมติ ธีโรติ ฯ กลหวิวาทสุตฺตํ เอกาทสมํ ฯ ---------- สุตฺตนิปาเต จตุตฺถสฺส อฏฺฐกวคฺคสฺส ทฺวาทสมํ จูฬวิยูหสุตฺตํ [๔๑๙] |๔๑๙.๑๓๐๖| ๑๒ สกํ สกํ ทิฏฺฐิปริพฺพสานา วิคฺคยฺห นานา กุสลา วทนฺติ โย เอวํ ชานาติ ส เวทิ ธมฺมํ อิทํ ปฏิกฺโกสมเกวลี โส ฯ |๔๑๙.๑๓๐๗| เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺติ พาโล ปโร อกุสโลติ จาหุ สจฺโจ นุ วาโท กตโม อิเมสํ สพฺเพว หีเม กุสลา วทานา ฯ |๔๑๙.๑๓๐๘| ปรสฺส เจ ธมฺมมนานุชานํ พาโล มโค ^๑- โหติ นิหีนปญฺโญ สพฺเพว พาลา สุนิหีนปญฺญา สพฺเพวิเม ทิฏฺฐิปริพฺพสานา ฯ |๔๑๙.๑๓๐๙| สนฺทิฏฺฐิยา เว ปน วีวทาตา ^๒- สํสุทฺธปญฺญา กุสลา มตีมา น เตสํ โกจิ นิหีนปญฺโญ ^๓- ทิฏฺฐีหิ เตสมฺปิ ตถา สมตฺตา ฯ |๔๑๙.๑๓๑๐| น วาหเมตํ ตถิวนฺติ ^๔- พฺรูมิ ยมาหุ พาโล ^๕- มิถุ อญฺญมญฺญํ สกํ สกํ ทิฏฺฐิมกํสุ สจฺจํ ตสฺมา หิ พาโลติ ปรํ ทหนฺติ ฯ |๔๑๙.๑๓๑๑| ยมาหุ สจฺจํ ตถิวนฺติ เอเก ตมาหุ อญฺเญปิ ^๖- ตุจฺฉํ มุสาติ เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺติ ^๗- กสฺมา น เอกํ สมณา วทนฺติ ฯ |๔๑๙.๑๓๑๒| เอกํ หิ สจฺจํ น ทุตียมตฺถิ ยสฺมึ ปชาโน วิวเท ปชานํ นานา เต สจฺจานิ สยํ ถุนนฺติ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. พาโลมโก ฯ ^๒ โป. เจว น เจวทาตา ฯ ม. เจว น วีวทาตา ฯ @^๓ ม. ยุ. ปริหีนปญฺโญ ฯ ^๔ ม. ยุ. ตถิยนฺติ ฯ ^๕ ม. ยุ. พาลา ฯ @^๖ ม. ยุ. อญฺเญ จ ฯ ^๗ ยุ. วิวาทิยนฺติ ฯ ตสฺมา น เอกํ สมณา วทนฺติ ฯ |๔๑๙.๑๓๑๓| กสฺมา นุ สจฺจานิ วทนฺติ นานา ฯ ปวาทิยาเส กุสลา วทานา สจฺจานิ สุตานิ พหูนิ นานา อุทาหุ เต ตกฺกมนุสฺสรนฺติ ฯ |๔๑๙.๑๓๑๔| น เหว สจฺจานิ พหูนิ นานา อญฺญตฺร สญฺญาย นิจฺจานิ โลเก ตกฺกญฺจ ทิฏฺฐีสุ ปกปฺปยิตฺวา สจฺจํ มุสาติ ทฺวยธมฺมมาหุ ฯ |๔๑๙.๑๓๑๕| ทิฏฺเฐ สุเต สีลพฺพเต มุเต วา เอเต จ นิสฺสาย วิมานทสฺสี วินิจฺฉเย ฐตฺวา ปหสฺสมาโน พาโล ปโร อกุสโลติ จาห ฯ |๔๑๙.๑๓๑๖| เยเนว พาโลติ ปรํ ทหาติ เตนาตุมานํ กุสโลติ จาห สยมตฺตนา โส กุสโล วทาโน อญฺญํ วิมาเนติ ตเทว ปาวา ฯ |๔๑๙.๑๓๑๗| อติสารทิฏฺฐิยา โส สมตฺโต มาเนน มตฺโต ปริปุณฺณมานี สยเมว สามํ มนสาภิสิตฺโต ทิฏฺฐีหิ สา ตสฺส ตถา สมตฺตา ฯ |๔๑๙.๑๓๑๘| ปรสฺส เจ หิ วจสา นิหีโน ตุโม สหา โหติ นิหีนปญฺโญ อถ เจ สยํ เวทคู โหติ ธีโร น โกจิ พาโล สมเณสุ อตฺถิ ฯ |๔๑๙.๑๓๑๙| อญฺญํ อิโต ยาภิวทนฺติ ธมฺมํ อปรทฺธา สุทฺธิมเกวลี เต ^๑- เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส วทนฺติ สนฺทิฏฺฐิราเคน หิ ตฺยาภิรตฺตา ^๒- ฯ |๔๑๙.๑๓๒๐| อิเธว สุทฺธึ อิติ วาทยนฺติ นาญฺเญสุ ธมฺเมสุ วิสุทฺธิมาหุ เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส นิวิฏฺฐา |๔๑๙.๑๓๒๑| สกายเน ตตฺถ ทฬฺหํ วทานา ฯ สกายเน วาปิ ทฬฺหํ วทาโน กเมตฺถ พาโลติ ปรํ ทเหยฺย สยเมว โส เมธคํ อาวเหยฺย ปรํ วทํ พาลมสุทฺธิธมฺมํ ฯ |๔๑๙.๑๓๒๒| วินิจฺฉเย ฐตฺวา สยํ ปมาย อุทฺธํ โส โลกสฺมึ วิวาทเมติ หิตฺวาน สพฺพานิ วินิจฺฉยานิ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. สุทฺธิมเกวลี โน ฯ ^๒ โป. สนฺทิฏฺฐิราเคน ติตฺถฺยาภิรตฺตา ฯ ยุ. เตภิรตฺตา ฯ น เมธคํ กุรุเต ชนฺตุ โลเกติ ฯ จูฬวิยูหสุตฺตํ ทฺวาทสมํ ฯ ----------- สุตฺตนิปาเต จตุตฺถสฺส อฏฺฐกวคฺคสฺส เตรสมํ มหาวิยูหสุตฺตํ [๔๒๐] |๔๒๐.๑๓๒๓| ๑๓ เย เกจิเม ทิฏฺฐิปริพฺพสานา อิทเมว สจฺจนฺติ วิวาทยนฺติ สพฺเพว เต นินฺทมนฺวานยนฺติ อโถ ปสํสมฺปิ ลภนฺติ ตตฺถ ฯ |๔๒๐.๑๓๒๔| อปฺปญฺหิ เอตํ น อลํ สมาย ทุเว วิวาทสฺส ผลานิ พฺรูมิ เอตมฺปิ ทิสฺวาน วิวาทเยถ เขมาภิปสฺสํ อวิวาทภูมึ ฯ |๔๒๐.๑๓๒๕| ยา กาจิมา สมฺมติโย ปุถุชฺชา สพฺพา ว เอตา น อุเปติ วิทฺวา อนูปโย โส อุปยํ กิเมยฺย ทิฏฺเฐ สุเต ขนฺติมกุพฺพมาโน ฯ |๔๒๐.๑๓๒๖| สีลุตฺตมา สญฺญเมนาหุ สุทฺธึ วตฺตํ สมาทาย อุปฏฺฐิตาเส อิเธว สิกฺเขม อถสฺส สุทฺธึ ภวูปนีตา กุสลา วทานา ฯ |๔๒๐.๑๓๒๗| สเจ จุโต สีลวตาโต โหติ ปเวธตี กมฺม วิราธยิตฺวา ปชปฺปตี ^๑- ปตฺถยตี จ สุทฺธึ สตฺถา ว หีโน ปวสํ ฆรมฺหา ฯ |๔๒๐.๑๓๒๘| สีลพฺพตํ วาปิ ปหาย สพฺพํ ธมฺมญฺจ สาวชฺชนวชฺชเมตํ สุทฺธี อสุทฺธีติ อปตฺถยาโน วิรโต จเร สนฺติมนุคฺคหาย ฯ |๔๒๐.๑๓๒๙| ตมูปนิสฺสาย ชิคุจฺฉิตํ วา อถ วาปิ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วา อุทฺธํสรา สุทฺธิมนุตฺถุนนฺติ อวีตตณฺหาเส ภวาภเวสุ ฯ |๔๒๐.๑๓๓๐| ปตฺถยมานสฺส หิ ชปฺปิตานิ ปเวธิตํ วาปิ ปกปฺปิเตสุ จุตูปปาโต อิธ ยสฺส นตฺถิ ส เกน เวเธยฺย กุหิญฺจิ ชปฺเป ^๒- ฯ |๔๒๐.๑๓๓๑| ยมาหุ ธมฺมํ ปรมนฺติ เอเก ตเมว หีนนฺติ ปนาหุ อญฺเญ สจฺโจ นุ วาโท กตโม อิเมสํ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ปชมฺปติ ฯ ^๒ โป. กุหึ ปชปฺเป ฯ สพฺเพว หีเม กุสลา วทานา ฯ |๔๒๐.๑๓๓๒| สกญฺหิ ธมฺมํ ปริปุณฺณมาหุ อญฺญสฺส ธมฺมํ ปน หีนมาหุ เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺติ สกํ สกํ สมฺมติมาหุ ^๑- สจฺจํ ฯ |๔๒๐.๑๓๓๓| ปรสฺส เจ วมฺภยิเตน หีโน น โกจิ ธมฺเมสุ วิเสสิ อสฺส ปุถูหิ อญฺญสฺส วทนฺติ ธมฺมํ นิหีนโต สมฺหิ ทฬฺหํ วทานา ฯ |๔๒๐.๑๓๓๔| สธมฺมปูชา จ ปนา ตเถว ยถา ปสํสนฺติ สกายนานิ สพฺเพ ปวาทา ^๒- ตถิวา ภเวยฺยุํ สุทฺธีหิ เนสํ ปจฺจตฺตเมว ฯ |๔๒๐.๑๓๓๕| น พฺราหฺมณสฺส ปรเนยฺยมตฺถิ ธมฺเมสุ นิจฺเฉยฺย สมุคฺคหีตํ ตสฺมา วิวาทานิ อุปาติวตฺโต น หิ เสฏฺฐโต ปสฺสติ ธมฺมมญฺญํ ฯ |๔๒๐.๑๓๓๖| ชานามิ ปสฺสามิ ตเถว เอตํ ทิฏฺฐิยา เอเก ปจฺเจนฺติ สุทฺธึ อทฺทกฺขิ เจ กิญฺหิ ตุมสฺส เตน @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ยุ. สมฺมุติมาหุ ฯ ^๒ โป. สพฺเพว วาทา ฯ อติสิตฺวา อญฺเญน วทนฺติ สุทฺธึ ฯ |๔๒๐.๑๓๓๗| ปสฺสํ นโร ทกฺขติ ^๑- นามรูปํ ทิสฺวาน วาญฺญสฺสติ ตานิ เจว กามํ พาหุํ ปสฺสตุ อปฺปกํ วา น หิ เตน สุทฺธึ กุสลา วทนฺติ ฯ |๔๒๐.๑๓๓๘| นิวิสฺสวาที น หิ สุพฺพินาโย ปกปฺปิตํ ทิฏฺฐิ ปุเรกฺขราโน ยนฺนิสฺสิโต ตตฺถ สุภํวทาโน สุทฺธึวโท ^๒- ตตฺถ ตถทฺทสา โส ฯ |๔๒๐.๑๓๓๙| น พฺราหฺมโณ กปฺปมุเปติ สงฺขํ น ทิฏฺฐิสารี นปิ ญาณพนฺธุ ญตฺวา จ โส สมฺมติโย ปุถุชฺชา อุเปกฺขติ อุคฺคหณนฺติมญฺเญ ฯ |๔๒๐.๑๓๔๐| วิสชฺช คนฺถานิ มุนีธ โลเก วิวาทชาเตสุ น วคฺคสารี สนฺโต อสนฺเตสุ อุเปกฺขโก โส อนุคฺคโห อุคฺคหณนฺติมญฺเญ ฯ |๔๒๐.๑๓๔๑| ปุพฺพาสเว หิตฺวา นเว อกุพฺพํ น ฉนฺทคู นาปิ นิวิสฺสวาโท ส วิปฺปมุตฺโต ทิฏฺฐิคเตหิ ธีโร @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ทกฺขิติ ฯ ^๒ โป. สุทฺธิวโท ฯ น ลิมฺปตี โลเก อนตฺตครหี ฯ |๔๒๐.๑๓๔๒| ส สพฺพธมฺเมสุ วิเสนิภูโต ยํ กิญฺจิ ทิฏฺฐํ ว ^๑- สุตํ มุตํ วา สมฺปนฺนภาโร มุนิ วิปฺปมุตฺโต น กปฺปิโย นูปรโต น ปตฺถิโยติ ภควาติ ฯ มหาวิยูหสุตฺตํ เตรสมํ ------------ สุตฺตนิปาเต จตุตฺถสฺส อฏฺฐกวคฺคสฺส จุทฺทสมํ ตุวฏกสุตฺตํ [๔๒๑] |๔๒๑.๑๓๔๓| ๑๔ ปุจฺฉามิ ตํ อาทิจฺจพนฺธุํ วิเวกํ สนฺติปทญฺจ มเหสึ กถํ ทิสฺวา นิพฺพาติ ภิกฺขุ อนุปาทิยาโน โลกสฺมึ กิญฺจิ ฯ |๔๒๑.๑๓๔๔| มูลํ ปปญฺจสงฺขายา (ติ ภควา) มนฺตา อสฺมีติ สพฺพมุปรุทฺเธ ยา กาจิ ตณฺหา อชฺฌตฺตํ ตาสํ วินยา สทา สโต สิกฺเข ฯ |๔๒๑.๑๓๔๕| ยํ กิญฺจิ ธมฺมํ อภิชญฺญา ^๒- อชฺฌตฺตํ อถ วาปิ พหิทฺธา น เตน ถามํ กุพฺเพถ ^๓- @เชิงอรรถ: ^๑ โป. จ ฯ ^๒ โป. ธมฺมมภิชญฺญา ฯ ^๓ โป. กุรุพฺเพถ ฯ น หิ สา นิพฺพุติ สตํ วุตฺตา |๔๒๑.๑๓๔๖| เสยฺโย น เตน มญฺเญยฺย นีเจยฺโย อถ วาปิ สริกฺโข ปุฏฺโฐ อเนกรูเปหิ นาตุมานํ วิกปฺปยํ ติฏฺเฐ ฯ |๔๒๑.๑๓๔๗| อชฺฌตฺตเมว อุปสเม น อญฺญโต ^๑- ภิกฺขุ สนฺติเมเสยฺย อชฺฌตฺตํ อุปสนฺตสฺส นตฺถิ อตฺตา กุโต นิรตฺตํ วา ^๒- ฯ |๔๒๑.๑๓๔๘| มชฺเฌ ยถา สมุทฺทสฺส อูมิ โน ชายติ ฐิโต โหติ เอวํ ฐิโต อเนชสฺส อุสฺสทํ ภิกฺขุ น กเรยฺย กุหิญฺจิ ฯ |๔๒๑.๑๓๔๙| อกิตฺตยิ วิวฏจกฺขุ สกฺขิธมฺมํ ปริสฺสยวินยํ ปฏิปทญฺจ วเทหิ ภทฺทนฺเต ปาฏิโมกฺขํ อถ วาปิ สมาธึ ฯ |๔๒๑.๑๓๕๐| จกฺขูหิ เนว โลลสฺส คามกถาย อาวรเย โสตํ รเส จ นานุคิชฺเฌยฺย @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. นาญฺญโต ฯ ^๒ โป. ว ฯ น จ มมาเยถ กิญฺจิ โลกสฺมึ ฯ |๔๒๑.๑๓๕๑| ผสฺเสน ยทา ผุฏฺฐสฺส ปริเทวํ ภิกฺขุ น กเรยฺย กุหิญฺจิ ภวญฺจ นาภิชปฺเปยฺย เภรเวสุ จ น สมฺปเวเธยฺย ฯ |๔๒๑.๑๓๕๒| อนฺนานมโถ ปานานํ ขาทนียานํ อโถปิ วตฺถานํ ลทฺธา น สนฺนิธึ กยิรา น จ ปริตฺตเส ตานิ อลภมาโน ฯ |๔๒๑.๑๓๕๓| ฌายี น ปาทโลลสฺส วิรเม กุกฺกุจฺจา นปฺปมชฺเชยฺย อถ วา อาสเนสุ สยเนสุ อปฺปสทฺเทสุ ภิกฺขุ วิหเรยฺย ฯ |๔๒๑.๑๓๕๔| นิทฺทํ พหุลํ น กเรยฺย ชาคริยํ ภเชยฺย อาตาปี ตนฺทึ มายํ หสฺสํ ขิฑฺฑํ เมถุนํ วิปฺปชเห สวิภูสํ ฯ |๔๒๑.๑๓๕๕| อาถพฺพณํ สุปินํ ลกฺขณํ โน วิทเห อโถปิ นกฺขตฺตํ วิรุตญฺจ คพฺภกรณํ ติกิจฺฉํ มามโก น เสเวยฺย ฯ |๔๒๑.๑๓๕๖| นินฺทาย นปฺปเวเธยฺย น อุณฺณเมยฺย ปสํสิโต ภิกฺขุ โลภํ สห มจฺฉริเยน โกธํ เปสุณิยญฺจ ปนุเทยฺย ฯ |๔๒๑.๑๓๕๗| กยวิกฺกเย น ติฏฺเฐยฺย อุปวาทํ ภิกฺขุ น กเรยฺย กุหิญฺจิ คาเม จ นาภิสชฺเชยฺย ลาภกมฺยา ชนํ น ลปเยยฺย ฯ |๔๒๑.๑๓๕๘| น จ กตฺถิตา สิยา ภิกฺขุ น จ วาจํ ปยุตฺตํ ภาเสยฺย ปาคพฺภิยํ น สิกฺเขยฺย กถํ วิคาหิกํ น กเถยฺย ฯ |๔๒๑.๑๓๕๙| โมสวชฺเช น นิยฺเยถ สมฺปชาโน สฐานิ น กยิรา อถ ชีวิเตน ปญฺญาย สีลพฺพเตน นาญฺญมติมญฺเญ ฯ |๔๒๑.๑๓๖๐| สุตฺวา รุสิโต พหุํ วาจํ สมณานํ วา ปุถุวจนานํ ผรุเสน นปฺปฏิวชฺชา น หิ สนฺโต ปฏิเสนิกโรนฺติ ฯ |๔๒๑.๑๓๖๑| เอตญฺจ ธมฺมมญฺญาย วิจินํ ภิกฺขุ สทา สโต สิกฺเข สนฺตีติ นิพฺพุตึ ญตฺวา สาสเน โคตมสฺส นปฺปมชฺเชยฺย ฯ |๔๒๑.๑๓๖๒| อภิภู หิ โส อนภิภูโต สกฺขิธมฺมํ อนีติหมทสฺสี ตสฺมา หิ ตสฺส ภควโต สาสเน อปฺปมตฺโต สทา นมสฺสมนุสิกฺเขติ ภควาติ ฯ ตุวฏกสุตฺตํ จุทฺทสมํ ฯ ------------- สุตฺตนิปาเต จตุตฺถสฺส อฏฺฐกวคฺคสฺส ปณฺณรสมํ อตฺตทณฺฑสุตฺตํ [๔๒๒] |๔๒๒.๑๓๖๓| ๑๕ อตฺตทณฺฑา ภยํ ชาตํ ชนํ ปสฺสถ เมธคํ สํเวคํ กิตฺตยิสฺสามิ ยถา สํวิชิตํ มยา ฯ |๔๒๒.๑๓๖๔| ผนฺทมานํ ปชํ ทิสฺวา มจฺเฉ อปฺโปทเก ยถา อญฺญมญฺเญหิ พฺยารุทฺเธ ทิสฺวา มํ ภยมาสิวิ ฯ |๔๒๒.๑๓๖๕| สมนฺตมสาโร โลโก ทิสา สพฺพา สเมริตา อิจฺฉํ ภวนมตฺตโน นาทฺทสาสึ อโนสิตํ |๔๒๒.๑๓๖๖| โอสาเน เตฺวว พฺยารุทฺเธ ทิสฺวา เม อรตี อหุ อเถตฺถ สลฺลมทฺทกฺขึ ทุทฺทสํ หทยนิสฺสิตํ ฯ |๔๒๒.๑๓๖๗| เยน สลฺเลน โอติณฺโณ ทิสา สพฺพา วิธาวติ ตเมว สลฺลํ อพฺพุยฺห น ธาวติ น สีทติ ฯ |๔๒๒.๑๓๖๘| ตตฺถ สิกฺขานุคียนฺติ ............... (ยานิ โลเก คธิตานิ) น เตสุ ปสุโต สิยา นิพฺพิชฺช สพฺพโส กาเม สิกฺเข นิพฺพานมตฺตโน ฯ |๔๒๒.๑๓๖๙| สจฺโจ สิยา อปฺปคพฺโภ อมาโย ริตฺตเปสุโณ อกฺโกธโน โลภปาปกํ ^๑- เววิจฺฉํ วิตเร มุนิ ฯ |๔๒๒.๑๓๗๐| นิทฺทํ ตนฺทึ สเห ถีนํ ปมาเทน น สํวเส อติมาเน น ติฏฺเฐยฺย นิพฺพานมนโส นโร ฯ |๔๒๒.๑๓๗๑| โมสวชฺเชน นิยฺเยถ รูเป เสฺนหํ น กุพฺพเย มานญฺจ ปริชาเนยฺย สาหสา วิรโต จเร ฯ |๔๒๒.๑๓๗๒| ปุราณํ นาภินนฺเทยฺย นเว ขนฺติมกุพฺพเย หิยฺยมาเน น โสเจยฺย อากาสํ น สิโต สิยา ฯ |๔๒๒.๑๓๗๓| เคธํ พฺรูมิ มโหโฆติ อาชวํ พฺรูมิ ชปฺปนํ อารมฺมณํ ปกปฺปนํ กามปงฺโก ทุรจฺจโย ฯ |๔๒๒.๑๓๗๔| สจฺจา อโวกฺกมฺม มุนิ ถเล ติฏฺฐติ พฺราหฺมโณ สพฺพโส ปฏินิสฺสชฺช ส เว สนฺโตติ วุจฺจติ ฯ |๔๒๒.๑๓๗๕| ส เว วิทฺวา ^๒- ส เวทคู ญตฺวา ธมฺมํ อนิสฺสิโต @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. โลภปาปํ ฯ ^๒ โป. วิทฺธา ฯ สมฺมา โส โลเก อิริยาโน น ปิเหตีธ กสฺสจิ ฯ |๔๒๒.๑๓๗๖| โยธ กาเม อจฺจุตฺตริ ^๑- สงฺคํ โลเก ทุรจฺจยํ น โส โสจติ นาชฺเฌติ ฉินฺนโสโต อพนฺธโน ฯ |๔๒๒.๑๓๗๗| ยํ ปุพฺเพ ตํ วิโสเสหิ ปจฺฉา เต มาหุ กิญฺจนํ มชฺเฌ เจ โน คเหสฺสสิ อุปสนฺโต จริสฺสสิ ฯ |๔๒๒.๑๓๗๘| สพฺพโส นามรูปสฺมึ ยสฺส นตฺถิ มมายิตํ อสตา จ น โสจติ ส เว โลเก น ชิยฺยติ ฯ |๔๒๒.๑๓๗๙| ยสฺส นตฺถิ อิทํ เมติ ปเรสํ จาปิ ^๒- กิญฺจนํ มมตฺตํ โส อสํวินฺทํ นตฺถิ เมติ น โสจติ ฯ |๔๒๒.๑๓๘๐| อนุฏฺฐุริ ^๓- อนนุคิทฺโธ อเนโช สพฺพธิ สโม ตมานิสํสํ ปพฺรูมิ ปุจฺฉิโต อวิกปฺปินํ ฯ |๔๒๒.๑๓๘๑| อเนชสฺส วิชานโต นตฺถิ กาจิ นิสงฺขติ ^๔- วิรโต โส วิยารมฺภา เขมํ ปสฺสติ สพฺพธิ ฯ |๔๒๒.๑๓๘๒| น สเมสุ น โอเมสุ น อุสฺเสสุ วทเต มุนิ สนฺโต โส วีตมจฺฉโร นาเทติ น นิรสฺสตีติ ภควาติ ฯ อตฺตทณฺฑสุตฺตํ ปณฺณรสมํ ฯ ---------- @เชิงอรรถ: ^๑ โป. อจฺจตฺตริ ฯ ยุ. อจฺจตริ ฯ ^๒ ยุ. วาปิ ฯ ^๓ โป. อนุฏฺฐริ ฯ ยุ. @อนิฏฺฐุริ ฯ ^๔ โป. กาจินิ สงฺขิติ ฯ สุตฺตนิปาเต จตุตฺถสฺส อฏฺฐกวคฺคสฺส โสฬสมํ สารีปุตฺตสุตฺตํ [๔๒๓] |๔๒๓.๑๓๘๓| ๑๖ นเม ทิฏฺโฐ อิโต ปุพฺเพ (อิจฺจายสฺมา สารีปุตฺโต) น สุโต อุท กสฺสจิ เอวํ วคฺคุวโท สตฺถา ตุสิตา คณิมาคโต ฯ |๔๒๓.๑๓๘๔| สเทวกสฺส โลกสฺส ยถา ทิสฺสติ จกฺขุมา สพฺพนฺตมํ วิโนเทตฺวา เอโกว รติมชฺฌคา ฯ |๔๒๓.๑๓๘๕| ตํ พุทฺธํ อสิตํ ตาทึ อกุหํ คณิมาคตํ พหุนฺนมิธ พทฺธานํ อตฺถี ปเญฺหน อาคมํ |๔๒๓.๑๓๘๖| ภิกฺขุโน วิชิคุจฺฉโต ภชโต ริตฺตมาสนํ รุกฺขมูลํ สุสานํ วา ปพฺพตานํ คุหาสุ วา |๔๒๓.๑๓๘๗| อุจฺจาวเจสุ สยเนสุ คีวนฺโต ตตฺถ เภรวา เยหิ ภิกฺขุ น เวเธยฺย นิคฺโฆเส สยนาสเน ฯ |๔๒๓.๑๓๘๘| กตี ปริสฺสยา โลเก คจฺฉโต อคตํ ทิสํ เย ภิกฺขุ อภิสมฺภเว ปนฺตมฺหิ สยนาสเน ฯ |๔๒๓.๑๓๘๙| กฺยาสฺส พฺยปถโย อสฺสุ กฺยสฺสสฺสุ อิธ โคจรา กานิ สีลพฺพตานสฺส ^๑- ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน |๔๒๓.๑๓๙๐| กํ โส สิกฺขํ สมาทาย เอโกทิ นิปโก สโต กมฺมาโร รชตสฺเสว นิทฺธเม มลมตฺตโน ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ยุ. สีลพฺพานาสฺสุ ฯ |๔๒๓.๑๓๙๑| วิชิคุจฺฉมานสฺส ยทิทํ ผาสุ (สารีปุตฺตาติ ภควา) ริตฺตาสนํ สยนํ เสวโต เจ สมฺโพธิกามสฺส ยถานุธมฺมํ ตนฺเต ปวกฺขามิ ยถา ปชานํ ฯ |๔๒๓.๑๓๙๒| ปญฺจนฺน ^๑- ธีโร ภยานํ น ภาเย ภิกฺขุ สโต ส ปริยนฺตจารี ฑํสาธิปาตานํ สิรึสปานํ มนุสฺสผสฺสานํ จตุปฺปทานํ |๔๒๓.๑๓๙๓| ปรธมฺมิกานมฺปิ น สนฺตเสยฺย ทิสฺวาปิ เตสํ พหุเภรวานิ อถาปรานิ อภิสมฺภเวยฺย ปริสฺสยานิ กุสลานุเอสี ฯ |๔๒๓.๑๓๙๔| อาตงฺกผสฺเสน ขุทาย ผุฏฺโฐ สีตํ อจฺจุณฺหํ อธิวาสเยยฺย โส เตหิ ผุฏฺโฐ พหุธา อโนโก วิริยํ ปรกฺกมฺม ทฬฺหํ กเรยฺย ฯ |๔๒๓.๑๓๙๕| เถยฺยํ น กเรยฺย น มุสา ภเณยฺย เมตฺตาย ผสฺเส ตสถาวรานิ ยทาวิลตฺตํ มนโส วิชญฺญา กณฺหสฺส ปกฺโขติ วิโนทเยยฺย ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ยุ. ปญฺจนฺนํ ฯ |๔๒๓.๑๓๙๖| โกธาติมานสฺส วสํ น คจฺเฉ มูลมฺปิ เตสํ ปลิขญฺญ ติฏฺเฐ อถปฺปิยํ วา ปน อปฺปิยํ วา อทฺธา ภวนฺโต อภิสมฺภเวยฺย ฯ |๔๒๓.๑๓๙๗| ปญฺญํ ปุรกฺขตฺวา ^๑- กลฺยาณปีติ วิกฺขมฺภเย ตานิ ปริสฺสยานิ อรตึ สเหถ สยนมฺหิ ปนฺเต จตุโร สเหถ ปริเทวธมฺเม |๔๒๓.๑๓๙๘| กึสู อสิสฺสามิ กุวํ วา อสฺสิสฺสํ ทุกฺขํ วต เสตฺถ ^๒- กุวชฺชเสสฺสํ เอเต วิตกฺเก ปริเทวเนยฺเย วินเยถ เสกฺโข อนิเกตสารี ฯ |๔๒๓.๑๓๙๙| อนฺนญฺจ ลทฺธา วสนญฺจ กาเล มตฺตํ โส ชญฺญา อิธ โตสนตฺถํ โส เตสุ คุตฺโต ยตจาริ คาเม รุสิโตปิ วาจํ ผรุสํ น วชฺชา ฯ |๔๒๓.๑๔๐๐| โอกฺขิตฺตจกฺขุ น จ ปาทโลโล ฌานานุยุตฺโต พหุชาครสฺส อุเปกฺขมารพฺภ สมาหิตตฺโต ตกฺกาสยํ กุกฺกุจฺจิยูปฉินฺเท ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ปุรกฺขิตฺวา ฯ ^๒ โป. ทุกฺขํ วสเยถ ฯ |๔๒๓.๑๔๐๑| จุทิโต วจีภิ สติมาภินนฺเท สพฺรหฺมจารีสุ ขิลํ ปภินฺเท วาจํ ปมุญฺเจ กุสลํ นาติเวลํ ชนวาทธมฺมาย น เจตเยยฺย ฯ |๔๒๓.๑๔๐๒| อถาปรํ ปญฺจ รชานิ โลเก เยสํ สติมา วินยาย สิกฺเข รูเปสุ สทฺเทสุ อโถ รเสสุ คนฺเธสุ ผสฺเสสุ สเหถ ราคํ ฯ |๔๒๓.๑๔๐๓| เอเตสุ ธมฺเมสุ วิเนยฺย ฉนฺทํ ภิกฺขุ สติมา สุวิมุตฺตจิตฺโต กาเลน โส สมฺมาธมฺมํ ปริวีมํสมาโน เอโกทิภูโต วิหเน ตมํ โสติ ภควาติ ฯ สารีปุตฺตสุตฺตํ โสฬสมํ ฯ อฏฺฐกวคฺโค จตุตฺโถ ฯ ตสฺสุทฺทานํ กามคุหญฺจ ทุฏฺฐา จ สุทฺธญฺจ ปรมํ ชรา เมตฺเตยฺโย จ ปสูโร จ มาคนฺที ปุรเภทนํ กลหํ เทฺว จ พฺยูหานิ ปุนเรว ตุวฏฺฏกํ อตฺตทณฺฑวรํ สุตฺตํ เตน สารีปุตฺเตน ^๑- โสฬส อิติ เอตานิ สุตฺตานิ สพฺพานฏฺฐกวคฺคิกาติ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. เถรปเญฺหน โสฬส ฯ สุตฺตนิปาเต ปญฺจโม ปารายนวคฺโค วตฺถุกถา [๔๒๔] |๔๒๔.๑๔๐๔| โกสลานํ ปุรา รมฺมา อคฺคมา ทกฺขิณาปถํ อาจิญฺญํ ปตฺถยาโน พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู ฯ |๔๒๔.๑๔๐๕| โส อสฺสกสฺส วิสเย มุฬกสฺส สมาสเน วสี โคธาวรีกุเล อุญฺเฉน จ ผเลน จ ฯ |๔๒๔.๑๔๐๖| ตสฺเสว อุปนิสฺสาย คาโม จ วิปุโล อหุ ตโต ชาเตน อาเยน มหายญฺญมกปฺปยิ |๔๒๔.๑๔๐๗| มหายญฺญํ ยชิตฺวาน ปุน ปาวิสิ อสฺสมํ ฯ ตสฺมึ ปติปวิฏฺฐมฺหิ อญฺโญ อาคญฺฉิ พฺราหฺมโณ |๔๒๔.๑๔๐๘| อุคฺฆฏฺฏปาโท ตสิโต ปงฺกทนฺโต รชสฺสิโร โส จ นํ อุปสงฺกมฺม สตานิ ปญฺจ ยาจติ ฯ |๔๒๔.๑๔๐๙| ตเมนํ พาวรี ทิสฺวา อาสเนน นิมนฺตยิ สุขญฺจ กุสลํ ปุจฺฉิ อิทํ วจนมพฺรวิ |๔๒๔.๑๔๑๐| ยํ โข มมํ เทยฺยธมฺมํ สพฺพํ วิสชฺชิตมฺมยา อนุชานาหิ เม พฺรเหฺม นตฺถิ ปญฺจ สตานิ เม ฯ |๔๒๔.๑๔๑๑| สเจ เม ยาจมานสฺส ภวํ นานุปทสฺสติ สตฺตเม ทิวเส ตุยฺหํ มุทฺธา ผลตุ สตฺตธา ฯ |๔๒๔.๑๔๑๒| อภิสงฺขริตฺวา กุหโก เภรวํ โส อกิตฺตยิ ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา พาวรี ทุกฺขิโต อหุ |๔๒๔.๑๔๑๓| อุสฺสุสฺสติ อนาหาโร โสกสลฺลสมปฺปิโต อโถปิ เอวํจิตฺตสฺส ^๑- ฌาเน น รมตี มโน ฯ |๔๒๔.๑๔๑๔| อุตฺรสตํ ทุกฺขิตํ ทิสฺวา เทวตา อตฺถกามินี พาวรึ อุปสงฺกมฺม อิทํ วจนมพฺรวิ |๔๒๔.๑๔๑๕| น โส มุทฺธํ ปชานาติ กุหโก โส ธนตฺถิโก มุทฺธนิ มุทฺธาธิปาเต จ ^๒- ญาณํ ตสฺส น วิชฺชติ ฯ |๔๒๔.๑๔๑๖| โภตี จรหิ ชานาติ ตมฺเม อกฺขาหิ ปุจฺฉิตา มุทฺธํ มุทฺธาธิปาตญฺจ ตํ สุโณม วโจ ตว ฯ |๔๒๔.๑๔๑๗| อหมฺเปตํ ^๓- น ชานามิ ญาณเมตฺถ ^๔- น วิชฺชติ มุทฺธํ มุทฺธาธิปาโต จ ชินานํ เหต ^๕- ทสฺสนํ ฯ |๔๒๔.๑๔๑๘| อถ โก จรหิ ชานาติ อสฺมึ ปฐวิมณฺฑเล มุทฺธํ มุทฺธาธิปาตญฺจ ตํ เม อกฺขาหิ เทวเต ฯ |๔๒๔.๑๔๑๙| ปุรา กปิลวตฺถุมฺหา นิกฺขนฺโต โลกนายโก อปจฺโจ โอกฺกากราชสฺส สกฺยปุตฺโต ปภงฺกโร ฯ |๔๒๔.๑๔๒๐| โส หิ พฺราหฺมณ สมฺพุทฺโธ สพฺพธมฺมาน ปารคู สพฺพาภิญฺญาพลปฺปตฺโต สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา สพฺพกมฺมกฺขยํ ปตฺโต วิมุตฺโต อุปธิกฺขเย ^๖- |๔๒๔.๑๔๒๑| พุทฺโธ โส ภควา โลเก ธมฺมํ เทเสสิ จกฺขุมา @เชิงอรรถ: ^๑ โป. จินฺเตนฺตสฺส ฯ ^๒ โป. มุทฺธํ มุทฺธาธิปาเต วา ฯ ^๓ โป. อหเมตํ ฯ @^๔ โป. ยุ. ญาณมฺเปตฺถ ฯ ^๕ โป. เหตฺถ ฯ ^๖ ยุ. อุปธิสงฺขเย ฯ ตํ ตฺวํ คนฺตฺวาน ปุจฺฉสฺสุ โส เต ตํ พฺยากริสฺสติ ฯ |๔๒๔.๑๔๒๒| สมฺพุทฺโธติ วโจ สุตฺวา อุทคฺโค พาวรี อหุ โสกสฺส ตนุโก อาสิ ปีติญฺจ วิปุลํ ลภิ ฯ |๔๒๔.๑๔๒๓| โส พาวรี อตฺตมโน อุทคฺโค ตํ เทวตํ ปุจฺฉติ เวทชาโต กตมมฺหิ ^๑- คาเม นิคมมฺหิ วา ปน กตมมฺหิ วา ชนปเท โลกนาโถ ยตฺถ คนฺตฺวา นมสฺเสมุ สมฺพุทฺธํ ทิปทุตฺตมํ ฯ |๔๒๔.๑๔๒๔| สาวตฺถิยํ โกสลมนฺทิเร ชิโน ปหูตปญฺโญ วรภูริเมธโส โส สกฺยปุตฺโต วิธุโร อนาสโว มุทฺธาธิปาตสฺส วิทู นราสโภ ฯ |๔๒๔.๑๔๒๕| ตโต อามนฺตยิ สิสฺเส พฺราหฺมเณ มนฺตปารเค ^๒- เอถ มาณวา อกฺขิสฺสํ สุโณถ วจนํ มม |๔๒๔.๑๔๒๖| ยสฺเสโส ทุลฺลโภ โลเก ปาตุภาโว อภิณฺหโส สฺวาชฺช โลกมฺหิ อุปฺปนฺโน สมฺพุทฺโธ อิติ วิสฺสุโต ขิปฺปํ คนฺตฺวาน สาวตฺถึ ปสฺสโวฺห ทิปทุตฺตมํ ฯ |๔๒๔.๑๔๒๗| กถํ จรหิ ชาเนมุ ทิสฺวา พุทฺโธติ พฺราหฺมณ อชานตํ โน ปพฺรูหิ ยถา ชาเนมุ ตํ มยํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. กถมฺหิ ฯ ^๒ โป. มนฺตปารคู ฯ |๔๒๔.๑๔๒๘| อาคตานิ หิ มนฺเตสุ มหาปุริสลกฺขณา ทฺวตฺตึสา จ พฺยกฺขฺยาตา ^๑- สมตฺตา อนุปุพฺพโส ฯ |๔๒๔.๑๔๒๙| ยสฺเสเต โหนฺติ คตฺเตสุ มหาปุริสลกฺขณา ทุเวว ตสฺส ^๒- คติโย ตติยา หิ น วิชฺชติ |๔๒๔.๑๔๓๐| สเจ อคารํ อาวสติ ^๓- วิเชยฺย ปฐวึ อิมํ อทณฺเฑน อสตฺเถน ธมฺเมน มนุสาสติ |๔๒๔.๑๔๓๑| สเจ จ โส ปพฺพชติ อคารา อนคาริยํ วิวฏจฺฉโท สมฺพุทฺโธ อรหา ภวติ อนุตฺตโร ฯ |๔๒๔.๑๔๓๒| ชาติโคตฺตญฺจ ลกฺขณํ มนฺเต สิสฺเส ปุนาปเร มุทฺธํ มุทฺธาธิปาตญฺจ มนสา เยว ปุจฺฉถ ฯ |๔๒๔.๑๔๓๓| อนาวรณทสฺสาวี ยทิ พุทฺโธ ภวิสฺสติ มนสา ปุจฺฉิเต ปเญฺห วาจาย วิสชฺเชสฺสติ ฯ |๔๒๔.๑๔๓๔| พาวริสฺส วโจ สุตฺวา สิสฺสา โสฬส พฺราหฺมณา อชิโต ติสฺสเมตฺเตยฺโย ปุณฺณโก อถ เมตฺตคู |๔๒๔.๑๔๓๕| โธตโก อุปสีโว จ นนฺโท จ อถ เหมโก โตเทยฺยกปฺปา ทุภโย ชตุกณฺณี จ ปณฺฑิโต |๔๒๔.๑๔๓๖| ภทฺราวุโธ อุทโย จ โปสาโล จาปิ พฺราหฺมโณ โมฆราชา จ เมธาวี ปิงฺคิโย จ มหาอิสิ |๔๒๔.๑๔๓๗| ปจฺเจกคณิโน สพฺเพ สพฺพโลกสฺส วิสฺสุตา ฌายี ฌานรตา ธีรา ปุพฺพวาสนวาสิตา @เชิงอรรถ: ^๑ โป. พฺยาขาตา ฯ ยุ. วฺยาขฺยาตา ฯ ^๒ โป. เทฺวเยวสฺส ฯ @^๓ ยุ. อชฺฌาวสติ ฯ |๔๒๔.๑๔๓๘| พาวรึ อภิวาเทตฺวา กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ ชฏาชินธรา สพฺเพ ปกฺกามุํ อุตฺตรามุขา |๔๒๔.๑๔๓๙| มุฬกสฺส ^๑- ปติฏฺฐานํ ปุรํ ^๒- มาหิสฺสตึ ตทา อุชฺเชนึ จาปิ โคนทฺธํ เวทิสํ วนสวฺหยํ |๔๒๔.๑๔๔๐| โกสมฺพึ วาปิ สาเกตํ สาวตฺถิญฺจ ปุรุตฺตมํ เสตพฺยํ กปิลวตฺถุํ กุสินารญฺจ มนฺทิรํ |๔๒๔.๑๔๔๑| ปาวญฺจ โภคนครํ เวสาลึ มาคธํ ปุรํ ปาสาณกํ เจติยญฺจ รมณียํ มโนรมํ |๔๒๔.๑๔๔๒| ตสิโตว อุทกํ ^๓- สีตํ มหาลาภํว วาณิโช ฉายํ ฆมฺมาภิตตฺโต จ ตุริตา ปพฺพตมารุหุํ ฯ |๔๒๔.๑๔๔๓| ภควา จ ตมฺหิ สมเย ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขโต ภิกฺขูนํ ธมฺมํ เทเสติ สีโหว นทตี วเน ฯ |๔๒๔.๑๔๔๔| อชิโต อทฺทส สมฺพุทฺธํ วีตรํสึว ภาณุมํ จนฺทํ ยถา ปณฺณรเส ปาริปูรึ อุปาคตํ ฯ |๔๒๔.๑๔๔๕| อถสฺส คตฺเต ทิสฺวาน ปริปูรํ ^๔- วิยญฺชนํ เอกมนฺตํ ฐิโต หฏฺโฐ มโนปเญฺห อปุจฺฉถ |๔๒๔.๑๔๔๖| อาทิสฺส ชมฺมนํ พฺรูหิ โคตฺตํ พฺรูหิ สลกฺขณํ มนฺเตสุ ปารมึ พฺรูหิ กตี วาเจติ พฺราหฺมโณ ฯ |๔๒๔.๑๔๔๗| วีสํ วสฺสสตํ อายุ โส จ โคตฺเตน พาวรี ตีณิสฺส ^๕- ลกฺขณา คตฺเต ติณฺณํ เวทานปารคู @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อฬกสฺส ฯ ^๒ ยุ. ปุริมํ ... ฯ ^๓ โป. ยุ. ตสิโตวุทกํ ฯ ^๔ ยุ. ปุริปูรญฺจ ฯ @^๕ ยุ. ตีณสฺส ฯ |๔๒๔.๑๔๔๘| ลกฺขเณ อิติ หาเส จ สนิฆณฺฑุสเกฏุเภ ปญฺจ สตานิ วาเจติ สทฺธมฺเม ปารมึ คโต ฯ |๔๒๔.๑๔๔๙| ลกฺขณานํ ปวิจยํ พาวริสฺส นรุตฺตม ตณฺหจฺฉิท ^๑- ปกาเสหิ มา โน กงฺขายิตํ อหุ ฯ |๔๒๔.๑๔๕๐| มุขํ ชิวฺหาย ฉาเทติ อุณฺณาสฺส ภมุกนฺตเร โกโสหิตํ วตฺถคุยฺหํ เอวํ ชานาหิ มาณว ฯ |๔๒๔.๑๔๕๑| ปุจฺฉํ หิ กญฺจิ ^๒- อสุณนฺโต สุตฺวา ปเญฺห พฺยากเต วิจินฺเตติ ชโน สพฺโพ เวทชาโต กตญฺชลี |๔๒๔.๑๔๕๒| โก นุ เทโว วา พฺรหฺมา วา อินฺโท วาปิ สุชมฺปติ มนสา ปุจฺฉิเต ปเญฺห กเมตํ ปฏิภาสติ ฯ |๔๒๔.๑๔๕๓| มุทฺธํ มุทฺธาธิปาตญฺจ พาวรี ปริปุจฺฉติ ตํ พฺยากโรหิ ภควา กงฺขํ วินย โน อิเส ฯ |๔๒๔.๑๔๕๔| อวิชฺชา มุทฺธาติ วิชานาหิ ^๓- วิชฺชา มุทฺธาธิปาตนี สทฺธาสติสมาธีหิ ฉนฺทวิริเยน สํยุตา ฯ |๔๒๔.๑๔๕๕| ตโต เวเทน มหตา สณฺฐมฺเภตฺวาน มาณโว เอกํสํ อชินํ กตฺวา ปาเทสุ สิรสา ปติ |๔๒๔.๑๔๕๖| พาวรี พฺราหฺมโณ โภโต สห สิสฺเสหิ มาริส อุทคฺคจิตฺโต สุมโน ปาเท วนฺทติ จกฺขุม ฯ |๔๒๔.๑๔๕๗| สุขิโต พาวรี โหตุ สห สิสฺเสหิ พฺราหฺมโณ ตฺวํ วาปิ ^๔- สุขิโต โหหิ จิรํ ชีวาหิ มาณว ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ตํ ปุจฺฉํ ฯ ม. กงฺขจฺฉิท ฯ ^๒ โป. ม. ยุ. ปุจฺฉญฺหิ กิญฺจิ ฯ @^๓ ม. ยุ. ชานาติ ฯ ^๔ ม. ยุ. ตฺวญฺจาปิ ฯ |๔๒๔.๑๔๕๘| พาวริสฺส จ ตุยฺหํ วา สพฺเพสํ สพฺพสํสยํ กตาวกาสา ปุจฺฉโวฺห ยงฺกิญฺจิ มนสิจฺฉถ |๔๒๔.๑๔๕๙| สมฺพุทฺเธน กโตกาโส นิสีทิตฺวาน ปญฺชลี อชิโต ปฐมํ ปญฺหํ ตตฺถ ปุจฺฉิ ^๑- ตถาคตนฺติ ฯ วตฺถุคาถา นิฏฺฐิตา ฯ -------------- สุตฺตนิปาเต ปญฺจมสฺส ปารายนวคฺคสฺส ปฐมา อชิตปญฺหา [๔๒๕] |๔๒๕.๑๔๖๐| ๑ เกนสฺสุ นิวุโต โลโก (อิจฺจายสฺมา อชิโต) เกนสฺสุ นปฺปกาสติ กิสฺสาภิเลปนํ พฺรูสิ กึสุ ตสฺส มหพฺภยํ ฯ |๔๒๕.๑๔๖๑| อวิชฺชาย นิวุโต โลโก (อชิตาติ ภควา) เววิจฺฉา (ปมาทา) นปฺปกาสติ ชปฺปาภิเลปนํ พฺรูมิ ทุกฺขมสฺส มหพฺภยํ ฯ |๔๒๕.๑๔๖๒| สวนฺติ สพฺพธิ โสตา (อิจฺจายสฺมา อชิโต) โสตานํ กึ นิวารณํ โสตานํ สํวรํ พฺรูหิ เกน โสตา ปิถิยฺยเร ^๒- ฯ |๔๒๕.๑๔๖๓| ยานิ โสตานิ โลกสฺมึ (อชิตาติ ภควา) สติ เตสํ นิวารณํ โสตานํ สํวรํ พฺรูมิ ปญฺญาเยเต ปิถิยฺยเร ^๓- ฯ |๔๒๕.๑๔๖๔| ปญฺญา เจว สตี จ ^๔- (อิจฺจายสฺมา อชิโต) นามรูปญฺจ มาริส @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. .. ปุจฺฉา ฯ อิโต ปรํ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ ^๒-๓ ม. ปิธิยฺยเร ฯ @^๔ ม. สติยญฺจ ฯ เอตมฺเม ปุฏฺโฐ ปพฺรูมิ กตฺเถตํ อุปรุชฺฌติ ฯ |๔๒๕.๑๔๖๕| ยเมตํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ อชิต ตํ วทามิ เต ยตฺถ นามญฺจ รูปญฺจ อเสสํ อุปรุชฺฌติ วิญฺญาณสฺส นิโรเธน เอตฺเถตํ อุปรุชฺฌติ ฯ |๔๒๕.๑๔๖๖| เย จ สงฺขาตธมฺมาเส เย จ เสขา ปุถู อิธ เตสํ เม นิปโก อิริยํ ปุฏฺโฐ ปพฺรูหิ มาริส ฯ |๔๒๕.๑๔๖๗| กาเมสุ นาภิคิชฺเฌยฺย มนสานาวิโล สิยา กุสโล สพฺพธมฺมานํ สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเชติ ฯ อชิตมาณวกปญฺหา ปฐมา ฯ ------------ สุตฺตนิปาเต ปญฺจมสฺส ปารายนวคฺคสฺส ทุติยา ติสฺสเมตฺเตยฺยปญฺหา [๔๒๖] |๔๒๖.๑๔๖๘| ๒ โกธ สนฺตุสิโต โลเก (อิจฺจายสฺมา ติสฺสเมตฺเตยฺโย ^๑-) กสฺส โน สนฺติ อิญฺชิตา โก อุภนฺตมภิญฺญาย มชฺเฌ มนฺตา น ลิมฺปติ กํ พฺรูสิ มหาปุริโสติ โก อิธ สิพฺพนิมจฺจคา ^๒- ฯ |๔๒๖.๑๔๖๙| กาเมสุ พฺรหฺมจริยวา (เมตฺเตยฺยาติ ภควา) วีตตโณฺห สทา สโต @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ติสฺโส เมตฺเตยฺโย ฯ ^๒ ม. สิพฺพินิมจฺจคา ฯ สงฺขาย นิพฺพุโต ภิกฺขุ ตสฺส โน สนฺติ อิญฺชิตา |๔๒๖.๑๔๗๐| โส อุภนฺตมภิญฺญาย มชฺเฌ มนฺตา น ลิมฺปติ ตํ พฺรูมิ มหาปุริโสติ โส อิธ สิพฺพนิมจฺจคาติ ฯ ติสฺสเมตฺเตยฺยมาณวกปญฺหา ทุติยา ฯ ----------- สุตฺตนิปาเต ปญฺจมสฺส ปารายนวคฺคสฺส ตติยา ปุณฺณกปญฺหา [๔๒๗] |๔๒๗.๑๔๗๑| ๓ อเนชํ มูลทสฺสาวึ (อิจฺจายสฺมา ปุณฺณโก) อตฺถี ปเญฺหน อาคมํ กึ นิสฺสิตา อิสโย มนุชา ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานํ ยญฺญมกปฺปึสุ ^๑- ปุถูธ ^๒- โลเก ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตํ ฯ |๔๒๗.๑๔๗๒| เย เกจิเม อิสโย มนุชา (ปุณฺณกาติ ภควา) ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานํ ยญฺญมกปฺปึสุ ^๑- ปุถูธ ^๒- โลเก อาสึสมานา ปุณฺณก อิตฺถตํ ^๓- ชรํ ^๔- สิตา ยญฺญมกปฺปยึสุ ฯ |๔๒๗.๑๔๗๓| เย เกจิเม อิสโย มนุชา (อิจฺจายสฺมา ปุณฺณโก) ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานํ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ยุ. สพฺพตฺถ ยญฺญมกปฺปยึสุ ฯ ^๒ ยุ. ปุทู อิธ ฯ ^๓ ม. อิตฺถตฺตํ ฯ @ยุ. อิตฺถภาวํ ฯ ^๔ โป. โอรํ ฯ กญฺญมกปฺปึสุ ปุถูธ โลเก กจฺจิสฺสุ เต ภควา (ยญฺญปเถ) อปฺปมตฺตา อตารุ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตํ ฯ |๔๒๗.๑๔๗๔| อาสึสนฺติ ^๑- โถมยนฺติ (อภิชปฺปนฺติ) ชุหนฺติ (ปุณฺณกาติ ภควา) กามาภิชปฺปนฺติ ปฏิจฺจ ลาภํ เต ยาชโยคา ภวราครตฺตา นาตรึสุ ชาติชรนฺติ พฺรูมิ ฯ |๔๒๗.๑๔๗๕| เต เจ ^๒- นาตรึสุ ยาชโยคา (อิจฺจายสฺมา ปุณฺณโก) ยญฺเญหิ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส อถ โก จรหิ เทวมนุสฺสโลเก อตาริ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตํ ฯ |๔๒๗.๑๔๗๖| สงฺขาย โลกสฺมึ ปโรวรานิ ^๓- (ปุณฺณกาติ ภควา) ยสฺสิญฺชิตํ นตฺถิ กุหิญฺจิ โลเก สนฺโต วิธูโม อนิโฆ นิราโส อตาริ โส ชาติชรญฺจ พฺรูมีติ ฯ ปุณฺณกมาณวกปญฺหา ตติยา ฯ ------------- @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. อาสีสนฺติ ฯ ^๒ โป. เต เว นาตรึสุ ฯ ^๓ ม. ปโรปรานิ ฯ สุตฺตนิปาเต ปญฺจมสฺส ปารายนวคฺคสฺส จตุตฺถี เมตฺตคูปญฺหา [๔๒๘] |๔๒๘.๑๔๗๗| ๔ ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตํ (อิจฺจายสฺมา เมตฺตคู) มญฺญามิ ตํ เวทคุํ ภาวิตตฺตํ กุโต นุ ทุกฺขา สมุปาคตาเม ^๑- เย เกจิ โลกสฺมึ อเนกรูปา ฯ |๔๒๘.๑๔๗๘| ทุกฺขสฺส เว ^๒- มํ ปภวํ อปุจฺฉสิ (เมตฺตคูติ ภควา) ตนฺเต ปวกฺขามิ ยถา ปชานํ อุปธีนิทานา ปภวนฺติ ทุกฺขา เย เกจิ โลกสฺมึ อเนกรูปา |๔๒๘.๑๔๗๙| โย เว อวิทฺวา ^๓- อุปธึ กโรติ ปุนปฺปุนํ ทุกฺขมุเปติ มนฺโท ตสฺมา ปชานํ ^๔- อุปธึ น กยิรา ทุกฺขสฺส ชาติปฺปภวานุปสฺสี ฯ |๔๒๘.๑๔๘๐| ยนฺตํ อปุจฺฉิมฺห อกิตฺตยิ ^๕- โน อญฺญํ ^๖- ปุจฺฉาม ^๗- ตทิงฺฆ พฺรูหิ กถํ นุ ธีรา วิตรนฺติ โอฆํ ชาติชรํ ^๘- โสกปริทฺทวญฺจ ตมฺเม มุนี สาธุ วิยากโรหิ ตถา หิ เต วิทิโต เอส ธมฺโม ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. สมุทาคณา อิเม ฯ ^๒ โป. เจ ฯ ^๓ โป. อวิทฺธา ฯ ^๔ ยุ. ตสฺมา @หิ ชานํ ฯ ^๕ ม. ยุ. อกิตฺตยี ฯ ^๖ ม. ยุ. อญฺญํ ตํ ฯ ^๗ ยุ. ปุจฺฉามิ ฯ @^๘ ม. ชาตึ ชรํ ฯ |๔๒๘.๑๔๘๑| กิตฺตยิสฺสามิ เต ธมฺมํ (เมตฺตคูติ ภควา) ทิฏฺเฐ ธมฺเม อนีติหํ ยํ วิทิตฺวา สโต จรํ ตเร โลเก วิสตฺติกํ ฯ |๔๒๘.๑๔๘๒| ตญฺจาหํ อภินนฺทามิ มเหสิ ธมฺมมุตฺตมํ ยํ วิทิตฺวา สโต จรํ ตเร โลเก วิสตฺติกํ ฯ |๔๒๘.๑๔๘๓| ยงฺกิญฺจิ สมฺปชานาสิ (เมตฺตคูติ ภควา) อุทฺธํ อโธ ติริยญฺจาปิ มชฺเฌ เอเตสุ นนฺทิญฺจ นิเวสนญฺจ ปนุชฺช วิญฺญาณํ ภเว น ติฏฺเฐ |๔๒๘.๑๔๘๔| เอวํวิหารี สโต อปฺปมตฺโต ภิกฺขุ จรํ หิตฺวา มมายิตานิ ชาติชรํ โสกปริทฺทวญฺจ อิเธว วิทฺวา ปชเหยฺย ทุกฺขํ ฯ |๔๒๘.๑๔๘๕| เอตาภินนฺทามิ วโจ มเหสิโน สุกิตฺติตํ โคตม นูปธีกํ อทฺธา หิ ภควา ปหาสิ ทุกฺขํ ตถา หิ เต วิทิโต เอส ธมฺโม ฯ |๔๒๘.๑๔๘๖| เต จาปิ นูน ปชเหยฺยุ ทุกฺขํ เย ตฺวํ มุนี อฏฺฐิตํ โอวเทยฺย ตํ ตํ นมสฺสามิ สเมจฺจ นาค อปฺเปว มํ (ภควา) อฏฺฐิตํ โอวเทยฺย ฯ |๔๒๘.๑๔๘๗| ยํ พฺราหฺมณํ เวทคุํ อภิชญฺญํ ^๑- อกิญฺจนํ กามภเว อสตฺตํ อทฺธา หิ โส โอฆมิมํ อตาริ ติณฺโณ จ ปารํ อขิโล อกงฺโข |๔๒๘.๑๔๘๘| วิทฺวา จ โส ^๒- เวทคู นโร อิธ ภวาภเว สงฺคมิมํ วิสชฺช โส วีตตโณฺห อนิโฆ นิราโส อตาริ โส ชาติชรนฺติ พฺรูมีติ ฯ เมตฺตคูมาณวกปญฺหา จตุตฺถี ฯ ---------- สุตฺตนิปาเต ปญฺจมสฺส ปารายนวคฺคสฺส ปญฺจมี โธตกปญฺหา [๔๒๙] |๔๒๙.๑๔๘๙| ๕ ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิเมตํ (อิจฺจายสฺมา โธตโก) วาจาภิกงฺขามิ มเหสิ ตุยฺหํ ตว สุตฺวาน นิคฺโฆสํ สิกฺเข นิพฺพานมตฺตโน ฯ |๔๒๙.๑๔๙๐| เตน หาตปฺปํ กโรหิ (โธตกาติ ภควา) อิเธวนิปโกสโต อิโต สุตฺวาน นิคฺโฆสํ สิกฺเข นิพฺพานมตฺตโน ฯ |๔๒๙.๑๔๙๑| ปสฺสามหํ เทวมนุสฺสโลเก อกิญฺจนํ พฺราหฺมณํ อิริยมานํ ตํ ตํ นมสฺสามิ สมนฺตจกฺขุ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. เวทคุมาภิชญฺญา ฯ ยุ. เวทคุํ อาภิชญฺญา ฯ ^๒ โป. วิทฺวา ว โส ฯ ม. @วิทฺวาว โย ฯ ปมุญฺจ มํ สกฺก กถงฺกถาหิ ฯ |๔๒๙.๑๔๙๒| นาหํ สมิสฺสามิ ^๑- ปโมจนาย กถงฺกถึ โธตก กญฺจิ โลเก ธมฺมญฺจ เสฏฺฐํ อาชานมาโน ^๒- เอวํ ตฺวํ โอฆมิมํ ตเรสิ ฯ |๔๒๙.๑๔๙๓| อนุสาส พฺรเหฺม กรุณายมาโน วิเวกธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญํ ยถาหํ อากาโส จ ^๓- อพฺยาปชฺชมาโน อิเธว สนฺโต อสิโต จเรยฺยํ ฯ |๔๒๙.๑๔๙๔| กิตฺตยิสฺสามิ เต สนฺตึ (โธตกาติ ภควา) ทิฏฺเฐ ธมฺเม อนีติหํ ยํ วิทิตฺวา สโต จรํ ตเร โลเก วิสตฺติกํ ฯ |๔๒๙.๑๔๙๕| ตญฺจาหํ อภินนฺทามิ มเหสิ สนฺติมุตฺตมํ ยํ วิทิตฺวา สโต จรํ ตเร โลเก วิสตฺติกํ ฯ |๔๒๙.๑๔๙๖| ยงฺกิญฺจิ สมฺปชานาสิ (โธตกาติ ภควา) อุทฺธํ อโธ ติริยญฺจาปิ มชฺเฌ เอวํ ^๔- วิทิตฺวา สงฺโคติ โลเก ภวาภวาย มากาสิ ตณฺหนฺติ ฯ โธตกมาณวกปญฺหา ปญฺจมี ฯ ------------- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สหิสฺสามิ ฯ ยุ. คมิสฺสามิ ฯ ^๒ ม. อภิชานมาโน ฯ ^๓ โป. ม. ว ฯ @^๔ ม. ยุ. เอตํ ฯ สุตฺตนิปาเต ปญฺจมสฺส ปารายนวคฺคสฺส ฉฏฺฐี อุปสีวปญฺหา [๔๓๐] |๔๓๐.๑๔๙๗| ๖ เอโก อหํ สกฺก มหนฺตโมฆํ (อิจฺจายสฺมา อุปสีโว) อนิสฺสิโต โน วิสหามิ ตาริตุํ อารมฺมณํ พฺรูหิ สมนฺตจกฺขุ ยํ นิสฺสิโต โอฆมิมํ ตเรยฺย ฯ |๔๓๐.๑๔๙๘| อากิญฺจญฺญํ เปกฺขมา โน สติมา (อุปสีวาติ ภควา) นตฺถีติ นิสฺสาย ตรสฺสุ โอฆํ กาเม ปหาย วิรโต กถาหิ ตณฺหกฺขยํ รตฺตมหาภิปสฺส ฯ |๔๓๐.๑๔๙๙| สพฺเพสุ กาเมสุ โย วีตราโค (อิจฺจายสฺมา อุปสีโว) อากิญฺจญฺญํ นิสฺสิโต หิตฺวมญฺญํ ^๑- สญฺญาวิโมกฺเข ปรเม วิมุตฺโต ^๒- ติฏฺเฐ นุ โส ตตฺถ อนานุวายี ^๓- ฯ |๔๓๐.๑๕๐๐| สพฺเพสุ กาเมสุ โย วีตราโค (อุปสีวาติ ภควา) อากิญฺจญฺญํ นิสฺสิโต หิตฺวมญฺญํ ^๑- สญฺญาวิโมกฺเข ปรเม วิมุตฺโต ^๒- ติฏฺเฐยฺย โส ตตฺถ อนานุวายี ^๓- |๔๓๐.๑๕๐๑| ติฏฺเฐ เจ โส ตตฺถ อนานุวายี ^๔- @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. หิตฺวามญฺญํ ฯ ^๒ โป. ปรเมธิมุตฺโต ฯ ^๓ ม. ยุ. อนานุยายี ฯ ปูคมฺปิ วสฺสานํ สมนฺตจกฺขุ ตตฺเถว โส สีติ สิยา วิมุตฺโต ภเวถ ^๑- วิญฺญาณํ ตถาวิธสฺส ฯ |๔๓๐.๑๕๐๒| อจฺจิ ยถา วาตเวเคน ขิตฺตํ ^๒- (อุปสีวาติ ภควา) อตฺถํ ปเลติ น อุเปติ สงฺขํ เอวํ มุนี นามกายา วิมุตฺโต อตฺถํ ปเลติ น อุเปติ สงฺขํ ฯ |๔๓๐.๑๕๐๓| อตฺถงฺคโต โส อุท วา โส นตฺถิ ^๓- อุทาหุ เว สสฺสติยา อโรโค ตมฺเม มุนี สาธุ วิยากโรหิ ตถา หิ เต วิทิโต เอส ธมฺโม ฯ |๔๓๐.๑๕๐๔| อตฺถงฺคตสฺส น ปมาณมตฺถิ (อุปสีวาติ ภควา) เยน นํ วชฺชุ ^๔- ตํ ตสฺส นตฺถิ สพฺเพสุ ธมฺเมสุ สมูหเตสุ สมูหตา วาทปถาปิ สพฺเพติ ฯ อุปสีวมาณวกปญฺหา ฉฏฺฐี ฯ --------- สุตฺตนิปาเต ปญฺจมสฺส ปารายนวคฺคสฺส สตฺตมา นนฺทปญฺหา ฯ [๔๓๑] |๔๓๑.๑๕๐๕| ๗ สนฺติ โลเก มุนโย (อิจฺจายสฺมา นนฺโท) ชนา วทนฺติ ตยิทํ กถํ สุ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. จเวถ ฯ ^๒ โป. ม. ขิตฺตา ฯ ยุ. ขิตฺโต ฯ ^๓ โป. โส น ปหนมตฺถิ ฯ @^๔ โป. วชฺชา ตนฺตสฺส .. ฯ ม. วชฺชุํ ฯ ญาณูปปนฺนํ มุนิ โน ^๑- วทนฺติ อุทาหุ เว ชีวิเตนูปปนฺนํ ฯ |๔๓๑.๑๕๐๖| น ทิฏฺฐิยา น สุติยา น ญาเณน (น สีลพฺพเตน) มุนีธ นนฺท กุสลา วทนฺติ วิเสนิกตฺวา อนิฆา นิราสา วทนฺติ ^๒- เย เต มุนโยติ พฺรูมิ ฯ |๔๓๑.๑๕๐๗| เย เกจิเม สมณพฺราหฺมณา เส (อิจฺจายสฺมา นนฺโท) ทิฏฺเฐ ^๓- สุเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธึ สีลพฺพเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธึ อเนกรูเปน วทนฺติ สุทฺธึ ฯ กจฺจิสฺสุ เต (ภควา) ตตฺถ ยถา จรนฺตา อตารุ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตํ ฯ |๔๓๑.๑๕๐๘| เย เกจิเม สมณพฺราหฺมณา เส (นนฺทาติ ภควา) ทิฏฺเฐ ^๓- สุเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธึ สีลพฺพเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธึ อเนกรูเปน วทนฺติ สุทฺธึ กิญฺจาปิ เต ตตฺถ ยถา จรนฺติ ^๔- นาตรึสุ ชาติชรนฺติ พฺรูมิ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. โน มุนึ วทนฺติ ฯ ^๒ ม. ยุ. จรนฺติ ฯ ^๓ ม. ทิฏฺฐสฺสุ เตนาปิ ฯ @^๔ โป. วทนฺติ ฯ |๔๓๑.๑๕๐๙| เย เกจิเม สมณพฺราหฺมณา เส (อิจฺจายสฺมา นนฺโท) ทิฏฺเฐ สุเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธึ สีลพฺพเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธึ อเนกรูเปน วทนฺติ สุทฺธึ เต เจ ^๑- มุนิ พฺรูสิ อโนฆติณฺเณ อถ โก จรหิ เทวมนุสฺสโลเก อตาริ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตํ ฯ |๔๓๑.๑๕๑๐| นาหํ สพฺเพ สมณพฺราหฺมณา เส (นนฺทาติ ภควา) ชาติชราย นิวุตาติ พฺรูมิ เยสีธ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วา สีลพฺพตํ วาปิ ปหาย สพฺพํ อเนกรูปมฺปิ ปหาย สพฺพํ ตณฺหํ ปริญฺญาย อนาสวา เย ^๒- เต เว นรา โอฆติณฺณาติ พฺรูมิ ฯ |๔๓๑.๑๕๑๑| เอตาภินนฺทามิ วโจ มเหสิโน สุกิตฺติตํ โคตม นูปธีกํ เยสีธ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วา สีลพฺพตํ วาปิ ปหาย สพฺพํ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. เว ฯ ยุ. สเจ ฯ ^๒ โป. ม. ยุ. เส ฯ อเนกรูปมฺปิ ปหาย สพฺพํ ตณฺหํ ปริญฺญาย อนาสวา เย อหมฺปิ เต โอฆติณฺณาติ พฺรูมีติ ฯ นนฺทมาณวกปญฺหา สตฺตมา ฯ ------------ สุตฺตนิปาเต ปญฺจมสฺส ปารายนวคฺคสฺส อฏฺฐมา เหมกปญฺหา [๔๓๒] |๔๓๒.๑๕๑๒| ๘ เยเม ปุพฺเพ วิยากํสุ (อิจฺจายสฺมา เหมโก) (หุรํ โคตมสาสนา) อิจฺจาสิ อิติ ภวิสฺสติ สพฺพนฺตํ อิติหีติหํ สพฺพนฺตํ ตกฺกวฑฺฒนํ (นาหํ ตตฺถ อภิรมึ) |๔๓๒.๑๕๑๓| ตฺวญฺจ เม ธมฺมมกฺขาหิ ตณฺหานิคฺฆาตนํ มุนิ ยํ วิทิตฺวา สโต จรํ ตเร โลเก วิสตฺติกํ ฯ |๔๓๒.๑๕๑๔| อิธ ทิฏฺฐสุตมุตํ ^๑- (วิญฺญาเตสุ) ปิยรูเปสุ เหมก ฉนฺทราควิโนทนํ นิพฺพานปทมจฺจุตํ |๔๓๒.๑๕๑๕| เอตทญฺญาย เย สตา ทิฏฺฐธมฺมาภินิพฺพุตา อุปสนฺตา จ เต สตา ^๒- ติณฺณา โลเก วิสตฺติกนฺติ ฯ เหมกมาณวกปญฺหา อฏฺฐมา ฯ --------- @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ทิฏฺฐํ สุตํ มุตํ ฯ ม. ยุ. ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาเตสุ ฯ ^๒ ม. ยุ. สทา ฯ สุตฺตนิปาเต ปญฺจมสฺส ปารายนวคฺคสฺส นวมา โตเทยฺยปญฺหา [๔๓๓] |๔๓๓.๑๕๑๖| ๙ ยสฺมึ กามา น วสนฺติ (อิจฺจายสฺมา โตเทยฺโย) ตณฺหา ยสฺส น วิชฺชติ กถงฺกถา จ โย ติณฺโณ วิโมกฺโข ตสฺส กีทิโส ฯ |๔๓๓.๑๕๑๗| ยสฺมึ กามา น วสนฺติ (โตเทยฺยาติ ภควา) ตณฺหา ยสฺส น วิชฺชติ กถงฺกถา จ โย ติณฺโณ วิโมกฺโข ตสฺส นาปโร ฯ |๔๓๓.๑๕๑๘| นิราสโส ^๑- โส อุท อาสสาโน ปญฺญาณวาโส อุท ปญฺญกปฺปี มุนึ อหํ สกฺก ยถา ^๒- วิชญฺญํ ตมฺเม วิยาจิกฺข สมนฺตจกฺขุ ฯ |๔๓๓.๑๕๑๙| นิราสโส ^๓- โส น จ ^[๔]- อาสสาโน ปญฺญาณวาโส น จ ปญฺญกปฺปี เอวมฺปิ โตเทยฺย มุนึ วิชาน อกิญฺจนํ กามภเว อสตฺตนฺติ ฯ โตเทยฺยมาณวกปญฺหา นวมา ฯ --------- @เชิงอรรถ: ^๑-๓ โป. ยุ. นิราสโย ฯ ^๒ โป. กถํ ฯ ^๔ ยุ. โส ฯ สุตฺตนิปาเต ปญฺจมสฺส ปารายนวคฺคสฺส ทสมา กปฺปปญฺหา [๔๓๔] |๔๓๔.๑๕๒๐| ๑๐ มชฺเฌ สรสฺมึ ติฏฺฐตํ (อิจฺจายสฺมา กปฺโป) โอเฆ ชาเต มหพฺภเย ชรามจฺจุปเรตานํ ทีปํ ปพฺรูหิ มาริส ตฺวญฺจ เม ทีปมกฺขาหิ ยถายิทํ นาปรํ สิยา ฯ |๔๓๔.๑๕๒๑| มชฺเฌ สรสฺมึ ติฏฺฐตํ (กปฺปาติ ภควา) โอเฆ ชาเต มหพฺภเย ชรามจฺจุปเรตานํ ทีปํ ปพฺรูมิ กปฺป เต ฯ |๔๓๔.๑๕๒๒| อกิญฺจนํ อนาทานํ เอตํ ทีปํ อนาปรํ นิพฺพานํ อิติ นํ พฺรูมิ ชรามจฺจุปริกฺขยํ ฯ |๔๓๔.๑๕๒๓| เอตทญฺญาย เย สตา ทิฏฺฐธมฺมาภินิพฺพุตา น เต มารวสานุคา น เต มารสฺส ปฏฺฐคูติ ^๑- ฯ กปฺปมาณวกปญฺหา ทสมา ฯ ----------- สุตฺตนิปาเต ปญฺจมสฺส ปารายนวคฺคสฺส เอกาทสมา ชตุกณฺณีปญฺหา [๔๓๕] |๔๓๕.๑๕๒๔| ๑๑ สุตฺวานหํ วีร อกามกามึ (อิจฺจายสฺมา ชตุกณฺณี) โอฆาติคํ ปุฏฺฐุมกามมาคมํ สนฺตีปทํ พฺรูหิ สหาชเนตฺต ^๒- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ปทฺธคูติ ฯ ^๒ ม. สหชเนตฺต ฯ ยถาตจฺฉํ ภควา พฺรูหิ เม ตํ |๔๓๕.๑๕๒๕| ภควา หิ กาเม อภิภุยฺย อิริยติ (อาทิจฺโจว ปฐวึ เตชี เตชสา) ปริตฺตปญฺญสฺส เม ภูริปญฺญ อาจิกฺข ธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญํ ชาติชราย อิธ วิปฺปหานํ ฯ |๔๓๕.๑๕๒๖| กาเมสุ วินย เคธํ (ชตุกณฺณีติ ภควา) เนกฺขมฺมํ ทฏฺฐุ เขมโต อุคฺคหิตํ นิรตฺตํ วา มา เต วิชฺชิตฺถ กิญฺจนํ |๔๓๕.๑๕๒๗| ยํ ปุพฺเพ ตํ วิโสเสหิ ปจฺฉา เต มาหุ กิญฺจนํ มชฺเฌ เจ โน คเหสฺสสิ อุปสนฺโต จริสฺสสิ |๔๓๕.๑๕๒๘| สพฺพโส นามรูปสฺมึ วีตเคธสฺส พฺราหฺมณ อาสวาสฺส น วิชฺชนฺติ เยหิ มจฺจุวสํ วเชติ ฯ ชตุกณฺณีมาณวกปญฺหา เอกาทสมา ฯ ------------- สุตฺตนิปาเต ปญฺจมสฺส ปารายนวคฺคสฺส ทฺวาทสมา ภทฺราวุธปญฺหา [๔๓๖] |๔๓๖.๑๕๒๙| ๑๒ โอกญฺชหํ ตณฺหจฺฉิทํ อเนชํ (อิจฺจายสฺมา ภทฺราวุโธ) นนฺทิญฺชหํ โอฆติณฺณํ วิมุตฺตํ กปฺปญฺชหํ อภิยาเจ สุเมธํ สุตฺวาน นาคสฺส อปนมิสฺสนฺติ ^๑- อิโต |๔๓๖.๑๕๓๐| นานาชนา ชนปเทหิ สงฺคตา ตว วีร วากฺยํ อภิกงฺขมานา เตสํ ตุวํ สาธุ วิยากโรหิ ตถา หิ เต วิทิโต เอส ธมฺโม ฯ |๔๓๖.๑๕๓๑| อาทานตณฺหํ วินเยถ สพฺพํ (ภทฺราวุธาติ ภควา) อุทฺธํ อโธ ติริยญฺจาปิ มชฺเฌ ยํ ยญฺหิ โลกสฺมึ อุปาทิยนฺติ เตเนว มาโร อเนฺวติ ชนฺตุํ |๔๓๖.๑๕๓๒| ตสฺมา ปชานํ น อุปาทิเยถ ภิกฺขุ สโต กิญฺจนํ สพฺพโลเก อาทานสตฺเต อิติ เปกฺขมาโน ปชํ อิมํ มจฺจุเธยฺยํ วิสตฺตนฺติ ฯ ภทฺราวุธมาณวกปญฺหา ทฺวาทสมา ฯ ------------ สุตฺตนิปาเต ปญฺจมสฺส ปารายนวคฺคสฺส เตรสมา อุทยปญฺหา [๔๓๗] |๔๓๗.๑๕๓๓| ๑๓ ฌายึ วิรชมาสินํ (อิจฺจายสฺมา อุทโย) กตกิจฺจํ อนาสวํ ปารคุํ สพฺพธมฺมานํ อตฺถี ปเญฺหน อาคมํ อญฺญํ วิโมกฺขํ ปพฺรูหิ อวิชฺชาย ปเภทนํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. อปกมิสฺสนฺติ ฯ |๔๓๗.๑๕๓๔| ปหานํ กามฉนฺทานํ (อุทยาติ ภควา) โทมนสฺสาน จูภยํ ถีนสฺส จ ปนุทนํ ^๑- กุกฺกุจฺจานํ นิวารณํ |๔๓๗.๑๕๓๕| อุเปกฺขาสติสํสุทฺธํ ธมฺมตกฺกปุเรชวํ อญฺญํ วิโมกฺขํ ^๒- ปพฺรูมิ อวิชฺชาย ปเภทนํ ฯ |๔๓๗.๑๕๓๖| กึสุ สญฺโญชโน โลโก กึสุ ตสฺส วิจารณา กิสฺสสฺส วิปฺปหาเนน นิพฺพานํ อิติ วุจฺจติ ฯ |๔๓๗.๑๕๓๗| นนฺทิสญฺโญชโน โลโก วิตกฺกสฺส วิจารณา ตณฺหาย วิปฺปหาเนน นิพฺพานํ อิติ วุจฺจติ ฯ |๔๓๗.๑๕๓๘| กถํสตสฺส จรโต วิญฺญาณํ อุปรุชฺฌติ ภวนฺตํ ปุฏฺฐุมาคมฺม ตํ สุโฌม วโจ ตว ฯ |๔๓๗.๑๕๓๙| อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ เวทนํ นาภินนฺทโต เอวํสตสฺส จรโต วิญฺญาณํ อุปรุชฺฌตีติ ฯ อุทยมาณวกปญฺหา เตรสมา ฯ ----------- สุตฺตนิปาเต ปญฺจมสฺส ปารายนวคฺคสฺส จุทฺทสมา โปสาลปญฺหา [๔๓๘] |๔๓๘.๑๕๔๐| ๑๔ โย อตีตํ อาทิสติ (อิจฺจายสฺมา โปสาโล) อเนโช ฉินฺนสํสโย ปารคู ^๓- สพฺพธมฺมานํ อตฺถี ปเญฺหน อาคมํ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ปนูทนํ ฯ ^๒ โป. ม. ยุ. อญฺญาวิโมกฺขํ ฯ ^๓ ม. ปารคุํ ฯ |๔๓๘.๑๕๔๑| วิภูตรูปสญฺญิสฺส สพฺพกายปฺปหายิโน อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ นตฺถิ กิญฺจีติ ปสฺสโต ญาณํ สกฺกานุปุจฺฉามิ กถํ เนยฺโย ตถาวิโธ ฯ |๔๓๘.๑๕๔๒| วิญฺญาณฏฺฐิติโย สพฺพา (โปสาลาติ ภควา) อภิชานํ ตถาคโต ติฏฺฐนฺตเมนํ ชานาติ วิมุตฺตํ ตปฺปรายนํ |๔๓๘.๑๕๔๓| อากิญฺจญฺญาสมฺภวํ ^๑- นนฺทิสญฺโญชนํ อิติ เอวเมวํ ^๒- อภิญฺญาย ตโต ตตฺถ วิปสฺสติ เอวํ ^๓- ญาณํ กถํ ^๔- ตสฺส พฺราหฺมณสฺส วุสีมโตติ ฯ โปสาลมาณวกปญฺหา จุทฺทสมา ฯ ------------- สุตฺตนิปาเต ปญฺจมสฺส ปารายนวคฺคสฺส ปณฺณรสมา โมฆราชปญฺหา [๔๓๙] |๔๓๙.๑๕๔๔| ๑๕ ทฺวาหํ สกฺก ^๕- อปุจฺฉิสฺสํ (อิจฺจายสฺมา โมฆาราชา) น เม พฺยากาสิ จกฺขุมา ^๖- ยาวตติยญฺจ เทวิสิ พฺยากโรตีติ เม สุตํ |๔๓๙.๑๕๔๕| อยํ โลโก ปโร โลโก พฺรหฺมโลโก สเทวโก ทิฏฺฐินฺเต นาภิชานามิ โคตมสฺส ยสสฺสิโน @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อากิญฺญสมฺภวํ ญตฺวา ฯ ยุ. --- ญตฺวา ฯ ^๒ โป. ม. เอวเมตํ ฯ @^๓ ม. เอตํ ฯ ^๔ โป. ตถา ฯ ^๕ ม. ยุ. สกฺกํ ฯ ^๖ โป. จกฺขุม ฯ |๔๓๙.๑๕๔๖| เอวํ อภิกฺกนฺตทสฺสาวึ อตฺถี ปเญฺหน อาคมํ กถํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ มจฺจุราชา น ปสฺสติ ฯ |๔๓๙.๑๕๔๗| สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขสฺสุ โมฆราช สทา สโต อตฺตานุทิฏฺฐึ อูหจฺจ เอวํ มจฺจุตโร สิยา เอวํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ มจฺจุราชา น ปสฺสตีติ ฯ โมฆราชมาณวกปญฺหา ปณฺณรสมา ฯ ------------- สุตฺตนิปาเต ปญฺจมสฺส ปารายนวคฺคสฺส โสฬสมา ปิงฺคิยปญฺหา [๔๔๐] |๔๔๐.๑๕๔๘| ๑๖ ชิณฺโณหมสฺมี อพโล วิวณฺโณ ^๑- (อิจฺจายสฺมา ปิงฺคิโย) เนตฺตา น สุทฺธา สวนํ น ผาสุ มาหมฺปนสฺสํ ^๒- โมมุโห อนฺตราย ^๓- อาจิกฺข ธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญํ ชาติชราย อิธ วิปฺปหานํ ฯ |๔๔๐.๑๕๔๙| ทิสฺวาน รูเปสุ วิหญฺญมาเน (ปิงฺคิยาติ ภควา) รุปฺปนฺติ รูเปสุ ชนา ปมตฺตา ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิย อปฺปมตฺโต ชหสฺสุ รูปํ อปุนพฺภวาย ฯ |๔๔๐.๑๕๕๐| ทิสา จตสฺโส วิทิสา จตสฺโส @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. วีตวณฺโณ ฯ ^๒ โป. มาหนฺนสฺส ฯ ม. ยุ. มาหํนสฺสํ ฯ @^๓ โป. ม. อนฺตราว ฯ อุทฺธํ อโธ ทส ทิสา อิมาโย น ตุยฺหํ อทิฏฺฐํ อสุตามุตํ วา ^๑- อโถ อวิญฺญาตํ กิญฺจิมตฺถิ ^๒- โลเก อาจิกฺข ธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญํ ชาติชราย อิธ วิปฺปหานํ ฯ |๔๔๐.๑๕๕๑| ตญฺหาธิปนฺเน มนุเช เปกฺขมาโน (ปิงฺคิยาติ ภควา) สนฺตาปชาเต ชรสาปเรเต ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิย อปฺปมตฺโต ชหสฺสุ ตณฺหํ อปุนพฺภวายาติ ฯ ปิงฺคิยมาณวกปญฺหา โสฬสมา ฯ ------------ [๔๔๑] อิทมโวจ ภควา มคเธสุ วิหรนฺโต ปาสาณเจติเย ^๓- ปริจาริกโสฬสนฺนํ พฺราหฺมณานํ อชฺฌิฏฺโฐ ปญฺหํ ^๔- พฺยากาสิ ฯ เอกเมกสฺส เจปิ ปญฺหสฺส อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมํ ปฏิปชฺเชยฺย คจฺเฉยฺเยว ชรามรณสฺส ปารํ คมนียา อิเม ธมฺมาติ ตสฺมา อิมสฺส ธมฺมปริยายสฺส ปารายนนฺเตฺวว อธิวจนํ ฯ [๔๔๒] |๔๔๒.๑๕๕๒| อชิโต ติสฺสเมตฺเตยฺโย ปุณฺณโก อถ เมตฺตคู โธตโก อุปสีโว จ นนฺโท จ อถ เหมโก |๔๔๒.๑๕๕๓| โตเทยฺยกปฺปา ทุภโย ชตุกณฺณี จ ปณฺฑิโต ภทฺราวุโธ อุทโย จ โปสาโล จาปิ พฺราหฺมโณ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. อสุตํ มุตํ ฯ ยุ. อสุตํ มุตํ วา ฯ ^๒ โป. กิญฺจินมตฺถิ ฯ ม. ยุ. @กิญฺจนมตฺถิ ฯ ^๓ ม. ยุ. ปาสาณเก เจติเย ฯ ^๔ ม. ปุฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ฯ @ยุ. ปุฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ปณฺเห ฯ โมฆราชา จ เมธาวี ปิงฺคิโย จ มหา อิสิ |๔๔๒.๑๕๕๔| เอเต พุทฺธมุปาคญฺฉุํ ^๑- สมฺปนฺนจรณํ อิสึ ปุจฺฉนฺตา นิปุเณ ปเญฺห พุทฺธเสฏฺฐํ อุปาคมุํ ฯ |๔๔๒.๑๕๕๕| เตสํ พุทฺโธ พฺยากาสิ ปเญฺห ปุฏฺเฐ ^๒- ยถาตถํ ปญฺหานํ เวยฺยากรเณน โตเสสิ พฺราหฺมเณ มุนิ ฯ |๔๔๒.๑๕๕๖| เต โตสิตา จกฺขุมตา พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา พฺรหฺมจริยมจรึสุ วรปญฺญสฺส สนฺติเก ฯ |๔๔๒.๑๕๕๗| เอกเมกสฺส ปญฺหสฺส ยถา พุทฺเธน เทสิตํ ตถา โย ปฏิปชฺเชยฺย คจฺเฉ ปารํ อปารโต ^๓- |๔๔๒.๑๕๕๘| อปารา ปารํ คจฺเฉยฺย ภาเวนฺโต มคฺคมุตฺตมํ ฯ มคฺโค โส ปรคมนาย ตสฺมา ปรายนํ อิติ ฯ --------------- [๔๔๓] |๔๔๓.๑๕๕๙| ปารายนมนุคายิสฺสํ (อิจฺจายสฺมา ปิงฺคิโย) (ยถา อทฺทกฺขิ ตถา อกฺขาติ) ^๔- วิมโล ภูริเมธโส นิกฺกาโม ^๕- นิพฺพุโต นาโค ^๖- กิสฺส เหตุ มุสา ภเณ ฯ |๔๔๓.๑๕๖๐| ปหีนมลโมหสฺส มานมกฺขปฺปหายิโน หนฺทาหํ กิตฺตยิสฺสามิ คิรํ วณฺณูปสญฺหิตํ ฯ |๔๔๓.๑๕๖๑| ตโมนุโท พุทฺโธ สมนฺตจกฺขุ โลกนฺตคู สพฺพภวาติวตฺโต อนาสโว สพฺพทุกฺขปฺปหาโน ^๗- @เชิงอรรถ: ^๑ โป. พุทฺธปาคจฺฉุํ ฯ ม. พุทฺธํ อุปาคจฺฉุํ ฯ ยุ. ... อุปาคญฺฉุํ ฯ ^๒ ม. ยุ. @ปุฏฺโฐ ฯ ^๓ โป. อปารโก ฯ ^๔ ม. ยถาทฺทกฺขิ ตถากฺขาสิ ฯ ^๕ โป. นิกฺกโม ฯ @^๖ ม. นิพฺพโน นาโค ฯ ยุ. นิพฺพาโน นาโถ ฯ ^๗ ม. ยุ. --- ปหีโน ฯ สจฺจวฺหโย พฺรหฺมุปาสิโต ^๑- เม ฯ |๔๔๓.๑๕๖๒| ทิโช ยถา กุพฺพนกํ ปหาย พหุปฺผลํ กานนํ อาวเสยฺย เอวมฺปหํ อปฺปทสฺเส ปหาย มโหทธึ หํสริวชฺฌปตฺโต ^๒- ฯ |๔๔๓.๑๕๖๓| เย เม ปุพฺเพ วิยากํสุ (หุรํ โคตมสาสนา) อิจฺจาสิ อิติ ภวิสฺสติ สพฺพนฺตํ อิติหีติหํ สพฺพนฺตํ ตกฺกวฑฺฒนํ (นาหํ ตตฺถ อภิรมึ) ^๓- ฯ |๔๔๓.๑๕๖๔| เอโก ตมนุทาสีโน ชุติมา โส ปภงฺกโร โคตโม ภูริปญฺญาโณ โคตโม ภูริเมธโส |๔๔๓.๑๕๖๕| โย เม ธมฺมมเทเสสิ สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ ตณฺหกฺขยมนีติกํ ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจิ ฯ |๔๔๓.๑๕๖๖| กินฺนุ ตมฺหา วิปฺปวสสิ มุหุตฺตมปิ ปิงฺคิย โคตมา ภูริปญฺญาณา โคตมา ภูริเมธสา |๔๔๓.๑๕๖๗| โย เต ธมฺมมเทเสสิ สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ ตณฺหกฺขยมนีติกํ ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจิ ฯ |๔๔๓.๑๕๖๘| นาหํ ตมฺหา วิปฺปวสามิ มุหุตฺตมปิ พฺราหฺมณ โคตมา ภูริปญฺญาณา โคตมา ภูริเมธสา |๔๔๓.๑๕๖๙| โย เม ธมฺมมเทเสสิ สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. พฺรหฺเม อุปาสิโต ฯ ^๒ โป. หํโสริวชฺฌุปฺปตฺโต ฯ ม. หํโสริว อชฺฌปตฺโต ฯ @ยุ. หํสโว อชฺฌปตฺโต ฯ ^๓ ม. ยุ. นา ... มินฺติ นตฺถิ ฯ ตณฺหกฺขยมนีติกํ ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจิ ฯ |๔๔๓.๑๕๗๐| ปสฺสามิ นํ มนสา จกฺขุนาว รตฺตินฺทิวํ พฺราหฺมณ อปฺปมตฺโต นมสฺสมาโน วิวสามิ ^๑- รตฺตึ เตเนว มญฺญามิ อวิปฺปวาสํ ฯ |๔๔๓.๑๕๗๑| สทฺธา จ ปีติ จ มโน สติ จ นาเมนฺติ ^๒- เม โคตมสาสนมฺหา ยํ ยํ ^๓- ทิสํ วชติ ภูริปญฺโญ ส เตน เตเนว นโตหมสฺมิ ฯ |๔๔๓.๑๕๗๒| ชิณฺณสฺส เม ทุพฺพลถามกสฺส เตเนว กาโย น ปเลติ ตตฺถ สงฺกปฺปยนฺตาย วชามิ นิจฺจํ มโน หิ เม พฺราหฺมณ เตน ยุตฺโต ฯ |๔๔๓.๑๕๗๓| ปงฺเก (สยาโน) ปริผนฺทมาโน ทีปา ทีปํ อุปลฺลวึ ^๔- อถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ โอฆติณฺณมนาสวํ |๔๔๓.๑๕๗๔| ยถา อหุ วกฺกลิ มุตฺตสทฺโธ ภทฺราวุโธ อาฬวิโคตโม จ เอวเมว ตฺวมฺปิ ปมุญฺจสฺสุ สทฺธํ คมิสฺสสิ ตฺวํ ปิงฺคิย มจฺจุเธยฺยสฺส ปารํ ฯ |๔๔๓.๑๕๗๕| เอส ภิยฺโย ปสีทามิ สุตฺวาน มุนิโน วโจ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. วิวเสมิ ฯ ^๒ โป. นาเมติ ฯ ม. ยุ. นาเปนฺติเม ฯ ^๓ โป. ยญฺจ ฯ @^๔ ม. ยุ. อุปปฺลวึ ฯ วิวฏจฺฉโท สมฺพุทฺโธ อขิโล ปฏิภาณวา |๔๔๓.๑๕๗๖| อธิเทเว อภิญฺญาย สพฺพํ เวทิ ปโรวรํ ^๑- ปญฺหานนฺตกโร สตฺถา กงฺขีนํ ปฏิชานตํ |๔๔๓.๑๕๗๗| อสํหิรํ อสงฺกุปฺปํ ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจิ ฯ อทฺธา คมิสฺสามิ น เมตฺถ กงฺขา เอวํ มํ ธาเรหิ อธิมุตฺตจิตฺตนฺติ ฯ ปารายนวคฺโค ปญฺจโม ฯ -------- สุตฺตนิปาเต สุตฺตุทฺทานํ [๔๔๔] |๔๔๔.๑๕๗๘| อุรโค ธนิโยปิ จ ขคฺควิสาโณ กสิ จุนฺโท ภโว ปุนเทว วสโล จ กรณียญฺจ เหมวโต อถ ยกฺโข วิชยํ สุตฺตวรํ มุนิ ^๒- ฯ |๔๔๔.๑๕๗๙| เสฏฺโฐ ปฐมกฏฺฐปวโร วคฺโค ทฺวาทสสุตฺตธโร สุวิภตฺโต เทสิโต จกฺขุมตา วิมเลน สุยฺยติ วคฺควโร อุรโคติ ฯ |๔๔๔.๑๕๘๐| รตนามคนฺโธ หิริมงฺคลนาโม สูจิโลมกปิโล จ พฺราหฺมณธมฺโม นาวา กึสีลอุฏฺฐาโน จ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. วโรวรํ ฯ ^๒ ม. วิชยสุตฺตํ มุนิสุตฺตวรนฺติ ฯ ราหุโล จ ปุนปิ วงฺคีโส |๔๔๔.๑๕๘๑| สมฺมาปริพฺพาชนิโย ^๑- จ ตตฺถ ธมฺมิกสุตฺตวโร สุวิภตฺโต จุทฺทสสุตฺตธโร ทุติยมฺหิ จูฬกวคฺควโรติ ตมาหุ ฯ |๔๔๔.๑๕๘๒| ปพฺพชฺชํ ปธานสุภาสิตนาโม ปุรฬาโส ปุนเรว ^๒- มาโฆ จ สภิยเกณิยเมว สลฺลนาโม วาเสฏฺฐวโร โกกาลิโกปิ ^๓- จ |๔๔๔.๑๕๘๓| นาฬกสุตฺตวโร สุวิภตฺโต ตํ อนุปสฺสี ตถา ปุนเทว ทฺวาทสสุตฺตธโร ตติยมฺหิ สุยฺยติ วคฺควโร มหานาโม ฯ |๔๔๔.๑๕๘๔| กามคุหฏฺฐกทุฏฺฐฏฺฐกนาโม สุทฺธฏฺฐวโร ปรมฏฺฐกนาโม ชราเมตฺติยสุตฺตวโร สุวิภตฺโต ปสูรมาคนฺทิโย จ ปูรเภโท ^๔- |๔๔๔.๑๕๘๕| กลหวิวาโท อุโภ วิยุหา จ ตุวฏกอตฺตทณฺฑสารีปุตฺตา จ โสฬสสุตฺตธโร จตุตฺถมฺหิ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สมฺมาปริพฺพาชนีโยปิเจตฺถ ฯ ^๒ ม. ปุนเทว ฯ ^๓ ม. กาลิโกปิจ ฯ @^๔ ม. ปสูรมาคณฺฑิยา ปุราเภโท ฯ อฏฺฐกวคฺควโรติ ตมาหุ ฯ |๔๔๔.๑๕๘๖| มคเธ ชนปเท รมณีเย เทสวเร กตปุญฺญนิเวเส ปาสาณกเจติยวเร สุวิภตฺเต วสี ภควา คณเสฏฺโฐ |๔๔๔.๑๕๘๗| อุภยํ วา ปุณฺณสมาคตํ ยมฺหิ ทฺวาทสโยชนิยา ปริสาย โสฬสพฺราหฺมณานํ กิร ปุฏฺโฐ ปุจฺฉาย โสฬสปญฺหกมฺมิยา นิปฺปกาสยิ ธมฺมมทาสิ |๔๔๔.๑๕๘๘| อตฺถปกาสกพฺยญฺชนปุณฺณํ ธมฺมมเทเสสิ ปรเขมชนิยํ โลกหิตาย ชิโน ทิปทคฺโค ฯ สุตฺตวรํ พหุธมฺมวิจิตฺรํ สพฺพกิเลสโมจนเหตุํ ^๑- เทสยิ สุตฺตวรํ ทิปทคฺโค ฯ |๔๔๔.๑๕๘๙| พฺยญฺชนมตฺถปทสมยุตฺตํ อกฺขรสญฺญิตโอปมคฺคาฬฺหํ โลกวิจารณญาณปภคฺคํ เทสยิ สุตฺตวรํ ทิปทคฺโค ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ... ปโมจนเหตุํ ฯ |๔๔๔.๑๕๙๐| ราคมเล อมลํ วิมลคฺคํ โทสมเล อมลํ วิมลคฺคํ โมหมเล อมลํ วิมลคฺคํ โลกวิจารณญาณปภคฺคํ เทสยิ สุตฺตวรํ ทิปทคฺโค ฯ |๔๔๔.๑๕๙๑| เกฺลสมเล อมลํ วิมลคฺคํ ทุจฺจริตมเล อมลํ วิมลคฺคํ โลกวิจารณญาณปภคฺคํ เทสยิ สุตฺตวรํ ทิปทคฺโค ฯ |๔๔๔.๑๕๙๒| อาสวพนฺธนโยคกิเลสํ นิวรณานิ จ ตีณิ จ มลานิ ตสฺส กิเลสปโมจนเหตุํ เทสยิ สุตฺตวรํ ทิปทคฺโค ฯ |๔๔๔.๑๕๙๓| นิมฺมลสพฺพกิเลสปนูทนํ ราควิราคมเนชมโสกํ สนฺตปณีตสุทุทฺทสธมฺมํ เทสยิ สุตฺตวรํ ทิปทคฺโค ฯ |๔๔๔.๑๕๙๔| ราคญฺจ โทสญฺจ ภญฺชิตสนฺตํ ^๑- โยนิ จ ทุคฺคติปญฺจวิญฺญาณํ ตณฺหาตลรตจฺเฉทนตาณปโมกฺขํ ^๒- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ... โทสกมภญฺชิตสนฺตํ ฯ ^๒ ม. ตณฺหารตจฺฉทนตาณลตา ... ฯ เทสยิ สุตฺตวรํ ทิปทคฺโค ฯ |๔๔๔.๑๕๙๕| คมฺภีรทุทฺทสสณฺหนิปุณํ ปณฺฑิตเวทนิยนิปุณตฺถํ ^๑- โลกวิจารณญาณปภคฺคํ เทสยิ สุตฺตวรํ ทิปทคฺโค ฯ |๔๔๔.๑๕๙๖| นวงฺคกุสุมธุวลเวภรณํ ^๒- อินฺทฺริยชฺฌานวิโมกฺขวิภตฺตํ อฏฺฐงฺคิกมคฺควรํ วรยานํ เทสยิ สุตฺตวรํ ทิปทคฺโค ฯ |๔๔๔.๑๕๙๗| โสมุปมํ วิมลํ ปริสุทฺธํ อณฺณวมุปมา รตนสุจิตฺตํ ปุปฺผสมํ รวิมูปมเตชํ เทสยิ สุตฺตวรํ ทิปทคฺโค ฯ |๔๔๔.๑๕๙๘| เขมสิวํ สุขสีตลสนฺตํ มจฺจุตฺตาณปรมตฺถํ ตสฺส สุนิพฺพุตทสฺสนเหตุํ เทสยิ สุตฺตวรํ ทิปทคฺโค ฯ สุตฺตนิปาโต นิฏฺฐิโต ฯ ------------ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. -- เวทนิยํ --- ฯ ^๒ ม. ---- มาลคีเวยฺยํ ฯ

เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๕ หน้าที่ ๓๖๓-๕๕๘. http://84000.org/tipitaka/pali/pali_item_s.php?book=25&item=313&items=132&modeTY=2 อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :- http://84000.org/tipitaka/pali/pali_item_s.php?book=25&item=313&items=132&modeTY=2&mode=bracket อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=25&item=313&items=132&modeTY=2 อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=25&item=313&items=132&modeTY=2 ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=313 The Pali Atthakatha in Thai :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=28&A=6737 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=28&A=6737 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25