อรรถกถาเล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๑๑๖.

กาย ปน เวลาย ภควา เอวํ กเถติ? ปจฺฉาภตฺตกิจฺจเวลาย วา, ปุริมยามกิจฺจเวลาย วา. ภควา หิ ปจฺฉาภตฺเต คนฺธกุฏิยํ สีหเสยฺยํ กปฺเปตฺวา วุฏฺฐาย ผลสมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา นิสีทติ, ตสฺมึ สมเย ธมฺมสฺสวนตฺถาย ปริสา สนฺนิปตนฺติ, อถ ภควา กาลํ วิทิตฺวา คนฺธกุฏิโต นิกฺขมิตฺวา พุทฺธาสนวรคโต ธมฺมํ เทเสตฺวา เภสชฺชเตลปากํ คณฺหนฺโต วิย กาลํ อนติกกมิตฺวา วิเวกนินฺเนน จิตฺเตน ปริสํ อุยฺโยเชติ. ปุริมยาเม อภิกฺกนฺตา โข วาเสฏฺฐา รตฺติ, ยสฺส ทานิ ตุเมฺห กาลํ มญฺญถา"ติ ^๑- เอวํ อุยฺโยเชติ. พุทฺธานํ หิ โพธิปฺปตฺติโต ปฏฺฐาย เทฺว ปญฺจ วิญฺญาณานิปิ นิพฺพานนินฺนาเนว. ตสฺมาติหานนฺทาติ ยสฺมา สุญฺญตาวิหาโร สนฺโต ปณีโต, ตสฺมา. [๑๘๘] อชฺฌตฺตเมวาติ โคจรชฺฌตฺตเมว. อชฺฌตฺตํ สุญฺญตนฺติ อิธ นิยกชฺฌตฺตํ, อตฺตโน ปญฺจกฺขนฺเธสุ นิสฺสิตนฺติ อตฺโถ. สมฺปชาโน โหตีติ กมฺมฏฺฐานสฺส อสมฺปชฺชนภาวชานเนน สมฺปชาโน. พหิทฺธาติ ปรสฺส ปญฺจสุ ขนฺเธสุ. อชฺฌตฺตพหิทฺธาติ กาเลน อชฺฌตฺตํ กาเลน พหิทฺธา, อาเนญฺชนฺติ อุภโตภาควิมุตฺโต ภวิสฺสามีติ อาเนญฺชํ อรูปสมาปตฺตึ มนสิกโรติ. ตสฺมึเยว ปุริมสฺมินฺติ ปาทกชฺฌานํ สนฺธาย วุตฺตํ. อปคุณปาทกชฺฌานโต วุฏฺฐิตสฺส หิ อชฺฌตฺตํ สุญฺญตํ มนสิกโรโต ตตฺถ จิตฺตํ น ปกฺขนฺทติ. ตโต "ปรสฺส สนฺตาเน นุ โข กถนฺ"ติ พหิทฺธา มนสิกโรติ, ตตฺถปิ น ปกฺขนฺทติ. ตโต "กาเลน อตฺตโน สนฺตาเน, กาเลน ปรสฺส สนฺตาเน นุ โข กถนฺ"ติ อชฺฌตฺตพหิทฺธา มนสิกโรติ, ตตฺถปิ น ปกฺขนฺทติ. ตโต อุภโตภาควิมุตฺโต โหตุกาโม "อรูปสมาปตฺติยํ นุ โข กถนฺ"ติ อาเนญฺชํ มนสิกโรติ, ตตฺถปิ น ปกฺขนฺทติ. อิทานิ "น เม จิตฺตํ ปกฺขนฺทตีติ วิสฺสฏฺฐวีริเยน อุปฏฺฐากาทีนํ ปจฺฉโต น จริตพฺพํ, ปาทกชฺฌานเมว ปน สาธุกํ ปุนปฺปุนํ มนสิกาตพฺพํ. เอวมสฺส รุกฺเข ฉินฺทโต ผรสุมฺหิ อวหนฺเต ปุน นิสฺสิตํ กาเรตฺวา ฉินฺทนฺตสฺส ฉิชฺเชสุ ผรสุ วิย กมฺมฏฺฐาเน มนสิกาโร วหตี"ติ ทสฺเสตุํ ตสฺมึเยวาติอาทิมาห. อิทานิสฺส เอวํ ปฏิปนฺนสฺส @เชิงอรรถ: ^๑ ที. ปา. ๑๑/๒๙๙/๑๘๙

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๑๑๖. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=10&page=116&pages=1&modeTY=2&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=10&A=2948&modeTY=2&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=10&A=2948&modeTY=2&pagebreak=1#p116