อรรถกถาเล่มที่ ๑๓ หน้าที่ ๑๓๖.

การเณน. มานาภิสมยาติ มานสฺส ทสฺสนาภิสมยา ปหานาภิสมยา จ. อรหตฺตมคฺโค หิ กิจฺจวเสน มานํ ปสฺสติ, อยมสฺส ทสฺสนาภิสมโย. เตน ทิฏฺโ ปน โส ตาวเทว ปหียติ ทิฏฺวเสน ทิฏฺิ สตฺตานํ ชีวิตํ วิย, อยมสฺส ปหานาภิสมโย. อนฺตมกาสิ ทุกฺขสฺสาติ เอวํ อรหตฺตมคฺเคน มานสฺส ทิฏฺตฺตา จ ปหีนตฺตา จ เย อิเม "กายพนฺธนสฺส อนฺโต ชีรติ ^๑- หริตนฺตํ วา"ติ ^๒- เอวํ วุตฺตอนฺติมมริยาทนฺโต จ, "อนฺตมิทํ ภิกฺขเว ชีวิตานนฺ"ติ ^๓- เอวํ วุตฺตลามกนฺโต จ, "สกฺกาโย เอโก อนฺโต"ติ ^๔- เอวํ วุตฺตโกฏฺาสนฺโต จ, "เอเสวนฺโต ทุกฺขสฺส สพฺพปจฺจยสงฺขยา"ติ ^๕- เอวํ วุตฺตโกฏนฺโต ^๖- จาติ จตฺตาโร อนฺตา, เตสุ สพฺพสฺเสว วฏฺฏทุกฺขสฺส อทุํ จตุตฺถโกฏิสงฺขาตํ อนฺตมกาสิ, ปริจฺเฉทํ ปริจฺเฉตุมกาสิ, ^๗- อนฺติมสมุสฺสยมตฺตาวเสสํ ทุกฺขมกาสีติ วุตฺตํ โหติ. สมฺปชญฺ น ริญฺจตีติ สมฺปชญฺ น ชหติ. สงฺขยํ นูเปตีติ รตฺโต ทุฏฺโ มุโฬฺหติ ปญฺตฺตึ น อุเปติ, ตํ ปญฺตฺตํ ปหาย มหาขีณาสโว นาม โหตีติ อตฺโถ. อิมสฺมึ สุตฺเต สารมฺมณานุสโย กถิโต. ๔. ปาตาลสุตฺตวณฺณนา [๒๕๒] จตุตฺเถ ปาตาโลติ ปาตสฺส อลํ ปริยตฺโต, นตฺถิ เอตฺถ ปติฏฺาติ ปาตาโล. อสนฺตํ อสํวิชฺชนานนฺติ ^๘- อสมฺภูตตฺตํ อปญฺายมานตฺตํ. เอวํ วาจํ ภาสตีติ อตฺถิ มหาสมุทฺเท ปาตาโลติ เอวํ วาจํ. โส หิ ยํ ตํ พลวา มุขํ มหาสมุทฺทสฺส อุทกํ เวเคน ปกฺขนฺทิตฺวา จกฺกวาฬํ วา สิเนรุํ วา อาหจฺจ @เชิงอรรถ: ^๑ วิ. จูฬ. ๗/๒๗๘/๔๓ ^๒ ม.มู. ๑๒/๓๐๔/๒๖๖ @^๓ ขุ.อิติ. ๒๕/๙๑/๓๐๙. สํ.ข. ๑๗/๘๐/๗๕. @^๔ องฺ.ฉกฺก ๒๒/๓๓๒/๔๔๘ (สฺยา) ขุ.จูฬ. ๓๐/๑๑๒/๓๘ (สฺยา) @^๕ สํ.ส. ๑๖/๕๑/๘๒. สํ.สฬา. ๑๘/๘๔/๕๓ (สฺยา) ขุ.อุ. ๒๕/๗๑/๒๑๒. @^๖ สี. วุตฺตโกณนฺโต. ก. วุตฺตโกฏฺาสโต ^๗ ฉ. ปริวฏุมํ ^๘ ฉ. อวิชฺชมานนฺติ

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้าที่ ๑๓๖. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=13&page=136&pages=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=13&A=2983&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=13&A=2983&pagebreak=1#p136