อรรถกถาเล่มที่ ๑๔ ภาษาบาลี อักษรไทย
องฺ.อ. (มโนรถ.๑)
หน้าที่ ๘๖-๘๗.

หน้าที่ ๘๖.
                       ๑๓. เอกปุคฺคลวคฺควณฺณนา
      [๑๗๐] เอกปุคฺคลวคฺคสฺส ปฐเม เอกปุคฺคโลติ เอโก ปุคฺคโล. เอตฺถ เอโกติ
ทุติยาทิปฏิกฺเขปตฺโถ ๑- คณนปริจฺเฉโท. ปุคฺคโลติ สมฺมติกถา, น ปรมตฺถกถา.
พุทฺธสฺส หิ ภควโต ทุวิธา เทสนา สมฺมติเทสนา ปรมตฺถเทสนา จาติ. ตตฺถ
"ปุคฺคโล สตฺโต อิตฺถี ปุริโส ขตฺติโย พฺราหฺมโณ เทโว มาโร"ติ เอวรูปา
สมฺมติเทสนา, "อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา ขนฺธธาตุอายตนสติปฏฺฐานา"ติ เอวรูปา
ปรมตฺถเทสนา. ตตฺถ ภควา เย สมฺมติวเสน เทสนํ สุตฺวา อตฺถํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา
โมหํ ปหาย วิเสสมธิคนฺตุํ สมตฺถา, เตสํ สมฺมติเทสนํ เทเสติ. เย ปน ปรมตฺถวเสน
เทสนํ สุตฺวา อตฺถํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา โมหํ ปหาย วิเสสมธิคนฺตุํ สมตฺถา, เตสํ
ปรมตฺถเทสนํ เทเสติ.
      ตตฺรายํ อุปมา:- ยถา หิ เทสภาสาย กุสโล ติณฺณํ เวทานํ อตฺถสํวณฺณโก
อาจริโย เย ทมิฬภาสาย วุตฺเต อตฺถํ ชานนฺติ, เตสํ ทมิฬภาสาย อาจิกฺขติ.
เย อนฺธภาสาทีสุ อญฺญตราย ภาสาย, เตสํ เตสํ ๒- ตาย ตาย ภาสาย. เอวํ
เต มาณวกา เฉกํ พฺยตฺตํ อาจริยมาคมฺม ขิปฺปเมว สิปฺปํ อุคฺคณฺหนฺติ. ตตฺถ
อาจริโย วิย พุทฺโธ ภควา, ตโย เวทา วิย กเถตพฺพภาเว ฐิตานิ ตีณิ ปิฏกานิ,
เทสภาสาย โกสลฺลมิว สมฺมติปรมตฺถโกสลฺลํ, นานาเทสภาสาย มาณวกา วิย
สมฺมติปรมตฺถวเสน ปฏิวิชฺฌนสมตฺถเวเนยฺยสตฺตา, อาจริยสฺส ทมิฬภาสาทิอาจิกฺขนํ
วิย ภควโต สมฺมติปรมตฺถวเสน เทสนาติ ๓- เวทิตพฺพา. อาห ๔- เจตฺถ:-
                "ทุเว สจฺจานิ อกฺขาสิ      สมฺพุทฺโธ วทตํ วโร
                 สมฺมตึ ปรมตฺถญฺจ         ตติยํ นูปลพฺภติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ทุติยาทิปฏิกฺเขปตฺเถ  ๒ ฉ.ม. เตสํ  ๓ ฉ.ม. เทสนา  ๔ ม. อาหุ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๗.
                 สงฺเกตวจนํ สจฺจํ         โลกสมฺมติการณา ๑-
                 ปรมตฺถวจนํ สจฺจํ         ธมฺมานํ ภูตการณา.
                 ตสฺมา โวหารกุสลสฺส      โลกนาถสฺส สตฺถุโน
                 สมฺมุตึ โวหรนฺตสฺส        มุสาวาโท น ชายตี"ติ.
      อปิจ อฏฺฐหิ การเณหิ ภควา ปุคฺคลกถํ กเถติ:- หิโรตฺตปฺปทีปนตฺถํ
กมฺมสฺสกตาทีปนตฺถํ ปจฺจตฺตปุริสการทีปนตฺถํ อานนฺตริยทีปนตฺถํ
พฺรหฺมวิหารทีปนตฺถํ ปุพฺเพนิวาสทีปนตฺถํ ทกฺขิณาวิสุทฺธิทีปนตฺถํ โลกสมฺมติยา
อปฺปหานตฺถญฺจาติ. "ขนฺธธาตุอายตนานิ หิริยนฺติ โอตฺตปฺปนฺตี"ติ หิ วุตฺเต
มหาชโน น ชานาติ, สมฺโมหํ อาปชฺชติ, ปฏิสตฺตุ โหติ "กิมิทํ ขนฺธธาตุอายตนานิ
หิริยนฺติ โอตฺตปฺปนฺติ นามา"ติ. "อิตฺถี หิริยติ โอตฺตปฺปติ, ปุริโส ขตฺติโย
พฺราหฺมโณ เทโว มาโร"ติ วุตฺเต ปน ชานาติ, น สมฺโมหํ อาปชฺชติ, น ปฏิสตฺตุ โหติ.
ตสฺมา ภควา หิโรตฺตปฺปทีปนตฺถํ ปุคฺคลกถํ กเถติ.
      "ขนฺธา กมฺมสฺสกตา, ๒-  ธาตุโย อายตนานี"ติ วุตฺเตปิ เอเสว นโย. ตสฺมา
กมฺมสฺสกตาทีปนตฺถํ ปุคฺคลกถํ ภควา กเถติ.
      "เวฬุวนาทโย มหาวิหารา ขนฺเธหิ การาปิตา, ธาตูหิ อายตเนหี"ติ วุตฺเตปิ
เอเสว นโย. ตสฺมา ภควา ปจฺจตฺตปุริสการทีปนตฺถํ ปุคฺคลกถํ กเถติ.
      "ขนฺธา มาตรํ ชีวิตา โวโรเปนฺติ, ปิตรํ อรหนฺตํ, รุหิรุปฺปาทกมฺมํ
สํฆเภทกมฺมํ กโรนฺติ, ธาตุโย อายตนานี"ติ วุตฺเตปิ เอเสว นโย. ตสฺมา ภควา
อานนฺตริยทีปนตฺถํ ปุคฺคลกถํ กเถติ.
      "ขนฺธา เมตฺตายนฺติ, ธาตุโย อายตนานี"ติ วุตฺเตปิ เอเสว นโย. ตสฺมา
ภควา พฺรหฺมวิหารทีปนตฺถํ ปุคฺคลกถํ กเถติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม....การณํ. เอวมุปริปิ  ๒ ฉ.ม. กมฺมสฺสกา


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้าที่ ๘๖-๘๗.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=14&page=86&pages=2&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=14&A=2013&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=14&A=2013&modeTY=2&pagebreak=1#p86