อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลี อักษรไทย
องฺ.อ. (มโนรถ.๓)
หน้าที่ ๓๓๑-๓๓๒.

หน้าที่ ๓๓๑.
อวิตกฺกวิจารมตฺตํ สิยา อวิตกฺกอวิจารนฺ"ติ วกฺขติ. ตถา "ปฏิปาฏิยา สตฺต
กามาวจรานิ, ตโต เทฺว รูปาวจรานิ, อวสาเน เอกํ โลกุตฺตรนฺ"ติ วกฺขติ. "สพฺพญฺญุต-
ญาณํ ปน สวิตกฺกสวิจารเมว กามาวจรเมว โลกิยเมวา"ติ วกฺขติ.
     เอวเมตฺถ อนุปทวณฺณนํ  ญตฺวา อิทานิ ยสฺมา ตถาคโต ปฐมํเยว ฐานาฐานญาเณน
เวเนยฺยสตฺตานํ อาสวกฺขยาธิคมสฺส เจว อนธิคมสฺส จ ฐานาฐานภูตํ กิเลสาวรณาภาวํ
ปสฺสติ โลกิยสมฺมาทิฏฺฐิฏฺฐานาทิทสฺสนโต นิยตมิจฺฉาทิฏฺฐฏฺฐานา ภาวทสฺสนโต จ.
อถ เนสํ กมฺมวิปากญาเณน วิปากาวรณาภาวํ ปสฺสติ ติเหตุกปฏิสนฺธิทสฺสนโต,
สพฺพตฺถคามินิปฏิปทาญาเณน กมฺมาวรณาภาวํ ปสฺสติ อนนฺตริยกมฺมาภาวทสฺสนโต.
เอวํ อนาวรณานํ อเนกธาตุนานาธาตุญาเณน อนุกุลธมฺมเทสนตฺถํ จริยาวิเสสํ ปสฺสติ
ธาตุเวมตฺตทสฺสนโต. อถ เนสํ นานาธิมุตฺติกตญาเณน อธิมุตฺตึ ปสฺสติ ปโยคํ
อนาทิยิตฺวาปิ อธิมุตฺติวเสน ธมฺมเทสนตฺถํ. อเถวํ ทิฏฺฐาธิมุตฺตีนํ วเสน ๑-
ยถาสตฺติ ยถาพลํ ธมฺมํ เทเสตุํ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตญาเณน อินฺทฺริยปโรปริยตฺตํ
ปสฺสติ สทฺธาทีนํ ติกฺขมุทุภาวทสฺสนโต. เอวํ ปริญฺญาตินฺทฺรยปโรปริยตฺตา
ปน เต สเจ ทูเร โหนฺติ, อถ ฌานาทิญาเณน ฌานาทีสุ วสีภูตตฺตา อิทฺธิวิเสเสน
เต ขิปฺปํ อุปคจฺฉติ. อุปคนฺตฺวา จ เนสํ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาเณน ปุพฺพชาติภวํ,
ทิพฺพจกฺขฺวานุภาวโต ปตฺตพฺเพน เจโตปริยญาเณน สมฺปตฺติอธิคตวิเสสํ ๒-
ปสฺสนฺโต อาสวกฺขยญาณานุภาเวน อาสวกฺขยคามินิยา ปฏิปทาย วิคตสมฺโมหตฺตา
อาสวกฺขยาย ธมฺมํ เทเสติ. ตสฺมา อิมินานุกฺกเมน อิมินา พลานิ วุตฺตานีติ
เวทิตพฺพานิ.
                       ๒. อธิมุตฺติปทสุตฺตวณฺณนา
     [๒๒] ทุติเย เย เต ธมฺมาติ เย เต ทสพลญาณสพฺพญฺญุตญาณธมฺมา.
อธิมุตฺติปทานนฺติ อธิวจนปทานํ, ขนฺธายตนธาตุธมฺมานนฺติ อตฺโถ. อธิมุตฺติโยติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ  ๒ ฉ.ม. สมฺปตฺติจิตฺตวิเสสํ
@๓ ฉ. อธิวุตฺติ...เอวมุปริปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๓๒.
หิ อธิวจนานิ วุจฺจนฺติ เตสํ เตสํ ปทภูตาย เทสนาย ปทฏฺฐานตฺตา. ๑- อตีตา
พุทธาปิ หิ เอเตว ธมฺเม กถยึสุ, อนาคตาปิ  เอเตว กถยิสฺสนฺติ. ตสฺมา ขนฺธาทโย
อธิมุตฺติปทานิ นาม. เตสํ อธิมุตฺติปทานํ. อถวา ภูตมตฺถํ อภิภวิตฺวา ยถาสภาวโต
อคเหตฺวา วตฺตนโต อธิมุตฺติโย ทิฏฺฐิโย วุจฺจนฺติ, อธิมุตฺตีนํ ปทานิ
อธิมุตฺติปทานิ, ทิฏฺฐิทีปกานิ วจนานีติ อตฺโถ. เตสํ อธิมุตฺติปทานํ
ทิฏฺฐิโวหารานํ. อภิญฺญา สจฺฉิกิริยายาติ ชานิตฺวา ปจฺจกฺขกรณตฺถาย. วิสารโทติ
ญาณโสมนสฺสปฺปตฺโต. ตตฺถาติ เตสุ ธมฺเมสุ. เตสํ เตสํ ตถา ตถา ธมฺมํ เทเสตุนฺติ
เตสํ เตสํ ทิฏฺฐิคติกานํ วา อิตเรสํ วา อาสยํ ญตฺวา ตถา ตถา ธมฺมํ เทเสตุํ. หีนํ
วา หีนนฺติ ญสฺสตีติ หีนํ วา ธมฺมํ "หีโน ธมฺโม"ติ ชานิสฺสติ. ๒- ญาตยฺยนฺติ
ญาตพฺพํ. ทิฏฺฐยฺยนฺติ ทฏฺฐพฺพํ. สจฺฉิกตยฺยนฺติ สจฺฉิกตฺตพฺพํ. ๒- ตตฺถ ตตฺถ
ยถาภูตญาณนฺติ เตสุ เตสุ ธมฺเมสุ ยถาสภาวญาณํ. อิมินา สพฺพญฺญุตญาณํ ทสฺเสติ.
เอวํ สพฺพญฺญุตญาณํ ทสฺเสตฺวา ปุน ทสพลญาณํ ทสฺเสนฺโต ทสยิมานีติอาทิมาห.
ทสพลญาณมฺปิ หิ ตตฺถ ตตฺถ ยถาภูตญาณเมวาติ.
                         ๓. กายสุตฺตวณฺณนา
     [๒๓] ตติเย อาปนฺโน โหติ กญฺจิเทว เทสนฺติ ๓- กญฺจิ อาปตฺติโกฏฺฐาสํ
อาปนฺโน โหติ. อนุวิจฺจาติ อนุปวิสิตฺวา ปริโยคาเหตฺวา. กายทุจฺจริตนฺติ ติวิธ-
กายทุจฺจริตํ. วจีทุจฺจริตนฺติ จตุพฺพิธวจีทุจฺจริตํ. ปาปิกา อิสฺสาติ ลามิกา
อุสฺสยฺยา. ปญฺญาย ทิสฺวา ทิสฺวาติ สห วิปสฺสนาย มคฺคปญฺญาย ปสฺสิตฺวา ปสฺสิตฺวา
ปหาตพฺพา. อิชฺฌตีติ สมิชฺฌติ สมฺปชฺชติ. ๔- อุปวาสสฺสาติ นิสฺสาย อุปสงฺกมิตฺวา
วสนฺตสฺส. อภิภุยฺยาติ อชฺโฌตฺถริตฺวา มทฺทิตฺวา. อิริยตีติ วตฺตติ. อิมสฺมึ
สุตฺเต สห วิปสฺสนาย มคฺโค กถิโต.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. เตสํ เตสํ ทสฺสนภูตาย เทสนาย ปธานตฺตา, ฉ.ม. เตสํ เย ปทภูตา เทสนาย
@ปทฏฺฐานตฺตา  ๒-๒  ฉ.ม. ญาเตยฺยนฺติ ญาตพฺพํ. ทฏฺเฐยฺยนฺติ
@ทฏฺฐพฺพํ. สจฺฉิกเรยฺยนฺติ สจฺฉิกาตพฺพํ  ๓ ม. กิญฺจิ เทสนฺติ  ๔ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ
@น ทิสฺสติ


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้าที่ ๓๓๑-๓๓๒.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=16&page=331&pages=2&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=16&A=7433&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=16&A=7433&modeTY=2&pagebreak=1#p331