อรรถกถาเล่มที่ ๑๗ ภาษาบาลี อักษรไทย
ขุทฺทก.อ. (ปรมตฺถโช.)
หน้าที่ ๔๓-๔๔.

หน้าที่ ๔๓.
อมฺหากํ อนฺโตคตานี"ติ, เอวเมว น อฏฺิมิญฺชํ ชานาติ "อหํ อฏฺีนํ
อนฺโตคตนฺ"ติ, นปิ อฏฺีนิ ชานนฺติ "อฏฺิมญฺชํ อมฺหากํ อนฺโตคตนฺ"ติ.
อาโภคปจฺจเวกฺขณวิรหิตา หิ เอเต ธมฺมา ฯเปฯ น ปุคฺคโลติ. ปริจฺเฉทโต
อฏฺีนํ อพฺภนฺตรตเลหิ อฏฺิมิญฺชภาเคน จ ปริจฺฉินฺนนฺติ ววตฺถเปติ. อยเมตสฺส
สภาคปริจฺเฉโท, วิสภาคปริจฺเนโท ปน เกสสทิโส เอวาติ เอวํ อฏฺิมิญฺชํ
วณฺณาทิโต ววตฺถเปติ.
         ตโต ปรํ สรีรสฺส อพฺภนฺตเร ทฺวิโคฬกปฺปเภทมฺปิ วกฺกํ วณฺณโต
มนฺทรตฺตํ ปาฬิพทฺธกฏฺิกวณฺณนฺติ ววตฺถเปติ. สณฺานโต คามทารกานํ
สุตฺตาวุตกีฬาโคฬกสณฺานนฺติ, เอกวณฺฏสหการทฺวยสณฺานนฺติปิ เอเก. ทิสโต อุปริมาย
ทิสาย ชาตํ. โอกาสโต คลวาฏกา วินิกฺขนฺเตน เอกมูเลน โถกํ คนฺตฺวา ทฺวิธา
ภินฺเนน ถูลนหารุนาปิ อุปนิพทฺธํ หุตฺวา หทยมํสํ ปริกฺขิปิตฺวา ิตนฺติ.
         ตตฺถ ยถา วณฺฏูปนิพทฺธํ สหการทฺวยํ น ชานาติ "อหํ วณฺเฏน
อุปนิพทฺธนฺ"ติ, นาปิ วณฺฏํ ชานาติ "มยา สหการทฺวยํ อุปนิพทฺธนฺ"ติ, เอวเมว
น วกฺกํ ชานาติ "อหํ ถูลนหารุนา อุปนิพทฺธนฺ"ติ, นปิ ถูลนหารุ ชานาติ
"มยา วกฺกํ อุปนิพทฺธนฺ"ติ. อาโภคปจฺจเวกฺขณวิรหิตา หิ เอเต ธมฺมา ฯเปฯ
น ปุคฺคโลติ. ปริจฺเฉทโต วกฺกํ วกฺกภาเคน ปริจฺฉินฺนนฺติ ววตฺถเปติ.
อยเมตสฺส สภาคปริจฺเฉโท, วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโส เอวาติ เอวํ วกฺกํ
วณฺณาทิโต ววตฺถเปติ.
         ตโต ปรํ สรีรสฺส อพฺภนฺตเร หทยํ วณฺณโต รตฺตปทุมปตฺตปิฏฺิวณฺณนฺติ
ววตฺถเปติ. สณฺานโต พาหิรปตฺตานิ อปเนตฺวา อโธมุขปิตปทุมมกุลสณฺานํ.
ตญฺจ อคฺคจฺฉินฺนปุนฺนาคผลมิว วิวเรกปสฺสํ ๑- พหิ มฏฺ อนฺโต
โกสาฏกีผลสฺส อพฺภนฺตรสทิสํ. ปญฺาพหุลานํ โถกํ วิกสิตํ, มนฺทปญฺานํ
มกุลิตเมว. ยํ รูปํ นิสฺสาย มโนธาตุ จ มโนวิญฺาณธาตุ จ ปวตฺตนฺติ, ตํ
อปเนตฺวา อวเสสมํสปิณฺฑสงฺขาตหทยพฺภนฺตเร อฑฺฒปสตมตฺตํ โลหิตํ สณฺาติ, ยํ  ๒-
ราคจริตสฺส รตฺตํ, โทสจริตสฺส กาฬกํ, โมหจริตสฺส มํสโธวโนทกสทิสํ,
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิวรํ เอกํ ปสฺสํ, ฉ.ม. วิวเฏกปสฺสํ  ๒ ฉ.ม. ตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๔.
วิตกฺกจริตสฺส กุลตฺถยูสวณฺณํ, สทฺธาจริตสฺส กณฺณิการปุปฺผวณฺณํ, ปญฺาจริตสฺส
อจฺฉํ วิปฺปสนฺนมนาวิลํ, นิทฺโธตชาตมณิ วิย ชุติมนฺตํ ขายติ. ทิสโต อุปริมาย
ทิสาย ชาตํ. โอกาสโต สรีรพฺภนฺตเร ทฺวินฺนํ ถนานํ มชฺเฌ ปติฏฺิตนฺติ.
         ตตฺถ  ยถา ทฺวินฺนํ วาตปานกวาฏกานํ มชฺเฌ ิโต อคฺคฬตฺถมฺภโก
นปิ ชานาติ "อหํ ทฺวินฺนํ วาตปานกวาฏกานํ มชฺเฌ ิโต"ติ, นปิ วาตปาน-
กวาฏกานิ ชานนฺติ "อมฺหากํ มชฺเฌ อคฺคฬตฺถมฺภโก ิโต"ติ, เอวเมว น หทยํ
ชานาติ "อหํ ทฺวินฺนํ ถนานํ มชฺเฌ ิตนฺ"ติ, นปิ ถนานิ ชานนฺติ "หทยํ
อมฺหากํ มชฺเฌ ิตนฺ"ติ. อาโภคปจฺจเวกฺขณวิรหิตา หิ เอเต ธมฺมา ฯเปฯ น
ปุคฺคโลติ. ปริจฺเฉทโต หทยํ หทยภาเคน ปริจฺฉินฺนนฺติ ววตฺถเปติ. อยเมตสฺส
สภาคปริจฺเฉโท, วิสภาคปริจฺเฉโท ปน เกสสทิโส เอวาติ เอวํ หทยํ วณฺณาทิโต
ววตฺถเปติ.
         ตโต ปรํ สรีรสฺส อพฺภนฺตเร ยกนสญฺิตํ ยมกมํสปิณฺฑํ วณฺณโต
รตฺตปณฺฑุกนฺนาติรตฺตกุมุทสฺส พาหิรปิฏฺิวณฺณนฺติ ๑- ววตฺถเปติ. สณฺานโต
เอกมูลํ หุตฺวา อคฺเค ยมกํ โกวิฬารปตฺตสณฺานํ, ตญฺจ ทนฺธานํ เอกํเยว โหติ
มหนฺตํ, ปญฺวนฺตานํ เทฺว วา ตีณิ วา ขุทฺทกานีติ. ทิสโต อุปริมาย  ทิสาย
ชาตํ. โอกาสโต ทฺวินฺนํ ถนานํ อพฺภนฺตเร ทกฺขิณปสฺสํ นิสฺสาย ิตนฺติ.
         ตตฺถ ยถา ปิรกปสฺเส ลคฺคา มํสเปสิ น ชานาติ "อหํ ปิรกปสฺเส
ลคฺคา"ติ, นปิ ปิรกปสฺสํ ชานาติ "มยิ มํสเปสิ ลคฺคา"ติ, เอวเมว น ยกนํ
ชานาติ "อหํ ทฺวินฺนํ ถนานํ อพฺภนฺตเร ทกฺขิณปสฺสํ นิสฺสาย ิตนฺ"ติ, นปิ
ถนานํ อพฺภนฺตเร ทกฺขิณปสฺสํ ชานาติ "มํ นิสฺสาย ยกนํ ิตนฺ"ติ. อาโภค-
ปจฺจเวกฺขณวิรหิตา หิ เอเต ธมฺมา ฯเปฯ น ปุคฺคโลติ. ปริจฺเฉทโต ยกนํ
ยกนภาเคน ปริจฺฉินฺนนฺติ ววตฺถเปติ. อยเมตสฺส สภาคปริจฺเฉโท, วิสภาคปริจฺเฉโท
ปน เกสสทิโส เอวาติ เอวํ ยกนํ วณฺณาทิโต ววตฺถเปติ.
         ตโต ปรํ สรีเร ปฏิจฺฉนฺนาปฏิจฺฉนฺนเภทโต ทุพฺพิธมฺปิ กิโลมกํ
วณฺณโต เสตทุกฺกุลปิโลติกวณฺณนฺติ ววตฺถเปติ. สณฺานโต อตฺตโน โอกาสสณฺานํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. รตฺตํ รตฺตกุมุทพาหิรปตฺตปิฏฺิวณฺณนฺติ.


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๗ หน้าที่ ๔๓-๔๔.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=17&page=43&pages=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=17&A=1098&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=17&A=1098&pagebreak=1#p43